Oʻzbekiston qishloq xoʻjaligini mintaqaviy joylashish xususiyatlari va rivojlanish istiqbollari

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI 
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
___________________ fakulteti ___________________yo’nalishi
_____________________________________ning
______________________________________ fanidan
K URS ISHI
O zbekiston qishloq xo jaligini mintaqaviyʻ ʻ
joylashish hususiyatlari va rivojlanish istiqbollari 2Kirish
I.Bob. O zbekistonda qishloq xo jaligini mintaqaviy rivojlantirish ʻ ʻ
1.1. O zbekistonda qishloq xo jaligining rivojlanishi 	
ʻ ʻ
1.2. O zbekistonda qishloq xo jaligi tarmoqlarini joylashtirish(xududlarni 
ʻ ʻ
qishloq xo jaligi tarmoqlariga ixtisoslashuvi) 	
ʻ
1.3. Qishloq xo jaligining intensiv tarmoqlari 	
ʻ
II. Bob. O zbekiston qishloq xo jaligining rivojlanish istiqbollari	
ʻ ʻ
2.1. Qishloq xo jaligini rivojlanish istiqbollari 	
ʻ
2.2. Qishloq xo jaligini rivojlantirishdagi muammolar
ʻ
2.3. Qishloq xo jaligining eksportbop mahsulotlari
ʻ
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar 3Kirish 
Kurs   ishining   dolzarbligi:   Aholi   uchun   oziq-ovqat   mahsulotlarini   etqazib
beruvchi   asosiy   manbadir.   Ayni   vaqtda   u   keng   istemol   maxsulotlari   ishlab
chiqaruvchi sanoatning bir qancha tarmoqlari uchun xom-ashyo yetkazib beradi.
Masalan, qishloq xo jalik xom-ashyosining ulushi (qiymat jixatidan) ip-gazlamaʻ
sanoatida barcha moddiy xarajatlarning 60 foizini, qandolat sanoatida salkam 70
foizni, yog  va sut sanoatida qariyb 80 foizni tashkil qiladi. Bularning hammasi	
ʻ
shuni   ko rsatadiki,   qishloq   xo jalik   ishlab   chiqarishni   ko ngildagiday   sur atlar	
ʻ ʻ ʻ ʼ
bilan rivojlanmasa, xalq turmush darajasini oshirishning hech qanday eng yaxshi
programmasini ham ro yobga chiqarib bo lmaydi. 	
ʻ ʻ
                  Qishloq   xo jaligining   ahamiyati   yana   shu   bilan   belgilanadiki,   xalq
ʻ
xo jaligida   band   bo lgan   xodimlarning   27   foizi   shu   sohada   mehnat   qiladi.	
ʻ ʻ
Qishloq   xo jaligida   mamlakat   milliy   daromadining   taxminan   uchdan   bir   qismi	
ʻ
yaratiladi.   Shu   sababli   mamlakat   butun   iqtisodiyotining   o sish   sur atlari,	
ʻ ʼ
mehnatkashlar   farovonligini   oshirish   ko p   jihatdan   qishloq   xo jaligining	
ʻ ʻ
rivojlanish   darajasiga   bog liqdir.   Shu   bilan   birga   sotsial-siyosiy   jihatni   ham	
ʻ
xisobga   olish   muhimdir.   Qishloq   xo jaligini   yuksaltirish   ishchilar   sinfi   bilan	
ʻ
dehqonlar ittifoqini mustahkamlashning eng muhim shartidir. V.I.Lenin qishloq
xo jaligining   ahamiyatini   belgilar   ekan,   mustahkam   qishloq   xo jalik   bazasi	
ʻ ʻ
bo lmasa, hech qanday xo jalik qurilishi bo lishi mumkin emas deb ta kidlagan. 
ʻ ʻ ʻ ʼ
           Qishloq xo jaligi -moddiy ishlab chiqarish ning asosiy tarmoqlaridan biri.	
ʻ
Dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari olish uchun ekinlar ekish va chorva
mollarini   ko paytirish   bilan   shug ullanadi,   aholini   oziq-ovqat   mahsulotlari   va	
ʻ ʻ
xalq xo jaligining bir qancha tarmoqlarini xom ashyo bilan ta minlaydi. Qishloq	
ʻ ʼ
xo jaligi   o simlik   va   hayvon   mahsulotlarini   dastlabki   qayta   ishlashning   turli	
ʻ ʻ
tarmoqlarini   ham   o z   ichiga   oladi.   Moddiy   ishlab   chiqarishning   boshqa   jami	
ʻ
sohalaridan   farq   qilgan   holda   Qishloq   xo jaligi   juda   katta   may-donlarda   va	
ʻ
hududiy   xilma   xil   sharoitlarda   olib   boriladi.   Unda   yer   (asosiy   ishlab   chiqarish
vositasi),   yorug lik,   issiqlik,   suv   va   tirik   organizmlar   —   o simlik   va	
ʻ ʻ 4hayvonlardan   foydalaniladi.   Qishloq   xo jaligining   ishlab   chiqarish   davri   ishʻ
davri   bilan   mos   tushmaydi.   Qx.ning   asosiy   tarmoqlari   —   dehqonchilik   va
chorvachilik. Ular ham o z navbatida bir qadar kichikroq tarmoqlarga bo linadi	
ʻ ʻ
(dehqonchilikda — dalachilik, sabzavotchilik, polizchilik, bog dorchilik, o rmon	
ʻ ʻ
xo jaligi   va   boshqa;   chorvachilikda   —   qoramolchilik,   qo ychilik,   yilqichilik,	
ʻ ʻ
cho chqachilik,   parrandachilik,   asalarichilik,   pillachilik   va   boshqalar);   O z
ʻ ʻ
navbatida,   dehqonchilik   va   chorvachilik   tarmoklari   ekiladigan   ekinlar
(g allachilik,   sholikorlik,   paxtachilik)   va   chorva   mollari   turlari   (qoramol,  qo y,
ʻ ʻ
ot, tuya) bo yicha guruhlanadi.	
ʻ   Qishloq xo jaligi — inson xo jalik faoliyatining	ʻ ʻ
dastlabki  turlaridan  biri. Uning kelib chiqishi  tosh  davri  oxiriga borib taqaladi.
Bu   davrda   inson   xo jalik   va   boshqa   ehtiyojlarini   qondirish   uchun   yerni   oddiy	
ʻ
qurollar   bilan   ishlagan,   ba zi   xayvonlarni   xonakilashtira   boshlagan.   Asrlar	
ʼ
davomida   turli   sharoitlar   ta sirila   dehqonchilik   tizimi   o zgargan   va	
ʼ ʻ
takomillashgan;   hayvonlarning   foydali   xususiyatlari   parvarishlangan,   ko plab	
ʻ
zotlari yetishtirilgan.  5I.Bob. O zbekistonda qishloq xo jaligini mintaqaviy rivojlantirish ʻ ʻ
1.1. O zbekistonda qishloq xo jaligining rivojlanishi 	
ʻ ʻ
                          Mustamlakachilik   yillarida   O’zbekistonning   xalq   xo’jaligi   bir
tomonlama   rivojlantirildi.   Ya'ni   qishloq   xo’jaligida   paxta   yetishtirishga,
sanoatda   esa   paxta   yalpi   hosilini   birlamchi   qayta   ishlash   (ya'ni   Rossiya
to’qimachlik   sanoati   uchun   xomashyo   -   paxta   tolasi   ishlab   chiqarish)ga   asosiy
e'tibor qaratildi. Respublika xo’jaligining muhim tarmo І i bo’lib, u aholini oziq-
ovqat   bilan   taminlaydi,   moddiy   farovonligini   oshirishda   juda   katta   ahamiyat
kasb   etadi.   Mamlakat   qishloq   xo’jaligi   intensiv   rivojlangan,   texnikalashgan
dehqonchilik   madaniyatini   yuksak   darajada   ko’targan   ixtisoslashtirishni   ichki
geografik rayonlararo yo’lga qo’ygan va  chuqurlashtirgandi. Biroq O’zbekiston
qishloq   xo’jaligi   “O’zbekiston   mamlakatining   asosiy   paxta   bazasi”   shiori
amalda edi. Ya'ni qishloq xo’jaligida bittagina uzoq soha bor edi. U ham bo’lsa
paxta   edi.   Endilikda   mustaqil   O’zbekiston   xalq   xo’jaligining   muhim   sohasi
qishloq   xo’jaligidagi   bir   tomonlama   ish   tutishning   o І ir   asoratini   boshidan
kechirmoqda.   Ziroatchilik   qilinadigan   yerlar   tuproqning   teng   yarimining
sho’rlanib   ketganligi,   ziroatchilik   qilish   madaniyatida,   yani   paxtadan   boshqa
soxalar   bo’yicha   agrotexnika   tadbirlarining   unum   bo’lganligi   aholini   birlamchi
qishloq xo’jalik mahsulotlari (birinchi  navbatda don va un) bilan taminlashdagi
qiyinchiliklar   paxta   yakkahokimligining   asoratidir.   Zikr   qilingan   ob'yektiv
holatlar   Respublika   hukumati     tomonidan   chuqur   tahlil   qilinadi,   qishloq
xo’jaligi,   uning   tarmoq   tuzilishi   qayta   ko’rib   chiqiladi.   Paxta
yakkohokimchiligiga   nuqta   qo’yildi,   aholini   birlamchi   ehtiyojini   qondirishga
xizmat   qiladigan   tarmoq   (va   birinchi   navbatda   bu І doy   yetishtirish)ga   asosiy
e'tibor qaratildi. Ayni paytda O’zbekiston qishloq xo’jaligi ko’p tarmoqli bo’lib,
unga   paxtachilik   bilan   birga   g`allachilik,   kanopchilik,   mevachilik,   uzumchilik,
sabzavot   va   polizchilik,   qoramolchilik,   qo’ychilik,   parrandachilik,   yilqichilik,
asalarichilik,   pillachilik   sohalari   kiradi.   Mazkur   tarmoq   ham   bug`doychilik,
arpachilik,   makkajo’xorichilik,   chorvachilikning   qo’ychiligida   qoramolchilik, 6hisori qo’ychilik va hokazolar.Respublika aholisining 60 foizidan ortig`i (uning
ayrim   viloyatlarida   esa   80   foizi)   qishloqlarda   yashaydi.   Mamlakatda   ishlab
chiqariladigan yalpi ijtimoiy mahsulotni 26-27 foizi milliy daromadining esa 45
foizi   qishloq   xo’jaligida   yaratildi.Qishloq   xo’jalik   ilmiy   ishlab   chiqarish
markaziga   aylantirildi.   Yuqorida   zikr   qilingan   holatlar   mamlakat   qishloq
xo’jaligida   boshqaruv   tizimining   murakkab   ekanligini   ko’rsatadi.   Biroq
respublikaning   qishloq   xo’jaligi   sohasidagi   asosiy   ishlar   va   umumiy   siyosatni
faqat qishloq va suv xo’jaligi vazirligi amalga oshiradi. Ayrim sohalarda chuqur
ixtisoslashuvga   ko’ra   esa   qishloq   xo’jaligidagi   bir   qator   korxonalar.
