O’zbekiston asholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlarning ijtimoy siyosati

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	1.7MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	30 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Shohruh

Ro'yxatga olish sanasi 02 Mart 2024

9 Sotish

O’zbekiston asholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlarning ijtimoy siyosati

Sotib olish

KIRI S H
Ijti m oi y si y osat ja m i y at ha y otining m uhi m sohasi va har bir d a vl a t
faoli y atining m uhi m y o ‘ nalishi hisobl a nadi. Ijti m oi y y o ‘ naltirilgan iqtisodi y ot
ta m o y illa r iga m os p e nsi y a ta’ m inoti e sa uning a m ali y vosit a la r id a n bi r idir. P e nsi y a
ta’ m inotining to ‘ g ‘ ri t a shkil etilishi h a m m uay y an guruhga m ansub ko ‘ pl a b
oda m larning, ha m aholining da r o m adi, m ehn a ti, tur m ush si f ati ha m da darajasini
qo ‘ ll a b-quvvatlashg a qaratilg a n ijti m oi y si y os a t m aqs a dlarig a erishish i m konini
beradi.
Prezid e nti m iz Islo m Kari m ov o ’ zla r ining 2015 y ilning y akunlarig a
b a g ’ ishl a ng a n Vazi r lar Mahka m asidagi m a ’ ruzalarida qu y idagicha ta ’ kidl a dil ar :
“ 2015 y ilda iqtisodi y oti m izni y uqo r i sur ’ atlar bilan ba r q a ror rivojl a nti r ishg a
erishg a ni m iz aholi da r o m adlarini y anada ko ’ pa y ti r ish, od a m lari m izning ha y ot
daraj a si va sif a tini oshi r ish u c hun m ust a hka m asos y aratdi.
B y udjet t a shkilotla r i xodi m larining ish haqi, p e nsi y a va stip e ndi y alar 21,9
foizga, a holi jon boshiga ja m i real daro m adlar e sa 9 , 6 foi z ga oshdi.” 1

Shubh a si z ki d a vl a ti m izning rivojlanishi bevosita m a m lak a t aholisining
y ashash sha r oitining y axshil a nishi bil a n c ha m barch a s bog ‘ liqdir. Bu y o ‘ nalishd a
bugungi kunda huku m ati m iz to m onid a n q a tor qonunlar, qaro r lar, f ar m onlar ,
ni z o m lar va boshq a m e’ y ori y xujjatlar ishl a b chiqilganki, ba r ch a sining z a m irid a
inson m anfaatla r i, ul a rga hiz m at qilish y ot a di.
Istiqlol y illa r ida a holini ijti m oi y hi m o y alashni y anad a ku c ha y tirish, p e nsi y a
ta’ m inoti si f atini oshi r ish bo ‘ y icha bosqi c h m a-bosqi c h islohotlar olib bo r ildi .
Pensi y a ja m g ’ ar m asi sh a kll a ng a n kund a n boshl a b ho z i r ga c ha 60 d a n o r tiq qonun
va qonun osti hujjatl a r qabul qilindi . “ Fuqarola r ning d a vlat p e nsi y a ta ’ m inoti
to ’ g ’ risida ” gi Q onunning o ’ ziga bi r q a ncha o ’ zga r ti r ish v a qo ’ shi m chal ar
ki r itila y otganligi, a y tish m u m kinki , pensi y a ta’ m inoti tashkili y tizi m ini y an a d a
tako m ill a shtirish i m konini beradi. P e nsi y a qonunchilgi P e nsi y a ja m g ’ ar m asi
to m onid a n pensi y a va i j ti m oi y nafaqalarni o ‘ z v a qtid a , to ‘ liq m iqdo r d a
m oli y alashti r ish, to ‘ lovlar ustidan m onito r ingni y uritish, pensi y a ta’ m inotig a
y o ‘ nalti r iladigan m ablag ‘ l a rning m aqs a dliligi va na z or a tini ku c ha y tirish borasid a gi
va z if a la r ni taribg a solib turadi. Pensi y a ja m g ’ ar m asining m abl a g ‘ la r ini
sh a kllanti r ish va ul a rd a n sa m arali fo y d a lanish, qonunchligini t a ko m ill a shti r ish
m asal a la r i bugungi kunning dolzarb m ua m m osi hisobl a n a di. Shu s a b a bli ku r s
ishi m ga “ Davl a t p e nsi y a ta’ m inotining qonuniy-huquqi y asosla r i va ul ar ni
tako m ill a shtirish” m av z usini tanl a di m .
Ishning m aqsadi – O ’ zb e kistonda p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ini qonuniy-huquqi y
asosla r ini il m i y o ’ rganish va zamon a vi y tal a blar asosida uni t a ko m illashti r ish
y uzasidan xulosa va taklifl a rni t a qdi m etishd a n iborat. K urs ishida m azku r
m aqs a dd a n kelib chiqib q a tor va z if a lar qo ’ y ilgan:

1
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar
Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Manba: www.uza.uz 15.01.2016 y.
3

 Davl a tning ijti m oi y hi m o y a tizi m ida pensi y a ta’ m inotining o ’ rni v a
aha m i y atini o’rg a nish;
 p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ining ijti m oiy-iqtisodi y m ohi y atini o’rg a nish;
 p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ining huquqiy- m e’yori y baz a sini o’rg a nish;
 O ’ zbekiston R espublik a si M oli y a v a zi r ligi huzu r id a gi Budjetdan t a shq ar i
Pensi y a ja m g ’ ar m asining m oli y avi y faoli y atini tahlil qilish;
 O ’ zbekistonda p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ini huquqi y asosla r ini
tako m ill a shtirish y uzasid a n xulosa va takliflar ishlab c hiqishd a n iborat.

4

1. Pensiya ta’ m i n oti t izi m ini n g ijti m oiy -i q tiso d iy m ohiyati va aha m iya t i
Respublika m izda ijti m oi y si y osatni sh a kllanti r ish m asal a si y oki iqtisodi y otni
isloh e tish va m od e rnizatsi y a qilish dastu r ini ha y otga t a tbiq etish bo ’ l a di m i ,
ijti m oi y soha tizi m ida u z oq m uddatli istiqbolga m o ’ ljallang a n eng m uhi m ustuvo r
y o ’ nalishlarni belgil a b olish bo ’ ladi m i – bul a rning barch a sida biz u c hun f aq a t bitt a
m asala e ng ustun va hal qiluvchi o ’ rinda turadi, u ha m bo ’ lsa, inson
m anfaatla r ining ustuvo r ligidir. A y niqsa, k e ks a la r ning tur m ush d a rajasi va ha y ot
si f atini izchil va bosqi c h m a-bosqi c h y uksalti r ish – bizning a sosi y m aqsadi m izdi r .
Aholi tur m ush daraj a si m a m lakatdagi iqtisodi y taraqqi y ot dara j asiga m os keluv c hi
ha y ot sha r oitla r ining y ig ’ indisidir . Aholi tur m ush daraj a sini oshi r ishda qu y idagila r
e ’ tibo r ga olin a di :
− kutila y otg a n u m r ko ’ rish y oshi ;
− ha y ot (tur m ush) tarzi;
− YaIMning a holi j on boshiga to ’ g ’ ri kelishi;
− sh a xsi y baxt tushun c hasi;
− ha y ot kechi r ishda da r o m adning m ini m al darajaga m uvo f iqligi;
− oil a ning ja m i y atda egallag a n m avq e i;
− salo m atlik.
Davl a tning taqsi m lash ti z i m ida c ho r a-tadbi r la r ta r tibini t a nlanishi m a m lak a t
p e nsi y a ti z i m ida vu j udga kelg a n hol a t, d e m ografik vazi y at t a vsifi , ja m i y atda a m al
qila y otgan adolat tushun c h a la r i, si y osi y qarashl a rni belgil a b be r adi.
“ Pensi y a” katego r iya sif a tida pul m abl a g ’ la r ining m aqs a dli fondla r ini
sh a kllanti r ish va k e ksa y g a nda chog ’ id a undan f o y dal a nish sh a kl va usulla r i
y ig ’ indisini o ’ z i c higa oluv c hi iqtisodiy m unos a b a tl a r tizi m ini aks ettir a di .
“ Pensi y a - uni olish huquqi Qonunda belgilang a n shartla r ga va m e ’ y orlarg a
m uvofiq a niqlanadigan ha m da shaxslarga p e nsi y a y oshiga to ’ lish , nogi r onlik y oki
boquvchisini y o ’ qotg a nlik m unosabati bil a n be r iladig a n o y lik pul to ’ lovidi r ” .
Fuqaroning y ashash j o y i - tur a r jo y , kv a rtira , xiz m at turar j o y i , ixtisosl a shtirilg a n
u y lar ( y otoqxona , pansionat , y olg ’ iz k e ks a la r uchun m axsus u y , nogi r onl ar ,
fax r i y lar u c hun inte r nat u y va boshqala r ), shuningd e k pensi y a u c hun m uroja a t
qilgan jis m oni y shaxs ijarag a olish sha r tno m asi , ijara shartno m asi y oxud qonun
hujjatla r ida n a zarda tutilg a n boshqa asoslar bo ’ y icha m ulkdor sif a tida doi m i y
y asha y dig a n ( doi m iy ro ’ y xatd a n o ’ tg a n ) boshq a turar j o y , doi m i y y ashash jo y i
m avjud bo ’ l m agan ( doi m i y ro ’ y xatdan o ’ t m agan ) t a qdi r da – v a qtinch a y ash a sh
( v a qtincha ro ’ y xatd a n o ’ tish ) jo y idir .
Pensi y a ti z i m ining sa m aradorligi uning ijti m oiy - iqtisodi y m aqsadg a
m uvofiqligini va inson o m ilini r ivojlanti r ish , t a kror ishlab c hiqa r ish jara y onining
d a vl a t to m onid a n tartibga solish d a rajasini aks e ttir a di . Pensi y a ti z i m ining
sa m arado r ligi m ablag ’ larni jalb qilish v a aholini i j ti m oi y hi m o y alash m aqsadid a
m abl a g ’ larni ishlatilish d a rajasini i f oda et a di . Pensi y a ta ’ m inoti ti z i m ini isloh
etishning asosi y s a b a bi d a vl a tning p e nsi y aga oid m ajburi y atl a rni bajarishi u c hun
m oli y avi y resursla r eta r li bo ’ lishi ke r ak . Bu m ua m m o aholining keksa y ib
5

bo r ishiga m uvofiq ku c ha y ib , m urakk a bl a shib boradi . Davlatl a rda vujudga k e lg a n
iqtisodi y , ijti m oi y va de m ografik v a zi y atl a rd a n kelib c hiqqan hold a a ha m i y at k a sb
et a di . Xo r iji y davl a tlar u z oq m uddatli istiqbolda pensi y a tizi m i barqa r o r ligini
y axshil a shga y o ’ naltirilg a n bir qator m uhi m o ’ zgarishlar qildil a r .
O ’ zbekiston R e spublikasida a m alg a oshirila y otgan ijti m oiy - iqtisodi y
islohotlar , oxirgi y ill a rda ku z atila y otg a n YaIMning y uks a k o ’ sish sur ’ atla r i ,
m akroiqtisodi y rivojlanish natijalari m a m lak a ti m iz iqtisodi y otini iz c hil v a
ba r qa r or rivojl a nishining n a tij a si sifatida na m o y on bo ’ l m oqda . Iqtisodi y otni
m oderni z atsi y al a sh va y angil a sh sha r oitida m a m lakat fuqa r ol a rining pensi y asini
belgilovchi a sosiy o m il sif a tida davlat budjeti v a davl a t m aqsadli
ja m g ’ ar m alarid a gi pul m ablag ’ la r i e ’ tibo r ga olindi .
Davl a tning ijti m oiy sohani r ivojl a ntirishga y o ’ naltirilg a n xa r ajatla r i
ja m i y atning iqtisodi y salohi y atini oshi r ishga y orda m beradi . Davl a t a m alg a
oshira y otgan , a holining barcha qatla m lari m anfaatla r iga d a xldor bo ’ lgan iqtisodi y
faoli y at n a tijala r i ijti m oi y soha orqali n a m o y on bo ’ l a di . D a vlat to m onid a n “ . Xalq
farovonligini , barqa r or , m utt a sil oshi r ishni , aholini ijti m oi y hi m o y alashni ustuvo r
y o ’ nalish qilib b e lgilab , shu y o ’ l bil a n islohotlar f a q a t inson m anfaatlarini ko ’ zl a b ,
uning f a rovonligi uchun a m alga oshiril a di ” 2
.
Davl a t to m onidan xalq farovonligini , b a rqa r or , m uttasil oshirishni , aholini
ijti m oi y hi m o y alashni ustuvor y o ’ nalish qilib b e lgil a b , shu y o ’ l bilan islohotla r
faq a t inson m anfaatla r ini ko ’ zlab , uning m anfaati u c hun a m alg a oshi r iladi .
Ijti m oi y hi m o y a va ijti m oi y ta ’ m inotni m oli y alashti r ish m exaniz m ini
tako m ill a shtirish bo ’ y icha xoriji y tajribal a r respublika m izda jo r i y qilindi .
“ Davlat is ’ te m oli O ’ zbekistonda f a q a t ishl a b c hiqa r ishni investitsi y al a sh
bil a n e m as , balki ijti m oi y sohani ta ’ m inlash bil a n ha m bog ’ liq . Ijti m oi y soh a
u c hun zarur r e surslarni d a vlat qo ’ lida ja m lash va ula r ni a dol a tli taqsi m lashi
m uhi m . Shu sababli Davlat budj e ti va budjetd a n tashqa r i pul ja m g ’ ar m asid a
ijti m oi y soha xa r ajatlarining hiss a si katta .” 3

Pensi y a ja m g ’ ar m alaridagi f uqarolar va xo ’ jalik y urituv c hi sub ’ ektla r ning
m ajburi y va ixti y ori y ja m g ’ ar m a bad a ll a ri ula r ni davl a tning m oli y avi y ishti r oki
asosida sh a kll a nuv c hi , m uay y an ja m g ’ ar m a tashkil e tgan aholi toif a la r ig a
to ’ lovla r ni a m alga oshi r ish va i j ti m oi y hi m o y alash uchun m o ’ ljallang a n m ust a qil
pul ja m g ’ ar m alari si f atida ta ’ rifl a sh i m konini be r adi . Ma m lakati m izda m ustaqillik
qa r or topg a nid a n ke y ingi y illa r d a fuq a rolarni ijti m oi y hi m o y alash , ula r ning
ja m i y atd a gi m avq e ini y anada m ust a hka m lashga y o ’ nalti r ilg a n m uay y an ishla r ning
huquqi y po y devori barpo etildi . O ’ zbekiston R e spublikasi Konstitutsi y asida h ar
ki m qariganda , m ehnatga y aroqsiz bo ’ lib qolganida , shuningdek , boquv c hisid a n
judo bo ’ lg a nida ha m da qonunda ko ’ zd a tutilgan boshq a holla r da ijti m oi y ta ’ m inot
olishga h a qli , deg a n qoid a ga m uvo f iq f uqarola r ni xil m a - xil sh a kld a gi ijti m oi y
hi m o y alash ka f ol a tl a b qo ’ y ildi .

2
Karimov I. A. “O’zbekiston XXI asrga intilmoqda”. - T.: “O’zbekiston”, 1999. -B.42.
3
Voxabov A. Bozor munosabatlariga o’tish bosqichida ko’p ukladli iktisodiyot va uning takroran hosil bo’lishi.
Monografiya. -T.: «Moliya». 2002. -B. 143.
6

Ma m lakat iqtisodi y otini r ivojlanti r ish, tu r li m arkazlashg a n v a
m arkazl a sh m agan ja m g ’ ar m alar, avv a lo, u m u m davl a t pul m ablag ’ l a ri ja m g ’ ar m asi
– davl a t budjetini tu z ish va ijro qilish y o ’ li bil a n ta ’ m inl a nadi. M ust a qillik y illa r id a
m urakkab iqtisodi y ahvol y uzag a kelg a niga qara m a y , O ’ zbekistond a aholi u c hun
eng m uhi m ijti m oi y vazif a la r ni hal etish m aqsadida za r ur m abl a g ’ lar izl a b topildi.
“ Ijti m oi y hi m o y a” va “ ijti m oi y ta’ m inot ” bir m a ’ noli tushun c ha e m as, b a lki
tu r dosh tushun c hala r dir 4
. Ulardan il m i y ta’riflar sif a tida f o y dal a nilganda, “ ijti m oi y
hi m o y a” “ ijti m oi y ta’ m inot ” ni ta r kibi y qis m i sif a tida o ’ z i c higa ol a di. B und a n
tashqa r i, ijti m oi y hi m o y a inson faoli y atining nor m al shart - sha r oitlarini
ta’ m inlovchi m ehn a t, sog ’ liq va t a biat, a trof- m uhitni m uhofaza qilish, m ehn a tg a
h a q to ’ lashning e ng ka m m iqdo r i kabi kafolatla r ni qa m rab oladi.
Iqtisodi y otni e r kinlashti r ish bosqi c hida O ’ zb e kistonda f a ol ijti m oi y si y osatni
a m alga oshirishda y angi c ha a m ali y va s am arali sh a klla r ni qo ’ llashni t a qo z o e t a di .
Jahon tajrib a sining ko ’ rs a tishicha, pensi y a tizi m i f a oli y atini y o ’ lga qo ’ y ish v a
und a n sa m arali fo y dal a nish boshq a da r o m ad hisobga oling a n hol a tda ijti m oi y
m ua mm olarni hal qilish va kishilarni k e ksalikda ka m bag ’ allikdan hi m o y alashning
m uhi m vositala r id a n bi r i bo ’ lib hisobl a nadi.
Pensi y a ti z i m i ta’minot a sosida sh a kll a nti r il a dig a n va aholining i j ti m oi y
ehti y ojlarini qondi r ish va konstitutsion huquqla r ini a m alga oshirish uchun
y o ’ nalti r iladigan pul m abl a g ’ lari ja m g ’ ar m asid a n fo y dal a nishga a soslanadi .
Pensi y a ti z i m iga xiz m at qiluv c hi p e nsi y a ja m g ’ ar m alari u c hun da r o m ad
m anb a la r ining a niq belgilang a nligi, m ablag ’ l a rning q a t ’ i y maqsadli ishl a tilishi ,
aholi ijti m oi y tab a qal a shuvini y u m shatishga y o ’ naltirilganligi, m abl a g ’ la r ning
sh a kllanishi va ishlatilish m udd a tlarining m os kel m asligi, m ustaqil m oli y a-kredit
tashkiloti va budj e td a n tashqa r i m aqs a dli ja m g ’ ar m a ekanligi ha m da ijti m oiy
ta’ m inotinng m uhi m ele m enti e k a nligi k a bi xususi y atl a r xosdir.
Pensi y a ta’ m inoti a holini ijti m oiy hi m o y alash tizi m ining m uhi m tarkibi y
qis m larid a n bi r idir, c hunki u de y arli barcha fuqa r ola r ning ha y oti y m anfaatlari bil a n
bog ’ liqdi r ki, f uq a rolar m ehnat qobili y atlarini y o ’ qotganla r id a shu ti z i m orq a li
ijti m oi y hi m o y a qilin a dilar. Har ki m qarig a nda, m ehnat la y oqatini y o ’ qotg a nda ,
shuningd e k boquvchisid a n m ahru m bo ’ lg a nda va qonunda na za rda tutilg a n boshq a
holla r da i j ti m oi y ta’ m inot olish huquqiga ega. Pensi y alar, nafaq a lar, ijti m oi y
y orda m boshqa turl a rining m iqdori r a s m an b e lgil a b qo ’ y ilg a n tirik c hilik u c hun
zarur e ng ka m m iqdord a n oz bo ’ lishi m u m kin e m as. 5

