Neft va gaz konlarini qidirishning geofizik usullari - Geologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	2.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geologiya

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

69 Sotish

Neft va gaz konlarini qidirishning geofizik usullari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI
“NEFT VA GAZ TEXNOLOGIYALARI” fakulteti
“NEFT VA GAZNI QAYTA ISHLASH KIMYOVIY
TEXNOLOGIYASI” kafedrasi
“ NEFT VA GAZ GEOLOGIYASI ” fanidan
KURS ISHI
Mavzu : Neft va gaz konlarini qidirishning geofizik usullari
24-22 NGI guruh talabasi Toshnazarov U.
Toshkent 2024 y.

MUNDARIJA:
1. KIRISH ..................................................................................................................3
2. NEFT VA GAZ KONLARINI QIDIRISHNING GEOFIZIK USULLARI …… 5
3 .GEOFIZIK USULLAR YORDAMIDA NEFT VA GAZ KONLARINI
QIDIRISHNING TEXNOLOGIK BOSQICHLARI ……………………………...11
4 . XULOSA .............................................................................................................19
5 . ADABIYOTLAR RO‘YXATI............................................................................20
2

KIRISH
Neft va gaz dunyo iqtisodiyotining strategik resurslari sifatida global
energetika tizimida hal qiluvchi o‘rin tutadi. Ushbu tabiiy boyliklar energiya ishlab
chiqarish, transport tizimlari va ko‘plab sanoat sohalari uchun asosiy manba
hisoblanadi. Ammo neft va gaz zaxiralarining topilishi va o‘zlashtirilishi juda
murakkab geologik va texnologik jarayonlarni talab qiladi. Shu nuqtai nazardan,
geofizik qidiruv usullari yer osti boyliklarini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi.
Ushbu usullar yuqori aniqlik va samaradorlik bilan ajralib turib, neft va gaz
sanoatining rivojlanishida asosiy ahamiyat kasb etadi.
Geofizik qidiruv usullari yer osti qatlamlarining fizik xususiyatlarini
o‘rganish orqali neft va gazning aniqlanish ehtimolini oshiradi. Tabiiy resurslarni
qidirishda bunday usullarning ahamiyati, ayniqsa, geologik tuzilishi murakkab
bo‘lgan hududlarda sezilarli darajada oshib boradi. Mazkur usullar orqali tabiiy
resurslarni topish, qazib olish, shuningdek, ekologik xavfsizlikni ta’minlashning
samarali yechimlari taklif etilmoqda.
Kurs ishining dolzarbligi. Bugungi kunda dunyo iqtisodiyotida neft va
gazga bo‘lgan talabning ortib borishi, shuningdek, mavjud zaxiralarning kamayishi
qidiruv ishlarida yangi texnologiyalardan foydalanishni talab etmoqda. Geofizik
qidiruv usullari zamonaviy texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirilgan holda neft va
gaz zaxiralarini aniqlashning tejamkor va samarali usuli hisoblanadi. Shuningdek,
bu usullar tabiiy resurslarni qidirishda qiyinchiliklarni bartaraf etish, xatolarni
minimallashtirish va xarajatlarni qisqartirish imkonini beradi.
Kurs ishining maqsadi. Mazkur ishning asosiy maqsadi – neft va gaz
qidiruvining geofizik usullarini o‘rganish, ularning qo‘llanilish texnologiyasi va
samaradorligini tahlil qilishdir. Shuningdek, bu usullarning qidiruv ishlari
samaradorligiga ta’sirini o‘rganish va tavsiyalar ishlab chiqish ham ishning muhim
vazifalaridan biridir.
Kurs ishining vazifalari :
1. Geofizik qidiruv usullarining turlari va ularning ishlash tamoyillarini
o‘rganish.
3

2. Zamonaviy texnologiyalarning neft va gaz qidiruvda qo‘llanilish
jarayonini tahlil qilish.
3. Turli geofizik usullarning afzallik va kamchiliklarini aniqlash.
4. Amaliy tajribalar orqali geofizik usullarning samaradorligini baholash.
Kurs ishining amaliy ahamiyati. Neft va gaz qidiruvi uchun geofizik
usullardan foydalanish qidiruv jarayonining aniqlik darajasini oshiradi va qazib
olish bosqichida optimal yechimlarni ishlab chiqishga imkon beradi. Ushbu
tadqiqot natijalari ishlab chiqarishda amaliy foydalanish uchun zarur bo‘lgan
ma’lumotlarni taqdim etadi. Jumladan, usullarning iqtisodiy jihatdan
samaradorligini tahlil qilish, ekologik xavfsizlikni ta’minlash va qidiruv ishlari
jarayonini optimallashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqiladi.
Kurs ishining obyekti va predmeti :
 Obyekti: Neft va gaz qidiruv ishlari jarayonida qo‘llaniladigan yer osti
qatlamlarining fizik xususiyatlari.
 Predmeti: Geofizik qidiruv usullari va ularning samaradorligi.
Kurs ishining metodologik asoslari:
Ushbu tadqiqotning metodologiyasi ilmiy izlanish usullari va tajribaviy
tadqiqotlarni o‘z ichiga oladi:
 Geofizik o‘lchovlar va tahlillarni amalga oshirish.
 Seysmik va gravimetrik usullardan foydalanish orqali statistik
ma’lumotlarni tahlil qilish.
 Zamonaviy geofizik texnologiyalar bo‘yicha ilmiy-adabiy manbalarni
o‘rganish.
Kurs ishining tuzilishi. kirish, texnik qism (adabiy sharh), texnologik qism,
xulosa va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Ish davomida neft va gaz qidiruvining
geofizik usullari keng ko‘lamda tahlil qilinib, amaliy misollar va ilmiy nazariyalar
asosida o‘rganiladi.
4