“O’zmevasabzavotuzumsanoat”,   “ Ј orako’l”,   “Pilla”,   “O’zparrandasanoat”,
“Asal”   kabi   uyushma   va   respublika   ishlab   chiqarish   birlashmalariga
qaraydiO’zbekiston   qishloq   xo’jaligi   turli   xil   geografik   imkoniyatlarga   ega
bo’lgan   mintaqalarda   yuritiladi.   Shu   jihatdan   geograf   olimlar   tomonidan
mamlakat xuddi uchta zonaga bo’lingan. Ular: 1. Tog` va Tog`oldi zonasi. Zona
respublikaning 21,5%ini ishІol qiladi. Uning baland qismida archazorlar va yoz
yaylovi   uchun   o’tloqzorlar   bor.   Uning   Tog`oldi   qismi   bahorikor   yerlar   bo’lib,
unda   g`alla   xashaki   ekinlar   ekish,   boІdorchilik,   uzumchilikni   rivojlantirish
mumkin. 2. SuІoriladigan zona. U mamlakat  hududining 18%ini qamrab oladi.
Mazkur   zona   Farg`ona   vodiysi,   Chirchiq,   Ohangaron,   Zarafshon,Qashqadaryo
vohalari, Surxon-Sherobod vodiysi,Quyi Amudaryoni o’z ichiga oladi. 3. Cho’l-
yaylov   zonasi.   Uning   maydoni   mamlakat   hududining   60%idan   ko’proqdir.   Bu
zona   mamlakatning   qorako’l   qo’ylari   boqiladigan   istiqbolli   zonasidir.
O’zbekistonning   Yer   fondi.   U   45   mln.ga   yaqin.   Shundan   28   mln.gektarni
qishloq   xo’jaligiga   yaroqli   bo’lgan   yerlardir.   Yer   fondining   asosiy   qismi
suІorishga   yaroqli   bo’lgan   yerlar   hisoblanadi   va   uning   umumiy   maydoni   5
mln.ga atrofida, ya'ni umumiy yer fondining atigi 11,11 foiziga teng.[1]  71-jadval. Mamlakat yer maydoni va uning taqsimlanishi
          
O’zbekistonda qishloq xo’jaligining asosiy ishlab chiqarish vositasi bo’lgan yer
davlatmulki   hisoblanadi.   Davlat   qishloq   xo’jaligi   bilan   shug’ullanadigan
korxonalar va xo’jaliklarga,shuningdek fuqarolarga muddatsiz yoki vaqtinchalik
foydalanish   uchun   yer   ajratib   beradi.Davlatning   yer   fondi   barcha   yerlarni   –
haydalma yerlar, daraxtzor, yaylov, pichanzor,o’rmonzor, qo’riq va bo’z yerlar
qishloq   xo’jaligida   foydalanilmaydigan   yerlarning   jamini   o’zichiga   oladi. 8Qishloq   xo’jaligi   mahsulotini   yetishtirishning   asosi   bo’lib   haydaladigan
yerlarhisoblanadi.Dehkonchilikmahsulotlariishlabchiqarishningsamaradorligiqu
yidagiko’rsatkichlarda baholanadi:
1.1 gektardan olingan hosildorlik darajasi;
2.1 tsentner mahsulotning tannarxi;
3.1 ga ekindan olingan sof daromad hajmi;
CHorvachilikning   yalpi   mahsuloti   go’sht,   sut,   tuxum,   jun   va   boshqa
mahsulotlarninghamda   chorva   mollaridan   olingan   buzoq,   qo’zi   va   hokazolar
qiymatidan,   mol   va   parrandalarnio’stirish,   semirtirish   qiymatidan   hamda   suv
havzalarida   yetishtirilgan   baliqchilik   qiymatidaniboratdir.Qishloq   xo’jaligining
yalpi   mahsuloti   dehkonchilikva   chorvachilik  yalpi   mahsulotlarihajmiga  bog’liq
bo’ladi.Mustaqillik   yillarida   jamiyatimizning   barcha   sohalarida   bo’lgani   kabi
qishloq   xo’jaligidaham   tub   o’zgarishlar   amalga   oshirildi.   Avvalo,   davlatning
iqtisodiy mustaqilligi va aholiningyuqori turmush darajasini ta’minlay oladigan,
jahon   andozalariga   mos   keladigan   qishloqxo’jaligi   ishlab   chiqarishini   tashkil
etish   va   boshqarish   modeliyaratildi   hamda   izchillik   bilanamalga   oshirila
boshlandi.   Natijada   davlat   xo’jaliklari   to’la   tugatildi,   jamolar
mazmunantamomila   yangi   asosda   qayta   tashkil   etildi.   Ular   o’rnigauchta
zamonaviy   shakl   –   shirkatxo’jaligi,   fermer   xo’jaligi   va   dehqon   xo’jaligi   tizimi
tarkib   topdi.Ishlab   chiqarishni   tashkiletishning   huddi   shu   ko’rinishi   endilikda
mamlakatimiz   qishloq   xo’jaligining   asosi   hisoblanadi.Ular   safida   o’zbek
xalqining asrlar davomida tarkib topgan mentalitetiga, mehnatkash xalqturmush
tarziga mos keladigan dehqon xo’jaliklarining mustaqil ishlab chiqarish sub’ekti
sifatidamavjud bo’lishi jahon agrar fani nazariyasi va amaliyotiga muhim hissa
bo’lib   qo’shildi.[2]   Yuqoridagi   omillar   natijasida   O zbekistonda   qishloqʻ
xo jaligi   eski   tarmoqlar   bilan   bog lanib   qolmasdan   asta-asta   qadamlar   bilan	
ʻ ʻ
rivojlanishni   boshladi.   Bu   uchun   ko pgina   ishlar   qilinmoqda   va   qilishi	
ʻ
rejalangan.  91.2. O zbekistonda qishloq xo jaligi tarmoqlarini joylashtirish(xududlarniʻ ʻ
qishloq xo jaligi tarmoqlariga ixtisoslashuvi)	
ʻ
            Istalgan   bir   mamlakat   yoki   hududda   shu   yerda   geografik   muhit   nuqtai
nazaridan   kelib   chiqqan   holda   qishloq   xo jaligining   bir   nechta   yoki   faqat   bitta	
ʻ
tarmog ini rivojlantirish mumkin bo ladi. 	
ʻ ʻ
Qishloq xo`jaligi ekinlarini joylashtirish to’g’risida tushuncha.
Iqtisodiy islohatlar jarayonida, mulk munosabatlari tubdan o‘zgartirilib, hamma
qayta   tuzilmalar   xususiy   xarakterga   ega   bo‘lgan   bir   sharoitga   keltirmay,   mos
ravishda   ijtimoiy   mehnat   taqsimoti   amalaga   oshirilmasa,   ishlab   chiqarishning
iqtisodiy samaradorligi ko‘tarilmaydi va qishloq xo‘jaligi oldida qo‘yilgan ulkan
vazifalar to‘liq bajarilmaydi. Ishlab chiqarishni joylashtirish- bu qishloq xo‘jalik
mahsulotlarini   ishlab   chiqarish   va   xizmat   ko‘rsatish   maqsadida   mamlakat
tumanlarining tabiy-iqtisodiy va ekologik omillarini hisobga olgan holda, ularda
u yoki bu turdagi qishloq xo‘jalik ekini yoki chorva mollari turini hamda ularga
ko‘rsatiladigan   xizmatni   mos   holda   joylashtirishdir.   Qishloq   xo‘jalik   ishlab
chiqarishini   joylashtirish   ijtimoiy   mehnat   taqsimotini   miqdor   tomondan
ko‘rsatib,   mamlakat   hududlarila   joylashgan   har   bir   xo‘jalik,   tuman,   viloyat,
qaysi turdagi qishloq xo‘jalik ekinlarini ekishini, chorva mollar turini saqlashni
va   ularga   mos   bo‘lgan   xizmatni   ko‘rsatishini   aniqlab   beradi.Ixtisoslashtirishni
to‘g‘ri   yo‘lga   qo‘yish   ishlab   chiqarish   samaradorligini   oshirishning   muhim
shartidir.   U   bozor   iqtisodiyotining   mehnat   taqsimoti   qonuni,   mehnat
unumdorligini   o‘sib   borishi,   mehnat   turlarining   o‘rin   almashinuvi   kabi   umum
iqtisodiy   qonunlaridan   kelib   chiqadi.   Ixtisoslashtirish   mehnat   unumdorligini,
xo‘jalikning   rentabelligi   va   daromadini   keskin   oshirishiga   xizmat   qiladi.