Pensi y a bil a n ta’ m inlash d a stu r ini ishlab chiqishda si y os a tning eng a sosi y
m asal a si pul m abl a g ’ larini ja m g ’ arish va z if a la r i bil a n, da r o m adlarni qa y t a
taqsi m lash va z if a la r i bil a n, shuningd e k ul a rning ha r birini a m alga oshi r ishd a
d a vl a tning roli bil a n bog ’ liq. O ’ z navbatida bula r ni a m alga oshi r ish u c hun
m oli y avi y iqtisodi y barqa r o r lik, ja m g ’ ar m a institutlarini t a shkil qilishni o ’ z i c hig a
olg a n f ond bo z o r la r ining rivojl a nishi va unga m uvo f iq k e luv c hi qonun c hilik
asosla r ini y aratish , aholi ja m g ’ ar m alarini r a g ’ batl a nti r uvchi sa m arali soliq

4
Xaitov A., Ziyadulaev M. O’zbekistonda pensiya ta’minoti va xorijiy tajribasi. O’quv qo’ll a nma. -T.: “Adolat”. 2009.
-B.108.
5
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi IX-bob, 39-modda. 1992 yil 8 dekabr
7

si y os a tini y uritish , aholining m oli y avi y m uassas a la r g a bo ’ lg a n ishon c hini
ta’ m inlovchi davl a t boshqa r uv ti z i m i zaru r .
Davl a t b y udjetining asosi y vazif a si – davlatning f isk a l si y osati m ohi y ati v a
y o ’ nalishlarini o ’ zid a ifoda e t a di. K e ngroq m a ’ noda a y tg a nda, d a vl a t b y udjetining
asosi y vazi f asi m illi y daro m adni t a qsi m lash va qa y ta t a qsi m lash, iqtisodi y otni
ta r tibga solish va r ag ’ batl a nti r ish, ijti m oi y si y os a tni m oliya bil a n ta ’ m inlash ,
m a m lakatning m arkazl a shtirilgan pul ja m g ’ ar m alarini vujudga keltirish va ul a rd a n
fo y dal a nish ustidan nazor a t kilish hisobl a nadi.
Shu bilan bir qato r da, d a vl a t b y udjeti x a rajatlari ta r kibida ijti m oi y soha v a
aholini ijti m oi y hi m o y alash xaraj a tl a rining izchil r a vishda ortib bora y otg a nligi
d a vl a ti m iz to m onid a n kuchli ijti m oi y si y osatning m oli y avi y asosl a ri
sh a kllanti r ila y otganligid a n dalolatdir.
O ’ zbekiston R espublik a si d a vl a t b y udjeti a m aldagi kuchli ijti m oi y hi m o y a
ti z i m ini shakllantirish davl a t si y osatining m ust a hka m m oli y avi y resu r sl a r m anbai
bo ’ libgina qol m a y , m illi y iqtisodi y oti m iz alohida tar m oql a ri r ivojl a nishid a
aha m i y ati g ’ o y at y uksak bo ’ l m oqda. Bugungi ijti m oi y soh a ni r ivojlantirish, aholini
ijti m oi y qo ’ ll a b-quvvatl a sh u c hun d a vlat b y udjeti xarajatla r ining 60 foi z i a y nan
ushbu soh a la r ga y o ’ naltiril m oqda. D a vl a t b y udj e tining ijti m oi y soha va a holini
ijti m oi y qo ’ ll a b - quvvatlash xarajatla r i, a sosan,ta ’ li m , sog ’ liqni saqlash, m adani y at
va sport, il m -fan, ijti m oi y ta’ m inot va ijti m oi y nafaq a la r d a n t a shkil topgan. B uni
qu y id a gi jadval m a ’ lu m otla r i asosida ko ’ rishi m iz m u m kin (1-j a dval) .
1- j adval
Davlat b yud j eti d an ijti m oiy so h a va aholi n i ijti m oiy
qo ’ llab -q u vva t lash xa r aja t lar t ar k ibi 6

Prezid e nti m iz Islo m Kari m ov m a m lakati m izni 2014 y ild a ijti m oiy-iqtisodi y
rivojl a nti r ish y akunlari va 2015 y ilga m o ’ ljallang a n iqtisodi y dasturning e ng
m uhi m ustuvor y o ’ nalishl a riga bag ’ ishl a ng a n Vazi r lar M a hk am asining m ajlisid a
ta ’ kidlaganla r idek, “Ijti m oi y soh a ni rivojlanti r ish, a holining ha y ot darajasi v a

6
Manba: O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari asosida tuzildi. 201 2 2013 2014 201 5 2016 (r eja)
mlrd.
so’m %
8 Ko’rsatkichlar
12338 100 1557 1887
3 100 22457,0 100 23897,
6 100
14419,
3 60,3
Sog’liqni saqlash 3027 24,5 3768 24,1 4495 23,8 5372,5 23,9 6002,7 25,1
Madani y at va sport 226 1,8 279 1,7 334 1,7 388,2 1,7 448,8 1,8
Il m -fan 139 1,1 173 1,1 199 1,0 245,3 1,0 321,8 1,3
Ijti m oi y ta’minot 87 0,7 107 0,7 125 0,7 150,4 0,6 174,1 0,7
Oilalarga ijti m oiy
nafaqalar 1624 13,1 1839 11,8 2047 10,8 2279,8 10,1 2317,2 9,6 mlrd.
so’m % mlrd.
so’m % mlrd.
so’m % mlrd.
so’m %
Ijti m oi y soha va
aholini ijti m oi y
qo’llab-quvvatlash
xarajatlari 3 100
Ta’lim 7163 58,1 8984 57,6 1076

5 57,0 12776,2 56,8

si f atini y an a da oshi r ish bil a n bog ’ liq m asalal a r bundan bu y on ha m e ’ tibo r i m iz
m arkazida bo ’ lib qoladi. ” 7

Ke y ingi 5 y il m oba y nida ja m i b y udjet xarajatla r ining tarkibida ijti m oiy
soh a ga qilinayotg a n xaraj a tlar o ’ sib borgan. U shbu hol a t jahondagi barch a
d a vl a tlar or a sida e ng y uqo r i ko ’ rs a tkichni tashkil e t a diki, o ’ z navb a tida ,
respublika m izda i zc hil a m alga oshi r il a y otgan ijti m oiy islohotl a rning uzoq ,
st r at e gik a ha m i y atga ega e k a nligidir.
Pensi y a ta’ m inotining ijti m oi y nuqtai nazardan m uhi m ligi, uning hozi r gi
kunda r espublika m izning 3 m illiond a n ko ’ p r oq f uqa r olarining iqtisodi y
m anfaatla r iga bevosita bog ’ liqligi bil a n belgil a n a di. R espublika m izda a m al
qila y otgan p e nsi y a t a ’ m inoti tizi m i sobiq ittifoq pensi y a ta’ m inoti tizi m ini m eros
qilib olgan bo ’ lib, m a ’ lu m tarixi y rivojl a nish y o ’ lini bosib o ’ tg a n .
Respublika m izda p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ining rivojl a nishini qu y id a gi 4 bosqi c hg a
ajratish m u m kin:
Pensi y a ta ' minoti
tiziminin g
rivojlanish
bosqichlari
Birinchi bosqich
– 1990-1993
y illar I kkinchi bosqich
– 1996-2000
y illar Uchinchi
bosqich – 2000-
2009 y illar T o ' rtinchi
bosqich – 2010-
hozi r g acha
1- r as m . O’zbe k isto n Respubli k asi Pensiya t a’ m ino t i t izi m i r ivo j la n ish
bos q ic h lari 8
O ’ zbekiston R e spublik a sida a m alga oshi r ila y otg a n islohotlar, oxi r gi y illa r d a
kuzatila y otgan y alpi ichki m ahsulotning y uks a k o ’ sish sur ’ atla r i va m akroiqtisodiy
rivojl a nish natijal a ri m a m lakati m iz iqtisodi y otini iz c hil va barqaror r ivojl a nishning
natijasi sif a tida n a m o y on bo ’ l m oqda . Iqtisodi y otni m oderniz a tsi y alash v a
y angilash sharoitida m a m lakatning faravonligini belgilov c hi a sosi y o m il sif a tid a
d a vl a t m oli y asi va pul a y l a n m asining ba r qa r orligi b e lgil a b olindi. M oli y avi y
resurslar d a vlat m iqyosida va ko r xona da r ajasida e ta r li da r aja m avjudligi ja m i y atni
y anada ba r qa r or r ivojl a nishida, iqtisodi y qi y inchiliklar va inqi r o z la r dan xalos
etuv c hi m anba sifatida ha m na m o y on bo ’ l a di.

7
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
yakunlari va 2016 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar
Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Manba: www.uza.uz 15.01.2016 y.
8
O’quv adabiyotlari asosida talaba tomonidan tayyorlandi.
9

Rivojl a ng a n m a m lakatlarda faoli y at ko ’ rsata y otgan p e nsi y a ti z i m i insoni y at
taraqqi y otining m uhi m y utug ’ i hisobl a nadi va ijti m oi y m ua mm ol a rni h a l qilishd a
m uhi m rol o ’ y na y di. Pensi y a tizi m i iqtisodi y faol a holining ish j o y i, m ehn a tg a
la y oq a ti v a da r o m adini y o ’ qotishi bil a n bog ’ liq turli xodis a la r d a n ijtimoi y
hi m o y alash sh a kli hisobl a n a di.
Milli y pensi y a tizi m i m a m lakati m izda d a vl a tning iqtisodiy-ijti m oi y
rivojl a nishini hisobga olg a n holda shakll a ndi va ijti m oi y ta’ m inotga m uhtoj
qatla m ni tur m ush f arovonligini oshirib borish u c hun tizi m ni tako m ill a shti r ib
bo r ish, p e nsi y a m iqdorlarini qa y ta ko ’ rib bo r ish zarurligini taqo z o e tadi. M oli y avi y
nuqtai nazard a n pensi y a ti z i m ining sa m arado r ligi, m abl a g ’ l a rni jalb qilish v a
aholini ijti m oi y hi m o y alash m aqs a dida ishlatish da r ajasini i f oda et a di. B udj e td a n
tashka r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asi m ablag ’ larini shakllantirishda f uqarola r ning
qo ’ shgan sh a xsi y hissasi bil a n ta y inlangan p e nsi y alar m ikdo r i o ’ rt a sidagi
u z vi y likni ta’ m inl a shd a n iboratdir. Ma m lakati m iz qonunchiligida a holining huquq
va m anfaatlarini hi m o y alashni m ust a hka m lashga qaratilg a n qator i m ti y ozla r
belgilang a n. “ Davlat da r o m adlari bu m illi y daro m adni v a bo y likni t a qsi m lash v a
qa y ta t a qsi m lash ja r a y onida uning davl a tga t e kkan qis m idir . U bevosita davl a t
ixti y orid a gi va d a vl a t ko r xon a la r i qo ’ lid a gi daro m add a n ibor a t bo ’ ladi 9
.
Budjetd a n
tashka r i P e nsi y a jamgar m asi d a vlat to m onid a n ja m i y at ehti y ojla r iga xaraj a t qilish
u c hun jalb etilg a n m abl a g ’ larni qa y ta taqsi m lash va ula r d a n fo y dal a nish bil a n
bog ’ liq m unosab a tl a r y ig ’ indisidir. M a m lakati m izning asosi y vazifasi ijti m oiy
larzasiz, oda m larning qashshoql a shuviga y o ’ l qo ’ y m agan holda ijti m oiy-iqtisodi y
taraqqi y otning y angi bosqi c higa o ’ tib bo r ishdan ibor a t.
Hozi r gi kunda m a m lakati m izda d a vl a t p e nsi y a ta’ m inotining tashkili y
jih a tdan ikki sh a kli m avjud bo ’ lib , ula r ning bi r inchisi – f uqarola r ning
bi r da m lashg a n d a vlat pensi y a ta’ m inoti ti z i m i, ikkin c hisi – fuqa r ola r ning
ja m g ’ arib boril a dig a n pensi y a ta’ m inoti tizi m i hisoblan a di.
2. O‘zbe k iston R e spubli k asi p ensiya ta’ m ino t i n ing huq u qiy - m e’yo r iy
asosla r i
Fuqarola r ning i j ti m oi y hi m o y asi O ’ zbekiston Respublik a si Konstituttsi y ad a
belgilab be r ilg a n e ng m uhi m huquqi – p e nsi y a ta’ m inoti huquqi bil a n m ustahka m
bog ’ liq. D a vl a t p e nsi y alarining tu r li xillarini olish huquqiga eg a bo ’ lg a n
fuqarola r ga ularning o ’ zla r i t a nlagan bitta pensi y a ta y inl a nadi .
O ’ zbekistonning o ’z ig a xos xususi y atla r ini hisobga olg a n holda p e nsi y a
ta’ m inotining y angi ti z i m i pa y do bo ’ ldi. Pensi y a ta ’ m inoti tizi m ining huquqi y
asosini y aratilishida xuku m ati m iz to m onid a n q a tor qonun v a boshqa m e’ y ori y
xujjatlar q a bul qilindi.
Fuqarola r ning bi r d a m lashg a n d a vl a t p e nsi y a ta’ m inoti ti z i m i, y a ’ ni hozi r gi
v a qtda O ’ zb e kiston Respublik a si M oli y a v a zi r ligi huzu r id a gi Budjetd a n t a shqa r i

9
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida
uni bartaraf etishning yo’llari va choralari” nomli asarini o’rganish bo’yicha o’quv qo’llanma.-T.: Iqtisodtiyot, 2009 - 6
b.

10

Pensi y a ja m g ’ ar m asi m ustaqillik y ill a ri m oba y nida bosqi c h m a-bosqi c h r ivojl a ti r ib
bo r ildi va besh bosqichda a m alga oshi r ildi.
Birin c hi bosqichda , O ’ zbekiston SS R Prezidenti huzurid a gi Va z irl ar
Mahka m asining 1991 y il 14 y anva r da “ SSJI Pensi y a fondining O ’ zbekiston
ju m hu r i y at bo ’ li m ini tashkil etish to ’ g ’ risida” gi № 9-sonli Qarori q a bul qilindi v a
bu SSJ I P e nsi y a fondining O ’ zb e kiston ju m huri y at bo ’ li m i qator vazif a la r ni y ukl a b
qo ’ y di.
Ikkin c hi bosqichda, O ’ zbekiston R e spublik a si Va z irlar M a hka m asining v a
O ’ zbekiston Kas a b a u y ush m alari F e d e ratsi y asi K e ngashining 1993 y il 4
avgustd a gi “ O ’ zbekiston Respublikasi Vazi r lar M ahka m asi hu z urid a gi Ijti m oi y
sug ’ urta ja m g ’ ar m asini tashkil e tish to’g ’ risida” gi 391 - sonli Q a ro r i qabul qilindi.
Uchin c hi bosqi c hda , O ’ zbekiston R e spublikasi Va z i r lar M a hk am asining 1996
y il 27 d e k a b r d a gi “ O ’ zbekiston Respublik a si Ijti m oi y ta’ m inot va z irligi hu z u r id a
Pensi y a ja m g ’ ar m asini tashkil e tish to ’ g ’ risida” gi 459 - sonli Q a ro r i tasdiql a ndi.
To ’ rtinchi bosqichd a , - O ’ zbekiston R e spublik a si Vazirla r Mahka m asining
2000 y il 15 no y abrd a gi “ O ’ zbekiston Respublik a si P e nsi y a ta’ m inoti tizi m ini
tako m ill a shtirish chora-t a dbi r la r i to ’ g ’ risida” gi 444-sonli Qa r ori q a bul qilindi; -
2001 y il 1 y anva r d a n boshl a b O ’ zbekiston Respublikasi Ijti m oiy ta’ m inot v a zi r ligi
huzu r idagi P e nsi y a ja m g ’ ar m asi O ’ zbekiston Respublik a sining budjetdan tashqa r i
Pensi y a ja m g ’ ar m asiga a y lanti r ildi.
O ’ zbekiston R espublik a si M e hnat v a aholini ijti m oi y m uho f aza qilish
va z irligiga budjetd a n tashqa r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asini boshq a rish bo ’ y icha qu y idagi
funksi y alar y uklandi:
− b y udjetd a n t a shqari Pensi y a ja m g ’ ar m asi m abl a g ’ lari k e lib tushishi v a
ul a rni sarfl a shning har y ilgi ha m da c hor a kl a r bo ’ y icha p r ognoz b a lansla r ini
sh a kllanti r ish;
− p e nsi y alar, shuningd e k ijti m oi y ta’ m inot bo ’ li m lari to m onid a n
to ’ l a n a dig a n nafaqal a rni o ’ z vaqtida hisoblash va to ’ l a sh;
− p e nsi y alar va i j ti m oi y ta’ m inot bo ’ li m lari to m onid a n to ’ lan a dig a n
nafaq a la r ning to ’ g ’ ri hisobl a nishini ha m da ularning o’z v a qtida to ’ l a nishini nazo ra t
qilish .
Shuningd e k, O ’ zbekiston Respublik a si M ehnat va a holini ijti m oi y m uhofaz a
qilish v a zi r i va Qor a qalpog ’ iston Respublik a si, vilo y atlar, tu m anlar va shaharl ar
m ehn a t va a holini ijti m oi y m uhofaza qilish o r g a nl a rining r a hbarl a ri budjetd a n
tashqa r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asi m abl a g ’ larini boshqa r uv c hil a r hisobl a nishi ha m
belgilab o ’ tildi; O ’ zb e kiston Respublik a si Ijti m oi y ta’ m inot va z irligi, M oli y a
va z irligi , Ijti m oi y ta ’ m inot va z i r ligi m arkazi y apparati tu z il m asid a xodi m lari soni
besh kishid a n iborat bo ’ lg a n budj e tdan t a shqa r i P e nsi y a ja m g’ar m asi da r o m adla r i
va xarajatla r i bo ’ li m ini tashkil e tish b e lgilandi.
Beshin c hi bosqichd a , O ’ zbekiston R espublik a si Va z i r lar Mahka m asining
2004 y il 21 okt y abrdagi “ Budjetdan tashqari P ensi y a ja m g ’ ar m asini boshq a rishni
y anada t a ko m ill a shti r ish to ’ g ’ risida” gi 490-sonli Qa r ori t a sdiqlandi. B unga ko ’ ra,
bi r in c hi m arta p e nsi y a ta’ m inoti M oli y a va z irligi to m onid a n a m alga oshirilishi
belgilandi va 2005 y il 1 y anva r dan boshl a b, O ’ zb e kiston R espublikasi Moli y a
11