NEFT VA GAZ KONLARINI QIDIRISHNING GEOFIZIK
USULLARI
Geofizik qidiruv usullari bo‘yicha o‘tkazilgan xalqaro va mahalliy
tadqiqotlar ushbu sohaning rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Ilg‘or davlatlarning
neft va gaz izlash texnologiyalari bo‘yicha olib borilgan izlanishlari ko‘pincha
mahalliy amaliyotda qo‘llanilib, qidiruv ishlari samaradorligini oshiradi.
Xalqaro miqyosda seysmik qidiruv va elektr razvedka usullari bo‘yicha
o‘tkazilgan tadqiqotlar, xususan, Amerika Geofizika Jamiyati (American
Geophysical Union) va Yevropa Geofiziklar Jamiyati (European Association of
Geoscientists and Engineers) tomonidan taqdim etilgan maqolalar alohida
e’tiborga loyiqdir. Ushbu tadqiqotlarda zamonaviy texnologiyalar – sun’iy
intellekt, raqamli signal tahlili va 3D model yaratish kabi yondashuvlar
qo‘llanilgan.
Mahalliy miqyosda esa O‘zbekiston Geologiya va mineral resurslar davlat
qo‘mitasi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar, neft va gaz qidiruvida geofizik
usullarni qo‘llash bo‘yicha yetakchi ilmiy ishlar qatoriga kiradi. Ayniqsa, Buxoro-
Xiva mintaqasida olib borilgan izlanishlar hududning murakkab geologik
tuzilishini o‘rganishda katta ahamiyatga ega.
Eng yangi ilmiy ishlar qatorida yer osti qatlamlarini tahlil qilishda ilg‘or
texnologiyalarni, jumladan, 4D seysmik tadqiqotlar va elektromagnit induktsiya
usullarini qo‘llash masalalari muhim o‘rinni egallaydi. Bunday tadqiqotlar nafaqat
neft va gazning aniqlash aniqligini oshiradi, balki qazib olish jarayonlarida
xatoliklarni minimallashtirishga xizmat qiladi.
Geofizik usullar turlari. Geofizik usullar tabiatdagi fizik jarayonlarni
o‘rganish va talqin qilish uchun qo‘llaniladigan ilmiy va amaliy tadqiqot
usullaridir. Ushbu usullar asosan Yerning fizik maydonlari, geologik tuzilmalari va
resurslarini o‘rganishga qaratilgan. Geofizik usullar quyidagi asosiy turlarga
bo‘linadi:
Gravimetrik usul yerning tortishish maydonidagi o‘zgarishlarni aniqlashga
asoslanadi. Yer po‘sti va uning ostidagi jinslar turli zichlikka ega bo‘lib, bu farqlar
5

yerning tortishish kuchini o‘zgartiradi. Yerning tortishish kuchi yer yuzasida turli
hududlarda bir xil bo‘lmagan holda o‘zgaradi, chunki har bir jins turi o‘zining
zichlik xususiyatlariga ega. Bu o‘zgarishlar gravimetrik asboblar yordamida
aniqlanadi va ularni tahlil qilish orqali geologik tuzilmalar haqida ma’lumot olish
mumkin.
Gravimetrik usulda ishlatiladigan asboblar - gravimetrlar - tortishish kuchini
o‘lchaydi. Gravimetrlar juda sezgir bo‘lib, tortishish maydonidagi kichik
o‘zgarishlarni ham qayd eta oladi. Bu asboblar yordamida olingan ma’lumotlar yer
yuzasidagi tortishish kuchining xaritasini yaratishga imkon beradi. Agar jinslar
zichligi o‘zgarsa, bu yerning tortishish maydonida o‘zgarishlarga olib keladi.
Tortishish kuchining o‘zgarishlari esa geologik strukturalar haqida ma’lumot
beradi. Masalan, yuqori zichlikdagi jinslar tortishish kuchining ortishiga sabab
bo‘ladi, past zichlikdagi jinslar esa uni kamaytiradi.
Gravimetrik usulni qo‘llash orqali quyidagi geologik va geofizik vazifalarni
bajarish mumkin:
1. Tuz gumbazlarini aniqlash: Tuz gumbazlari ko‘pincha past zichlikka
ega bo‘lib, tortishish kuchini kamaytiradi. Gravimetrik usul bu strukturalarni
aniqlashda samarali.
2. Cho‘kindi qatlamlar: Cho‘kindi jinslar past zichlikka ega bo‘lib,
tortishish kuchining o‘zgarishlarini keltirib chiqaradi. Bu usul orqali cho‘kindi
qatlamlar va ularning qalinligini aniqlash mumkin.
3. Neft va gaz konlarining tuzilmaviy tuzilishini aniqlash: Neft va gaz
konlari ko‘pincha o‘ziga xos geologik strukturalarga ega. Bu usul yordamida
ularning joylashuvi va tuzilishini aniqlash mumkin.
4. Rudali foydali qazilmalar: Gravimetrik usul metall rudalarining
joylashuvi va konlarning shaklini aniqlashda ishlatiladi, chunki ba’zi minerallar
yuqori zichlikka ega.
5. Vulkanik faoliyat va uning ta’siri: Vulkanik faoliyat yerning tortishish
kuchiga ta’sir qiladi, gravimetrik o‘lchovlar bu jarayonlarni o‘rganishda yordam
beradi.
6

