O‘zbekiston qizil kitobiga kiritilgan Astragal turkumi turlarining tasnifi - Биология - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	1.8MB
Покупки	0
Дата загрузки	27 Апрель 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Биология

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

53 Продаж

O‘zbekiston qizil kitobiga kiritilgan Astragal turkumi turlarining tasnifi

Купить

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu :O‘zbekiston qizil kitobiga kiritilgan Astragal turkumi
turlarining tasnifi
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu:O‘zbekiston qizil kitobiga kiritilgan Astragal turkumi
turlarining tasnifi
Mundarija
Kirish ………………………………………………………………
I.BOB. Astragal turkumining biologik xususiyatlari va ularning
tarqalishi
1.1. Astragal turkumining umumiy tavsifi va sistematik o'rni.….…..
1.2. Astragal turlarining O‘zbekiston hududidagi ekologik o‘rni va
tarqalishi………………………………………………..
II.BOB. O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragal
turlarining tasnifi, tarqalishi va muhofazasi
2.1.O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragal turlarining
biologik tavsifi va tarqalishi……………………………..…
2.2.Astragal turlarini saqlash va ko‘paytirishga doir tavsiyalar va
ekologik
choralar ……………………………………………………..
Xulosa ……………………………………………………………….
foydalanilgan adabiyotlar
………………………………………….

3Kirish
Kurs ishining dolzarbligi Astragal turkumi o‘simliklari O‘zbekistonning
turli ekologik sharoitlariga moslashgan, ko‘plab turlari O‘zbekistonning tabiiy
resurslari tarkibida muhim o‘rin tutadi. Bu o‘simliklar ekologik jihatdan
yerdagi ozuqa tarmog‘ini shakllantirishda, erni eroziyadan saqlashda va
hayvonot dunyosining turli turlariga yashash joyi yaratishda katta rol
o‘ynaydi. Shuningdek, Astragalus turlari ba'zi tibbiy va sanoat mahsulotlarini
ishlab chiqarishda foydalaniladi, bu esa ularning iqtisodiy ahamiyatini
oshiradi.
Biroq, ba'zi Astragalus turlari O‘zbekiston hududida ekologik xavf ostida
qolgan va ularning sayyorada mavjudligi tahdid ostiga tushgan. Bu
o‘simliklarning ko‘plab turlari O‘zbekistonning ba'zi hududlarida kamayib
bormoqda, chunki ularning yashash joylari iqlim o‘zgarishlari, inson faoliyati
va tabiiy resurslardan foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan yomonlashuvlarga
duchor bo‘lmoqda. Astragalus turlarining saqlanishi va ko‘paytirilishi uchun
ilmiy asoslangan va amaliy choralar zarur bo‘lib, bu masalalar ekologik
muhofaza qilish strategiyasida alohida e'tiborga olinishi lozim. Shu sababli,
O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragal turlarini o‘rganish dolzarb
ahamiyatga ega. Ularni himoya qilish va ularning yashash joylarini saqlash
uchun ilmiy yondoshuvlar va ekologik choralar muhimdir.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi Astragal turkumi turlarining
biologik xususiyatlari va ekologik o‘rni to‘g‘risida bir nechta ilmiy tadqiqotlar
mavjud. Tadqiqotchilar bu o‘simliklarning ko‘plab turlarini o‘rganib, ularning
ekosistemadagi rolini, yashash sharoitlarini va o‘rganish usullarini aniqlagan.
Biroq, aynan O‘zbekiston hududida tarqalgan Astragalus turlarining ekologik
holati va ularning O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan turlariga oid maxsus

4tadqiqotlar hali ham yetarli emas. O‘zbekistonning tabiiy resurslarini
boshqarish, muhofaza qilish va barqaror rivojlantirishga doir ilmiy tadqiqotlar
bo‘lsa-da, ularning barchasi Astragal turkumining ekologik o‘rnini va
ahamiyatini mukammal tarzda yoritmagan. Ba'zi turlar hali to‘liq
o‘rganilmagan va ma'lumotlar etishmasligi sababli ekologik holatlarini tahlil
qilishda qiyinchiliklar mavjud. Kurs ishida Astragal turkumining mavjud
turlari to‘g‘risidagi ma'lumotlar umumlashtirilgan, ular bo‘yicha zamonaviy
ilmiy yondoshuvlar va ekologik tahlillar taqdim etilgan. Bu ishda Astragalus
turlarining ekologik ahamiyati, ularning tarqalish hududlari va barchasi uchun
muhofaza qilish choralarini taklif etish bo‘yicha ko‘plab tahlil va tavsiyalar
keltirilgan.
Kurs ishining ahamiyati Ushbu kurs ishining ahamiyati nafaqat Astragal
turkumining biologik va ekologik ahamiyatini yoritishda, balki ularning
saqlanishi va kelajakda ko‘payishi bo‘yicha zarur choralar ko‘rishda ham
alohida o‘rin tutadi. Astragal turlari o‘simliklar dunyosining ajralmas qismi
bo‘lib, ular faqat ekosistemadagi ozuqa tarmog‘ini shakllantirishda emas,
balki tuproqni saqlashda va iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurashishda ham
o‘zining ahamiyatini ko‘rsatadi. Shuningdek, ba'zi Astragalus turlarining
tibbiyotda va qishloq xo‘jaligida qo‘llanilishi, iqtisodiy manfaatlarni keltirib
chiqaradi. Bu kurs ishining ahamiyati, ayniqsa, ekologik xavf ostida bo‘lgan
turlarning saqlanishi va ularni himoya qilish masalasida yotadi. Ushbu
o‘simliklarning saqlanishi, nafaqat tabiiy resurslarni muhofaza qilish, balki
ekologik barqarorlikni ta'minlash va yashash sharoitlarini yaxshilash uchun
ham muhimdir. Ushbu ishda keltirilgan tavsiyalar va ilmiy yondoshuvlar,
Astragal turlarining ko‘payishi va saqlanishi uchun zarur choralarni
aniqlashda, shuningdek, O‘zbekistonning tabiiy resurslarini barqaror ravishda
boshqarishda qo‘llanilishi mumkin.
Kurs ishining maqsadi : Astragal turkumiga kiruvchi o‘simlik turlarining
biologik tavsiflarini berish, ularning ekologik ahamiyatini aniqlash va

5O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan turlarni saqlash va ko‘paytirishga doir
tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari : Astragal turkumining biologik xususiyatlarini
va sistematik o‘rnini tahlil qilish. O‘zbekiston hududidagi Astragal turlarining
ekologik o‘rnini va tarqalishini o‘rganish. O‘zbekiston Qizil kitobiga
kiritilgan Astragal turlarining tasnifini va saqlanishi bo‘yicha tavsiyalarni
ishlab chiqish. Astragal turlarini saqlash va ko‘paytirish uchun ekologik
choralarni taklif etish.
Kurs ishining obyekti: Astragal turkumining o‘simlik turlari va ularning
ekologik tizimi.
Kurs ishining predmeti: Astragal turkumining biologik xususiyatlari,
ekologik o‘rni, tarqalishi va ularni saqlashga doir choralar.
Kurs ishining tuzilishi: kirish asosiy bo’lim 2 bob va har bir bob 2
bulimdan iborat bulib xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

6I.BOB. Astragal turkumining biologik xususiyatlari va ularning
tarqalishi
1.1. Astragal turkumining umumiy tavsifi va sistematik o'rni
Astragal turkumi (Astragalus) o‘simliklar oilasiga, ya'ni Fabaceae (Yarim
o‘rgimchaklar) oilasiga mansub bo‘lib, Papilionoideae podoilasiga kiradi. Bu
turkumga kiruvchi o‘simliklar asosan ko‘p yillik va ba'zan bir yillik
o‘simliklar bo‘lib, 2,000 ga yaqin turga ega. Astragalus o‘simliklari buta yoki
kichik daraxt shaklida bo‘lib, odatda qisqa ildiz tizimiga ega, ammo ba'zi
turlari uzun va chuqur ildiz tizimiga ega bo‘lishi mumkin. Ularning o‘rtacha
balandligi 10 sm dan 1,5 metr gacha o‘zgaradi.
Astragal turkumi o‘simliklari o‘zining morfologik xususiyatlari bilan
ajralib turadi. Ular ko‘p turlari bilan o‘ziga xos tashqi ko‘rinish va tuzilishga
ega. Astragalus o‘simliklari asosan barglarining shakli, gullari, mevalari va
urug‘lari bilan tanilgan. Bu o‘simliklar o‘rtacha kichik va o‘rtacha
balandlikdagi bo‘lib, ularning o‘rtacha balandligi 10 sm dan 1,5 metr gacha
o‘zgaradi. Ular odatda buta shaklida bo‘lib, ba'zi turlari kichik daraxt shaklida
ham o‘sadi. (1 -rasm)

7Barglar Astragalus o‘simliklarining barglari o‘ziga xos shaklga ega bo‘lib,
ular asosan oddiy yoki murakkab shaklida bo‘ladi. Odatda, barglar qo‘lbar
shaklida bo‘lib, har bir bargda ko‘plab kichik barglar mavjud. Barglarining
o‘lchami turli turlarda o‘zgarib turadi. Ko‘pchilik Astragalus turlarining
barglari o‘rta o‘lchamda bo‘lib, o‘simlikning yashil rangini saqlaydi. Ba'zi
turlarida esa barglar to‘q yashil yoki kulrang rangga ega bo‘ladi, bu
o‘simliklarning iqlimga va yashash sharoitlariga moslashganligini ko‘rsatadi. 1
Astragalus barglari ekologik jihatdan juda muhimdir, chunki ular ko‘plab
o‘simliklar kabi fotosintez jarayonini amalga oshiradi. Barglarning yashil
rangidagi xlorofill moddalari, o‘simlikning ozuqa ishlab chiqarishini va
ekologik tizimdagi energiya oqimining davom etishini ta'minlaydi.
Shuningdek, barglarining tuzilishi o‘simlikning suvni saqlashiga yordam
beradi va uning qurg‘oqchil sharoitlarga moslashishiga imkon beradi.
Gullar Astragalus o‘simliklari gullash paytida juda rang-barang va ko‘p
sonli gul to‘plarini hosil qiladi. Gullarining shakli turli turlarda farq qiladi,
lekin ularning asosiy xususiyati ularning murakkab shaklida bo‘lishidir.
1
Shukurov, M., & Abdurakhmanov, T. (2020). O‘zbekistondagi o‘simliklar va ularning ekologik
ahamiyati . Toshkent: O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi.