va z irligi hu z u r idagi Budjetd a n t a shq ar i Pensi y a ja m g ’ ar m asi Ijro etuvchi
di r ektsi y asi a m alda t a dbiq etildi.
Ma m lakati m izda ba r qa r or va sa m arali iqtisodi y otni sh a kll a ntirish bor a sid a
a m alga oshirib kelina y otgan isloh a tla r bugungi kunda o ’ zining n a tij a la r ini
na m a y on et m oqda. Ju m lad a n, qisqa v a qt i c hid a iqtisodi y otda c huqur ta r kibi y
o ’ zga r ishlarni a m alga oshirish, a holi da r o m adla r ining o ’ sishini ta ’ m inlash ,
sa m arali t a shqi s a vdo ha m da inv e stitsi y a jara y onla r ini kucha y ti r ish, qishloq
xo ’ jaligini isloh qilish, kichik bi z n e s v a xususi y tadbirko r lik soh a sini ba r qa r o r
rivojl a nti r ish , b a nk- m oli y a tizi m i faoli y atini m ust a hka m lashd a a ha m i y atli y utuql ar
qo ’ lga ki r itildi.
Davl a ti m iz to m onid a n i j ti m oi y y o ’ naltirilg a n bo z or m unos a b a tla r ig a o ’ tishd a
m a m lakatni ba r qa r o r rivojl a nishini, iqtisodi y o ’ sish sur ’ atla r ini y uqori daraj a d a
bo ’ lishini ta’ m inl a sh m aqsadida budjet–soliq si y os a tini y an a da t a ko m ill a shtirish ,
d a vl a t budjeti da r o m adla r iga m avjud z ahiralarni o ’ rg a nish m uhi m vazifa qilib
olindi. B unda p e nsi y a jamg ’ ar m asini boshqa r ish jara y oni , da r o m ad qis m ini
belgilovchi m oli y aviy m anbala r ni sh a kllanti r ish t a hlili, xara j atlar qis m ini qa y
daraj a da m aqsadli sa r fl a nishini t a hlili m uhi m o’rin egalla y di.
Prezid e nti m iz Islo m Kari m ov to m onid a n 2009 y il 30 d e k a b r d a qabul qiling a n
«Fuqa r ola r ning pensi y a ta’ m inoti tizi m ini y anada tako m ill a shti r ish c hora - tadbirla r i
to ’ g ’ risida»gi F ar m oni ushbu m exaniz m sa m arado r ligini oshi r ishni ko ’ zd a tutadi .
Mazkur hujjatda pensi y a ta’ m inoti tizi m ining t a shkili y tu z il m asini y anad a
tako m ill a shtirish, p e nsi y alar va ijti m oi y nafaq a la r ni B udj e td a n t a shqa r i P ensi y a
ja m g ’ ar m asidan o ’ z v a qtida m oli y alashti r ish ha m da ula r ni to ’ liq haj m da to ’ l a sh ,
shuningd e k, r e spublika fuqa r olarining p e nsi y a ta’ m inotig a y o ’ nalti r iladig a n
m abl a g ’ lardan m aqsadli f o y dal a nilishi ustidan na z or a tni ku c ha y tirishga xiz m at
qil a dig a n qator y angiliklarni jo r i y etish belgil a ngan.
Ushbu F a r m onga ko ’ ra 2010 y ilning 1 y anva r idan boshlab pensi y alar ,
shuningd e k, ijti m oiy nafaq a lar, ko m pensatsi y a va boshqa to ’ lovla r ni ta y inl a sh ,
m oli y alashti r ish, ul a rning to ’ lanishini hisobga olish va m onitoringini y uritish
vilo y atlar, sh a ha r lar va tu m anla r da t a shkil e til a dig a n O ’ zbekiston Respublik a si
Moli y a va z i r ligi hu z urid a gi budjetd a n tashqari Pensi y a ja m g ’ ar m asi bo ’ lin m ala r i
to m onid a n a m alga oshiril a di. A y ni pa y tda hujjatda O ’ zb e kiston R e spublikasi
Moli y a vazirligi hu z urid a gi Budjetd a n t a shqa r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asi zi mm asig a
qo ’ shi m cha vazi f al a r xa m y ukl a ngan. y angi tu z il m a fuqa r ol a rga p e nsi y ala r ,
ijti m oi y nafaq a lar , ko m pens a tsi y a va boshqa to ’ lovlarni ta y inl a sh, qonun
hujjatla r ida b e lgil a ngan t a rtibda pensi y alar ha m da boshqa to ’ lovla r ning m iqdo r i
qa y ta hisoblab chiqilishini ta’ m inla y di . Mehn a tda m a y ibl a nganlik y oki k a sb
kasalligi oqibatidagi nogi r onlik bo ’ y icha ta y inlang a n pensi y ala r ga doi r
m unosabatla r ni a m alga oshir a di. Pensi y a ta’ m inoti ti z i m iga ki r itilgan bunda y
y angilik fuqa r olarni ijti m oi y m uhofazal a sh sa m aradorligini oshirish, tibbiy- m ehnat
ekspe r tiz a si xiz m ati faoli y atini tashkil e tish i m konini beradi. Zot a n, f uqa r ol ar g a
p e nsi y a ta y inl a shning a m ald a gi ti z i m ini t a ko m illashti r ish, m avjud ijti m oi y hi m o y a
ti z i m ining sa m arado r ligini oshirishni d a v r ning o ’ zi taqo z o qil m oqda. Ma m lak a t
iqtisodi y salohi y ati va oda m lar ijti m oi y muhof a zasi bilan bog ’ liq ushbu m asal a d a
12

belgilang a n qonun - qoidalarga q a t ’ i y a m al qilinishini ta’ m inlash m uhi m
aha m i y atga ega.
O ’ zbekiston Respublik a si Pre z identining 2009 y il 30 d e k a b r d a gi PF - 4161
sonli Far m oniga a sosan O ’ zb e kiston R e spublikasi M oli y a vazi r ligi hu z urid a gi
budjetd a n t a shqa r i P ensi y a ja m g ’ ar m asi hududi y boshqar m a va tu m an (sh a har)
bo ’ li m lari t a shkil e tilib 2010 y il 1 y anva r d a n aholiga pensi y a ta’ m inoti xiz m atini
ko ’ rs a tib k e lin m oqd a .
O ’ zbekiston R e spublik a sining “ Fuqarola r ning davl a t p e nsi y alari
to ’ g ’ risida ” gi Q onuni O ’ zbekiston R espublik a si f uqarola r ining qa r ig a nda, m ehn a t
qobili y atini to ’ liq yoki qis m an y o ’ qotganda, boquv c hisiz qolgand a ijti m oi y
ta’ m inl a nishdan ibo r at konstitutsi y avi y huquqla r ini ro ’ y obga chiqa r ish, d a vl a t
p e nsi y alarining y agona ti z i m ini, ula r ni ta y inl a sh, hisoblab chiqa r ish, qa y t a
hisoblash va to ’ lash tartibini b e lgila y di. R espublika hududidan tashqa r ida y ash a b
tu r g a n O ’ zb e kiston Respublik a sining fuqarola r ini p e nsi y a bil a n ta’ m inl a sh
d a vl a tlararo biti m lar (sha r tno m alar) a sosid a a m alga oshi r il a di. I sh stajig a eg a
bo ’ l m agan f uqa r olar va ularning oil a la r i ushbu Qonunga bino a n davl a t p e nsi y alari
olish huquqiga e ga em aslar. Ularning ijti m oi y ta’ m inlanish t a rtibini O ’ zb e kiston
Respublik a si Va z i r la r Mahka m asi belgilab qo ’ y adi.
Budjetdan t a shq a ri Pensi y a ja m g ’ ar m asiga ajratil a digan m abl a g ’ lar v a
b a dallar m iqdorlari ha m da ula r ni to ’ l a sh m uddatla r i O ’ zb e kiston Respublik a si
Vazirlar M ahka m asi to m onid a n belgilanadi. B udj e tdan t a shqa r i P e nsi y a
ja m g ’ ar m asiga m ajburi y to ’ lovlar d a vlat soliqlari va y ig ’ i m lariga tengl a shtiril a di.
Pensioner va nogironl a rning tur m ush da r ajasi va ha y ot tarzi sif a tini y anad a
oshirish ha m da ijti m oi y m uhofazasini m ustahka m lash, d a vlat p e nsi y a ti z i m ini
2011-2016 y illa r da baarq a ror r ivo j lantirish, m aqbul ijti m oi y muhitni sh a kll a nti r ish
y o ’ li bil a n fuq a rola r ni kafol a tlang a n d a vl a t pensi y ala r i bil a n ta ’ m inlash ha m da bu
bo r ada jo y lard a gi sh a rt-sha r oitla r ni y axshilash y uz a sid a n Ko m pleks chora t a dbi r l ar
ishlab c hiqildi va m azku r d a stu r o ’ rnatilg a n tartibda Va z irlar M ahka m asid a
tasdiql a ndi. Pensi y a ja m g ’ ar m asi faoli y atini sa m arado r ligini oshi r ish uchun ung a
bi r ikti r ilg a n daro m ad tu r la r ini ko ’ pa y tirish va o ’ z v a qtida shakll a ntirilishi
p e nsioner va nogi r onl a rning tur m ush d a rajasi va ha y ot tarzi si f atini oshirishga ,
p e nsi y a ja m g ’ ar m asi vazi f asini o ’ z v a qtida baja r ishga va pensi y a ti z i m ining
ba r qa r orligini ta’ m inlashga m uhi m o m il bo ’ lib hisoblan a di. S hu s a b a bli, p e nsi y a
ti z i m i faoli y atini tako m illashti r ish u c hun uning da r o m ad m anbala r ini ko ’ pa y ti r ish
va xarajat y o ’ nalishl a ri aniq va r avshan y o ’ naltirilgan bo ’ lishi kerak.
Moli y a va z irligining Bosh na z or a t-taftish boshqar m asi tarkibida B udjetd a n
tashqa r i Pensi y a ja m g ’ ar m asi m ablag ’ laridan m aqs a dli fo y dalanilishi ustid a n
na z or a t boshqar m asi va uning hududi y bo ’ lin m alarida t e gishli bo ’ li m lar t a shkil
qilin a di. Ular to m onid a n y angi ta y inlangan p e nsi y a va nafaqala r ning hisobl a b
chiqilishi, shuningd e k, qonun hujjatl a rid a nazarda tutilgan i m ti y ozlar qo ’ llanilishi
to ’ g ’ riligini, shu ju m ladan fuqa r ol a rning p e nsi y aga oid hujjatlar y ig’ m a jildid a
bi r la m chi hujjatl a rning to ’ liqligi va ishon a rliligini t e kshirish y o ’ li bilan y oppasig a
tekshi r uvlar a m alga oshi r il a di. Ishlovchi pensionerlarga m ulkchilik shaklid a n qat ’ i
nazar, ko r xonal a r, tashkilotlar, m uass a s a lar to m onid a n pensi y alar ha m d a
13

nafaq a la r ning hisobl a b y ozilishi va to ’ l a nishi to ’ g ’ riligini r eja asosida tekshi r adi .
Bu esa o ’ z n a vbatida f uq a rola r ga pensi y a va nafaq a lar o ’ z v a qtida va to ’ liq
to ’ l a nishining tizi m li m onito r ingini olib borish, qoidabu z arliklarg a qarshi t e gishli
chorala r ni ko ’ rish i m konini beradi.
U m u m an olg a nda biz y uqo r ida m a m lakati m izda p e nsiya ta ’ m inoti ti z i m ini
sh a kllanti r ilishining ha m da uning huquqiy- m e’ y ori y bazasini y aratilishini u z vi y
bog ’ liqlikda bosqich m a-bosqi c h a m alga oshirilganligini asoslab y oritib be r ishg a
xarak a t qildik. S hunda y qilib, O ’ zb e kistonda p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ini va uning
xuquqi y asosl a rini y aratilishi xuku m ati m izning doi m o diqqat e ’ tibo r ida bo ’ ldi .
Buning n a tij a sida r espublika m izda axolini ijti m oi y hi m o y a qilishning asosi y
bo ’ g ’ ini bo ’ lg a n m uka m m al pensi y a ta ’ m inoti tizi m i y aratildi va xo z i r gi kund a
ha m uni tako m illashtirish y uzasidan u z luksiz ishlar olib bo r il m oqda .
O ’ zbekiston R e spublikasida pensi y a ta’ m inoti ti z i m i ikki tu r ga a j ratil a di.
 Davl a t p e nsi y a ta’ m inoti ti z i m i – f uqarol a rning qonunchilikda belgilang a n
k e ks a lik y oshiga e tg a nida, nogironlik tufa y li m ehnat la y oqatini y o ’ qotg a nid a ,
shuningd e k, boquv c hisid a n m ahru m bo ’ lganida va qonunda na z arda tutilg a n
boshq a holla r da p e nsi y a ko ’ rinishida m oddi y ta’ m inot be r ish m aqs a dig a eg a
bo ’ lg a n iqtisodi y institutlar va m e’ y oriy-huquqi y hujjatlar y ig ’ indisi;
 Fuqarola r ning ja m g ’ arib bo r il a digan p e nsi y a ta’ m inoti ti z i m i – fuqarol ar ni
sh a xsi y ja m g ’ arib boriladigan pensi y a hisob varag ’ larid a gi m abl a g ’ la r d a n d a vl a t
p e nsi y asiga qo ’ shi m cha r avishd a pul m ablag ’ la r i bil a n ta’ m inl a sh m aqsadiga e g a
bo ’ lg a n iqtisodi y institutlar va m e’yori y -huquqi y hujjatlar y ig ’ indisid a n iborat.
Davlat pensi y a ta ’ m inoti
tizi m i
Pensiya ta’ m inоti tizi m i
Fuqarolarning ja m g ’ arib
boriladigan pensi y a ta ’ m inoti
tizi m i
2- r as m . O’zbe k isto n pensiya ta’ m inoti t izi m i 10

O ’ zbekiston Respublik a sining “ Fuqarolarning d a vlat p e nsi y a ta’ m inoti
to ’ g ’ risida” gi 938 - XII-sonli Q onuni q a bul qilindi. Ushbu Qonun O ’ zb e kiston
Respublik a si fuqa r olarining qa r ig a nda, m ehn a t qobili y atini to ’ liq y oki qis m an
y o ’ qotg a nda, boquvchisiz qolg a nda d a vl a t p e nsi y ala r ini ta y inl a sh, hisobl a b
chiqa r ish, qa y ta hisobl a sh va to ’ lash t a rtibini belgila y di. Qonunning 2- m odd a sig a
asos a n davl a t pensi y ala r ining tu r la r i qu y idagilar hisobl a n a di:

10
“Пенсионное обеспечение граждан”.Справочник для населения, T.:2010 г., Библиотека газеты “Norma”, 16
с.
14

Davlat pensiya
turlari
Y oshga doir
pensi y a Nogironlik
pensi y asi
3- r as m . Davlat pe n siya tu r lari 11
Boquvchisini
y o'qotganlik
pensi y asi
1. Yoshga doir p e nsi y a. Ushbu p e nsi y ani e r kaklar - 60 y oshga to ’ lg a nda v a
ish sta j lari ka m ida 25 y il bo ’ lgan t a qdi r da, a y ollar - 55 y oshga to ’ lg a nd a v a ish
sta j la r i ka m ida 20 y il bo ’ lg a n t a qdi r da e ga bo ’ l a dil a r. P e nsi y a ta y inl a sh u c hun
eta r lich a ish sta j ig a e ga bo ’ l m agan sh a xsl a rga y oshga doi r pensi y alar f a oli y at tu r i ,
m ulk va xo ’ jalik y uritish shakllarid a n q a t ’ i nazar, xodi m davl a t to m onid a n ijti m oiy
sug ’ urtal a ng a n hold a bajarg a n har q a nd a y ishda ka m ida 5 y il ish staji m avjud
bo ’ lg a n taqdi r da, bor sta j ga m utanosib m iqdo r da ta y inlanadi.
2. Nogironlik p e nsi y asi. Nogi r onlik p e nsiyala r i qonun hujjatla r ida b e lgil a ng a n
ta r tibda I va II gu r uh nogi r onl a ri d e b topilgan shaxsla r ga tayinl a n a di. S og ’ lig ’ ini
y oki m ehnat qobili y atini y o ’ qotg a nlik da r ajasiga qarab, nogi r onlikning uch guruhi
aniql a nadi. N ogi r onlik s a babla r i v a gu r uhla r i, shuningd e k nogironlik boshlang a n
v a qt va nogi r onlikning q a n c ha m uddatg a b e lgilanishi O ’ zbekiston R espublik a si
Vazirlar M a hka m asining 2008 y il 8 avgustd a gi 175 - sonli q a ro r i bil a n tasdiql a ng a n
“ Tibbi y - m ehn a t ekspe r t ko m issi y ala r i to ’ g ’ risid a ”gi Ni z o m asosida ishlovchi
tibbi y - m ehnat ekspert ko m issi y alari (TM E K) to m onid a n aniql a n a di.
3. Boquvchisini y o ’ qotganlik p e nsi y asi. Va f ot etg a n boquvchining
qara m og ’ ida bo ’ lg a n m ehn a tg a qobili y atsiz oila a ’ zol a ri boquv c hisini y o ’ qotg a nlik
p e nsi y asi olish huquqig a ega bo ’ ladi. M arhu m ning qara m og ’ id a tur m agan ota-
onasi va e r i (xotini) ha m , ke y inchalik kun ke c hirish u c hun zarur m ablag ’
m anb a id a n m ahru m bo ’ lib qols a lar, pensiya olish huquqiga ega bo ’ l a dilar.
Pensi y a ja m g ’ ar m asi da r o m ad m anb a larining sh a kll a nishi O ’ zbekiston
Respublik a si Vazirl a r M a hka m asining 2010 y il 19 fevrald a gi 30 - son q a ro r ig a
asos a n “ O ’ zbekiston Respublik a si M oli y a va z irligi hu z urid a gi budjetd a n tashq ar i
Pensi y a ja m g ’ ar m asi to ’ g ’ risida ” gi Nizo m asosida olib boril a di . P e nsi y a