Gravimetrik usulning afzalliklari orasida uning katta hududlarni qamrab
olish imkoniyati va past xarajatlar bilan o‘tkazilishi mumkinligi mavjud. Bunda
maydon o‘lchovlari keng hududlarni o‘z ichiga oladi, bu esa aniq va keng qamrovli
geologik xaritalarni yaratishga imkon beradi. Shuningdek, gravimetrik usulni qiyin
yoki chegara hududlarida, masalan, dengiz bo‘ylarida yoki tog‘li mintaqalarda ham
qo‘llash mumkin, bu yerda boshqa geofizik usullarni qo‘llash qiyin bo‘lishi
mumkin. Ammo, gravimetrik usulning cheklovlari ham bor. U faqat tortishish
kuchining o‘zgarishlariga asoslanadi, ya’ni zichlikdagi farqlarni aniqlashga
yordam beradi. Bu usul boshqa geofizik usullar bilan birgalikda qo‘llanishi kerak,
chunki faqat gravimetrik ma’lumotlar geologik struktura haqida to‘liq tasavvur
berolmaydi. Masalan, seysmik yoki magnitometrik usullar yordamida
ma’lumotlarni to‘ldirish kerak. Gravimetrik o‘lchovlar yordamida aniqlangan
ma’lumotlar ko‘pincha raqamli xaritalar va diagrammalarga aylantiriladi. Bu esa
geologlar va neft va gaz qidiruvchilari uchun yer po‘sti tarkibi haqida aniq
tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Geologik va geofizik tahlil metodlari
yordamida gravimetrik o‘lchovlardan olingan ma’lumotlar geologik tuzilmalarning
shaklini, o‘lchamlarini va joylashuvini aniqlashda keng qo‘llaniladi.
Umuman olganda, gravimetrik usul – bu geofizik qidiruvlarda samarali va
iqtisodiy jihatdan foydali birinchi qadam bo‘lib, ko‘plab geologik jarayonlar va
tuzilmalarni aniqlashda katta ahamiyatga ega.
Magnitometrik usul. Magnitometrik usul yerning magnit maydonini
o‘lchashga asoslanadi va yer po‘stida mavjud bo‘lgan turli magnit xususiyatlarga
ega jinslar va geologik strukturalar haqida ma’lumot beradi. Yerning magnit
maydoni asosan yerning yadroida mavjud bo‘lgan materiallar tomonidan
shakllanadi. Biroq, magnit maydoni yer yuzasida turli jinslar, mineral va tog‘
jinslari tomonidan o‘zgartiriladi, bu esa magnitometrik o‘lchovlarni amalga
oshirish imkonini yaratadi.
Magnitometrik usulni qo‘llashda yer yuzasida magnit maydonining kuchi va
yo‘nalishini o‘lchash uchun magnitometrlar ishlatiladi. Magnitometrlar magnit
7

maydonidagi o‘zgarishlarni sezgirlik bilan qayd qiladi va bu o‘zgarishlar geologik
tuzilmalar va jinslarning magnit xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi.
Magnitometrik usulda ishlatiladigan asboblar yer magnit maydonini
o‘lchashga qaratilgan. Bu asboblar tortishish maydoniga qaraganda ko‘proq sezgir
bo‘lib, magnit maydonidagi kichik o‘zgarishlarni aniqlash imkonini beradi.
Magnitometrik o‘lchovlar natijasida hosil qilingan xarita geologik tuzilmalarning
shakli, o‘lchami va joylashuvi haqida batafsil ma’lumot olishga yordam beradi.
Magnitometrik usul asosan quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi:
1. Mineral resurslarini aniqlash: Magnit maydonidagi o‘zgarishlar metall
minerallarining, xususan, temir ruda va boshqa ferromagnit materiallarning
joylashuvini aniqlashga yordam beradi.
2. Geologik strukturalarni o‘rganish: Yer po‘stining turli jinslari va
tuzilmalarining magnit xususiyatlari magnitometrik o‘lchovlar yordamida
aniqlanishi mumkin. Bu usul qayerda strukturaviy anomaliyalar borligini
ko‘rsatadi.
3. Neft va gaz konlarini qidirish: Magnitometrik ma’lumotlar, ba’zida,
yer osti tuzilmalarining joylashuvi haqida ma’lumot beradi. Biroq, magnitometrik
usulni gravimetrik yoki seysmik usullarning kombinatsiyasi bilan qo‘llash kerak
bo‘lishi mumkin.
4. Vulkanik va seysmik faoliyatni o‘rganish: Vulkanik faoliyat,
ko‘pincha magnit xususiyatlarni o‘zgartiradi. Magnitometrik o‘lchovlar yordamida
bu turdagi faoliyatlarni aniqlash mumkin.
Magnitometrik usulning afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. Magnitometrik o‘lchovlar tez va samarali amalga oshiriladi, bu esa katta
hududlarni o‘rganishga imkon yaratadi.
2. Magnitometrlar juda sezgir bo‘lib, magnit maydonidagi kichik
o‘zgarishlarni ham aniqlashga yordam beradi.
3. Magnitometrik usulni ko‘plab hududlarda qo‘llash mumkin, bu uning
samaradorligini oshiradi.
Biroq, magnitometrik usulning ba’zi cheklovlari mavjud:
8