Ixtisoslashtirish   bozor  uchun   eng  zarur  iqtisodiy  ahamiyatga   ega  bo‘lgan  tovar
mahsulotlarini   yetishtirish   va   xizmat   turlarini   ko‘rsatish   uchun   mehnat   va
moddiy   resurlarning   bir   joyga   to‘plashni,   yangi   texnikadan   keng   va   samarali
foydalanishga:   yangi,   ilg‘or   texnologiya   va   mehnatni   tashkil   etishni   ijara
munosabatlari   va   oila   pudrati   usullarini   joriy   etishga   qulay   sharoit   yaratib, 10yetishtiriladigan   mahsulot   miqdorini   va   xizmat   turini   anchagina   ko‘paytirish
imkonini beradi, mehnat unumdorligini oshiradi, xo‘jaliklarning ishlab chiqarish
samaradorligini   ko‘taradi.   Qishloq   xo‘jalik   ishlab   chiqarishini   ixtisoslashtirish
korxonalar   oldida   turgan   asosiy   vazifalarni   to‘liq   bajarilishi   ya’ni,   ishlab
chiqarishga   ilg‘or,   ekologik   toza   agrotexnika,   zooveterinariya,   texnikaviy
xizmat,   organik   va   mineral   o‘g‘itlar   hamda   o‘simliklarni   va   chorvani   himoya
qilish   vositalarini,   fan   yutuqlari,   ilg‘orlar   ish   tajribasini   joriy   etib,   ulardan
unumli   foydalanib,   mehnat   va   mablag‘larni   kam   sarflagan   holda   qishloq
xo‘jaligiga yaroqli har bir gektar yer va shartli bosh mol hisobiga dehqonchilik
va   chorvachilik   mahsulotlarini   mumkin   qadar   tez   va   barqaror   ko‘paytirishini
ta’minlaydi.
2-jadval.   Respublikaning   qishloq,   o‘rmon   va   baliq   xo‘jaligi   mahsulot
(xizmat)larining umumiy hajmi viloyatlar kesimida.  11Ishlab   chiqarishni   ixtisoslashtirish   va   joylashtirish   bo‘yicha   ish   olib   borganda
quyidagi tamoyillarga qat’iy amal qilish lozim:
- ixtisoslashtirish va joylashtirishda muntazmlik va barqarorlik;
-iqtisodiyot va ishlab chiqarish tuzilmalarini hisobga olgan holda tashkiliy mulk
shakli va ishlab chiqarish yo‘nalishini tanlashga ilmiy yondashish;
-korxonalarning   bir-biri   bilan   ixtiyoriy   hamkorligi   va   iqtisodiy   mustaqilligini
saqlab turishi;
-   korxonalarni   ishlab   chiqarishni   boshqarishni   tashkil   etishda,   ijtimoiy   mehnat
taqsimotini   amalga   oshirishda   va   mehnat   resurslaridan   foydalanishda
demokratik tamoyillarga amal qilish;
-pudratchilarning mehnat unumdorligini oshirishdan moliyaviy manfaatdorligini
ta’minlash;
Qishloq   xo'jaligi   korxonalarida   ishlab   chiqarishni   ixtisoslashtirish   va
joylashtirishga quyidagi omillar ta'sir ko'rsatadi:
- bozor talabini hisobga olish;
- ishlab chiqarish resurslaridan samarali va to'liq foydalanish;
- ishlab chiqarishni iste'molchilarga yaqinlashtirish;
-har bir iqtisodiy tuman ehtiyojlarini o‘z mahsuloti hisobidan qondirish; 
- Respublika, viloyat va tumanlarda mehnat taqsimotini hisobga olish va mehnat
bozorini tashkil etish.
Qishloq xo'jaligi mahsulotlarini joylashtirishda quyidagi omillarni hisobga olish
kerak:
- yirik sanoat markazlari va shaharlarning ehtiyojlarini hisobga olish; 12-   qishloq   xo'jaligi   mahsulotlarining   tabiati,   tez   yomonlashishi,   tashish,   tashish
qiyinligi va boshqalar;
-   sut,   qatiq,   sariyog   'va   boshqa   mahsulotlarni   ishlab   chiqarish   uchun
ishlatiladigan   xom   ashyo   tabiati   bo'yicha   oziq-ovqat   mahsulotlarini
chorvachilikka yaqinlashtirish;
- transport vositalari va yo'llarning holati;
Qishloq   xo`jaligi   ishlab   chiqarishining   tuproq-iqlim   sharoiti   bilan   uzviy
bog`liqligi  undagi  mehnat  taqsimotining geografik taqsimlanishini  taqozo etadi
va   bu   xususiyat   uning   joylashishida   namoyon   bo`ladi.   Qishloq   xo'jaligining
joylashishi uning ixtisoslashuvi bilan uzviy bog'liqdir. Ixtisoslashtirishdan oldin
hududning va iqtisodiyotning tabiiy-iqtisodiy sharoitlari puxtalik bilan hisoblab
chiqiladi,   so‘ngra   qishloq   xo‘jaligi   ishlab   chiqarishini   oqilona   joylashtirish
ta’minlanadi. Ixtisoslashuv har bir ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyaga xos iqtisodiy
qonuniyatlar   ta’sirida   shakllanadigan   ijtimoiy   mehnat   taqsimoti   mahsulidir.
Qishloq   xo'jaligi   tarmoqlarining   joylashuvi   yoki   standarti   -   dehqonchilik   va
chorvachilik - birinchi marta 1826 yilda nemis iqtisodchisi   Iogan Geynrix fon
Tünen  tomonidan ishlab chiqilgan. Shuni ta’kidlash kerakki, bu olim iqtisodiyot
nazariyasida   birinchi   bo‘lib   ishlab   chiqarishning   hududiy   tomoniga   e’tibor
bergan,   mintaqaviy   iqtisodiyot   ta’limotini   qo‘llagan,   iqtisodiy   makon
tushunchasini fanga kiritgan. U iqtisodiyotni hududiy tashkil etish masalalariga
kompleks,   tizimli   yondashdi,   qishloq   xo‘jaligi   tarmoqlarini   joylashtirish
qonuniyatlarini ochib berdi. I.Tyunen o zining ilmiy g oyasini mavhum shaklda,ʻ ʻ
boshqa mamlakatlar bilan bog lanmagan alohida davlat misolida yaratdi. Uning	
ʻ
fikricha,   mamlakatda   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini   iste’mol   qilish   uchun
yagona   bozor   yoki   markaz   bo‘lib   xizmat   qiladigan   yagona   shahar   bor.   Shahar
atrofida   qishloq   xo'jaligi   mahsulotlarini   etishtirish   asosan   transport   xarajatlari,
mahsulotning   og'irligi,   sifati   buzilmasligi   va   etkazib   berish   masofasi   bilan
belgilanadi.   Aynan   shu   transport   omili   bo'lib,   uning   iqtisodiy   jihatlari   qishloq
xo'jaligi tarmoqlarini shahardan uzoq yoki yaqin masofada joylashtirish tizimini 13shakllantirgan. Agar mahsulotni etishtirish va uni markazga olib kelish arzonroq
bo'lsa,   u   yaqinroq,   aks   holda   uzoqroq   bo'ladi.Yuqoridagi   tartibda   qishloq
xo`jaligini joylashtirish shahar atrofida o`ziga xos aylanalarni hosil qiladiki, ular
ilmiy   adabiyotlarda   “Tyunen   xalqalari”   nomi   bilan   mashhur.   Masalan,   bu
xalqaning   eng   birinchisi   yuqori   darajada   unumdor   shahar   atrofi   xo`jaligidan
iborat   bo`lib,   undan   keyingi   xalqa   o`rmon   xo`jaligi,   uchinchisi-meva   va
urug`chilikdan   tashkil   topadi.   Jami   Tyunen   6   xalqa   belgilagan;   ular,
yuqoridagilardan   tashqari,   turli   yo`nalishdagi   chorvachilikni   ham   o`z   ichiga
oladi.Albatta,   I.Tyunenning   fikri   ma’lum   darajada   mavhum.   Chunki   hech   bir
davlat,   ayniqsa,   hozirgi   globallashuv   va   iqtisodiyotning   baynalmilallashuv
jarayonida   jahon   xo‘jalik   tizimidan   ajralgan   holda   alohida   rivojlana   olmaydi.
Bundan   tashqari,   mamlakatda   odatda   bitta   emas,   balki   bir   nechta   shaharlar
mavjud.   Biroq   muallifning   bu   ta’limoti,   ayniqsa,   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida
o‘zining nazariy ahamiyatini saqlab qolgan.[3].