8Gullar odatda sariq, oq yoki binafsha rangda bo‘ladi. Astragalus turlarining
ba'zi gullari o‘zining murakkab shakllari bilan ajralib turadi. Ular odatda
yig‘ilgan gul to‘plari hosil qiladi, bu esa o‘simlikni boshqa o‘simliklardan
farqlashga yordam beradi.
Gullarining dizayni o‘simliklarni polinatsiya qilish uchun moslashtirilgan.
Astragalus turlarining ba'zi gullari o‘zining morfologiyasiga qarab maxsus
hasharotlar tomonidan polinatsiya qilinadi. Gul to‘plarining ko‘pligi,
o‘simlikning o‘z urug‘larini ko‘paytirish va tarqatish imkoniyatlarini oshiradi.
Bu o‘z navbatida Astragalus o‘simliklarining ekologik tizimda ahamiyatini
oshiradi, chunki ular boshqa o‘simliklar bilan birgalikda o‘zaro polinatsiya
qilishni ta'minlaydi.
Urug‘lar Astragalus turkumining urug‘lari o‘zining morfologik
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Urug‘lar odatda uzun va o‘tkir shaklda
bo‘lib, ba'zi turlarida ular yog‘li yoki tug‘ma yuzaga ega bo‘lishi mumkin.
Urug‘larning o‘lchamlari 1-3 mm orasida bo‘lib, bu o‘simliklarning turli
turlarida urug‘larning kattaligi va shakli o‘zgaradi. Ba'zi Astragalus
turlarining urug‘lari qattiq qobiq bilan qoplangan bo‘lishi mumkin, bu
urug‘larning tashqi muhitning zararli ta'sirlariga qarshi himoya qilishini
ta'minlaydi.
Urug‘lar ko‘p hollarda zich guruhlarga yig‘ilgan bo‘lib, bu
o‘simliklarning ko‘payishi va tarqalishida muhim rol o‘ynaydi. Astragalus
turlarining urug‘larining zich guruhlar sifatida tarqalishi, o‘simliklarning
ko‘payishining muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam beradi. Urug‘lar
tarqalganidan keyin yangi o‘simliklar paydo bo‘lishi mumkin, va bu
o‘simliklarning ko‘plab turlari yangi ekosistemalarda o‘z o‘rnini topadi.
Urug‘larning tarqalishi ekologik sharoitlarga qarab farq qiladi va ko‘pincha
faqat yirik va barqaror ekosistemalarda muvaffaqiyatli amalga oshadi.
Mevalar Astragalus o‘simliklarining mevalari ham morfologik jihatdan
o‘ziga xosdir. Odatda mevalar silindrsimon yoki yassi shaklida bo‘lib,

9urug‘lar uchun qattiq qobiqni hosil qiladi. Ba'zi turlarda mevalar to‘plam
shaklida bo‘lib, urug‘lar ko‘p miqdorda yig‘iladi. Mevalar o‘zining ranglari
bilan ajralib turadi, ular odatda yashil, qizil yoki sariq rangda bo‘lishi
mumkin.
Meva rivojlanishi va urug‘larning tarqalishi o‘simliklarning hayotiy
siklida muhim bosqichdir. Urug‘lar o‘z vaqtida erga tushib, yangi
o‘simliklarni hosil qiladi, bu esa o‘simliklarning ko‘payishini va
ekosistemadagi o‘zgarishlarga moslashishini ta'minlaydi. Astragalus
turlarining ba'zi turlarida mevalar yong‘oq shaklida bo‘lib, ular o‘zining
shakli va hajmi bilan urug‘larni himoya qiladi. 2
Iqlim va ekosistemadagi o‘rni Astragalus turkumining morfologik
xususiyatlari uning o‘rni va yashash sharoitlariga moslashuvini ta'minlaydi.
O‘simliklar o‘zining morfologiyasi va tuzilishi orqali turli iqlim va ekologik
sharoitlarga moslashishga qodir. Ular odatda qurg‘oqchil, yarim cho‘l va
tog‘li hududlarda o‘sadi, ba'zi turlari esa chuqur ildiz tizimlari bilan tuproq
osti suvlari bilan oziqlanadi. Barglarning o‘ziga xos shakli va gullarning
morfologiyasi Astragalus o‘simliklarini o‘zining ekosistemada ajralmas
qismiga aylantiradi.
Astragalus turkumi O‘zbekiston hududida keng tarqalgan o‘simliklar
turkumlaridan biridir. Ushbu o‘simliklar asosan cho‘l, tog‘li va quruq
hududlarda o‘sadi. Astragalus turlarining ekologik moslashuvchanligi, ularni
turli iqlim va tuproq sharoitlariga moslashtiradi, shu sababli ularning tarqalish
hududlari juda keng. Ba'zi turlar cho‘llarda yoki yarim cho‘llarda o‘sishga
moslashgan bo‘lsa, boshqalari esa tog‘li hududlar va baland tog‘larda
tarqaladi. Ushbu o‘simliklar ekologik xususiyatlariga qarab, turli sharoitlarga
moslashishga qodir bo‘lib, ular o‘zining yashash joyida tabiiy resurslar bilan
samarali ishlashga yordam beradi.
2
Islomov, M., & Karimov, S. (2018). Astragalus turkumining tasnifi va ekologik xususiyatlari .
Buxoro: Buxoro Davlat Universiteti nashriyoti.

10Tarqalish hududlari Astragalus turlarining O‘zbekiston hududidagi
tarqalishi juda keng bo‘lib, ularning ba'zilari faqat O‘zbekiston hududida
emas, balki qo‘shni davlatlar, masalan, Qozog‘iston, Tojikiston va
Qirg‘iziston hududlarida ham uchraydi. Bu o‘simliklarning tarqalishiga ta'sir
ko‘rsatuvchi asosiy omillar iqlim, tuproqning namligi, va yoritilish darajasi
hisoblanadi. Astragalus o‘simliklari keng ko‘lamdagi ekologik sharoitlarda
rivojlanishi mumkin, ularning ko‘plab turlari ko‘pincha cho‘l va yarim cho‘l
hududlarda o‘sadi, lekin ularning tarqalish hududi tog‘li va baland tog‘
hududlariga ham kiradi.
Tuproq va iqlim o‘zgarishlari, shuningdek, tuproqning turli xususiyatlari
ham o‘simliklarning tarqalishiga ta’sir qiladi. Astragalus turlari, odatda,
qurg‘oqchil va sho‘rli yerda, ba'zan esa sersuv joylarda ham o‘sish
imkoniyatiga ega. Astragalus turlari turli sharoitlarga moslashgan va har xil
tuproq sharoitlarida muvaffaqiyatli rivojlanadi. Ularning o‘ziga xosligi
shundaki, ular suvni tejash, tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi kurashish
kabi ekologik jarayonlarga samarali ta’sir qiladi. 3
Tuproq va iqlim o‘zgarishlari Astragalus o‘simliklari, ayniqsa,
qurg‘oqchil va sho‘rli tuproqlarda yaxshi o‘sadi. Shu bilan birga, ularning
ba'zi turlari, hatto, sersuv yoki nam joylarda ham tarqalishi mumkin. Ba’zi
turlar tog‘li va baland tog‘li hududlarda o‘sadi, bu o‘simliklarni ekologik
jihatdan juda moslashtirgan. Ularning yengil yoritilgan va qorong‘i joylarda
o‘sishga qodirligi, o‘simliklarning ekologik sharoitga moslashuvchanligini
ko‘rsatadi. Shuningdek, bu o‘simliklar qurg‘oqchilik yoki suvni tejash kabi
sharoitlarda o‘zining biologik moslashuvchanligi bilan ajralib turadi.
Ekologik roli Astragalus turlari O‘zbekistonning ekosistemalarida juda
muhim ekologik rol o‘ynaydi. Ular tuproqni yaxshilash va eroziyaga qarshi
kurashish uchun qo‘llaniladi. Ushbu o‘simliklar kuchli ildiz tizimiga ega
3
Qodirov, M., & Raxmonov, M. (2019). O‘zbekistonning qizil kitobiga kiritilgan o‘simliklar:
Biologik tavsif va ekologik rol . Toshkent: O‘zbekiston Qishloq Xo‘jaligi Institutining ilmiy jurnali.

11bo‘lib, tuproqni mustahkamlaydi va uning eroziyaga uchrashini oldini oladi.
Bu o‘z navbatida tuproqning unumdorligini saqlab qolish va muhim
ekosistemaviy vazifalarni bajarish uchun juda muhimdir. Astragalus turlari
o‘zining azot fikslovchi xususiyatiga ega, ya'ni ular atmosferadagi azotni
tuproqqa aylantirib, tuproqning unumdorligini oshiradi. Bu xususiyat,
ayniqsa, qishloq xo‘jaligida va tabiiy resurslarni boshqarishda o‘simliklarning
ahamiyatini oshiradi, chunki ular tuproqni boyitib, o‘z ekosistemasida
barqaror rivojlanishni ta'minlaydi.
Ushbu o‘simliklarning ko‘p turlari ko‘plab ekosistemalarda o‘zining
barqaror ekologik rolini o‘ynaydi. Astragalus turlari, faqatgina tuproqni
mustahkamlash va eroziyani kamaytirish uchun emas, balki boshqa
o‘simliklar va hayvonlar uchun ozuqa manbai sifatida ham xizmat qiladi. Ular
tuproqqa azot qo‘shish orqali o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan resurslarni
taqdim etadi, shu bilan ekologik tizimda turli organizmlar o‘rtasida balansni
saqlaydi.
Tuproqni boyitish va ko‘paytirish Astragalus turlarining ekologik
ahamiyati shundaki, ular tuproqni o‘zuqa moddalari bilan boyitadi va
ekologik tizimning barqarorligini ta'minlaydi. Bu o‘simliklar azot fikslovchi
xususiyatga ega bo‘lgani uchun, ular atmosferadagi azotni tuproqqa kiritib,
uning unumdorligini oshiradi. Boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan azot
manbai sifatida ishlash orqali, Astragalus o‘simliklari tuproqni boyitish va uni
ekologik jihatdan yaxshilashda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, bu
o‘simliklar erosiyani oldini olish uchun juda samarali bo‘lib, ularning kuchli
ildiz tizimi yer yuzasida tuproqni mustahkamlaydi. Bu, o‘z navbatida, qishloq
xo‘jaligi va tabiiy resurslarni boshqarishda yordam beradi.
Astragalus turkumining turlari O‘zbekistonning turli ekologik
sharoitlariga moslashgan, har xil tuproq va iqlim sharoitlarida o‘sadigan
o‘simliklar bo‘lib, ularning tarqalish hududi keng va xilma-xildir. Ushbu
o‘simliklar ekologik tizimlarda juda muhim rol o‘ynaydi, tuproqni

12mustahkamlash, eroziyaga qarshi kurashish va unumdorligini oshirish uchun
ishlatiladi. Ularning ko‘p turlari azot fikslovchi xususiyatga ega bo‘lib,
tuproqni boyitishda muhim rol o‘ynaydi. Astragalus turlarining ekologik
ahamiyati O‘zbekistonning tabiiy resurslarini himoya qilishda va barqaror
ravishda boshqarishda o‘z ifodasini topadi.Astragal turkumining o‘simliklari,
ekologik sharoitlarga moslashishda o‘ziga xos biologik xususiyatlarga ega
bo‘lib, bu o‘simliklar o‘z hayotiy faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun zarur bo‘lgan resurslarni samarali tarzda ishlatadi. Ushbu o‘simliklar
turli iqlim va tuproq sharoitlariga moslashishga qodir bo‘lib, o‘zining
ekologik roli orqali ekosistemada muhim o‘rin egallaydi. Astragalus turlari
o‘simliklar va hayvonlar uchun muhim ozuqa manbai sifatida xizmat qiladi,
bu ularning ekologik tizimda muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi.
Biologik xususiyatlar Astragalus turlarining ko‘pchiligi ko‘p yillik
o‘simliklar bo‘lib, ular uzun hayotiy siklga ega. Bu o‘simliklar o‘zining
biologik rivojlanish jarayonida bir nechta bosqichni o‘tadi: gullash, meva
berish va urug‘larini tarqatish. Gullarining ko‘pligi va rang-barangligi bu
o‘simliklarni ekologik tizimda muhim rol o‘ynaydigan o‘simliklar qatoriga
qo‘yadi. Astragalus turlari odatda o‘simliklar dunyosida hayotiy faoliyatni
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan resurslarni tejashni va
samarali ishlatishni ta'minlaydi. Ular o‘zining ildiz tizimlari orqali tuproqdan
ozuqa moddalari olib, fotosintez jarayonini samarali amalga oshiradi.
Astragalus turlarining ko‘p yillik tabiati ularni faqat bir yil davomida
o‘sib, rivojlanadigan o‘simliklardan ajratib turadi. Bu o‘simliklar o‘zining
yuqori bardoshli xususiyatlari bilan ajralib turadi, chunki ular juda turli iqlim
sharoitlariga moslashgan va tuproqdan ozuqa olishda juda samarali.
Astragalus o‘simliklarining ko‘pchiligi ko‘plab tuproq turlarida o‘sishi
mumkin, shuningdek, ular sho‘rli va quruq hududlarda ham hayotiy faoliyat
ko‘rsata olishadi.

