Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 276.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 28 Февраль 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

O‘zbekiston jinoyat qonunchiligida korrupsiya jinoyatlarining oldini olish

Купить
O‘ZBEKISTON JINOYAT QONUNCHILIGIDA KORRUPSIYA
JINOYATLARINING OLDINI OLISH
MUNDARIJA
O‘ZBEKISTON JINOYAT QONUNCHILIGIDA KORRUPSIYA JINOYATLARINING 
OLDINI OLISH ............................................................................................................................... 1
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
I.BOB. O ZBEKISTONNING KORRUPSIYAGA QARSHI KURASHDAGI SIYOSIY VA ʻ
HUQUQIY YO NALISHLARI	
ʻ ....................................................................................................... 8
I.1. Korrupsiya jinoyatlarining huquqiy asoslari ............................................................................. 8
I.2. Korrupsiya jinoyatlarini oldini olishda davlat organlarining roli ............................................ 15
II.BOB. KORRUPSIYA JINOYATLARINING OLDINI OLISHDA TA LIM VA TARBIYA. 	
ʼ
KORRUPSIYA JINOYATLARINING OLDINI OLISHDA TEXNOLOGIYALAR VA 
INNOVATSIYALAR .................................................................................................................... 21
II.1. Yoshlarni huquqiy bilim bilan ta minlash va ular orasida korrupsiya haqida xabardorlikni 	
ʼ
oshirish ........................................................................................................................................... 21
II.2. O zbekistonning elektron xizmatlar tizimi orqali korrupsiyaga qarshi kurashish	
ʻ ................. 31
XULOSA ....................................................................................................................................... 40
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI	
ʻ ................................................................... 42 KIRISH
Mavzuning   dolzabligi   va   zaruriyati.   Bugungi   kunda   jahon   hamjamiyati
oldida korrupsiya davlatlar rivojlanishiga, iqtisodiy, siyosiy, ma naviy yuksalishigaʼ
to sqinlik   qilayotgan   salbiy   illat   sifatida   paydo   bo ldi.   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ ʻ ʻ
Prezidenti Sh.Mirziyoev ta kidlaganidek, “Korrupsiyaning oldini olmasak, haqiqiy	
ʼ
ishbilarmonlik   va   investisiya   muhitini   yaratib   bo lmaydi,   umuman,   jamiyatning	
ʻ
birorta   tarmog i   rivojlanmaydi”	
ʻ 1
.   Haqiqatdan   ham,   korrupsiyaviy   jinoyatlar
davlatning rivojlanishiga to sqinlik qiladi, shuningdek xalqning davlat organlariga	
ʻ
nisbatan ishonchini susaytiradi 2
.  
Jamiyat   va   davlatni   erkin   va   samarali   rivojlanishiga   to sqinlik   qiladigan,	
ʻ
uning   ijtimoiy   va   iqtisodiy   tizimlarini   buzadigan,   davlat   ishonchini   yo qotishga	
ʻ
olib   keladigan   jiddiy   huquqiy   va   axloqiy   muammo   sifatida   barcha   davlatlarda
dolzarb   ahamiyatga   ega.   O zbekiston   uchun   ham   bu   masala   alohida   ahamiyatga	
ʻ
ega, chunki korrupsiya nafaqat yirik iqtisodiy va siyosiy muammolarga olib keladi,
balki   fuqarolarni   jamiyatdan   chetlab   qolishiga,   hukumatga   ishonchsizlikni
kuchaytirishga   va   umumiy   barqarorlikka   tahdid   soladi.   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
uchun   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   va   bu   jinoyatlarining   oldini   olish   davlat
siyosatining   ustuvor   yo nalishlaridan   biriga   aylangan.   Korrupsiya   davlat	
ʻ
resurslarining noto g ri taqsimlanishiga, byudjet mablag larining yo qotilishiga va	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tashqi investitsiyalarni jalb qilishda qiyinchiliklarga olib keladi. Bu esa mamlakat
iqtisodiy   o sishini   to xtatadi   va   jamiyatda   notenglikni   kuchaytiradi.	
ʻ ʻ
Korrupsiyaning   keng   tarqalganligi   fuqarolarning   davlat   va   uning   institutlariga
ishonchini   kamaytiradi,   bu   esa   demokratik   jarayonlarning   samarali   ishlashiga
to sqinlik qiladi. 	
ʻ
1
  O zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   2020-yil   25-yanvardagi   Oliy   Majlisga
ʻ
Murojaatnomasi. https://uza.uz/oz/politics/zbekistonrespublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01 2020.
(President Shavkat Mirziyoyev s Address to the Oliy Majlis);	
ʼ
2
  Авдеев   В.А.,   Авдеева   О.А.   Стратегические   направления   противодействия   коррупции   в   РФ   //   Российская
юстиция. 2016.   № 7.   С . 19–21. (Strategic  directions for combating corruption in the Russian Federation. Avdeev
V.A., Avdeeva O.A.);
2 Shuningdek,   jamiyatda   adolat,   tenglik   va   imkoniyatlar   haqida   salbiy
tasavvur   paydo   bo ladi.   Korrupsiyaning   oldini   olish   O zbekistonning   xalqaroʻ ʻ
maydonda   obro sini   oshiradi.   Xalqaro   tashkilotlar   va   donorlar   bilan   yaxshi	
ʻ
munosabatlar   o rnatish,   xorijiy   investitsiyalarni   jalb   qilish   uchun   korrupsiyaga
ʻ
qarshi   kurashish   zarur.   Korrupsiyani   oldini   olish,   ayniqsa,   jinoyat   kodeksidagi
zarur   o zgartirishlar   orqali   amalga   oshirilishi   kerak.   Bunda,   korrupsiya	
ʻ
jinoyatlarining   huquqiy   ta qibini   kuchaytirish,   shuningdek,   davlat	
ʼ
xizmatchilarining   shaffofligiga   e tibor   qaratish   zarur.   Korrupsiyaning   oldini	
ʼ
olishning   eng   muhim   tarkibiy   qismlaridan   biri   —   fuqarolarni,   ayniqsa   yoshlarni,
huquqiy va axloqiy jihatdan tarbiyalashdir. O zbekiston yoshlarida adolat, halollik	
ʻ
va   mas uliyatni   shakllantirish,   davlat   organlarining   samaradorligini   oshiradi.	
ʼ
Korrupsiyaga qarshi kurashish, ayniqsa, davlat  xizmatchilarining doimiy ravishda
malakasini   oshirish   va   ularga   nisbatan   qattiq   nazorat   o rnatish   orqali   amalga	
ʻ
oshiriladi.   Shu   bilan   birga,   davlat   xizmatlarining   shaffofligini   ta minlash   va	
ʼ
fuqarolarni   ularga   kirishni   osonlashtirish   muhimdir.   Shu   bois,   korrupsiya
jinoyatlarining   oldini   olish   va   bu   boradagi   choralarni   kuchaytirish,   nafaqat
mamlakatni   rivojlantirish,   balki   umumiy   barqarorlikni   ta minlash   uchun   ham	
ʼ
dolzarb   vazifa   hisoblanadi.   O zbekiston   hukumati   tomonidan   amalga	
ʻ
oshirilayotgan islohotlar va takomillashtirishlar, aynan shu maqsadni ko zlaydi va	
ʻ
korrupsiyani kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Mavzuning   o rganilganligi   darajasi.	
ʻ   Korrupsiya   jinoyatlarining   oldini
olish   bo yicha   mavzu   hozirgi   kunda   nafaqat   O zbekistonning,   balki   dunyoning	
ʻ ʻ
ko plab   davlatlarining   diqqat   markazida   turadi.   Bu   soha,   ayniqsa,   xalqaro	
ʻ
huquqshunoslar   tomonidan   keng   o rganilgan   va   xalqaro   huquq   tizimida   jiddiy	
ʻ
normativ-huquqiy   asoslar   yaratishga   qaratilgan   yirik   ishlar   amalga   oshirilgan.
Korrupsiya bilan kurashishning normativ-huquqiy asoslari haqida bir nechta asosiy
yondashuvlar   mavjud.   Xalqaro   huquqshunoslar   korrupsiya   jinoyatlarining   oldini
olish   borasida   global   miqyosda   bir   qator   normativ   hujjatlar   va   tashabbuslarni
ishlab   chiqishgan.   Ushbu   hujjatlar   va   mexanizmlar   korrupsiyaga   qarshi
3 kurashishning  bir   qator   xalqaro  prinsiplari,  shuningdek,  davlatlar  uchun  majburiy
huquqiy me yorlarni o z ichiga oladi. ʼ ʻ Ulardan ba zilari:	ʼ
 BMTning   Korrupsiyaga   qarshi   Konvensiyasi   (2003):   BMTning   Korrupsiyaga
qarshi   Konvensiyasi   (UN   Convention   against   Corruption,   2003)   —   bu
korrupsiya jinoyatlari bilan kurashish uchun eng muhim xalqaro huquqiy hujjat
hisoblanadi.   Konvensiya   davlatlarga   korrupsiyaning   oldini   olish,   tekshirish   va
jazolash   tizimlarini   yaratishga   ko maklashadi.   U   korrupsiyaga   qarshi	
ʻ
kurashishning   huquqiy   asoslarini   belgilaydi   va   barcha   taraf   davlatlarni   bu
borada majburiyatlarni o z zimmasiga olishga chaqiradi.	
ʻ 3
 OECD   (Iqtisodiy   Hamkorlik   va   Taraqqiyot   Tashkiloti)ning   Korrupsiya
bo yicha   Konvensiyasi   (1997):   OECDning   bu   konvensiyasi,   asosan,   xalqaro	
ʻ
korporatsiyalarni   korrupsiyaga   qarshi   kurashda   ishtirok   etishga   undaydi.   O z	
ʻ
ichiga xalqaro shartnomalar va davlatlar o rtasida ko p tomonlama hamkorlikni	
ʻ ʻ
rivojlantirishga qaratilgan normativ hujjatlarni oladi. 4
 Evropa   Korrupsiyaga   Qarshi   Konvensiyasi   (1999):   Bu   konvensiya   Evropa
davlatlarini korrupsiyaga qarshi kurashishda huquqiy va institutsional tizimlarni
takomillashtirishga chaqiradi. Ushbu konvensiya korrupsiyaga qarshi choralarni
yanada   kengaytirishga,   davlat   xizmatchilarining   javobgarligini   oshirishga,
shaffoflikni   ta minlashga,   va   korrupsiyaga   qarshi   ichki   tekshiruv	
ʼ
mexanizmlarini joriy qilishga yo naltirilgan.	
ʻ 5
Xalqaro   huquqshunoslar,   ayniqsa,   korrupsiyaning   oldini   olish   uchun
davlatlararo   shaffof   hamkorlikni   mustahkamlash,   huquqni   muhofaza   qilish
organlari   va   sud   tizimlarining   samaradorligini   oshirish   zarurligini   ta kidlamoqda.	
ʼ
Korrupsiya jinoyatlarini oldini olishning normativ huquqiy asosi, asosan quyidagi
yo nalishlarga   asoslanadi.   Xalqaro   huquqshunoslar   mamlakatlarning   ichki	
ʻ
3
  Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   Korrupsiyaga   qarshi   Konvensiyasi.   //   [Elektron   manba].   URL:
https://lex.uz/docs/-1461329     (United   Nations   Convention   Against   Corruption);
URL:https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/nzl  
4
  Criminal   Law   of   the   People s   Republic   of   China.   //   [Electronic   resource].	
ʼ
URL    :   https    ://    www    .   fmprc    .   gov    .   cn    /   ce    /   cgvienna    /   eng    /   dbtyw    /   jdwt    /   crimelaw    /   t   209043.    htm     
5
  Ответственность за должностные преступления в зарубежных странах. / Отв. ред. Решетников   Ф . М . –   М .,
1994. –  С . 41-42; (Responsibility for official crimes in foreign countries);
4 qonunlarini   xalqaro   standartlarga   moslashtirish   zarurligini   ta kidlaydilar.   Xalqaroʼ
konvensiyalar va shartnomalarga asosan, davlatlar korrupsiyaga qarshi kurashishda
o z   ichki   qonunchiliklarini   takomillashtirishga   majburdirlar.   O zbekiston   va	
ʻ ʻ
boshqa   davlatlarda   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   uchun   jinoyat   qonunchiligini
takomillashtirish,   sud   tizimining   mustahkamlanishi   va   korrupsiyaga   qarshi
samarali   jazo   tizimini   joriy   qilish   zarur.   O zbekistonning   ichki   normativ   huquqi	
ʻ
doirasida  davlat  xizmatchilarining shaffofligi  va hisobotberish tizimini  ta minlash	
ʼ
zarur.   Bunda   xalqaro   tajribalar,   ayniqsa,   BMT,   OECD   va   Evropa   Korrupsiyaga
Qarshi   Konvensiyasining   normativlari   asosida   huquqiy   mexanizmlar   ishlab
chiqilishi mumkin.
Xalqaro   huquqshunoslar,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda,   jamiyatda
barqarorlikni   va   ishonchni   ta minlash   uchun   bir   nechta   asosiy   yondashuvlarni	
ʼ
taklif  qiladilar.  Davlat  organlari  va   xususiy   sektor   o rtasida   samarali   hamkorlikni	
ʻ
ta minlash   uchun   barcha   darajadagi   shaffoflikni   kuchaytirish   zarur.   Bu,   ayniqsa,	
ʼ
davlat xarajatlari, tenderlar va boshqa moliyaviy jarayonlarga taalluqlidir. Xalqaro
xuquqshunoslar fuqarolik jamiyatining rolini kuchaytirish, korrupsiya jinoyatlariga
qarshi   ommaviy   monitoring   va   ariza   tizimlarini   joriy   qilishni   qo llab-	
ʻ
quvvatlamoqda. Davlat boshqaruvining shaffofligini oshirish, xususiy sektor bilan
hamkorlikni kuchaytirish va davlat xizmatlarida korrupsiya holatlarini kamaytirish.
Korrupsiya   jinoyatlarini   oldini   olish   masalasi   xalqaro   huquqshunoslar
tomonidan   katta   e tibor   bilan   o rganilmoqda   va   bu   borada   normativ   huquqiy	
ʼ ʻ
asoslar   doimiy   ravishda   yangilanib,   takomillashtirilmoqda.   O zbekiston   ham	
ʻ
xalqaro   huquqning   talablariga   javob   beruvchi   huquqiy   mexanizmlarni   ishlab
chiqish va o z qonunchiligini global standartlarga moslashtirishga intilmoqda.	
ʻ
Kurs   ishining   maqsadi   va   vazifalari.   Korrupsiya   jinoyatlarining   oldini
olish   va   ularning   huquqiy   asoslarini   o rganish.   Bu   maqsadni   amalga   oshirishda	
ʻ
quyidagi asosiy jihatlarga e tibor qaratiladi. Kurs ishida, korrupsiyaga oid huquqiy	
ʼ
ta riflar,   O zbekiston   jinoyat   qonunchiligidagi   va   xalqaro   huquqdagi   o rni   tahlil	
ʼ ʻ ʻ
qilinadi. Korrupsiya jinoyatlarining ta rifi va ularning xalqaro va ichki qonunlarga	
ʼ
qanday mos kelishi o rganiladi. O zbekistonning korrupsiyaga qarshi qonunchiligi,	
ʻ ʻ
5 shu   jumladan,   jinoyat   kodeksi   va   boshqa   tegishli   hujjatlarning   tahlili.   Xalqaro
huquq,   BMT,   OECD   va   Evropa   Korrupsiyaga   Qarshi   Konvensiyasining
normativlari   hamda   ularning   O zbekistondagi   amaliyotga   ta siri   o rganiladi.ʻ ʼ ʻ
O zbekiston   va   boshqa   davlatlarning   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   uchun	
ʻ
qonunchilikda   ko zda   tutilgan   mexanizmlar   tahlil   qilinadi.   Shu   jumladan,   davlat	
ʻ
xizmatchilarining   javobgarligini   ta minlash,   korrupsiya   holatlarini   aniqlash   va	
ʼ
jazolash   mexanizmlari.   Xalqaro   huquqshunoslarning   korrupsiyaga   qarshi
kurashishda   qanday   me yorlar,   konvensiyalar   va   shartnomalar   ishlab   chiqqani   va	
ʼ
ularning   O zbekiston   qonunchiligida   aks   etishi.   O zbekistonning   xalqaro   huquq	
ʻ ʻ
bilan   integratsiyasi,   korrupsiyaga   qarshi   xalqaro   hamkorlikning   huquqiy   asoslari.
O zbekistonning   korrupsiyaga   qarshi   kurashishdagi   amaliy   yutuqlari   va   mavjud	
ʻ
muammolar.   Kurs   ishida,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   qonunchilikning
amaldagi  samaradorligini  baholash va bu borada o zgarishlar  qilish zarurati tahlil	
ʻ
qilinadi.
I shining vazifalari
 Korrupsiya jinoyatlarining huquqiy ta rifini o rganish va ularni aniqlash.	
ʼ ʻ
 O zbekistonning korrupsiyaga qarshi qonunchiligini tahlil qilish.	
ʻ
 Korrupsiya jinoyatlari va ularning oldini olishga qaratilgan xalqaro huquqiy
normativlarni o rganish.	
ʻ
 Korrupsiyaga qarshi kurashish mexanizmlarini baholash va takomillashtirish
choralari.
 Korrupsiyaning   oldini   olishdagi   xalqaro   hamkorlik   va   qonunchilikni
rivojlantirish yo nalishlarini ko rsatish.