1. Magnit maydonidagi o‘zgarishlar har xil geologik jarayonlardan kelib
chiqishi mumkin, shuning uchun olingan ma’lumotlarni to‘g‘ri tahlil qilish qiyin
bo‘lishi mumkin.
2. Magnit xususiyatlarga ega bo‘lgan sun’iy materiallar, masalan, binolar
yoki inshootlar magnit maydonini buzishi mumkin. Bu esa magnitometrik
o‘lchovlarning to‘g‘riligini kamaytiradi.
Magnitometrik usulni qo‘llashda odatda yuqori aniqlikdagi magnitometrlar
ishlatiladi, ular magnit maydonining yo‘nalishi va kuchini aniqlash imkonini
beradi. Bu usul, ko‘pincha gravimetrik va seysmik usullar bilan birgalikda
qo‘llaniladi, chunki har bir usul o‘zining afzalliklariga ega va umumiy geologik
tuzilma haqida to‘liqroq tasavvur yaratish imkonini beradi. Magnitometrik usul,
o‘zining arzonligi va yuqori samaradorligi tufayli, ko‘plab geofizik qidiruvlarda
keng qo‘llaniladi.
Seysmik usul. Seysmik usul yer po‘stining va boshqa geologik
qatlamlarning strukturasini o‘rganish uchun elastik to‘lqinlarni tahlil qilishga
asoslangan geofizik usuldir. Ushbu usul yordamida yer po‘stida yoki boshqa
geologik qatlamlarda mavjud bo‘lgan jinslar, minerallar, suvlar yoki gazlar haqida
ma’lumot olish mumkin. Seysmik to‘lqinlar, asosan, boshliqlik, siqilish yoki
ko‘tarilish shaklida yer po‘stidan tarqalib, uni o‘rganish imkonini beradi.
Seysmik usulning asosiy tamoyili yer ostidan sun’iy to‘lqinlarni yuborish va
ular yerni o‘tgach, qaytib kelgan to‘lqinlarni qayd etishdir. Qaytgan to‘lqinlarning
vaqti va kuchi geologik qatlamlarning tuzilmasi va ularning elastik xususiyatlariga
bog‘liq bo‘ladi. Ushbu to‘lqinlar orqali jinslarning zichligi, qattiqligi,
qatlamlarning qalinligi va ular orasidagi chegaralar haqida batafsil ma’lumot olish
mumkin.
Seysmik usulni amalga oshirish uchun to‘lqinlarni yuborish va qayd etish
bosqichlari mavjud. To‘lqinlar eksploziv manba yoki mexanik usul yordamida yer
yuzasida yoki yer ostida hosil qilinadi. Bu to‘lqinlar yerni siqib chiqaradi va
qaytgan signalni yig‘ishga imkon yaratadi. Signalni qayd etish uchun seysmik
detektorlar yoki geofonlar yordamida ularning amplitudasini va kelish vaqtini
9

o‘lchash mumkin. Tahlil natijalari geologik qatlamlar haqida aniq tasavvur hosil
qilish imkonini beradi. Seysmik usulning asosiy maqsadlari orasida geologik
qatlamlarni o‘rganish, neft va gaz qidirish, tuzilmalarni aniqlash, minerallarni
topish va zilzila xavfini baholash mavjud.
Seysmik usulning afzalliklari orasida yuqori aniqlik, keng miqyosda
qo‘llanilishi va samaradorlik kiritiladi. Biroq, usulning ba’zi kamchiliklari ham
mavjud, masalan, yuqori xarajatlar, qatlamlar va sinishlarning ta’siri va signalning
to‘liq bo‘lmasligi. Seysmik usul ko‘pincha boshqa geofizik usullar bilan birgalikda
qo‘llaniladi, chunki bu usul aniq va ishonchli natijalar olish imkonini berad
Elektr razvedka usullari- yer po’stidagi tog’ jinslarining elektr
hususiyatlarini hamda doimiy va o’zgaruvchan tok ta’sirida hosil bo’lgan tabiiy va
sun’iy elektr maydonlarni o’rganishga asoslangan geofizik razvedka usullari
guruhi. Elektr razvedkani qo’llash natijasida geologik kesim jinslarining elektr
xossalari (elektr qarshiligi, dielektrik o’tkazuvchanligi va boshqalar) bo’yicha
tabaqalanadi. Elektr razvedkaning quyidagi:
1) doimiy tok usuli — tabiiy elektr maydoni, zaryadi, qarshiligi;
2)pastchastotali o’zgaruvchan tok usuli — tellur toki, chastotali
elektromagnit zondlash va boshqalar;
3) o’rtacha chastotali o’zgaruvchan tok usuli — induktsiya, aeroelektr
razvedka va boshqalar;
4) yuqori chastotali o’zgaruvchan tok usuli — radioto’lqin bilan tekshirish,
radiokip va boshqalar;
5) qutblanish, o’tish jarayonlari, maydon barqarorlanishi natijasida yuzaga
kelgan qo’zg’aluvchan maydonlarni o’rganish usullari mavjud. Elektr razvedka
usullaridan samarali foydalanish quyidagi shartsharoitlarga bog’liq:
1) tog’jinslari va foydali qazilmalarning elektr xossalari bir-biridan sezilarli
farqlanishi;
2)o’rganilayotgan ob’ektning morfologiyasi va o’lchamini uning yotish
chuqurligiga nisbatan ustunligini yaqqol sezilishi;
10

3) qoplama tog’jinslari to’siqlik ta’sirining nisbatan kamligi va boshqalar
Hal qilinayotgan geologik masalalar xarakteriga ko’ra, muhandislik geologiyasi,
ruda va strukturaviy Elektr razvedkalarga ajratiladi. Elektr razvedka usullarini
qo’llash, odatda, qimmatga tushadigan kon kavlash va burg’i ishlari hajmini
qisqartirish hisobiga geologik izlanishlarni tezlashtiradi va arzonga tushadi.
GEOFIZIK USULLAR YORDAMIDA NEFT VA GAZ KONLARINI
QIDIRISHNING TEXNOLOGIK BOSQICHLARI
Geofizik usullar yordamida neft va gaz konlarini qidirish, konlarni
aniqlash va geologik strukturalarni o‘rganish jarayonlari bir nechta
texnologik bosqichlardan iborat. Ushbu bosqichlar quyidagicha amalga
oshiriladi:
Boshqaruv va rejalashtirish bosqichi . Boshqaruv va rejalashtirish
bosqichi geofizik qidiruv ishlarining muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun
zaruriy asosdir. Ushbu bosqichda, loyihaning maqsadlari aniq belgilanib,
unga erishish uchun kerakli strategiya va taktika ishlab chiqiladi.
Rejalashtirish jarayonida hududning geologik, geografik va ekologik
sharoitlari o‘rganilib, qidiruv ishlarini o‘tkazishda qanday usullar va
texnikalar qo‘llanilishi aniqlanadi. Birinchi qadamda, loyiha maqsadlari aniq
belgilanadi, bu esa qidiruv ishlarini to‘g‘ri yo‘nalishda amalga oshirishga
yordam beradi. Loyihada qidirilayotgan resurslar va ular joylashgan hududlar
haqida ma'lumotlar to‘planadi. Rejalashtirishda hududning tabiiy sharoitlari,
yer usti va iqlim holati, infratuzilmaning mavjudligi hisobga olinadi. Bu, o‘z
navbatida, qidiruv ishlarining samaradorligini oshiradi va ishlarni to‘g‘ri
tashkil qilishga yordam beradi. Rejalashtirishning ikkinchi bosqichida,
qidiruv ishlari uchun zarur bo‘lgan barcha resurslar va uskunalar
tayyorlanadi. Bu bosqichda uskunalar va texnikalar ro‘yxati tuziladi, ularga
bo‘lgan ehtiyoj aniqlanadi. Agar kerakli uskunalar mavjud bo‘lmasa, ularni
sotib olish yoki ijaraga olish masalasi hal qilinadi. Shuningdek, qidiruv
ishlarini amalga oshiradigan mutaxassislar va xodimlar tanlanadi, ularning
malakasi va tajribasi hisobga olinadi.
11