13Ko‘payish usullari Astragalus turlarining ko‘payish usullari juda xilma-
xildir. Ba'zi turlar urug‘lar orqali ko‘payadi, bu o‘simliklarning yangi
avlodlarni tarqatish va kengaytirish uchun zarur bo‘lgan asosiy usuldir.
Urug‘lar o‘zining morfologik xususiyatlari bilan Astragalus turlarining
ko‘payishini qo‘llab-quvvatlaydi. Urug‘lar ko‘plab turlarda uzun, o‘tkir va
qattiq qobiq bilan qoplangan bo‘lib, ularning tashqi muhitning zararli
ta'sirlariga qarshi himoya qiladi. Shuningdek, ba'zi turlar vegetativ yo‘l bilan
ham ko‘payadi, ya'ni ular ildizlar yoki bo‘laklar orqali ko‘payib, yangi
o‘simliklarni hosil qiladi. Bu usul o‘simliklarning ekologik tizimdagi
barqarorligini ta'minlashga yordam beradi va ularning tarqalishini
tezlashtiradi.
Ekologik ahamiyati Astragalus turlarining ekologik ahamiyati juda katta.
Ular o‘zining ekosistemada o‘rni bilan muhim ekologik ro‘l o‘ynaydi.
Birinchidan, Astragalus o‘simliklari ko‘pincha yovvoyi hayvonlar uchun
ozuqa manbai sifatida xizmat qiladi. Ko‘plab turlarining o‘simlik qismi, shu
jumladan barglari, gullari va urug‘lari hayvonlar uchun muhim oziq manbai
hisoblanadi. Bu o‘simliklar o‘zining biologik xususiyatlari orqali o‘simlik va
hayvonlar uchun ozuqa, energiya manbai va yashash joyi yaratadi.
Ikkinchidan, Astragalus turlari tuproqni boyitadi va ekologik tizimlarda
azot fikslovchi xususiyatga ega bo‘lgan o‘simliklar sifatida ekologik
muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu o‘simliklar atmosferadagi
azotni tuproqqa aylantirib, tuproq unumdorligini oshiradi. Shuningdek, bu
o‘simliklar eroziyaga qarshi kurashishda va tuproqni mustahkamlashda
samarali ishlatiladi, bu esa tuproqning barqarorligini ta'minlashga yordam
beradi. Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi chuqur bo‘lib, tuproqni
mustahkamlashga yordam beradi va uning eroziyaga uchrashini oldini oladi.
Bu o‘simliklar tuproqni nafaqat mexanik jihatdan mustahkamlashadi, balki
kimyoviy jihatdan ham yaxshilashadi, chunki ular azotni fikslash orqali
tuproqqa qo‘shimcha ozuqa moddalari kiritadi. Bu xususiyat, ayniqsa, qishloq

14xo‘jaligi uchun foydalidir, chunki bu o‘simliklar tuproqni boyitish va samarali
qishloq xo‘jaligi amaliyotlarini qo‘llash uchun zarur bo‘lgan resurslarni
ta'minlaydi. 4
Ko‘payish va tarqalish Astragalus turlarining tarqalish jarayoni ekologik
tizimda ijobiy o‘zgarishlarga olib keladi. Ushbu o‘simliklar urug‘larining va
vegetativ ko‘payishning kombinatsiyasi, o‘simliklarning yashash joyini
kengaytirishga imkon beradi. O‘simliklarning muvaffaqiyatli ko‘payishi
ekologik tizimda to‘g‘ri resurslarni taqsimlashga yordam beradi, shu bilan
birga biologik xilma-xillikni ham oshiradi. Astragalus turlari o‘simliklar
dunyosining ajralmas qismi bo‘lib, ular o‘zining biologik xususiyatlari orqali
ekologik tizimni yaxshilaydi va tabiiy muvozanatni saqlaydi. Shunday qilib,
bu o‘simliklar faqat ekologik tizimda o‘simliklar va hayvonlar uchun ozuqa
manbai bo‘lib qolmay, balki tuproqni mustahkamlash va eroziyaga qarshi
kurashishda ham muhim rol o‘ynaydi.
1.2. Astragal turlarining O‘zbekiston hududidagi ekologik
o‘rni va tarqalishi
Astragalus turkumining o‘simliklari O‘zbekiston hududida keng tarqalgan
bo‘lib, ular asosan cho‘l, tog‘li va quruq hududlarda o‘sadi. Astragalus
o‘simliklarining turli turlari har xil iqlim sharoitlariga moslashgan bo‘lib, ular
o‘zining ekologik xususiyatlariga qarab turli hududlarda o‘sishi mumkin.
Ushbu o‘simliklarning ko‘p turlari o‘zining hayotiy faoliyatini turli iqlim va
tuproq sharoitlarida amalga oshirishga moslashgan, shuningdek, ba'zi turlari
tog‘li hududlarda, ba'zilari esa cho‘llarda o‘sadi.Astragalus turkumi
o‘simliklari O‘zbekiston hududida keng tarqalgan bo‘lib, ular nafaqat
4
G’ulomov, A. , & Toshmatov, K. (2021). O‘simliklar va hayvonlar turli turlarining ekologik va
biologik xususiyatlari . Tashkent: Akademnashr.

15O‘zbekistonda, balki qo‘shni davlatlar, masalan, Qozog‘iston, Tojikiston,
Qirg‘iziston va Turkmaniston hududlarida ham uchraydi. O‘zbekistonning
geografik hududlari va ekologik xilma-xilligi Astragalus turlarining turli
sharoitlarda tarqalishiga imkon yaratadi. O‘zbekistonning cho‘l va yarim
cho‘l hududlari Astragalus o‘simliklari uchun eng mos sharoitlarni taqdim
etadi. Ushbu o‘simliklar asosan qurg‘oqchil va sho‘rli tuproqlarda,
shuningdek nam bo‘lmagan tuproqlarda o‘sadi. Bu o‘simliklarning o‘sish
sharoitlari, iqlimi va tuproqlari turli iqlim sharoitlariga moslashish qobiliyati
bilan ajralib turadi.
O‘zbekistonning cho‘l va yarim cho‘l hududlaridagi tarqalish
O‘zbekistonning cho‘l va yarim cho‘l hududlari, masalan, Qizilqum,
Kyzylkum va Mo‘ynoq kabi mintaqalarda, Astragalus turlarining tarqalishida
juda katta ahamiyatga ega. Bu hududlar o‘simliklar uchun quruq va sho‘rli
tuproqlar bilan ta'minlangan. Astragalus turlari, ayniqsa, qurg‘oqchil
sharoitlarda yashashga moslashgan bo‘lib, ular tuproqni namlikdan ta'minlay
olmaydigan sharoitlarda o‘sishi mumkin. Ushbu o‘simliklar azot fikslovchi
xususiyatga ega bo‘lib, ular tuproqni boyitadi va shu bilan tuproqning
unumdorligini oshiradi. Astragalus o‘simliklari, o‘zining kuchli ildiz tizimi
yordamida, qurg‘oqchilik va tuproqning sho‘rligini sezilarli darajada yengib
o‘tishi mumkin. Bu o‘simliklar o‘zining hayotiy faoliyatini shu turdagi
tuproqlarda samarali amalga oshiradi.
Astragalus turlari, cho‘l va yarim cho‘l hududlarida o‘sishda nafaqat
tuproq sharoitlariga, balki quruq iqlimga ham moslashgan. Ular yillik
yog‘ingarchilik miqdori kam bo‘lgan hududlarda, ko‘pincha yengil yomg‘irlar
yoki kam vaqtda tushadigan yog‘ingarchiliklar bilan yashashga moslashgan.
Ular qisqa vaqt davomida o‘simlikning hayotiy faoliyatini saqlab qolish
uchun zarur bo‘lgan resurslarni tejashga yordam beradigan xususiyatlarga
ega.
Tog‘li va baland tog‘li hududlaridagi tarqalish

16Astragalus o‘simliklari faqatgina cho‘l va yarim cho‘l hududlari bilan
cheklanib qolmaydi, balki ular tog‘li va baland tog‘li hududlarda ham o‘sadi.
O‘zbekistonning Toshkent viloyati va Farg‘ona vodiysi kabi tog‘li
hududlarida, Astragalus turlari yuqori balandliklarda o‘sishga qodir. Tog‘li
hududlarda Astragalus o‘simliklari odatda qattiq iqlim va sovuq sharoitlarga
moslashgan. Ularning o‘simlik qismi, ayniqsa, barglari, yuqori balandlikdagi
sovuq iqlim sharoitida saqlanadi. Baland tog‘li hududlarda Astragalus turlari
ko‘pincha sharqiy va janubiy qismlarda, ya'ni, sovuq va kam issiq bo‘lgan
hududlarda o‘sadi.
Tog‘li hududlarda Astragalus turlarining ildiz tizimi chuqur bo‘lib, ular
yuqori balandlikdagi kam unumdor tuproqlarda o‘sishga moslashgan.
Astragalus o‘simliklarining bu xususiyati ularni tog‘li hududlarning noqulay
sharoitlarida hayotiy faoliyat ko‘rsatishga imkon beradi. Tog‘larda
o‘simliklarning ko‘plab turlari, ayniqsa, balandlikka qarab o‘zgargan
sharoitlarda o‘sadi. Ushbu o‘simliklar o‘zining yengil ildiz tizimi va qattiq
ildizlar orqali tuproqni mustahkamlaydi, bu esa o‘z navbatida eroziyaga
qarshi kurashish va tuproqni yaxshilashga yordam beradi.
Iqlim sharoitlari va tuproq xususiyatlari Astragalus turlarining tarqalishi
va o‘sishi, asosan, iqlim va tuproq xususiyatlariga bog‘liq. Ularning o‘sishi
uchun zarur bo‘lgan asosiy omillar tuproqning namligi, tuproqning sho‘rliligi,
harorat va yoritilish darajasidir. Iqlimning o‘zgarishi, tuproq tarkibi va
ekologik sharoitlar Astragalus o‘simliklarining tarqalishiga ta'sir qiladi.
Ularning tarqalish hududlarida yirik o‘zgarishlar mavjud bo‘lib, ba'zi turlar
tuproqning sho‘rliligi va qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lishi mumkin.
Astragalus o‘simliklarining ba'zi turlari suv manbalaridan uzoq hududlarda,
ya'ni yer yuzasidagi tabiiy resurslar cheklangan joylarda o‘sadi.
Tuproq va iqlimning ta'sirini hisobga olgan holda, Astragalus o‘simliklari
sho‘rli tuproqlarda ham o‘sadi. Ular o‘zining o‘simlik qismi orqali sho‘rli
tuproqlarda rivojlanishga moslashgan. Shuningdek, Astragalus turlari yengil

17yoritilgan va qorong‘u joylarda ham tarqalish uchun imkoniyatlarga ega. Bu
o‘simliklarning tarqalish hududi turli geografik sharoitlarga mos kelishi
mumkin. 5
O‘zbekistonning tabiiy resurslarini saqlashdagi o‘rni Astragalus turlari,
O‘zbekiston hududidagi tabiiy resurslarni saqlash uchun juda muhimdir. Ular
nafaqat eroziyaga qarshi kurashish, balki tuproqni boyitish va azotni fikslash
orqali tuproqning unumdorligini oshiradi. Astragalus o‘simliklarining
tarqalishi va ularning turli sharoitlarda o‘sishi O‘zbekistonning tabiiy
resurslaridan barqaror foydalanishga imkon yaratadi. Shu sababli, Astragalus
turlari ekologik tizimlarning barqarorligini ta'minlashda va iqtisodiy
rivojlanishda muhim rol o‘ynaydi.
Tuproq va iqlim o‘zgarishlari Astragalus o‘simliklari keng turdagi
tuproqlarda muvaffaqiyatli o‘sadi. Ular, odatda, qurg‘oqchil, sho‘rli va
serhavo tuproqlarda yashashga moslashgan o‘simliklardir. Shu bilan birga,
ba'zi Astragalus turlari tog‘li va baland tog‘li hududlarda ham o‘sishi
mumkin, bu o‘simliklarni ekologik tizimlarning barqarorligi uchun muhim
qilib qo‘yadi. Tuproqning sho‘rli yoki quruq sharoitlari Astragalus
o‘simliklarining o‘sishida hech qanday to‘siq yaratmaydi, aksincha, bu
sharoitlarda ularning o‘sishi uchun moslashuvchanlik kuchayadi. Ushbu
o‘simliklar tuproqning namligi va sho‘rligi bilan bog‘liq ravishda o‘zining
biologik xususiyatlarini qanday o‘zgartirishni biladi.
Qurg‘oqchil va sho‘rli tuproqlarda o‘sish Astragalus turlari ko‘plab tuproq
turlarida o‘sish imkoniyatiga ega bo‘lsa-da, ayniqsa qurg‘oqchil tuproqlarda
juda muvaffaqiyatli o‘sadi. Bu o‘simliklarning o‘sishida asosiy omil ularning
ildiz tizimlarining chuqurligi va kuchliligidir, bu esa tuproqdagi suv va ozuqa
moddalari resurslarini samarali ishlatishga imkon beradi. Astragalus
o‘simliklarining ba'zi turlari quruq hududlarda yillar davomida suv manbaiga
5
Fayzullayev, S., & Mavlonov, A. (2022). O‘zbekistonda o‘simlik turlarini saqlash va himoya
qilish: Ekologik va biologik yondoshuvlar . Samarkand: Samarkand Davlat Universiteti nashriyoti.