1.3. Qishloq xo jaligining intensiv tarmoqlariʻ
                Keng   miqyosli   ekinlar   etishtirishning   o'sishi   rivojlanish   tufayli   amalga
oshirildi   intensiv   qishloq   xo'jaligi.   Ushbu   turdagi   qishloq   xo'jaligi   jamiyatga
xavfsiz   oziq-ovqat   taklif   qilish   uchun   barcha   fermerlarga   ko'proq   miqdorda
oziq-ovqat   ishlab   chiqarishga   imkon   berdi.   Ushbu   turdagi   qishloq   xo'jaligi   va
boshqalarga   qarshi   bo'lgan   jihatlar   mavjud,   chunki   ekinlar   ishlab   chiqarishni
tezlashtirish   uchun   kimyoviy   moddalardan   foydalanish   suv   va   tuproqlarni
ifloslantiradi   va   tuproqni   buzadi.   Ushbu   turdagi   qishloq   xo'jaligi   haqida
gapirganda, ko'pincha intensiv chorvachilik kabi salbiy fikrlar paydo bo'ladi. Biz
tabiiy   resurslardan   foydalanishning   bir   turi   haqida   o'ylaymiz   atrof   muhitni
ifloslantiradi  va tuproqni buzadi. Bunday holda, bu bizning sog'ligimizga zarar
etkazadigan   va   atrof-muhitga   zararli   bo'lgan   muhitda   sun'iy   ravishda   meva   va
sabzavotlarni   ishlab   chiqarish   deb   o'ylashadi.Ammo   intensiv   qishloq
xo'jaligining   ta'rifi   nazorat   qilinadigan   muhit   va   sharoitda   hosil   etishtirish
imkoniyatini anglatadi. Aksincha ekstensiv qishloq xo'jaligiGap o'simliklarning 14o'sish   sur'atlariga   ta'sir   ko'rsatadigan   barcha   o'zgaruvchilarni   boshqarishga
urinish   haqida.   Men   buni   qanday   bilaman   eng   qisqa   vaqt   ichida   yaxshi   hosil
bilan katta hosil olishadi. Bundan tashqari, ekinlar sifatli bo'lishi va har qanday
zararkunandalar va kasalliklardan xoli bo'lishini ta'minlash uchun mo'ljallangan.
Intensiv   qishloq   xo'jaligining   asosiy   maqsadi   hokimiyatni   boshqarishdir
o'simliklarning   o'sishi   va   rivojlanishini   optimallashtirish   uchun   ekinlarni
boshqariladigan   usulda   etishtirish.   Ushbu   maqsad   bilan   o'z   imkoniyatlaridan
maksimal   darajada   meva   etishtirishni   ko'zda   tutilgan.   Ekinlarning   barcha
xususiyatlarini   va   genetikasini   o'rganadigan   fan.   Shu   tarzda,   hosilni   to'g'ri
rivojlanishi  uchun bajarilishi  kerak bo'lgan zarur ko'rsatmalarni  bilish mumkin.
Zavodning   maksimal   salohiyati   aniqlangandan   so'ng,   intensiv   qishloq   xo'jaligi
nima qilsa, ushbu maqbul rivojlanishga erishish uchun ushbu sharoitlarni qayta
yaratishga harakat qiladi.
Intensiv   qishloq   xo'jaligini   amalga   oshirish   uchun   ekinlarni   etishtirishga
moslashtirilgan, ularga aralashadigan barcha o'zgaruvchilarni boshqaradigan bir
necha   etishtirish   tizimlari   zarur.   Ya'ni   miqdori   kabi   o'zgaruvchilar   quyosh
nurlari, ularga zarur  va adolatli  sug'orish,  zarur  harorat, optimal  nisbiy namlik,
va boshqalar. Bu o'zgaruvchilarning barchasi mukammallikni maksimal darajaga
ko'tarishga   harakat   qilmoqda,   shunda   ekinlar   iloji   boricha   tezroq   va   maqbul
rivojlanadi.[4] 
              151-rasm. Intensiv dehqonchilik tizimlari
Mamlakat   qishloq   xo’jaligi   intensiv   rivojlangan,   texnikalashgan   dehqonchilik
madaniyatini     yuksak     darajada     ko’targan     ixtisoslashtirishni     ichki     geografik
rayonlararo  yo’lga  qo’ygan  va    chuqurlashtirgandi.  Biroq  O’zbekiston  qishloq
xo’jaligi  “O’zbekiston  mamlakatining  asosiy  paxta  bazasi” shiori  amalda  edi.
Ya'ni   qishloq   xo’jaligida   bittagina   uzoq   soha   bor   edi.   U   ham   bo’lsa   paxta   edi.
Endilikda     mustaqil     O’zbekiston     xalq     xo’jaligining     muhim     sohasi     qishloq
xo’jaligidagi     bir     tomonlama     ish     tutishning     o І ir     asoratini     boshidan
kechirmoqda.     Ziroatchilik     qilinadigan     yerlar     tuproqning     teng     yarimining
sho’rlanib     ketganligi,   ziroatchilik   qilish   madaniyatida,   yani   paxtadan   boshqa
soxalar bo’yicha agrotexnika tadbirlarining   unum   bo’lganligi   aholini   birlamchi
qishloq     xo’jalik     mahsulotlari   (birinchi         navbatda     don     va     un)     bilan
taminlashdagi  qiyinchiliklar  paxta yakkahokimligining asoratidir.  Qishloq xo'jaligi
ishlab   chiqarishini   intensivlashtirish   -   ko'p   jihatli   jarayon   bo'lib,   hozirgi   sharoitda
qishloq   xo'jaligini   intensivlashtirishning   quyidagi   omillari   muhim   ahamiyat   kasb
etadi:
Iqtisodiy   munosabatlarni   tubdan   qayta   qurish.   Qishloq   xo'jaligini   yuksaltirishni
birlamchi   masalalaridan   biri   qishloqda   iqtisodiy   munosabatlarini   o'zgartirish,
dehqonlarga kam xarajatlar sarflagan holda ko'plab sifatli mahsulot yetishtirishga
intilish   hissiyotiga   ega   bo'lgan   yerning   haqiqiy   egalik   huquqini   qaytarish.
Qishloqda   iqtisodiy   qayta   qurishning   asosida   -   dehqonlarga   mustaqil   harakat
etish, tadbirkorlik va tashabbuskorlikni amalga oshiririshga zamin yarata oladigan
xo'jalik yuritishning turli mulkchilikka va shakliga asoslangan muhitni yaratish.
Yetishtirilgan   mahsulotlarni   asrash,   uni   nobudgarchiligini   oldini   olish.   Qishloq
xo'jaligini   mavsumiylik   xususiyatini   unga   mutanosib   holda   ishlab   chiqarish
infratuzilmasini   rivojlanishiga   bo'lgan   talabni   yanada   oshiradi.   Qishloq   xo'jaligida
yuritishning turli mulkchilik shakllarini keng rivojlantirish orqali ishlab chiqarishga
yaqin   yillarda   saqlash,   qayta   ishlash   shoxobchalarini   yaratilishi   imkoniyatlari
tug'iladi.   Mahsulotlarni   nobudgarchiligini   oldini   olish   bilan   bir   qatorda   ularni
tashish bilan bog'liq xarajatlarni kamayishiga erishiladi. 16Qishloq   xo'jaligini   kimyolashtirish.   Ishlab   chiqarishni   kimyolashtirishning   asosida
yerning   unumdorligini   oshirish   orqali   o'simlikchilik   va   chorvachilik   mahsulotlarini
yetishtirishni ko'paytirishga qaratilgan tadbirlar yotadi:
Hosildorlikni  oshirishga qaratilgan mineral o'g'itlarni tadbiq etish tadbirlari;
Kimyoviy vositalardan begona o'tlarga qarshi kurashish tadbirlari;
v)   O'simlik   va   chorva   mollari   zararkunanda   hashoratlari   va   kasalliklariga   qarshi
kurashishda kimyoviy vositalardan foydalanish;
g)   Chorva   mollarini   to'yimligini   oshirishda   kimyoviy   chiqarilgan   mahsulotlarini
keng ko'lamda qo'llanishiga qaratilgan tadbirlar.
d)   Qishloq   xo'jaligida,   Kime   sanoatida   ishlab   chiqarilgan   mahsulotlarni   keng
ko'lamda qo'llanilishiga qaratilgan tadbirlar. 173-jadval. Intensiv bog’dorchiliklar soni. Farg’ona viloyati misolida. 
 Zikr qilingan ob'yektiv holatlar Respublika hukumati  tomonidan  chuqur  tahlil
qilinadi,     qishloq     xo’jaligi,     uning     tarmoq     tuzilishi     qayta   ko’rib     chiqiladi.