Vaqtni belgilash ham muhim ahamiyatga ega. Qidiruv ishlari uchun
aniq muddatlar belgilanadi va har bir bosqich uchun vaqt jadvallari tuziladi.
Bu, o‘z navbatida, ishlarning samarali va tizimli tarzda bajarilishiga yordam
beradi. Rejalashtirishda, kechikishlarning oldini olish va jarayonning
samaradorligini ta'minlash uchun zarur choralar ko‘riladi. Shu bilan birga,
loyiha muddatlari va resurslar o‘rtasida muvozanat saqlanadi.
Moliyaviy rejalashtirish ham ahamiyatli bosqichlardan biridir. Qidiruv
ishlari uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar aniqlanadi, byudjet tuziladi va
moliyaviy resurslarni samarali boshqarish rejalashtiriladi. Har bir xarajatning
hisob-kitobi olib boriladi va kerakli moliyaviy resurslar to‘planadi. Bu
bosqichda, shuningdek, moliyaviy xavflar va ehtimoliy ortiqcha xarajatlar
hisobga olinadi. Rejalashtirishda qidiruv ishlarida foydalaniladigan texnik
usullar ham tanlanadi. Har bir hududning geologik va fizikal xususiyatlari,
tabiiy resurslar va texnologiyalarni hisobga olgan holda, gravimetrik,
magnitometrik, seysmik yoki boshqa geofizik usullarni qo‘llash belgilanishi
kerak. Har bir usulning samaradorligi va resurslarni tejash imkoniyatlari
aniqlanadi. Boshqaruv va rejalashtirish bosqichi, geofizik qidiruv ishlarining
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun asos yaratadi va keyingi
bosqichlarga o‘tishni ta'minlaydi. To‘g‘ri rejalashtirilgan loyiha va samarali
boshqaruv choralari loyiha natijalarining yuqori sifatini ta'minlaydi. Bu
bosqichda amalga oshirilgan ishlar, geofizik tadqiqotlarni muvaffaqiyatli
o‘tkazishga yordam beradi.
Maydonni tayyorlash va o‘rnatish . Maydonni tayyorlash va
o‘rnatish bosqichi geofizik qidiruv ishlarining muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi uchun muhimdir. Ushbu jarayonda qidiruv ishlariga tayyorgarlik
ko‘rish uchun bir qator amallarni bajarish zarur. Birinchi qadamda,
tadqiqotlar olib boriladigan hududning geologik, geografik, ekologik va
boshqa xususiyatlari o‘rganiladi. Hududning xaritasini tayyorlash, mavjud
infratuzilma va transport yo‘llarini tahlil qilish bu jarayonda muhimdir.
Keyingi qadamda, geofizik qidiruv ishlarini amalga oshirish uchun zarur
12

bo‘lgan ruxsatnomalar va huquqiy hujjatlar olinadi. Hududda faoliyat
yuritish uchun kerakli ruxsatlar va kelishuvlar amalga oshiriladi. Bu jarayon
huquqiy jihatdan to‘g‘ri bo‘lishi kerak va barcha tegishli organlar bilan
kelishilgan bo‘lishi lozim.
Texnik uskunalar va vositalar ham tayyorlanadi. Geofizik qidiruvlar
uchun zarur bo‘lgan asbob-uskunalar, masalan, magnitometrlar, seysmik
detektorlar, gravimetrlar va boshqa uskunalar maydonga joylashtiriladi.
Uskunalar tayyor bo‘lgach, ularni tekshirish va sozlash ishlari amalga
oshiriladi. Bu, uskunalarning to‘g‘ri ishlashini ta'minlashga yordam beradi.
Maydonni tayyorlash jarayonida, ba'zan yer yuzasida tozalash,
qiyaliklarni tekislash yoki o‘rmonlarni kesish kabi ishlari ham o‘tkaziladi.
Bu ishlar qidiruv ishlari uchun eng qulay sharoit yaratadi va tadqiqotlar
uchun zarur bo‘lgan ochiq maydonni ta'minlaydi. Shuningdek, ishchi
guruhlari va mutaxassislarni safarbar qilish, ularning mehnat taqsimotini
o‘rnatish ham muhimdir. Har bir geofizik usulni qo‘llash uchun malakali
xodimlar tayinlanadi. Xodimlarning o‘z vazifalarini bajarishlari uchun zarur
bo‘lgan barcha sharoitlar va materiallar ta'minlanadi. Maydonni tayyorlash
va o‘rnatish jarayonida xavfsizlikni ta'minlash ham muhimdir. Ish joylarida
xavfsizlik choralariga rioya qilish, maxsus kiyim va jihozlarni taqdim etish
zarur. Bunda xodimlarning salomatligi va xavfsizligini himoya qilish uchun
barcha ehtiyot choralarini ko‘rish kerak. Maydonni tayyorlash va o‘rnatish
jarayonida bajariladigan barcha chora-tadbirlar geofizik qidiruv ishlari uchun
zarur sharoit yaratadi va ishlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishga imkon
beradi. To‘g‘ri tayyorgarlik va o‘rnatish qidiruv ishlarining samaradorligini
oshiradi va natijalarning aniqligini ta'minlaydi.
Seysmik to‘lqinlarni yaratish . Seysmik usulda, sun’iy to‘lqinlar
yuboriladi. Bu to‘lqinlar yer po‘stiga kirib, geologik qatlamlarga tarqaladi.
Sun’iy to‘lqinlar o‘zining qattiqligi va chastotasi bilan yerning qatlamlarini
o‘zgartiradi va qaytgan to‘lqinlar qayd etiladi. Bu to‘lqinlar asosan eksploziv
manba yoki mexanik usullar yordamida hosil qilinadi. Eksploziv manbalar
13