18muhtoj bo‘lmasdan yashay oladi, bu o‘zining qurg‘oqchilikka chidamliligini
ko‘rsatadi.
Sho‘rli tuproqlarda ham Astragalus o‘simliklarining ko‘p turlari
muvaffaqiyatli rivojlanadi. Sho‘r tuproqlar tuproqdagi ortiqcha tuz
miqdoridan xabardor bo‘lgan o‘simliklar uchun juda noqulay bo‘lishi
mumkin, ammo Astragalus o‘simliklari o‘zining chidamliligi orqali bu
sharoitlarni yengib o‘tadi. Ba'zi Astragalus turlarining o‘ziga xos xususiyati
shundaki, ular tuproqda yuqori tuz miqdoriga qarshi kurashish uchun o‘zining
xususiy metabolik jarayonlarini o‘zgartiradi. Shu tarzda ular sho‘r tuproqlarda
ham samarali rivojlanadi.
Tuproqdagi azot miqdori va moslashuvchanlik Astragalus o‘simliklari
azot fikslovchi xususiyatga ega bo‘lib, ular atmosferadagi azotni tuproqqa
aylantirib, tuproqning unumdorligini oshiradi. Azotning tuproqda
yetishmasligi ko‘plab o‘simliklar uchun muammo bo‘lishi mumkin, ammo
Astragalus o‘simliklari bu muammoni samarali hal qiladi. Ular, o‘zining ildiz
tizimi orqali, bakteriyalarni jalb qilishi va atmosferadagi azotni tuproqqa
o‘tkazishi mumkin. Bu xususiyat, ayniqsa, tuproqning azot miqdori past
bo‘lgan hududlarda Astragalus o‘simliklarining yashashi uchun juda
foydalidir. Shu tarzda, bu o‘simliklar tuproqning unumdorligini oshiradi va
boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan resurslarni ta'minlaydi.
Tuproq va iqlim o‘zgarishlariga moslashuvchanlik Astragalus o‘simliklari
o‘zining iqlim sharoitlariga juda moslashuvchan. Ular qurg‘oqchilik, sho‘rlik
va kam namlik sharoitlariga juda yaxshi moslashgan. Bu o‘simliklar o‘zining
ekologik sharoitlariga javoban, hayotiy faoliyatini davom ettirish uchun zarur
bo‘lgan resurslarni tejaydi va minimal miqdorda suv bilan hayotini davom
ettiradi. Shuningdek, ba'zi Astragalus turlari yuqori balandlikdagi hududlarda
ham o‘sadi. Tog‘li va baland tog‘li hududlarda Astragalus o‘simliklari sovuq
va qattiq sharoitlarga moslashgan. Ushbu sharoitlarda ular o‘zining kuchli

19ildiz tizimi orqali tuproqni mustahkamlashadi va eroziyaga qarshi kurashishda
muhim rol o‘ynaydi.
Ba'zi Astragalus turlarining o‘sishi uchun o‘rta va yuqori balandlikdagi
hududlar zarur. Bu o‘simliklar baland tog‘ hududlarida o‘sishda o‘ziga xos
biologik moslashuvchanlikka ega bo‘lib, yuqori balandliklarda o‘sishga
moslashadi. Shuning uchun, ular iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurashishda ham
muvaffaqiyatli bo‘lishadi. Astragalus turlari o‘zining balandlikka
moslashuvchanligini va yuqori balandlikdagi sovuq sharoitlarda
muvaffaqiyatli o‘sishini ko‘rsatadi.
Tuproqni boyitish va barqarorlik Astragalus o‘simliklari tuproqni
boyitishda va barqarorligini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular azotni
fikslovchi o‘simliklar bo‘lib, atmosferadagi azotni tuproqqa aylantirib,
tuproqning unumdorligini oshiradi. Shuningdek, ular tuproqni mustahkamlash
va eroziyaga qarshi kurashish uchun ham ishlatiladi. Astragalus
o‘simliklarining kuchli ildiz tizimi tuproqni yaxshilaydi, unga mustahkamlik
beradi va uning eroziyaga uchrashini oldini oladi. Bu o‘simliklar shu tarzda
ekosistemalarni barqarorlashtiradi va tabiatni himoya qilishda yordam beradi.
Iqlim o‘zgarishlariga moslashuvchanlik va keng tarqalish Astragalus
turlari iqlim o‘zgarishlariga tez moslashadi va turli geografik sharoitlarda
o‘sishga muvaffaqiyatli moslashgan. Ularning o‘sishiga iqlim o‘zgarishi,
tuproqning turli xususiyatlari va atmosferadagi namlik darajasi katta ta'sir
ko‘rsatadi. Shuningdek, bu o‘simliklarning keng tarqalish hududi ko‘p bo‘lib,
ular qurg‘oqchilikka chidamli va sho‘rli tuproqlarda ham o‘sadi. Astragalus
o‘simliklarining ekologik moslashuvchanligi va keng tarqalishi ekologik
tizimlarda hayot uchun zarur bo‘lgan resurslarni ta'minlash imkoniyatini
yaratadi. Shu sababli, ular ekosistemalarda muhim o‘rin egallaydi va tabiiy
resurslarni himoya qilishda o‘zining barqarorligini ta'minlaydi.
Astragalus turlarining O‘zbekiston ekosistemalarida o‘ziga xos ekologik
roli mavjud. Ushbu o‘simliklar ekologik tizimda nafaqat o‘zining biologik

20xususiyatlari, balki uning yashash joyi, boshqa o‘simliklar va hayvonlar bilan
o‘zaro ta’siri orqali ham muhim ahamiyatga ega. Astragalus o‘simliklari
asosan tuproqni boyitish, eroziyaga qarshi kurashish va biodiversitetni saqlash
kabi ekologik funksiyalarni bajaradi. Bu o‘simliklar, shuningdek, yovvoyi
hayvonlar va boshqa o‘simliklar uchun ozuqa manbai va yashash joyi sifatida
xizmat qiladi. Shu tariqa, Astragalus o‘simliklari O‘zbekistonning tabiiy
resurslarini saqlashda va barqaror rivojlanishni ta'minlashda muhim rol
o‘ynaydi. Tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi kurashish Astragalus
o‘simliklarining asosiy ekologik roli tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi
kurashish bo‘lib, ular o‘zining kuchli ildiz tizimi orqali tuproqni
mustahkamlaydi. Tuproq eroziyasi tabiiy muammo bo‘lib, u tuproqning
yuqori qatlamlarining yo‘qolishiga olib kelishi mumkin. Bu esa
ekosistemaning o‘zgarishiga va iqlim o‘zgarishlarining yomonlashishiga
sabab bo‘ladi. Astragalus o‘simliklari ayniqsa cho‘l va yarim cho‘l
hududlarida o‘sadigan turlar, yer yuzasida tuproqni saqlashda va eroziyaga
qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. O‘simliklar o‘zining kuchli ildiz
tizimi yordamida tuproqni mustahkamlaydi, ularning ildizlari tuproqni o‘ziga
tortadi va uning harakatlanishiga to‘sqinlik qiladi. Shunday qilib, Astragalus
o‘simliklari tuproqning silliqlanishiga va shikastlanishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Tuproqni mustahkamlash Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi chuqur
va kuchli bo‘lib, ular tuproqni o‘zining ildizlari orqali kuchli ushlaydi va
tuproqning harakatlanishidan himoya qiladi. Eroziya, asosan, yomg‘ir, shamol
va inson faoliyati tufayli yuzaga keladi va tuproqning yuqori qatlamlarini olib
ketadi. Tuproq eroziyasi faqatgina o‘simliklarning o‘sish sharoitlarini
yomonlashtirib qolmay, balki g‘o‘za kabi ekinlar uchun ham zarar keltiradi.
Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi bu jarayonni to‘xtatishda yordam
beradi, chunki ildizlar tuproqni mustahkamlashadi va tuproqni eroziyaga
uchrashdan saqlaydi. Shuningdek, ularning ildiz tizimi tuproqni namlikni
saqlash va uglerod moddalarini chiqarish uchun zarur bo‘lgan energiyani

21taqdim etadi. Shu bilan birga, Astragalus o‘simliklari ko‘plab hududlarda
tuproqni saqlashda yordam beradi. Ularning ildizlari tuproqni nafaqat
mustahkamlaydi, balki tuproqning yuzasida o‘simliklarni rivojlantirish uchun
zarur bo‘lgan o‘zuqa moddalari va havoni ham saqlaydi. Astragalus
o‘simliklari tuproqni yuqori darajadagi samarali ozuqa manbai sifatida
ta'minlab, uning barqarorligini saqlashga yordam beradi. Shu tarzda, ularning
o‘sishi ekologik tizimning barqarorligini saqlashda juda muhim ahamiyatga
ega. Eroziyaga qarshi kurashish Eroziya tuproqning yuqori qatlamlarining
yo‘qolishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida ekosistemaning o‘zgarishiga
sabab bo‘ladi. Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi eroziyaga qarshi
samarali kurashishda muhim rol o‘ynaydi. Ular tuproqni o‘z ildizlari bilan
mustahkamlab, yer yuzasidagi qattiq havoning va yomg‘irning ta’sirini
kamaytiradi. Astragalus o‘simliklari tuproqni suv va shamol eroziyasidan
himoya qiladi, ular tuproqni mustahkamlash orqali yomg‘ir suvlari va
shamolning yuvishi va ko‘chirishiga qarshi kurashadi. Bu o‘simliklar
qurg‘oqchil hududlarda ham samarali o‘sadi va o‘simliklar uchun zarur
bo‘lgan namlikni saqlashga yordam beradi.
Astragalus o‘simliklari ko‘p yillik bo‘lib, ular tuproqni uzoq muddat
davomida mustahkamlaydi. Bu o‘simliklarning o‘rtacha balandligi 10 sm dan
1,5 metr gacha bo‘lishi mumkin, ular o‘zining ildiz tizimi orqali yirik
maydonlarni mustahkamlashadi. Bunday o‘simliklar tuproqni nafaqat
mustahkamlash, balki uning samarali ishlashini ta'minlashga yordam beradi.
Tuproqning uzoq muddatli saqlanishi uchun zarur bo‘lgan resurslarni
ta'minlashda Astragalus o‘simliklari muhim ahamiyatga ega. 6
Azot fikslovchi xususiyat Astragalus o‘simliklarining ekologik
ahamiyatini oshiradigan yana bir xususiyat bu azot fikslovchi xususiyatdir.
Azot fikslash jarayonida, Astragalus o‘simliklari atmosferadagi azotni
6
Alimov, A., & Yunusov, R. (2017). Astragalus turkumi o‘simliklari va ularning ekologik
ahamiyati . Tashkent: UzFA nashriyoti.