Paxta     yakkohokimchiligiga     nuqta     qo’yildi,     aholini     birlamchi   ehtiyojini
qondirishga     xizmat     qiladigan     tarmoq     (va     birinchi     navbatda     bu І doy
yetishtirish)ga asosiy e'tibor qaratildi. Ayni paytda O’zbekiston qishloq xo’jaligi
ko’p   tarmoqli   bo’lib,   unga   paxtachilik   bilan   birga   g`allachilik,   kanopchilik,
mevachilik,   uzumchilik,   sabzavot   va   polizchilik,   qoramolchilik,     qo’ychilik,
parrandachilik,    yilqichilik,    asalarichilik,    pillachilik  sohalari    kiradi.    Mazkur
tarmoq   ham   bug`doychilik,   arpachilik,   makkajo’xorichilik, chorvachilikning
qo’ychiligida   qoramolchilik,   hisori   qo’ychilik   va   boshqalar.   Respublika
aholisining     60     foizidan     ortig`i     (uning     ayrim     viloyatlarida     esa     80   foizi)
qishloqlarda     yashaydi.     Mamlakatda     ishlab     chiqariladigan     yalpi     ijtimoiy 18mahsulotni     26-27     foizi     milliy     daromadining     esa     45     foizi     qishloq
xo’jaligida  yaratildi.[5] 
II. Bob. O zbekiston qishloq xo jaligining rivojlanish istiqbollariʻ ʻ
2.1. Qishloq xo jaligini rivojlanish istiqbollari 	
ʻ
                    Qishloq   xo jaligi   qo shimcha   imkoniyatlarga   boy   soha.   Bozorlarimiz	
ʻ ʻ
fayzu barakasi, hayotimiz farovonligi ko p jihatdan unga bog liq. Zero, yurtimiz	
ʻ ʻ
zamini   saxovatli.   Shu   bois   keyingi   yillarda   agrar   sohani   tubdan   isloh   qilish   va
uni bozor talablariga moslashtirish ishlariga katta e tibor qaratilmoqda. 	
ʼ Masalan,
davlat   xarid   narxlarining   qariyb   3   barobar   oshirilishi   paxtachilik   va
g allachilikni   daromad   keltiradigan   tarmoqqa   aylantirdi.   Qolaversa,	
ʻ
paxtachilikda   mutlaqo   yangicha   ish   tutumiga,   ya ni   klaster   tizimiga   o tilgani	
ʼ ʻ
mehnatga   munosabatni   tubdan   o zgartirdi.   Ishni   samarali   tashkil   etish   va	
ʻ
boshqarish   imkoniyati   yuzaga   keldi.   Shuningdek,   paxta   maydonlarida 19sug orishning tejamkor usullari tatbiq etildi. Shu yilning o zida 25 ming gektarʻ ʻ
paxta   maydonida   suv   tejovchi   yangi   sug orish   tizimi   joriy   qilinishi   natijasida	
ʻ
o tgan   yildagiga   nisbatan   uch   barobar   ko p   hosil   olish   kutilayotgani,	
ʻ ʻ
foydalanishdan   chiqqan   1   million   100   ming   gektar   yer   maydoni   qayta
foydalanishga kiritilayotgani shunday sa y-harakatlar samarasidir. 	
ʼ
Qishloq xo jaligini rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga tatbiq qilish kerak.	
ʻ
Bular; 
-qishloq xo jaligi yerlaridan foydalanishni takomillashtirish;
ʻ
-suvdan foydalanish samaradorligini oshirish;
-qishloq xo jaligini davlat tomonidan qo llab-quvvatlash hamda davlat xaridlari
ʻ ʻ
tizimini takomillashtirish;
-qishloq xo jaligining eksport salohiyatini oshirish va qo shilgan qiymatga ega
ʻ ʻ
mahsulotlar hajmini ko paytirish;	
ʻ
-qishloq xo jaligiga xizmat ko rsatish sohasida raqobat muhitini shakllantirish;	
ʻ ʻ
-qishloq   xo jaligida   axborot   texnologiyalarini   keng   joriy   qilish   hamda   qishloq
ʻ
xo jaligi statistikasini  to liq raqamlashtirish orqali  ma lumotlar haqqoniyligini	
ʻ ʻ ʼ
ta minlash;
ʼ
-kadrlar masalasini hal etish, ilm-fanni rivojlantirish.
                      Albatta,   bundan   ko zlangan   asosiy   maqsad   qishloq   ahlining   turmush	
ʻ
sharoitini   yanada   yaxshilash,   manfaatdorligini   ta minlashdir.   Qisqacha	
ʼ
aytganda,   qishloq   xo jaligida   shu   paytgacha   amal   qilib   kelgan   eskicha   ish	
ʻ
uslubidan   butunlay   voz   kechish,   shunchaki   xom   ashyo   yetishtirish   manbaiga
aylanib   qolgan   sohani   tubdan   isloh   etish.   Chunki   yangicha   ishlash   uslubiga
o tish payti, allaqachon, yetib keldi. 2020-yilning 6-sentyabr kuni Prezidentimiz	
ʻ
huzurida   o tkazilgan   yig ilishda   ishlab   chiqilayotgan   qishloq   xo jaligini	
ʻ ʻ ʻ
rivojlantirishning   2020   —   2030-yillarga   mo ljallangan   strategiyasi   muhokama	
ʻ
qilindi.   Unda   qishloq   xo jaligi   yerlaridan   foydalanishni   takomillashtirish,	
ʻ 20suvdan   foydalanish   samaradorligini   yuksaltirish,   qishloq   xo jaligini   davlatʻ
tomonidan qo llab-quvvatlash hamda davlat xaridlari tizimini takomillashtirish,	
ʻ
qishloq   xo jaligining   eksport   salohiyatini   oshirish   va   qo shilgan   qiymatga   ega	
ʻ ʻ
mahsulotlar hajmini ko paytirish, qishloq xo jaligiga xizmat ko rsatish sohasida	
ʻ ʻ ʻ
raqobat   muhitini   shakllantirish,   qishloq   xo jaligida   axborot   texnologiyalarini	
ʻ
keng   joriy   qilish   hamda   tarmoq   statistikasini   to liq   raqamlashtirish   orqali	
ʻ
ma lumotlar   haqqoniyligini   ta minlash,   kadrlar   masalasini   hal   etish,   ilm-fanni	
ʼ ʼ
rivojlantirishga   xizmat   qiluvchi   yettita   ustuvor   yo nalish   belgilab   berildi.[6]	
ʻ
O'zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoev   6   sentabr   kuni   qishloq
xo'jaligini   2020-2030   yillarda   rivojlantirishning   ustuvor   yo'nalishlariga
bag'ishlangan   yig'ilish   o'tkazdi.Mamlakatimiz   qishloq   xo'jaligi   bo'yicha   ulkan
salohiyatga   ega.   Bozorlarimiz   to'kin,   xalqimiz   rizqi   mo'l-ko'l   bo'lishidan   tortib
eksportdan   qo'shimcha   daromad   topishgacha   bo'lgan   juda   ko'p   masalalar   shu
soha   bilan   bog'liq.   Keyingi   yillarda   qishloq   xo'jaligini   isloh   qilish   va   bozor
mexanizmlarini   joriy   etish   bo'yicha   qator   ishlar   amalga   oshirildi.   Davlat   xarid
narxlari   qariyb   3   barobarga   ko'paytirilgani   natijasida   manfaatdorlik   oshdi.
Paxtachilik   va   g'allachilik   hashar   emas,   chinakam   daromad   manbaiga   aylandi.
Yangi   texnologiya   va   innovatsiyalarni   joriy   qilish,   mehnat   unumdorligi   va   ish
haqini   oshirish   maqsadida   76   ta   paxta-to'qimachilik   klasterlari   tashkil   etildi.
Joriy   yilning   o'zida   25   ming   gektar   paxta   maydonlarida   suv   tejovchi   yangi
sug'orish tizimi joriy qilindi.  Foydalanishdan chiqqan 1 million 100 ming gektar
yerni   qayta   ishga   kiritish   bo'yicha   sa'y-harakatlar   boshlandi.   Bular,   albatta,
yaxshi   natijalar,   lekin   mazkur   ishlar   –   islohotlarning   birinchi   bosqichi.
Prezidentimiz   faqat   bugunni   emas,   balki   ertangi   kunni   ham   o'ylab,   uzoqni
ko'zlab   islohotlarni   yangi   bosqichga   ko'tarish   vazifasini   qo'ymoqda.   Shu
maqsadda qishloq xo'jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo'ljallangan
strategiyasi   ishlab   chiqilmoqda.   Bu   iqtisodiyotimizning   asosiy   o'sish   nuqtasi,
"drayveri"   bo'ladi.   Ming-minglab   ish   joylari   yaratiladi,   odamlarning   daromadi
oshadi.   Yig'ilishda   mazkur   strategiyani   amalga   oshirish   uchun   zarur   bo'lgan
muhim   vazifalar   belgilab   berildi.   Bunda,   avvalo,   qishloq   xo'jaligi   yerlarining 21aniq   hisobini   yuritish,   ulardan   foydalanishni   takomillashtirish   lozimligi   qayd
etildi.   Shundan   kelib   chiqib,   "Yergeodezkadastr"   qo'mitasiga   2021   yil
oxirigacha   respublikaning   barcha   hududlarida   yerni   hisobga   olish   ishlarini
yakunlash,   yer   hisobini   yuritish   bo'yicha   yagona   elektron   bazani   yaratish
topshirildi.[7]   Qayd   etilganidek,   unumdorlikni   oshirishga,   ko'p   yillik   mevalar
yetishtirishga intilishi uchun yer egalarining ertangi kunga to'la ishonchi bo'lishi
kerak. Shu bois Prezidentimiz qonunchilikni qayta ko'rib chiqib, yer ajratishning
shaffof tizimi va yerga bo'lgan huquqning kafolatlanishini ta'minlash zarurligini
ta'kidladi.   Qishloq   xo'jaligida   suvdan   to'g'ri   foydalanish   ham   juda   muhim
masala.   Tahlillarga   ko'ra,   yurtimizda   ekin   maydonlariga   milliardlab   kub   metr
suv yo'naltirilsa-da, uning faqat 60 foizi ekinlarga yetib boradi, 40 foizi sug'orish
tizimlarida   va   sug'orish   jarayonida   yo'qotiladi.   Jahon   suv   resurslari   instituti
tahminlariga   ko'ra,   2040   yilga   borib   O'zbekiston   suv   o'ta   tanqis   bo'lgan   33
mamlakat qatoridan joy olishi mumkin. Shu bois davlatimiz rahbari bu masalaga
alohida   e'tibor   qaratib,   suvdan   foydalanish   samaradorligini   oshirish   va   uning
hisobini   yuritish,   har   yili   200   ming   gektar   maydonda   suv   tejovchi
texnologiyalarni   joriy   qilib   borish   zarurligini   ta'kidladi.   Ushbu   yo'nalishlar
ishlab   chiqilayotgan   strategiyada   o'z   aksini   topishi   kerakligi   aytildi.   Qishloq
xo'jaligini   davlat   tomonidan   qo'llab-quvvatlash   va   davlat   xaridlari   tizimini
takomillashtirish   masalalari   muhokama   qilinar   ekan,   budjet   mablag'larining
asosiy  qismini  yerlarning  unumdorligini   oshirish,  suv  tejovchi  texnologiyalarni
joriy   qilish,   ilm-fanni   rivojlantirishga   sarflash   lozimligi   ko'rsatib   o'tildi.