yer ostiga o‘rnatilib, kuchli zarba berish orqali to‘lqinlarni yaratadi.
Vibration usuli esa, past chastotali vibratorlar yordamida yer yuzasida
to‘lqinlar yaratadi. To‘lqinlarning o‘tkazuvchanligi va ularning tarqalishi
geologik qatlamlarning tuzilmasini, zichligini va elastik xususiyatlarini
aniqlashga imkon beradi.
Seysmik to‘lqinlarni qayd etish . To‘lqinlar qaytganidan so‘ng,
geofonlar yoki boshqa seysmik detektorlar yordamida signal qayd etiladi.
Geofonlar, yer yuzasida yoki yer ostida kelayotgan to‘lqinlarni aniqlab,
ularni elektron signalga aylantiradi. Keyin bu signal kompyuter tizimiga
uzatiladi va tahlil qilinadi. Keng miqyosda tadqiqotlar o‘tkazishda, bir nechta
geofonlar bir vaqtning o‘zida ishlaydi va har bir geofon qaytgan signalni
vaqtini va kuchini qayd etadi. Ushbu ma’lumotlar keyinchalik tahlil qilinadi
va geologik qatlamlar haqida aniq ma’lumotlar olinadi.
Signalni qayta ishlash va tahlil qilish . Seysmik to‘lqinlar qayd
etilgandan so‘ng, yig‘ilgan ma’lumotlar maxsus kompyuter tizimlarida qayta
ishlanadi. Bu jarayon signalni filtrlash, tahlil qilish va ularni tasviriy shaklga
keltirishni o‘z ichiga oladi. Kompyuter tizimi yordamida qayd etilgan signal
vaqti va kuchi haqida ma’lumotlar aniqlanadi. Bu ma’lumotlar yordamida
geologik qatlamlar haqida chuqur tahlil qilish mumkin. Ma’lumotlar yig‘ish
va qayta ishlash jarayonida signalning o‘zgargan chastotalari, to‘lqinning
tarqalishi va yerdagi qatlamlarning elastik xususiyatlari haqidagi aniq
tasavvurlar hosil qilinadi.
Geologik va geofizik ma’lumotlarni integratsiya qilish . Geologik va
geofizik ma'lumotlarni integratsiya qilish geologik-qidiruv tadqiqotlarida
muhim rol o'ynaydi, chunki bu jarayon tabiiy resurslarni, ayniqsa neft va gaz
konlarini aniqlash va tahlil qilishda samarali qarorlar qabul qilishga imkon
beradi. Geologik va geofizik ma'lumotlar bir-birini to'ldiradi va birgalikda
analiz qilinishi kerak, chunki ular turli xil metodologiyalarni va tekshiruv
usullarini o'z ichiga oladi. Geologik ma'lumotlar yer yuzasidagi yoki yer
ostidagi materiallar, ularning tuzilishi, tarkibi va tarqalishi haqidagi
14

bilimlarni taqdim etadi, geofizik ma'lumotlar esa yer ostidagi fizik
xususiyatlarni o‘lchash orqali olingan natijalar asosida yerdagi strukturalarni
aniqlaydi.
Geologik va geofizik ma'lumotlarni integratsiya qilish ma'lumotlarni
birlashtirishni taqozo etadi. Geofizik ma'lumotlar, masalan, magnitometrik,
gravimetrik, seysmik va boshqa o‘lchovlar, yer osti strukturalarini aniqlash
uchun ishlatiladi. Bu ma'lumotlar faqat geologik ma'lumotlar, ya'ni tog‘
jinslari, geologik qatlamlar, mineral tarkibi va boshqa geologik xususiyatlar
bilan birlashtirilganida, to‘g‘ri interpretatsiya qilinishi mumkin. Geologik
ma'lumotlar, asosan, yer yuzasidagi tuzilma va qatlamlarni tahlil qilishni
ta'minlaydi, geofizik ma'lumotlar esa bu tuzilmalarning yer ostidagi holatini
aniqlashga yordam beradi. Geologik va geofizik ma'lumotlar integratsiyasi
yordamida yer osti strukturalarining aniq modellarini yaratish mumkin.
Masalan, seysmik to‘lqinlarni tahlil qilib, yer ostidagi qatlamlarning zichligi,
elastiklik va boshqa fizik xususiyatlarini aniqlash mumkin. Bu ma'lumotlar
geologik o‘zgarishlar va strukturaviy xususiyatlar bilan birlashtirilganda, yer
osti konlarini to‘g‘ri modellashtirish imkonini beradi. Modellashtirish
jarayonida har bir qatlamning o‘ziga xos xususiyatlari hisobga olinadi.
Geologik va geofizik ma'lumotlarni integratsiya qilish, qidiruv ishlari
samaradorligini oshiradi, chunki bu usul orqali to‘g‘ri joylashuvlar va
resurslar aniqlanadi. Geologik xususiyatlar va geofizik ma'lumotlarning
birlashishi, masalan, magnit yoki gravimetrik anomaliyalarning mavjudligi,
neft va gaz konlarining joylashuvi haqida aniqroq tasavvur hosil qiladi. Bu
esa qidiruv xarajatlarini kamaytiradi va aniqroq natijalar beradi.
Integratsiya jarayonida geologik va geofizik ma'lumotlardan
foydalanib, detallangan xaritalar va 3D modellar yaratish mumkin. Bu
xaritalarda, masalan, yer ostidagi qatlamlarning shakli, qalinligi va
xususiyatlari ko‘rsatiladi. Ushbu xaritalar va modellar yordamida konlarni
aniqlash va ularga qarshi tadqiqotlar olib borish osonlashadi.
15