22tuproqqa aylantirib, tuproqni boyitadi. Azot o‘simliklar uchun juda muhim
element bo‘lib, tuproqda uning yetishmasligi o‘simliklarning o‘sishini
cheklaydi. Biroq, Astragalus o‘simliklari o‘z ildiz tizimida azot fikslovchi
bakteriyalarni saqlaydi va ular atmosfera azotini tuproqqa o‘tkazish orqali
tuproqni boyitadi. Bu jarayon tuproqning unumdorligini oshirishga yordam
beradi va boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan azot manbaiga aylantiriladi.
Azot fikslovchi xususiyat Astragalus o‘simliklarining qishloq xo‘jaligida
juda foydalidir, chunki bu o‘simliklar tuproqning unumdorligini oshiradi.
O‘simliklar va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan ozuqa va resurslarni
ta'minlashda, Astragalus o‘simliklari nafaqat tuproqni boyitadi, balki ekologik
tizimlarning barqarorligini ta'minlaydi. O‘simliklar va hayvonlar uchun zarur
bo‘lgan ozuqa manbalarini yaratishda, bu o‘simliklar ekologik tizimlarni
saqlashda yordam beradi. Ekologik tizimdagi rol va resurslarni ta'minlash
Astragalus o‘simliklarining ekologik tizimdagi roli juda katta. Ular nafaqat
tuproqni mustahkamlash va eroziyaga qarshi kurashish uchun ishlatiladi, balki
ular yangi o‘simliklar va hayvonlar uchun yashash joylari yaratadi. Astragalus
o‘simliklari o‘zining azot fikslovchi xususiyatlari orqali boshqa o‘simliklar va
hayvonlar uchun zarur bo‘lgan resurslarni ta'minlaydi. Bu o‘simliklar
ekologik tizimlarda o‘zaro bog‘lanib, o‘simliklar va hayvonlar uchun zarur
bo‘lgan resurslarni taqdim etadi. Shu bilan birga, ular tuproqni boyitish,
eroziyaga qarshi kurashish va tabiiy resurslarni saqlashda muhim ahamiyatga
ega.
Biodiversitetni saqlash Astragalus o‘simliklarining ekologik ahamiyati
nafaqat tuproqni boyitish yoki eroziyaga qarshi kurashishda, balki
biodiversitetni saqlashda ham muhim rol o‘ynaydi. Ushbu o‘simliklar
o‘zining ozuqa va yashash manbai sifatida ko‘plab yovvoyi hayvonlar va
boshqa o‘simliklarga xizmat qiladi. Astragalus o‘simliklarining gullari,
mevalari va boshqa o‘simlik qismi, o‘zining kimyoviy tarkibi va ozuqaviy
qiymati bilan, hayvonlar uchun juda muhim ozuqa manbai bo‘lib xizmat

23qiladi. Ularning o‘simlik qismi ko‘plab turlar, ayniqsa, o‘rmon hayvonlari,
qushlar va kemiruvchilar kabi turli hayvonlar uchun muhim manba
hisoblanadi. Bu o‘simliklar hayvonlarning ko‘plab turlari uchun o‘zuqa va
yashash joyi yaratadi, bu esa ekologik tizimning barqarorligini ta'minlashda
yordam beradi. Yovvoyi hayvonlar uchun ozuqa manbai Astragalus
o‘simliklari o‘zining gullari, barglari va mevalari orqali yovvoyi hayvonlar
uchun o‘zuqa manbai sifatida xizmat qiladi. O‘simliklar ko‘pincha
biodiversitetning asosiy qismini tashkil etadi, chunki ular o‘rmon hayvonlari,
qushlar, kemiruvchilar va boshqa hayvonlarning ozuqa manbaidir. Astragalus
o‘simliklarining ozuqaviy qiymati juda yuqori bo‘lib, ular hayvonlar uchun
zarur bo‘lgan karbohidratlar, proteinlar va vitaminlarni taqdim etadi.
Shuningdek, bu o‘simliklar o‘zining yashash joylarini yaratadi, bu esa turli
hayvonlar uchun zarur bo‘lgan resurslarni ta'minlaydi. Astragalus
o‘simliklarining gullari va mevalari o‘rmon hayvonlari va qushlar uchun juda
muhim oziq-ovqat manbai bo‘lib xizmat qiladi, chunki bu o‘simliklar o‘zining
ozuqa tarkibi bilan hayvonlar organizmiga zarur bo‘lgan moddalarni
yetkazadi.
Yashash joylarini ta'minlash Astragalus o‘simliklarining ko‘plab turlari,
ayniqsa, baland tog‘li va cho‘l hududlarida o‘sadigan hayvonlar uchun zarur
bo‘lgan yashash joylarini taqdim etadi. Astragalus o‘simliklarining o‘rtacha
balandligi va tuzilishi ular uchun turli yashash joylari yaratadi. Baland tog‘li
hududlar yoki cho‘l hududlari, odatda, hayvonlar uchun yashash joyi yaratish
uchun qiyin bo‘lishi mumkin, lekin Astragalus o‘simliklari bu hududlarda
yashash joylarini ta'minlashga yordam beradi. Ularning ildiz tizimi tuproqni
mustahkamlaydi, o‘simliklar o‘zining ozuqa tarkibi bilan hayvonlarga ozuqa
taqdim etadi va shu orqali yashash joylarini yaratadi. Bu o‘simliklar,
shuningdek, ko‘plab yovvoyi hayvonlar uchun yashash joylarini yaratib,
ularni ekologik tizimda muhim resurslar bilan ta'minlaydi. Biodiversitetning
saqlanishi Astragalus o‘simliklarining biodiversitetni saqlashdagi roli juda

24katta. Biodiversitet — bu o‘simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlar
o‘rtasidagi xilma-xillikdir va u ekosistemaning sog‘lom ishlashini ta'minlaydi.
Astragalus o‘simliklari o‘zining ozuqa va yashash joyi sifatida xizmat qilib,
turli o‘simliklar va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan resurslarni taqdim etadi.
Ularning o‘sishi va tarqalishi biologik xilma-xillikni oshiradi va ekosistemalar
ichidagi turli hayvonlar va o‘simliklar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni
kuchaytiradi. Bu o‘simliklar o‘zining ekologik ahamiyati orqali, turli turlar
orasida resurslarni taqsimlashni osonlashtiradi va ekologik tizimlarda
barqarorlikni ta'minlaydi. Shuningdek, Astragalus o‘simliklarining
mavjudligi, ekologik tizimlarda muvozanatni saqlashga yordam beradi.
O‘simliklar o‘zining yashash joylari va ozuqaviy tarkibi orqali hayvonlarning
ozuqa resurslarini ta'minlashadi, bu esa o‘z navbatida, ekosistemalarning
sog‘lom ishlashini ta'minlashga yordam beradi. Astragalus o‘simliklarining
o‘rni ekologik tizimlar ichida juda muhim bo‘lib, ular turli o‘simliklar va
hayvonlar o‘rtasidagi ozuqa va yashash joylarini ta'minlash orqali
biodiversitetning saqlanishiga hissa qo‘shadi.
Ekologik tizimlarning sog‘lom ishlashiga ta'sir Astragalus
o‘simliklarining ekologik tizimlarda roli juda katta. Ular faqat o‘zining ozuqa
va yashash joyi sifatida xizmat qilib qolmay, balki ekologik tizimlarning
sog‘lom ishlashini ta'minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Astragalus
o‘simliklari yovvoyi hayvonlar, qushlar va insectlar uchun ozuqa manbai
yaratadi, bu esa biodiversitetni oshirishga yordam beradi. O‘simliklarning
gullari va mevalari, shuningdek, ko‘plab hayvonlar uchun oziq-ovqat manbai
bo‘lib xizmat qiladi, bu o‘simliklar o‘zining ozuqa tarkibi bilan hayvonlar
organizmiga zarur bo‘lgan moddalarni yetkazadi. Bu o‘simliklar nafaqat
ekosistemalar ichidagi resurslarni taqsimlashga yordam beradi, balki turli
o‘simliklar va hayvonlar o‘rtasidagi o‘zaro ta'sirni kuchaytiradi.
Astragalus o‘simliklarining biodiversitetni saqlashdagi roli juda katta va
ularning ekosistemalarda o‘zining ozuqa va yashash joyi sifatidagi ahamiyati

25nafaqat o‘simliklar va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan resurslarni ta'minlaydi,
balki ekologik tizimlarning barqarorligini ta'minlashga yordam beradi.
Astragalus o‘simliklari o‘zining ozuqa manbai, yashash joyi va resurslarni
ta'minlash xususiyatlari orqali ekologik tizimlarda biologik xilma-xillikni
oshiradi va shu orqali tabiatning barqaror ishlashiga hissa qo‘shadi. Bu
o‘simliklar, shuningdek, ekologik tizimlarda resurslarni saqlash va tabiatni
himoya qilishda muhim ahamiyatga ega. Ekologik tizimlar va resurslarni
ta'minlash Astragalus o‘simliklarining ko‘payishi va tarqalishi ekologik
tizimlarda muhim o‘zgarishlarga olib keladi. Bu o‘simliklarning tarqalishi,
ayniqsa, yangi o‘simliklar va hayvonlar uchun yashash joylarini yaratishda
muhim rol o‘ynaydi. Yashash joylarini yaratish Astragalus o‘simliklari
o‘zining ekologik xususiyatlari tufayli, faqat tuproqni boyitib qolmay, balki
boshqa o‘simliklar va hayvonlar uchun yashash joylarini ham yaratadi. Ular
o‘zining ildiz tizimi orqali tuproqni mustahkamlaydi va tuproqdagi namlikni
saqlaydi, shu bilan birga, o‘zining gullari, mevalari va barglari bilan boshqa
hayvonlar uchun ozuqa manbai yaratadi. O‘simliklar o‘zining yuqori
ozuqaviy qiymati bilan hayvonlar va boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan
resurslarni taqdim etadi. Bu o‘simliklarning mavjudligi o‘z navbatida,
o‘simliklar va hayvonlar o‘rtasida yangi ekologik aloqalar o‘rnatadi va bu
ekologik tizimlarning barqaror ishlashiga hissa qo‘shadi. Astragalus
o‘simliklarining tarqalishi yangi yashash joylari yaratadi. Ular o‘zining ozuqa
moddalarini taqdim etish orqali, boshqa o‘simliklar va hayvonlar uchun
yashash sharoitlarini yaxshilaydi. Bu o‘simliklar yovvoyi hayvonlar va
qushlar uchun ozuqa manbai sifatida xizmat qiladi, shuningdek, ular insectlar
va boshqa kichik hayvonlar uchun ham muhim ozuqa resurslarini taqdim
etadi. Astragalus o‘simliklarining mavjudligi nafaqat o‘simliklar va hayvonlar

26uchun yashash joylarini yaratadi, balki ekologik tizimlarni qo‘llab-
quvvatlaydi va ularning barqarorligini ta'minlaydi. 7
Ekologik muvozanatni saqlash Astragalus o‘simliklarining tarqalishi
ekologik tizimlarda muvozanatni saqlashda katta ahamiyatga ega. O‘simliklar
o‘zining ekologik xususiyatlari orqali ekosistemalarda yangi yashash joylarini
yaratish, biologik xilma-xillikni oshirish va biodiversitetni saqlashga yordam
beradi. Astragalus o‘simliklari o‘zining ildiz tizimi orqali tuproqni
mustahkamlaydi, bu esa o‘z navbatida, tuproqning eroziyaga qarshi
qarshiligini oshiradi. Shunday qilib, Astragalus o‘simliklari o‘zining kuchli
ildiz tizimi orqali tuproqni mustahkamlab, ekologik tizimlarni
barqarorlashtiradi va ekologik muvozanatni saqlashga yordam beradi.
Astragalus o‘simliklarining azot fikslovchi xususiyati orqali ular tuproqni
boyitadi va ekologik tizimlarning barqaror ishlashini ta'minlaydi. Azotni
fikslash jarayoni orqali Astragalus o‘simliklari, atmosferadagi azotni tuproqqa
aylantiradi va shu bilan tuproqni boyitadi. Bu jarayon boshqa o‘simliklar va
hayvonlar uchun zarur bo‘lgan azot manbaiga aylantiriladi. Shu tariqa,
Astragalus o‘simliklari ekologik tizimlar ichida muvozanatni saqlashda va
turli resurslarni ta'minlashda yordam beradi.
Resurslarni ta'minlash Astragalus o‘simliklari o‘zining ekologik roli
orqali, nafaqat tuproqni boyitadi, balki tabiiy resurslarni saqlash va barqaror
ishlatishga hissa qo‘shadi. Ular azot, karbon va boshqa ozuqa moddalari
orqali tuproqning unumdorligini oshiradi. Astragalus o‘simliklari o‘zining
azot fikslovchi xususiyati orqali tuproqda azotni ta'minlash bilan ekologik
tizimlarning barqaror ishlashiga yordam beradi. Bu o‘simliklar o‘zining
kuchli ildiz tizimi va azot fikslovchi bakteriyalar yordamida tuproqni boyitadi
va boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan resurslarni taqdim etadi.
7
O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va Atrof-muhitni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi (2019).
O‘zbekiston Qizil kitobi . Toshkent: Ekologiya va Atrof-muhitni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi.