11 O’zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida»gi Qonuni. 1993 yil. 3
sentyabr.
15

ja m g ’ ar m asi daro m adl a rining sh a kll a nishi na z or a ti Davl a t Soliq Qo’ m itasig a
y uklang a n .
Fuqarola r pensi y a olish huquqi pa y do bo ’ lg a nid a n so ’ ng ist a lg a n pa y td a
p e nsi y a ta y inl a shni so ’ rab m urojaat e tishlari m u m kin. Davl a t pensi y alarining tu r li
xillarini olish huquqiga e ga bo ’ lgan f uqarola r ga ula r ning o ’ zla r i t a nlagan bitt a
p e nsi y a ta y inlanadi.
Harbi y xiz m atchila r ni, shuningdek i c hki ishlar organla r ining boshliqlar v a
oddi y xodi m lar tarkibidan bo ’ lg a n sh a xsl a rni ha m da ula r ning oila a ’ zola r ini
p e nsi y a bil a n ta’ m inlash sh a rtla r i, nor m alari v a tartibi O ’ zbekiston R e spublik a si
qonun hujjatla r i bilan b e lgil a nadi , ula r ga qonunda n a zard a tutilg a n asosl a rd a
p e nsi y alar olish huquqi ha m beril a di. Bunda ha r bi y xiz m atchil a r, shuningdek i c hki
ishlar organla r i boshliqlar va oddi y xodi m lar ta r kibidan bo ’ lg a n sh a xslar pul
ta’ m inotining ba r cha tu r la r i fuqa r o sh a xsl a rning ish haqi singa r i bir xilda hisobg a
olinadi .
Shu o ’ rinda Yevropaning a y ri m rivojl a ngan va rivojlana y otg a n
m a m lakatlarid a gi f uqa r ol a rning p e nsi y aga chiqish y oshla r i bo ’ y icha t a nishs a k
a y tish kerakki a y ni m udd a o bo ’ la r di. Keltirilg a n 2-jadv a lda huddi shu haqd a
m a ’ lu m otga eg a bo ’ lishi m iz m u m kin bo ’ ladi. B und a Yev r op a m a m lakatla r ining
ko ’ p c hiligida huddi bizning m a m lakati m izd a gi si y osatga m os kelishini ko ’ rishi m i z
m u m kin. Yuqorida a y tib o ’ tgani m izd e k, bizda a y ollar 55 y osh, erk a klar 60 y oshg a
to ’ lganda a lbatta b e lgil a ngan ish stajiga ega bo ’ lgan t a qdi r d a pensi y aga chiqishi
belgilab qo ’ y ilg a n bo ’ lsa, Yevrop a ning Rossi y a, Turki y a, Fransi y a, Belo r ussi y a
d a vl a tlarid a ha m huddi shu hol a tni ko ’ rishi m iz m u m kin. B i r oq, Yev r p a ning a y ri m
m a m lakatla r da y uqori yoki o ’ rta hol a tdagi y oshd a ha m pensi y ag a
chiqila y otg a nligini guvohi bo ’ la m iz.
2- j adval
Yevropa d a pe n siya yos h i (2015 yil ya n var oyi holatiga) 12

12
www.aif.ru ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzildi.
16 Davl a tlar Erkaklar A y oll a r
Yuqori p e nsi y a y oshi
Alb a ni y a 64 . 5 69 . 5
Ger m ani y a 67 67
Dani y a 69 69
Irl a ndi y a 66 66
It a li y a 68 63 . 5
O ’ rta pensi y a y oshi
Avstri y a 65 60
Bu y uk B r it a ni y a 65 65
Gretsi y a 65 65
Ispani y a 65 65
Shvetsa r i y a 65 64
Past pensi y a y oshi

De m ak, jadv a l m a ’ lu m otla r idan a y tishi m iz m u m kinki Y e vropada y uqo r i
p e nsi y a y oshi 65 y oshdan katta, o ’ rta p e nsi y a y oshi 60 y oshd a n k a tta ha m da p a st
p e nsi y a y oshi esa 60 y oshg a cha tashkil e t a di.
Pensi y a ta y inl a sh uchun e ta r li c h a ish stajiga e ga bo ’ l m agan sh a xsl a rg a y oshg a
doir pensi y alar O ’ zbekiston R e spublikasining “ Fuqa r ola r ning davl a t p e nsi y ala r i
to ’ g ’ risida ” gi Q onuni 37- m oddasi bi r inchi qis m ining “ a”, “ b”, “ v” va “ g”
b a ndla r ida nazarda tutilg a n ka m ida 7 y il (hozi r cha 5 y il, 2016 y ilning 1 i y ulid a n
boshl a b 7 y il) ish staji m avjud bo ’ lg a n taqdi r da, bor stajga m utanosib m iqdord a
ta y inlan a di.
O ’ zbekiston Respublik a si Vazi r lar M a hka m asi t a sdiqla y dig a n ro’ y xatlarg a
m uvofiq f uq a rola r ning a y ri m toif a la r i i m ti y ozli sha r tla r da p e nsi y a olish huquqig a
ega bo ’ l a dila r :
− y oshid a n q a t ’ i y nazar p e nsi y a olish huquqini beradigan ishl a b
chiqa r ishlar, m uass a salar, ishl a r, k a sblar va lavo z i m larning 1 - sonli ro’ y xati;
− u m u m i y belgilang a n y oshni 10 y ilg a qisqa r ti r ilg a n holda p e nsi y a olish
huquqini beradig a n ishl a b chiqarishl a r, m uass a s a lar, ishlar, k a sbl a r, lavo z i m lar v a
ko ’ rs a tki c hla r ning 2 - sonli r o ’ y xati;
− u m u m i y belgil a ngan y oshni 5 y ilga qisqa r ti r ilg a n holda p e nsi y a olish
huquqini be r adigan ishl a b c hiqa r ishlar, m uass a s a lar, ishlar, k a sblar, va z if a lar v a
ko ’ rs a tki c hla r ning 3 - sonli r o ’ y xati.
I m ti y ozli sha r tla r da p e nsi y a olish huquqiga urush nogi r onla r i, bol a likd a n
nogiron f a rzandla r ning onalari, liliputl a r va p a kanal a r h am ega. Nogi r onlik
p e nsi y alari qonun hujjatlarid a belgil a ngan ta r tibda I va I I gu r uh nogi r onlari d e b
topilg a n sh a xsl a rg a ta y inl a nadi. S og ’ lig ’ ini y oki m ehn a t qobili y atini y o ’ qotg a nlik
daraj a siga qarab, nogi r onlikning uch gu r uhi aniql a n a di. Nogironlik sababla r i v a
gu r uhlari , shuningd e k nogironlik boshl a ngan v a qt va nogi r onlikning q a nch a
m uddatga b e lgilanishi O ’ zbekiston Respublik a si Vazi r lar Mahka m a si
tasdiqla y dig a n ular to ’ g ’ risid a gi Nizo m asosida ishlov c hi tibbiy- m ehn a t ekspe r t
ko m issi y alari (TM E K) to m onid a n aniql a n a di.
Mehn a td a m a y ibl a ng a nd a y oki kasb kas a lligiga u c hr a g a nda beril a dig a n
nogironlik p e nsi y ala r i ish stajidan qat ’ i n a zar, ta y inl a n a di . U m u m i y kasallik tufa y li
be r il a digan nogironlik p e nsi y alari nogi r onlik boshl a ng a n pa y tga qadar ish sta j ig a
ega bo ’ lgan taqdird a ta y inl a n a di. 20 y oshga to ’ lgunga q a da r u m u m iy kas a llik
tu f a y li ish davrida y oki ishl a sh to ’ xtatilg a nidan ke y in nogiron bo ’ lib qolg a n
sh a xslarga pensi y ala r ish stajid a n qat ’ i na z ar ta y inlanadi.
17 Belorussi y a 60 55
Rossi y a 60 55
Turki y a 60 56
Fransi y a 60 60

T ayinlangan
pensiya
m iqdorining
tar k ibi
ta y anch
m iqdori
(pensi y a
ta y inlash
uchun
olinadigan
o'rtacha
o y lik ish
haqining 55
foizi) Ish staji
uchun
pensa y aning
oshirilishi
(talab
qilingan
stajga
qo'shi m cha
har bir y il
uchun ish
haqining 1
foizi) qo'shiladigan
usta m a haqlar
(qonunchilikk a
m uvofiq a y ri m
fuqarola r g a 0.5
barobard a n 3
baroba r gacha eng
ka m ish haqi)
4- r as m . Tayi n la n gan pensiya m iqdo r ining tar k ibi 13

Hozi r gi vaqtda O ’ zb e kistonda a m al qila y otgan davl a t pensi y a d a stu r i
bi r da m lik tizi m i asosid a sh a kll a ngan. B i r da m lik p e nsi y a ti z i m i -ishlov c hila r ning
ish h a qi ja m g ’ armasid a n p e nsi y a ja m g ’ ar m asiga soliq to ’ lash va pensi y a
ja m g ’ ar m asidan p e nsione r la r ga nafaq a lar to ’ lashga asosl a ng a n.
Bi r da m lik p e nsi y a ti z i m i davlat ti z i m i xa r akteriga ega bo ’ lganligi u c hun, uni
ko r xona va t a r m oq daraj a sida t a shkil etish i m koni y o ’ q. Birda m lik tizi m ining
asosi y xususi y ati – unda kuchli qa y ta taqsi m lash ele m entla r i m avjud bo ’ lg a n hold a
p e nsione r la r o ’ rt a sid a gi ka m bag ’ allik va t a b a qalashuv daraj a sini se z ila r li
qisqarti r di.

3. O’zbe k isto n Respubli k asi d a pensiya ta’ m i n oti n i
m oliyalash t irish n i n g bug u ngi holati
Qonunchiligi m izga kiritila y otg a n o ’ zg a rtishlar f uqarola r ning d a vl a t pensi y a
ta’ m inoti m asalalarini ha m da m ehn a tg a oid m unosabatla r ni ta r tibga soluv c hi
a m ald a gi qonunchilikni y anada tako m illashtirish, ilg ’ or xo r iji y tajriba va bo z o r
iqtisodi y oti ta m o y illariga m osligini ta ’m inl a sh, pi r ova r dida pensi y a ta’ m inotid a
ijti m oi y adol a t p r intsipl a rini ku c ha y ti r ish, y uqori ish haqi olib ishl a g a n f uqarola r g a
m utanosib m iqdord a pensi y alar ta y inlash i m koni y atlarini y aratish va p e nsi y ala r
m iqdo r ini ustuvor tarzda oshirishga xiz m at qiladi.
Vazirlar M a hka m asining 2000 y il 15 no y abrd a gi “ O ’ zbekiston
Respublik a sining p e nsi y a ta’ m inoti ti z i m ini t a ko m illashti r ish chora-t a dbi r la r i
to ’ g ’ risida” gi 444 - sonli qa r origa m uvofiq 2001 y il 1 yanva r dan boshl a b

13
O’zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to’g’risida”gi Qonunn. 1993 yil. 3 sentyabr.
18

O ’ zbekiston Respublikasi Ijti m oi y ta’ m inot v a zi r ligi hu z urid a gi P e nsi y a
ja m g ’ ar m asi O ’ zbekiston R e spublikasining budj e td a n tashqa r i P e nsi y a
ja m g ’ ar m asiga a y lanti r ildi ha m da unga to ’ lan a digan m ajburi y to ’ lovlar, davl a t
soliqla r i va y ig ’ i m lariga tenglashti r iladi.
Hozi r gi kunda budj e td a n t a shqa r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asining a sosi y da r o m ad
m anb a i bo ’ lib, ish beruv c hila r ning u m u m i y ish haqi f ondid a n hisobl a b be r adig a n
y agona ijti m oi y to ’ lov hisoblanadi. Hozirgi keltira y otgan jadvali m da ha m a y n a n
y agona i j ti m oi y to ’ lov st a vk a sining a m aldagi hol a ti tahlili kelti r ilg a n.
Keltirilg a n 3-j a dval m a ’ lu m otla r idan shuni ko ’ rishi m iz m u m kinki 2005 y ild a
y agona ijti m oi y to ’ lov t a rkibida p e nsi y a ja m g ’ ar m asiga ajr a t m alar 30% ni v a
m ajburi y sug ’ urta b a dali 2,5% ni tashkil qilgan bo ’ lsa, bu ko ’ rs a tgi c h 2016 y ilg a
kelib y agona ijti m oi y to ’ lov tarkibida pensi y a ja m g ’ ar m asiga ish be r uv c hil ar
to m onid a n 24,8% ni ishlov c hilar to m onidan m ajburi y sug ’ u r t a b a d a ll a ri s a l m og ’ i
esa 7 , 5% ni t a shkil e t m oqda. Yana bir o ’ zga r ish, 2015 y ilda m ikrofir m a va ki c hik
ko r xonal a r ha m da fer m er xo ’ jalikla r i uchun y agona i j timoi y to ’ lov st a vkasi 25
foizd a n 15 f oizga tushu r ildi. Buning 14 , 8 foizi ha m Pensi y a ja m g ’ ar m asiga bo r ib
tushadi .
3- j adval
2005- 2016 yillarda yago n a ijti m oiy to’lov va budje t dan t as h qa r i Pensiya
ja m g’ar m asiga m a j buriy sug’ur t a b a d alla r i stav k asi 14

(foiz hisobi d a)
O ’ zbekiston R e spublik a si Vazirl a r M a hka m asining 2010 y il 19 fevrald a gi
“ O ’ zbekiston R e spublik a si Moli y a Vazi r ligi hu z urid a gi budjetdan tashqa r i P e nsi y a
ja m g ’ ar m asi to ’ g ’ risida Ni z o m ni tasdiql a sh haqid a ”gi 30 - son Q aro r i qabul qilindi.

14

O’zbekiston
Respublikasi
Moliya
vazirligi
huzuridagi
budjetdan
tashqari
Pensiya
jamg’armasi
ma’lumotlari
asosida muallif tomonidan tuzildi. 2010
2011
2012 2008
19 2005 2006 2007 2009 2013
2014
2015
2016 Ko’rsat g ichlar
nomi Yillar
Majburi y su g ’urta
badali 2.5 2.5 2.5 2.5 3.5 4 4.5 5.5 6 6.5 7 7.5
Sotilgan
maxsulotdan
pensi y a
jam g ’armasi g a
ajratma Ya g ona ijtimoi y
to’lov 31 25 24 24 24 25 25 25 25 25 25 25
Shu jumladan
Pensi y a
jam g ’armasi g a 30 24.2 23.5 23.5 23.6 24.8 24.8 24.8 24.8 24.8 24.8 24.8
0.7 0.7 0.7 1 1 1.5 1.5 1.6 1.6 1.6 1.6 1.6

Nizo m O ’ zbekiston Respublik a si M oli y a vazi r ligi hu z u r idagi budjetd a n
tashqa r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asining ( keyingi o ’ rinla r da Ja m g ’ ar m a deb a t a ladi )
p e nsi y alar, ijti m oi y nafaq a lar, ko m pens a tsi y a to ’ lovla r ini v a boshqa to ’ lovla r ni
ta y inlashni, m oli y al a shtirishni, hisobga olishni va ularning to ’ l a nishi m onito r ingini
olib bo r ishni , ushbu m aqs a dl a rg a y o ’ naltiriladigan m aqsadli m oli y avi y resursla r ni
ja m lashni , shuningdek tibbiy- m ehn a t e ksp e rtiz a si xiz m atla r i faoli y atini t a shkil
etishni a m alg a oshi r ish bo ’ y icha asosi y va z if a la r i, f unksi y al a ri va v a kol a tlarini
belgila y di.
Ja m g ’ ar m a idoravi y jihatd a n O ’ zbekiston Respublik a si Moli y a vazirligiga
qarashli ha m da o ’ z faoli y ati to ’ g ’ risida O ’ zbekiston R e spublikasi B osh vazi r ining
bi r in c hi o ’ rinbos a ri – M oli y a vaziriga, Ja m g ’ ar m aning Ku z atuv k e ngashi r a isig a
hisob be r adi. J a m g ’ ar m a o ’ z faoli y atida O ’ zb e kiston R espublik a si
Konstitutsi y asiga, O ’ zbekiston R e spublik a si qonunlariga, O ’ zbekiston
Respublik a si Oli y Majlisi palat a la r ining qa r o r lariga , O ’ zb e kiston R espublik a si
Prezid e ntining far m onl a ri, qa r orlari va far m o y ishla r iga, O ’ zbekiston R e spublik a si
Vazirlar M a hka m asining qa r o r lari va far m o y ishla r iga, boshq a nor m ativ - huquqi y
hujjatla r ga a m al qiladi . Ja m g ’ ar m a o ’ z ishla r ini d a vlat o r g a nla r i v a boshq a
tashkilotlar bil a n o ’ zaro ha m korlikda am alga oshi r adi. J a m g ’ ar m a tizi m ig a :
Ja m g ’ ar m aning Qor a qalpog ’ iston R e spublik a si, vilo y atlar va T oshkent sh a hrid a gi
boshq a r m alari; Ja m g ’ ar m aning tu m an (sh a har) bo ’ li m lari; Respublika tibbiy-
ijti m oi y ekspertiz a inspektsi y asi; bosh, tu m an, tu m anlararo, shah a r v a
ixtisosl a shtirilgan tibbiy- m ehn a t ekspe r ti z asi xiz m atlari ki r adi.
Hozi r gi kunda budjetd a n t a shqari P ensi y a ja m g ’ ar m asi da r o m adl a ri qu y id a gi
m anb a lar hisobiga shakll a nti r il m oqda:
a) m ajburi y to ’ lovlar va badalla r :
− belgilang a n m iqdo r l a rd a gi y agona ijti m oiy to ’ lov tushu m lari;
− alohida y uridik shaxsla r ning ijti m oi y sug ’ urta badalla r i;
− fuqarola r ning sug ’ urta badalla r i;
− jis m oni y sh a xslar a y ri m toifalarining sug ’ urta badalla r i;
− m ajburi y ajrat m alar.
b) boshqa to ’ lovl a r:
− “ Fuqa r ol a rning d a vlat p e nsi y a ta’ m inoti to ’ g ’ risida”gi O ’ zb e kiston
Respublik a si Qonunining 15- m odd a siga m uvofiq ta y inl a ng a n m ehnatda m a y ib
y oki k a sb k a s a lligi oqib a tida nogi r on bo ’ lganlarga p e nsi y alar to ’ lash;
− xaraj a tl a rini qopl a sh uchun r e gr e ssiv t a lablar ( da ’ volar) bo’ y icha ish
be r uvchilar va f uqa r ola r dan undi r il a digan m abl a g ’ larning 85 f oizi;
− “ Fuqa r ol a rning d a vlat p e nsi y a ta’ m inoti to ’ g ’ risida”gi O ’ zb e kiston
Respublik a si Qonunining 14- m oddasiga m uvofiq m udd a tid a n oldin ta y inl a ng a n
y oshga doir p e nsi y ala r ni to ’ l a sh xara j atlarini qoplash u c hun o ’ tka z il a dig a n
O ’ zbekiston R e spublikasi M e hn a t va a holini ijti m oi y m uhofaza qilish v a zi r ligining
Bandlikka ko’ m aklashish ja m g ’ ar m asi m abl a g ’ la r i;
− “ Fuqa r ol a rning d a vlat p e nsi y a ta’ m inoti to ’ g ’ risida”gi O ’ zb e kiston
Respublik a si Qonunining 12- m oddasiga m uvo f iq ta y inl a ng a n i m ti y ozli
p e nsi y alarni to ’ l a sh xaraj a tl a rini qopl a sh hisobiga o ’ tka z il a digan y uridik sh a xsl ar
20