Geologik va geofizik ma'lumotlar integratsiyasi tahlil qilishni
osonlashtiradi va qaror qabul qilish jarayonini aniqroq qiladi. Bu usul orqali
yer ostidagi resurslarni aniqlash uchun turli xil geofizik usullar va geologik
xususiyatlar birlashtiriladi. Natijada, turli usullarni hisobga olib, aniq va
to‘g‘ri qarorlar qabul qilinadi. Geologik va geofizik ma'lumotlarni
integratsiya qilish nafaqat konlarni aniqlashni, balki ularning xususiyatlarini
o‘rganish, qayta tiklash va boshqarish bo‘yicha ham aniqroq bilim beradi. Bu
jarayonning samarali amalga oshirilishi natijasida geologik-qidiruv ishlari
yanada samarali bo‘lib, resurslarni aniq va optimallashtirilgan tarzda
o‘rganishga imkon yaratadi. Qidiruv ishlari davomida to‘plangan barcha
ma’lumotlar asosida mutaxassislar tahlil qiladi va xulosalar chiqaradi. Bu
xulosalar orqali mavjud konlarning joylashuvi va tuzilmasi haqida batafsil
ma’lumot olish mumkin. Ushbu xulosalar qazish ishlari uchun ko‘rsatmalar
beradi, ya’ni qaysi joylarda qazish ishlari amalga oshirilishi kerakligi
aniqlanadi. Shuningdek, tavsiyalar va tahlillar orqali olingan
ma’lumotlarning imkoniyatlari va cheklovlari haqida muhokama qilinadi.
Texnik va ekologik monitoring . Geofizik tadqiqotlar davomida
ekologik monitoring amalga oshiriladi. Bu bosqichda yer usti va yer ostidagi
ishlarning atrof-muhitga ta’sirini baholashga qaratilgan nazorat ishlari
amalga oshiriladi. Ekologik monitoringda yerning holati, suv resurslarining
ifloslanishi va biologik tizimlarga bo‘lgan ta’sir kuzatiladi. Shu bilan birga,
ekologik xavfsizlikni ta’minlash uchun zarur ehtiyot choralar ko‘riladi.
Bunday monitoring yordamida neft va gaz qidirish jarayonlari ekologik
jihatdan xavfsiz amalga oshirilishi ta’minlanadi.
Texnologik jarayonlarni modernizatsiya qilish va
takomillashtirish
Texnologik jarayonlarni modernizatsiya qilish va takomillashtirish ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish, resurslarni tejash, energiya sarfini
kamaytirish va raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun zarur. Bu jarayonlar
ishlab chiqarish tizimining yaxshilanishini ta'minlab, yangi texnologiyalar va
16

usullarni joriy etish orqali ishlab chiqarish quvvatlarini samarali ishlatish
imkonini beradi.
Texnologik jarayonlarni modernizatsiya qilishning asosiy yo'nalishlari
quyidagilardan iborat:
Yangi texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarida yangi
texnologiyalarni joriy qilish ishlab chiqarishni yanada samarali qilishga
yordam beradi. Masalan, raqamli texnologiyalar, avtomatlashtirish va sun'iy
intellekt kabi ilg'or usullar ishlab chiqarish jarayonlarining samaradorligini
oshiradi. Yangi texnologiyalar yordamida maxsulot sifatini oshirish va
xarajatlarni kamaytirish mumkin.
Avtomatlashtirish va raqamlashtirish, texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish va raqamlashtirish ishlab chiqarishning barcha
bosqichlarini boshqarishni soddalashtiradi. Ma'lumotlar yig'ish va tahlil
qilish, ishlab chiqarishning real vaqtda monitoringi, jarayonlarni boshqarish
va texnik xizmat ko'rsatishni avtomatlashtirish orqali jarayonlar yanada tez
va aniq bo'ladi. Bu esa ishlab chiqarishning samaradorligini oshiradi.
Energiya samaradorligini oshirish, texnologik jarayonlarda energiya
sarfini kamaytirish uchun yangi energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etish
zarur. Bu, avvalo, energiya resurslaridan samarali foydalanishni ta'minlab,
ishlab chiqarishning ekologik barqarorligini oshirishga yordam beradi.
Texnologik jarayonlarda energiya tejash usullarini qo'llash ishlab chiqarish
xarajatlarini kamaytiradi.
Qayta ishlash va resurslarni tejash, tabiiy resurslarni tejash va
chiqindilarni kamaytirish orqali jarayonlar yanada samarali amalga
oshiriladi. Yangi texnologiyalar yordamida chiqindilarni qayta ishlash, xavfli
moddalarni kamaytirish va atrof-muhitga zarar etkazmaslikka erishish
mumkin. Bu, shuningdek, kompaniyalar uchun iqtisodiy foyda keltiradi,
chunki resurslar samarali ishlatiladi.
Jarayonlarni tahlil qilish va optimallashtirish, texnologik jarayonlarni
takomillashtirish uchun avval mavjud jarayonlarni tahlil qilish zarur. Yaxshi
17