ʻ ʻ
Bu   maqsad   kurs   ishining   huquqiy   jihatdan   o rganish   bo yicha   asosiy	
ʻ ʻ
yo nalishlarni   belgilaydi   va   tahlil   qilinadigan   masalalarni   ko rsatadi.   Korrupsiya	
ʻ ʻ
jinoyatlarini   oldini   olish   va   ularning   huquqiy   asoslarini   chuqur   o rganish,	
ʻ
mamlakatning   ijtimoiy-iqtisodiy   barqarorligini   ta minlash   uchun   zaruriy	
ʼ
choralardir.
Kurs   ishining   obe kti   va   predmeti.	
ʼ   Kurs   ishining   obyekti   sifatida,
korrupsiyaga   qarshi   kurashish   bo yicha   O zbekistonning   huquqiy   tizimi,   shu	
ʻ ʻ
6 jumladan, jinoyat kodeksi va boshqa normativ huquqiy hujjatlar, xalqaro huquqiy
me yorlar,   davlat   organlari   va   tizimlari   faoliyati   tahlil   qilinadi.   Korrupsiyaʼ
jinoyatlarini   oldini   olish   va   unga   qarshi   kurashishdagi   davlat   va   xalqaro
hamkorlikning   huquqiy   asoslari   ham   kurs   ishining   obyekti   bo ladi.Korrupsiya	
ʻ
jinoyatlarining oldini olishga qaratilgan normativ-huquqiy me yorlar, qonunlar va	
ʼ
ularning   amaliyotdagi   samaradorligi.   Kurs   ishining   predmeti   sifatida,   korrupsiya
jinoyatlarining   oldini   olishga   qaratilgan   qonunlar,   normativ   hujjatlar,   xalqaro
huquqiy me yorlar va ularning amaliyotdagi amalga oshirilishi tahlil qilinadi. Bu,	
ʼ
O zbekiston   jinoyat   kodeksining   korrupsiyaga   qarshi   moddalari,   xalqaro	
ʻ
konvensiyalar   (BMT,   OECD,   Evropa   Korrupsiyaga   Qarshi   Konvensiyasi   va
boshqalar)   va   bu   huquqiy   me yorlarning   davlat   amaliyotidagi   qo llanilishi,	
ʼ ʻ
samaradorligi   va   takomillashtirish   zarurati   o rganiladi.  Korrupsiya   jinoyatlarining	
ʻ
oldini   olishga   qaratilgan   huquqiy   tizim   (O zbekistonning   jinoyat   qonunchiligi,
ʻ
xalqaro   huquqiy   me yorlar,   davlat   organlari   faoliyati).   Korrupsiya   jinoyatlarining	
ʼ
oldini   olishga   qaratilgan   normativ-huquqiy   me yorlar,   qonunlar   va   ularning	
ʼ
amaliyotdagi samaradorligi.
Kurs   ishining   tuzulishi   va   hajmi.   Kurs   ishi   kirish,   ikki   bob,   xulosa   va
foydalanilgan   adabiyotlar   ro yxatidan   iborat.   Kurs   ishining   umumiy   hajmi   44	
ʻ
sahifani tashlik etadi.
7 I.BOB. O ZBEKISTONNING KORRUPSIYAGA QARSHI KURASHDAGIʻ
SIYOSIY VA HUQUQIY YO NALISHLARI	
ʻ
I.1. Korrupsiya jinoyatlarining huquqiy asoslari
Korrupsiya   jinoyatlari   —   bu   davlat   yoki   xususiy   sektorda,   fuqarolar   yoki
tashkilotlar   tomonidan   o z   lavozimlaridan   yoki   imkoniyatlaridan   shaxsiy	
ʻ
manfaatlar   olish   maqsadida   suiiste mol   qilishni   o z   ichiga   oladi.   Korrupsiya	
ʼ ʻ
jinoyatlarining eng keng tarqalgan shakllari  quyidagilardir. Korrupsiya jinoyatlari
davlat va jamiyatga katta zarar keltirishi mumkin, chunki ular davlat organlarining
samaradorligini   pasaytiradi,   adolatni   buzadi   va   iqtisodiy   rivojlanishni   to xtatadi.	
ʻ
Korrupsiya jinoyatlarining ba zi umumiy xususiyatlari. Korrupsiya odatda maxfiy	
ʼ
tarzda   amalga   oshiriladi,   chunki   jinoyatlarning   ko plari   qonuniy   yoki   axloqiy	
ʻ
emas.   Korrupsiya   faqat   biror   bir   shaxs   tomonidan   emas,   balki   tizimli   holatda
yuzaga   keladi.   Ya ni,   davlat   organlari,   korxonalar   yoki   boshqa   tashkilotlarda	
ʼ
korrupsiya   faoliyatining   turli   shakllari   birgalikda   amalga   oshiriladi.   Korrupsiya
jinoyatining asosiy maqsadi o z manfaatlarini oshirishdir — bu pullik poraxo rlik,	
ʻ ʻ
xizmat ko rsatish yoki lavozimlardan shaxsiy maqsadlar uchun foydalanish orqali	
ʻ
amalga oshiriladi. 6
Bu,   eng   ko p   uchraydigan   korrupsiya   jinoyati   bo lib,   davlat   xizmatchilari	
ʻ ʻ
yoki boshqa shaxslar  xizmatlari yoki qarorlar uchun pora olishadi. Pora berish va
olish   ikki   tomonlama   jinoyat   hisoblanadi.   Bu,   shaxsning   o z   lavozimidan   yoki	
ʻ
ta siridan foydalangan holda shaxsiy manfaatlarini ko zlab qaror qabul qilishni o z	
ʼ ʻ ʻ
ichiga   oladi.   Misol   uchun,   o z   pozitsiyasidan   foydalanib,   o zining   yoki	
ʻ ʻ
yaqinlarining   foydasiga   bo lgan   shartnomalarni   tuzish.   Bunga   yolg on   ma lumot	
ʻ ʻ ʼ
berish,   hujjatlarni   soxtalashtirish,   boshqaruvda   noqonuniy   harakatlar   qilish   ham
kiradi.   O zbekiston   jinoyat   kodeksida   korrupsiya   jinoyatlari   uchun   alohida	
ʻ
moddalar   mavjud.   Ularning   eng   muhimi,   poraxo rlik   va   lavozimni   suiiste mol	
ʻ ʼ
qilish   bilan   bog liq   moddalar   bo lib,   ushbu   jinoyatlarga   nisbatan   jazo   choralari	
ʻ ʻ
belgilangan.   O zbekiston   Respublikasi   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashish
ʻ
to g risida”gi qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar korrupsiya jinoyatlariga	
ʻ ʻ
6
  O zbekiston   Respublikasining   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   to g risida”gi   Qonuni.   //   https://lex.uz/docs/-
ʻ ʻ ʻ
3088008  / (Law of the Republic of Uzbekistan on Combating Corruption);
8 qarshi   kurashishda   qo llaniladi.   Korrupsiya   jinoyatlarining   aniqlanishi   va   tavsifiʻ
jarayonida,   bu   turdagi   jinoyatlar   jamiyatda   ham,   davlat   tizimlarida   ham   jiddiy
salbiy   ta sir   ko rsatadi.   Shuning   uchun   korrupsiyani   oldini   olishning   huquqiy   va	
ʼ ʻ
ijtimoiy mexanizmlari doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda.
O zbekiston   jinoyat   qonunchiligida   korrupsiya   bilan   bog liq   normativ-
ʻ ʻ
huquqiy   hujjatlar   O zbekiston   Respublikasining   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi	
ʻ
kurashishda   asosiy   huquqiy   vosita   hisoblanadi.   Ushbu   hujjatlar   korrupsiya
jinoyatlarini   aniqlash,   tergov   qilish,   jazolash   va   oldini   olish   uchun   zarur   bo lgan	
ʻ
normativ   asoslarni   belgilaydi.   Quyida   korrupsiya   bilan   bog liq   asosiy   huquqiy	
ʻ
hujjatlar   va   ularning   ta siri   haqida   batafsil   ma lumot   keltirilgan.   Jinoyat   kodeksi	
ʼ ʼ
O zbekistonning   asosiy   huquqiy   hujjati   bo lib,   unda   korrupsiya   jinoyatlari   uchun	
ʻ ʻ
alohida   moddalar   mavjud.   Bu   moddalarda   korrupsiya   jinoyatlariga   oid   jazo
choralarini, ayniqsa poraxo rlik va lavozimni suiiste mol qilishni tartibga soluvchi	
ʻ ʼ
qoidalar   belgilangan.   Korrupsiya   jinoyatlarining   aniqlanishi,   tergov   qilinishi   va
jazolanishi   haqida   quyidagi   asosiy   moddalarda   ko rsatilgan.   Modda   210.	
ʻ
Poraxo rlik: Davlat xizmatchisi yoki boshqa rasmiy shaxslar tomonidan pora olish	
ʻ
yoki berish, bu jinoyatga qarshi kurashish uchun jazo choralari belgilangan. Modda
211. Poraxo rlikka moyillik va unga yordam berish: Poraxo rlikka jalb qilish yoki	
ʻ ʻ
uni   amalga   oshirish   uchun   yordam   berish.   Modda   233.   Lavozimni   suiiste mol	
ʼ
qilish: Korrupsiyaga olib keladigan o z pozitsiyasidan shaxsiy foyda olish. Modda	
ʻ
235.   Ishbilarmonlikda   korrupsiya:   Xususiy   sektorda   korrupsiya   jinoyatlari   va   bu
sohada jinoyatlarni oldini olish. 7
O zbekiston Respublikasining "Korrupsiyaga qarshi kurashish to g risida"gi	
ʻ ʻ ʻ
qonuni   (2008).Ushbu   qonun   O zbekiston   Respublikasida   korrupsiya   bilan	
ʻ
kurashish   bo yicha   huquqiy   asoslarni   belgilaydi.   Uning   maqsadi   —   korrupsiya	
ʻ
jinoyatlariga qarshi tizimli kurashish, davlat organlarida shaffoflikni ta minlash va	
ʼ
fuqarolarning korrupsiyaga qarshi kurashishdagi ishtirokini kuchaytirishdir. Ushbu
7
  O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O zbekiston   Respublikasida   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   tizimini	
ʻ ʻ
yanada   takomillashtirish   chora-tadbirlari   to g risida”gi   Farmoni.   //   https://lex.uz/docs/-4355387   /   Qonun   hujjatlari	
ʻ ʻ
ma lumotlar   milliy   bazasi,   29.05.2019y.,   5729-son.   (Decree   of   the   President   of   the   Republic   of   Uzbekistan   “On	
ʼ
measures for further improvement of the Anti-Corruption System in the Republic of Uzbekistan”);
9 qonun asosiy tamoyillarni o z ichiga oladi. Korrupsiyaga qarshi kurashish bo yichaʻ ʻ
davlat   siyosatining   shakllanishi.   Korrupsiya   jinoyatlarining   oldini   olish   uchun
maxsus   tizimlar   va   muassasalar   tashkil   etilishi.   Korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi
ko rsatmalar va amaliy choralar ishlab chiqilishi.	
ʻ
O zbekiston Respublikasining "Davlat xizmatchilarining axloqiy me yorlari	
ʻ ʼ
to g risida"gi   qonuni   (2020).   Ushbu   qonun   davlat   xizmatchilarining   axloqiy   va	
ʻ ʻ
ma naviy me yorlari, shu jumladan, korrupsiyaga qarshi kurashish bo yicha ularga
ʼ ʼ ʻ
qo yiladigan talablar va mas uliyatni belgilaydi. Qonunda davlat xizmatchilarining
ʻ ʼ
ish   faoliyatida   shaffoflikni   ta minlash,   jamoat   ishonchini   qozonish   va	
ʼ
korrupsiyaning oldini olish maqsadida qo llaniladigan qoidalar ishlab chiqilgan.	
ʻ
O zbekiston Respublikasining "Audit va ichki nazorat to g risida"gi  qonuni	
ʻ ʻ ʻ
(2017). Ushbu qonun davlat organlarida va xususiy sektorda audit va ichki nazorat
tizimlarining faoliyatini tartibga soladi. Auditorlik nazorati va ichki nazorat orqali
korrupsiyaning   oldini   olish   va   hisobdorlikni   oshirishga   qaratilgan   normativ
hujjatlar   mavjud.   Nazorat   tizimi   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi   kurashishning
samarali mexanizmlaridan biridir. Ommaviy axborot vositalari korrupsiyaga qarshi
kurashishda   muhim   rol   o ynaydi,   chunki   ular   korrupsiya   jinoyatlariga   oid	
ʻ
ma lumotlarni   ommaga   yetkazishda,   shuningdek,   davlat   organlarining   faoliyatini	
ʼ
tahlil   qilishda   yordam   beradi.   Ushbu   qonun   ommaviy   axborot   vositalariga
korrupsiyani oshkor qilish va unga qarshi kurashishda faol ishtirok etish huquqini
beradi. 8
Prezident farmonlari va qarorlari korrupsiya jinoyatlariga qarshi kurashishda
muhim   huquqiy   asoslarni   yaratadi.   Masalan,   "Davlat   xizmatida   korrupsiyaga
qarshi kurashishni kuchaytirish bo yicha qo shimcha chora-tadbirlar to g risida"gi	
ʻ ʻ ʻ ʻ
farmonlar   va   qarorlar   davlat   organlarida   korrupsiyaning   oldini   olish,   shaffoflikni
ta minlash,  hamda  davlat   xizmatlarida  axloqiy  standartlarni   oshirishga  qaratilgan.	
ʼ
O zbekiston   jinoyat   qonunchiligida   korrupsiya   bilan   bog liq   normativ-huquqiy
ʻ ʻ
8
  O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O zbekiston   Respublikasida   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   tizimini
ʻ ʻ
takomillashtirish   bo yicha   qo shimcha   choratadbirlar   to g risida”gi   Farmoni.   //   https://lex.uz/ru/docs/-4875784	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Qonun   hujjatlari   ma lumotlar   milliy   bazasi,   30.06.2020y.,   6013-son.   (Decree   of   the   President   of   the   Republic   of
ʼ
Uzbekistan “On additional measures to improve the Anti-Corruption System in the Republic of Uzbekistan”);
10 hujjatlar   to plami   mamlakatda   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   va   uning   oldiniʻ
olishga   yo naltirilgan   tizimli   yondashuvni   ta minlaydi.   Ushbu   hujjatlar   davlat   va
ʻ ʼ
jamiyat tomonidan korrupsiya jinoyatlariga qarshi samarali kurashishning huquqiy
asosini yaratadi, biroq bu tizimni yanada takomillashtirish va amalda qo llash zarur	
ʻ
bo ladi.	
ʻ
Korrupsiya jinoyatlarining turli shakllari O zbekiston jinoyat qonunchiligida	
ʻ
keng   qo llaniladigan   tushunchalardir.   Korrupsiya   jinoyatlari   jamiyatni   va   davlat	
ʻ
tizimini   yomonlashtiradi,   shu   sababli   ular   turli   shakllarda   amalga   oshirilishi
mumkin.   Quyida   korrupsiya   jinoyatlarining   eng   keng   tarqalgan   shakllari   va
ularning   aniqlanishi   haqida   batafsil   ma lumot   keltirilgan.   Poraxo rlik   —   bu	
ʼ ʻ
korrupsiya   jinoyatlarining   eng   keng   tarqalgan   shakli   bo lib,   davlat   xizmatchilari	
ʻ
yoki   boshqa   rasmiy   shaxslarning   o z   lavozimidan   yoki   ta siridan   shaxsiy   foyda	
ʻ ʼ
olish maqsadida pora olish yoki berishdir. Bu jinoyat ikki tomonlama bo ladi: biri	
ʻ
pora beruvchi, ikkinchisi esa pora oluvchi bo ladi. Davlat xizmatchisi yoki boshqa	
ʻ
rasmiy   shaxs   pora   olish   bilan   o z   lavozimidan   shaxsiy   manfaat   olishga   harakat	
ʻ
qiladi.   Pora   berish   uchun   esa,   shu   shaxsning   qarori   yoki   harakatlariga   ta sir	
ʼ
o tkazish   maqsadida   resurslar   (pul,   xizmatlar,   tovarlar)   taqdim   etiladi.   Bunday	
ʻ
holatda,   fuqarolar   yoki   boshqa   shaxslar   davlat   organlarining   qarorlari   yoki
xizmatlari   uchun   pora   taklif   qilishadi.   Poraxo rlikning   o ta   zararli   ta siri   bor,	
ʻ ʻ ʼ
chunki u davlatning shaffofligiga putur yetkazadi va adolatni buzadi.
Lavozimni suiiste mol qilish — bu davlat xizmatchilari yoki boshqa rasmiy	
ʼ
shaxslar o z lavozimidan yoki ta siridan shaxsiy foyda olish uchun o z vazifalarini	
ʻ ʼ ʻ
suiiste mol   qilishidir.   Bu,   odatda,   qonunlarga   zid   ravishda   yoki   fuqarolarning	
ʼ
huquqlarini   buzish   bilan   amalga   oshiriladi.   Davlat   xizmatchilari   o z   lavozimidan	
ʻ
shaxsiy   manfaatlarni   ko zlab   foydalanadilar   (masalan,   o zlariga   yoki   yaqinlariga	
ʻ ʻ
foyda keltiradigan shartnomalarni tuzish). Davlat mulkini (masalan, yer, uskunalar,
mablag lar)   o z   shaxsiy   maqsadlari   uchun   ishlatish,   bu   esa   davlat   iqtisodiyoti   va	
ʻ ʻ
resurslarini   zarar   keltiradi.   Lavozimni   suiiste mol   qilish   davlat   organlarining	
ʼ
ishonchini pasaytiradi va shaxsiy foydalar uchun xizmat qilishni kengaytiradi.