m abl a g ’ lari;
− d e hqon xo ’ jaliklari a ’ zola r ining ixti y ori y ta r tibda to ’ l a n a dig a n sug ’ urt a
b a dalla r i;
− hisobl a ng a n jari m al a r su m m asining bir qis m i ha m da m ajburiy to ’ lovla r ,
b a dallar va boshqa to ’ lovlar o ’ z vaqtid a to ’ l a n m aganligi u c hun pen y alar ( qonun
hujjatla r iga m uvofiq davl a t soliq xiz m ati o r g a nl a rini ijti m oiy rivo j lantirish v a
m oddi y -texnik ta’ m inl a sh m axsus ja m g ’ ar m asiga ha m da Ja m g ’ ar m a xodi m larini
ijti m oi y rivojl a nti r ish va m oddi y rag ’ batlantirish ja m g ’ ar m asiga undi r iladig a n
su m m alardan t a shqa r i);
− y uridik shaxs tug a tilganda, qishloq xo ’ jaligi koope r ativi ( shi r k a ti), f er m er
va d e hqon xo ’ jaligi qa y ta tashkil etilg a nda y oki tug a tilgand a m ehnat va z if a la r ini
bajarish bil a n bog ’ liq holda m a y ib bo ’ lg a n, kasb k a s a lligiga chaling a n y oki
sog ’ lig ’ ig a boshqacha shik a st e tkazilg a n xodi m ga etka z ilg a n z a rarni qopl a sh u c hun
to ’ l a n a dig a n su m m alar;
− qonun hujjatlarida t a qiqlan m agan boshqa m anb a lar, shu ju m ladan, Davl a t
budjeti m ablag ’ la r i va ixti y o r i y badallar.
Qu y idagi keltirlg a n 4-jadv a lda O ’ zbekiston Respublikasi M oli y a va z i r ligi
huzu r idagi b y udj e tdan t a shqa r i P e nsi y a ja m g ’ ar m asining daro m adla r i h a qid a
m a ’ lu m otlar k e ltirilgan.
Jadv a l m a ’ lu m otla r id a n ko ’ rin a diki, Pensi y a ja m g ’ ar m asining da r o m adla r i
y ildan- y ilga oshib bor m oqda. Yillar k e si m ida ko ’ r a dig a n bo ’ ls a k 2012 y ild a
ja m g ’ ar m aning da r o m adi 8065 , 4 m lrd. so’ m ni bo ’ lg a n bo ’ lsa, 2016 y ilga kelib
Prezid e nti m izning P Q-2455-sonli Qaroriga ko ’ ra ja m g ’ ar m a da r o m adlari 18113 , 3
m lrd. so’ m ga y etka z ilishi belgil a ngan. B u e sa ja m g ’ ar m a daro m adlarining 2012
y ilga nisbatan 2016 y ilda 1,2 b a robar osha y otganligid a n dalol a t beradi .
Daro m adlar ta r kibid a y uqo r i ulushg a ega bo ’ lg a n m anba alb a tta ish haqi f ondid a n
y agona ijti m oiy to ‘ lovdan tushu m lar t a shkil eta y otg a nligini jadv a l
m a ’ lu m otla r idan h am ko ’ rishi m iz m u m kin. 2015 y ildan m ikrofir m a va ki c hik
ko r xonal a r u c hun y agona ijti m oi y to ’ lovnig 25 f oizdan 15 f oi z ga tushu r ilishi ha m
bu ko ’ rsatkichga o ’ zining salbi y ta’sirini ko ’ rsat m adi.
4- j adval
O‘zbe k iston R e spu b li k asi Moliya va z i r ligi h u zuridagi b yud j etdan t ashqari
Pensiya ja m g‘a r m asi daro m a d la r i tar k ibi v a tu z ilishi 15
, m l rd . so‘ m da

15
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 yilgi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar va
budjet parametrlari to‘g’risidagi Qarorlari (PQ-1675, PQ-1887, PQ-2099, PQ-2270, PQ-2455) asosida talaba
tomonidan umumlashtirildi.
21 Ko‘rsatkichlar 2012 y il 2013 y il 2014 y il 2015 y il
summasi ulushi summasi ulushi summasi ulushi summasi ulushi
Daro m adlar 8065,4 100,0 10302,1 100,0 13013,7 100,0 16557,0 100,0
Yil boshiga qoldiq 280,1 3,5 602,2 8,8 1067,3 8,2 2592,0 15,7

Q u y id a k e lti r i lg a n j a dv a l d a ( 5 - j a d v a l ) P e nsi y a j a m g ’ a r m a sini n g 2 0 12 - 2 0 1 6
y ill ar d a gi x ara j a t l ar i t ar ki b i v a t u z i li s hi t a h l il q i l i ng a n .
T a hli l n a ti j a l a r i s h u n i ko ‘ r s a t m oqd a k i , P e n si y a j a m g ‘ a r m a sini ng m a bl a g ‘ l ar i
a sos a n ishla m a y dig a n p e nsionerl a rga p e nsi y alar to ‘ l a sh xa ra jatla r ini qoplashg a
y o ‘ nalti r iladi, xusus a n, 2012 y ilda bu m aqsadla r g a f ond m abl a g ‘ larining 89,8 f oi z i ,
2013 y ilda – 88,3 f oizi, 2014 y ilda 86,0 f oizi, 2015 y ilda 77 , 5 f oi z i, 2016 qilda e s a
81 , 6 f oizi y o ‘ nalti r ilishi rej a lashti r ilg a n. Ishla y dig a n p e nsione r la r ga p e nsi y al ar
to ‘ l a sh xaraj a tl a ri tahlil qilina y otg a n y illa r da o ‘ rta c ha 3,6 - 2,6 f oi z ni y a ’ ni y ildan-
y ilga ka m a y ish tend e nsi y asini kuzatishi m iz m u m kin.
Qari y alar va m ehnatga la y oq a tsiz f uqarolarga nafaqalar, da f n m arosi m la r i
u c hun nafaq a lar va boshqa to ‘ lovlar ulushi y ild a n y ilga ka m a y ish t e ndentsi y asig a
ega ( 2012 y ild a gi 0 , 6 foi z d a n 2014 y ildagi 0,2 f oizga). Buning asosi y sab a bi ,
p e nsi y a ti z i m ida am alga oshirila y otg a n islohotlar bil a n bog ‘ liq bo ‘ lib, a vv a l
Pensi y a ja m g ‘ ar m asid a n to ‘ l a n a dig a n bi r qator na f aqa va to ‘ lovla r ning d a vl a t
budjetiga o ‘ tk a zilishi Pensi y a ja m g ‘ ar m asiga p e nsi y ala r ni to ‘ lash bil a n bog ‘ liq
bo ‘ l m agan bosi m ni bir m un c ha ka m a y tirdi. A m m o, y ana o ’ sishni boshlaganini
ko ’ rishi m iz m u m kin.
5- j adval
O‘zbe k iston R e spu b li k asi Moliya va z i r ligi h u zuridagi b yud j etdan t ashqari
Pensiya ja m g‘ar m asi xa r ajatla r i tar k ibi va t u zilis h i 16
, m lrd. so‘ m da

16
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012, 2013, 2014 va 2015 yilgi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar va budjet
parametrlari to‘g’risidagi Qarorlari (PQ-1675, PQ-1887, PQ-2099, PQ-2270, PQ-2455) asosida talaba tomonidan
umumlashtirildi.
22 Ish haqi fondidan
yagona ijti m oiy
to‘lovdan tushumlar 4799,2 59,5 5907,4 51,7 7299,5 56,1 8324,2 50,3
Fuqarolarning majburiy
badallari 1110,2 13,8 1482,7 14,4 1877,2 14,4 2463,8 14,9
Mahsulot sotish
haj m idan majburiy
ajrat m alar
Boshqa daro m adlar 474,4 5,8 718,5 9,7 836,7 6,4 1113,1 6,7 1401,5 17,4 1591,3 15,4 1933,0 14,9 2063,8 12,5
2012 y il 2013 y il 2014 y il 2015 y il
summa % summa % summa % summa %
Xarajatlar 8065,4 100,0 10302,
7246,0 89,8 9097,9 88,3 11191,
Ishla y digan pensionerlarga
pensiyalar to‘lash xarajatlari 290,9 3,6 317,4 3,1 426,6 3,3 474,8 2,9 Ko‘rsatkichlar
1 100,0 13013,
7 100,0 16557,0 100,0
Ishlama y digan
pensionerlarga pensiyalar
to‘lash xarajatlari
9 86,0 12838,1 77,5

Shuni ha m ta ’ kidlash kerakki, d a vlat m ablag ‘ la r ining sa m arali boshq a rilishi
natijasida P e nsi y a ja m g ‘ ar m asiga oxirgi y illar i c hida d a vlat budj e tid a n dotatsi y a
be r ib borish a m ali y otid a n voz ke c hildi, bunga ja m g ‘ ar m aning yil oxi r idagi qoldiq
su m m alarining m avjud bo ‘ la y otg a nligi ha m guvohlik b e r m oqda. J a dv a ld a n
ko ‘ rinib turganidek, bu m ablag ‘ lar a m alg a oshirilishi ko ‘ zda tutilg a n xaraj a tla r ning
2016 y il p r ogno z la r i bo ‘ y icha 14 , 9 foi z ni tashkil qilishi p r ognoz qilingan. L e kin
b y udjetd a n t a shqa r i Pensi y a ja m g ‘ ar m asining da r o m ad va xarajatlari o ‘ rt a sid a
v a qtinch a lik kass a vi y u z ilishla r y uzag a kelg a n taqdirda M oli y a va z irligi to m onid a n
bu k a ss a vi y uzilishni qoplashga b y ud j et ssud a la r i berilishi m u m kin. B y udjet
ssudalari oling a n t a qdi r da y il oxiriga kelib c hiq a digan qoldiq su m m a orq a li
y opil a di.
Ja m g ’ ar m a m ablag ’ l a ri:
a) ishla m a y dig a n fuqa r ola r ga:
− d a vl a t pensi y ala r ining barcha turlari;
− da f n m arosi m i uchun nafaq a la r ;
− d a vl a t pensi y a ta’ m inotiga huquqi bo ’ l m agan k e ksa v a m ehn a tg a
la y oq a tsiz f uq a rola r ga naf a q a la r ;
− qonun hujjatla r iga m uvofiq ja m g ’ ar m a m ablag ’ la r id a n
m oli y alashti r iladigan ko m pensatsi y a to ’ lovla r i va boshqa to ’ lovlarni to ’ lash uchun.
b) ishla y dig a n f uqarola r ga:
− d a vl a t pensi y ala r ining barcha turlari;
− da f n m arosi m i uchun nafaq a la r ;
− 16 y oshga c ha bo ’ lg a n nogiron bol a ning ota-on a la r idan birig a (v a si y g a ,
ho m i y ga) bir o y da qo ’ shi m cha da m olish kuni uchun to ’ lovlar;
− qonun hujjatla r iga m uvo f iq Ja m g ’ ar m a m ablag ’ la r id a n
m oli y alashti r iladigan ko m pens a tsi y a to ’ lovla r i va boshq a to ’ lovlar u c hun
sarfl a nadi.
Ishla m a y dig a n va ishla y dig a n fuqa r ola r ga pensi y alar, ijti m oiy nafaq a lar v a
ko m pensatsi y a to ’ lovla r i va boshq a to ’ lovla r ni m oli y alashti r ish uchun
Ja m g ’ ar m aning hududi y bo ’ lin m alari to m onidan G ’ azna c hilikning bo ’ lin m alarid a
hisob r a qa m lari ochiladi.
O ’ zbekiston R e spublik a si Pre z identi I. Kari m ovning 2009 y il 30 d e k a b r d a
q a bul qilg a n “ Fuqa r ol a rning p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ini y an a da t a ko m ill a shtirish
chora - t a dbirlari to ’ g ’ risida ” gi F ar m oni ushbu m exaniz m sa m arado r ligini oshi r ishni
ko ’ zda tut a di. Mazkur hujjatda p e nsi y a ta’ m inoti tizi m ining tashkili y tuzil m asini
y anada t a ko m ill a shtirish, pensi y alar va ijti m oi y nafaq a la r ni budjetd a n tashq ar i
Pensi y a ja m g ’ ar m asid a n o ’ z vaqtida m oli y alashti r ish ha m da ula r ni to ’ liq haj m d a
23 Qari y alar va mehnatga
la y oqatsiz fuqarolarga nafa-
qalar, bola tug‘ilganlikda,
dafn marosimlari uchun
nafaqalar va boshqa to‘lovlar 12,8 0,6 20,5 0,2 29,1 0,2 105,2 0,6
Boshqa xarajatlar
1,8 0,02
2,1 0,0 2,4 0,0 2,8 0,0
Yil oxiriga qoldiq
513,9 6,4 864,2 8,4 1363,7 10,5 3136,1 19,0

to ’ l a sh, shuningd e k, m a m lakati m iz fuqa r ola r ining p e nsi y a ta’minotiga
y o ’ nalti r iladigan m ablag ’ la r d a n m aqsadli fo y dal a nilishi ustid a n n a zo ra tni
kucha y ti r ishga xiz m at qil a digan q a tor y angilikla r ni jori y etish belgilang a n.
A y ni pa y tda O ’ zbekiston Respublik a si M oli y a vazi r ligi hu z u r id a gi budjetd a n
tashqa r i Pensi y a jamg’ar m asi zi m m asiga qo ’ shi m cha va z if a la r y ukl a ng a n. Yangi
tu z il m a fuqarola r g a pensi y alar, ijti m oiy nafaq a lar, ko m pens a tsi y a va boshq a
to ’ lovla r ni ta y inl a sh , qonun hujjatl a rida belgilang a n tartibd a p e nsi y alar ha m d a
boshqa to ’ lovl a rning m iqdo r i qa y ta hisobl a b chiqilishini ta’ m inla y di.
Aholining jinsi y ta r kibi — a holi ta r kibid a gi e r k a klar va a y olla r ning son
jih a tdan nisbati, de m og r afik va ijti m oiy-iqtisodi y o m illar bil a n belgilan a di.
“ BMT m a ’ lu m otla r iga ko ’ ra, ke y ingi 50 y il ichida o ’ rta c ha u m r ko ’ rish 20
y ilga uza y di. 1950 y ilda dun y oda 60 y oshd a n k a tta kishilar soni 214 m illion, 2000
y ilda 612 m illionga to ’ g ’ ri k e lgan bo ’ lsa, 2025 y ilda es a 11 m illionni tashkil e tadi .
Bu y illar k e ksal a r soni b e sh m arta o ’ sg a ni holda, say y ora m izning a holisi m iqdo r i
u c h barobar ko ’ pa y adi. 65 y oshd a n oshg a n aholi soni y ild a n- y ilga ortib bor m oqda .
A y ni pa y tda, 35 m a m lakatda a holining 20-26 f oizi 60 y oshd a n oshg a n. “ Aholi v a
ijti m oi y hi m o y a m uam m olari m illi y instituti ” ning t a hlilla r iga ko ’ ra, de m ografik
hol a tni bunda y davo m etishi 2055 y ilda a holi sonini 89 , 9 m ln. kishini t a shkil kil a di
va 65 y oshd a n katta keksal a r bularning 40 , 5 foi z ini qa m rab ol a di” 17
.
O ’ zbekiston R e spublik a si Davlat statistika qo ’ m itasi m a ’ lu m otl a riga ko ’ ra ,
o ’ rta c ha u m r ko ’ rish daraj a si 73 y il hisoblandi. Erk a k kishi 60 y oshda p e nsi y ag a
chiqq a nda - o ’ rta c ha 13 y il pensi y a oladi. A y ol kishi 54 y oshida p e nsi y ag a
chiqq a nda - o ’ rta c h a 18 y il pensi y a ol a di. Ma m lakati m iz aholisi sonining y ild a n-
y ilga o ’ sib bora y otganligini qa y d etish m uhi m dir. B iroq a holi sonining o ’ sishi
uning m unosib tur m ush daraj a sini ta’ m inlash va p e nsi y a ta’ m inoti bor a sida ha m
m uay y an m as ’ uli y atni keltirib chiqaradi. Bulardan a sosi y si – y axshi ha y ot
ke c hi r ish u c hun pensi y a olib, y etarli daro m ad haj m iga e ga bo ’ lishi kerak.
4. O’zbe k iston d a pe n siya ta’ m i n oti t izi m ini isloh qilish n ing o’ z iga
xos xus u siyatla r i
Ma m lakati m izda iqtisodi y islohotl a rni chuqu r lashuvi, ijti m oi y islohotla r
p e nsi y a ti z i m ini isloh qilishni kun t a rtibig a qo ’ y adi. Shuningd e k, P e nsi y a
ja m g ’ ar m asi da r o m adl a rini sh a kll a nti r ish va ula r dan fo y d a lanish bor a sid a gi
m ua mm olarning m avjudligi, qonunchilikni t a ko m illashti r ish ha m uni isloh
qilishning zarur e k a nligini t a sdiqla y di. Fikri m izcha, ushbu m uam m oni hal e tishd a
jahonda p e nsi y a ti z i m ini isloh e tishda to ’ pl a ng a n ilg ’ or tajrib a ni c huqur tahlil e tish
va ula r d a n O ’ zbekistonda f o y dal a nish i m koni y atla r ini aniql a sh m uhi m aha m i y at
kasb e t a di.
O ’ zbekiston Respublik a si Pr e zid e ntining 30.12.2010 y ild a gi 4161-sonli
Far m oni bil a n, O ’ zb e kiston R e spublikasi Moli y a vazirligi z i mm asiga:
− fuqarola r ning pensi y a ta’ m inoti soh a sida d a vlat si y osatining asosi y