tahlil qilingan jarayonlar optimallashtirilgan bo'lib, vaqt va xarajatlarni
kamaytiradi. Jarayonlarni tahlil qilish, nuqtai nazardan yuqori samarali
usullarni topish va ularni joriy etish imkonini beradi.
Innovatsiyalarni rag'batlantirish, texnologik jarayonlarni
modernizatsiya qilishda innovatsiyalarni rag'batlantirish juda muhim. Yangi
innovatsion g'oyalar va yondashuvlarni qo'llash orqali ishlab chiqarish
jarayonlarini takomillashtirish mumkin. Innovatsiyalar yangi mahsulotlar
ishlab chiqarishni, jarayonlarni tezlashtirishni va sifatni oshirishni
ta'minlaydi.
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, jarayonlarni modernizatsiya
qilishda asosiy maqsad ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdir. Bu, o'z
navbatida, ishlab chiqarish quvvatlarini to'liq ishlatish, resurslarni tejash,
chiqindilarni kamaytirish va sifatni yaxshilashga olib keladi. Samarali ishlab
chiqarish texnologiyalari yordamida yangi bozor imkoniyatlariga chiqish va
raqobatbardoshlikni oshirish mumkin.
Texnologik jarayonlarni modernizatsiya qilish va takomillashtirish
ishlab chiqarishning barcha bosqichlarini optimallashtirish, resurslardan
samarali foydalanish va innovatsion yondashuvlarni amalga oshirish orqali
kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi. Bu jarayonlar nafaqat
texnologiyalarning rivojlanishini ta'minlaydi, balki iqtisodiy samaradorlik va
ekologik barqarorlikni ham ko'paytiradi.
18

Buxoro-Xiva neft va gaz viloyati (BXNGV) Divalkak maydonida (№4
burg‘u qudug‘ida) olib borilgan quduqlarda geofizik tadqiqotlash(QGT)
ishlaridan olingan ma’lumotlar
XULOSA
Neft va gaz konlarini qidirishning geofizik usullari hozirgi kunda
zamonaviy geologik tadqiqotlarning eng muhim va samarali vositalaridan
biridir. Bu usullar, yerni o‘rganish va undagi resurslarni aniqlashda, ayniqsa,
neft va gaz kabi tabiiy resurslarni izlashda juda muhim ahamiyat kasb etadi.
Geofizik usullar orqali yer osti tuzilmalari, mineral resurslar, suvlarga oid
ma'lumotlar va boshqa geologik xususiyatlar haqidagi aniq va chuqur
ma'lumotlar olinadi. Geofizik qidiruv usullarining samaradorligi va ularning
tezkor natijalar berishi ularni neft va gaz konlarini izlashda ishlatishni juda
afzal qiladi. Bu usullar orasida gravimetrik, magnitometrik, seysmik va
elektr razvedka usullari keng qo‘llaniladi. Har bir usul o‘zining aniq
19

afzalliklariga ega va ular birgalikda qo‘llanilganda aniq va ishonchli
natijalarga erishish mumkin. Gravimetrik usul yer ostidagi massalar va
ularning tortishish xususiyatlarini tahlil qilish orqali konlarning joylashuvi
haqida ma'lumot beradi. Magnitometrik usul esa yerning magnit
maydonining o‘zgarishlarini o‘rganib, yer ostidagi minerallar va konlar
haqidagi ma'lumotlarni to‘playdi. Seysmik usul elastik to‘lqinlarni qayd etib,
yer osti tuzilmalari haqida aniqlik kiritadi. Elektr razvedka usullari yerning
elektr o‘tkazuvchanligini o‘rganib, suv va boshqa resurslarni aniqlashga
yordam beradi.
Shuningdek, geofizik usullarning integratsiyasi, ya'ni turli usullardan
birgalikda foydalanish, ma'lumotlarning ishonchliligini oshiradi va
noaniqliklarni kamaytiradi. Geologik va geofizik ma'lumotlarni integratsiya
qilish, aniq va to‘liq geologik model yaratish imkonini beradi, bu esa neft va
gaz konlarini aniqlash va tadqiq qilishda juda muhimdir.
Xulosa qilib aytganda, geofizik usullar neft va gaz konlarini qidirishda
samarali va ishonchli vositalar bo‘lib, ularning integratsiyasi va
modernizatsiyasi ushbu sohada yanada yuqori natijalar olishni ta'minlaydi.
Shuningdek, ushbu usullarning takomillashtirilishi va yangi texnologiyalarni
qo‘llash konlarni aniqlash va izlashda yangi ufqlarni ochadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Raxmatullin, R. (2016). "Geofizik qidiruv usullari." Toshkent:
Geologiya va mineral resurslar nashriyoti.
2. Shukurov, T. (2017). "Geofizik tadqiqotlar va ularning amaliy
qo‘llanilishi." Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti.
3. Sutyrin, A. (2019). "Gravimetrik va magnitometrik usullarni
qo‘llash." Toshkent: Geologiya nashriyoti.
4. Tog‘ayev, A. (2020). "Geofizik metodlarni integratsiya qilish."
Toshkent: Geologiya institutining nashriyoti.
20

5. Sultonov, D. (2018). "Seysmik va magnitometrik usullarni
qo‘llash." Buxoro: Geologiya va mineral resurslar.
6. Salimov, A. & Valiev, F. (2021). "Geofizika va neft-gaz
sanoatining muammolari." Baku: Azengeofizika.
7. Babayev, K. (2015). "Geofizik qidiruv usullarining asoslari."
Toshkent: Geologiya va mineral resurslar nashriyoti.
8. Mahmudov, U. (2017). "Elektr razvedka usullari va ularning
qo‘llanilishi." Sankt-Peterburg: Geotekhnika.
9. Qodirov, B. (2014). "Yer osti tuzilmalari va ularni o‘rganish."
Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti.
10. Jabborov, A. (2019). "Geofizik usullar va ularning amaliyotdagi
ahamiyati." Samarqand: Geologiya va mineral resurslar.
21

Sotib olish