Sohaning   eksport   salohiyatini   oshirish   va   qo'shilgan   qiymatga   ega   mahsulotlar
ishlab chiqarish hajmini ko'paytirish masalalariga alohida ahamiyat qaratilib, bu
boradagi jahon tajribasi tahlil qilindi.Masalan, Turkiyada 1 gektar yerdan 2 ming
dollarlik,   Misrda   8   ming   dollarlik,   Isroilda   12   ming   dollarlik   mahsulot
yetishtiriladi. O'zbekistonda esa bu ko'rsatkich 300 dollardan oshmayapti. Doim
bir   xil   standartdagi   tovar   yetkazib   berish   yo'lga   qo'yilmagani   sababli
mahsulotlarimiz   tashqi   bozorda   raqobatlasha   olmayapti.   Yig'ilishda
mutasaddilarga   mahsulotlarni   Yevropa   Ittifoqi,   Sharqiy   Osiyo   va   arab 22mamlakatlari   standartlari   asosida   sertifikatlash   tizimini   joriy   etish   bo'yicha
topshiriqlar berildi. Bu borada tomorqa xo'jaliklari ham katta rezerv ekani, "bir
mahalla   –   bir   mahsulot"   tamoyili   asosida   joylarda   logistika   xizmati   va
kooperatsiya tizimini keng joriy qilish lozimligi qayd etildi.
2.2. Qishloq xo jaligini rivojlantirishdagi muammolar. ʻ
Qishloq xo'jaligini rivojlantirishda qanday muammolar bor? 
So'nggi   yillarda   mamlakatimizda   qishloq   xo'jaligini   rivojlantirishga   alohida
e'tibor   qaratilmoqda.   Ayniqsa,   O'zbekiston   Respublikasi   qishloq   xo'jaligini
rivojlantirishning   2020   —   2030   yillarga   mo'ljallangan   strategiyasi   qabul
qilingani   sohani   tubdan   isloh   qilishda   muhim   ahamiyat   kasb   etmoqda.
Binobarin,   Strategiyada   belgilab   berilgan   ustuvor   vazifalarning   amalga
oshirilishi   natijasida   yangidan-yangi   xo'jalik   yurituvchi   sub'ektlar   ishga
tushirildi.   Xo'jalik   yuritishning   zamonaviy   uslublari   va   ilg'or   shakllari,
jumladan,   turli   ixtisoslashuvdagi   klasterlar,   qishloq   xo'jaligi   birlashmalari
(kooperatsiya) tashkil etildi.  SHu bilan birga, hududlarda jami 51,9 ming gektar
er   qayta   foydalanishga   kiritildi.   Ammo,   bu   yutuqlar   bilan   birga,   Strategiyada
belgilangan qator  tadbirlarni o'z vaqtida va samarali ro'yobga chiqarishga ta'sir
qilayotgan   muammolar   ham     mavjud.   Jumladan,   erlarni   o'zlashtirishda   davlat-
xususiy   sherikchilik   tamoyillari   to'g'ri   yo'lga   qo'yilmagan,   sohaga   xususiy
investitsiya kiritish masalasiga oid muammolar to'liq o'z echimini topmagan.  232-rasm.   Qishloq   xo’jaligining   rivojlanishiga   ta’sir   ko’rsatadigan
muammolardan biri bu suv tanqisligi muammosi hisoblanadi. Rasmda orol
dengizining qurigan tubi. 
Paxta   xom-ashyosini   etishtiruvchi   fermer   xo'jaliklari   bilan   paxta-to'qimachilik
klasterlari   o'rtasida   shartnomaviy   munosabatlar   to'g'ri   yo'lga   qo'yilmagan.
Yurtimizda   boshoqli   don   etishtirish   uchun   barcha   shart-sharoitlar   yaratib
berilishiga   qaramasdan,   respublika   bo'yicha   jami   2   229   ta   fermer   xo'jaligida
davlatga   don   sotish   shartnomaviy   rejasi   bajarilmagan.   SHuningdek,   Andijonda
7,5   ming,   Buxoroda   2,5   ming,   Jizzaxda   8,1   ming,   Qashqadaryoda   26   ming,
Sirdaryoda   36,8   ming,   Farg'onada   15,2   ming   gektar   maydonlarga   belgilangan
takroriy   ekinlar   ekilmagan.   Ayniqsa,   moyli   ekinlar   uchun   takroriy   maydonlar
kam   ajratilgani   o'simlik   yog'i   narxi   barqarorligiga   salbiy   ta'sir   qilmoqda.
Natijada joriy yilning oktyabr` oyida bozorlarda o'simlik yog'i narxining sezilarli
darajada   ko'tarilishi   kuzatildi.   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasida   bo'lib   o'tgan
yig'ilishda   deputatlar,   shuningdek,   oziq-ovqat   xavfsizligining   muhim   bo'g'ini
hisoblangan urug'chilik sohasidagi ishlar, sabzavotchilik, polizchilik, mevachilik 24sohalarida   mexanizatsiyalash   darajasini   oshirish,   ayniqsa,   paxtani
mexanizatsiyalash   usulida   terib   olish   ko'lamini   kengaytirish   bo'yicha   olib
borilayotgan sa'y-harakatlar lozim darajada tashkil etilmaganini   ham qayd etdi.
Yuqoridagilardan   kelib   chiqib,   majlisda   O'zbekiston   Respublikasi   Bosh
vazirining   o'rinbosari   Shuhrat   G'anievga   “O'zbekiston   Respublikasi   qishloq
xo'jaligini  rivojlantirishning  2020  — 2030  yillarga  mo'ljallangan  strategiyasida
belgilangan   ustuvor   yo'nalishlarni   amalga   oshirish   bo'yicha   olib   borilayotgan
ishlar   to'g'risida”   qonunchilik   palatasining   parlament   so'rovini   yuborish   haqida
qaror qabul qilindi.[8]  O'zbekiston qishloq xo'jaligi va sanoati tarmog'ida davlat
boshqaruvi   darajasi   yuqori,   ayni   paytda   iqtisodiyot   ushbu   tarmoqlarining
rivojlanishi   ancha   orqada   qolmoqda.   Fermerlar   va   sohadagi   ishlab   chiqarish
korxonalarining   yerga   egalik   huquqi   yaxshi   himoyalanmagan.   Ular   faoliyatini
tartibga solish usullari Sovet davridan qolgan merosdir. Ko'plab turdagi qishloq
xo'jaligi   mahsulotlari   bozorlari   va   ushbu   tarmoqqa   xizmat   ko'rsatish   deyarli
rivojlanmagan, binobarin, mazkur tarmoqning islohotlarga muhtojligi shubhasiz.
Ayni paytda qishloq xo'jaligi mamlakat iqtisodiyotining yetakchi tarmog'ilaridan
biri   bo'lib,   unda   3,6   million   kishi   mehnat   qiladi.   Bu   respublika   iqtisodiyotida
band   bo'lganlarning   27   foizini,   ushbu   tarmoqning   mamlakat   yalpi   ichki
mahsulotidagi ulushi  esa 32,4 (o'rmon va baliqchilik xo'jaligi bilan birga, 2018
yil)   foizni   tashkil   etadi.   13-15   sentabr   kunlari   respublika   hukumati   qishloq
xo'jaligini rivojlantirishning kelgusi 10 yilga mo'ljallangan strategiya loyihasini
muhokama uchun e'lon qildi. Ushbu strategiya O'zbekistonda qishloq xo'jaligini
tubdan   isloh   qilish   rejasidir.   Unda   nima   qay   tarzda   isloh   qilinishi   belgilab
berilgan.[9] 
2.3. Qishloq xo jaligining eksportbop mahsulotlariʻ
Mahsulotlarini yetqazib beruvchi asosiy  manbadir. Ayni vaqtda u keng istemol
maxsulotlari   ishlab   chiqaruvchi   sanoatning   bir   qancha   tarmoqlari   uchun   xom-
ashyo   yetkazib   beradi.   Masalan,   qishloq   xo jalik   xom-ashyosining   ulushi	
ʻ
(qiymat jixatidan) ip-gazlama sanoatida barcha moddiy xarajatlarning 60 foizini, 25qandolat   sanoatida   salkam   70   foizni,   yog   va   sut   sanoatida   qariyb   80   foizniʻ
tashkil   qiladi.   Bularning   hammasi   shuni   ko rsatadiki,   qishloq   xo jalik   ishlab	
ʻ ʻ
chiqarishni ko ngildagiday sur atlar bilan rivojlanmasa, xalq turmush darajasini	
ʻ ʼ
oshirishning   hech   qanday   eng   yaxshi   programmasini   ham   ro yobga   chiqarib	
ʻ
bo lmaydi.   Qishloq   xo jaligining   ahamiyati   yana   shu   bilan   belgilanadiki,   xalq	
ʻ ʻ
xo jaligida   band   bo lgan   xodimlarning   27   foizi   shu   sohada   mehnat   qiladi.