27Astragalus o‘simliklari shuningdek, o‘zining tuproqni boyitish, eroziyaga
qarshi kurashish va biodiversitetni oshirish kabi xususiyatlari orqali, boshqa
o‘simliklar va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan resurslarni taqdim etadi. Shu
tarzda, Astragalus o‘simliklarining tarqalishi va ko‘payishi ekologik tizimda
muvozanatni saqlashga va tabiiy resurslarni barqaror ishlatishga yordam
beradi. Ular o‘simliklar va hayvonlar o‘rtasida muvozanatni ta'minlashda
muhim rol o‘ynaydi va ekosistemalarning barqaror ishlashini ta'minlaydi.
Ekologik tizimlar barqarorligini ta'minlash Astragalus o‘simliklarining
tarqalishi ekologik tizimlar barqarorligini ta'minlashga yordam beradi.
Ularning ildiz tizimi tuproqni mustahkamlashga yordam beradi va o‘zining
azot fikslovchi xususiyati orqali tuproqni boyitadi. Shuningdek, Astragalus
o‘simliklari ekologik tizimlarda biologik xilma-xillikni oshiradi va turli
hayvonlar uchun yashash joylarini yaratadi. Astragalus o‘simliklarining
ekologik tizimlarda o‘zaro aloqalar o‘rnatishi va ekologik barqarorlikni
saqlashdagi roli, ularning tabiiy resurslarni boshqarish va himoya qilishdagi
ahamiyatini oshiradi.
II.BOB. O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragal
turlarining tasnifi, tarqalishi va muhofazasi
2.1. O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragal turlarining biologik
tavsifi va tarqalishi
Astragalus turkumi o‘simliklari O‘zbekistonning o‘ziga xos florasida
muhim o‘rin tutadi. Astragal turlari O‘zbekistonning turli ekologik
sharoitlariga moslashgan va ular ko‘plab tabiiy resurslarni ta'minlaydi.
O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragal turlari, o‘zining ekologik
ahamiyati tufayli, ayniqsa himoya qilinishi zarur bo‘lgan o‘simliklar sifatida
alohida e'tiborga loyiqdir. Bu o‘simliklarning ko‘plab turlari O‘zbekistonning

28qurg‘oqchil va yarim cho‘l hududlarida, tog‘li va baland tog‘li hududlarida
tarqalgan. Biroq, ularning bir qismi ekologik xavf ostida bo‘lib, so‘nggi
yillarda ularning soni kamayib bormoqda. O‘zbekiston Qizil kitobiga
kiritilgan Astragal turlari ekologik sharoitlarning yomonlashuvi,
o‘rmonlarning kesilishi, yerlarning notabiiy ishlatilishi, iqlim o‘zgarishi va
boshqa antropogen ta'sirlar natijasida xavf ostida qolgan. Shuning uchun, bu
turlarni himoya qilish va ularning ekologik o‘rnini saqlab qolish uchun ilmiy
yondoshuvlar, strategiyalar va amaliy choralar zarur. Ushbu bo‘limda,
O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragalus turlarining biologik tavsifi,
ekologik xususiyatlari va tarqalish hududlari keltiriladi.
Astragalus turlarining biologik tavsifi Astragalus turkumi O‘zbekiston
florasida ko‘p yillik o‘simliklar sifatida muhim o‘rin tutadi. O‘zbekiston Qizil
kitobiga kiritilgan Astragalus turlari asosan ko‘p yillik o‘simliklar bo‘lib, ular
turli tuproq va iqlim sharoitlarida o‘sishga qodir. Ushbu o‘simliklar o‘zining
o‘ziga xos ekologik va morfologik xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Astragalus o‘simliklari ko‘plab turlarining murakkab barglari va gullari bilan
tanilgan, bu ularni o‘simliklar dunyosida ajratib turadi. O‘simliklarning
gullari sariq, oq yoki binafsha ranglarida bo‘lib, ular gul to‘plarida to‘planib,
o‘ziga xos morfologik tuzilishga ega. Gullarining o‘ziga xos shakli va ranglari
Astragalus o‘simliklarini boshqa o‘simliklardan ajratib turadi, bu gullar turli
hasharotlar tomonidan polinatsiya qilinadi.
O‘simliklarning morfologik tuzilishi Astragalus o‘simliklari morfologik
jihatdan turli o‘lchamda bo‘lib, o‘rtacha balandligi 10 sm dan 1,5 metr gacha
o‘zgaradi. O‘simliklar odatda buta yoki kichik daraxt shaklida bo‘lib, ularning
barglari oddiy yoki murakkab shaklda bo‘lishi mumkin. Astragalus
o‘simliklarining barglari, odatda, qo‘lbar shaklida bo‘lib, barglarining
o‘lchami o‘simliklarning turiga qarab o‘zgarib turadi. Ular yashil rangda
bo‘lib, ba'zi turlarda barglarining rangi to‘q yashil yoki kulrang bo‘lishi
mumkin. Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi kuchli va ko‘p tarmoqli

29bo‘lib, bu ildizlar o‘simlikni tuproqda mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
Ildiz tizimining chuqurligi Astragalus o‘simliklarining qurg‘oqchilik
sharoitlariga moslashishini ta'minlaydi. Ildizlar tuproqni yaxshi tutib,
o‘simlikning mavjud bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan suv va ozuqa moddalari
bilan ta'minlaydi. Shu sababli, Astragalus o‘simliklari tuproqni eroziyaga
qarshi kurashish va tuproqning yuqori qatlamlarini saqlashda muhim
ahamiyatga ega. 8
Azot fikslovchi xususiyat Astragalus o‘simliklarining biologik
xususiyatlaridan biri ularning azot fikslovchi xususiyatidir. Bu o‘simliklar
atmosferadagi azotni tuproqqa aylantiradigan bakteriyalarni ildiz tizimida olib
yuradi. Azot, o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan birinchi darajali elementlardan
biri bo‘lib, uning tuproqda yetishmasligi o‘simliklarning o‘sishini cheklaydi.
Astragalus o‘simliklari o‘zining ildiz tizimi orqali atmosferadagi azotni
tuproqqa kiritadi, bu jarayonni azot fikslash deb ataladi. Azot fikslash
jarayoni o‘simliklarning tuproqni boyitishiga yordam beradi va boshqa
o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan azot manbaiga aylantiriladi.
Bu xususiyat, ayniqsa, tuproqning azot miqdori past bo‘lgan hududlarda,
masalan, cho‘l yoki yarim cho‘l hududlarida juda foydalidir. Astragalus
o‘simliklari, tuproqdagi azot miqdorining kamligi sababli ko‘p
qiyinchiliklarga duch keladigan hududlarda, o‘zining azot fikslovchi
xususiyati orqali tuproqni boyitadi va uning unumdorligini oshiradi. Azot
fikslovchi o‘simliklar qishloq xo‘jaligida ham juda foydalidir, chunki ular
tuproqni boyitib, o‘simliklarning samarali o‘sishini ta'minlaydi.
Astragalus o‘simliklari qurg‘oqchilik sharoitlariga moslashishda juda
yaxshi rivojlangan. Ularning ildiz tizimi tuproqni chuqurroq o‘rganadi, bu esa
ular uchun tuproqdan zarur bo‘lgan ozuqa va suvni olish imkonini beradi.
Astragalus o‘simliklari odatda sho‘rli va quruq tuproqlarda o‘sadi, ular
8
Bishr, A. , & Kadir, S. (2016). Ecological studies on Astragalus species in the Central Asia region .
Journal of Plant Ecology, 24(5), 113-128.

30o‘zining biologik xususiyatlari orqali bu sharoitlarda muvaffaqiyatli
yashashga qodir. Ba'zi turlar, masalan, tuzli tuproqlarda ham o‘sishga
moslashgan. Astragalus o‘simliklari yuqori balandlikdagi tog‘li hududlarda
ham rivojlanishga moslashgan, ular o‘zining ildiz tizimi va morfologik
tuzilishi bilan yuqori balandlikda hayotiy faoliyatni davom ettiradi. Bu
o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan ekologik sharoitlar, tuproqning sho‘rliligi,
iqlimning qurg‘oqchil bo‘lishi va o‘rta darajadagi namlik darajasi hisoblanadi.
Ba'zi Astragalus turlari tuzli tuproqlarda o‘sishga moslashgan. Sho‘rli
tuproqlar o‘simliklar uchun ko‘p hollarda zararli bo‘lsa-da, Astragalus
o‘simliklari bu sharoitlarda ham muvaffaqiyatli rivojlanadi. Bu
o‘simliklarning tuzga chidamli bo‘lishi va uning salbiy ta'sirlariga qarshi
kurashish qobiliyati, Astragalus turlarini qurg‘oqchil va sho‘rli hududlarda
yashashga imkon beradi. Astragalus o‘simliklarining bu xususiyatlari ular
uchun tabiiy resurslar ta'minlashda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ekologik
tizimlarning barqarorligini ta'minlaydi. Astragalus turlarining tarqalishi
Astragalus o‘simliklari O‘zbekistonning turli hududlarida keng tarqalgan
bo‘lib, ular cho‘l, yarim cho‘l, tog‘li va baland tog‘li hududlarda o‘sadi.
Ushbu o‘simliklarning turli tuproq turlarida o‘sishi va yuqori iqlim
sharoitlariga moslashishi, ular uchun keng tarqalish hududlarini ta'minlaydi.
Ba'zi turlar cho‘llarda, boshqalari esa baland tog‘li hududlarda, jumladan
Toshkent viloyati, Farg‘ona vodiysi va Qashqadaryo kabi mintaqalarda
o‘sadi. Shuningdek, ba'zi Astragalus turlari Qizilqum va Mo‘ynoq kabi cho‘l
hududlarida ham o‘sadi. Astragalus turlarining biologik tavsifi, ularning
morfologiyasi, iqlimga moslashuvchanligi va tuproq sharoitlariga qarshi
kurashish qobiliyati ularning ekologik tizimlarda qanday muhim rol
o‘ynashini ko‘rsatadi. Bu o‘simliklar nafaqat tuproqni boyitadi, balki o‘zining
azot fikslovchi xususiyatlari bilan tuproqni unumdorligini oshiradi va
ekologik tizimlarning barqarorligini ta'minlaydi. Shu sababli, Astragalus

31o‘simliklari O‘zbekistonning tabiiy ekosistemalarida muhim o‘rin tutadi va
ularning saqlanishi ekologik barqarorlikni ta'minlash uchun zarurdir. 9
O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragalus turlari o‘zining keng
tarqalish hududlari va iqlim sharoitlariga moslashuvchanligi bilan ajralib
turadi. Bu o‘simliklar cho‘l, yarim cho‘l va tog‘li hududlarda o‘sish uchun
moslashgan bo‘lib, ularning ekologik moslashuvchanligi juda yuqori.
O‘zbekistonning keng hududlarida tarqalgan bu o‘simliklar, asosan,
tuproqning sho‘rligi, qurg‘oqchilik va kam namlik sharoitlariga moslashgan.
Shu bilan birga, ba'zi turlar baland tog‘li hududlarda ham muvaffaqiyatli
o‘sadi, bu esa ularning tuproqni mustahkamlash va eroziyaga qarshi kurashish
qobiliyatini yanada oshiradi. Astragalus turlari O‘zbekistonning cho‘l va
yarim cho‘l hududlarida keng tarqalgan. Ushbu hududlarda, masalan,
Mo‘ynoq, Kyzylkum va Qizilqum kabi cho‘l mintaqalarida Astragalus
o‘simliklari keng tarqalgan. Bu hududlar tuproqlarning sho‘rliligi va
qurg‘oqchil bo‘lishi bilan tanilgan. Astragalus o‘simliklari bu sharoitlarga
moslashib, yuqori tuz va kam namlik sharoitlarida o‘sish imkoniyatiga ega.
Bu o‘simliklar tuproqni boyitish, eroziyaga qarshi kurashish va ozuqa
moddalari bilan ta'minlash orqali o‘zining ekologik rolini bajaradi.
Astragalus o‘simliklari ko‘plab turlari tuproqdagi azot miqdori past
bo‘lgan joylarda o‘sishga qodir. Astragalus o‘simliklarining azot fikslovchi
xususiyatlari ular uchun sho‘rli tuproqlarda ham o‘sishga imkon yaratadi. Bu
o‘simliklarning ildiz tizimi orqali atmosfera azoti tuproqqa aylantiriladi, bu
esa tuproqni boyitadi va boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan resurslarni
ta'minlaydi. Astragalus turlarining yana bir muhim tarqalish hududi tog‘li
hududlardir. O‘zbekistonning Toshkent viloyati, Farg‘ona vodiysi va
Qashqadaryo kabi tog‘li hududlarida Astragalus o‘simliklari keng tarqalgan.
Ushbu hududlarda Astragalus o‘simliklarining balandlikda o‘sishga
9
Djalilov, K. (2020). Tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi kurashish bo‘yicha Astragalus
o‘simliklarining ekologik roli . Tashkent: O‘simlikshunoslik ilmiy jurnali.