17
Raxmonov D A.“Natijaviylikka yo’naltirilgan budjetlashtirish” uslubini qo’llash orqali sog’liqni saklash tizimida
mablag’larni samarali boshqarish. // Moliya. -Toshkent. 2011. -№1. - B. 42.
24

y o ’ nalishlarini ishl a b chiqish;
− budjetd a n t a shqa r i P ensi y a ja m g ’ ar m asi da r o m adlari va xara j atlarining
m utanosibligini ta’ m inl a sh;
− budjetd a n t a shqari Pensi y a ja m g ’ ar m asi o ’ z zi m m asiga y uklang a n
va z if a lar va f unktsiyala r ni, xusus a n, p e nsi y alar ha m da boshq a tegishli to ’ lovla r ni
ta y inlash va to ’ l a shda o ’ rn a tilg a n qoidala r ning qo ’ ll a nish qis m ida ula r ning
bajarilishini m uvofiqlashtirish va na z oratni a m alga oshi r ish y uzasid a n qo ’ shi m cha
va z if a lar y uklatildi.
Mazkur ja m g ’ ar m a Ijro etuvchi appa r at, Qoraq a lpog ’ iston Respublik a si ,
vilo y atlar va Toshk e nt sh a h r idagi 14 ta hududi y boshqar m a ha m da 196 ta tu m an
(shah a r) bo ’ li m id a n ibor a t tashkili y tu z il m aga ega bo ’ lib, unda 5 000 ga y aqin
xodi m faoli y at ko ’ rsat m oqda. Ja m g’ar m aga tibbiy- m ehn a t e ksp e rtiz a si (TMEK )
faoli y atini t a shkil etish va z ifasi ha m y ukl a tilgan bo ’ lib, bugungi kund a
m a m lakati m iz bo ’ y icha 108 ta bosh, tu m anlararo, tu m an (shah a r) TMEKla r i
faoli y at y urit m oqda.
Davl a t p e nsi y a ta ’ m inoti soh a sid a k a d r la r sa m aradorligini oshirishga, uning
si f at ta r kibini y axshil a shga ha m da soh a ni huquki y bili m don, oli y m a ’ lu m otli
k a drl a r bil a n ta’ m inlashga a lohida e ’ tibo r qaratilgan, bu bo r ada a m alga oshi r ilg a n
chora - t a dbirlar bir m un c ha sa m arali n a tij a larga e r ishishni ta’ m inla m oqda. Soh a d a
k a drl a r si y osatini to ’ g ’ ri y o ’ lga qo’ y ish, uning sa m aradorligini oshirish m aqs a dida ,
oli y o ’ quv y urtla r ida shunda y m utax a sssilikla r ga tal a b a lar k a bul qilin m oqd a .
Budjetdan tashqa r i Pensi y a ja m g ’ ar m asi tizi m id a y osh m utaxassisla r ni “ Ustoz -
shogi r d ” usulida ti z i m li tarbi y alash m ex a niz m i jo r i y etildi . B ugungi kund a y osh
m utaxassislar to m onid a n d a vlat p e nsi y a ta ’ m inotini m uka mm al o ’ zlashti r ib bo r ish ,
ul a rning a m ali y ish f aoli y ati d a vo m ida m e ’ y ori y hujjatla r ga rio y a et m aslik hol a tini
olish bil a n izohl a sh m u m kin .
Davl a t pensi y a ta ’ m inoti ti z i m ini tako m ill a shti r ishga oid asosi y nor m ativ -
huquqi y xujjatlar q a bul qilindi . P e nsion e r va nogi r onlarning tur m ush darajasi v a
ha y ot tarzi sif a tini y an a da oshirish ha m da ijti m oi y m uhofazasini m ust a hka m lash ,
d a vl a t p e nsi y a tizi m ini 2012 - 2016 y illa r d a ba r qa r o r rivojl a nti r ish , m aqbul ijti m oi y
m uhitni sh a kll a ntirish y o ’ li bil a n f uqa r ol a rni kafol a tlang a n d a vlat pensi y alari bil a n
ta ’ m inl a sh ha m da bu bor a da jo y lard a gi sha r t - sh a roitla r ni yaxshilash y uzasid a n
Ko m pleks c hora - tadbi r la r ishl a b chiqildi v a m azkur d a stu r o ’ rnatilg a n t a rtibd a
O ’ zbekiston R e spublik a si Vazi r lar M ahk am asida t a sdiql a ndi . Bularning barch a si
aholi tur m ush f a rovonligini ta ’ m inl a sh , nu r oni y va p e nsione r la r ni e ’ zozl a sh ,
ti z i m ni t a ko m illashtirib bo r ish orqali fuqa r ol a rning d a vlat pensi y a ta ’ m inotini
adol a tli tashkil etishga xiz m at qil a di .
O ’ zbekiston R e spublikasi Moli y a v a zi r ligining B osh na z or a t - taftish
boshq a r m asi ta r kibida budjetd a n t a shqari Pensi y a ja m g ’ ar m asi m abl a g ’ larid a n
m aqs a dli f o y dal a nilishi ustidan na z o r at boshqar m asi v a uning hududi y
bo ’ lin m alarida t e gishli bo ’ li m lar t a shkil qilindi . Ular to m onid a n y angi ta y inlang a n
p e nsi y a va na f aq a l a rning hisoblab c hiqilishi , shuningdek , qonun hujjatla r id a
nazarda tutilg a n i m ti y ozlar qo ’ ll a nilishi to ’ g ’ riligini , shu ju m lad a n f uq a rola r ning
p e nsi y aga oid hujjatlar y ig ’ m ajildid a bi r la m chi hujjatl a rning to ’ liqligi v a
25

ishon a rliligini t e kshirish y o ’ li bilan y oppasiga tekshi r uvl a r a m alga oshiril a di .
Ishlovchi p e nsione r la r ga m ulk c hilik sh a klid a n q a t ’ i y nazar , ko r xon a lar ,
tashkilotlar , m uass a salar to m onid a n pensi y alar ha m da nafaqalarning hisobl a b
y ozilishi v a to ’ lanishi to ’ g ’ riligini reja a sosida tekshi r adi . B u esa o ’ z navb a tid a
fuqarola r ga pensi y a va nafaq a lar o ’ z v a qtida va to ’ liq to ’ lanishining tizi m li
m onitoringini olib borish , qoidabuz a rliklarg a q a rshi tegishli chorala r ni ko ’ rish
i m konini beradi .
O ’ zbekiston R e spublikasi P r ezid e ntining 2009 y il 30 d e k a b r d a gi
“ Fuqa r ol a rning p e nsi y a ta ’ m inoti tizi m ini t a ko m ill a shti r ish chora - t a dbi r la r i
to ’ g ’ risid a gi PF -4161- son Far m onig a m uvofiq , boshqa r uvni t a shkil etishni
tako m ill a shtirish v a pensi y a ta ’ m inoti ti z i m ini a m al qilishini sa m aradorligini
oshirish m aqs a dida , O ’ zbekiston R e spublikasi M oli y a va z irligi huzu r idagi P e nsi y a
ja m g ’ ar m asi zi mm asiga qo ’ shi m cha ravishda qo ’ shi m cha va z if a lar va funksi y al ar
y uklatildi .
Ja m g ’ ar m aning Ku z atuv k e ngashi O ’ zbekiston R espublik a si Davlat soliq
qo ’ m itasining Ja m g ’ ar m aga m ajburi y ajrat m alar , b a d a llar va boshqa to ’ lovlarning
to ’ liq va o ’ z v a qtid a to ’ l a nishini ta ’ m inlash to ’ g ’ risidagi a xborotla r ini e shit a di .
O ’ zbekiston R e spublik a si Pre z identining PF -4161- sonli Fa r m oniga m uvofiq ,
Moli y a v a zi r ligining B osh nazorat - t a ftish boshqar m asi ta r kibid a P e nsi y a
ja m g ’ ar m asi m ablag ’ la r id a n m aqsadli f oydalanilishi ustidan n a zor a t boshqar m asi
va uning tegishli hududi y bo ’ lin m alari tashkil etilg a n .
Tizi m dagi tashkilotl a rning m oddiy - texnik bazasini m ustahka m lash m aqs a did a
2011 y ilda 40 d a n ortiq tu m an ( sh a har ) bo ’ li m lari binola r i qa y ta ta ’ m irlandi ,
qu r ilish va k a pit a l rekonstruktsi y a qilish ishla r i a m alga oshi r ildi . Jori y y ild a
Pensi y a ja m g ’ ar m asining 89 tu m an ( sh a har ) bo ’ li m lari o ’ zining y angi v a
rekonstruktsi y a qiling a n m a ’ m uri y binolariga e ga bo ’ lish a di . Jo y la r d a gi tu m an
( shah a r ) bo ’ li m lari m oddiy - texnik a bazasini m ust a hk a m lashda , e ’ tibo r li
jih a tl a rid a n biri sif a tida f uqarola r ni q a bul qilish xonal a ri t a shkil e tildi , zaru r
jihozlar o ’ rn a tildi , f uqarol a r uchun qula y sha r t - sha r oitlar y aratildi .
O ’ zbekistonda p e nsi y a ta ’ m inoti ti z i m ini isloh qilish y o ’ nalishla r i
qu y id a gil a rdan ibor a t :
− Qonunga asosan faqat ish staji m avjud bo ’ lg a n sh a xslar ( y oki ula r ning
qara m og ’ id a gil a r ) g a uch turdagi : y oshga doir , nogi r onlik va boquvchisini
y o ’ qotg a nlik pensi y alari ta y inl a nishi b e lgilandi ;
− i m ti y ozli sha r tlarda ha m pensi y a ta y inl a n a di;
− respublik a da doi m iy y ash a b tu r gan c h e t el f uqarola r i va fuqaroligi
bo ’ l m agan shaxslar ha m agar d a vlatlararo biti m lard a o ’ zga c ha qoidalar bo ’ l m asa ,
respublika f uq a rola r i bil a n teng r a vishda pensi y a olish huquqig a ega;
− sug ’ urta b a dali to ’ l a n m agan q a to r f a oli y at turl a rini sta j ga qo ’ shib olish
belgilandi;
− a y ri m faoli y at d a vrlari ish stajiga 1,5 barobar, 2 va 3 ba r obar qo ’ shib
hisobga olinadi;
− a y ri m i m ti y ozli toi f ad a gi p e nsionerlar pensi y alariga usta m alar qo ’ shib
to ’ l a n a di;
26

− y akka tartibd a gi m ehnat f a oli y ati bil a n b a nd bo ’ lg a n f uq a rolar ha m
p e nsi y a ta’ m inotida teng huquqli hisoblanadi.
Xulosa si f atida a y tish lo z i m ki, O ’ zbekiston R e spublikasid a fuqa r ola r g a
p e nsi y a to ’ lash ta r tibini y anada tako m illashtirish u c hun m arkazl a shtirilg a n
dasturi y m aj m ua y aratilishi davl a t pensiya ta ’ m inotining qu y id a gi ja r a y onla r ini
qa m rab ol a di:
− O ’ zbekiston R e spublik a si Moli y a va z i r ligi, O ’ zbekiston R e spublikasi
Soliq qo’ m itasi, O’zb e kiston R e spublikasi M oli y a va z irligi G ’ aznachilik v a
O ’ zbekiston R e spublik a si M oli y a vazi r ligi hu z u r id a gi B udj e tdan tashqa r i P e nsi y a
ja m g ’ ar m asining in f or m atsi y alashgan tizi m i ul a ngan y agona a xbo r ot ti z i m i
y aratish;
− p e nsi y alarni avto m atik ta r zda hisobl a sh h a m da O ’ zbekiston Respublik a si
Prezid e ntining ish h a qi , p e nsi y alar, stip e ndi y ala r ni oshi r ish bo ’ y icha Far m onlarig a
m uvofiq pensi y ala r ni m arkazl a shtirilg a n holda qa y ta hisobl a sh;
− p e nsi y a va ijti m oiy nafaq a la r ni ta y inl a sh, qa y ta hisobl a sh va to ’ l a sh
jara y onla r i bo ’ y icha ka m aral nazor a t va kunlik m onitoring o ’ rnatish;
− tegishli t a shkilotl a rning in f or m atsi y alashg a n a xbo r ot bazasig a
int e gr a tsi y alanish i m koni y atini y aratish.
Ma m lakati m izda fuqarola r ga pensi y a to ’ lash ta r tibini y anada sodd a l a shtirish ,
ix c ha m lashti r ish f uq a rolarga qula y bo ’ lgan ijti m oi y hi m o y a vositalarining sa m arali
ishla y otg a nligid a n d a lol a t beradi.
Ma m lakatda p e nsi y a ti z i m ini isloh qilishida e ski p e nsi y a tizi m ini y angi
ijti m oi y va de m ografik sha r oitga m oslashtirishning tu r li usullari qo ’ ll a nilishi
lo z i m . 1) p e nsi y a t a ’ m inoti a sos a n u c hta bosqi c hd a bo ’ l a di: m ajburi y , va ish
be r uvchi beradig a n p e nsi y a ha m da shaxsi y p e nsi y a; 2 ) davlat barcha tu r d a gi
p e nsi y a ta’ m inotini m e’ y orga sol a di va nazor a t qil a di; 3) I sh be r uvchi beradig a n
va shaxsi y pensi y a olish usulla r i r a g ’ b a tl a nti r iladi; 4) p e nsi y a tizi m i h a r bi r
fuqaroga m osl a shtiriladi, pensi y a sug ’ u r t a bad a llarining m iqdori va qancha v a qt
to ’ l a nganiga bog ’ liq bo ’ ladi. P e nsi y a tizi m ining farq qil a dig a n xususi y atla r ig a
y ana pensi y a b a dall a rini to ’ l a sh va taqsi m lash, de m ografik m ua mm olar (p e nsi y a
y oshining o ’ zga r ishi) v a pensi y a b a d a ll a rini ko ’ pa y ti r ish m ua m m olari h a l
qiling a nini a y tish m u m kin.
Fuqarola r ning ja m g’arib bo r iladigan p e nsi y a ta’ m inoti ti z i m i O ’ zbekiston
Respublik a sida ja m g’arib boril a dig a n pensi y a ta’ m inoti m asalalari «Fuqa r olarning
ja m g ’ arib bo r il a dig a n pensi y a ta’ m inoti to ’ g ’ risida»gi qonuniga a sos a n tartibg a
solin a di. O ’ zbekistonda ja m g ’ arib bo r il a dig a n p e nsi y a ta’ m inoti bo’ y icha d a vl a t
ka f ol a tla r i m avjud. Davlat ja m g ’ arib bo r iladig a n pensi y a tizi m ida ishti r ok e tuv c hi
fuqarola r ga shaxsi y ja m g ’ arib bo r iladigan pensi y a hisobva r aqlarida ja m g ’ arilg a n
m abl a g ’ lari s a ql a nishi ha m da to ’ l a nishini ka f ol a tla y di. Qonunning 5- m odd a sig a
asos a n, fuqa r olarning shaxsi y ja m g ’ arib bo r il a dig a n pensi y a hisobvaraql a rid a gi
m abl a g ’ larining s a qlanishi va to ’ l a nishi Davl a t to m onidan ka f olatl a n a di .
Shuningd e k , Qonunning 10- m odd a sida sh a xsi y ja m g ’ arib boril a dig a n pensi y a
hisobvaraqla r ida to ’ pl a ng a n m ablag ’ la r ga da r o m ad hisoblash foi z i in f l y atsi y a
daraj a sida y uqori bo ’ lishi lo z i m ligi ko ’ rsatilg a n .
27

Sh a xsi y ja m g ’ arib boriladigan p e nsi y a hisobla r ida to ’ plang a n pul m abl a g ’ la r i
faq a t a n a shu hisob eg a la r i bo ’ lg a n fuqa r ol a rga tegishlidir . Ula r ning o ’ zla r i ,
ishon c h bildi r g a n boshqa sh a xsl a r y oki m erosxo ’ rla r d a n boshqa he c h ki m pul
m abl a g ’ ini olish huquqiga e ga e m as . Fuqarolar shaxsi y ja m g ’ ar m a pensi y a
m abl a g ’ larini olishl a ri davl a t pensi y asi olish huquqiga e ga bo ’ ling a n pa y td a n
boshl a b bir v a qtda y oki oy m a - o y teng ulushla r da olishl a ri m u m kin , uning sh a kli
oluvchi f uqaro to m onid a n belgil a n a di .
Yuqorid a gil a rd a n shuni xulosa qilish m u m kinki , m a m lakatd a olib
bo r ila y otgan islohotlar natijasida p e nsi y a ti z i m i soh a sida ha m bir m uncha i j obi y
o ’ zga r ishlarga e r ishildi . Qonun c hiligi m izga bir q a n c ha o ’ zga r ishlar a m alg a
oshirildi va p e nsi y a ja m g ’ ar m asi daro m adl a rining sh a kll a nish m anbalari a niq v a
ravsh a n qilib qo ’ y ildi . Daro m ad m anbala r i ta r kibida ko r xona va t a shkilotla r ning
ish h a qi f ondid a n to ’ la y digan ajr a t m asi e ng y uqori ulushga e ga bo ’ lishi p e nsi y a
ja m g ’ ar m asi daro m ad m anbalarining oshishiga s a b a b bo ’ l m oqda . B u ko ’ rsatki c h ,
y uqorid a gi tahlil m a ’ lu m otlariga a sos a n y ildan - y ilga ja m i daro m ad tarkibid a gi
ulushi ka m a y ib bo r m oqda . Shu s a b a bli , m a m lakati m izda ki c hik bizn e s v a
tadbi r ko r likni , y a ’ ni kasanachilikni , dur a dgo r chilikni va boshqa ki c hik bi z n e sg a
alohida e ’ tibor berib kelin m oqda . Da r o m ad m anb a la r ini ta r kibida ish c hilar ish
h a qisid a n ajrat m aning foiz st a vkasi y ild a n - y ilga o ’ s m oqda , ya ’ ni bu ko ’ rs a tki c h
2008 y ilda 2 , 5 foi z ni , 2016 y ilda e sa bu ko ’ rs a tki c h 7,5 f oi z ni t a shkil qil m oqda .
O ’ rtacha o y lik ish h a qining ha m y ild a n- y ilga oshishi ha m daro m ad m anbalarining
oshishiga s a b a b bo ’ l m oqda. Pensi y a ja m g ’ ar m asi da r o m adla r ini sh a kll a nti r ishd a
y uz bera y otgan m u a m m olarni ba r ta r af e tish ha m da da r o m adlarining o ’ z vaqtid a
ko r xona va tashkilotlar to m onidan o ’ z v a qtida to ’ l a n m a y otg a nligini bartaraf e tish
y o ’ nalishlarini aniql a sh kerak. Bunga bi r ne c ha o m ill a r s a b a b bo ’ ldi va y an a d a
p e nsi y a tizi m i faoli y atini tako m ill a shti r ish m aqsadida 2010 y ild a n Pensi y a
ja m g ’ ar m asi Moli y a va z irligi hu z urid a gi budjetd a n tashqa r i P ensi y a ja m g ’ ar m asi
o ’ tka z ildi va ij r osi G ’ azna c hilik o r g a nl a r o r qali a m alg a oshi r ila boshlandi .
Natij a da, 2011 y ilda Pensi y a ja m g ’ ar m asi da r o m adlari progno z i 100,5 foi z
m iqdo r ida baja r ildi. Va ho z i r da ha m Pensi y a ja m g ’ ar m asi d a ro m ad v a
xaraj a tl a rning ijrosi y akunida har y ili ijobiy saldo bil a n chiq m oqda.
5. O’ z be k iston d a p ensiya t i z i m ini hu q uqiy asoslari n i t a k o m illash t iris h
yo ’ nalis h lari
Sobiq ittifoq d a v r ida p e nsi y a m iqdoriga u z luksiz ish staji ta ’ sir qildi .
O ’ zbekiston R e spublik a sining p e nsi y a to ’ g ’ risidagi qonun hujjatlarid a “ uzluksi z
ish staji” d e g a n tushunch a m avjud e m as. Bi r ko r xon a d a gi uzluksiz ish staji y oki
shunchaki u z luksiz ish staji p e nsi y a ta ’ m inoti darajasiga hech q a nda y ta ’ si r
ko ’ rs a t m a y di. Belgilangan p e nsi y a y oshiga e tish va a niq m uddat ish staji
m avjudligi pensi y a t a ’ m inotining huquqi y m ezonla r i hisobl a nadi. S hu bilan bi r ga ,
fuqaroning p e nsi y a m iqdo r i ish stajiga bog ’ liq . Bi r oq y uqorida a y tib o ’ tilg a nid e k ,
ish stajiga bir y oki bir ne c ha korxonala r d a erishilg a nligi m uhi m e m as, chunki ish
sta j i pensi y a ta y inl a shda tu r li ish be r uv c hi ko r xon a va ( y oki ) ish staji hisobig a
28