11 Xizmatga ko maklashish yoki yordam berish — bu o z vazifasini bajaruvchiʻ ʻ
shaxslarning o z lavozimidan yoki ta siridan foydalangan holda boshqa shaxslarga	
ʻ ʼ
korrupsiya jinoyatlarini amalga oshirishda yordam berishidir. Bir shaxs boshqa bir
shaxsga   korrupsiya   jinoyatini   amalga   oshirishda   yordam   beradi   yoki   o zining	
ʻ
ma lumotlarini   ularga   yetkazadi,   masalan,   pora   olish   uchun   vositachilik   qilish.	
ʼ
Bunda, bir shaxs boshqa bir shaxsni  korrupsiya jinoyatiga jalb qiladi va bu orqali
o z manfaatlarini ko zlaydi. Bu shakldagi korrupsiya jinoyatlari jamiyatda adolatni	
ʻ ʻ
buzadi va korrupsiyani kengaytiradi. 9
Soxtalashtirish   va   yolg on   ma lumot   berish   —   bu   korrupsiya   jinoyatlariga	
ʻ ʼ
qo shimcha   ravishda   amalga   oshiriladigan   harakatlar   bo lib,   davlat   organlarida	
ʻ ʻ
yoki   xususiy   sektorda   ishlatiladigan   hujjatlarning   soxtalashtirilishi   va   yolg on	
ʻ
ma lumotlarning tarqatilishidir. Davlat organlarida yoki tashkilotlarda kontraktlar,	
ʼ
shartnomalar   yoki   boshqa   hujjatlarni   soxtalashtirish   orqali   pora   olish   yoki
lavozimni   suiiste mol   qilish.   Korrupsiya   jinoyatlarini   yashirish   yoki   tergov	
ʼ
jarayonini  soxtalashtirish  uchun   yolg on  ma lumotlar  tarqatish.  Soxtalashtirish   va	
ʻ ʼ
yolg on   ma lumotlar   nafaqat   korrupsiyaning   oldini   olishni   qiyinlashtiradi,   balki	
ʻ ʼ
qonunlarni ham buzadi.
Korrupsiyaga   moyillik   —   bu   davlat   xizmatchilari   yoki   boshqa   rasmiy
shaxslarning   korrupsiya   jinoyatlarini   amalga   oshirishga   moyil   bo lishidir.   Bunda,	
ʻ
shaxs   o zining   pozitsiyasidan   foydalanib,   korrupsiya   jinoyatlariga   jalb   qilishga	
ʻ
urinishadi.   Shaxs,   boshqalarga   pora   olish   yoki   boshqa   korrupsiya   jinoyatlarini
amalga oshirishda yordam berishi mumkin. Davlat xizmatchilari o z pozitsiyasidan	
ʻ
foydalanib,   boshqalarni   korrupsiya   jinoyatlari   bilan   shug ullanishga   undashi	
ʻ
mumkin. Davlat xizmatchilari yoki shaxslar o z manfaatlarini davlat manfaatlariga	
ʻ
qarshi   qo yib,   o z   shaxsiy   manfaatlarini   ilgari   suradilar.   Masalan,   o zlari   yoki	
ʻ ʻ ʻ
qarindoshlariga   foyda   keltirish   uchun   rasmiy   qarorlar   qabul   qilish.   Korrupsiya
jinoyatlarini yashirish yoki ularga yordam berish, bu davlat organlarining samarali
faoliyatini to sadi.	
ʻ
9
  Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
12 Korrupsiya   jinoyatlarining   turli   shakllari,   jumladan,   poraxo rlik,   lavozimniʻ
suiiste mol   qilish,   soxtalashtirish,   yolg on   ma lumot   berish,   va   boshqa   faoliyatlar	
ʼ ʻ ʼ
jamiyatda   adolat   va   ishonchni   buzadi.   Ushbu   jinoyatlarning   oldini   olish   uchun
huquqiy mexanizmlar, ichki nazorat va jamoat ishtiroki zarur.
O zbekistonning   xalqaro   huquq   doirasida   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi
ʻ
kurashishga   oid   bir   qator   shartnomalar   va   konventsiyalar   mavjud.   Mamlakatning
xalqaro   hamjamiyat   bilan   integratsiyasi,   shuningdek,   korrupsiyaga   qarshi
kurashishning   samarali   tizimini   yaratish,   xalqaro   shartnomalar   orqali   amalga
oshiriladi. O zbekiston bu sohada o z huquqiy bazasini mustahkamlash va xalqaro	
ʻ ʻ
tajriba   bilan   boyitishga   intilmoqda.   O zbekiston   2008   yilda   BMT   Korrupsiyaga	
ʻ
Qarshi   Konventsiyani   ratifikatsiya   qilgan.   Ushbu   konventsiya   xalqaro   miqyosda
korrupsiya   jinoyatiga   qarshi   kurashish   bo yicha   huquqiy   asoslarni   belgilaydi   va	
ʻ
barcha   davlatlarni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   o zaro   hamkorlik   qilishga	
ʻ
chaqiradi.   Konventsiya   asosida   O zbekiston   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi	
ʻ
kurashishda   milliy   qonunchilikni   xalqaro   standartlarga   moslashtirishga   harakat
qilmoqda.   BMT   Korrupsiyaga   Qarshi   Konventsiya   davlatlarga   o zaro   axborot	
ʻ
almashish,   sud   huquqiy   yordam   ko rsatish,   va   korrupsiya   jinoyatlari   bo yicha	
ʻ ʻ
jinoyatchilarni   ekstraditsiya   qilish   kabi   yo nalishlarda   hamkorlik   qilishni   tavsiya	
ʻ
qiladi.
O zbekiston,   Evropa   Korrupsiyaga   Qarshi   Konventsiyaga   qo shilmagan	
ʻ ʻ
bo lsa-da,   ushbu   konventsiya   xalqaro   miqyosda   korrupsiya   bilan   kurashish	
ʻ
bo yicha   muhim   huquqiy   hujjat   hisoblanadi.   Konventsiya   o z   a zo   davlatlariga
ʻ ʻ ʼ
quyidagi   majburiyatlarni   yuklaydi.   Konventsiya   a zo   davlatlarga   bir-birlariga	
ʼ
korrupsiyaga   oid   jinoyatlar   bo yicha   yordam   berishni,   axborot   almashishni   va	
ʻ
jinoyatchilarni ekstraditsiya qilishni o z ichiga oladi. Konventsiya pora olish, pora	
ʻ
berish,   lavozimni   suiiste mol   qilish   va   boshqa   korrupsiya   jinoyatlarini   jinoyat	
ʼ
sifatida   belgilaydi   va   ularning   oldini   olish   uchun   qo llaniladigan   aniq   choralarni	
ʻ
belgilaydi. O zbekiston xalqaro huquq doirasida turli shartnomalar va kelishuvlarni	
ʻ
amalga oshirmoqda. Misol uchun, Jeneva Konventsiya kabi xalqaro bitimlar orqali,
davlatlar   o rtasida   korrupsiya   jinoyatlari   bo yicha   ko maklashish   va   huquqiy
ʻ ʻ ʻ
13 yordam   ko rsatish   tartiblari   belgilangan.   Bu   kabi   shartnomalar   jinoyatni   amalgaʻ
oshirgan shaxslarni boshqa davlatlarga uzatish, hamda tergov va sud jarayonlarini
osonlashtirish imkoniyatini yaratadi. O zbekiston xalqaro miqyosda, shu jumladan	
ʻ
OECD   (Iqtisodiy   Hamkorlik   va   Taraqqiyot   Tashkiloti)ning   korrupsiya
jinoyatlariga   qarshi   kurashish   bo yicha   amaliyotlariga   ham   qo shilmoqda.   OECD	
ʻ ʻ
o z   a zolarini   korrupsiya   bilan   kurashishda   ishonchli   va   shaffof   tizimlarni	
ʻ ʼ
yaratishga   undaydi.   Bu   qoidalar   korrupsiyaga   qarshi   milliy   va   xalqaro   kurashni
tartibga solishga, davlat xizmatchilari va xususiy sektor o rtasidagi munosabatlarni	
ʻ
nazorat   qilishga   qaratilgan.   O zbekiston   BMT   va   boshqa   xalqaro   tashkilotlarning	
ʻ
tavsiyalariga   binoan,   korrupsiya   jinoyatlarining   tergovi   va   sud   jarayonlarini
yaxshilashga   qaratilgan   tashabbuslarni   amalga   oshirgan.   Masalan,   BMT   Anti-
Korrupsiyaga  Doir  Milliy  Hisobotlarni   ishlab  chiqish  va ularni  xalqaro  miqyosda
oshkor   qilishni   tavsiya   qiladi.   BMT   Tavsiyalari   asosida   O zbekiston   o zining	
ʻ ʻ
korrupsiya   bilan   bog liq   qonunchiligini   doimiy   ravishda   yangilab,   korrupsiyaga	
ʻ
qarshi   kurashishda   samarali  xalqaro  me yorlarni   joriy  qilmoqda.  O zbekistonning	
ʼ ʻ
Xalqaro   Korrupsiyaga   Qarshi   Tashkilotlar   (masalan,   Transparency   International)
bilan   hamkorligi   orqali   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   xalqaro   tajribasini
qo llash   mumkin.   Ushbu   tashkilotlar   davlatlar   o rtasida   shaffoflikni   oshirish,	
ʻ ʻ
korrupsiyaga   oid   tizimlarni   mustahkamlash   va   ilg or   amaliyotlarni   joriy   qilish	
ʻ
bo yicha   maslahatlar   beradi.	
ʻ 10
  O zbekistonning   xalqaro   huquq   va   shartnomalar	ʻ
asosida   korrupsiya   bilan   kurashish   uchun   amalga   oshirayotgan   ishlari,
mamlakatning   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi   kurashishda   kuchli   va   samarali
tizimlarni   yaratishga   yo naltirilgan.   BMT,   OECD,   Evropa   Korrupsiyaga   Qarshi	
ʻ
Konventsiya   va   boshqa   xalqaro   huquqiy   bitimlar   orqali   O zbekiston   korrupsiya	
ʻ
bilan   kurashishda   xalqaro   hamkorlikni   mustahkamlash,   tajriba   almashish   va   o z	
ʻ
qonunchiligini   xalqaro   standartlarga   moslashtirishga   harakat   qilmoqda.   Bu   ishlar
nafaqat   mamlakat   ichidagi   korrupsiya   bilan   kurashishda,   balki   global   miqyosda
ham korrupsiya jinoyatlarining oldini olishga yordam beradi. 
10
 Уголовный кодекс Федеративной Республики Германии в редакции от 13 ноября 1998 г. по состоянию на
15   мая   2003   г.   Ст.198.   URL:   http://rawunsch.de/images/Ugolovnyiyi_Kodeks.pdf   (Criminal   Code   of   the   Federal
Republic of Germany);
14 I.2.  Korrupsiya jinoyatlarini oldini olishda davlat organlarining roli
O zbekiston   Respublikasida   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi   kurashishʻ
jarayonida   bir   qator   maxsus   huquqiy   institutlar   faoliyat   yuritadi.   Ushbu
institutlarning   har   biri   o ziga   xos   funksiyalarni   bajarib,   korrupsiya   jinoyatlarini	
ʻ
aniqlash,   tergov   qilish,   jinoyatchilarni   javobgarlikka   tortish   va   ularni   jazolashda
muhim   rol   o ynaydi.   Quyida   Prokuratura,   Davlat   xavfsizlik   xizmati   (DXX)   va	
ʻ
Ichki ishlar vazirligi (IIV) ning korrupsiya jinoyatlari bilan kurashishdagi o rni va	
ʻ
roli tahlil qilinadi.
Prokuratura   korrupsiya   jinoyatlariga   qarshi   kurashishda   muhim   nazorat   va
sudga   qadar   tergov   faoliyatini   amalga   oshiradi.   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
Prokuraturasi   korrupsiya   jinoyatlarining   oldini   olish   va   ularni   aniqlashda   muhim
rol   o ynaydi.   Prokuraturaning   asosiy   funksiyalari   quyidagilardan   iborat.	
ʻ
Prokuratura korrupsiya jinoyatlarini o rganish, tergov qilish va ularga yuridik baho	
ʻ
berish   vakolatiga   ega.   Bu   jarayonda   prokurorlar   jinoyatchilikning   asl   sabablarini
aniqlash va dalillarni to plashni amalga oshiradi. Prokuratura davlat organlarining	
ʻ
korrupsiya jinoyatlari yuzasidan faoliyatini nazorat qiladi. Shuningdek, prokurorlar
tergovning to g riligini tekshiradi va zarur hollarda tergovni qayta boshlashni talab	
ʻ ʻ
qiladi. Korrupsiya jinoyatlariga aralashgan davlat xizmatchilarining javobgarligini
belgilaydi   va   ularni   jinoiy   javobgarlikka   tortish   bo yicha   qarorlar   qabul   qiladi.	
ʻ
Prokuraturaning   faoliyati   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   asosiy   nazorat
mexanizmiga aylangan bo lib, shu orqali korrupsiya jinoyatlari bo yicha tergovlar	
ʻ ʻ
to g ri va samarali amalga oshiriladi. 	
ʻ ʻ
Davlat   xavfsizlik   xizmati   (DXX)   mamlakatda   xavfsizlikni   ta minlash   va	
ʼ
davlatning   qonuniy   manfaatlarini   himoya   qilish   bo yicha   muhim   rol   o ynaydi.	
ʻ ʻ
DXX   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   ko plab   funksiyalarni   bajaradi,   ularning	
ʻ
ayrimlari quyidagilardan iborat. DXX korrupsiya jinoyatlarini oldini olish va ularni
bashorat   qilishda   faoliyat   yuritadi.   Bu   organ   davlat   xizmatchilari   va   boshqa
vakolatli   shaxslar   o rtasidagi   korrupsiya   aloqalarini   aniqlashga   yo naltirilgan	
ʻ ʻ
operativ   ishlarni   amalga   oshiradi.   DXX   korrupsiya   jinoyatlarining   dastlabki
bosqichlarida  tahlil   va  monitoring  olib  boradi.  Shu  bilan  birga,  korruptsiyaga  oid
15 ma lumotlarni   to plash,   tekshirish   va   ularni   muvofiqlashtirishda   ishtirok   etadi.ʼ ʻ
Davlat xavfsizlik xizmati korrupsiya jinoyatlarini aniqlash va ularga qarshi maxsus
operatsiyalarni   o tkazishda   muhim   rol   o ynaydi.   Bu   operatsiyalar   orqali   yuqori	
ʻ ʻ
lavozimli   shaxslarning   korrupsiya   bilan   bog liq   harakatlari   aniqlanadi.   DXX	
ʻ
davlatning korrupsiyaga  qarshi  kurashish  tizimining samarali  ishlashida  markaziy
o rinni egallaydi va korrupsiyaga qarshi kurashda oldinga siljishni ta minlaydi.	
ʻ ʼ
Ichki ishlar vazirligi korrupsiya jinoyatlariga qarshi kurashishda eng faol va
keng   tarqalgan   davlat   organlaridan   biridir.   IIVning   asosiy   vazifalari   va   rollari
quyidagilardan   iborat.   Ichki   ishlar   vazirligi   korrupsiya   jinoyatlariga   oid   barcha
holatlarni   o rganadi   va   tergov   qiladi.   IIVning   huquqni   muhofaza   qiluvchi	
ʻ
bo linmalari korrupsiya jinoyatlari bo yicha ishlar olib boradi, shuningdek, ularga	
ʻ ʻ
oid   holatlar   yuzasidan   tergovga   kirishadi.   IIV   davlat   tashkilotlari   va   boshqa
organlarning   ichki   nazoratini   olib   boradi.   Ichki   ishlar   vazirligi,   shuningdek,   o z	
ʻ
xodimlarini   kuzatib,   ularning   korrupsiyaga   qarshi   yuritayotgan   faoliyatlarini
nazorat qiladi. Ichki ishlar vazirligi korrupsiyaga qarshi kurashishda profilaktika va
monitoring   tizimlarini   amalga   oshiradi,   ularning   maqsadi   korrupsiyaning
tarqalishini oldini olish va davlat xizmatlarida shaffoflikni ta minlashdir.	
ʼ
Ichki   ishlar   vazirligi   korrupsiya   jinoyatlarining   oldini   olish   va   ularni
aniqlashda   o zining   keng   tarmoqdagi   imkoniyatlari   bilan   muhim   rol   o ynaydi.	
ʻ ʻ
Ayniqsa,   ichki   va   hududiy   darajalarda   faoliyat   yuritish   orqali   davlatning   barcha
bo g inlarida   korrupsiya   holatlarini   bartaraf   etish   imkoniyatiga   ega.   Korrupsiya	
ʻ ʻ
jinoyatlariga   qarshi   kurashishda   Prokuratura,   Davlat   xavfsizlik   xizmati   va   Ichki
ishlar   vazirligining   o rni   juda   katta.   Har   bir   tashkilot   o zining   maxsus	
ʻ ʻ
funksiyalarini   bajarib,   korrupsiya   jinoyatlarining   oldini   olish,   ularni   aniqlash,
tergov   qilish   va   huquqiy   javobgarlikni   ta minlashda   muhim   rol   o ynaydi.   Bu	
ʼ ʻ
tashkilotlarning hamkorligi, ularning har biri tomonidan olib borilayotgan ishlar va
mustahkam   nazorat   tizimi   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   samaradorligini
oshiradi   va   davlatning   shu   sohadagi   ishonchli   va   barqaror   pozitsiyasini
mustahkamlaydi. 11
 
11
  Зуфаров   Р.А.,   Ахраров   Б.Ж.,   Мирзаев   У.М.   Коррупция.   Қонун.   Жавобгарлик.   Монография   //Масъул
муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Т.: ТДЮИ нашриёти, 2011. – Б. 50-51. ( Zufarov   R . A .,  Akhrarov   B .,
16 O zbekiston   Respublikasida   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   huquqiyʻ
asoslarini mustahkamlash maqsadida, 2017-yil 3-mayda O zbekiston Respublikasi	
ʻ
Oliy Majlisi tomonidan "Korrupsiyaga qarshi kurashish to g risida"gi qonun qabul
ʻ ʻ
qilindi. Ushbu qonun davlatda korrupsiyani oldini olish, unga qarshi kurashish va
bu   jarayonni   samarali   tashkil   etish   uchun   zarur   huquqiy   ramkani   yaratdi.
"Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   to g risida"gi   qonunning   asosiy   maqsadi   —	
ʻ ʻ
mamlakatda   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   tizimini   yanada   samarali   tashkil   etish,
shaffoflikni   ta minlash   va   davlat   organlari   va   xizmatchilarining   korrupsiyaga	
ʼ
aloqador   faoliyatining   oldini   olishdir.   Qonun   quyidagi   asosiy   tamoyillarga
tayangan   holda   ishlab   chiqilgan.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   har   bir
shaxsning   huquqiy   tengligi   va   adolatli   yondoshuvni   ta minlash.   Davlat	
ʼ
organlarining   faoliyatini   oshkora   qilish,   fuqarolarni   davlat   xizmatlaridan
foydalanganda   yanada   shaffof   sharoitlar   bilan   ta minlash.   Korrupsiyaga   qarshi	
ʼ
kurashishda   davlat   xizmatchilarining   shaxsiy   javobgarligini   oshirish   va   ularning
harakatlarini   nazorat   qilish.   Mahalliy   va   xalqaro   darajada   samarali   hamkorlik
o rnatish,   shu   jumladan,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   xalqaro   tajribani	
ʻ
o rganish va joriy etish.
ʻ
Qonunda   korrupsiya   va   unga   oid   jinoyatlar   aniq   ta riflangan,   shuningdek,	
ʼ
korrupsiyaning asosiy shakllari — poraxo rlik, lavozimni suiiste mol qilish, davlat	
ʻ ʼ
aktivlarini   talon-toroj   qilish   kabi   holatlar   belgilangan.   Qonunda   korrupsiyaga
qarshi kurashishda quyidagi asosiy yo nalishlar ko rsatilgan. Korrupsiyaning oldini	
ʻ ʻ
olish   va   unga   olib   keladigan   sabablarni   tahlil   qilish.   Korrupsiya   jinoyatlariga
qarshi   amaldagi   qonunlarga   asosan   zarur   huquqiy   choralar   ko rish.   Davlat	
ʻ
organlarining faoliyatini oshkora qilish va ularning korrupsiyaga qarshi kurashdagi
majburiyatlarini   aniqlash.   Qonunda   davlat   tomonidan   korrupsiyaga   qarshi
kurashish uchun maxsus tashkilotlar va idoralar, shu jumladan, korrupsiyaga qarshi
kurashish bo yicha maxsus komissiya tuzish, ichki nazorat tizimlarini rivojlantirish	
ʻ
kabi   masalalar   ko rsatilgan.   Shuningdek,   davlat   idoralari   va   ularning   rahbarlari	
ʻ
korrupsiyaning   oldini   olish   va   uni   bartaraf   etishda   faol   ishtirok   etishi   lozim.
Mirzaev   U . M .  Corruption .  Law .  Responsibility )
17 Qonunda jamoatchilik nazorati va fuqarolarni korrupsiyaga qarshi kurashishga jalb
qilishga   katta   ahamiyat   berilgan.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   jarayonida
fuqarolarning   fikrini   inobatga   olish,   davlat   organlari   faoliyatini   kuzatish,
shuningdek,   korrupsiyaga   oid   ma lumotlarni   oshkora   qilish   orqali   ommaviyʼ
monitoringni   ta minlash   kerakligi   belgilangan.   "Korrupsiyaga   qarshi   kurashish	
ʼ
to g risida"gi   qonun   O zbekiston   Respublikasida   korrupsiya   jinoyatlarini	
ʻ ʻ ʻ
kamaytirish,   davlat   organlari   va   xizmatchilarining   faoliyatida   oshkoralikni
ta minlash,   shuningdek,   korrupsiya   bilan   bog liq   jinoyatlarni   aniqlash   va
ʼ ʻ
jazolashda   samarali   huquqiy   mexanizm   yaratishning   asosiy   huquqiy   vositasiga
aylandi.   Ushbu   qonunning   amaldagi   ahamiyati   quyidagilardan   iborat.   Qonun
korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   amaliyotga   o zgartirishlar   kiritib,   uning   huquqiy	
ʻ
asoslarini   mustahkamladi.   Buning   natijasida,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishdagi
barcha   faoliyatlar   bir   tizimga   birlashtirildi   va   samarali   tartibga   solindi.   Qonun
davlat   idoralari   faoliyatining   oshkoraligini   oshirishga   yo naltirilgan   bo lib,   bu	
ʻ ʻ
davlat   xizmatlaridan   foydalanish   jarayonini   fuqarolar   uchun   yanada   shaffof   va
tushunarli   qiladi.   Bu   shuningdek,   korrupsiyaning   oldini   olishga   va   ijtimoiy
ishonchni   tiklashga   yordam   beradi.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   qonuni
korrupsiyaga   aloqador   shaxslarni   aniq   javobgarlikka   tortish   mexanizmlarini   joriy
etishga   yo l   ochdi.   Bu,   o z   navbatida,   davlat   xizmatchilarining   korrupsiyaga	
ʻ ʻ
aloqador   faoliyatlarini   kamaytirish   va   ularga   nisbatan   qat iy   choralar   ko rishni	
ʼ ʻ
ta minlaydi.   Qonunda   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   jamoatchilik   nazoratining	
ʼ
o rni belgilangan. Fuqarolar va jamoat tashkilotlari korrupsiyaga qarshi kurashish
ʻ
jarayonida   faol   ishtirok   etishlari,   ma lumotlar   taqdim   etishlari   va   davlat   idoralari	
ʼ
faoliyatini   nazorat   qilishlari   mumkin.   "Korrupsiyaga   qarshi   kurashish
to g risida"gi   qonun   O zbekistonning   korrupsiyaga   qarshi   kurashish	
ʻ ʻ ʻ
strategiyasining muhim qismiga aylangan. Ushbu qonun mamlakatda korrupsiyaga
qarshi   samarali   huquqiy   tizimni   yaratishga,   davlat   organlarining   shaffofligini
oshirishga   va   jamoatchilikning   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   ishtirokini
ta minlashga   yordam   beradi.   Shuningdek,   bu   qonun   korrupsiyaga   qarshi
ʼ
18 kurashishda   davlat   va   jamiyat   o rtasidagi   ishonchni   kuchaytiradi   va   huquqiy   vaʻ
ijtimoiy muhitni yanada yaxshilashga yordam beradi. 12
O zbekiston   Respublikasi   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   samarali	
ʻ
tizimini   yaratish,   unga   qarshi   oldini   olish   va   targ ibot   ishlarini   olib   borishda	
ʻ
doimiy ravishda yangi strategiyalar va dasturlarni ishlab chiqmoqda. Bu dasturlar
va   strategiyalar   davlatning   korrupsiyaga   qarshi   kurashishdagi   siyosatini
shakllantiradi, davlat organlarining faoliyatini yaxshilashga, shaffoflikni oshirishga
va   fuqarolar   ishonchini   tiklashga   yo naltirilgan.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashish	
ʻ
bo yicha   O zbekiston   Respublikasida   bir  nechta   davlat   dasturlari  ishlab   chiqilgan	
ʻ ʻ
va   amalda   qo llanilgan.   Bu   dasturlar   xalqaro   tajribalarni   hisobga   olgan   holda,	
ʻ
korrupsiyani   oldini   olish   va   uni   bartaraf   etish   uchun   zarur   huquqiy,   iqtisodiy   va
ijtimoiy   choralarga   ega.   2015-yil   17-dekabrda   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
Prezidentining   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   davlat   dasturini   amalga
oshirish to g risida”gi farmoni qabul qilindi. Ushbu dastur asosida quyidagi asosiy	
ʻ ʻ
vazifalar   belgilandi.   Dastur   korrupsiyani   aniqlash,   uning   oldini   olish   va   unga
qarshi   kurashish   tizimini   rivojlantirishga   qaratilgan.   Dasturda   davlat   xizmatlarida
shaffoflikni   oshirish,   korrupsiya   holatlarini   aniqlashda   davlat   organlarining
javobgarligini   oshirishni   ko zda   tutadi.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   xalqaro	
ʻ
tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, davlatlararo hamkorlikda
korrupsiya   jinoyatlarining   oldini   olish   uchun   zarur   chora-tadbirlarni   amalga
oshirish.
2021-yilda   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   bo yicha   maxsus   reja”   ishlab	
ʻ
chiqildi.   Ushbu   reja   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   yangi   bosqichini,   shu
jumladan,   yoshlarni   korrupsiyaga   qarshi   tarbiyalash,   davlat   idoralarida   yangicha
nazorat   mexanizmlarini   o rnatishni   o z   ichiga   oladi.   Maxsus   rejaning   asosiy	
ʻ ʻ
maqsadi.   Rejaning   birinchi   qadamlaridan   biri   korrupsiyaga   oid   tizimli   tahlil   va
statistik   ma lumotlarni   to plashni   amalga   oshirish.   Davlat   organlari   va	
ʼ ʻ
xizmatchilari   uchun   doimiy   ravishda   treninglar   va   ta lim   seminarlarini   o tkazish.	
ʼ ʻ
12
 21. Зуфаров Р.А., Ахраров Б.Ж., Мирзаев У.М. Коррупция.  Қонун. Жавобгарлик. Монография //Масъул
муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Т.: ТДЮИ нашриёти, 2011. – Б. 50-51. (Zufarov R.A., Akhrarov B.,
Mirzaev U.M. Corruption. Law. Responsibility)
19 O zbekiston Respublikasi yoshlari o rtasida korrupsiyaning oldini olish maqsadidaʻ ʻ
“Yoshlar o rtasida korrupsiyaga qarshi kurashish” dasturi ishlab chiqilgan. Ushbu	
ʻ
dastur yoshlarni korrupsiyaning salbiy ta siridan ogoh qilish, ularga to g ri axloqiy	
ʼ ʻ ʻ
tamoyillarni singdirish va ularni korrupsiya bilan kurashishga jalb etishni maqsad
qiladi. Yoshlar uchun korrupsiyaga qarshi targ ibot tadbirlari, forumlar, seminarlar	
ʻ
va treninlar o tkazish. Yoshlarning ijtimoiy tarmoqlarda faol bo lishi orqali ularni	
ʻ ʻ
korrupsiya masalalari bo yicha ma lumot bilan ta minlash.	
ʻ ʼ ʼ 13
13
  Зуфаров   Р.А.,   Ахраров   Б.Ж.,   Мирзаев   У.М.   Коррупция.   Қонун.   Жавобгарлик.   Монография   //Масъул
муҳаррир: ю.ф.д., проф. М.Х.Рустамбаев. – Т.: ТДЮИ нашриёти, 2011. – Б. 50-51. (Zufarov R.A., Akhrarov B.,
Mirzaev U.M. Corruption. Law. Responsibility)
20 II.BOB. KORRUPSIYA JINOYATLARINING OLDINI OLISHDA TA LIMʼ
VA TARBIYA. KORRUPSIYA JINOYATLARINING OLDINI OLISHDA
TEXNOLOGIYALAR VA INNOVATSIYALAR
II.1. Yoshlarni huquqiy bilim bilan ta minlash va ular orasida korrupsiya	
ʼ
haqida xabardorlikni oshirish
Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   uchun   davlat   tomonidan   amalga
oshirilayotgan   strategik   yondoshuvlar   va   targ ibot   ishlari   quyidagi   asosiy	
ʻ
yo nalishlarga   qaratilgan.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   samarali	
ʻ
strategiyalaridan   biri   —   jamiyatda   korrupsiyaga   nisbatan   salbiy   qarashni
shakllantirish.   O zbekistonning   barcha   o quv   yurtlarida   korrupsiyaga   qarshi	
ʻ ʻ
kurashish   bo yicha   maxsus   darslar,   seminarlar   va   treninglar   o tkazish.	
ʻ ʻ
Korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   davlat   xizmatchilarining   xatti-harakatlarini
yanada yaxshilash va ularga korrupsiya oldini olish bo yicha amaliy ko nikmalarni	
ʻ ʻ
berish.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   samarali   vositalaridan   biri   internet   va
ijtimoiy tarmoqlar  orqali  jamoatchilikni o qitish va ma lumot  bilan ta minlashdir.	
ʻ ʼ ʼ
Davlat idoralari o z faoliyatini ochiq va shaffof ravishda olib borishi, fuqarolarga	
ʻ
mavjud   ma lumotlarni   osonlik   bilan   taqdim   etishi   kerak.   Korrupsiyaga   qarshi	
ʼ
kurashishda   maxsus   mobil   ilovalar   yaratilib,   fuqarolarga   davlat   xizmatlari,
qonunlar   va   davlat   organlarining   faoliyati   haqida   ma lumotlar   berish.	
ʼ
Korrupsiyaning   oldini   olish   va   unga   qarshi   kurashishda   fuqarolarni   jamoatchilik
nazorati tizimiga jalb etish. Davlat organlari faoliyatini ommaviy ravishda kuzatish
va   shikoyatlar,   arizalar   uchun   maxsus   tizimlar   tashkil   etish.   Korrupsiyaga   qarshi
kurashish   jarayonida   fuqarolar   va   davlat   organlarining   o zaro   hamkorligi   muhim	
ʻ
hisoblanadi.   O zbekiston   Respublikasining   korrupsiyaga   qarshi   kurashish	
ʻ
dasturlari   va   strategiyalari   mamlakatda   korrupsiyaning   oldini   olishga   qaratilgan
keng   qamrovli   chora-tadbirlarni   o z   ichiga   oladi.   Ushbu   dasturlarni   amalga	
ʻ
oshirish   orqali   davlat   o zining   korrupsiyaga   qarshi   siyosatini   yanada	
ʻ
kuchaytirishga, fuqarolarni korrupsiya haqida ogoh qilishga va korrupsiyaga qarshi
madaniyatni   shakllantirishga   erishmoqda.   Korrupsiyaga   qarshi   targ ibot   ishlari,	
ʻ
ta lim,   axborot   texnologiyalaridan   foydalanish   va   jamoatchilik   nazorati   bilan	
ʼ
21 birgalikda   bu   muammoni   bartaraf   etishda   samarali   yechimlarni   ta minlashʼ
mumkin.
Audit   tizimi   davlat   va   xususiy   sektorlar   faoliyatida,   ayniqsa   korrupsiya
jinoyatlariga   qarshi   kurashishda   muhim   rol   o ynaydi.   Tashqi   va   ichki   audit	
ʻ
tizimlari   davlat   resurslarini   samarali   va   shaffof   ishlatish,   korrupsiya   va
suiiste molning   oldini   olishda   asosiy   nazorat   vositalaridir.   Ushbu   tizimlarning	
ʼ
samaradorligi   mamlakatda   korrupsiya   jinoyatlarining   kamayishiga   sezilarli   ta sir	
ʼ
ko rsatishi mumkin. Ichki audit — bu tashkilotning ichki faoliyatini nazorat qilish	
ʻ
va   tekshirish   jarayoni   bo lib,   tashkilot   ichidagi   xodimlarning   faoliyatini   hamda	
ʻ
resurslarning maqsadga muvofiqligini baholashni o z ichiga oladi. Ichki auditning	
ʻ
asosiy   vazifalari   quyidagilardan   iborat.   Ichki   auditorlar   tashkilotda   potentsial
korrupsiyaga   olib   kelishi   mumkin   bo lgan   xavflarni   aniqlash   va   bartaraf   etish	
ʻ
choralari   ko rishadi.   Bu,   ayniqsa,   moliyaviy   resurslarni   boshqarishda   yoki	
ʻ
tendersiz xaridlar bo yicha muammolarni aniqlashda muhimdir. Ichki audit tizimi	
ʻ
tashkilotning   ichki   siyosatlarini,   ish   jarayonlarini   va   shaffoflikni   baholashda   faol
ishtirok   etadi.   Boshqaruvning   eng   yaxshi   amaliyotlari   va   auditorlik   tekshiruvlari
orqali   korrupsiyaga   oid   xavflar   minimallashtiriladi.   Ichki   audit   tizimi   tashkilot
ichida   har   bir   xodimning   faoliyati   bo yicha   javobgarlikni   oshirishga   yordam	
ʻ
beradi.   Bu,   xususan,   davlat   idoralarida   va   davlat   xizmatlarida   korrupsiya
imkoniyatlarini   kamaytiradi.   Ichki   audit   tizimi   tashkilotlar   ichidagi   nazorat
tizimlarini mustahkamlaydi, xususan, moliyaviy resurslarni boshqarishda. Bunday
tizimlar  korrupsiyaning oldini olish va ko rsatkichlarning yaxshilanishiga yordam
ʻ
beradi. 14
Tashqi   audit,   odatda,   mustaqil   auditorlik   kompaniyalari   yoki   davlat
tomonidan   tashkil   etilgan   maxsus   audit   idoralari   tomonidan   amalga   oshiriladi.
Ularning   asosiy   vazifasi   –   davlat   byudjeti   va   resurslarining   qanday   sarflanishini
kuzatish, shuningdek, davlat va xususiy sektorlar tomonidan amalga oshirilayotgan
14
  O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O zbekiston   Respublikasida   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   tizimini	
ʻ ʻ
takomillashtirish   bo yicha   qo shimcha   choratadbirlar   to g risida”gi   Farmoni.   //  	
ʻ ʻ ʻ ʻ https://lex.uz/ru/docs/-4875784
Qonun   hujjatlari   ma lumotlar   milliy   bazasi,   30.06.2020y.,   6013-son.  