32moslashgan turlari mavjud. Baland tog‘larda o‘sayotgan Astragalus
o‘simliklari yuqori balandlikdagi qattiq iqlim sharoitlariga moslashgan va
o‘zining ildiz tizimi orqali tuproqni mustahkamlashga yordam beradi. Baland
tog‘larda, ayniqsa, Astragalus o‘simliklarining ko‘plab turlari tuproqni
mustahkamlash orqali eroziyaga qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. Bu
o‘simliklar tuproqning yuqori qatlamlarini saqlab qoladi va shu orqali tog‘li
hududlardagi erozyani oldini oladi. Astragalus o‘simliklarining ildizlari
chuqur bo‘lib, ular tuproqning yuqori qatlamlarini tutib, o‘simliklar uchun
zarur bo‘lgan ozuqa va suvni saqlashga yordam beradi. Bu o‘simliklarning
ekologik ahamiyati tog‘li hududlarda tuproqning mustahkamlanishiga va
eroziyaning oldini olishga yordam beradi.
Astragalus turlari O‘zbekistonning tuproq sharoitlari va iqlim
o‘zgarishlariga juda moslashgan. Ular o‘zining morfologik va ekologik
xususiyatlari orqali qurg‘oqchil va sho‘rli tuproqlarda o‘sishga moslashadi.
Shu bilan birga, tog‘li hududlarda o‘sadigan turlar yuqori balandlikda
yashashga moslashgan. Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi o‘zining
kuchli tuzilishi bilan tuproqni mustahkamlaydi va shu tarzda o‘zining
ekologik rolini bajaradi. Bu o‘simliklar o‘zining qurg‘oqchilikka chidamli
xususiyati orqali turli ekologik sharoitlarda muvaffaqiyatli o‘sishi mumkin.
Masalan, ba'zi turlar quruq tuproqlarda o‘sishda juda muvaffaqiyatli, chunki
ular tuproqdan ozuqa va suvni yaxshi saqlashga imkon beradi. Shuningdek,
sho‘rli tuproqlarda ham Astragalus o‘simliklarining ba'zi turlari o‘sishga
qodir, chunki ular tuproqdagi tuzni boshqarish va o‘zining metabolik
jarayonlarini moslashtirish imkoniyatiga ega. Astragalus o‘simliklari, ayniqsa
sho‘rli tuproqlarda o‘sish orqali tuproqni boyitadi va o‘zining azot fikslovchi
xususiyati bilan boshqa o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan azot resurslarini
ta'minlaydi. Bu o‘simliklar, nafaqat o‘zining eriyishni oldini olish, balki
tuproqning unumdorligini oshirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Astragalus
o‘simliklarining ildiz tizimi tuproqni mustahkamlaydi va o‘simliklarning

33ko‘payishiga imkon yaratadi, bu esa tuproqning tabiiy o‘sishini ta'minlaydi.
Shuningdek, Astragalus o‘simliklarining ko‘p turlari yovvoyi hayvonlar
uchun ozuqa manbai bo‘lib xizmat qiladi. Bu o‘simliklar o‘zining gullari va
mevalari bilan ko‘plab hayvonlar, qushlar va insectlar uchun muhim oziq-
ovqat manbai yaratadi.
Astragalus turlari tuproq va iqlim sharoitlariga juda moslashgan va bu
ularning tarqalish hududlarini kengaytirishga yordam beradi. Ular o‘zining
qurg‘oqchil sharoitlarga moslashganligi va tuproqdan samarali foydalanishi
orqali yangi hududlarda o‘sishga muvaffaqiyatli ravishda ko‘chib bormoqda.
Bu o‘simliklar cho‘l va yarim cho‘l hududlarida, shuningdek baland tog‘li
hududlarda ham muvaffaqiyatli o‘sish imkoniyatiga ega. Astragalus
o‘simliklarining O‘zbekistonning turli ekologik hududlarida tarqalishi,
ularning tuproq sharoitlariga moslashuvchanligini va iqlim o‘zgarishlariga
chidamli ekanligini ko‘rsatadi. Bu o‘simliklar o‘zining ildiz tizimi, azot
fikslovchi xususiyati va ekologik ahamiyati orqali tuproqni boyitadi,
eroziyaga qarshi kurashadi va yangi yashash joylarini yaratadi. Ularning
tarqalish hududi cho‘l, yarim cho‘l, tog‘li va baland tog‘li hududlarga qadar
kengaygan bo‘lib, bu o‘simliklar O‘zbekistonning ekologik tizimlarida
muhim rol o‘ynaydi. Astragalus turlari, ayniqsa O‘zbekiston Qizil kitobiga
kiritilgan turlar, ekologik tizimlarda muhim rol o‘ynaydi. Ularning saqlanishi
va ko‘payishi nafaqat tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi kurashish, balki
biodiversitetni saqlash, tabiiy resurslarni boshqarish va ekosistemalarni
barqarorlashtirishda ham ahamiyatli. Shu sababli, bu o‘simliklarning
saqlanishi va ko‘payishi uchun ilmiy asoslangan tavsiyalar va ekologik
choralar zarur. Ushbu bo‘limda, Astragalus turlarini saqlash va ko‘paytirish
uchun amalga oshirilishi kerak bo‘lgan tavsiyalar va ekologik choralar ko‘rib
chiqiladi.1. Tabiiy yashash joylarini himoya qilish
Astragalus turlari ko‘plab turli ekologik sharoitlarda o‘sadi, ular asosan
cho‘l, yarim cho‘l, tog‘li va baland tog‘li hududlarda tarqalgan. Bu

34o‘simliklarning ko‘plab turlari ekologik xavf ostida bo‘lib, ularning tabiiy
yashash joylari tezda yo‘qolib bormoqda. Ularning yashash joylarini himoya
qilish va saqlash uchun ekologik choralar ko‘rish zarur.
Birinchi navbatda, Astragalus turlarining yashash joylarini tabiiy saqlash
hududlari deb belgilash lozim. Bu hududlarda yer resurslarini barqaror
boshqarish, o‘rmonlarni kesish va yerlarni noto‘g‘ri ishlatish kabi inson
faoliyatlari ta'sirini kamaytirish kerak. Shuningdek, ekologik ta'lim va
jamiyatni xabardor qilish orqali, o‘simliklarning ahamiyati va ularning
saqlanishi bo‘yicha ma’lumotlar taqdim etilishi kerak.
Ekosistemalarni barqarorlashtirish va eroziyaga qarshi kurashish
Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi tuproqni mustahkamlash va eroziyaga
qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. Bu o‘simliklar ayniqsa cho‘l va yarim
cho‘l hududlarida ekologik tizimni barqarorlashtirishda va eroziya
jarayonlarini oldini olishda samarali ishlaydi. Astragalus o‘simliklarining ildiz
tizimi tuproqni yaxshi tutadi, bu esa tuproqning yuqori qatlamlarining
yuvilishining oldini olishga yordam beradi. Eroziya — bu tabiiy jarayon
bo‘lib, yomg‘ir, shamol yoki boshqa ta'sirlar orqali tuproqning yuqori
qatlamlari yo‘qoladi. Astragalus o‘simliklari o‘zining kuchli ildiz tizimi orqali
tuproqni mustahkamlaydi, bu esa eroziyaga qarshi samarali kurashishda
yordam beradi. Tuproqni mustahkamlash va eroziyaga qarshi kurashish
Astragalus o‘simliklarining ildiz tizimi tuproqni mustahkamlashga
yordam beradi va tuproqning eroziyaga uchrashining oldini oladi. Ildizlar
tuproqni o‘ziga tortib, tuproqning silliqlanishini va eroziyaga uchrashini
kamaytiradi. O‘simliklar yomg‘ir suvlari, shamol yoki boshqa tabiiy
omillardan kelib chiqadigan tuproq harakatlanishini oldini olishda yordam
beradi. O‘simliklarning ildiz tizimi tuproqning yuqori qatlamlarining
mustahkamlanishi va eroziyaning oldini olishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
Astragalus o‘simliklarining kuchli ildiz tizimi yordamida tuproqning
yuqori qatlamlari mustahkamlanadi, va bu jarayon tuproqning suv bilan

35yuvilib ketishining oldini olishga yordam beradi. Bu o‘simliklarning ildiz
tizimi tuproqni yuqori qatlamlarda saqlashga yordam beradi, shu bilan birga
shamol eroziyasining oldini olishda ham samarali bo‘ladi. Astragalus
o‘simliklarining bu xususiyati cho‘l va yarim cho‘l hududlarida eroziyaga
qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. O‘simliklarning ildiz tizimi tuproqni
to‘g‘ri tutishga va eroziya jarayonlarini kamaytirishga imkon beradi.
Azot fikslovchi xususiyatlar Astragalus o‘simliklarining yana bir muhim
xususiyati bu ularning azot fikslovchi xususiyatidir. Azot — bu o‘simliklar
uchun zarur bo‘lgan birinchi darajali elementlardan biri bo‘lib, tuproqda
uning yetishmasligi o‘simliklarning o‘sishini cheklaydi. Astragalus
o‘simliklari atmosferadagi azotni tuproqqa aylantiradigan bakteriyalarni ildiz
tizimida olib yuradi. Bu jarayonni azot fikslash deb ataladi va bu jarayon
tuproqni boyitadi.
Astragalus o‘simliklarining azot fikslovchi xususiyati tuproqni boyitadi va
uning unumdorligini oshiradi. Bu xususiyat, ayniqsa, tuproqda azotning
miqdori past bo‘lgan hududlar uchun juda muhimdir. Astragalus o‘simliklari
o‘zining ildiz tizimi orqali atmosferadagi azotni tuproqqa o‘tkazadi va shu
tarzda tuproqni boyitadi. Bu o‘simliklar nafaqat tuproqni boyitadi, balki
o‘simliklarning boshqa turlari uchun zarur bo‘lgan azot manbaini ta'minlaydi.
Azot fikslash jarayoni, ayniqsa cho‘l va yarim cho‘l hududlarida tuproqning
unumdorligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Bu xususiyat Astragalus
o‘simliklarini qishloq xo‘jaligida tuproqni unumdorligini oshirishda
ishlatishga imkon beradi. 10
Tuproqni boyitish va ko‘paytirish Astragalus o‘simliklarining o‘ziga xos
ekologik xususiyatlari ularni tuproqni boyitish va ekologik tizimlarni
barqarorlashtirishda ishlatishni yanada muhim qiladi. Ular tuproqning
unumdorligini oshirish va tuproqni mustahkamlash uchun juda samarali. Bu
10
Turaev, A., & Nurmatov, E. (2018). Azot fikslovchi o‘simliklar va ularning ekologik
xususiyatlari . Bukhara: Buxoro Davlat Universiteti nashriyoti.