olinadigan boshq a f a oli y at tu r la r i ( o ’ qish , ha r bi y xiz m at d a v r i v a hoka z olar)d a
o ’ tg a n m ehnat d a vrl a rini qo ’ shish y o ’ li bilan hisoblanadi
Bi z ning fikri m izcha, hozi r da ha m pensi y a m iqdo r ini aniqla y otganda u z luksiz
ish staji hisobg a olinishi v a shu bil a n bi r ga m ehn a t da f tarch a sida y ozilgan
bu y ruqlar a sosida pensiya hisoblanishi m aqs a dga m uvo f iq bo ’ l a di.
Sobiq itti f oq davrida ishlab p e nsi y a ta y inlangan pensione r la r ning p e nsi y asini
hozi r gi kunda qa y tad a n hisob - kitob qilin a di , p e nsi y a m iqdo r i ka m a y tiril a di .
Bi z ning f ikri m izcha, Sobiq itti f oq d a vrid a ishl a b p e nsi y a tayinlang a n
p e nsione r la r ning p e nsi y asini u z ga r ishsiz qolishini t a kli f qila m an. Ja m i
p e nsione r la r i c hida y olg ’ iz kun ke c hi ra y otgan pensione r lar ha m bor, ul a rning
aksari y ati ko ’ p qavatli binol a rda istiqo m at qiladilar. P e nsionerlarning shu
p e nsi y adan kva r ti r a uchun to ’ lovla r ni am alga oshiril a di , qolg a n qis m ini zaru r
ehti y ojlar uchun ishl a til a di.
Davl a t pensi y a ta’ m inoti tizi m ini t a ko m illashtirish, p e nsionerl a rning m oddi y
farovonligini oshi r ish va ijti m oi y adol a t t a m o y illarini m ustahk a m lash m aqs a did a ,
1993 y ilda qabul qilingan “ Fuqa r ol a rning davl a t p e nsi y a ta’ m inoti to ’ g ’ risida ” gi
O ’ zbekiston R e spublikasi Q onuniga bi r q a tor o ’ zga r tish va qo ’ shi m chal a r ki r itildi .
Ushbu Qonunga kiritilg a n o ’ zga r tish va qo ’ shi m chalar, m a m lakati m izda istiqo m at
qiluv c hi p e nsioner va nogi r onl a rning tur m ush darajasi h a m da faravonligini
oshirishga, ularning ijti m oi y m uhofazasini ta ’ m inlashga qaratilg a n. Ushbu
Qonunga 2011 y il 1 y anvard a n tegishli o ’ zga r ti r ishlar ki r itilib, o ’ z aha m i y atini
y o ’ qotg a n a y ri m i m ti y ozlar va m ehn a t f a oli y atining alohida d a vrlarini ish stajig a
hisobl a sh m exani z m lari opti m all a shti r ildi ha m da endilikda y oshga doi r
p e nsi y alarni ta y inlashda m ehn a t stajining qu y i cheg a rasi b e lgil a ndi y a ’ ni 5 y il
m ini m u m ish stajiga ega bo ’ lishligi talab e til a dig a n bo ’ ldi.
Shuningd e k, 2012 y il 6 y anva r d a n ku c hga ki r g a n “ Fuqa r olarning d a vlat
p e nsi y a ta’ m inoti to ’ g ’ risida”gi Q onunga o ’ zga r ti r ish va qo ’ shi m chala r da ijti m oi y
m o ’ ljalning univ e rsalligi ta m o y illarini bosqi c h m a-bosqi c h a m alga oshi r ish ,
fuqarola r pensi y asini hisobl a b c hiq a rish u c hun olinadig a n o ’ tg a n y ill a rd a gi ish
h a qini pensi y a ta y inl a n a dig a n kund a gi ish haqi daraj a siga kelti r ish uchun
O ’ zbekiston Respublik a si Vazi r lar M a hka m asi to m onid a n b e lgilab be r il a dig a n
ta r tibga asosan qa y ta hisobl a shning a m alg a oshi r ilishi nazarda tutilgan.
Qonunchilikdagi m azkur o ’ zga r ishla r ning iz c hil ijrosini ta’ m inl a sh
m aqs a dida bir q a tor m e’ y oriy-huquqi y hujjatlar qabul qilindi. P ensi y a ta y inl a sh v a
to ’ l a sh jara y onini t a rtibga soluvchi y agona Ni z o m – Vazirl a r Mahka m asining
2011 y il 8 sent y ab r d a gi 252-sonli “ Davlat p e nsi y alarini tayinl a sh va to ’ l a sh
ta r tibini y anada t a ko m illashti r ishga y o’naltirilgan nor m ativ - huquqi y hujjatl ar ni
tasdiql a sh to ’ g ’ risid a ”gi qa r o r i a m ali y otga jori y etildi. Shu bilan birga, p e nsi y a
ishlarini ras m i y lashti r ish va y uritish ta r tib qoidalari ha m da pensi y a qonunchiligig a
oid bir qan c ha m e’ y oriy-huquqi y hujjatla r ga o ’ zg a rti r ish va qo ’ shi m chalar ki r itilib
a m ali y otga k e ng jo r i y etilishi, p e nsi y a ti z i m i faoli y atining nor m ativ - huquqi y
bazasini y anada m ust a hka m la m oqda. “ Fuqarola r ning davlat p e nsi y a ta’ m inoti
to ’ g ’ risida ” gi Qonunga y ana kiritilgan o ’ zgartirishla r g a ko ’ ra 2016 1 i y uld a n
boshl a b y oshga doir p e nsi y aga chiqish m ini m u m staji 5 y ildan 7 y ilga uza y ti r ildi.
29

Pensi y a ti z i m ini m oli y alashti r ishd a gi islohotl a rni te z likda am alga oshi r ib
bo ’ l m a y di, bu islohotla r ni r espublika m izda boshqa islohotlar bil a n ju m lad a n ,
m ehn a t bozo r id a gi islohotlar , soliq ti z i m idagi islohotlar, m oli y a va kredit
ti z i m idagi islohotl ar bil a n birgalikd a am alga oshirish lo z i m . Pensi y a ti z i m ini
m oli y alashti r ish bo ’ y icha o ’ zg a rishla r ni a m alga oshi r ishda , m illi y urf - od a tlar ,
oil a la r ga, qa r i y alarga y orda m e ’ tibo r ga olinishi k e rak, p e nsi y a ti z i m ini
m oli y alashti r ishda d a vl a t budjetidan m oli y al a shtirish s a qlanib qolinishi lo z im
Kelgusida r e spublika m izda pensi y a ta’ m inoti ti z i m ini isloh qilish v a
b y udjetd a n tashqa r i Pensi y a ja m g ’ ar m asi d a ro m adla r i bazasini kenga y ti r ishni
qu y id a gi y o ’ nalishla r da a m alga oshi r ish m aqsadga m uvo f iq bo ’ ladi:
− Pensi y a ja m g ’ ar m asi m ablag ’ la r ini shakllantirish m exaniz m ini
tako m ill a shtirishd a budj e tdan tashqari P ensi y a ja m g ’ ar m asiga m ajburi y
ajrat m alarni hisobl a sh ob y ektiga ko r xonala r f a oli y atid a n olingan boshq a
da r o m adlar ha m ki r itilishi lo z i m ;
− ilg ’ or xo r ij tajribasini respublika m izda qo ’ ll a sh m aqsadida a holi tur m ush
daraj a si ha m da da r o m adla r ining osha y otg a nligini hisobga olib, ijti m oi y to ’ lovl ar
y ukini ish be r uvchi z im m asidan ishchi va xodi m lar zi m m asiga qis m an bosqi c h m a-
bosqi c h o ’ tka z ish, y a ’ ni, a m ald a gi 90:10 nisb a tdan istiqbolda 70:30 nisbatga utish
m u m kin;
− “ Avlodla r bi r da m ligi” p e nsi y a tizi m idan bosqich m a-bosqi c h
ja m g ’ ariladigan p e nsi y a tizi m iga o ’ tish si y osatini m aqs a dga m uvofiq ravishd a ,
iz c hillik bil a n a m alga oshi r ish zarur. Buning n a tijasida Pensi y a ja m g ’ ar m asig a
to ’ l a n a dig a n m ajburi y to ’ lovlar bo ’ y ich a ish be r uvchi tadbirkorlik sub ’ ektla r i
zi m m asidagi y ukni ka m a y tirish va ula r ning investitsion faolligini oshi r ish
i m koni y atlari y aratil a di;
− O ’ zbekiston Respublik a sining “ Fuqa r ol ar ning d a vlat pensi y a ta’ m inoti
to ’ g ’ risida ” gi Qonunning 60- m oddasida qari y alar va nogi r onl a r int e rnat u y larid a
(p a nsion a tlarid a ) y ashov c hi y olg ’ iz p e nsionerl a rga pensi y a bilan ula r ta ’ m inoti
u c hun sarf - xa r ajat o ’ rt a sid a gi farq, lekin ta y inl a ng a n p e nsi y aning ka m ida 10 f oizi ,
urush nogironla r ig a esa ka m ida 20 f oizi to ’ l a n a di, d e b ko ’ rsatilgan. Bi z ning
fikri m izcha, “ Qari y alar va nogironlar int e rn a t u y larida y ashov c hi sh a xsla r g a
p e nsi y alar to ’ lash to ’ g ’ risida”gi 60- m odd a ni y anada aniql a shti r ish kerak.
O ’ zbekiston R e spublik a sining “ Fuqa r olarning d a vl a t p e nsi y a ta’ m inoti
to ’ g ’ risida ” gi Qonunining VII BOB. Pensi y alar ta y inlash. “ Pensi y a u c hun
m urojaat etilg a n kun” ko ’ rsatilgan 46- m odd a da t a qdi m no m a y oki a r iz a barch a
zaru r hujjatlar bil a n q a bul qilib olingan kun p e nsi y a u c hun m uroja a t etilg a n kun
d e b hisobl a n a di. Taqdi m no m aga y oki ariz a ga barcha z a rur hujjatlar ilov a
qilin m agan holl a rd a O ’ zbekiston R e spublik a si Moli y a v a zi r ligi hu z u r idagi
budjetd a n t a shqa r i Pe nsi y a ja m g ’ ar m asi bo ’ li m i ko r xona, t a shkilot m a’ m uri y atig a
y oki ariz a chiga qo ’ shi m cha ravishda qa y si hujjatlar t a qdi m etilishi kerakligi
h a qida x a ba r qiladi. Basha r ti, ular qo ’ shi m cha hujjatlar t a qdi m etilishi zarurligi
h a qid a gi x a ba r no m a oling a n kund a n e ’ tibor a n uch o y ichida taqdi m etilsa, und a
p e nsi y a ta y inl a nishi to ’ g ’ risidagi taqdi m no m a y oki ariza q a bul qiling a n kun
p e nsi y a ta y inl a nishi u c hun m uroja a t e tilgan kun d e b hisobl a n a di. Ma z kur m udd a t
30

Bela r ussi y ada bi r oy, Rossi y a Federatsi y asida u c h o y belgil a ngan . Bizning
fikri m izcha, u c h o y m uddatni bir o y m uddat bilan o ’ zgarti r ish m aqsadga m uvo f iq
bo ’ l a di.
“ Pensi y alar ta y inl a nish m udd a tlari” ko ’ rsatilg a n 47- m odd a ning a) b a ndid a
y oshga doir p e nsi y a – agar p e nsi y a olish huquqi pa y do bo ’ lgan kund a n boshl a b
u c h o y i c hida uni so ’ rab m urojaat etilg a n bo ’ lsa, pensi y a y oshiga to ’ lg a n kund a n
e ’ tibor a n ta y inl a n a di. Ushbu p e nsi y a u m rbod ta y inlan a di, de y ilgan. Ma z ku r
m uddat R ossi y a Federatsi y asida 1 o y belgil a ngan, boshqa M DX davlatla r ida bu
m uddat ko ’ rsatil m agan. B i z ning f ikri m izcha, u c h o y m uddatni ikki o y m udd a t
bil a n o’zg a rtirish m aqs a dga m uvo f iq bo ’ l a di.
“ Pensi y ala r ni qa y ta hisobl a sh sha r tl a ri” ko ’ rsatilg a n 49- m odd a d a
ko ’ rs a tilishicha, p e nsi y alarni qa y ta hisoblash: p e nsioner p e nsi y a m iqdoriga ta ’ si r
ko ’ rs a tuvchi ( p e nsi y a ta y inl a nishiga c ha bo ’ lgan ish staji va ish h a qi to ’ g ’ risid a gi
ha m da boshqa) qo ’ shi m cha hujjatla r ni t a qdi m etgan taqdird a ; nogi r onlik guruhi
o ’ zga r g a nd a ; boquvchisini y o ’ qotg a nlik pensi y asi oladig a n oila a ’ zolari soni
o ’ zga r g a nd a ; eng k a m o y lik ish h a qi m iqdo r la r i o ’ zga r g a n t a qdi r d a ; daro m adl ar
ind e ksatsi y a qiling a n t a qdi r da a m alga oshiril a di. P e nsione r lar p e nsi y ani qa y t a
hisobl a sh u c hun a n a shunda y huquq p a y do bo ’ lg a nidan ke y in istalg a n v a qtd a
m urojaat etishlari m u m kin. Fik r i m izcha, m azkur m odd a ga p e nsi y ani qa y t a
hisobl a sh m udd a tni ko ’ rsatish m aqs a dga m uvo f iq s a naladi.
O ’ zbekiston R e spublik a sining “ Fuqa r olarning d a vl a t p e nsi y a ta’ m inoti
to ’ g ’ risida ” gi Q onunining 55- m oddasida “ Nogi r onlik dav r id a t a naffusla r
bo ’ lg a nd a pensi y a to ’ lashni qa y ta d a vo m etti r ish shartla r i” be r ilg a n. A gar nogiron
uz r si z sababla r ga ko ’ ra belgil a ngan m udd a tda qa y ta ko ’ rikdan o ’ tish u c hun
TMEKga bor m agan bo ’ lsa, unga pensi y a to ’ lash to ’ xt a tib qo ’ y iladi, uni y an a
nogiron d e b t a n oling a n taqdi r da to ’ xt a tib qo ’ y ilg a n kund a n , l e kin ko ’ pi bil a n
o ’ tg a n bir o y dan boshl a b p e nsi y a to ’ l a sh d a vo m etti r il a di. Uzrli s a b a bga ko ’ ra
qa y ta ko ’ rikdan o ’ tish m uddati o ’ tka z ib y uborilganda, a gar TMEK uni a na shu
d a vrda nogi r on bo ’ lg a n d e b topsa, p e nsi y a to ’ l a sh to ’ lov to ’ xt a tib qo ’ y ilg a n
kund a n boshlab to qa y ta ko ’ rikd a n o ’ tish kuniga c ha, lekin ko ’ pi bil a n o ’ tgan u c h
y il u c hun d a vo m ettiril a di. Bunda nogi r on qa y ta ko ’ rikdan o ’ tka z ish chog ’ id a
nogironlikning boshqa gu r uhiga ( y uqo r i y oki past guruhga ) o ’ tka z ilg a n bo ’ lsa ,
p e nsi y a ko ’ rsatib o’tilg a n vaqt uchun avv a lgi gu r uh bo’ y icha to ’ lanadi.
U m u m i y kas a llik oqibatida m ehn a t qobili y atini y o ’ qotg a n nogirong a m ehnat
qobili y ati tiklang a nligi s a b a bli p e nsi y a to ’ lash to ’ xt a tilg a n y oki uz r si z sab a bla r g a
ko ’ ra qa y ta ko ’ rikd a n o ’ tishga k e l m aganligi oqibatida to ’ xt a tib qo ’ y ilgan bo ’ lsa ,
uni y ana nogi r on d e b tan oling a n taqdirda, agar pensi y ani to ’ lash to ’ xt a tilg a nid a n
ke y in b e sh y ildan ortiq vaqt o ’ t m agan bo ’ lsa , ilgari ta y inl a ng a n p e nsi y ani to ’ lash
nogironlik belgil a ng a n kund a n boshl a b d a vo m etti r iladi. Agar besh y ildan ortiq
v a qt o ’ tg a n bo ’ lsa, p e nsi y a y ana u m u m i y asoslarda ta y inl a n a di.
31