ʼ (Decree   of   the   President   of   the   Republic   of
Uzbekistan “On additional measures to improve the Anti-Corruption System in the Republic of Uzbekistan”);
22 moliyaviy   va   iqtisodiy   faoliyatni   baholashdir.   Tashqi   auditning   asosiy   vazifalari
quyidagilardan   iborat.   Tashqi   audit,   davlat   va   xususiy   sektorlar   tomonidan
sarflangan   moliyaviy   resurslarning   shaffofligini,   samaradorligini   va   maqsadga
muvofiqligini   ta minlash   uchun   faoliyat   yuritadi.   Tashqi   auditorlik   tashkilotlariʼ
korrupsiyaning oldini olish va resurslarning noto g ri sarflanishining oldini olishga	
ʻ ʻ
qaratilgan.   Tashqi   audit   tizimi   mustaqil   ravishda   tashkilotlarning   faoliyatini
tekshiradi,   bu   esa   davlat   organlari   yoki   boshqa   muassasalarda   korrupsion   xatti-
harakatlar,   suiiste mollar   va   moliyaviy   ko rsatkichlar   buzilishlarini   aniqlash	
ʼ ʻ
imkoniyatini   yaratadi.   Bu   tashqi   auditorlikni   ancha   ishonchli   qiladi,   chunki
auditorlar   o z   faoliyatlarini   mustaqil   va   ob ektiv   ravishda   bajaradilar.   Tashqi	
ʻ ʼ
auditning samarali ishlashi  korrupsiyaga oid xatti-harakatlar va suiiste mollarning	
ʼ
oldini   olishga   yordam   beradi.   Masalan,   davlat   organlari   va   boshqa   tashkilotlar
tomonidan amalga oshirilgan shaffoflik va moliyaviy hisobotlarni tekshirish orqali
korrupsiyaga   qarshi   profilaktika   ishlari   amalga   oshiriladi.   Tashqi   audit   orqali
aniqlangan   xatolar   va   buzilishlar   tegishli   organlar   tomonidan   to g rilanishi,
ʻ ʻ
shuningdek,   bu   holatlar   bo yicha   tegishli   jazolar   belgilanishi   mumkin.   Bu,   o z	
ʻ ʻ
navbatida, korrupsiya jinoyatlarini kamaytirishga yordam beradi.
Tashqi   va   ichki   audit   tizimlarining   samaradorligi   korrupsiyaga   qarshi
kurashishda   bir   necha   jihatdan   namoyon   bo ladi.   Audit   tizimi   korrupsiyaga	
ʻ
aloqador   bo lgan   holatlarni   aniqlashda   muhim   rol   o ynaydi.   Ichki   va   tashqi	
ʻ ʻ
auditorlar   moliyaviy   jarayonlar   va   hisobotlarni   tekshirib,   nojo ya   faoliyatlarni   va	
ʻ
suiiste mollarni   kuzatib   boradilar.   Shu   bilan   birga,   korrupsiya   holatlari	
ʼ
aniqlanganida,   tegishli   choralar   ko riladi.   Audit   tizimi   tashkilotlarning   faoliyatini	
ʻ
ochiq   va   shaffof   qilishga   xizmat   qiladi.   Davlat   resurslarini   boshqarishda   yuqori
darajadagi   shaffoflik   va   ochiqlikni   ta minlash   korrupsiyani   oldini   olishda   muhim	
ʼ
omildir.  Bu o z  navbatida,  jamoatchilikning  va  fuqarolarning ishonchini   oshiradi.	
ʻ
Audit   tizimi   korrupsiyaning   oldini   olish   uchun   monitoring   va   nazorat   qilishni
amalga   oshiradi.   Bu,   ayniqsa,   davlat   xarajatlari   va   moliyaviy   oqimlarni   to g ri	
ʻ ʻ
boshqarishda   samarali   bo ladi.   Tashqi   va   ichki   auditlar   davlat   va   xususiy   sektor	
ʻ
faoliyatining samaradorligini ta minlashga yordam beradi. Audit orqali aniqlangan	
ʼ
23 kamchiliklar   va   noaniqliklar   bartaraf   etiladi,   bu   esa   davlat   resurslarini   noto g riʻ ʻ
sarflanishining   oldini   olishga   yordam   beradi.   Hozirgi   kunda   audit   tizimlari   ko p	
ʻ
hollarda   axborot   texnologiyalarini   qo llaydi.   Elektron   audit   tizimlari   moliyaviy	
ʻ
xatoliklarni va korrupsiya holatlarini tez va samarali aniqlashga yordam beradi. Bu
bilan audit jarayonlarini yanada shaffof va tezkor qilish mumkin. Tashqi va ichki
audit   tizimlari   davlat   va   xususiy   sektorlar   faoliyatini   nazorat   qilish,   shaffoflikni
ta minlash va korrupsiyaning oldini olishda muhim vositadir. Samarali audit tizimi	
ʼ
korrupsiyaning   oldini   olishga,   shu   bilan   birga   davlat   resurslarining   samarali   va
to g ri sarflanishiga yordam beradi. Audit jarayonlari orqali aniqlangan xatoliklar,
ʻ ʻ
noaniqliklar   va   suiiste mollar   o z   vaqtida   bartaraf   etilib,   korrupsiyaga   qarshi	
ʼ ʻ
kurashishning samaradorligini oshiradi. 15
 
Ommaviy   axborot   vositalari   (OAV)   va   media   tizimi   —   jamiyatda   axborot
tarqatish va fikrlarni shakllantirishda juda katta rol o ynaydi. Korrupsiyaga qarshi	
ʻ
kurashishda   media   va   ommaviy   axborot   vositalarining   roli   nihoyatda   muhimdir,
chunki ular jamiyatni ogoh qilish, korrupsiyaga qarshi madaniyatni shakllantirish,
shaffoflikni   oshirish   va   davlatning   korrupsiyaga   qarshi   siyosatini   targ ib   qilishda	
ʻ
muhim   vositalar   hisoblanadi.   OAV   orqali   korrupsiya   haqida   ma lumot   berish	
ʼ
jamiyatdagi  ijtimoiy munosabatlarga  ta sir  ko rsatadi  va  muammoning yechimiga	
ʼ ʻ
yo naltirilgan   sa y-harakatlarni   kuchaytiradi.   OAV   va   media   korrupsiya	
ʻ ʼ
jinoyatlarini   ochiq   va   aniq   ifodalashda   muhim   rol   o ynaydi.   Korrupsiya	
ʻ
holatlarining ochilishi va jamoatchilikka ma lum qilinishi, ular haqida xabar berish	
ʼ
korrupsiyaning   oldini   olishga   xizmat   qiladi.   OAV   orqali   korrupsiya   holatlari
haqida ma lumotlarni to g ri va aniq tarzda taqdim etish, jamiyatni ogoh qilish va	
ʼ ʻ ʻ
korrupsiyaga   qarshi   kurashish   jarayonida   davlat   organlarining   ishonchliligini
oshiradi.   OAV   va   media   korrupsiyaga   qarshi   kurashdagi   jamoatchilik   fikrini
shakllantirishda   katta   rol   o ynaydi.   Media   orqali   korrupsiya   haqida   turli	
ʻ
ko rinishdagi   axborotlar,   ma lumotlar,   intervyular   va   tahlillar   taqdim   etilishi,   shu	
ʻ ʼ
bilan   birga,   jamoatchilikni   korrupsiyaning   salbiy   oqibatlari   haqida   ogoh   qilishni
15
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
24 osonlashtiradi.   Bu   esa   jamiyatda   korrupsiyaga   qarshi   qarashlarni   kuchaytiradi.
OAV orqali korrupsiyaga qarshi madaniyatni shakllantirish va bu borada ta lim vaʼ
targ ibot   ishlari   olib   borish   mumkin.   Media   yordamida   davlat   organlarining	
ʻ
korrupsiyaga   qarshi   kurashish   bo yicha   amalga   oshirayotgan   chora-tadbirlari   va	
ʻ
ijobiy   natijalarini   namoyish   etish   jamiyatda   korrupsiyaga   qarshi   qat iyatli	
ʼ
munosabatni   shakllantiradi.   OAV   orqali   korrupsiyaning   oldini   olish   uchun
targ ibot   ishlari   va   profilaktika   tadbirlari   amalga   oshiriladi.   Korrupsiya	
ʻ
mavzusidagi   reklama,   intervyular,   ochiq   efirlar   va   ma lumotlar   orqali   jamiyatga	
ʼ
korrupsiyaning   zararli   oqibatlari   va   unga   qarshi   kurashishning   muhimligi   haqida
ma lumot   beriladi.   Shu   bilan   birga,   ijtimoiy   va   hukumatning   korrupsiyaga   qarshi	
ʼ
siyosatlarini yoritish ham jamiyatning ogohligini oshiradi.
Korrupsiyaga qarshi kurashishda OAV va media davlat, jamoat tashkilotlari,
fuqarolik   jamiyati   va   xalqaro   hamkorlar   o rtasidagi   aloqani   kuchaytiradi.   Media	
ʻ
orqali,   davlat   va   xalqaro   tashkilotlarning   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   bo yicha	
ʻ
amalga   oshirayotgan   chora-tadbirlari   haqida   keng   jamoatchilikni   xabardor   qilish
imkoniyati   tug iladi.   Bu   esa   jamiyatning   korrupsiyaga   qarshi   kurashishdagi	
ʻ
ishtirokini   faollashtiradi.   Media   va   ommaviy   axborot   vositalari   davlat
organlarining   faoliyatini,   moliyaviy   hisobotlarni   va   davlat   xizmatlarini   keng
jamoatchilikka   taqdim   etib,   shaffoflikni   oshirishga   yordam   beradi.   OAV   orqali
davlat   organlarining   korrupsiyaga   qarshi   siyosatini   keng   jamoatchilikka   targ ib	
ʻ
qilish,   ularning   shaffof   va   samarali   faoliyatini   namoyish   etish   korrupsiyaning
oldini   olishga   yordam   beradi.   OAV   va   media,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda
huquqiy   va   axloqiy   nazoratni   ta minlashga   katta   hissa   qo shadi.   Televizion	
ʼ ʻ
dasturlar, radiokanallar, internet tarmoqlari va ijtimoiy tarmoqlar orqali korrupsiya
holatlari   haqida   e lonlar,   intervyular   va   tahlillar   olib   borilishi,   korrupsiyaning	
ʼ
salbiy   oqibatlari   va   bunga   qarshi   kurashishning   zarurligini   ko rsatadi.	
ʻ
Korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   investigative   (tekshiruvchi)   jurnalistika   alohida
ahamiyatga ega. Investigativ jurnalistlar korrupsion holatlar haqida chuqur tahlillar
olib   borib,   ushbu   jinoyatlarni   jamoatchilikka   oshkor   qiladi.   Ular   shaffoflikni
ta minlaydi   va   korrupsiya   holatlarini   aniq   va   ishonchli   tarzda   ko rsatadi.	
ʼ ʻ
25 Korrupsiyaga   qarshi   turli   xil   ommaviy   axborot   vositalari   orqali   maxsus   reklama
kampaniyalari,   targ ibot   tadbirlari   o tkazilishi   mumkin.   Bunday   kampaniyalarʻ ʻ
orqali   jamiyatni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishga   chaqirish,   ijtimoiy   tarmoqlar   va
televideniyeda   "Korrupsiya   oldini   olish"   mavzusidagi   materiallarni   tarqatish
jamiyatdagi   korrupsiyaga   qarshi   kurashish   ruhiyatini   kuchaytiradi.   Ommaviy
axborot vositalari va media kanallari internet va ijtimoiy tarmoqlarda ham faoliyat
olib   boradi.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   va   korrupsiya   holatlari   bo yicha	
ʻ
ijtimoiy   tarmoqlarda   interaktiv   postlar,   bloglar,   videolar   va   ma lumotlar   tarqatish	
ʼ
orqali jamiyatni ogoh qilish va korrupsiyaga qarshi kurashni targ ib qilish mumkin.
ʻ
OAV   va   media   orqali   korrupsiya   haqida   ma lumotlar   aniq,   to g ri   va   ishonchli	
ʼ ʻ ʻ
bo lishi   kerak.   Ma lumotlar   jamiyatga,   ayniqsa   fuqarolarga   ishonchli   bo lishi	
ʻ ʼ ʻ
kerak,   shuning   uchun   jurnalistlar   mustaqil   va   adolatli   tarzda   axborot   tarqatishlari
lozim.   OAVning   korrupsiyaga   qarshi   kurashdagi   samaradorligini   oshirish   uchun
xalqaro media va jamoatchilik tashkilotlari bilan hamkorlikni rivojlantirish kerak.
Xalqaro   tajriba   va   yutuqlarni   o rganib,   xalqaro   miqyosda   korrupsiyaga   qarshi	
ʻ
kurashish   bo yicha   materiallarni   taqdim   etish   samarali   bo ladi.   OAV   yordamida	
ʻ ʻ
jamiyatni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   faol   ishtirok   etishga   chaqirish,   bu
masalalarda   fuqarolarni   ko proq   jalb   qilish   orqali   jamoatchilikning   ishonchini	
ʻ
oshirish   mumkin.   Ommaviy   axborot   vositalari   va   media   korrupsiyaga   qarshi
kurashishda   muhim   vositadir.   Korrupsiya   haqida   aniq   va   ishonchli   ma lumot	
ʼ
berish,   jamoatchilik   fikrini   shakllantirish   va   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning
samarali   tizimini   yaratish   OAVning   asosiy   vazifalaridan   biridir.   Media   orqali
korrupsiyaning salbiy oqibatlari haqida ogohlikni oshirish, shaffoflikni ta minlash	
ʼ
va jamiyatda korrupsiyaga qarshi kuchli madaniyatni rivojlantirish mumkin. 16
Ta lim   tizimi   —   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   eng   muhim	
ʼ
maydonlaridan   biridir.   Ta lim   orqali   avvalo   yangi   avlodga   korrupsiyaning   zararli	
ʼ
oqibatlari   haqida   tushuncha   berish,   shaffoflik   va   adolat   tamoyillarini   o rgatish	
ʻ
mumkin. Bu esa, o z navbatida, kelajakda korrupsiyaga qarshi kurashishda muhim	
ʻ
16
 12. Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? //
Ҳаёт ва қонун, № 3.  2003  йил . (Abdurasulova K. Fight against corruption. What is defined in foreign laws in this
regard?);
26 rol   o ynaydi.   Korrupsiya   oldini   olishga   yo naltirilgan   kurslar   va   treninglar   ta limʻ ʻ ʼ
tizimining   samarali   qismlariga   aylanishi   kerak.   Bunday   kurslar   va   treninglar
o quvchilarga, talabalar va pedagogik xodimlarga korrupsiya xatti-harakatlarini tan	
ʻ
olish,   ularga   qarshi   kurashish   usullari   va   mas uliyatni   oshirish   bo yicha   zarur	
ʼ ʻ
bilimlarni   beradi.   Korrupsiya   oldini   olishga   yo naltirilgan   kurslar   va   treninglar
ʻ
avvalo   korrupsiyaning   huquqiy   va   axloqiy   oqibatlarini   o rgatadi.   O quvchilarga	
ʻ ʻ
korrupsiya   jinoyatlarini   aniqlash,   ularga  qarshi   kurashishning   huquqiy   va  axloqiy
asoslarini   tushuntirish   orqali   ularda   korrupsiyaga   nisbatan   to g ri   fikrni	
ʻ ʻ
shakllantirishga   yordam   beradi.   Bu,   ayniqsa,   davlat   xizmatlariga   tayinlanadigan
yosh   mutaxassislar   uchun   juda   muhimdir.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   uchun
ta lim   tizimida   shaffoflik   va   adolatni   o rgatish   juda   muhim.   Bu   kurslar   va	
ʼ ʻ
treninglar  yordamida talabalarga ijtimoiy va iqtisodiy hayotda shaffoflikning roli,
adolatning ahamiyati va korrupsiyaning jamiyatdagi salbiy ta siri haqida ma lumot	
ʼ ʼ
beriladi.   Shuningdek,   davlat   va   xususiy   sektorlar   faoliyatida   shaffoflikni
ta minlash   usullari   ham   o rgatiladi.   Teoretik   bilimlardan   tashqari,   amaliy	
ʼ ʻ
ko nikmalarni   rivojlantirishga   ham   e tibor   qaratish   zarur.   Ta lim   tizimida
ʻ ʼ ʼ
korrupsiya   oldini  olishga   yo naltirilgan  kurslar   orqali  talabalar  va  o qituvchilarga	
ʻ ʻ
kundalik faoliyatda korrupsiyaga qarshi qanday kurashish kerakligi o rgatiladi. Bu	
ʻ
ko nikmalar   turli   simulyatsiyalar,   treninglar   va   amaliy   mashg ulotlar   orqali	
ʻ ʻ
rivojlantirilishi   mumkin.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   jarayonida   fuqarolik
jamiyatining   roli   juda   katta.   Ta lim   tizimida   korrupsiyaga   qarshi   kurashish	
ʼ
bo yicha   maxsus   kurslar   fuqarolik   jamiyatining   faolligini   oshiradi.   Ta lim   orqali	
ʻ ʼ
yoshlarni   faollikka,   jamiyatda   o zgarishlar   qilishga   undash,   adolatli   va   shaffof	
ʻ
jamiyatni yaratish uchun zarur bilim va ko nikmalarni berish mumkin.	