36o‘simliklarning ko‘payishi va tarqalishi tuproqni boyitish va biodiversitetni
saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Astragalus o‘simliklari nafaqat tuproqni
boyitadi, balki uning eroziyaga qarshi qarshiligini oshirib, ekologik tizimlarni
barqarorlashtiradi. Qishloq xo‘jaligida Astragalus o‘simliklarini tuproqni
mustahkamlash va eroziyaning oldini olishda ishlatish kerak. Buning uchun,
o‘simliklarni ekish va ularning ildiz tizimidan samarali foydalanish, tuproqni
to‘g‘ri boshqarish va eroziyaga qarshi kurashish uchun ekologik choralar
sifatida amalga oshirilishi kerak. Astragalus o‘simliklarining azot fikslovchi
xususiyatlari tuproqni boyitishda va o‘simliklarning samarali o‘sishini
ta'minlashda juda foydalidir. Ekologik choralar sifatida foydalanish
Astragalus o‘simliklari o‘zining tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi
kurashish xususiyatlari bilan qishloq xo‘jaligida tuproqni mustahkamlashda,
biodiversitetni saqlashda va ekosistemalarni barqarorlashtirishda foydalanish
mumkin. Shu sababli, bu o‘simliklarni ko‘paytirish va saqlash uchun maxsus
ekologik choralar ishlab chiqilishi zarur. Astragalus o‘simliklari orqali
tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi kurashish qishloq xo‘jaligi va tabiatni
himoya qilishda samarali usul bo‘lib, ularning ekologik rolini ta'kidlab o‘tish
zarur. Astragalus o‘simliklari o‘zining ildiz tizimi orqali tuproqni
mustahkamlashda va eroziyaga qarshi kurashishda muhim rol o‘ynaydi. Ular
azot fikslovchi xususiyati orqali tuproqni boyitib, uning unumdorligini
oshiradi. Bu o‘simliklar nafaqat tuproqni boyitish, balki ekologik tizimlarni
barqarorlashtirish va biodiversitetni saqlashda ham muhim ahamiyatga ega.
Tuproqni mustahkamlash va eroziyaning oldini olish uchun Astragalus
o‘simliklarining keng tarqalishi va ko‘payishi ekologik choralar sifatida
zarurdir. Shu sababli, bu o‘simliklarning saqlanishi va ko‘paytirilishi ekologik
tizimlar va tuproq resurslarini saqlab qolish uchun muhimdir.
O‘simliklarni ko‘paytirish va zarur resurslarni ta’minlash Astragalus
turlarini saqlash va ko‘paytirish uchun zarur bo‘lgan eng muhim choralardan
biri — ularning ko‘paytirish jarayonini rag‘batlantirish va yangi o‘simliklar

37hosil qilishdir. Ba'zi turlar uchun vegetativ ko‘paytirish (ildiz yoki bo‘laklar
orqali) samarali usul bo‘lishi mumkin, chunki ba'zi Astragalus turlari o‘z ildiz
tizimidan yangi o‘simliklar hosil qilish qobiliyatiga ega. Urug‘lar orqali
ko‘paytirish ham keng qo‘llaniladi, ammo bu usulda ba'zi turlar, ayniqsa
qurg‘oqchil hududlarda, urug‘larining yaxshi rivojlanishi uchun aniq
sharoitlarni talab qiladi. O‘simliklarni ko‘paytirish uchun zarur bo‘lgan
resurslarni ta’minlash ham muhimdir. Astragalus o‘simliklarini ko‘paytirish
uchun zarur bo‘lgan tuproq va iqlim sharoitlari hamda urug‘lar va vegetativ
ko‘paytirish uchun zarur materiallarni saqlab qolish kerak. Shu bilan birga,
maxsus ko‘paytirish stansiyalari va o‘simliklar parklari tashkil etilishi zarur.
Bu o‘simliklar o‘zining ekologik xususiyatlari orqali iqlim sharoitlariga
moslashishda va barqaror rivojlanishda yordam beradi.
Genetik xilma-xillikni saqlash Astragalus turlarining genetik xilma-xilligi
o‘simliklarning turli sharoitlarda muvaffaqiyatli o‘sishida va ularning
moslashuvchanlik darajasida katta ahamiyatga ega. Genetik xilma-xillikni
saqlash uchun, o‘simliklar genetik resurslarini saqlash va genetik manbalarni
ko‘paytirish kerak. Bu uchun gene banklar va o‘simliklarning urug‘liklarini
saqlash bo‘yicha dasturlarni amalga oshirish zarur. Genetik xilma-xillikni
saqlashda shuningdek, genetik modifikatsiyalash va boshqa ilg‘or biologik
texnologiyalarni ishlatish ham foydali bo‘lishi mumkin. Astragalus
o‘simliklarini ko‘paytirishda ularning tabiiy va sun'iy genetik
modifikatsiyalarini e'tiborga olish, ularning ekologik va agronomik
xususiyatlarini yaxshilashda yordam beradi.
Himoya qilinadigan hududlar tashkil etish Astragalus turlarini saqlash va
ko‘paytirish uchun himoya qilinadigan hududlar tashkil etish zarur. Bu
hududlar, masalan, tabiat bog‘lari, tabiat rezarvasyonlari yoki milliy bog‘lar
bo‘lishi mumkin. Bu hududlar o‘simliklarning tabiiy yashash joylarini himoya
qilish va ularni xavfli omillardan saqlash imkoniyatini yaratadi. Himoya
qilinadigan hududlar ichida faqat tabiiy resurslardan foydalanishning

38cheklanishi va o‘simliklarni saqlashga qaratilgan faoliyat olib borilishi zarur.
Bunda turli tadqiqotlar, monitoring va ma'lumotlar yig‘ish orqali
o‘simliklarning holati va ekologik sharoitlari kuzatilib, zarur choralar
ko‘riladi. Ekologik ta'lim va xabardorlikni oshirish O‘simliklarning
saqlanishi va ko‘paytirishi uchun ekologik ta'lim va xabardorlikni oshirish
zarur. Jamiyatni Astragalus turlarining ahamiyati va ularning ekologik roliga
xabardor qilish, ularni himoya qilish bo‘yicha ilmiy va amaliy yondoshuvlarni
tashkil etish kerak. O‘simliklarni himoya qilishda fuqarolik jamiyatining
ishtirokini oshirish, ekologik tashkilotlar va ilmiy jamoatchilikni birlashtirish
orqali samarali natijalarga erishish mumkin.
Astragalus turlarining saqlanishi va ko‘paytirilishi uchun yuqorida
keltirilgan tavsiyalarni amalga oshirish zarur. Bu o‘simliklarning tabiiy
yashash joylarini himoya qilish, ekosistemalarni barqarorlashtirish, genetik
xilma-xillikni saqlash va himoya qilinadigan hududlar tashkil etish kabi
choralar ularning saqlanishini ta'minlaydi. Shu bilan birga, ekologik ta'lim va
jamiyatning xabardorligi bu o‘simliklarni himoya qilishda katta ahamiyatga
ega. Ularni saqlash va ko‘paytirish orqali O‘zbekistonning tabiiy resurslari va
ekologik tizimlarining barqarorligini ta'minlash mumkin.
Xulosa
O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan Astragalus turkumi turlari
O‘zbekistonning tabiiy florasida muhim o‘rin tutadi. Ushbu o‘simliklar asosan
cho‘l, yarim cho‘l, tog‘li va baland tog‘li hududlarda tarqalgan bo‘lib, ular
ekologik tizimlarning barqarorligini ta'minlashda va tuproqni boyitishda
muhim rol o‘ynaydi. Astragalus turlari o‘zining azot fikslovchi xususiyatlari
va ildiz tizimining mustahkamligi tufayli tuproqni boyitadi, eroziyaga qarshi
kurashadi va boshqa o‘simliklar va hayvonlar uchun yashash joylari yaratadi.
Astragalus o‘simliklarining saqlanishi va ko‘paytirilishi, ayniqsa, ekologik
xavf ostida qolgan turlar uchun juda muhimdir. Ularning tabiiy yashash
joylari, asosan, cho‘l va yarim cho‘l hududlari, tog‘li hududlar va baland

39tog‘li hududlar bo‘lib, ushbu hududlar inson faoliyatining ta'siri va iqlim
o‘zgarishlari sababli sezilarli darajada o‘zgarib bormoqda. Shu sababli,
Astragalus turlarini saqlash va ko‘paytirish uchun samarali ekologik choralar
ko‘rish zarur. Tabiiy yashash joylarini himoya qilish, eroziyaga qarshi
kurashish va biodiversitetni saqlash choralarini amalga oshirish bu
o‘simliklarning saqlanishini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Astragalus
turlarining ko‘payishi nafaqat ekologik tizimlarni barqarorlashtiradi, balki
tuproqni boyitadi va boshqa o‘simliklar va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan
resurslarni ta'minlaydi. Shuningdek, bu o‘simliklarning ekologik roli tuproqni
mustahkamlash, azot fikslash va biodiversitetni oshirish orqali
ekosistemalarning barqarorligini ta'minlashda juda katta ahamiyatga ega.
Astragalus turlarining saqlanishi va ko‘paytirilishi uchun ilg‘or ilmiy
tadqiqotlar va amaliy choralar ishlab chiqilishi, ekologik ta'lim va jamiyatning
xabardorligini oshirish zarur. O‘simliklarning ekologik rolini tushunish va bu
turlarni himoya qilishga qaratilgan choralarni amalga oshirish
O‘zbekistonning tabiiy resurslarini saqlash va ekologik barqarorlikni
ta'minlashga xizmat qiladi.
Shu sababli, Astragalus turkumi turlarining saqlanishi, tuproqni boyitish,
biodiversitetni oshirish va ekoizms tizimlarni barqarorlashtirishda davom
etadigan tadbirlar zarur bo‘lib, bu jarayonlar ekologik va iqtisodiy ahamiyatga
ega. Astragalus o‘simliklarining ekologik xususiyatlari va ularning o‘simliklar
dunyosidagi o‘rni ularning saqlanishi va ko‘payishini ta'minlashda davom
etishi kerak.

40Foydalanilgan adabiyotlar
1) Shukurov, M., & Abdurakhmanov, T. (2020). O‘zbekistondagi o‘simliklar
va ularning ekologik ahamiyati. Toshkent: O‘zbekiston Fanlar
Akademiyasi.
2) Islomov, M., & Karimov, S. (2018). Astragalus turkumining tasnifi va
ekologik xususiyatlari. Buxoro: Buxoro Davlat Universiteti nashriyoti.
3) Qodirov, M., & Raxmonov, M. (2019). O‘zbekistonning qizil kitobiga
kiritilgan o‘simliklar: Biologik tavsif va ekologik rol. Toshkent:
O‘zbekiston Qishloq Xo‘jaligi Institutining ilmiy jurnali.
4) G’ulomov, A., & Toshmatov, K. (2021). O‘simliklar va hayvonlar turli
turlarining ekologik va biologik xususiyatlari. Tashkent: Akademnashr.

415) Fayzullayev, S., & Mavlonov, A. (2022). O‘zbekistonda o‘simlik turlarini
saqlash va himoya qilish: Ekologik va biologik yondoshuvlar. Samarkand:
Samarkand Davlat Universiteti nashriyoti.
6) Alimov, A., & Yunusov, R. (2017). Astragalus turkumi o‘simliklari va
ularning ekologik ahamiyati. Tashkent: UzFA nashriyoti.
7) O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va Atrof-muhitni muhofaza qilish
Davlat qo‘mitasi (2019). O‘zbekiston Qizil kitobi. Toshkent: Ekologiya va
Atrof-muhitni muhofaza qilish Davlat qo‘mitasi
8) Bishr, A., & Kadir, S. (2016). Ecological studies on Astragalus species in
the Central Asia region. Journal of Plant Ecology, 24(5), 113-128.
9) Djalilov, K. (2020). Tuproqni boyitish va eroziyaga qarshi kurashish
bo‘yicha Astragalus o‘simliklarining ekologik roli. Tashkent:
O‘simlikshunoslik ilmiy jurnali.
10) Turaev, A., & Nurmatov, E. (2018). Azot fikslovchi o‘simliklar va
ularning ekologik xususiyatlari. Bukhara: Buxoro Davlat Universiteti
nashriyoti.

O‘zbekiston qizil kitobiga kiritilgan Astragal turkumi turlarining tasnifi

Купить