XULOSA
2016 y il ha m ja m i y ati m iz ha y otidagi y an gil a nish jara y onlari va islohotla r ni
rivojl a nti r ish va chuqurlashti r ishning m antiqi y davo m i bo ’ lib, iqtisodi y oti m izning
salohi y ati, ba r qa r o r ligi va m ut a nosibligini m ust a hka m lash y o’lida, e ng m uhi m i ,
ijti m oi y hi m o y ani ku c ha y tirishga , p e nsi y a ta ’ m inoti ti z i m ini y axshil a nishiga v a
xalqi m izning tur m ush darajasini oshi r ishga qaratilg a n ishlarda y angi va y uks a k
bosqi c h bo ’ l a di.
Kurs ishini y ozish d a vo m ida qu y id a gi hulos a la r ga k e lindi.
1 . Pensi y a ta ’ m inoti tizi m ini isloh e tishning a sosi y s a b a bi davlatning
p e nsi y aga oid m ajburi y atla r ni bajarishi uchun m oli y avi y resu r sl a r y etarli bo ’ lishi
kerak. B u m ua m m o aholining k e ksa y ib bo r ishiga m uvo f iq ku c ha y ib,
m urakkabl a shib bo r adi, m a m lakatda vujudg a kelg a n iqtisodi y , ijti m oi y v a
de m ografik vazi y atlard a n k e lib c hiqq a n holda a ha m i y at kasb e t a di. Xo r ijiy
d a vl a tlar istiqbold a p e nsi y a tizi m i b a rqa r o r ligini y axshil a shg a y o ’ naltirilg a n
o ’ zga r ishlar qildilar.
2 . O ’ zbekiston R e spublik a sida a m alg a oshi r ila y otgan ijti m oiy-iqtisodi y
islohotlar, oxi r gi y ill a rd a kuz a tila y otg a n YalMning y uks a k o ’ sish sur ’ atl a ri ,
m akroiqtisodi y rivojlanish natijalari m a m lak a ti m iz iqtisodi y otini iz c hil va ba r qa r o r
rivojl a nishining nati j asi sifatida na m o y on bo ’ l m oqda. Ma m lak a t fuqa r ola r ining
p e nsi y asini b e lgilov c hi a sosi y o m il sif a tida Davlat b y udjeti va davl a t m aqsadli
ja m g ’ ar m alarid a gi pul m ablag ’ l a ri e ’ tiborga olin a di. O ’ zbekistonda iqtisodi y otni
m oderni z atsi y al a sh sha r oitida ku c hli i j ti m oi y si y osatni a m alga oshi r ish y angi c h a
a m ali y va sa m arali sh a kll a rni qo ’ ll a shni t a lab e tdi. J a hon tajrib a sining
ko ’ rs a tishicha, d a vlatning m aqsadli ja m g ’ ar m alari ti z i m i faoli y atini y o ’ lga qo’ y ish
va und a n sa m arali fo y dalanish m uhi m o ’ rin tutadi. S huning u c hun ula r ni ijti m oi y
jih a tdan hi m o y alashni davl a t o ’ z zi mm asiga oladi, m amlakatda y aratilg a n
YalMning bir qis m i ular f o y dasiga qa y ta taqsi m lanadi.
3 . Aholini m anzilli qo ’ ll a b - quvv a tl a shga va budj e t t a shkilotl a ri
ishlov c hila r ini ish h a qila r i, p e nsi y alar, stipendi y alar va ijti m oi y to ’ lovlar m iqdo r ini
bosqi c h m a-bosqi c h oshi r ish y uzasid a n tadbi r la r ni a m alga oshi r ishga qaratildi.
4 . Ijti m oi y hi m o y aning va z if a si p e nsi y a ta’ m inotini a m alga oshirish, m ehn a t
jara y onida insonning salo m atligi va m ehnat qobili y atini m uhofazal a sh i m konini
beradig a n turku m tashkiliy-huquqi y , m oli y aviy-tibbi y chora - tadbirlarni a m alg a
oshirishd a n ibor a t. Hozi r gi kunda pensi y a va nafaqa tizi m ini isloh qilishning
m uhi m ligi f uq a rol a rni iqtisodi y m anfaatla r iga b e vosit a bog ’ liqligi bil a n
belgilan a di.
5 . Davl a t p e nsi y a va nafaqa ta ’ m inoti m ajbu r i y davl a t i j ti m oi y sug ’ u r t a
b a dalla r ini hisobid a n aholining hi m o y aga m uxtoj q a tla m lariga pulli to ’ lovl ar
vosit a sid a ko ’ rs a til a dig a n y orda m dir, bu y orda m ula r ning tur m ush darajasini
ka f ol a tla y di.
6 . Xoriji y m a m lakatl ar ida p e nsi y a ta’ m inoti sohasida o ’ tka z ila y otg a n
islohotlar xususi y atiga ko ’ ra ular uchun u m u m i y bo ’ lgan qu y idagi y o ’ nalishl a r
aniql a ndi:
32

 ja m g ’ arish ele m entlarini asta - s e kin kenga y tirish, a y olla r ni p e nsi y ag a
chiqish y oshini oshi r ish va qo ’ shi m cha kasbi y m ajburi y y oki ixti y ori y nodavl a t
ti z i m larini ki r itish, birda m lik ti z i m ini s a qlab qolish. B u p e nsi y a ti z i m ining asosini
d a vl a t p e nsi y a ta’ m inoti v a d a vlat p e nsi y a sug ’ urtasi tashkil et a dig a n a ksari a t
xo r iji y davlatl a r uchun xosdir;
 ja m g ’ arish prinsiplarida qu r ilg a n pensi y a ta’ m inoti tizi m ini rivojlanti r ish.
Hulos a d a n kelib chiqib qu y idagi takli f la r ni berishi m iz m u m kin.
1. Pensi y a qonunchiligiga oid hozi r gi kund a 60 d a n o r tiq qonun va qonun
osti hujjatlar q a bul qiling a nligini hisobga olib qonun c hilikni soddalashti r ish
m aqs a dga m uvofiq.
2. Qushni m a m lakatla r da p e nsi y aga chiqish y oshini uza y tira y otg a nligi bois ,
aholning ko ’ pa y otg a nligi bois m a m lakati m izda y oshg a doir p e nsi y a olish huquqini
be r uvchi y oshni erk a kl a rga 63, a y olla r ga e sa 58 y osh qilishni t a klif qila m an.
3. Ilg ’ or xo r ij tajrib a sini respublika m izda qo ’ llash m aqsadida a holi tur m ush
daraj a si ha m da da r o m adla r ining osha y otg a nligini hisobga olib, ijti m oi y to ’ lovl ar
y ukini ish be r uvchi z im m asidan ishchi va xodi m lar zi m m asiga qis m an bosqi c h m a-
bosqi c h o ’ tka z ish, a m aldagi nisb a td a n istiqbolda 70:30 nisb a tga o ’ tish m u m kin.
4. Bi z ning f ikri m izcha , ho z irda ha m pensi y a m iqdorini a niqla y otg a nd a
uzluksiz ish staji hisobga olinishi va shu bilan birga mehn a t da f tarch a sida y ozilg a n
bu y ruqlar a sosida pensi y a hisoblanishi m aqs a dga m uvo f iq bo ’ l a di.
5. Sobiq itti f oq davrida ishlab p e nsi y a ta y inlang a n p e nsionerl a rning
p e nsi y asini hozi r gi kunda qa y tad a n hisob - kitob qilin a di , p e nsi y a m iqdo r i
ka m a y tiriladi. Bizning f ikri m izcha, sobiq itti f oq d a v r id a ishlab, pensi y a
ta y inlang a n pensionerla r ning p e nsi y asini o ’ zga r ishsi z qolishini t a klif qila m an .
Mazkur p e nsion e rla r ichida y olg ’ iz kun ke c hi r a y otg a n p e nsione r lar ha m bo r ,
ul a rning a ksari y ati ko ’ p qav a tli binola r da istiqomat qil a dil a r.
6. “ Pensi y ala r ni qa y ta hisobl a sh shartla r i” ko ’ rs a tilgan 49 - m odd a d a
p e nsi y ani qa y ta hisoblash m udd a tni ko ’ rs a tish m aqsadga m uvo f iq san a l a di.
7. O ’ zbekiston R e spublik a sining “ Fuqarola r ning davl a t p e nsi y a ta ’ m inoti
to ’ g ’ risida ” gi Q onunining 55- m oddasida “ Nogi r onlik dav r id a t a naffusla r
bo ’ lg a nda p e nsi y a to ’ lashni qa y ta davo m etti r ish sha r tl a ri ” berilgan. “ Uzrli
sababga ko ’ ra qa y ta ko ’ rikdan o ’ tish m uddati o ’ tka z ib y uborilg a nda, a gar TME K
uni ana shu dav r da nogiron bo ’ lgan deb topsa, pensi y a to ’ l a sh to ’ lov to ’ xtatib
qo ’ y ilg a n kundan boshl a b to qa y ta ko ’ rikd a n o ’ tish kuniga c h a , lekin ko ’ pi bil a n
o ’ tg a n besh y il uchun davo m etti r iladi” deb o’zgarti r ishni t a klif e ta m iz.

33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O`zb e kiston R e spublikasining Konstitutsi y asi.-T., O`zbekiston 1992 y il.
2. “ Fuqa r ol a rning d a vlat pensi y a ta ’ m inoti to`g` r isida” O` z b e kiston
Respublik a sining 1993 y il 3 s e nt a brdagi 938-XII - son Qonuni.
3. “ Aholini ish bilan ta’ m inl a sh to ` g`risida” O`zb e kiston R espublik a si
Qonunining 1998 y il 1 m a y da tasdiql a ng a n y angi tah r iri ( 616 - I-son Q onun).
4. ‘ Fuqa r ol a rning ja m g`arib boril a dig a n pensi y a ta’ m inoti to ` g` r isida ”
O`zb e kiston Respublik a sining 2004 y il 2 dek a b r dagi 702-II - son Qonuni.
5. ‘ Ja m g`arib bo r il a dig a n p e nsi y a ti z i m i m ablag ` la r ini investitsiya va kr e dit
resursla r i si f atid a jo y lashti r ish ta r tibi to`g`risida’gi Nizo m O`zbekiston
Respublik a si Moli y a va z i r ligi v a Ma r k a zi y banki Boshqaruvining 2006 y il 7
okt a b r dagi 88 - sonli va 282-V sonli qaro r i asosida tasdiql a ng a n.
6. “ Nogi r onla r ni ijti m oiy hi m o y a qilish to ` g`risida ” gi qonun O` z b e kiston
Respublik a sining 2008 y il 11 i y uldagi 162 - son Qonuni.
7. ‘ Fuqa r ol a rning d a vl a t p e nsi y a ta’ m inoti to`g`risid a gi
O`zb e kistonR e spublikasi qonunig a ha m da O`zbekiston R e spublikasining M e hn a t
kod e ksiga o` z ga r tish va qo`shi m chalar ki r itish haqida”. O` z b e kiston R e spublik a si
qonuni. 2010 y il 22 dek a br,O`RQ-272-son .
8. “ Fuqa r ol a rning d a vlat pensi y a ta’ m inoti to ` g` r isida ” gi O` z b e kiston
Respublik a si qonuninga o` z ga r tishlar ki r itish h a qida. O`zbekiston R e spublik a si
qonuni.2012 y il 5 y anvar,O`RQ-318-son.
9. O ‘ zbekiston R e spublikasining “ B y udjet kodeksi” T.: 2013 y il 26-d e k a br.
10 . O ` zbekiston R e spublikasi P rezid e ntining “ Aholining ish bil a n
b a ndligini k e nga y ti r ish ha m da m ehn a t va a holini ijti m oi y m uhofaza qilish
organla r i f a oli y atini tako m ill a shtirish c ho r a - tadbirl a ri to ` g ` r isida ” 2008 y il 29
d e kabrd a gi PQ -1024 - son Qa r ori .
11 . “ O ‘ zbekiston R e spublik a sining 2016 y ilgi asosi y m akroiqtisodi y
ko ‘ rs a tki c hla r i p r ognozi va d a vlat budjeti para m etlari to ‘ g ‘ risida ” gi O ‘ zbekiston
Respublik a si Pr e zid e ntining qa r o r i . PQ -2455 - son 22.12.2015.
12 . O ` zb e kiston R e spublik a si Pre z identining “ O ` zbekiston Respublik a si
Moli y a vazirligi hu z urid a gi budj e tdan tashqari P e nsi y a ja m g ` ar m asining t a shkili y
tu z il m asini sh a kllantirish cho r a - t a dbiril a ri to ` g ` risida ” 2009 y il 30 dek a b r d a gi
PQ -1252- son Qaro r i .
13 . O`zb e kiston R e spublikasi P rezid e ntining “ Fuqarola r ning p e nsi y a
ta’ m inoti tizi m ini y anada t a ko m ill a shti r ish chora - t a dbirlari to`g` r isida” 2009 y il 30
d e kabrd a gi PF - 4161 - son Far m oni.
14 . “ O`zbekiston R espublikasi I sh bil a n t a ’ m inlashga ko` m aklashuv c hi
d a vl a t ja m g`ar m asi m abl a g`larini sh a kllanti r ish va ulardan fo y dal a nish tartibi
to ` g` r isida” Nizo m O`zb e kiston R e spublikasi Va z i r lar M ahka m asining 2003 y il 2
apr e ldagi 173-son qa r origa 1-ilova.
15 . “ Davlat p e nsi y ala r ini ta y inl a sh v a to ’ l a sh ta r tibini y anad a
tako m ill a shtirishg a y o ’ nalti r ilg a n nor m ativ - huquqi y hujjatl a rni tasdiql a sh
34

$to ’ g ’ risida ” gi O`zbekiston Respublik a si V azi r lar m ahka m asining 08 . 09 . 2011 y il 252 - son Qa r ori. 16 . “ 2015 — 2017 y illa r da p e nsi y a ta’ m inotining y agon a idor a lararo int e gr a tsi y alashti r ilg a n axborot tizi m ini jori y etish c hora - tadbirlari to ’ g ’ risida ” gi O`zb e kiston R e spublikasi Va z irlar m ahk am asining 19 . 10 . 2015 y il 297-son Qaro r i. 17 . Kari m ov I.A. “ Inson m anfaati, huquq va e r kinlikl a rini ta ’ m inlash , xa y oti m izning y an a da e rkin va obod bo ’ lishiga e r ishish – bizning bosh m aqs a di m izdir.\\ Xalq so ’ zi. 2012 y il. 8 d e k a br. 18 . Kari m ov I.A. “ Bosh m aqsadi m iz-k e ng ko ’ la m li islohotlar v a m oderni z atsi y a y o ’ lini q a t ’ i y at bil a n d a vo m ettirish. O ’ zbekiston Respublik a si Prezid e ntining 2012 y ilda m a m lakati m izni ijti m oiy-iqtisodi y rivo j lantirish y akunlari ha m da 2013 y ilga m o ’ ljallang a n iqtisodi y dastu r ning eng m uhi m ustuvo r y o ’ nalishlariga b a g ’ ishl a ngan Va z i r lar M ahka m asining m ajlisid a gi m a ’ ruzasi. \\ Xalq so ’ zi. 2013 y il. 19 y anvar. 19 . O ’ zbekiston R e spublik a si Pre z id e nti I slo m Kari m ovning m a m lakati m izni 2015 y ilda ijti m oi y -iqtisodi y rivojl a nti r ish y akunl a ri va 2016 y ilga m o ’ ljallang a n iqtisodi y dastu r ning e ng m uhi m ustuvor y o ’ nalishla r iga b a g ’ ishl a ng a n Va z irlar M a hka m asining m ajlisidagi m a ’ ruzasi. M a nba: www.uza.uz 15.01 . 2016 y . 20 . Alla y arov S h.A., Tosh m uxa m edova D . A. Davlat p e nsi y a ta’ m inoti . O ’ quv qo ’ llan m a. – T.: “ IQTISOD-MOLIYA”, 2015. – 248 b. 21 . Po ’ latov.D., Nur m uxa m edova.B. G ’ azna c hilik. Darslik. – T.: “ Sano- st a nda r t”. 2014. – 270 bet 22 . Malikov T., Jalilov P., B udjet - soliq si y osati. M onogr a fi y a. T.: Akade m nashr. 2011. -472 b. 23 . Abdur a h m onov Q.X. Mehnat iqtisodi y oti. Darslik. –T.: “ Mehn a t”. 2004 . -670 b. 24 . Mirza m ah m udov M.M. Maqs a dli ja m g ’ ar m alard a n fo y dalanish sa m arado r ligini oshirish m exaniz m ini t a ko m ill a shti r ish. Monografi y a. -T.: “ IQTISOD-MOLIYA”. 2013. 112 b. 25 . Nur m uxa m edova B., Kabirov a N. “ Moli y a”, O ‘ quv qo ‘ ll a n m a. T:, Iqtisod- m oli y a, 2012 y. 207 b e t 26 . Srojiddinova Z. O ‘ zbekiston R espublik a si budjet ti z i m i. “ info C OM.UZ”. Toshkent - 2010 y . 500 bet 27 . Xaitov A., Zi y adula e v M. O ’ zbekistond a pensi y a ta’ m inoti va xo r iji y tajrib a si. O ’ quv qo ’ llan m a. –T.: “ Adolat”. 2009. -172 b. 28 . Qosi m ova G.A. Ijti m oiy- m adani y soh a la r ni r ivojlantirishd a budj e t si y os a ti. “ Moli y a”. T., 2004. 152 b. 29 . Qosi m ova G.A. Ijti m oi y si y os a tning yo ’ nalishla r i. M onog r afi y a. -T.: “ IQTISOD-MOLIYA”. 2008. 112 b. 30 . Qosi m ova G.A., Kari m ova Z.X. Budj e td a n t a shqari fondl ar . O ’ quv qo ’ ll a n m a. –T.: “ IQTISOD-MOLIYA”. 2009. - 212 b. 31 . O ’ zbekiston R e spublikasi y illik statistika to ’ pla m i. 2015 y . 32 . Internet sa y tla r i 35$

www.soliq . uz – ( O ‘ zb e kiston Respublik a si Davlat S oliq Qo‘ m itasi)
www.lex.uz – (O ‘ zb e kiston Respublik a si qonun xujjatla r i m illi y bazasi
po r t a li)
www.pfru.uz – O ‘ zb e kiston R e spublik a si b y udjetd a n t a shqari P e nsi y a
ja m g ‘ ar m asining r as m iy veb sa y ti.
www.publi c fin a nce . uz – (O ‘ zbekiston R e spublikasida budj e t tizi m ini isloh
qilish lo y ihasi po r t a li)
www.stat . uz – O ‘ zb e kiston r e spublikasi Davlat S t a tistikasi Qo ‘ m itasi.
http://www.soliq . uz – O ‘ zbekiston Respublik a sining D a vl a t soliq Qo‘ m itasi.
36

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

O’zbekiston asholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlarning ijtimoy siyosati

O'xshash dokumentlar