ʻ
Korrupsiyaning   ta rifi,   turlari   va   uning   jamiyatga   keltiradigan   zararlarini	
ʼ
tushuntirish.   Kurslar   va   treninglarda   korrupsiyaning   turli   shakllari   (poraxo rlik,	
ʻ
lavozimni   suiiste mol   qilish,   firibgarlik)   haqida   batafsil   ma lumot   beriladi.   Bu	
ʼ ʼ
talabalar   va   o quvchilarga   korrupsiyani   yanada   aniqroq   tushunishga   yordam	
ʻ
beradi.   O quvchilarga   O zbekistonning   korrupsiyaga   qarshi   qonunlari,   xalqaro	
ʻ ʻ
huquq   va   shartnomalar   asosida   amalga   oshiriladigan   chora-tadbirlar   haqida
27 ma lumot   beriladi.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashishning   huquqiy   mexanizmlariniʼ
o rgatish,   talabalar   va   o qituvchilarda   huquqiy   ongni   shakllantirishga   yordam	
ʻ ʻ
beradi. Kurslar va treninglar, korrupsiyaga qarshi  kurashish uchun zarur  vositalar
va   usullarni   o rgatadi.   Bunga   korrupsiyaga   qarshi   monitoring,   audit   tizimlari,	
ʻ
davlat va xususiy sektorlar tomonidan qo llaniladigan shaffoflik va hisobot berish	
ʻ
mexanizmlari   kiradi.   Shuningdek,   korrupsiyaning   oldini   olish   uchun   ijtimoiy
nazorat   va   fuqarolik   jamiyatining   ishtirokini   oshirish   yo llari   ham   taqdim   etiladi.	
ʻ
Korrupsiyaning   oldini   olish   va   unga   qarshi   profilaktika   tadbirlarini   o rgatish,	
ʻ
shuningdek,   ijtimoiy   va   madaniy   chora-tadbirlarni   rivojlantirish.   Korrupsiyaga
qarshi   samarali   kurashish   uchun   xalqaro   tajriba   va   amaliyotlarni   o rganish   ham	
ʻ
muhim   ahamiyatga   ega.   Ta lim   jarayonida   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda	
ʼ
axloqiy qadriyatlarni targ ib qilish kerak. Kurslar va treninglar orqali talabalar va	
ʻ
o qituvchilarni   adolat,   halollik,   mas uliyat,   shaffoflik   kabi   axloqiy   tamoyillarni	
ʻ ʼ
o rganishga   undash   mumkin.   Bu,   o z   navbatida,   ularning   kasbiy   faoliyatida
ʻ ʻ
korrupsiyaga qarshi to g ri qarorlar qabul qilishlariga yordam beradi. Korrupsiyaga	
ʻ ʻ
qarshi kurashish bo yicha interaktiv treninglar orqali ishtirokchilarni muammolarni	
ʻ
hal qilishda faol ishtirok etishga undash mumkin. Simulyatsiyalar va ro l o ynash	
ʻ ʻ
mashg ulotlari   yordamida   korrupsiya   holatlari   bo yicha   xatti-harakatlarni   tahlil	
ʻ ʻ
qilish   va   to g ri   qarorlar   qabul   qilish   amaliyoti   o rgatiladi.   Korrupsiyaga   qarshi	
ʻ ʻ ʻ
kurashish   bo yicha   seminarlar,   konferensiyalar   va   boshqa   tadbirlar   orqali	
ʻ
ma lumotlar   almashish,   zamonaviy   tendentsiyalarni   o rganish   va   muammolarni	
ʼ ʻ
muhokama qilish mumkin. Bunday tadbirlar orqali o quvchilar va o qituvchilar o z	
ʻ ʻ ʻ
bilimlarini   yanada   kengaytiradi.   Internet   orqali   onlayn   kurslar,   video   darslar,
taqdimotlar   va   boshqa   interaktiv   ta lim   materiallari   yordamida   keng   auditoriyani	
ʼ
jalb qilish mumkin. Bunday kurslar talabalarga o z vaqtida va joydan qat iy nazar	
ʻ ʼ
korrupsiya   oldini   olish   haqida   o rganish   imkonini   beradi.   O quvchilarga   real	
ʻ ʻ
hayotdagi   vaziyatlarni   ko rib   chiqish   va   ularga   javoblar   topish   uchun   amaliy	
ʻ
seminarlar tashkil etiladi. Bunday seminarlar, korrupsiyaga qarshi kurashish uchun
qanday ko nikmalarni rivojlantirish kerakligi haqida tajriba almashish imkoniyatini	
ʻ
yaratadi.   Ta lim   tizimida   korrupsiya   oldini   olishga   yo naltirilgan   kurslar   va	
ʼ ʻ
28 treninglar jamiyatda korrupsiyaga qarshi ongni shakllantirish, yosh avlodni to g riʻ ʻ
axloqiy va huquqiy asoslar bilan tarbiyalash uchun muhim vositadir. Korrupsiyaga
qarshi   kurashish   bo yicha   o qituvchilar   va   talabalar   uchun   taqdim   etilgan   kurslar	
ʻ ʻ
va   treninglar,   shaffoflik   va   adolatni   rivojlantirishda   samarali   bo lishi   mumkin.	
ʻ
Bunday   treninglar   ta lim   tizimida   korrupsiyaning   oldini   olish   va   unga   qarshi	
ʼ
kurashishda   muhim   o rin   tutadi.   Fuqarolik   jamiyati   va   nodavlat   tashkilotlarining
ʻ
korrupsiyaga qarshi kurashishda o rni juda muhim. Korrupsiya jamiyatni ijtimoiy,	
ʻ
iqtisodiy   va   siyosiy   jihatdan   zaiflashtiradigan   xavfli   jarayon   bo lib,   uni   bartaraf	
ʻ
etishda   faqat   davlat   tuzilmalarining   kuchi   yetarli   emas.   Shu   sababli,   fuqarolik
jamiyati va nodavlat tashkilotlari (NNTlar) davlat bilan hamkorlikda korrupsiyaga
qarshi kurashish va bu masalada jamoatchilikni ogoh qilishda faol ishtirok etadilar.
Fuqarolik   jamiyati   —   bu   davlatdan   mustaqil   bo lgan   tashkilotlar,   guruhlar   va	
ʻ
harakatlar  to plami  bo lib, ular  ijtimoiy, iqtisodiy  va siyosiy  tizimda  faol  ishtirok	
ʻ ʻ
etadi. Fuqarolik jamiyati korrupsiyaga qarshi kurashishda quyidagi asosiy rollarni
bajaradi.   Fuqarolik   jamiyatining   asosiy   vazifalaridan   biri   —   korrupsiyaga   qarshi
targ ibot ishlari va ta limni amalga oshirishdir. Nodavlat tashkilotlari va fuqarolik	
ʻ ʼ
jamiyatining   faoliyati,   jamiyatda   korrupsiyaning   zararli   oqibatlari,   shaffoflik   va
adolat   tamoyillarini   keng   targ ib   qilishga   qaratilgan.   Turli   seminarlar,	
ʻ
konferensiyalar,   kampaniyalar,   ijtimoiy   tarmoqlar   orqali   korrupsiyaning   salbiy
ta siri   haqida   xabardor   qilish   jamiyatni   ogohlashtiradi.   Fuqarolik   jamiyati   davlat	
ʼ
organlarining faoliyatini nazorat qilishda faol rol o ynaydi. Bu jarayonda NNTlar,	
ʻ
mustaqil monitoring guruhlari va jurnalistlar korrupsiyaga oid holatlarni aniqlash,
tahlil qilish va ommaviylashtirishda muhim ishtirokchilar bo lishadi. Shuningdek,	
ʻ
ular   davlat   organlarining   korrupsiyaga   qarshi   amalga   oshirayotgan   chora-
tadbirlarini   kuzatib   borishadi   va   o z   faoliyatlarini   xalqaro   tashkilotlar   bilan	
ʻ
hamkorlikda   olib   boradilar.   Fuqarolik   jamiyatining   bir   qismi   sifatida   odamlar   va
tashkilotlar   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   faol   qatnashishlari   mumkin.
Fuqarolar,   NNTlar   va   ijtimoiy   harakatlar   korrupsiyaning   oldini   olish,   korrupsiya
bilan   bog liq   xatti-harakatlarni   oshkor   qilishda   yordam   berishi   mumkin.	
ʻ
Shuningdek,   fuqarolik   jamiyatining   ishtiroki   bilan   davlat   va   hukumatning
29 korrupsiyaga   qarshi   siyosatlari   mustahkamlanadi.   Fuqarolik   jamiyati   va   nodavlat
tashkilotlarining   faol   ishtiroki   bilan   ijtimoiy   adolat   va   shaffoflikni   ta minlash,ʼ
korrupsiyaga   qarshi   islohotlarni   amalga   oshirishda   kuchli   turtki   bo ladi.	
ʻ
Jamiyatning   bu   sohadagi   faoliyati   korrupsiya   o chog ini   yo q   qilishga,   davlat	
ʻ ʻ ʻ
organlarining   samarali   faoliyatini   ta minlashga,   korrupsiyaga   qarshi   qonunlarni	
ʼ
kuchaytirishga yordam beradi. 17
Nodavlat   tashkilotlari   (NNTlar)   jamiyatning   mustaqil   va   faollik
ko rsatayotgan   qismlaridir.   Ularning   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   o rni	
ʻ ʻ
quyidagilardan   iborat.   Nodavlat   tashkilotlari   korrupsiya   bilan   bog liq	
ʻ
muammolarni   o rganish,   tahlil   qilish   va   natijalarini   jamoatchilikka   taqdim   etish	
ʻ
orqali muammoni yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi. NNTlar huquqiy
va   ijtimoiy   tadqiqotlar   olib   borib,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   muhim
tavsiyalarni   ishlab   chiqadilar.   Nodavlat   tashkilotlari,   o zining   ijtimoiy   va   inson	
ʻ
huquqlari sohasidagi tajribasidan foydalangan holda, korrupsiyaga qarshi kurashish
uchun   dasturlar,   strategiyalar   va   takliflar   ishlab   chiqadi.   Bu   dasturlar   ko pincha	
ʻ
ijtimoiy   yordam,   xalqning   huquqlarini   himoya   qilish   va   korrupsiyaning   oldini
olishga  qaratilgan  bo ladi.  Shu  bilan   birga,  NNTlar   davlat   va  jamoat   tashkilotlari	
ʻ
bilan   hamkorlikda   korrupsiyaga   qarshi   maxsus   ta lim   dasturlari   va   treninglarni	
ʼ
amalga   oshiradi.   Nodavlat   tashkilotlari   davlat   sektori   bilan   hamkorlikda
korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   ko maklashishadi.   Ular   davlat   organlariga	
ʻ
shaffoflikni   oshirishda   yordam   berib,   ijtimoiy   tizimlarning   samarali   ishlashini
ta minlaydilar.   NNTlar   davlat   idoralarining   faoliyatini   mustahkamlash,	
ʼ
korrupsiyaga   qarshi   qonunlarni   joriy   etishda   qo llab-quvvatlash,   jamoatchilik	
ʻ
fikrini shakllantirish kabi vazifalarni bajaradi. Nodavlat  tashkilotlari korrupsiyaga
qarshi   kurashish   uchun   xalqaro   miqyosda   ham   faoliyat   olib   boradi.   Xalqaro
tashkilotlar bilan hamkorlikda korrupsiyaga qarshi kurashish, xalqaro standartlarni
ta minlash,   zamonaviy   amaliyotlarni   o rganish   va   ular   orqali   O zbekistonning	
ʼ ʻ ʻ
korrupsiyaga qarshi siyosatini mustahkamlashda yordam beradi. Fuqarolik jamiyati
17
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
30 va   NNTlar   tomonidan   doimiy   ravishda   korrupsiyaga   qarshi   ta lim   va   targ ibotʼ ʻ
ishlari   olib   borilishi   kerak.   Bu,   avvalo,   yosh   avlodni   korrupsiyaning   zararli
oqibatlari   va   shaffoflik   tamoyillariga   o rgatishga   qaratilgan   bo lishi   lozim.	
ʻ ʻ
Nodavlat   tashkilotlari   va   fuqarolik   jamiyatining   mustaqil   monitoring   tizimlarini
yaratish   orqali   davlat   organlarining   korrupsiyaga   qarshi   kurashdagi   faoliyatini
baholash va muhokama qilish mumkin. Bunday tizimlar korrupsiyani  aniqlash va
unga   qarshi   samarali   kurashish   uchun   muhim   vosita   hisoblanadi.   Fuqarolik
jamiyati va NNTlarning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligini kengaytirish orqali
O zbekistonning   korrupsiyaga   qarshi   kurashdagi   tajribasini   yaxshilash   va  xalqaro	
ʻ
huquqiy me yorlar  bilan muvofiqligini  ta minlash mumkin. Fuqarolik jamiyati  va	
ʼ ʼ
NNTlar   huquqiy   bilimlarni   kengaytirish   maqsadida   maxsus   qo llanmalar   va	
ʻ
materiallar yaratib, jamoatchilikka taqdim etishi zarur. Bu qo llanmalar fuqarolarni	
ʻ
huquqiy   jihatdan   himoya   qilish,   korrupsiya   holatlari   haqida   xabar   berish   va   ular
bilan qanday kurashish haqida ma lumotlar beradi. Fuqarolik jamiyati va nodavlat	
ʼ
tashkilotlari   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   muhim   rol   o ynaydi.   Ular	
ʻ
korrupsiyaga   qarshi   jamoatchilikni   ogoh   qilish,   davlat   organlarini   nazorat   qilish,
huquqiy va axloqiy ta lim berish, va davlat islohotlarini qo llab-quvvatlash orqali	
ʼ ʻ
ijtimoiy tizimni yaxshilashga hissa qo shadilar. Jamiyatning bu sohadagi ishtiroki,	
ʻ
faqat   davlat   organlarining   kuchi   bilan   erishish   mumkin   bo lmagan   samaralarni	
ʻ
ta minlaydi.	
ʼ 18
 
II.2.  O zbekistonning elektron xizmatlar tizimi orqali korrupsiyaga qarshi	
ʻ
kurashish
Zamonaviy   texnologiyalar,   xususan,   elektron   hukumat   (e-hukumat)   va
raqamli   platformalar,   davlat   boshqaruvi   va   jamiyatning   boshqa   sohalarida
korrupsiyani kamaytirish va oldini olishda muhim rol o ynaydi. Korrupsiya — bu	
ʻ
resurslarni   noqonuniy   ravishda   taqsimlash,   shaffoflikning   yo qligi   va   mansabdor	
ʻ
shaxslarning   suiiste mol   qilishining   natijasidir.   Elektron   hukumat   va   raqamli	
ʼ
18
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
31 platformalar   bu   jarayonlarni   avtomatlashtirish   va   shaffoflashtirish   orqali
korrupsiya ehtimollarini sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. 
Elektron   hukumat   —   bu   davlat   xizmatlarining   raqamli   shaklda   taqdim
etilishidir.   U   davlatning   fuqarolar,   biznes   va   boshqa   tashkilotlar   bilan   o zaroʻ
aloqalarini raqamli formatga o tkazish orqali samaradorlik va shaffoflikni oshiradi.	
ʻ
Elektron   hukumat   quyidagi   jihatlarda   korrupsiyani   kamaytirishga   yordam   beradi.
Elektron   hukumat   orqali   davlat   xizmatlari,   tenderlar,   soliq   to lovlari   va   boshqa	
ʻ
jarayonlar  onlayn platformalarda amalga oshiriladi. Bu esa barcha operatsiyalarni
ochiq   va   ko rinadigan   qilishga   imkon   beradi,   natijada   korrupsiya   risklari	
ʻ
kamayadi.   Misol   uchun,   elektron   tender   tizimlari   orqali   tenderlar   ochiq   bo lib,	
ʻ
ularni  ko rish  va tahlil  qilish imkoniyati  mavjud bo ladi,  shu bilan yomon niyatli	
ʻ ʻ
xatti-harakatlarga   yo l   qo yilmaydi.   Elektron   hukumat   jarayonlarini	
ʻ ʻ
avtomatlashtirish   korrupsiyaga   qarshi   samarali   vosita   hisoblanadi.   Qisqacha
aytganda,   jarayonlarni   avtomatik   tarzda   boshqarish,   odamlar   aralashuvini
minimallashtiradi.   Bu,   masalan,   fuqarolarni   ro yxatga   olish,   soliq   to lovlarini	
ʻ ʻ
amalga oshirish yoki davlat xizmatlaridan foydalanish kabi sohalarda sodir bo ladi.	
ʻ
Avtomatlashtirilgan   jarayonlarda   ishtirok   etuvchi   odamlar   soni   kamayadi,   bu   esa
noqonuniy   to lovlar   yoki   pora   olish   ehtimollarini   kamaytiradi.   Elektron   hukumat	
ʻ
platformalari   orqali   davlat   va   fuqarolar   o rtasida   amalga   oshiriladigan   barcha	
ʻ
aloqalar,   xabarlar   va   hujjatlar   elektron   tarzda   yuritiladi.   Shu   bilan   birga,   barcha
elektron xatlarni saqlash, ularni tekshirish va tahlil qilish mumkin bo ladi. Bunday	
ʻ
tizim,   odamlar   va   mansabdor   shaxslar   o rtasidagi   noqonuniy   kelishuvlarni   va	
ʻ
manipulyatsiyalarni   aniqlashga   yordam   beradi.   Elektron   hukumat   va   raqamli
platformalar monitoring va nazorat qilishni sezilarli darajada osonlashtiradi. Davlat
organlari   o z   faoliyatlarini   raqamli   tarzda   kuzatib   borishi   mumkin,   bu   esa	
ʻ
korrupsiya   holatlarining   tezda   aniqlanishiga   yordam   beradi.   Misol   uchun,   soliq
to lovlari va boshqa moliyaviy operatsiyalarni  onlayn tizim  orqali kuzatib borish,	
ʻ
pul aylanishining shaffofligini ta minlashga yordam beradi.	