ʻ ʻ
Qishloq   xo jaligida   mamlakat   milliy   daromadining   taxminan   uchdan   bir   qismi	
ʻ
yaratiladi.   Shu   sababli   mamlakat   butun   iqtisodiyotining   o sish   sur atlari,	
ʻ ʼ
mehnatkashlar   farovonligini   oshirish   ko p   jihatdan   qishloq   xo jaligining	
ʻ ʻ
rivojlanish   darajasiga   bog liqdir.   Qishloq   xo jaligi   mahsulotlari   yetishtirish	
ʻ ʻ
yildan yilga oshib bormoqda. Bu esa o z navbatida maxsulotlar eksportini ham	
ʻ
oshirmoqda.   Qishloq   xo jaligida   maxsulotlar   asosan   2   ta   soat   uchun	
ʻ
yetishtiriladi.   Birinchisi   ichki   bozor   uchun,   ikkinchisi   esa   tashqi   bozor   uchun.
Tashqi   bozorga   eksport   qilish   uchun   eng   sifatli   va   raqobatbardosh   mahsulotlar
ishlab chiqarishni kengaytirish kerak bo ladi. Mahalliy bozor uchun esa talab va	
ʻ
taklifdan   kelib   chiqqan   holda   yetishtiriladi.   Qishloq   xo jaligi   mahsulotlarini	
ʻ
eksport qilish orqali juda katta daromadlar olish mumkin. O‘zbekistonda so‘nggi
vaqtlarda   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini   eksport   qilish   orqali   aholi
daromadlarini   oshirishga   jiddiy   e’tibor   qaratilmoqda.   2018   yilning   o‘zida
mamlakatimiz   birgina   gilos   eksport   qiluvchi   mamlakatlar   reytingida   to‘rtinchi
o‘ringa   chiqib   oldi.   Xitoy,   Janubiy   Koreya   kabi   mamlakatlarda   O‘zbekistonda
yetishtirilgan   mahsulotlarga   talab   ortdi.   Bunday   ijobiy   ko‘rsatkichlarni   yanada
yaxshilash   qonunlarni   ham   takomillashtirishni   talab   etadi.O‘simliklar   karantini
to‘g‘risida”gi   Qonun   yurtimizda   oziq-ovqat   xavfsizligini   ta’minlash,   aholiga
sifatli   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini   yetkazib   berish   hamda   turli   zararli
organizmlarning   mamlakatimizga   kirib   kelishi   va   tarqalishining   oldini   olish,
shuningdek, meva-sabzavot mahsulotlari eksportini rivojlantirish yo‘lida muhim
huquqiy asos vazifasini o‘taydi. Qonun yangi tahrirda qabul qilinishining muhim
asoslaridan   biri   shunda   ediki,   o‘simliklar   karantini   sohasidagi   boshqaruv
tizimida   ham   jiddiy   o‘zgarishlar   yuz   berdi.   Mazkur   sohaga   alohida   e’tibor 26qaratilib, Prezidentimizning maxsus Farmoni va ikkita qarori qabul qilindi. Ular
asosida,   muqaddam   Qishloq   va   suv   xo‘jaligi   vazirligi   tizimiga   kiruvchi
O‘simliklar karantini davlat inspeksiyasining tashkiliy-huquqiy maqomi yanada
kuchaytirilib,   Vazirlar   Mahkamasi   tarkibiga   o‘tkazildi.   Qonun   asosida   yangi
tashkil etilgan inspeksiyaning tizimi, huquq va vakolatlari aniq belgilandi.Yangi
tahrirdagi   Qonunda   o‘simliklar   karantini   davlat   inspeksiyasi   mas’ul
xodimlarining   lavozimlarini   aniq   belgilab   berish,   shuningdek,   xalqaro   savdo
aloqalarini   rivojlantirishda   o‘simliklar   va   o‘simlik   mahsulotlari   bilan   savdo
aloqalarini   yo‘lga   qo‘yishda   fitosanitar   xavfsizlikni   ta’minlash,   import   va
eksport   bilan   shug‘ullanadigan   tadbirkorlik   subyektlari   amal   qilishi   kerak
bo‘lgan   zararli   o‘simlik   kasalliklari,   hasharotlar   va   begona   o‘tlar   kirib
kelishining   oldini   olish   bo‘yicha   aniq   normalar   belgilangan.   Qishloq   xo‘jaligi
mahsulotlari   eksporti   bilan   shug‘ullanadigan   tadbirkorlarga   qulaylik   yaratish
maqsadida   Qonunning   30-moddasiga   asosan,   avvalgi   qonundagi   o‘simliklar
karantini   davlat   xizmati   organlarini   yuk   jo‘natilishi   kutilayotgan   kundan   oldin
xabar   qilish   muddati   30   kundan   10   kunga,   eksport   qilinayotgan   mahsulotni
tekshiruv ko‘rigidan o‘tkazish uchun taqdim qilish muddati 15 kundan 3 kunga
qisqartirildi.O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   joriy   yilning   12   aprel
sanasida   “Meva-sabzavot,   kartoshka   va   poliz   mahsulotlarini   xarid   qilish   va
ulardan foydalanish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-
2520-sonli   Qarori   qabul   qilindi.Ushbu   Qarorga   binoan   mamlakatimizga   qayta
ishlash   korxonalarini   xom   ashyo   bilan   muntazam   ta’minlash,   ishchi   iste’mol
bozorini yil davomida sabzavotlar, kartoshka, meva va poliz mahsulotlari bilan
barqaror  to‘ldirish, shuningdek,  tashqi  bozorlarda xaridorgir  va raqobatbardosh
bo‘lgan   ho‘l   meva   va   qayta   ishlangan   meva-sabzavot   mahsulotlarini   eksport
qilish   hajmini   ko‘paytirish   va   turlarini   kengaytirish   uchun   ularni   yetishtirish,
ishlab chiqarish va xarid qilish bo‘yicha yagona tizim shakillantirildi.Shu bilan
bir   qatorda   Respublikamizning   barcha   viloyatlarida   ho‘l   meva-sabzavot,
kartoshka,   poliz   mahsulotlari   va   uzum   mahsulotlarini   yetishtirish   hamda   nes-
nobud qilmasdan qayta ishlash muhim vazifa qilib belgilab berildi. Qashqadaryo 27viloyatida   ho‘l   meva-sabzavot,   kartoshka,   poliz   mahsulotlari   va   uzum
mahsulotlarini yetishtirishga iqtisoslashtirilgan 6 ta tumandagi fermer va dexqon
xo‘jaliklari   tomonidan   yetishtirilgan   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini   eksportga
chiqarishga   ko‘maklashishi   uchun   ja’mi   32   ta   korxona,   fermer   va   dexqon
xo‘jaliklari   faoliyat   yuritmoqda.   Eksportga   mo‘ljallangan   qishloq   xo‘jalik
mahsulotlarini   belgilangan   tartibda,   tezkor   ravishda   sertifikatlashtirish   ishlarini
o‘z   vaqtida   olib   borish   maqsadida   Qashqadaryo   standartlashtirish   va
metrologiya   boshqarmasi,   Qashqadaryo   sinov   va   sertifikatlashtirish   markazi
davlat   korxonalari   tomonidan   Qashqadaryo   viloyat   o‘simlik   karantini   davlat
inspeksiyalari hamkorlikda chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqildi.
“O‘zstandart”   agentligining   Mahsulotlarni   eksport   qilishga   ko‘maklashish
byurosi tomonidan quyidagi maslahat va xizmatlar bepul ko‘rsatiladi: 
-eksportga   mo‘ljallangan   mahsulot   ishlab   chiqaruvchilarga   standartlar,
sertifikatlash,   yorliqlash,   o‘rash   va   boshqa   parametrlar   yuzasidan   xalqaro   va
mamlakatlararo talablar bo‘yicha bepul maslahat xizmatlari ko‘rsatish;
-mahsulotlarni   xorijiy   bozorlarga   kiritish   bo‘yicha   axborot-maslahat   yordami
ko‘rsatish.
            O‘zbekiston   Qishloq   xo‘jaligi   vazirligi   ma’lumotiga   ko‘ra,   2000   yildan
buyon   mamlakatimizning   agrar   sektori   har   yili   6,6   foiz   o‘sishni   tashkil   etgan
holda   barqaror   rivojlanmoqda.   Bu   dunyo   bo‘yicha   o‘rtacha   ko‘rsatkich   –   2,8
foizdan   bir   necha   baravar   yuqori,   deb   xabar   bermoqda.   Hozirgi   vaqtda   davlat
tomonidan   qo‘llab-quvvatlanayotgani   tufayli   ushbu   soha   misli   ko‘rilmagan
darajada   rivojlanmoqda.   Eksport   hajmi   va   geografiyasi   faol   ravishda   kengayib
bormoqda.   O‘zbekistonda   2021   yilga   kelib   jahon   bozoriga   qishloq   xo‘jaligi
mahsulotlari   eksporti   hajmini   5   milliard   dollarga   yetkazish   rejalashtirilgan.
Mamlakatimizning   xorijdagi   diplomatik   vakolatxonalari   o‘zbekistonlik   agrar
kompaniyalarga chet el investitsiyalari  va savdo sheriklarini topishda, mahalliy
mahsulotlarni   boshqa   davlatlar   bozorlarida   ilgari   surishda   ko‘maklashmoqda.
O‘zbekistonning   Buyuk   Britaniyadagi   elchixonasi   yordami   bilan   Samarqand 28viloyatidagi   O‘zbekistonning   «GardenCells»   kompaniyasi   bilan   Britaniyaning
"Vita Plus Ltd" kompaniyasi o‘rtasida quruq mevalarni yetkazib berish bo‘yicha
qiymati   500   ming   AQSh   dollariga   teng   shartnoma   imzolandi.   «Garden   sels»
kompaniyamiz   2017   yil   tashkil   topgan   bo‘lib,   asosan   qishloq   xo‘jaligi
mahsulotlari   eksporti   bilan   shug‘ullanadi,   –   deydi   «GardenCells»   kompaniyasi
menejeri   Mirzohid   Niyozov.   –   Hozirgi   kunda   30   dan   ortiq   davlatga
O‘zbekistonda   yetishtirilgan   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini   chet   ellik
hamkorlarimizga yetkazib bermoqdamiz. Bugungi kunda, asosan, MDH, AQSh,
Buyuk   Britaniya,   Germaniya,   Chexiya   kabi   davlatlarga   mahsulotlar   eksportini
amalga   oshirib   kelyapmiz.   2020   yil   yanvar   oyida   Buyuk   Britaniyaning   “Vita
Plus Ltd” korxonasi bilan tuzilgan shartnomaga asosan, ushbu davlatga 15 tonna
bodom,   mayiz   hamda   yeryong‘oq   mahsulotini   yetkazib   berish   jarayoni   amalga
oshirilmoqda. Ushbu korxona keyinchalik ham biz bilan ish olib borish rejasini
taqdim etdi va taklifni mamnuniyat bilan qabul qildik.Hamkorlikni kengaytirish
uchun   barcha   imkoniyatlardan   unumli   foydalangan   holda   ilk   jo‘natmani
yuborish   arafasidamiz.   Hozirgi   kunda   mahsulotni   qadoqlash   ishi   amalga
oshirilmoqda,   o‘ylaymanki   tez   kunda   ushbu   mahsulotlar   britaniyalik
hamkorlarimizga   yetkaziladi.   Qayd  etish   joiz,   19  avgust   kuni   qiymati   40   ming
dollar   bo‘lgan   mayiz,   bodom,   tuzlangan   no‘xat   va   jiydadan   iborat   birinchi
jo‘natma   yuborildi.Yetishtirilgan   barcha   mahsulotlar   savdo   va   karantin
talablariga   muvofiq,   qadoqlanib,   Buyuk   Britaniyaga   jo‘natiladi.   Belgilangan
yukning   manzilga   yetib   borish   muddati   3-4   haftani   tashki   qiladi.   Bundan
ko rinib   turibdiki   qishloq   xo jaligi   mahsulotlarini   yetishtirish   va   qayta   ishlashʻ ʻ
hamda   ularni   eksport   qilish   orqali   juda   katta   natijalarga   erishish   mumkin
bo ladi.   Chet   elga   asosan   meva   poliz   ekinlari,   sabzavotlar,   uzum   ,   va   boshqa
ʻ
ko plab yurtimiz qishloq xo jaligi mahsulotlari eksport qilinmoqda. 
ʻ ʻ
Xulosa 29Xulosa qilib shuni aytish mumkinki  Qishloq xo jaligi - moddiy ishlab chiqarishʻ
ning asosiy tarmoqlaridan biri. Dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari olish
uchun ekinlar ekish va chorva mollarini ko paytirish bilan shug ullanadi, aholini	
ʻ ʻ
oziq-ovqat mahsulotlari va xalq xo jaligining bir qancha tarmoqlarini xom ashyo	
ʻ
bilan ta minlaydi. Qishloq xo jaligi o simlik va hayvon mahsulotlarini dastlabki	
ʼ ʻ ʻ
qayta   ishlashning   turli   tarmoqlarini   ham   o z   ichiga   oladi.   Moddiy   ishlab	
ʻ
chiqarishning boshqa  jami sohalaridan farq qilgan holda Qishloq xo jaligi  juda	
ʻ
katta   may-donlarda   va   hududiy   xilma   xil   sharoitlarda   olib   boriladi.   Unda   yer
(asosiy ishlab chiqarish vositasi), yorug lik, issiqlik, suv va tirik organizmlar —	
ʻ
o simlik   va   hayvonlardan   foydalaniladi.   Qishloq   xo jaligining   ishlab   chiqarish	
ʻ ʻ
davri ish davri bilan mos tushmaydi. Qx.ning asosiy tarmoqlari — dehqonchilik
va   chorvachilik.   Ular   ham   o z   navbatida   bir   qadar   kichikroq   tarmoqlarga	
ʻ
bo linadi   (dehqonchilikda   —   dalachilik,   sabzavotchilik,   polizchilik,	
ʻ
bog dorchilik,   o rmon   xo jaligi   va   boshqa;   chorvachilikda   —   qoramolchilik,
ʻ ʻ ʻ
qo ychilik,   yilqichilik,   cho chqachilik,   parrandachilik,   asalarichilik,   pillachilik
ʻ ʻ
va   boshqalar);   O z   navbatida,   dehqonchilik   va   chorvachilik   tarmoklari	
ʻ
ekiladigan   ekinlar   (g allachilik,   sholikorlik,   paxtachilik)   va   chorva   mollari	
ʻ
turlari (qoramol, qo y, ot, tuya) bo yicha guruhlanadi. Qishloq xo jaligi — inson	
ʻ ʻ ʻ
xo jalik   faoliyatining   dastlabki   turlaridan   biri.   Uning   kelib   chiqishi   tosh   davri	
ʻ
oxiriga   borib   taqaladi.   Bu   davrda   inson   xo jalik   va   boshqa   ehtiyojlarini	
ʻ
qondirish   uchun   yerni   oddiy   qurollar   bilan   ishlagan,   ba zi   xayvonlarni	
ʼ
xonakilashtira boshlagan. Asrlar davomida turli sharoitlar ta sirila dehqonchilik	
ʼ
tizimi   o zgargan   va   takomillashgan;   hayvonlarning   foydali   xususiyatlari	
ʻ
parvarishlangan,   ko plab   zotlari   yetishtirilgan.   Har   bir   istalgan   mamlakatni	
ʻ
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun eng avvalo qishloq xo jaligining o rni va	
ʻ ʻ
ahamiyati   katta   bo lib   qishloq   xo jaligini   rivojlantirish   hamda   uning   eksport	
ʻ ʻ
salohiyatini oshirish orqali kattagina natijalarga erishish mumkin. 
Foydalanilgan adabiyotlar 301)   http://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/
13800-o-zbekistonning-xo-jaligiga-umumiy-ta-rif. 
2)   https://www.coursehero.com/file/p72s2gfg/Ayrim-olingan-qishloq-xojaligi-
mahsulotlari-yetishtirish-hajmi-hosildorlik/ internet sayti ma lumotlari. ʼ
3)   https://azkurs.org/qishloq-xojaligida-ishlab-chiqarishni-joylashtirish-va-
ixtisos.html internet sayti ma lumotlari. 	
ʼ
4)   https://www.jardineriaon.com/uz/intensiv-qishloq-xo%27jaligi.html/amp?
msclkid=360bebf9a91a11ecb92bfd8f54ee8892 
5)   https://azkurs.org/termiz-davlat-universiteti-geografiya-kafedrasi-markaziy-
osiyo.html?page=7 internet sayti. 
6)   https://xs.uz/uz/post/ozbekistonda-qishloq-khozhaligini-rivozhlantirish-
strategiyasi-iqtisodiyotimiz-drajveri-khalqimiz-turmush-farovonligini-
taminlovchi-yangi-bosqichdir. 
7)   https://www.uzavtoyul.uz/uz/post/qishloq-xojaligidagi-islohotlarning-yangi-
bosqichi-belgilandi.html. 
8)   https://yuz.uz/uz/news/qishloq-xojaligini-rivojlantirishda-qanday-
muammolar-bor. 
9) https://www.uzanalytics.com/iqtisodiet/5585/ internet sayti. 
ILOVALAR.  31 32 33 34Mundarija
Kirish..................4
I.Bob. O zbekistonda qishloq xo jaligini mintaqaviy rivojlantirish. ʻ ʻ
1.1. O zbekistonda qishloq xo jaligining rivojlanishi...................10	
ʻ ʻ
1.2. O zbekistonda qishloq xo jaligi tarmoqlarini joylashtirish(xududlarni 
ʻ ʻ
qishloq xo jaligi tarmoqlariga ixtisoslashuvi) .....................15 	
ʻ
1.3. Qishloq xo jaligining intensiv tarmoqlari.....................18 	
ʻ
II. Bob. O zbekiston qishloq xo jaligining rivojlanish istiqbollari. 	
ʻ ʻ
2.1. Qishloq xo jaligini rivojlanish istiqbollari.............20	
ʻ
2.2. Qishloq xo jaligini rivojlantirishdagi muammolar................23 
ʻ
2.3. Qishloq xo jaligining eksportbop mahsulotlari.................31 
ʻ
Xulosa...............32 
Foydalanilgan adabiyotlar.................33 
Ilovalar...............36