ʼ 19
19
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
32 Raqamli   platformalar,   masalan,   davlat   xizmatlari   portallari,   raqamli   imzo
tizimlari   va   mobil   ilovalar   orqali   davlat   va   fuqarolar   o rtasida   samarali   muloqotʻ
o rnatiladi.   Ushbu   platformalar   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   quyidagi	
ʻ
vositalarni   taqdim   etadi.   Raqamli   imzo   tizimlari,   xususan,   shartnomalarni   va
boshqa   hujjatlarni   raqamli   tarzda   tasdiqlash   va   imzolash   imkoniyatini   beradi.   Bu
jarayonlar ortida hech qanday manipulyatsiyalar  yoki korrupsiya ehtimoli mavjud
emas, chunki raqamli imzo tizimi barcha ma lumotlarni xavfsiz tarzda tasdiqlaydi	
ʼ
va har   qanday  o zgartirishni  aniqlash  mumkin  bo ladi.  Soliq  to lovlari  va  boshqa	
ʻ ʻ ʻ
moliyaviy   operatsiyalarni   onlayn   tarzda   amalga   oshirish,   xususan,   raqamli
platformalarda amalga oshiriladigan to lov tizimlari  korrupsiyani  kamaytirishning	
ʻ
samarali   usuli   hisoblanadi.   Bunday   tizimlar,   barcha   tranzaktsiyalarni   qayd   etadi,
shu   bilan   birga,   o zboshimchalikni   oldini   oladi.   Bu   tizimlar   orqali   davlat   o z	
ʻ ʻ
soliqlarini va boshqa moliyaviy majburiyatlarini avtomatik tarzda to laydi, bu esa	
ʻ
poraxo rlikni   kamaytiradi.   Fuqarolar   va   biznes   subyektlari   onlayn   tarzda   ariza,	
ʻ
shikoyat yoki takliflarni yuborishlari mumkin. Bu esa, nafaqat davlat xizmatlarini
yaxshilashga,   balki   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   jamoatchilik   nazoratini
kuchaytirishga ham yordam beradi. Raqamli platformalar orqali fuqarolar o zining	
ʻ
haqli   ariza   va   shikoyatlarini   muammosiz,   tez   va   samarali   tarzda   taqdim   etishlari
mumkin,   bu   esa   davlat   organlarining   yanada   shaffof   bo lishini   ta minlaydi.	
ʻ ʼ
Raqamli texnologiyalarni ishlatib, korrupsiyaga qarshi kurashuvchi platformalar va
mobil   ilovalar   yaratish   mumkin.   Ushbu   platformalar,   fuqarolarga   korrupsiya
holatlariga duch kelganida tezda xabar berish imkonini beradi. Bundan tashqari, bu
platformalarda   fuqarolar   korrupsiyaga   oid   voqealarni   ro yxatga   olishlari,	
ʻ
shikoyatlarini yozishlari va hukumat organlariga yuborishlari mumkin. Singapurda
elektron   hukumat   tizimi   davlat   xizmatlari   va   boshqaruv   jarayonlarini   raqamli
shaklga   o tkazish   orqali   korrupsiyani   sezilarli   darajada   kamaytirishga   muvaffaq	
ʻ
bo lgan.   Ular   shaffof   onlayn   tizimlar,   elektron   tenderlar   va   raqamli   xizmatlarni	
ʻ
keng   joriy   etish   orqali   korrupsiyaning   oldini   olishda   katta   natijalarga   erishgan.
Estoniya e-Respublika loyihasi bilan dunyoga namuna bo ldi. Ushbu loyiha davlat	
ʻ
xizmatlarini   raqamli   platformalarda   amalga   oshirishni,   shuningdek,   fuqarolarga
33 davlat bilan ishlashni osonlashtirishni o z ichiga oladi. Bu tizim orqali korrupsiyaʻ
darajasi   pasaygan,   chunki   barcha   xizmatlar   onlayn   va   ko rinadigan   bo lgan.	
ʻ ʻ
O zbekistonda   ham   "Elektron   hukumat"   tizimi   doirasida   davlat   xizmatlarining	
ʻ
raqamli   shakllari   joriy   etilmoqda.   Raqamli   xizmatlar   va   elektron   tizimlar
yordamida davlat va fuqarolar o rtasidagi aloqalar shaffof va tezkor tarzda amalga	
ʻ
oshirilmoqda.   Bu   jarayon,   ayniqsa,   korrupsiyaning   oldini   olishga,   davlat
organlarining   samaradorligini   oshirishga   xizmat   qilmoqda.   Yangi   texnologiyalar,
xususan,   elektron   hukumat   va   raqamli   platformalar,   korrupsiyani   kamaytirish   va
oldini   olishda   samarali   vositalar   sifatida   xizmat   qilmoqda.   Ular   shaffoflikni
ta minlash,  davlat  xizmatlarini  avtomatlashtirish,  fuqarolarni   onlayn  ravishda  jalb	
ʼ
qilish, monitoring va nazoratni  kuchaytirish  imkoniyatini  beradi. Shu bilan birga,
korrupsiyaga qarshi kurashishning samaradorligini oshiradi va jamiyatda adolat va
ishonchni   mustahkamlashga   yordam   beradi.  Korrupsiya   —   davlat   va  jamiyatning
samarali   faoliyatini   to xtatib   qo yadigan,   resurslarning   noto g ri   taqsimlanishiga	
ʻ ʻ ʻ ʻ
sabab   bo ladigan   xavfli   ijtimoiy   muammo   hisoblanadi.   O zbekistonda	
ʻ ʻ
korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   yangi   texnologiyalar,   xususan,   sun iy   intellekt	
ʼ
(SI)   va   avtomatlashtirilgan   tizimlar   qo llanilishi,   ushbu   muammoni   hal   etishda	
ʻ
samarali   vosita   bo lishi   mumkin.   SI   va   avtomatlashtirilgan   tizimlar,   korrupsiya	
ʻ
jinoyatlarini   aniqlash,   oldini   olish,   hamda   davlat   xizmatlari   va   boshqaruv
jarayonlarini shaffof va adolatli qilishda kuchli instrument sifatida ishlatiladi. 20
Sun iy   intellekt   yordamida   korrupsiya   holatlariga   oid   katta   hajmdagi	
ʼ
ma lumotlarni tahlil qilish va tahlil qilish jarayonini avtomatlashtirish mumkin. SI	
ʼ
tizimlari,   masalan,   davlat   idoralari   tomonidan   taqdim   etilgan   hisob-kitoblar,
tenderlar,   byudjet   sarflarini   va   boshqa   ma lumotlarni   analiz   qilish   orqali   noaniq	
ʼ
yoki   shubhali   faoliyatlarni   aniqlashga   yordam   beradi.   Shunday   qilib,   sun iy	
ʼ
intellekt   o zi   tahlil   qilgan   ma lumotlardan   natijalar   chiqaradi   va   potentsial	
ʻ ʼ
korrupsiya   xavfini   ko rsatadi.   Raqamli   tizimlar   yordamida,   shu   jumladan   sun iy	
ʻ ʼ
intellekt   orqali   amalga   oshirilgan   barcha   moliyaviy   operatsiyalarni   monitoring
20
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
34 qilish mumkin. SI algoritmlari yordamida tranzaktsiyalarni real vaqtda tahlil qilib,
ular   orasida   shubhali,   odatiy   bo lmagan   yoki   xavfli   aloqalar   va   xatti-harakatlarʻ
aniqlanishi   mumkin. Bu  orqali  korrupsiya  holatlari, masalan,   noqonuniy to lovlar	
ʻ
yoki   poraxo rlik   alomatlari   tezda   ko rsatiladi.   SI   algoritmlari   ma lumotlar	
ʻ ʻ ʼ
bazasida,   xususan,   davlat   xizmatchilari,   tadbirkorlar   va   boshqa   shaxslar   bilan
bog liq   bo lgan   shubhali   faoliyatlarni   kuzatish   imkonini   beradi.   Sun iy   intellekt	
ʻ ʻ ʼ
tizimlari korruptsiyaga aloqador bo lgan faoliyatlarni aniqlash uchun xodimlarning	
ʻ
o zaro   aloqalarini   va   ularning   xatti-harakatlarini   baholashga   yordam   beradi.   Bu,	
ʻ
masalan,   soliq   to lovlari,   tenderlar   va   boshqa   davlat   xizmatlari   doirasida   yuzaga	
ʻ
kelgan   korrupsiya   holatlarining   oldini   olishga   yordam   beradi.   O zbekistonda	
ʻ
tenderlar   va   davlat   xaridlari   jarayonlarini   avtomatlashtirish   va   elektronlashtirish
orqali   korrupsiya   xavfini   kamaytirish   mumkin.   Elektron   tender   tizimlari,   barcha
hujjatlar,   tanlovlar   va   baholashlar   shaffof   tarzda   amalga   oshirilishini   ta minlaydi.	
ʼ
Bunday   tizimda   ishtirokchilarni   onlayn   ravishda   ro yxatga   olish,   tenderni	
ʻ
o tkazish,   hujjatlarni   elektron   tarzda   taqdim   etish   va   tanlov   natijalarini   onlayn	
ʻ
tarzda   ko rish   imkoniyati   mavjud.   Bu   esa   korrupsiyaga   oid   manipulyatsiyalarni	
ʻ
oldini   oladi.   Avtomatlashtirilgan   tizimlar,   masalan,   elektron   identifikatsiya   va
raqamli imzo tizimlari orqali, shaxsiy ma lumotlar va hujjatlarni aniq va ishonchli	
ʼ
tekshirish   imkonini   beradi.   Bu   esa   davlat   xizmatchilarining   yoki   tadbirkorlarning
noqonuniy   ravishda   o z   manfaatlarini   ko zlab,   xato   yoki   soxta   ma lumotlarni	
ʻ ʻ ʼ
taqdim   etishiga   yo l   qo ymaydi.   Raqamli   tizimlar   yordamida   fuqarolar   va	
ʻ ʻ
tashkilotlar,   davlat   xizmatlari   uchun   kerakli   hujjatlarni   raqamli   formatda   taqdim
etadilar,   va   barcha   jarayonlar   avtomatik   ravishda   ko rib   chiqiladi.   O zbekistonda	
ʻ ʻ
davlat   xizmatlari   jarayonlarini   avtomatlashtirish   va   real   vaqt   monitoringini   joriy
etish orqali korrupsiyani kamaytirish mumkin. Shu bilan birga, korrupsiyaga qarshi
monitoring tizimlari korrupsiya bilan bog liq xatti-harakatlar haqida onlayn tarzda	
ʻ
ma lumot   beradi.   Masalan,   soliq   to lovlari,   tender   jarayonlari,   davlat   xaridlari   va	
ʼ ʻ
boshqa   ko plab   jarayonlar   ustidan   nazorat   o rnatiladi   va   o zboshimchaliklar	
ʻ ʻ ʻ
aniqlanadi.   Raqamli   boshqaruv   tizimlari   va   e-rahbarlik   platformalari   davlat
boshqaruvi   jarayonlarini   avtomatlashtirish   va   shaffoflashtirishda   muhim   rol
35 o ynaydi.   Raqamli   tizimlar   yordamida   barcha   davlat   idoralarining   faoliyatiniʻ
kuzatish,   qarorlar   va   resurslarni   taqsimlashni   boshqarish   jarayonlarini
optimallashtirish   mumkin.   Bu   korrupsiya   uchun   imkoniyatlarni   kamaytiradi,
chunki   barcha   qarorlar   va   resurslarni   taqsimlash   jarayonlari   ochiq   va   avtomatik
tarzda amalga oshiriladi. Sun iy intellekt va avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida	
ʼ
barcha jarayonlar ochiq va ko rinadigan bo ladi. Har bir operatsiya va harakatning
ʻ ʻ
aniq   yozuvi   saqlanadi,   bu   esa   korrupsiyaga   qarshi   samarali   kurashishga   imkon
yaratadi.   SI   va   avtomatlashtirilgan   tizimlar,   inson   omilidan   xatoliklar   yoki
poraxo rlikni   kamaytirishga   yordam   beradi.   Odamlar   o rtasidagi   muloqotlar   va	
ʻ ʻ
kelishuvlarni   minimal   darajaga   tushiradi,   shu   bilan   birga,   davlat   xizmatlarini
avtomatik tarzda taqdim etadi. SI tizimlari real  vaqt rejimida ma lumotlarni tahlil	
ʼ
qilish va kuzatish imkoniyatini beradi. Korrupsiyaga aloqador bo lgan barcha xatti-
ʻ
harakatlar   tezda   aniqlanadi,   va   ular   to g risida   ma lumot   beriladi.	
ʻ ʻ ʼ
Avtomatlashtirish   jarayonlari   ko p   miqdordagi   ma lumotlarni   tez   va   samarali	
ʻ ʼ
tarzda   tahlil   qilish   imkonini   beradi,   bu   esa   korrupsiyaga   qarshi   kurashishning
samaradorligini   oshiradi   va   kam   resurs   sarfini   ta minlaydi.   O zbekistonda	
ʼ ʻ
korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   sun iy   intellekt   va   avtomatlashtirilgan	
ʼ
tizimlarning   joriy   etilishi   yangi   imkoniyatlar   yaratmoqda.   Bu   texnologiyalar
korrupsiyaning   oldini   olish   va   unga   qarshi   kurashishda   samarali   vosita   bo lib,	
ʻ
davlat   organlarining   faoliyatini   shaffoflashtirish,   fuqarolar   va   biznes   bilan
aloqalarni yaxshilash, va barcha jarayonlarni avtomatiklashtirish orqali korrupsiya
ehtimollarini   kamaytirishga   yordam   beradi.   Sun iy   intellekt   va   raqamli	
ʼ
texnologiyalarni keng qo llash, davlat boshqaruvi va jamiyatning barcha sohalarida	
ʻ
adolatni va samaradorlikni ta minlashga katta hissa qo shadi.	
ʼ ʻ 21
Korrupsiya   –   bu   nafaqat   milliy,   balki   global   muammo   hisoblanadi.   Barcha
davlatlar   bu   masalani   hal   qilish   uchun   o z   strategiyalari   va   choralarini   ishlab	
ʻ
chiqqan.   Biroq,   xalqaro   tajribalar,   ayniqsa,   muvaffaqiyatli   bo lgan   mamlakatlar	
ʻ
o zlarining   korrupsiyaga   qarshi   kurashishdagi   ishlanmalari   bilan   o rnak	
ʻ ʻ
21
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
36 bo lmoqda.   Korrupsiya   jinoyatlarini   oldini   olishda   xalqaro   miqyosda   amalgaʻ
oshirilayotgan   ishlanmalar   va   muvaffaqiyatli   strategiyalarni   tahlil   qilish,   boshqa
mamlakatlarga   yordam   berishi   mumkin.   BMT   Korrupsiya   Konvensiyasi   2003-
yilda   qabul   qilindi   va   xalqaro   hamjamiyatni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishga
chaqiradi.   Ushbu   konvensiya   davlatlarni,   shuningdek,   davlat   idoralarida
korrupsiyaga   qarshi   kurashish,   shaffoflikni   oshirish,   qonunchilikni   yaxshilash   va
korrupsiya   bilan   bog liq   jinoyatlarni   ko rib   chiqish   uchun   o z   milliy   qonunlarida	
ʻ ʻ ʻ
kerakli   o zgarishlarni   kiritishga   undaydi.   Konvensiya   xalqaro   hamkorlikni	
ʻ
kuchaytiradi va mamlakatlar o rtasida ma lumot almashish,  o zaro yordam berish	
ʻ ʼ ʻ
imkoniyatlarini yaratadi. Dunyoning ko plab mamlakatlarida korrupsiyani aniqlash	
ʻ
va   unga   qarshi   kurashish   uchun   maxsus   xalqaro   tashkilotlar   mavjud.   Masalan,
Transparency   International   (TI)   har   yili   korrupsiya   darajasini   baholovchi
"Korrupsiya   Indeksi"ni   nashr   etadi.   Ushbu   indeks,   davlatlarning   korrupsiyaga
qarshi   kurashishdagi   muvaffaqiyatlarini   baholashga   yordam   beradi   va   davlatlarni
shaffoflikni   oshirishga   rag batlantiradi.   Evropa   Ittifoqi   (EI)   korrupsiyaga   qarshi	
ʻ
kurashishda o zining mustahkam pozitsiyasini saqlab keladi. EI davlatlari o rtasida	
ʻ ʻ
korrupsiyaga   qarshi   yagona   siyosatni   amalga   oshiradi.   Bu   siyosat   doirasida   a zo	
ʼ
davlatlar   korrupsiyani   aniqlash   va   unga   qarshi   samarali   choralarni   joriy   etish
bo yicha   bir-biriga   yordam   beradi.   Evropa   Ittifoqi   qonunlarni   kuchaytirish,	
ʻ
shaffoflikni   ta minlash,   davlat   boshqaruvi   tizimini   avtomatlashtirish   va	
ʼ
korrupsiyaning oldini olishda xalqaro hamkorlikni kuchaytiradi.
OECD   korrupsiyaning   oldini  olishda   samarali  yondashuvlarni  ilgari   suradi.
Tashkilotning   "Korrupsiya   oldini   olish"   dasturi   doirasida   a zo   mamlakatlarga   o z	
ʼ ʻ
qonunchiliklarini   kuchaytirish,   shaffof   boshqaruv   tizimlarini   yaratish,   va
korrupsiyaga   qarshi   tizimlar   tashkil   qilish   bo yicha   yo l-yo riqlarni   taqdim   etadi.	
ʻ ʻ ʻ
OECD   a zo   mamlakatlarga   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   ijtimoiy   va   iqtisodiy	
ʼ
inqirozlarni bartaraf etish uchun o zaro tajriba almashishni rivojlantirishga yordam	
ʻ
beradi.   Xalqaro   Valyuta   Jamg armasi   (IMF)   va   Jahon   Banki   kabi   xalqaro
ʻ
moliyaviy   tashkilotlar,   korrupsiyaning   oldini   olish   uchun   milliy   va   xalqaro
miqyosda   tegishli   strategiyalarni   ishlab   chiqadi.   Ular   davlatlar   uchun   ta minot	
ʼ
37 zanjirlarini shaffoflashtirish, korrupsiya bilan bog liq bo lgan moliyaviy oqimlarniʻ ʻ
nazorat   qilish   va   hamkorlikni   oshirish   bo yicha   texnik   yordam   va   maslahatlar	
ʻ
beradi.   Singapur,   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   dunyodagi   eng   muvaffaqiyatli
mamlakatlardan biridir. Ularning strategiyasi  davlat  xizmatlarini  shaffoflashtirish,
korrupsiyaga   qarshi   qat iy   qonunlarni   joriy   etish,   va   davlat   xizmatchilarini	
ʼ
monitoring qilishni o z ichiga oladi. Singapur hukumati, korrupsiyani kamaytirish	
ʻ
uchun   yirik   miqdordagi   mablag larni   sarfladi,   barcha   davlat   boshqaruvi	
ʻ
jarayonlarini   raqamlashtirdi   va   xodimlarga   o rnak   bo ladigan   yuqori   etik	
ʻ ʻ
me yorlarni   belgilab   berdi.   Singapurda   davlat   xizmatchilarini   yuksak   maosh   va	
ʼ
mukofotlar   bilan   rag batlantirish,   ularning   korrupsiyaga   qarshi   faolligini   oshirish	
ʻ
va jazo tizimini qat iylashtirish orqali korrupsiyani sezilarli darajada kamaytirishga	
ʼ
erishildi.   Singapur   hukumati   tomonidan   o rnatilgan   mustahkam   institutlar,	
ʻ
masalan,   Singapur   Antikorrupsiya   Byurosi   (CPIB)   korrupsiya   jinoyatlarini
aniqlashda juda muvaffaqiyatli bo lgan. Shveytsariyada korrupsiyani oldini olishda	
ʻ
ochiq   moliya   tizimi   samarali   ishlatilgan.   Davlatning   barcha   xarajatlari   va
moliyaviy   operatsiyalari   to liq   ravishda   jamoatchilikka   ochiq   qilib   qo yilgan,	
ʻ ʻ
shuning   uchun   fuqarolar   har   qanday   noaniqlikni   va   xatoliklarni   tezda   aniqlay
olishadi.   Shveytsariya   hukumati   davlatning   barcha   xarajatlarini   va   soliqlarni
elektron   tizim   orqali   boshqaradi,   bu   esa   korrupsiyaga   yo l   qo ymaslik   uchun	
ʻ ʻ
yanada   samarali   vosita   hisoblanadi.   Germaniya   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda
qat iy   qonunlarni   va   ichki   nazorat   tizimlarini   joriy   etgan.   Germaniya   hukumati	
ʼ
davlat   xizmatchilarining   barcha   moliyaviy   va   manfaatlarini   tizimli   tarzda   nazorat
qiladi, hamda ularni har doim monitoring qiladi. Germaniyada korporativ sektorda
ham korrupsiyaga qarshi kurashish uchun aniq qonunlar va ichki nazorat tizimlari
mavjud.   Estoniya   davlat   boshqaruvi   tizimini   raqamlashtirish   orqali   korrupsiyani
kamaytirish   bo yicha   muvaffaqiyatli   tajribaga   ega.   Estoniya,   barcha   davlat	
ʻ
xizmatlarini   elektron   platformalarga   o tkazib,   ularni   shaffof   va   ko rinadigan	
ʻ ʻ
qilishga   muvaffaq   bo ldi.   Shu   bilan   birga,   korrupsiyaga   qarshi   qat iy   qonunlarni	
ʻ ʼ
joriy  etib, korrupsiya  holatlarini  aniqlash   va jazolash   tizimini   kuchaytirdi.  Dunyo
miqyosida   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   amalga   oshirilayotgan   ishlanmalar   va
38 strategiyalar turli mamlakatlarda muvaffaqiyatli tajribalarni taqdim etadi. Singapur,
Shveytsariya,   Germaniya   va   Estoniya   kabi   davlatlar,   o zlarining   korrupsiyagaʻ
qarshi   samarali   yondashuvlari   bilan   dunyo   miqyosida   o rnak   bo lib,   boshqa	
ʻ ʻ
mamlakatlarga   korrupsiyani   kamaytirish   va   oldini   olishda   yordam   berishmoqda.
O zbekiston   ham,   xalqaro   tajribalardan   foydalangan   holda,   korrupsiyaga   qarshi	
ʻ
kurashda samarali strategiyalarni joriy etish va amalga oshirish orqali bu masalani
hal qilishda katta muvaffaqiyatlarga erishishi mumkin. 22
22
 Абдурасулова Қ. Коррупцияга қарши кураш. Бу борада чет эл қонунларида нималар белгиланган? // Ҳаёт
ва   қонун,   №   3.   2003   йил .   (Abdurasulova   K.   Fight   against   corruption.   What   is   defined   in   foreign   laws   in   this
regard?);
39 XULOSA
O zbekistonda   korrupsiya   jinoyatlari   davlatning   iqtisodiy,   siyosiy   vaʻ
ijtimoiy rivojlanishiga salbiy ta sir ko rsatadi. Korrupsiyaning oldini olish va unga	
ʼ ʻ
qarshi   kurashishda   mamlakatda   bir   qator   chora-tadbirlar   amalga   oshirilmoqda,
jumladan,   korrupsiyaga   qarshi   maxsus   qonunlar,   davlat   dasturlari,   xalqaro
hamkorlik   va   yangi   texnologiyalar   joriy   etilmoqda.   Biroq,   bu   borada   mavjud
muammolarni hal qilish uchun qo shimcha choralar va chuqur tizimli o zgarishlar	
ʻ ʻ
zarur.   O zbekiston,   xalqaro   tajribalardan   foydalanib,   korrupsiyaga   qarshi	
ʻ
kurashishda   yanada   samarali   tizimlarni   yaratishi,   davlat   boshqaruvi   jarayonlarini
yanada   shaffoflashtirishi   va   korrupsiyani   minimallashtirishi   mumkin.   Fuqarolar,
nodavlat   tashkilotlar   va   ommaviy   axborot   vositalari   korrupsiyaga   qarshi
kurashishda   muhim  rol   o ynaydi.   Davlat,  fuqarolik  jamiyatini   qo llab-quvvatlash,	
ʻ ʻ
ularni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   yanada   faol   ishtirok   etishga
rag batlantirishi kerak. Shuningdek, bu sohada tashkilotlar va fuqarolar tomonidan	
ʻ
beriladigan   shikoyatlar   va   takliflarga   alohida   e tibor   qaratilishi   lozim.   Elektron	
ʼ
hukumat   va   raqamli   platformalarni   yanada   kengaytirish,   davlat   xizmatlarini
raqamlashtirish va xizmatlarni tezkor, shaffof va adolatli tarzda taqdim etish orqali
korrupsiyaning   oldini   olish   mumkin.   Sun iy   intellekt   va   avtomatlashtirilgan	
ʼ
tizimlar   yordamida   korrupsiyaga   oid   holatlarni   tezda   aniqlash   va   oldini   olishni
davom ettirish zarur. Davlat xizmatchilari va fuqaro jamiyatini, shuningdek, yosh
avlodni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   targ ibot   qilish   uchun   maxsus   treninglar
ʻ
va   kurslarni   tashkil   etish.   O quv   dasturlarini   korrupsiya   bilan   kurashish,	
ʻ
shaffoflikni   oshirish   va   etik   me yorlarni   targ ib   qilish   bo yicha   chuqurlashtirish
ʼ ʻ ʻ
kerak.
O zbekistonda mavjud korrupsiyaga qarshi qonunlarni joriy qilish va ularni	
ʻ
takomillashtirish   zarur.   Misol   uchun,   davlat   xizmatchilarining   moliyaviy   holatini
yaxshilab   nazorat   qilish,   ularning   o ziga   tegishli   aktivlarini   tekshirish   va   ularni	
ʻ
to g ri   deklaratsiya   qilish   tizimini   kuchaytirish.   Korrupsiyaga   qarshi   kurashishda	
ʻ ʻ
jazo   tizimini   kuchaytirish   zarur.   Korrupsiya   jinoyatlari   uchun   belgilangan   jazo
choralari   aniq   va   qat iy   bo lishi   kerak.   Shu   bilan   birga,   korrupsiyaga   qarshi	
ʼ ʻ
40 kurashishdagi   xalqaro   tajribalarni   hisobga   olib,   qonunlarni   joriy   etishda   texnik
jihatlar   va   samarali   amaliyotlarni   ishlab   chiqish   muhimdir.   Korrupsiya
jinoyatlariga   qarshi   kurashish   uchun   davlat   boshqaruvi,   tenderlar,   byudjet
jarayonlari va boshqa sohalarda yangi normativ hujjatlar yaratish va ularni amalga
oshirishda   shaffoflikni   ta minlash.   Xalqaro   qonunchilik   tajribasini   o rganib,ʼ ʻ
qonunlarni   yanada   takomillashtirish   muhimdir.   OAV   va   media   vositalarining
korrupsiyaga   qarshi   kurashishda   faol   ishtiroki   muhim   ahamiyatga   ega.   OAV
korrupsiyaga   oid   holatlar   haqida   axborot   berishi,   davlat   organlarining   faoliyatini
monitoring   qilish   va   jamiyatni   korrupsiyaga   qarshi   kurashishga   rag batlantirishi	
ʻ
kerak.   Bu   orqali   jamoatchilik   tomonidan   korrupsiyaga   qarshi   kurashning
samaradorligini oshirish mumkin. Xususiy sektor va davlat o rtasidagi hamkorlikni	
ʻ
rivojlantirish   orqali   korrupsiya   jinoyatlarining   oldini   olishda   samarali   tizimlarni
yaratish   mumkin.   Xususiy   sektor   tomonidan   korrupsiyaga   qarshi   kurashishda
yangi   texnologiyalar   va   tizimlarni   joriy   etish,   davlat   idoralari   bilan   hamkorlikda
ishlash   orqali   ijobiy   natijalarga   erishish   mumkin.   O zbekistonning   xalqaro	
ʻ
tashkilotlar bilan hamkorligi va xalqaro tajribalarni o rganishi, korrupsiyaga qarshi	
ʻ
kurashda   samarali   yondashuvlarni   ishlab   chiqish   va   amalga   oshirishga   yordam
beradi.   Mamlakatlar   o rtasida   ma lumot   almashish   va   birgalikda   ishlash   orqali	
ʻ ʼ
korrupsiyani   kamaytirish   bo yicha   yangi   chora-tadbirlarni   amalga   oshirish	
ʻ
mumkin.   Xulosa   qilib   aytganda,   O zbekistonda   korrupsiyaga   qarshi   kurashish	
ʻ
uchun   joriy   etilayotgan   choralar   samarali   bo lishi   mumkin,   ammo   ularni   yanada	
ʻ
kuchaytirish,   yangi   qonunlar   va   normativ   hujjatlarni   ishlab   chiqish,   shuningdek,
davlat va jamiyat o rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish orqali korrupsiyani yanada	
ʻ
kamaytirish   va   oldini   olish   mumkin.   Bu   o zgarishlar   mamlakatning   iqtisodiy   va	
ʻ
ijtimoiy rivojlanishini ta minlashda muhim ahamiyatga ega bo ladi.	
ʼ ʻ
41 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATIʻ
1. O zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   2020-yil   25-	
ʻ
yanvardagi   Oliy   Majlisga   Murojaatnomasi.
https://uza.uz/oz/politics/zbekistonrespublikasi-prezidenti-shavkat-
mirziyeevning-oliy-25-01  2020.(President Shavkat Mirziyoyev s Address to the	
ʼ
Oliy Majlis); 
2. Авдеев В.А., Авдеева О.А. Стратегические направления противодействия
коррупции   в   РФ   //   Российская   юстиция.   2016.   №   7.   С .   19–21.   (Strategic
directions   for   combating   corruption   in   the   Russian   Federation.   Avdeev   V.A.,
Avdeeva O.A.);
3. O zbekiston   Respublikasining   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashish   to g risida”gi	
ʻ ʻ ʻ
Qonuni. //   https://lex.uz/docs/-3088008    / (Law of the Republic of  Uzbekistan
on Combating Corruption); 
4. O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O zbekiston   Respublikasida
ʻ ʻ
korrupsiyaga qarshi kurashish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to g risida”gi   Farmoni.   //  
ʻ ʻ https://lex.uz/docs/-4355387   /   Qonun   hujjatlari
ma lumotlar milliy bazasi, 29.05.2019y., 5729-son. (Decree of the President of
ʼ
the Republic of Uzbekistan “On measures for further improvement of the Anti-
Corruption System in the Republic of Uzbekistan”); 
5. O zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   “O zbekiston   Respublikasida
ʻ ʻ
korrupsiyaga   qarshi   kurashish   tizimini   takomillashtirish   bo yicha   qo shimcha	
ʻ ʻ
choratadbirlar to g risida”gi Farmoni. // 	
ʻ ʻ https://lex.uz/ru/docs/-4875784   Qonun
hujjatlari   ma lumotlar   milliy   bazasi,   30.06.2020y.,   6013-son.   (Decree   of   the	
ʼ
President   of   the   Republic   of   Uzbekistan   “On   additional   measures   to   improve
the Anti-Corruption System in the Republic of Uzbekistan”); 
6. [Elektron manba].URL:  https://kun.uz/30443880  
7. Birlashgan   Millatlar   Tashkilotining   Korrupsiyaga   qarshi   Konvensiyasi.   //
[Elektron   manba].   URL:   https://lex.uz/docs/-1461329     (United   Nations
Convention   Against   Corruption);
URL:https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/nzl  
42 8. Criminal   Law   of   the   People s   Republic   of   China.   //   [Electronic   resource].ʼ
URL    :   https    ://    www    .   fmprc    .   gov    .   cn    /   ce    /   cgvienna    /   eng    /   dbtyw    /   jdwt    /   crimelaw    /   t   209043   
.   htm     
9. Ответственность   за   должностные   преступления   в   зарубежных   странах.   /
Отв.   ред.   Решетников   Ф . М .   –   М .,   1994.   –   С .   41-42;   (Responsibility   for
official crimes in foreign countries); 
10. Уголовный кодекс Федеративной Республики Германии в редакции от 13
ноября   1998   г.   по   состоянию   на   15   мая   2003   г.   Ст.198.   URL:
http://rawunsch.de/images/Ugolovnyiyi_Kodeks.pdf   (Criminal   Code   of   the
Federal Republic of Germany); 
11. Criminal   Code   of   the   Kingdom   of   Spain.   //   [Electronic   resource].   URL:
https://www.legislationline.org/download/id/6443/file/Spain_CC_am2013_en.p
df  
12. Republic of Korea: Criminal Code (Wholly amended as of Jan. 1, 1998). p.21.
URL:  https://www.refworld.org/docid/3f49e3ed4.html  
13. Абдурасулова   Қ.   Коррупцияга   қарши   кураш.   Бу   борада   чет   эл
қонунларида   нималар   белгиланган?   //   Ҳаёт   ва   қонун,   №   3.   2003   йил .
(Abdurasulova K. Fight against corruption. What is defined in foreign laws in
this regard?);
14. Title   18   of   the   United   States   Code   //   [Electronic   resource]   URL:
https://uscode.house.gov/browse/prelim@title18&edition=prelim   
15. Criminal Justice (Corruption Offences) Act 2018 // [Electronic resource] URL:
https://www.irishstatutebook.ie/eli/2018/act/9/enacted/en/html 
16. Criminal   Code   of   Lithuania   //   [Electronic   resource]   URL:
https://www.legislationline.org/download/id/7723/file/Lithuania_CC_2000_am
2015_ en.pdf    
17. Prevention   of   corruption   Act   //   [Electronic   resource].   URL:
https://publicofficialsfinancialdisclosure.worldbank.org/sites/fdl/files/assets/
lawlibrary-files/Singapore_AntiCorruption%20Law_1960%20amended
%202002_en.pdf  
43 18. Malaysian   Anti-Corruption   Commission   Act   2009.   URL:
https://www.sprm.gov.my/admin/files/sprm/assets/pdf/penguatkuasaan/act-694-
bi.pdf  
19. Republic   of   Lithuania   Criminal   code   //   [Electronic   resource].   URL:
https://www.legislationline.org/download/id/8272/file/Lithuania_CC_2000_am
2017_ en.pdf ;
20. Уголовный   кодекс   Грузии .   URL:
https://matsne.gov.ge/ru/document/view/16426?publication=236   (The   Criminal
Code of Georgia); URL:  https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/nzl ; 
21. Crimes   Act   1961   //   [Electronic   resource].   URL:
https://www.legislation.govt.nz/act/public/1961/0043/latest/DLM327382.html ; 
22. Зуфаров   Р . А .,   Ахраров   Б . Ж .,   Мирзаев   У . М .   Коррупция .   Қонун.
Жавобгарлик.   Монография   //Масъул   муҳаррир:   ю.ф.д.,   проф.
М.Х.Рустамбаев.   –   Т.:   ТДЮИ   нашриёти,   2011.   –   Б.   50-51.   ( Zufarov   R . A .,
Akhrarov   B .,  Mirzaev   U . M .  Corruption .  Law. Responsibility). 
44

O‘zbekiston jinoyat qonunchiligida korrupsiya jinoyatlarining oldini olish

Купить
  • Похожие документы

  • Davlat xizmatchisi
  • Davlat xizmatchisi ARGOS
  • Oilaviy maishiy zo'ravonlik jinoyatining jinoiy huquqiy tavsifi kurs ishi
  • Jinoiy javobgarlik va uning asoslari
  • Diniy ta’limotdan saboq berish tartibini buzish jinoyatining jinoiy-huquqiy tavsifi (nazariya va amaliyot)

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha