O'zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosati - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	675.7KB
Xaridlar	53
Yuklab olingan sana	13 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O'zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosati

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“MAKROIQTISODIYOT” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: O’zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosati
Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ________________
Baho: ______
Andijon 2024

Reja :
Kirish
1. Tashqi savdo siyosatining mohiyati va ahamiyati
2. O‘ zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosatining o`ziga xos xususiyatlari
3. Tashqi savdo siyosatining muvofiqlashtirish yo‘llari
4. O‘ zbekiston Respublikasi tashqi savdosining holati va o‘sish suratlari
5. O‘ zbekiston Respublikasida tashqi savdo siyosatining takomillashtirish
yo‘nalishlari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi kunda davlatlar o‘rtasidagi xalqaro savdoning
rivojlanishi, ishlab chiqarish integratsiyalashuvining kengayishi va takomillashuvi
tashqi iqtisodiy faoliyatning yanada erkinlashuviga sabab bo‘lmoqda.
Bugungi bozor islohotlari munosabatlarining yangi strategi yasi asosiy
yo‘nalishlaridan biri — tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishni
muvofiqlashtirish hisoblanadi. Bu munosabatlar bozor munosabatlari shakllanishi
sharoitida siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar samarasi, mamlakat ichki va tashqi
iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan jihatlarni, shu jumladan, tashqi
iqtisodiy muvozanatni ta’minlash, eksport va import munosabatlarda ilg‘or siljishlarni
rag‘batlantirish, xorijiy kapital oqimini kuchaytirishga yo‘naltirilgan vakolatli davlat
tashkilotlari tomonidan amalga oshiriladigan qonunchilik, ijroiya va nazorat qilish
yo‘nalishidagi chora-tadbirlar tizimini yaratishni o‘z ichiga oladi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni oqilona tartibga solish davlat iqti sodiy rivojlanish
strategiyasining muhim tarkibiy qismi sanaladi. Bu esa o‘z navbatida, mamlakatning
o‘ziga xos ichki va tashqi sharoitlarini inobatga olgan holda, jahon bozorining salbiy
o‘zgarishlaridan himoya qiluvchi, unda egallangan mavqeni saqlab qolish va
kengaytirishni ta’minlovchi maqbul darajadagi protektsionizm va erkin savdo siyosati
qo‘llanilishini taqozo etadi. O‘tish davri iqtisodiyotini boshidan kechirayotgan
mamlakat tashqi iqti sodiy aloqalarini kengaytirish uchun o‘zini erkin bozor girdobiga
tashlab qo‘ya olmaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida, bozor munosabatlarining asosiy
tamoyillari amalda bo‘lishi davlat tomonidan, mamlakat iqti sodiy havfsizligini
ta’minlash va umummilliy manfaatlami himoya qilish, tashqi iqtisodiy faoliyat (TIF)ni
tartibga solish maqsadida amalga oshiriladi. TIFni tartibga solish bo‘yicha davlat
organlarining faoliyati deyarli barcha mamlakatlarda amalga oshirila di. Lekin bu
faoliyatning ko‘lami, shakllari va usullari, aniq maqsad va vazifalari har bir
mamlakatning hududiy jihatdan katta-kichikligidan, jahon xo‘jaligida tutgan o‘rni,
tashqi va ichki siyosatidan kelib chiqqan holda belgilanadi.
O’zbekiston tashqi siyosati uchun yaqin kelajakdagi ustuvor yo’nalishlar
Prezident Shavkat Mirziyoyev imzolagan “O’zbekiston respublikasi tashqi ishlar

vazirligi faoliyatini tubdan takomillashtirish hamda tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy
faoliyatning ustuvor yo’nalishlarini amalga oshirishda uning mas’uliyatini
kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risi”dagi farmon yuzasidan berilgan ilovada sanab
o’tilgan.
Milliy qonunchilik bazasiga kiritilgan bu hujjatda O’zbekiston uchun Markaziy
Osiyo asosiy ustuvor yo’nalish ekanligi yana bir bor ta’kidlanadi. Unda mintaqada
davlat chegaralarini aniqlashtirish ishlari yakunlanishiga, suvdan foydalanish
muammosi hal etilishiga, mintaqa xalqlari o’rtasida turli darajadagi aloqalar
kengayishiga umid bildirilgan. Yaqin kelajakda Qozog’iston bilan o’zaro savdo
aylanmasi 5 milliardga, Tojikiston bilan 1 milliardga, Qirg’iziston va Turkmaniston
bilan 500 million dollarga ko’tarilishi kutilmoqda.
Rossiya bilan munosabatlarga ham katta urg'u berilgan. Iqtisodiy aloqalar,
transport, qishloq xo’jaligi mahsulotlari eksporti, harbiy texnik hamkorlik, mehnat
muhojirlariga doir imzolangan bitim amaliyoti hamda o’zaro hamkorlik aloqalariga
oid boshqa muhim yo’nalishlarga e'tibor qaratilgan. 1
Eksport bojlari bozor munosabatlari tabiatiga zid deb sanaladi, xalqaro va
mintaqaviy ittifoqlar va kelishuvlar ulardan xalqaro savdoda foydalanishni tavsiya
etmaydi. O‘zbekiston Respublikasiga xorijiy mamlakatlardan olib kirilayotgan tovarlar
turlari xilma-xil va doimo o‘zgarib turadi. Yoki belgilanishiga, yoki iste’mol
xususiyatlari va sifatiga ko‘ra o‘xshash tovarlar yurtimiz ishlab chiqaruvchilari
tomonidan tayyorlanyapti. Tashqi iqtisodiy faoliyat tashqi savdoga asoslanadi, chunki
bunday faoliyat tufayli mamlakatlar o‘z ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish
samaradorligini oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining jahon iqtisodiyoti bilan, ichki
bozorning tashqi bozor bilan o‘zaro hamkorligi uchun sifat jihatidan yangi negizlarni
shakllantiradigan tub bozor o‘zgarishlarini amalga oshirish obektiv ravishda tashqi
iqtisodiy omilni kuchaytirishni taqozo etmoqda.
Bularning hammasi O‘zbekistonning yangi tashqi iqtisodiy siyosatini va
ro‘yobga chiqarish mexanizmini ishlab chikishni talab etdi.
1

1. Tashqi savdo siyosatining mohiyati va ahamiyati
Ma’lumki, XVI-XIX asrlar davomida buyuk geografik kashfiyotlar, sanoat
to‘ntarilishi va yaxlit milliy davlatlarning vujudga kelishi tashqi savdo operatsiyalari
hajmi va nomenklaturasini sezilarli kengayishiga sabab bo‘ldi. SHu sababli ham
xalqaro savdo nazariyalariyalarini o‘rganishga katta e’tibor qaratildi.
Tashqi savdo xalqaro mehnat taqsimoti asosida paydo bo‘ladigan turli davlatlar
tovar ishlab chiqaruvchilari o‘rtasidagi aloqalarning bir shakli bo‘lib, u mamlakatlar
o‘rtasidagi o‘zaro iqtisodiy bog‘liqlikni namoyon qiladi.
Mamlakatlar iqtisodiyotidagi informatsion texnologiyalar inqilobi ta’siri ostida
ro‘y berayotgan tarkibiy o‘zgarishlar, sanoat ishlab chiqarishining ixtisoslashuvi va
birlashuvi (kooperatsiya) milliy xo‘jaliklarning o‘zaro hamkorligini kuchaytirmoqda.
Bu esa, xalqaro savdoning faollashuviga imkon yaratmoqda. SHu bilan birga xalqaro
savdo ishlab chiqarishga nisbatan, tezroq o‘smoqda. Tashqi savdo aylanmasini taxlil
qilish shuni ko‘rsatadiki, jahonda ishlab chiqarish 10 %ga ko‘payganda jahon savdosi
25-30 %ga o‘sib borayotganini kuzatish mumkin.
“Tashqi savdo” deganda bir mamlakatning boshqa mamlakat bilan haq
to‘lanadigan olib kirish, ya’ni, import va haq to‘lanadigan olib chiqish, ya’ni,
eksportdan iborat savdosi nazarda tutiladi.
Tashqi savdo faoliyati tovar ixtisoslashuviga ko‘ra tayyor mahsulotlar savdosi,
mashina va uskunalar savdosi, xom-ashyo savdosi va xizmatlar savdosiga bo‘linadi.
Dunyodagi barcha mamlakatlarning haq to‘lanadigan tovar aylanmasining
yig‘indisi xalqaro savdo deb ataladi.
Tashqi savdo tushunchasining tor doiradagi ma’nosi ham mavjud bo‘lib,
masalan, sanoati rivojlangan mamlakatlarning tovar aylanmasi yig‘indisi,
rivojlanayotgan va qoloq mamlakatlar tovar aylanmasi yig‘indisi va x.k . Barcha
davlatlar oldida tashqi savdo bo‘yicha o‘z milliy siyosatini tanlash muammosi yuzaga
keladi va bu mavzudagi tortishuvlar ikki asr mobaynida davom etib kelmoqda.
Jahon xo‘jalik tizimida globallashuv jarayonlarining chuqurlashuvi natijasida
milliy iqtisodiyotlarning bir-biriga bog‘liqligi ortib, tashqi iqtisodiy faoliyat barqaror
iqtisodiy o‘sishni ta’minlashning muhim omiliga aylanib bormoqda. Bunday sharoitda

alohida olingan mamlakat faqat o‘z ichki imkoniyatlariga tayanib ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyotda biror bir jiddiy natijalarga erishishi mushkul hisoblanadi.
Garchi so‘nggi yillarda xalqaro iqtisodiy aloqalarda tovar eksportiga nisbatan
investisiyalarni bevosita xorijga chiqarish yuqori sur’atlarda o‘sayotgan bo‘lsa-da,
jami jahon xo‘jalik aloqalarining 4/5 qismi xalqaro savdo hissasiga to‘g‘ri keladi. Bu,
eng avvalo, xalqaro savdoning milliy iqtisodiyotdagi ahamiyati va xalqaro iqtisodiy
aloqalardagi o‘rni bilan izohlanadi.
Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy iqtisodiyot rivojlanishiga quyidagi yo‘nalishlarda
ta’sir ko‘rsatadi:
- milliy iqtisodiyotning resurslar bazasi kengayadi va ichki bozor torligiga
barham beriladi;
- milliy xo‘jaliklarda takror ishlab chiqarish jarayonlari intensivlashadi: ommaviy
ishlab chiqarishni tashkil etish uchun imkoniyat yuzaga keladi, uskunalarning
yuklanganlik darajasi oshadi, yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish
samaradorligi o‘sadi;
- jamg‘arish va sanoatlashuv imkoniyatlari kengayadi, iqtisodiy o‘sish sur’atlari
jadallashadi, tabiiy va mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi oshadi, pirovard
natijada mehnat unumdorligining o‘sishi yuz berib, kishilar daromadlari ko‘payadi;
- eksport hajmining o‘sishi yangi ish o‘rinlarining barpo etilishiga olib keladi;
- mamlakatning xalqaro ixtisoslashuv darajasi ortadi va h.k.
Xalqaro savdoning xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida tutgan o‘rni esa
quyidagilar bilan belgilanadi:
Birinchidan, jahon xo‘jalik aloqalarining barcha shakllari – chetga kapital
chiqarish, ishlab chiqarish kooperatsiyasi, ilmiy-texnika hamkorligi xalqaro savdo
orqali amalga oshadi.
Ikkinchidan, tovarlar xalqaro savdosining rivojlanishi pirovard natijada xalqaro
xizmatlar almashinuvi darajasini belgilab beradi.
Uchinchidan, xalqaro savdoning rivojlanishi mintaqaviy integratsiya jarayonlari
jadallashuvining muhim sharti hisoblanadi va xalqaro mehnat taqsimotining
chuqurlashuviga olib keladi.

To‘rtinchidan, xalqaro savdoning jadal rivojlanishi xorijiy investisiyalar va
xalqaro hisob-kitoblarni rag‘batlantiradi.
Xalqaro savdoning mohiyati, uning sabablari ko‘plab iqtisodchilar e’tiborini
o‘ziga jalb etib kelgan. Xalqaro savdoning mohiyati, undan kutiladigan moddiy
farovonlik masalalarini dastlab merkantilistlar izohlab berishga harakat qilganlar.
Merkantilistlar mamlakat boyligining asosini oltin (pul) tashkil etadi deb hisoblaganlar
va ularning tashqi savdo nazariyalari shu g‘oyaga asoslangan.
Merkantilistlar fikricha, tashqi savdo mamlakatdagi oltin miqdorini saqlab qolish
va ko‘paytirishga qaratilmog‘i lozim. SHu sababli mamlakat aholisi turmush
farovonligini yaxshilash uchun imkon qadar mahsulotlarni ko‘proq eksport qilishi va
kamroq import qilishi zarur, eksport va import o‘rtasidagi tafovut esa milliy
boylikning o‘sishi hisoblanadi. SHundan kelib chiqqan holda davlat eksportni har
tomonlama qo‘llab-quvvatlashi va importni cheklashi lozim. Ayni vaqtda “ilk”
merkantilistlar va “kech” merkantilistlar qarashlarida biroz tafovut mavjudligini
ta’kidlab o‘tish lozim.
Ushbu maktab vakillarining tashqi savdo nazariyasini rivojlantirishdagi
xizmatlari shundaki, ular birinchilardan bo‘lib tashqi savdo muammolariga
e’tibor qaratdilar, uning mamlakat iqtisodiy rivojlanishidagi ahamiyatini
ta’kidladilar, eksport va importga sarflanadigan xarajatlarning muayyan nisbatini
asoslab berdilar.
Tovar ayirboshlashning konkret hollarini nazariy ifodalashda aniqlikka erishish
uchun D. Rikardo bir qator shartlarga rioya qilish kerak deb hisoblaydi. Bu
shartlarning eng muhimlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatadi: ishchi kuchining xalqaro
harakatchan emasligi, qo‘shimcha chiqimlar (transport va boshqalar) va texnik
yangiliklar kiritish natijasida xarajatlarning o‘zgarishini e’tiborga olmaslik. U
iqtisodiy adabiyotlarda klassik bo‘lib qolgan Angliyada mato va Portugaliyada vino
ishlab chiqarishni misol qilib keltiradi.
Rikardo keltirgan misolga ko‘ra, Angliyada mato ishlab chiqarish bir yilda 100
kishi mehnatini talab qiladi. Bu matoni Portugaliyaga sotib, Angliya undan vino sotib
oladi. Vinoni mamlakat ichkarisida ishlab chiqarish esa qo‘shimcha

120 kishini ishlab chiqarishga jalb etishni talab etar edi. SHunday qilib,
Angliyaga vinoni sotib olish foydali hisoblanadi. Ayni vaqtda Portugaliyada shuncha
miqdordagi mato va vinoni ishlab chiqarish uchun muvofiq ravishda 90 va 80 kishi
talab etiladi. Portugaliyada mato ishlab chiqarish Angliyaga nisbatan arzon, ammo
vino ishlab chiqarishga nisbatan qimmat. SHu sababli Portugaliya uchun vino ishlab
chiqarish va uni Angliya matosiga almashtirish foydali hisoblanadi. Agar bir xil
miqdordagi mato va vinoni har bir mamlakat o‘zi uchun va e ksport uchun ishlab
chiqaradi, deb faraz qilsak va ularni o‘zaro taqqoslasak, tashqi savdoning afzalligini
oson isbotlash mumkin.
Keltirilgan ma’lumotlar shundan dalolat beradiki, ishlab chiqarish Portugaliyada
samarali bo‘lib, mutlaq afzallik nazariyasidan kelib chiqiladigan bo‘lsa, Angliyada
ishlab chiqarishni to‘xtatish va barcha mahsulotlarni Portugaliyadan sotib olish lozim.
Ayni vaqtda mamlakatda barcha ishlab chiqarishni yopish mumkin emas. SHu sababli
Angliya xorijda eng arzon bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarishni to‘xtatadi. Mazkur
misolda bunday mahsulot vino bo‘lib, Portugaliyada vino ishlab chiqarish uchun
Angliyadagi xarajatlarning 67 %i sarflanadi, xolos. Vino ishlab chiqarishdan ozod
bo‘lgan kishilar mato ishlab chiqarish bilan shug‘ullana boshlaydilar hamda uni ichki
ehtiyojlarni qondirish va vino sotib olish uchun etarli miqdorda ishlab chiqara
boshlaydilar.
Mato ishlab chiqarish ham Angliyaga nisbatan arzon, ammo Portugaliya vino
ishlab chiqarishga ixtisoslashishni afzal biladi. “Uning (Portugaliya) uchun o‘z
kapitalidan vino ishlab chiqarishda foydalanish afzalroq, chunki Portugaliya o‘z
kapitalining bir qismini vinochilikdan mato ishlab chiqarishga o‘tkazish evaziga ishlab
chiqaradigan matoga nisbatan Angliyadan ko‘proq mato sotib olishga erishadi”.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, tashqi savdo har ikkala mamlakat uchun ham foydali
hisoblanadi. Agar mamlakatlar tashqi bozorga chiqmasalar Portugaliyada vino va
mato ishlab chiqarishga sarflanadigan jami xarajatlar 170 birlikni, Angliyada 220
birlikni tashkil etadi. Ixtisoslashuv va tashqi bozorga chiqqandan so‘ng Portugaliyada
ishlab chiqarish xarajatlari 160 birlikka, Angliyada 200 birlikka teng bo‘ladi. Ikkala
mamlakatda ilgari ehtiyojlarni qondirish uchun 390 mehnat birligi talab qilingan

bo‘lsa, ixtisoslashuvdan so‘ng 360 mehnat birligi kerak bo‘ladi, xolos. SHunday qilib,
tashqi bozor iste’mol qilinayotgan tovarlarga sarflanayotgan xarajatlarni
minimallashtiradi.
Nisbiy afzallik nazariyasi mehnatning qiymat nazariyasiga asoslanadi.
Hozirgi kunda nisbiy afzallik muqobil xarajatlar orqali aniqlanadi.
D. Rikardoning konsepsiyasiga ingliz faylasufi, sotsiologi va iqtisodchisi Dj.
Styuart Mill tomonidan katta hissa qo‘shildi. U XIX asrning o‘rtalarida o‘zining
“Siyosiy iqtisod asoslari” asarida ayirboshlash bahosi talab va taklif qonuni bo‘yicha
belgilanishini, bunda mamlakat o‘zining umumiy eksporti qiymatiga teng miqdorda
umumiy importga haq to‘lash imkoniyatiga ega bo‘lishini isbotladi. asrning oxiri XX
asrning boshlarida xalqaro savdodagi tarkibiy o‘zgarishlar natijasida tabiiy
afzalliklarning xalqaro mehnat taqsimotidagi roli sezilarli darajada pasaydi. SHved
olimi e. Xeksher va daniyalik B. Olin qayta ishlash sanoati mahsulotlari bilan savdo
qilish sabablarini izohlab beruvchi nazariyani yaratdilar (XX asrning 20-30 yillari).
Ushbu nazariyaga muvofiq turli mamlakatlar mehnat, kapital va er bilan turli darajada
ta’minlangan bo‘lib, ularga bo‘lgan talab ham bir-biridan farq qiladi. Masalan, mehnat
resurslariga boy bo‘lgan mamlakatda kapital etishmovchiligi mavjud bo‘lib, mehnat
nisbatan arzon bo‘ladi va, aksincha, mehnat resurslari kam bo‘lib, kapitalga boy
bo‘lgan mamlakatda kapital nisbatan arzon bo‘ladi. SHu sababli birinchi
mamlakatning mehnat sig‘imi yuqori bo‘lgan, ikkinchi mamlakatning kapital sig‘imi
yuqori bo‘lgan mahsulotni eksport qilishi manfaatli hisoblanadi. Xeksher-Olin
nazariyasi xalqaro savdoda kuzatiladigan ko‘plab qonuniyatlarni aniq izohlab beradi.
Haqiqatdan ham mamlakatlar ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy qismini o‘zlarida
mo‘l bo‘lgan resurslar tashkil etadigan tovarlarni eksport qiladilar.
Ko‘rib o‘tilgan model metropol (sanoati rivojlangan) va mustamlaka mamlakatlar
(agrar – xom-ashyo etkazib beruvchi) o‘rtasidagi savdoning rivojlanish jarayonini
tushuntirishda ko‘proq foydali bo‘ldi.
Biroq, AQSH – G‘arbiy Evropa – YAponiya “uchburchagi”dagi tovar oqimlarini
tahlil etishda Xeksher-Olin konsepsiyasi bir qator qiyinchiliklar tug‘dirdi va
ziddiyatlarga sabab bo‘ldi. Bunga ko‘plab yirik iqtisodchilar, jumladan, Nobel

mukofoti laureati amerikalik iqtisodchi V. Leontev ham o‘z e’tiborini qaratgan. Gap
shundaki, Leontevning hisob-kitoblariga qaraganda, 1947 yilda kapital serob
hisoblangan AQSH kapital ko‘p talab qiladigan tovarlarni emas, balki mehnat ko‘p
talab qiladigan tovarlarni eksport qilgan.
Leontev paradoksi atrofida yuzaga kelgan tortishuvlar ishlab chiqarish omillarini
chuqurroq tahlil etish va bir qator yangi xalqaro savdo nazariyalarining paydo
bo‘lishiga olib keldiki, ularning har biri tovar ayirboshlashning u yoki bu jihatiga
urg‘u beradi.
XIX asrning o‘rtalarida (1948 yil) amerikalik iqtisodchilar P. Samuelson va V.
Stolper Xeksher-Olin nazariyasini yanada takomillashtirdilar. Ishlab chiqarish omillari
va texnikaning bir xilligi, sof raqobat va tovarlarning to‘liq safarbarligi sharoitida
xalqaro almashuv mamlakatlar o‘rtasida ishlab chiqarish omillari narxlarini
tenglashtiradi. Mualliflar o‘z konsepsiyalarini D. Rikardo modeli asosida Xeksher-
Olin nazariyasini to‘ldirish orqali asoslaydilar va savdoga nafaqat o‘zaro manfaatli
almashuv, balki mamlakatlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi o‘rtasidagi tafovutni
qisqartirish vositasi sifatida ham qaraydilar.
Xalqaro savdoning zamonaviy konsepsiyalarini ikki asosiy turga ajratish
mumkin.
Xeksher-Olin modeli tarafdorlari bu modelni ishlab chiqarish omilari qatoriga
texnik yangiliklar yoki ishchi kuchi malakasi kabi yangi omillarni kiritish yo‘li bilan
aniqlashtirishga intiladilar (I. Kravis, D. Kising).
Bu konsepsiyaga qarshilar esa o‘z e’tiborlarini firma ichkarisidagi tashqi
operatsiyalarda katta o‘ringa ega bo‘lgan tarkibiy qismlarga qaratishadi. Amerikalik
iqtisodchi S. Lindert rivojlangan mamlakatlar o‘rtasidagi tovar ayirboshlashning
kengayishini import qiluvchi mamlakat iste’mol tarkibining bosh kompaniya
joylashgan mamlakatning ana shunday iste’mol tarkibiga yaqinligi bilan tushuntiradi.
Xalqaro savdoning yana bir keng tarqalgan nazariyasi, ya’ni mahsulot hayotiy
davri konsepsiyasining mualliflari, amerikalik CH. Kindelberger, R. Vernon, L. Uels
rivojlangan mamlakat tomonidan amalga oshiriladigan tovar ekspansiyasining asosiy
bosqichlarini ajratib ko‘rsatadilar. Bu konsepsiyaga ko‘ra, ishlab chiqarilgan mahsulot

bilan, eng avvalo, rivojlanish darajasi yaqinroq bo‘lgan iqtisodiy hamkorlarning milliy
bozori to‘ldiriladi, keyin bu tovar rivojlanayotgan mamlakatlar bozoriga surib
chiqariladi.
Rivojlanayotgan mamlakatlar esa, o‘z navbatida, bu tovrani ishlab chiqarishni
o‘zlashtirib olganlaridan so‘ng, nisbatan past narxda rivojlangan mamlakatga bu
davrning tashabbuskoriga eksport qiladi. XX asrning 60-yillarida amerikalik
iqtisodchi R. Vernon mahsulotning hayot sikli nazariyasini ilgari surdi. Bu nazariyada
R. Vernon tayyor mahsulotlar xalqaro savdosini ularning hayot bosqichlari orqali
tushuntirib berishga harakat qildi. Mazkur nazariyaga ko‘ra, mahsulotning hayot sikli
to‘rtta bosqichni o‘z ichiga oladi: joriy etish, o‘sish, pishib-etilish va pasayish.
Birinchi bosqichda mamlakatda (ko‘p hollarda rivojlangan mamlakat) paydo
bo‘lgan ehtiyojga javob sifatida yangi mahsulot yaratiladi. SHu sababli birinchi
bosqichda yangi mahsulotni ishlab chiqarish kichik seriyali xarakterga ega bo‘lib,
ishlovchilardan yuqori malaka talab qiladi va asosan ishlab chiqarish ushbu
mahsulotni yaratgan mamlakatda jamlanadi, ishlab chiqaruvchi esa qariyb monopol
mavqega ega bo‘lib, mahsulotning kichik qismi tashqi bozorga chiqariladi.
O‘sish bosqichida mahsulotga bo‘lgan talab oshadi, uni ishlab chiqarish
kengayadi va asta-sekin boshqa mamlakatlarga ham tarqala boshlaydi. Mahsulot
standartlashadi, ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida raqobat kurashi kuchayadi va uning
eksporti hajmi oshib boradi.
Pishib-etilish bosqichida yirik seriyali ishlab chiqarish ustuvor o‘ringa ega
bo‘ladi, raqobat kurashida narx omili birinchi o‘ringa chiqadi va bozorlarning
kengayishi hamda texnologiyalarning tarqalishiga qarab mahsulotni yaratgan
mamlakat raqobat afzalliklariga ega bo‘lmay qoladi. Ishlab chiqarish asta-sekin
rivojlanayotgan mamlakatlarga ko‘cha boshlaydi, chunki bu mamlakatlarda arzon
ishchi kuchidan standart ishlab chiqarish sharoitida samarali foydalanish mumkin.
Pasayish bosqichiga o‘tish darajasiga qarab mahsulotga bo‘lgan talab, ayniqsa,
rivojlangan mamlakatlarda, pasaya boshlaydi, ishlab chiqarish hajmi qisqaradi,
mahsulot ishlab chiqarish rivojlanayotgan mamlakatda to‘planadi va mahsulotni
yaratgan mamlakat sof importerga aylanadi. Mahsulotning hayot sikli nazariyasi

ko‘plab tarmoqlar evolyusiyasini haqqoniy aks ettiradi, ammo xalqaro savdo
rivojlanishi tendensiyalarini to‘la izohlab bera olmaydi. Ko‘plab tovarlar (hayot sikli
qisqa tovarlar, transport xarajatlari yuqori tovarlar, tor doiradagi potensial
iste’molchilarga mo‘ljallangan sifat bo‘yicha keskin tabaqalashgan tovarlar va
boshqalar) mahsulotning hayot sikli nazariyasiga muvofiq kelmaydi.
Xeksher-Olin modeli va kompaniyalarning tashqi savdo faoliyati nazariyalarini
AQSHlik mashhur tadqiqotchi M. Porter birlashtirishga harakat qildi. Uning fikricha,
zamonaviy tashqi savdoning rivojlanishi ishlab chiqarish omillari, xizmat ko‘rsatuvchi
tarmoqlar talabi, firma strategiyasi va raqobat muhitiga bog‘liq. Bularning barchasi
bir-biriga o‘zaro ta’sir ko‘rsatib, hukumat siyosati va kutilmagan hodisalarni hisobga
olgan holda tizimning unsurlari sifatida yaqqol ko‘rinadi.
1991 yilda amerikalik iqtisodchi M. Porter “Davlatlarning raqobatdagi ustunligi”
nomli tadqiqotini nashr qildi. Bu tadqiqotda yangi yondashuv asosida xalqaro savdo
muammolari batafsil tahlil qilingan.

2. O‘ zbekiston Respublikasining tashqi savdo siyosatining o‘ ziga
xos xususiyatlari
Mamlakatimizda olib borilgan islohatlarning ilk davridan etiboran
respublikaning eksport salohiyatini rivojlantirish va yanada mustahkamlash,
eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyotni shakllantirishga asosiy etibor qaratildi.
“O‘zbekiston mustaqillikkacha bo‘lgan davrdagi chetga xom ashyo
chiqaradigan va tayyor mahsulotlar, asosan iste`mol tovarlarini olib kiradign
mamlakatdan bugungi kunda tobora qo‘shilgan qiymati yuqori bo‘lgan tayyor
mahsulotlarni eksport qiladigan va ko‘proq ishlab chiqarishni texnik hamda
texnologik modernizatsiya qilish uchun mo‘ljallangan yuqori texnologiyalar
asosidagi uskunalarni eksport qiladigan mamlakatga aylanib bormoqda.
Eksportning tovar tarkibini diversifikatsiya qilish natijasida mamlakatimiz yakka
xokimligi oqibati bo‘lgan paxta tolasi eksportiga qaramlikdan xolis bo‘ldi.
Binobarin, O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy siyosati
mustaqillikning
dastlabki bosqichlarida quyidagi vazifalarni hal etdi:
- eksport import operatsiyalarini markazlashtirishdan chiqarish;
- davlat extiyojlari uchun tovarlar eksporti va importi ustidan
nazoratni kuchaytirish;
- davlat uchun strategik muhim hisoblanmaydigan tovarlar e ksportini
soddalashtirish;
- strategik muhim tovarlar eksportidan olingan valyuta tushumi ustidan
nazoratni kuchaytirish;
- davlat siyosatining barcha choralarini qo‘llab chet el investitsiyalari jalb
etilishini va eksport salohiyatini rivojlantirishni rag‘batlantirish;
SHu tariqa bozor iqtisodiyotiga o‘tishining murakab sharoitlarida jahon
bozogriga chiqishni erkinlashtirish va protektsionizm chora tadbirlari bilan birikkan
izchil puxta o‘ylangan tarkibiy va sanoat siyosatiga tayanadigan siyosat bo‘ldi.
-Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligida (TIAA) dastlabki ro‘yxatga olinishning
bekor qilinishi;

-Qo‘shimcha qiymat solig‘idan tashqari barcha turdagi soliq va yig‘imlarni
to‘lashdan ozod qilingan xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar tomonidan
raqobatbardosh tayyor ise`mol tovarlarini ishlab chiqarishini rag‘batlantirish
bo‘yicha qo‘shimcha choralarni qo‘llanilishi;
-Davlat Bojxona Qo‘mitasi (DBQ), Markaziy Bank (MB), Davlat soliq
qo‘mitasi (DSQ) va Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligida (TIAA) o‘rtasida tashqi
savlo amaliyotlarini ayriboshlashning yagona elektron tizimining yaratilishi;
-Joriy Xalqaro amaliyotlar bo‘yicha milliy valyutani (so‘mni) erkin
ayriboshlash, konvertatsiyanint kiritilishi;
-yuridik shaxslar, shuningdek, eksport import amaliyotlarini amalga oshirish
huquqiga ega bo‘lgan yakka tartibdagi tadbirkorlar sifatida ro‘yxatga olingan
jismoniy shaxslar uchun yog‘och va yog‘och mahsulotlarni import qilishda bojxona
to‘lov stavkasi nolga tenglashtirilishi bo‘ldi.
SHu o‘rinda Respublika tashqi savdo aylanmasi ya`ni eksport va import
hajmi hamda uning tarkibini o‘zgarishi o‘zgarish dinamikasini tahlil etadigan
bo‘lsak, bu borada sifat ko‘rsatkichlariga erishildi. 2010 yilga nisbatan eksport xajmi
2018 yilda etti barobarga o‘sdi. Uning tarkibida oziq — ovqat va energetika
maxsulotlaridan tashqari tovarlarning barcha turlarida o‘sish kuzatilgan .
Respublika tashqi savdo aylanmasida eksport va import xajmining geografik
tarkibini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, mamlakat tashqi savdo aylanmasining deyarli
4G`3 qismi rivojlangan mamlakatlar xissasiga to‘g‘ri kelmoqda. 26,0 foizi esa
MDH mamlakatlari hisobiga to‘g‘ri kelib u 1,6 foiz kamaygan holda qolgan 74,0
foizi xorijiy davlatlar hisobiga to‘g‘ri kelib, uzoq xorijiy mamlakatlar bilan eksport
xajmi 1,6 foizga o‘sgan. Import hajmida MDH mamlakatlarinig ulushi 38,3 foizni
tashkil etib 1,4 foizga ortgan bo‘lsa uzoq xorijiy mamlakatlar bilan ulushi 1,4 foizga
kamaygan. Respublika eksportinig geografik tarkibida xorijiy mamlakatlar ulushi
yuqori bo‘lib o‘sish tendentsiyasiga ega bo‘lsa importning geografik tarkibida ham
xorijiy mamlakatlar ulushi yuqori bo‘lsada qayd etilgan yillarda kamayish
tendentsiyasiga ega bo‘lgan. 2015-2016 yillarda umumiy salmog‘i ayrim
mamlakatlarda ko‘paygan ayrimlarda kamayganini ko‘rish mumkin.

1-jadval
O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo aylanmasida eksport import
hajmi va uning tarkibini o‘zgarish dinamikasi
( 2010 -20 18 )Ko‘rsatkichlar
Umumiy eksport
hajmidagi ulushi, foiz
Umumiy import
hajmidagi ulushi,
foiz
2010
2018 201
0 2018
Jami
100 100 100 100
SHundan: Paxta tolasi
22,4 9,8 _
Oziq —ovqat
maxsulotlari
3,5 2,7 12,5 9,9
Plastmassa va undan
tayyorlangan maxsulotlar
3,0 3,1 15,1 12,8
E nergetika va
yoqilg‘i maxsulotlari
8,1 9,8 1,3 2,7
Rangli va qora
metallurgiya
6,4
6,4 8,0 7,9
Mashina va uskunalar
3,9 5,9 41,4 44,4
Xizmatlar
15,9 14,4
10,
6
10,2
Boshqalar
36,8 37,9
11,
1
12,1.
Manba: O‘zbekiston Respublikasi statistika vazirligi ma`lumotlari asosida tuzildi
Respublika eksport hajmi tarkibida MDH mamlakatlaridan Rossiya, Ukraina,
Tojikiston va Qozog‘iston mamlakatlari yuqori ulushga ega bo‘lsa, uzoq xorij
mamlakatlaridan Buyuk Britaniya, eron, SHvetsariya, Turkiya mamlakatlari yuqori
ulushga ega. Demak, respublikada chiqarilgan tovar va xizmatlar dunyoning
rivojlangan mamlakatlari tomonidan harid qilinmoqda.

Import hajmi tarkibida esa MDH mamlakatlaridan Rossiya, Qozog‘iston va
Ukraina mamlakatlari yuqori ulushga ega bo‘lsa, uzoq xorij mamlakatlaridan
Germaniya, Koreya, AQSH, Xitoy va Turkiya kabi mamlakatlar ulushi yuqoridir.
Umuman respublika tashqi iqtisodiy aloqalarini erkinlashtirish va tashqi iqtisodiy
majmuining yanada takomillashtirish borasida quyidagi masalalarni hal etish
maqsadga muvofiqdir:
- O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilari
manfaatlarini ham ichki ham tashqi bozorda himoya qilish;
- milliy iqtisodiyotning rivojlanishi va uning jahon iqtisodiyoti tizimiga
integratsiyalashuvini rag‘batlantirishga qaratilgan zaruriy shart – sharoitlarni
yaratish;
- tashqi iqtisodiy faoliyatning davlat tomonidan tartibga solish tizimlarini
yanada rivojlantirish;
- eksport salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan davlat dasturlarni
ishlab chiqish va ularni amalga oshirishni taminlash;
2.-jadval
O‘zbekiston Respublikasi eksport importning geografik tarkibi (foizda)
Mamlakatlar Umumiy hajmdagi salmog‘i
Eksport Import
2017 2018 201
7 2018
Jami 100 100 10 100
MDH mamlakatlari 27,6 26,0 36, 38,3
Qozog‘iston 2,7 2,7 6,7 6,6
Rossiya 10,6 12,3 22, 23,3
Tojikiston 3,4 3,3 0,6 0,8
Ukraina 5,4 3,9 4,5 4,6Boshqa mamlakatlar
5,5 3,8 3,1 3,0
Uzoq xorijiy
mamlakatlar
72,4 74,0 63, 61,7

Afg‘oniston 2,1 2,4— —
Belgiya
2,4 1,9 0,9 0,7
Buyuk Britaniya
7,7 7,5 2,7 2,6
Germaniya 1,4 1,2 7,8 9,8
Xindiston 0,8 2,4 0,6 0,6
Eron
5,8 7,4 1,2 1,0
Italiya 1,7 1,6 2,7 1,7
Xitoy 0,6 1,4 4,2 5,5
Koreya 2,2 1,5 9,5 7,9
Latviya
2,6 2,3 1,3 0,7
Gollandiya 1,5 0,4 0,9 1,0
AQSH 2,6 2,9 12, 7,7
Turkiya
3,4 3,5 3,2 4,8
Frantsiya 1,2 0,6 2,1 1,6
SHvetsariya 6,3 5,4 0,9 0,6
YAponiya 0,4 0,4 0,7 2,0
Boshqa mamlakatlar
29,7 31,2 12, 3 13,5
Manba:O‘zbekiston Respublikasi statistika vazirligi ma`lumotlari asosida
tuzildi.
- ishlab chiqaruvchilar va eksportyorlar faoliyatini har tamonlama qo‘llab-
quvvatlovchi tizimlarni yanada takomillashtirish;
- xorijiy mamlakatlar bilan zamonaviy texnologiyalarni standartlashtirish,
metrologiya va sifatni sertifikatsiya qilish sohasida hamkorlik qilish ko‘lamini
yanada kengaytirish;
- to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish va xalqaro standartlarga
javob beradigan qamda jaxon bozorida raqobat bardosh bo‘lgan maxsulotlarni ishlab
chiqarish maqsadida mamlakatning turli qududlarida qo‘shma korxonalar tashkil
etishni ta`minlash;
- O‘zbekiston Respublikasining xorijiy mamlakatlar va boshqa xalqaro huquq
sub`ektlari bilan savdo — iqtisodiy va moliyaviy hamkorliklarini yanada
kengaytirish;

- xalqaro transport komunikatsiyalarini rivojlantrish orqali eksport tovarlarining
transportda tashish harajatlarni kamaytirish va hokazolardir. Fikrimizcha tashqi
iqtisodiy aloqalarining geografik tarkibini takomil lashtirish va yanada
rivojlantirishga to‘sqinlik qilib kelayotgan bunday masalalarning o‘z vaqtida bartaraf
etilishi O‘zbekistonning jaxon iqtisodiy hamjamiyatida samarali ishtirok etishi
imkonini beradi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalari sifat jihatdan yangi
bosqichga kirdi va tashqi siyosatdagi ustivor yo‘nalish bo‘lib qoldi. O‘zbekiston
suverinetetini jahondagi 180 dan ortiq davlatlar tan oldi va 100 ga yaqin
mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. 40 ga yaqin davlatlarda
O‘zbekiston elchixonalari ochildi. O‘zbekiston mustaqil va teng huquqlilik asosida
100 dan ortiq mamlakatlar bilan savdo-iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirmoqda.
Mustaqillik yillarida Respublikada tashqi iqtisodiy faoliyat bilan
shug‘ullanuvchi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki, Davlat bojxona qo‘mitasi va
boshqa institutsional tarkib tuzilmalari shakllandi. Jahon andozalariga mos keluvchi
tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga soluvchi me`yoriy –huquqiy asoslar yaratildi.
Xorijiy investitsiyalarning mamlakatimiz hududida erkin faoliyat ko‘rsatishini va
ishonchli kafolatni ta`minlovchi qulay investitsion muhit yuzaga keldi. 2017 yilda
mamlakatimizning tashqi savdo aylanmasi 14,2 mlrd. AQSH dollarga etdi. O‘tgan
yillarda tashqi savdoda muhim o‘zgarishlar yuz berdi va uning tarkibi o‘zgardi.
O‘zbekiston tashqi savdo aylanmasida 2018 yil MDH mamlakatlari ulushi 41%
ni va xorijiy mamlakatlar ulushi 59% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 1995 yil mos ravishda
42,3 % va 47,7 % ni va 2007 yil MDH mamlakatlari ulushi 49,1 % ni va uzoq
xorijiy mamlakat ulushi 50,9 % ni tashkil qildi.
Ayni vaqtda tovarlar (xizmatlar) eksporti va importi tarkibida ham muhim
o‘zgarishlar yuz berdi va bu jarayon mamlakatimizda izchil amalga oshirilayotgan
tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish siyosati bilan bog‘liq.
Mamlakat eksporti tarkibida 2012-2018 yillarda muhim sifat o‘zgarishlari yuz
berdi. Jumladan, eksport tarkibada paxta tolasi 35 % ga, kimyo sanoati mahsulotlari,
plastmassa va undan tayyorlangan buyumlar 4,0 % ga oshdi qora va rangli metallar

5,0 % , mashina va uskunalar 7,3 % ga, energetika va yoqilg‘i mahsulotlari 3
barobar, oziq-ovqat mahsulotlari 0,2 % ga, xizmatlar deyarli 3 martaga o‘sdi.
Mamlakat importida ham ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi. Import tarkibida oziq-
ovqat mahsulotlarini import qilish 36,5 %, qora va rangli metallar 0,4 % ga,
energetika va yoqilg‘i mahsulotlari 10 % ga va boshqalar 9 % ga qisqardi va
kimyo sanoati mahsulotlari, plastmassa va undan tayyorlangan buyumlar 9,2 % i
ga, mashina va uskunalar 41,4 % ga va xizmatlar 1,5 barobar o‘sdi. Ko‘rinib
turibdiki, eksport tarkibida an`anaviy eksport-paxta tolasi qisqarib borishi,
energetika va yoqilg‘i mahsulotlari, to‘qimachilik mahsulotlari, shuningdek,
transport, turistik va boshqa turdagi xizmatlarning o‘sish tendentsiyasi, importda esa
oziq-ovqat mahsulotlari, yoqilg‘i mahsulotlarining qisqarishi, mashina va uskunlar
ulushining o‘sishi mamlakatda amalga oshirilayotgan don va energetika mustaqilligi
siyosati va sanoatdagi o‘zgarishlarning natijasidir.
MDH mamlakatlaridan asosan qora va rangli metallar, energetika va yoqilg‘i
mahsulotlari, yog‘och, qog‘oz mahsulotlari, uzoq xorijiy mamlakatlardagn esa oziq-
ovqat, kimyoviy mahsulotlar va plastmassa, mashina va uskunalar, to‘qimachilik
mahsulotlari olib kelindi. MDH mamlakatlariga asosan iste`mol tovarlari, paxta
tolasi (Rossiya), energetika va yoqilg‘i mahsulotlari (tabiiy gaz), kimyo sanoati
mahsulotlari, mashina va uskunalar, oziq- ovqat mahsulotlari (meva, sabzavot va
boshqalar) va xorij mamlakatlariga esa paxta tolasi, rangli va qimmatbaho metalllar,
kimyo sanoati mahsulotlari (umumiy eksport hajmida 74,0% gacha) eksport qilinadi.
Eksport bo‘yicha O‘zbekistonning asosiy savdo sheriklari: Rossiya, Buyuk
Britaniya, eron, SHveytsariya, Ukraina, Turkiya, Tojikiston, AQSH, Qozog‘iston,
Hindiston, Afg‘oniston va boshq. Import bo‘yicha esa Rossiya, Germaniya, Koreya
Respublikasi, AQSH, Xitoy, Turkiya va shu kabi mamlakatlardir.
Mustaqillik yillarida tashqi iqtisodiy faoliyatning rivojlanishida xorijiy
investitsiyalar ishtirokida qurilgan korxonalar ham sezilarli o‘rin tutmoqda.
O‘zbekistondagi eng yirik xorijiy investorlar ishtirokidagi korxonalar Koreya
Respublikasi, AQSH, Buyuk Britaniya, Turkiya, SHveytsariya, Germaniya, Rossiya
Federatsiyasi bilan hamkorlikda tashkil qilingan.

Respublikadagi ja`mi 461 ta qo‘shma korxonalardan 56 tasi Rossiya, 50 tasi
Turkiya, 49 tasi AQSH, 40 tasi Buyuk Britaniya, 28 tasi Germaniya, 23 tasi Koreya
Respublikasi, 16 tasi SHveytsariya, 12 tasi Xitoy, 10 tasi Italiya kabi mamlakatlar
bilan barpo qilingan. 2018 yilda xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalarda
chiqarilgan mahsulot, ish va xizmatlarning yalpi mahsulotdagi ulushi 14,9 %,
respublika umumiy eksport hajmidagi hissasi 15,2 % va umumiy importdagi hissasi
29% ni tashkil qildi.Yaqin istiqboldagi turizmning rivojlanishi xorijlik turistlarning
mamlaktning betakror, go‘zal tabiati va tarixiy obidalariga (Samarqand, Buxoro,
Qo‘qon va boshqa shaharlar) bo‘lgan qiziqishlari turizm industriyasini samarali
tashkil qilish bilan bog‘liqdir. CHunki turizm mamlakat xazinasi uchun
ishonchli valyuta tushumlari beradigan va aholi bandligini ta`minlaydigan
majmua sifatida tashqi aloqalarning yanada rivojlanish manbaidir.
Umuman, mustaqillik yillarida O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalaridagi
asosiy o‘zgarishlar:
- mamlakat milliy iqtisodiyotining jahon xo‘jaligiga integratsiyalashuv
jarayonining kuchayishi; MDH mamldakatlari bozorlaridan uzoq xorijiy
mamlakatlar, birinchi navbatda, iqtisodiy jahatdan rivojlangan mamlakatlarga
yo‘nalishning rivojlanishi;
-
mamlakat importi tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari (birinchi navbatda
bug‘doy) va yoqilg‘i –energetika resurslarining qisqarishi, tarixan qisqa
muddatda O‘zbekistonning don va energetika mustaqilligiga erishishi;
Bu O‘zbekistondagi iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyat bilan amalga
oshirilayotganligi, samarali tarkibiy siyosat, tashqi savdo aylanmasining
diversifikatsiyasiga, yani eksportdagi xom ashyo yo‘nalishning qisqarib, milliy
industriyaning rivojlanib borayotganligining yaqqol natajasidi.

3. Tashqi savdo siyosatining muvofiqlashtirish yo`llari
Tashqi savdo aloqalarining samaradorligini yanada oshirish, tashqi savdoni
liberallashtirish, eksport salohiyatini mustahkamlash hamda raqobatdosh mahalliy
mahsulotlarni tashqi bozorlarga chiqarish tizimini takomillashtirish, mahsulot
ishlab chiqaruvchi korxonalar bilan xorijiy sheriklar o‘rtasida savdo sohasida uzoq
muddatli barqaror sheriklik munosabatlarini shakllantirish maqsadida:
1. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo
vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi etib qayta tashkil
qilinsin.
2. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi vakolatli davlat organi
bo‘lib, tashqi savdo sohasida davlat siyosatini shakllantirish va amalga oshirish
uchun mas’ul hisoblanadi hamda tashqi savdo faoliyatini tartibga solish sohasida
davlat boshqaruvi organlari ishini muvofiqlashtiradi;
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligining o‘z vakolatlari doirasida
qabul qilingan va normativ-huquqiy xarakterga ega bo‘lgan qarorlari davlat va
xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari,
mulkchilik shakli va idoraviy mansubligidan qat’iy nazar xo‘jalik yurituvchi
subektlar tomonidan bajarilishi majburiydir.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi O‘zbekiston Respublikasi
Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligining tashqi savdo
munosabatlari qismida uning majburiyatlari va shartnomalari, shu jumladan,
halqaro majburiyatlari va shartnomalari bo‘yicha huquqiy vorisi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligining asosiy vazifalari va
faoliyati yo‘nalishlariga kiradi:
 tashqi savdo faoliyati sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va
amalga oshirish;
 jahon bozorlarining kompleks marketing tadqiqotlarini olib borish,
O‘zbekiston Respublikasining eksport salohiyatini rivojlantirish dasturlarini
amalga oshirishda ko‘maklashish, tashqi bozorlardagi talab-ehtiyojlarni hisobga
olgan holda O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilayotgan yuqori qo‘shilgan

qiymatli mahsulotlarning raqobatdoshligini kuchaytirish va rivojlantirish bo‘yicha
amaliy chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;
 xo‘jalik yurituvchi subektlar tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar
turi va xillarini tizimli asosda tahlil qilish, tashqi bozorlarda uning raqobatdoshligi
darajasini aniqlash, tegishli ma’lumotlar bazasini shakllantirish;
 tovarlar, ishlar va xizmatlar eksportini qo‘llab-quvvatlash, O‘zbekiston
Respublikasining xorijiy davlatlar bilan savdo hamkorligini kengaytirish va
mustahkamlashga ko‘maklashish, O‘zbekiston Respublikasida ishlab
chiqariladigan tovarlar, ishlar va xizmatlarning tashqi bozorlarga chiqishi uchun
qulay shart-sharoitlarni ta’minlash, sotish bozorlarini diversifikatsiyalashga
yo‘naltirilgan tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;
 ishonchli xorijiy savdo sheriklarini izlash va tanlashda xo‘jalik yurituvchi
subektlarga, shuningdek, mahalliy korxonalarning tender savdolarida, halqaro
savdo-sanoat ko‘rgazmalari, yarmarkalarida va xorijiy mamlakatlarda
o‘tkaziladigan boshqa shunday tadbirlarda ishtirok etishlariga amaliy yordam
ko‘rsatish;
 import bo‘yicha keltiriladigan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning hajmi va
tarkibini chuqur tahlil qilish, mahalliy xomashyo negizida import o‘rnini bosadigan
tayyor mahsulot, butlovchi buyumlar va materiallar ishlab chiqarish hamda ularni
mahalliylashtirish masalalari yuzasidan takliflar ishlab chiqish, mamlakatimizda
ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini oshirish bo‘yicha konsepsiya va
dasturlar ishlab chiqishda qatnashish;
 tashqi savdo asosiy ko‘rsatkichlari parametrlarini shakllantirishda va
O‘zbekiston Respublikasining bojxona-tarif siyosatini takomillashtirishda ishtirok
etish, tashqi savdoni liberallashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish;
 tovarlar (ishlar va xizmatlar), shu jumladan, o‘ziga xos tovarlar va sanoat
mahsulotlari tashqi savdosi, shuningdek, tashqi savdoda tarif va notarif boshqaruvi
choralarini qo‘llash sohasida davlat siyosatini amalga oshirish bilan bog‘liq
tadbirlarni muvofiqlashtirish;
 tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish choralarini
amalga oshirish bo‘yicha takliflar kiritish;

 O‘zbekiston Respublikasining tashqi savdo infratuzilmasini rivojlantirish,
xususan, tranzit salohiyatini, logistika va transport yo‘laklarini rivojlantirish
masalalari bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish va amalga oshirish.
O‘zbekiston Respublikasi o‘z milliy manfaatlariga asoslangan holda ochiq,
o‘zaro manfaatli va konstruktiv tashqi siyosat olib boradi. Respublikaning
zamonaviy tashiq siyosiy kursi dunyoda va mintaqada shiddat bilan o‘zgarayotgan
vaziyat, hamda mamlakatning ichidagi keng ko‘lamli o‘zgarishlarga asoslanib
shakllanadi.
O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining bosh maqsadi – davlat
mustaqilligi va suverenitetini, xalqaro maydondagi o‘rni va rolini mustahkamlash,
yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo‘shnichilik muhitini shakllantirish,
respublikaning tashqi iqtisodiy manfaatlarini faol tarzda ilgari surish.
Tashqi siyosatimizning prinsipial pozitsiyasi hech qanday harbiy-siyosiy
bloklarga qo‘shilmaslik, boshqa davlatlarning harbiy bazalari va obektlarini
O‘zbekiston hududida joylashishiga yo‘l qo‘ymaslik, harbiy xizmatchilarimizning
mamlakatimiz hududidan tashqaridagi tinchlikparvar operatsiyalarida ishtirok
etmasligi, barcha ziddiyat va mojarolarni faqat siyosiy yo‘l bilan hal qilishga sodiq
qolish bilan izohlanadi. O‘zbekiston hech qanday bloklarga a’zo bo‘lmasdan turib
muloqot uchun ochiq va barcha sheriklari bilan tinchlik, taraqqiyot va farovonlik
yo‘lida hamkorlikni kengaytirishdan manfaatdor.
Tashqi siyosiy faoliyatning asosiy va birinchi darajali vazifalaridan biri bu
2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini samarali amalga oshirishdir.
Ushbu maqsadga erishish uchun tashqi siyosat idorasi oldiga quyidagi
vazifalar qo‘yilgan:
- mamlakatimizda olib borilayotgan demokratik islohotlarni hamda jamiyat va
iqtisodiyotni modernizatsiya qilishning jadal jarayonlarini samarali amalga oshirish
uchun mumkin qadar qulay tashqi siyosiy shart-sharoitlarni shakllantirish;
- Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash hamda mustahkamlash,
mintaqani xavfsizlik va barqaror taraqqiyot hududiga aylantirish;

- jahonning etakchi davlatlari va xalqaro tashkilotlar bilan strategik hamkorlik
qilishning mutanosib, ko‘p qirrali tizimini shakllantirish;
- O‘zbekistonning mintaqa va jahon siyosatidagi muhim yo‘nalishlar bo‘yicha
xalqaro tashabbuslarini ilgari surish;
- mahalliy mahsulotlarning eksport hajmini oshirish va geografiyasini
kengaytirish borasida ko‘maklashish;
- milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
investitsiyalar va ilg‘or texnologiyalarni jalb etishda faol ko‘mak berish;
- mamlakatimizga turistlarni jalb qilish hamda turistik infratuzilmani
rivojlantirish borasida amaliy yordam ko‘rsatish;
- transport va tranzit sohasidagi hamkorlikni kengaytirish va
chuqurlashtirishda hamda xalqaro transport kommunikatsiyalari va logistik
infratuzilmalarni rivojlanishiga ko‘maklashish;
- xorijdagi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslari huquq va
manfaatlarining har tomonlama himoya qilinishini ta’minlash;
- xorijda istiqomat qilayotgan vatandoshlar bilan aloqalarni mustahkamlash.
Tashqi siyosatimizning bosh ustuvor yo‘nalishi Markaziy Osiyo mintaqasidir.
O‘zbekistonning Markaziy Osiyodagi siyosati mintaqada tinchlik va barqarorlikni
ta’minlashga, mintaqaviy xavfsizlikning muhim muammolarini hal etishga, shu
jumladan, Afg‘onistondagi vaziyatni hal qilishga ko‘maklashishga qaratilgan.
O‘zbekiston mintaqaviy savdo-iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlash, mintaqaning
transport va tranzit infratuzilmasini rivojlantirish, Markaziy Osiyo transchegaraviy
daryolarining suv-energetika resurslaridan oqilona va kompleks foydalanish hamda
mintaqaning ekologik barqarorligini ta’minlash, chegaralarni delimitatsiya va
demarkatsiya qilish jarayonini yakuniga etkazish uchun barcha sa’y-harakatlarni
amalga oshiradi.
O‘zbekiston mintaqa davlatlari bilan do‘stona va ahil qo‘shnichilik
munosabatlarini mustahkamlashdan, ilmiy-texnikaviy va madaniy-gumanitar
hamkorlikni rivojlantirishdan, parlamentlar, chegara hududlari, jamoat tashkilotlari
va oddiy fuqarolar o‘rtasidagi aloqalarni kuchaytirishdan manfaatdor.

O‘zbekiston Afg‘oniston bilan aloqalarni kengaytirishni, mazkur
mamlakatdagi vaziyatni tinch yo‘l bilan hal etishga qaratilgan xalqaro sa’y-
harakatlarda faol ishtirok etishni davom ettiradi. O‘zbekiston tomoni Afg‘oniston
iqtisodiyotini qayta tiklanishiga, uning transport, ishlab chiqarish, energetik va
ijtimoiy infratuzilmalarini rivojlantirishga ko‘mak berishda davom etadi. Barqaror
va ravnaq topayotgan Afg‘oniston Markaziy Osiyodagi mintaqaviy xavfsizlikning
kafolatidir.
MDH malakatlari bilan hamkorlik ham O‘zbekiston tashqi siyosatining
ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi. Mazkur davlatlar bilan respublikamiz tarixan
shakllangan siyosiy, iqtisodiy, transport-kommunikatsion va boshqa aloqalarga
ega. O‘zbekiston Hamdo‘stlik mamlakatlari bilan tenglik, o‘zaro foydalilik, bir-
birining manfaatlarini hurmat qilish va e’tiborga olish tamoyillari asosida ikki
tomonlama hamkorlik munosabatlarini qurishni davom etadi.
O‘zbekiston Rossiya bilan 2004-yil 16-iyunda imzolangan Strategik
hamkorlik, 2005-yil 14-noyabrdagi Ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi
shartnomalar hamda 2012-yil 4-iyunda imzolangan O‘zbekiston Respublikasi va
Rossiya Federatsiyasi o‘rtasida Strategik hamkorlikni chuqurlashtirish to‘g‘risidagi
deklaratsiya asosida do‘stona munosabatlarni har tomonlama mustahkamlash va
tadrijiy rivojlantirish ikki mamlakat manfaatlariga to‘liq mos keladi hamda
mintaqadagi tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ikki
tomonlama munosabatlarning eng muhim vazifalari O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2017-yil 4-5-aprelida Rossiyaga davlat tashrifi
chog‘ida erishilgan kelishuvlarni to‘liq amalga oshirilishini ta’minlashdan
iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasi global muammolarni hal etishda muhim rol
o‘ynaydigan, yaqin mintaqaviy qo‘shni Xitoy bilan strategik hamkorlikni
kuchaytirish tarafdori. Xitoy bilan munosabatlarni rivojlantirish 2012-yil 6-
iyundagi Strategik hamkorlikni o‘rnatish to‘g‘risidagi qo‘shma deklaratsiya va
2013-yil 9-sentyabrdagi ikki tomonlama strategik hamkorlikni yanada
rivojlantirish va chuqurlashtirish to‘g‘risidagi deklaratsiyasiga asoslangan.
O‘zbekiston Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2017-yil 11-13-may kunlari Pekinga

davlat tashrifi, shuningdek, 2017-yil 14-15-may oyida «Bir makon, bir yo‘l»
xalqaro forum’da ishtirok etish asnosida erishilgan qarorlar va kelishuvlarni
amalga oshirish ikki mamlakat manfaatlariga mos keladi.
O‘zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri, Amerika
Qo‘shma SHtatlari bilan 2002-yil 12-mart oyida imzolangan O‘zbekiston va
AQSH o‘rtasida Strategik sherikchilik va hamkorlikning asoslari to‘g‘risidagi
deklaratsiyasi asnosida o‘zaro manfaatli va konstruktiv hamkorlikni har
tomonlama rivojlantirishdan iboratdir. O‘zbekiston AQSH bilan mamlakatda
amalga oshirilayotgan fuqarolik jamiyati asoslarini mustahkamlash va xalq
turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan modernizatsiya jarayoni va islohotlarni
qo‘llab-quvvatlash maqsadida siyosiy, savdo-iqtisodiy, investitiaviy-texnologik va
madaniy-gumanitar sohalarda hamkorlikni yanada kengaytirishdan manfaatdor.
Ikki tomonlama hamkorlikning muhim yo‘nalishlari Afg‘onistonda tinchlik va
barqarorlikni mustahkamlash, transmilliy tahdid va xatarlarga qarshi kurashga
ko‘maklashishdan iboratdir.
O‘zbekiston Evropa Ittifoqi va Evropa davlatlari bilan har taraflama manfaatli
hamkorlikka muhim ahamiyat beradi. Evropa mamlakatlari bilan hamkorlikni
asosiy sohalari savdo-sotiqni rivojlantirish, investitiya va moliya, zamonaviy
texnologiyalar transferi, ilm-fan, texnika, ta’lim, ekologiya, sog‘liqni saqlash,
madaniyat va mintaqaviy xavfsizlik kabilar hisoblanadi. O‘zbekiston asosiy
e’tiborini Evropaning ilg‘or davlatlari, xususan Germaniya, Fransiya, Buyuk
Britaniya, Belgiya, Italiya, Ispaniya, Latviya va boshqa davlatlar bilan ikki
tomonlama hamkorlikni yanada yuqori darajaga chiqarishga alohida e’tibor beradi.
Respublikamiz ko‘p asrlik umumiy tarix, yagona til va din, umumiy
qadriyatlar va o‘xshash urf-odatlarga ega bo‘lgan Turkiya davlati bilan do‘stlik va
hamkorlikni mustahkamlashga qaratilgan siyosatni izchil davom ettiradi.
Mamlakatimiz Turkiya bilan har taraflama manfaatli hamkorlikni, jumladan savdo-
sotiq, investitsiya va turizm kabi sohalarda rivojlantiradi.
Osiyo-Tinch okeani hududi mamlakatlari, xususan Koreya Respublikasi va
YAponiya bilan hamkorlik O‘zbekiston tashqi siyosatining muhim
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qoladi. O‘zbekiston ushbu davlatlar bilan investitsiya,

savdo-sotiq, yuqori texnologiyalar, madaniy-gumanitar sohalaridagi keng qamrovli
hamkorlikni davom ettiradi.
O‘zbekiston Janubiy-SHarqiy Osiyodagi mamlakatlar – Malayziya,
Indoneziya, Singapur, Vetnam kabi davlatlar bilan hamkorligini rivojlantiradi.
O‘zbekiston Janubiy Osiyo mamlakatlari, xususan Hindiston va Pokiston
bilan savdo-sotiq, transport-kommunikatsiya, turizm kabi sohalarda har taraflama
va o‘zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishni qo‘llab quvvatlaydi.
O‘zbekiston musulmon dunyosi davlatlari bilan o‘zaro manfaatli aloqalarni
iqtisodiyot, transport kommunikatsiyasi, moliya, investitsiya va sayyohlik
sohalarida, shu jumladan Islom hamkorlik tashkiloti va Islom taraqqiyot banki
doirasida faol rivojlantirish va mustahkamlashdan manfaatdor.
O‘zbekiston BMT ishida faol ishtirok etishni davom ettiradi, hamda uni
xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlashga, tezkor globallashuv jarayonida
davlatlarning barqaror rivojlanishida ko‘maklashishga mas’ul bo‘lgan yagona
universal tashkilot sifatida ko‘radi.
Mamlakatimiz Evropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, SHanxay
hamkorlik tashkiloti va Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi tashkilotlati bilan ushbu
tuzilmalarning mexanizmlaridan zamonaviy muammolar va tahdidlarga qarshi
kurashishda, ko‘p tomonlama hamkorlikni rivojlantirishda samarali foydalanish
maqsadida o‘zaro sherikchilikni yanada rivojlantiradi.
O‘zbekiston xalqaro moliya institutlari bilan, shu jumladan, Osiyo taraqqiyot
banki, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Evropa tiklanish va taraqqiyot
banki, Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki va Evropa investitsiya banklari
bilan energetika, transport, qishloq xo‘jaligi, uy-joy qurilishi, kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha yangi loyihalarni amalga oshirishda
hamkorlikni faollashtirish uchun barcha sa’y-harakatlarni olib boradi.

4. O‘ zbekiston Respublikasi tashqi savdosining holati va o‘sish
sur`atlari
Bugungi kunda O‘zbekiston jahon hamjamiyatida o‘zining mustaqil ovoziga
ega bo‘lgan davlat darajasiga ko‘tarildi va nufuzli xalqaro tashkilotlarga a’zo
bo‘ldi . Dunyodagi sanoati rivojlangan etakchi mamlakatlar bilan siyosiy -
diplomatik , savdo - iqtisodiy va madaniy aloqalar o‘rnatmoqda . Ikki va ko‘p
tomonlama manfaatli aloqalar tobora rivojlanib bormoqda .
SHunday sharoitda mamlakatning tashqi iqtisodiy imkoniyati tabiiy
resurslarning mavjudligi , ishlab chiqarish va ilmiy - texnik imkoniyatlarning barpo
etilishi , infratuzilma , ijtimoiy soha , mahsulot va xizmatlarning mamlakat
tashqarisiga eksport qilinishi yoki chet el fuqarolariga , korxona va tashkilotlariga ,
shu jumladan respublikadagi xorijiy korxonalar va qo‘shma korxonalarga sotilishi
bilan aniqlanadi .
SHuning uchun ham , mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlanishida nafaqat
aholining oziq - ovqat va sanoat mahsulotlariga hamda turli xil xizmatlarga nisbatan
o‘sib borayotgan ehtiyojlarini to‘liq qondirishda balki , respublikadagi barcha
ishlab chiqarish sohalarining tayyor texnika va texnoligiyaga bo‘lgan ehtiyojlarini
ta’minlashda tashqi savdo , ya’ni , eksport va import muhim o‘rin egallab , bugungi
iqtisodiyotni modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash sharoitida uning ahamiyati
kattadir .
Mazkur masalalarga O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
SH . M . Mirziyoevning 2017 yil 7 fevraldagi “ O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida ” gi PF - 4947- son
Farmonida “... ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag‘batlantirish siyosatini
davom ettirish hamda , eng avvalo , iste’mol tovarlar va butlovchi buyumlar
importining o‘rnini bosish , tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish
hamda eksport faoliyatini liberallashtirish va soddalashtirish , eksport tarkibini va
geografiyasini diversifikatsiya qilish , iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarning
eksport salohiyatini kengaytirish va safarbar etish to‘g‘risida ...” 2
va shuningdek ,
2
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Xarakatlar
strategiyasi to`g`risida» PF-4947-son Farmoni

“ Tashqi savdo sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish chora - tadbirlari
to‘g‘risida ” gi 2017 yil 13 apreldagi PF -5012- son Farmonida “... tashqi savdo
faoliyati sohasida yagona davlat si yo satini ishlab chiqish va amalga oshirish,
jahon bozorlarining kompleks marketing tadqiqotlarini olib borish, O‘zbekiston
Respublikasining eksport salohiyatini rivojlantirish dasturlarini amalga oshirishda
ko‘maklashish, tashqi bozorlardagi talab-ehti yo jlarni hisobga olgan holda
O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarila yo tgan yuqori qo‘shilgan qiymatli
mahsulotlarning raqobatdoshligini kuchaytirish va rivojlantirish bo‘yicha amaliy
chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar
tomonidan ishlab chiqarila yo tgan mahsulotlar turi va xillarini tizimli asosda tahlil
qilish, tashqi bozorlarda uning raqobatdoshligi darajasini aniqlash, tegishli
ma’lumotlar bazasini shakllantirish, tovarlar, ishlar va xizmatlar eksportini
qo‘llab-quvvatlash, O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar bilan savdo
hamkorligini kengaytirish va mustahkamlashga ko‘maklashish, O‘zbekiston
Respublikasida ishlab chiqariladigan tovarlar, ishlar va xizmatlarning tashqi
bozorlarga chiqishi uchun qulay shart-sharoitlarni ta’minlash, sotish bozorlarini
diversifikatsiyalashga yo‘naltirilgan tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish,
ishonchli xorijiy savdo sheriklarini izlash va tanlashda xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlarga, shuningdek, mahalliy korxonalarning tender savdolarida, halqaro
savdo-sanoat ko‘rgazmalari, yarmarkalarida va xorijiy mamlakatlarda
o‘tkaziladigan boshqa shunday tadbirlarda ishtirok etishlariga amaliy yo rdam
ko‘rsatish, import bo‘yicha keltiriladigan tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning hajmi va
tarkibini chuqur tahlil qilish, mahalliy xomash yo negizida import o‘rnini
bosadigan tay yo r mahsulot, butlovchi buyumlar va materiallar ishlab chiqarish
hamda ularni mahalliylashtirish masalalari yuzasidan takliflar ishlab chiqish,
mamlakatimizda ishlab chiqarila yo tgan mahsulotlar sifatini oshirish bo‘yicha
konsepsiya va dasturlar ishlab chiqishda qatnashish, tashqi savdo asosiy
ko‘rsatkichlari parametrlarini shakllantirishda va O‘zbekiston
Respublikasining bojxona-tarif si yo satini takomillashtirishda ishtirok etish, tashqi
savdoni liberallashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish, tovarlar (ishlar va
xizmatlar), shu jumladan, o‘ziga xos tovarlar va sanoat mahsulotlari tashqi

savdosi, shuningdek, tashqi savdoda tarif va notarif boshqaruvi choralarini
qo‘llash sohasida davlat si yo satini amalga oshirish bilan bog‘liq tadbirlarni
muvofiqlashtirish ...” va “ Tashqi savdo faoliyatini yanada erkinlashtirish va
tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab- quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017
yil 3 noyabrdagi FQ-3351-son Qarorlarida “Tashqi savdo faoliyatini yanada
erkinlashtirish, tashqi bozorlarda talab yuqori bo‘lgan mahsulotlarning eksport
hajmlari va turlarini ko‘paytirish tadbirkorlik sub’ektlarining raqobatbardoshligini
oshirish va moliyaviy barqarorligini ta’minlash, eksportga bojxona
rasmiylashtiruvi, Tashqi savdo operatsiyalarining yagona elektron axborot
tizimida (TSOYAEA) hisob-kitoblar to‘g‘risidagi ma’lumotnomasiz amalga
oshirish ...” 3
kabi jihatlariga alohida e’tibor qaratilgan.
O‘zbekistonda tashqi savdo va uning iqtisodiyotni rivojlantirishdagi
ahamiyati , eksport va import munosabatlarini rivojlantirishning innovatsion
boshqaruvi samaradorligi masalalari bo‘yicha muammoning umumiy tomonlari
qator iqtisodchi olimlarimiz tomonidan o‘rganilgan . Ularning ishlari xo‘jalik
yuritishning bozor iqtisodiyoti sharoitida tashqi savdo va eksport - import
munosabatlarini samarali yuritish nazariyasi va amaliyotini ishlab chiqishga katta
hissa qo‘shgan , jumladan :
N . I . Asqarovning ilmiy izlanishlarida “ O‘zbekiston Respublikasida tashqi
savdo va bojxona sohalarini uyg‘un boshqarishning tashkiliy - iqtisodiy
mexanizmini takomillashtirish ” jarayonlari mavzusida bojxona siyosatining
mohiyati , uni samarali boshqarish va iqtisodiy xavfsizlikka yondoshuv negizida
tashqi savdoni bojxona omili asosida boshqarish va tashqi savdo tarkibini
optimallashirish ishlarini tartibga solish kabi jihatlariga ko‘proq e’tibor qaratilgan
Yuqorida keltirilgan tadqiqotlarda qo‘yilgan masalalar ancha teran ishlab
chiqilgan bo‘lsada , lekin milliy xo‘jalik taraqqiyotida xalqaro savdoning o‘rni ,
shuningdek , xalqaro savdoning kelib chiqishi , tashqi savdoda eksport va import
hamda ularning maqsadli bozorlarni tanlashdagi ahamiyati , xalqaro bozorlarning
jozibadorligi va ularning iste’mol salohiyatini baholash ahamiyati , eksport
3
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Tashqi savdo faoliyatini yanada erkinlashtirish va tadbirkorlik
sub’ektlarini qo‘llab- quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017 yil 3 noyabrdagi FQ-3351-sonli Qarori

mahsulotlarni maqsadli bozorlarga yo‘naltirishda ishlab chiqarishning xalqaro
integratsiyasi strategiyalaridan samarali foydalanish jarayonlari , bugungi kun
talabidan kelib chiqqan holda etishtirib berilayotgan tayyor mahsulotlar tarkibi va
mamlakatlar geografiyasini kengaytirish masalalari kabi jihatlari deyarli
o‘rganilmagan .
Tadqiqot jarayonida tahlil va sintez , induksiya va deduksiya , statistik
guruhlash , ekspert baholash , ilmiy abstraksiyalash va boshqa usullardan keng
foydalanildi .
Mamlakat tashqi iqtisodiy potensialini aniqlovchi eng muhim iqtisodiy
ko‘rsatkichlar ishlab chiqarish hajmi, shu jumladan aholi jon boshiga, YAIMda
tovar va xizmatlar eksportining ulushi hamda tovarlar umumiy eksporti hajmida
sanoat tovarlari ulushi hisoblanadi.
Avvalo, tashqi savdo deganda nimani tushunamiz?
Tashqi savdo - bir mamlakatning boshqa mamlakat yoki mamlakatlar bilan
olib boradigan o‘zaro tovar almashish jarayonidir. Tashqi savdo mamlakatdan
tovar va xizmatlar chiqishi (eksport) va kirib kelishi (import)dan tashkil topadi.
Eksport va import yig‘indisi mamlakatning tashqi savdo aylanmasini tashkil
etadi. Mamlakatlar o‘rtasida savdo-sotiqning rivojlanishi ikki tomonlama foyda
olish imkonini beradi.
Tashqi savdo mamlakatlararo iqtisodiy munosabatlarning eng oddiy va eng
qadimiy shaklidir. Insoniyat tarixida birinchi marta SHarq va G‘arb dunyosini bir-
biri bilan bog‘lagan Buyuk Ipak yo‘li qit’alararo savdoni yo‘lga qo‘ydi. Bu yo‘l
qadimgi erlarimiz hududida joylashgan shaharlarda savdo-sotiqning keng quloch
yoyishiga olib kelgan.
Eksport (ing. Export, lot. Exporto – olib chiqaman, chetga chiqaraman) –
tovarlar, xizmatlar, investitsiya, qimmatli qog‘ozlar, texnologiyalar va boshqalarni
tashqi bozorga chiqarishdir.
Tovarlarning eksport tarkibi fan-texnika yutuqlari va xalqaro mehnat
taqsimotining chuqurlashuvi ta’siri ostida o‘zgarib boradi. Hozirgi davrda xalqaro
savdoning eksport tarkibida qayta ishlovchi sanoat mahsulotlari etakchi o‘ringa
ega bo‘lib, uning hissasiga jahon tovar ayriboshlashining 3/4 qismi to‘g‘ri keladi.

Oziq-ovqat, xom-ashyo va yoqilg‘i ulushi faqat 1/4 qismini tashkil qiladi.
Xizmatlar eksporti tovarlar eksportidan farq qiladi. CHet ellik
iste’molchilarga xizmat ko‘rsatish, chet el valyutalarini olish bilan bog‘liq bo‘lib,
u milliy chegarada amalga oshiriladi (masalan, chet el kompaniyasi vakillariga
pochta, telegraf xizmati ko‘rsatish, chet el fuqarolariga sayyohlik xizmati
ko‘rsatish va h.k.).
Kapital eksport qilish ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. Kapital
eksporti kredit berish yoki chet el korxonalari aksiyalariga maqsadli qo‘yilmalar
kabi shakllarda amalga oshirilib, kapital chiqarilgan vaqtda eksport qiluvchi
mamlakatdan mablag‘lar oqimini taqozo qiladi va shu orqali tasarrufida bo‘lgan
resurslar hajmini qisqartiradi.
Import (ing. import – keltirish, olib kelish) – mamlakatning ichki bozorida
sotish uchun, chet el tovarlari, xizmatlari, texnologiyalar va boshqalarni
keltirishdir. Bunda mamlakat ichida ishlab chiqarish xarajatlari tashqaridan sotib
olingan chog‘dagi xarajatlaridan yuqori bo‘lgan mahsulotlar import qilinadi .
Import bojxona bojlari, shuningdek, miqdoriy cheklashlar, litsenziyalash
tizimi va boshqa notarif tarzdagi vositalar bilan tartibga solinadi.
Eksport salohiyati (eksport imkoniyatlari) – bu mazkur mamlakat tomonidan
ishlab chiqarilgan mahsulotning o‘z iqtisodiyoti manfaatlariga putur etkazmagan
holda jahon bozorida sotishi mumkin bo‘lgan qismidir.
Qaysidir mamlakat ishlab chiqaruvchi mamlakatdan tovarni o‘z iste’moli
uchun emas, balki uchinchi mamlakatga qayta sotish uchun olgan taqdirda
reeksport ro‘y beradi, reimport esa iste’molchi mamlakatdan reeksport tovarni
sotib olishni bildiradi.
Agar mamlakatda eksport miqdori import miqdoridan oshib ketsa, bu
nimalarga ta’sir qiladi?
Birinchidan, mamlakat oltin valyuta zaxiralari hajmiga ta’sir qiladi. CHunki,
eksportni biz xorijiy valyutaga sotamiz va o‘z navbatida importni ham xorijiy
valyutaga sotib olamiz, ya’ni eksportning importdan oshishi – mamlakatga sof
xorijiy valyutaning kirib kelishini bildiradi.
Ikkinchidan, bu sof xorijiy valyutaning kirib kelishi o‘z navbatida milliy

valyuta almashuv kursiga ta’sir qiladi: Xorijiy valyutalar kirib kelishining
o‘sishi (sof eksport > 0) => Valyuta boziridagi xorijiy valyutalarning o‘sishi
=> bozordagi talab va taklif qonuniga asosan milliy valyutaning
mustahkamlanishini bildiradi. Uchinchidan, xalqaro iqtisodiy
infratuzulmadagi shart-sharoitlarning yaratilishi mamlakatdagi inflyasiyaga ta’sir
qiladi:
Eksport tovarlar narxining o‘sishi => xorijiy valyutalarning o‘sishi (sof
eksport > 0) => Mamlakat ichida so‘mga bo‘lgan talabning oshishi
(eksportchilarga so‘m kerak - qonun bo‘yicha mamlakat ichidagi soliqlar, ish haqi
va boshqa to‘lovlarni olib borishga) => Markaziy bank bu talabni qondirishi zarur
– qog‘oz pul chiqarish orqali (so‘mning emissiyasi) => Iqtisodiyotda inflyasiya
tendensiyasi ro‘y beradi.
To‘rtinchidan, Mamlakatning tashqi qarzi hajmiga ta’sir qiladi
(mamlakatning tashqi savdodagi ijobiy qoldig‘i xalqaro bozorlarga qaramlikni
yumshatadi va mamlakatning tashqi qarzini xorijiy valyutada to‘lash imkonini
beradi).
Beshinchidan, investitsiyaviy muhitga ijobiy ta’sir qiladi (chunki,
sarmoyachilar bunday holatlarga jiddiy e’tibor berishadi).
CHunki, har qanday ayirboshlashning ahamiyati, uning samaradorligi bilan,
shu jumladan, xalqaro miqyosda ham kelishilgan bitimlardan tomonlarning
oladigan samarasi bilan belgilanadi. Ya’ni, xoh tovar va xoh xizmatlar savdosi
bo‘lsin, ayirboshlashdan olinadigan afzallikka har bir qatnashuvchi mamlakat ega
bo‘ladi va natijada butun jahon xo‘jaligi tizimi o‘zaro manfaatdor bo‘ladi.
O‘z navbatida xalqaro savdoning rivojlanishi Umumjahon savdo tashkiloti
mamlakatlari o‘rtasidagi savdo aloqalarini tartibga solish, ( GATT-the General
agreement on tarrif and trade ) nazorat qilish yoki bir necha mamlakatning
boshqalarga nisbatan kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslik kabi muhim vazifalarni
bajarishi natijasini bildiradi. Mamlakatimizda xalqaro savdo-iqtisodiy aloqalar
o‘rta asrlardan boshlangan va u bugungi integratsiyalashuv jarayonida ham o‘z
o‘rniga ega. Ayniqsa, O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng xalqaro
savdoni erkinlashtirishning asosiy omillaridan biri xalqaro iqtisodiy tashkilotlarga

a’zo bo‘lish va ana shu tashkilotlar doirasida faoliyat ko‘rsatish jarayonlarini
faollashtirishi zarur edi. O‘zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT),
Evropa Xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (YXHT), Mustaqil Davlatlar
Hamdo‘stligi (MDH), SHanxay Hamkorlik va xavfsizlik tashkiloti (SHHXT),
Markaziy Osiyo Hamkorlik Tashkiloti (MOHT), Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti
(IHT), Jahon Savdo Tashkilotining kuzatuvchisi (JST), Jahon Banki (JB),
Xalqaro Tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB), Xalqaro rivojlanish uyushmasi,
Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK), Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot
banki, YUNESKO va shu kabi o‘nlab nufuzli xalqaro tashkilotlarning a’zosi
bo‘ldi. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvida Xalqaro
valyuta fondi (XVF) bilan hamkorligi alohida o‘rin tutadi. Davlatimiz tomonidan
olib borilayotgan tashqi siyosat har jihatdan dunyoda o‘z mavqeiga ega va xalqaro
iqtisodiy aloqalarni yo‘lga qo‘yishda ham o‘rnak bo‘la oladi. Xo‘sh, O‘zbekiston
xalqaro savdoda ishtirok etishning barcha huquqiy- me’yoriy talablariga javob
berar ekan, uning iqtisodiyotida eksport va importni rivojlantirish orqali qanday
imkoniyatlarga ega bo‘ladi?
Birinchidan, tashqi bozorga o‘zining tayyor mahsulotlari bilan chiqayotgan
ishlab chiqaruvchilar rag‘batlantiriladi, ya’ni ular mahsulotlarini eksport qilish
orqali barqaror valyuta zaxiralariga ega bo‘ladilar.
Ikkinchidan, ishlab chiqaruvchilar o‘z ehtiyojidan kelib chiqib ishlab
chiqarishni kengaytirish maqsadida texnika va texnologiyalarni xarid qilish
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Uchinchidan, tashqi bozorlarni monitoring qilish orqali ichki va tashqi
bozorlarda talabgor bo‘lgan import hamda eksport tovarlari o‘rnini bosuvchi
mahsulotlarni ishlab chiqaradigan yangi korxonalarni qurish, yangi ish o‘rinlarini
shakllantirish imkonini beradi.
To‘rtinchidan, milliy iqtisodiyotda texnologik yangilanish amalga oshadi va
milliy sanoat ishlab chiqarishiga yangi texnika va zamonaviy uskunalar o‘rnatiladi
va natijada jahon bozorida raqobatlasha oladigan milliy mahsulotlar ishlab
chiqarila boshlaydi.
Beshinchidan, mamlakatimizda xalqaro savdo-iqtisodiy aloqalar rivojlanishi

orqali milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyotiga integrallashuvi yanada
mustahkamlanadi.
Bir so‘z bilan aytganda mamlakat iqtisodiyoti uchun eksportning ahamiyati
quyidagilarda ifodalanadi:
1. YAIMning oshishiga yordamlashadi va korxona hamda tashkilotlarning
yangi ish o‘rinlarini yaratish imkoniyatini beradi. Eksport hajmi qancha katta
bo‘lsa, shuncha ko‘p mablag‘ davlat byudjetiga tushadi. Boshqa tomondan, bu
yanada ko‘p mahsulot ishlab chiqarish zarurligini shakllantiradi, bu uchun esa
yanada ko‘proq ishchi-xodimlar yollanishini taqozo etadi. Demak, eksport nafaqat
iqtisodiyotni yaxshilash usuli, balki ishsizlikning yuqori darajasiga kurashning
eng muhim vositalaridan biri hamdir.
2. Mamlakatga chet el valyutasi oqimining oshishiga yordam beradi. Xorijga
o‘z tovarlarini sotib, O‘zbekiston kompaniya va korxonalari AQSH dollari yoki
evroda foyda oladilar. SHu uchun eksport mamlakatga chet el valyutasini jalb
etishning muhim manbai hisoblanadi. Eksportning o‘sishi, milliy valyutani
mustahkamlash imkonini beradi va davlatning muvozanatlashgan savdo balansini
ushlashga yordam beradi. Ammo, shuni ham aytish joizki, eksportning importdan
keskin oshib ketishi savdo balansiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi ham mumkin. Agar
milliy valyuta kursi keskin ko‘tarilib ketsa, bunday holda tovarlar va xizmatlar
narxlarining qimmatlashuvi natijasida ularning xaridorgirligi, raqobatbardoshligi
tashqi bozorda tushib ketadi va natijada eksportning kamayishiga olib keladi. SHu
sababdan ham mamlakatlar eksport va importning balansini saqlashga harakat
qiladilar. 2017 yil yakuni bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi jahonning 160 dan
ortiq mamlakatlari bilan savdo-sotiq aloqalarini amalga oshirib kelmoqda.
Jumladan, respublikaning tashqi savdo aylanmasi 2017 yil yakuni bo‘yicha 26,9
mlrd AQSH doll, yoki 2016 yil ko‘rsatkichiga nisbatan 11%ga oshgan. SHundan,
eksport 13,9 mlrd. AQSH dollarini (51,7%) va import 13,0 mlrd. AQSH dollarini
(48,3%) tashkil qildi yoki 2016 yilga nisbatan mos ravishda 114,9 va 107,2 %larni
tashkil etdi. Tashqi savdo aylanmasi saldosi 880,2 mln. AQSH dollariga teng
bo‘ldi. SHuning 729,3 mln. AQSH dollarini MDH davlatlari va 150,9 mln. AQSH
dollarini boshqa davlatlar tashkil etgan.

3-jadval.
Respublikaning tashqi savdo aylanmasi
(2017 yilning yanvar–dekabrida) 4
Mln.
AQSH
dollari 2016
yilning yanvar–
dekabriga
nisbatan,
%
hisobida Jamiga
nisbatan foiz
hisobida
Tashqi
savdo
aylanmasi 26907,
0 111,0 100,0
MDH davlatlari 9737,7 116,1 36,2
boshqa davlatlar 17169,
3 108,4 63,8
Eksport 13893,
6 114,9 100,0
MDH davlatlari 5233,5 120,6 37,7
boshqa davlatlar 8660,1 111,7 62,3
Import 13013,
4 107,2 100,0
MDH davlatlari 4504,2 111,2 34,6
boshqa davlatlar 8509,2 105,2 65,4
Saldo 880,2 x x
MDH davlatlari 729,3 x x
boshqa davlatlar 150,9 x x
YAnvar-dekabr oylari uchun MDH va boshqa davlatlarning respublika
tashqi savdo aylanmasidagi ulushi quyidagicha ifodalanadi:
4
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo‘mitasi ma’lumotlari .

1-rasm. 2017 yil davomida MDH va boshqa davlatlarning respublika
tashqi savdo aylanmasidagi ulushi, %. 5
Respublika rezidentlari tomonidan tashqi savdo operatsiyalari asosan
Osiyo (47,4 %), Evropa (42,7 %) va Amerika (2,3 %) davlatlari bilan amalga
oshirilgan bo‘lib, jami savdo aylanmasining 92,4 % tashkil qildi.
4-jadval.
Respublika tashqi savdo aylanmasining qit’alar bo‘yicha
taqsimlanishi
(2017 yilning yanvar–dekabrida) mln. AQSH dollari 6
Eksport Import Taqshi savdo aylanmasi
2016
yilning yanvar–
dekabriga
nisbatan
%
hisobida Jamiga
nisbatan,
%da
Jami 1) 1389
3,6 130
13,4 111,0 100,0
shu jumladan:
Evropa 6156
,0 532
5,7 112,3 42,7
Osiyo 6023
,1 672
8,9 111,5 47,4
Amerika 80,3 549,
9 61,8 2,3
Afrika 7,0 21,1 81,2 0,1
Avstraliya va
Okeaniya 0,3 3,4 100,5 0,0
Umuman mamlakatimiz tashqi savdosida jahonning iqtisodiy rivojlangan
5
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo‘mitasi ma’lumotlari .
6
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo‘mitasi ma’lumotlari .

14,9 % МДҲ
0,2 %
10,6 % Бошқа давлатлар
3,7 %
5,4 %
6,6 %
17,4 % 6,2 %
11,7 %
48,3 %
2,7 % 8,9 %
1,4 %
43,1 %
4,5 % 14,4 %mamlakatlarining hissasi ortib bormoqda. MDH mamlakatlari orasida Rossiya,
Qozog‘iston, Ukraina, Qirg‘iziston va Tojikiston davlatlari asosiy
hamkorlarimiz hisoblanib, ularning jami tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 28,5
%ni tashkil qilsa, boshqa uzoq xorij hamkorlarimiz orasida Xitoy, Turkiya,
Koreya Respublikasi, Germaniya, Afg‘oniston, Braziliya, Hindiston, Eron,
Latviya, Litva, Fransiya, AQSH, Italiya davlatlari hisoblanadi va ularning
ulushi 41,9 %ni tashkil qiladi.
2-rasm. Respublika tovar aylanmasida nisbatan katta ulushga ega
bo‘lgan davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi
(2017 yilning yanvar–dekabrida) 7
2017 yilning yanvar–dekabrida MDH va boshqa davlatlar bilan amalga
oshirilgan tashqi savdo tarkibi quyidagicha ifodalanadi:
7
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo‘mitasi ma’lumotlari.

Paxta tolasi Oziq-ovqat mahsulotlari
Kimyo
mahsulotlari va undan
tayyorlangan buyumlar Energiya manbaalari va neft
mahsulotlari
Qora va rangli
metallar Mashina va asbob-uskunalar
Xizmatlar Boshqalar
3-rasm . 2017 yil bo‘yicha MDH va boshqa davlatlar bilan eksport tarkibi
Eksport 8
Mamlakatimizda so‘ngi yillarda sanoat, qishloq xo‘jaligi va xizmat ko‘rsatish
tuzilmalarida tub o‘zgarishlarning amalga oshirilishi natijasida tashqi savdoda
faqat xomashyo vositalari bilan qatnashuviga barham berildi. Xususan, eksport
tarkibida paxta tolasining ulushi (2000 yilda 27,5%ga) keskin kamayib borgan va
2017 yil yakunlari bo‘yicha bu ko‘rsatkich 3,4%ni tashkil qilgan. SHuningdek,
eksport tarkibida boshqa tovarlar guruhi 35,7 % ulush bilan muayyan o‘ringa ega
bo‘lib, bunda ushbu guruhga kiruvchi tekstil mahsulotlarining hajmi 1133,2 mln
Import tarkibining asosiy ulushi 38,9% bilan mashina va asbob- uskunalar
guruhi va 16,5% bilan kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar guruhi
hissasiga to‘g‘ri kelmoqda. Mamlakatimiz tashqi savdo hajmining yaqin kelajakda
asosiy salmog‘idan birini tashkil qilishi kutilayotgan meva-sabzavot mahsulotlari
va ulardan qayta ishlangan mahsulotlar eksporti hajmi 2017 yil yakunlari bo‘yicha
708,8 mln. AQSH dollarini tashkil qildi, yoki o‘tgan 2016 yilga nisbatan 15,6 %ga
oshdi.
8
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo‘mitasi ma’lumotlari. 11,8 % 9,8 %
7,5 %
10,2 % 11,9 %
6,7 %
17,5 % 16,5 %

oziq-ovqat mahsulotlari
kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar energiya
manbaalari va neft mahsulotlari qora va rangli metallar mashina va
asbob-uskunalar xizmatlar boshqalarTashqi savdo aylanmasidagi meva-sabzavot mahsulotlari va ulardan qayta
ishlangan mahsulotlar eksportida asosiy hamkor davlatlar Qozog‘iston (umumiy
hajmdan 46,4%), Rossiya (18,0%), Afg‘oniston (6,6%),
Xitoy (5,7%), Turkiya (4,5%), va Qirg‘iziston (4,3%) hisoblanadi. Olib borilgan
statistik tahlillarimiz ko‘rsatishicha, meva-sabzavot mahsulotlari 2016 yilda 697 ta
eksportyor tomonidan 51 ta davlatga eksport qilingan bo‘lsa, 2017 yilda 929 ta
eksportyor tomonidan 62 ta davlatga eksport qilishga erishildi.4,8 %
7,6 % 5,7 %
41,3 %
38,9 % 9,8 %

7-rasm.Yirik xamkor davlatlar bo‘yicha meva-sabzavot mahsulotlari va
ulardan qayta ishlangan mahsulotlar eksportdagi ulushi, % 9
Meva-sabzavot mahsulotlari eksporti turlari va geografiyasi yildan yilga
kengayib, Bolgariya, SHri-Lanka, Indoneziya, Filipin, Gretsiya, Qatar, Xarvatiya
va Malta davlatlariga birinchi marotaba 2017 yilda meva- sabzavot mahsulotlari va
ulardan qayta ishlangan mahsulotlar eksporti amalga oshirildi.
Jumladan 2017 yilda quritilgan mevalardan magiz va o‘rik turshagi Bolgariya
va SHri-Lanka davlatlariga, qovun Kanada davlatiga, uzum, nok, gilos
mahsulotlari Mo‘g‘iliston davlatiga eksporti amalga oshirildi.
Xulosa qilib aytganda, har bir mamlakat barqaror xalqaro iqtisodiy
munosabatlarni ta’minlashga intiladi. CHunki, xalqaro iqtisodiy munosabatlar,
birinchidan, xalqaro darajada milliy mahsulot hajmi va ulardan olinadigan
daromadning ko‘payishini, ikkinchidan, bozordagi talab va taklifdan kelib chiqqan
holda mavjud resurslardan samarali foydalanishni, uchinchidan, xalqaro iqtisodiy
munosabatlarda mahalliy ishlab chiqaruvchilar nufuzining oshishiga olib keladi va
eng asosiysi aholining farovon yashashini ta’minlaydi.
Tahlil natijalariga asoslangan holda mamlakatimiz ishlab chiqaruvchilari
o‘rtasida eksportni yanada ko‘paytirishning istiqbolli imkoniyatlari quyidagilardan
iborat. Ya’ni:
- mamlakatdagi nafaqat siyosiy barqarorlik, balki o‘z navbatida iqtisodiy
barqarorlikning ham ta’minlanganligi; mamlakatimizda savdo-sotiqni
rivojlantirishni har tomonlama qo‘llab-quvvatlaydigan infratuzilmaning
mavjudligi;
- mamlakatning to‘g‘ridan-to‘g‘ri dengiz yo‘llari mavjud bo‘lmasada,
qulay geografik joylashuvi, ya’ni SHarq va G‘arb dunyosini bir-biri bilan
bog‘laydigan Buyuk Ipak yo‘lida joylashganligi;
- qishloq xo‘jaligi va uni qayta ishlash sanoatini rivojlantirish
imkoniyatlarining yuqoriligi hamda mamlakatning turli xil mineral- xomashyo
resurslariga boyligi;
- eksportchi korxonalarga qo‘shimcha imtiyoz va preferensiyalarning
9
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika Qo‘mitasi ma’lumotlari.

ajratilayotganligi;
- an’anaviy bozorlardan chetlashgan holda eksport geografiyasini
diversifikatsiya qilish, sanoat korxonalari faoliyatini jadallashtirish, mahalliy
brendlarni ilgari surish;
- tayyor mahsulotlar turlari, butlovchi buyumlar va materiallar ishlab
chiqarishni mahalliylashtirish va boshqalar;
- savdo munosabatlari va investitsiyalar ixtiyoriy davlat uchun iqtisodiyot
rivoji manbai bo‘lib kelganligi uchun tashqi savdoda turli to‘siq va
cheklanishlar olib tashlanishi hisobiga kengayib bormoqda. Bu jarayonda faol
ishtirok etayotgan xorijiy hamkorlarimiz o‘z munosabatlarini yangidan ko‘rib
chiqmoqda va mamlakatimiz foydasiga kengaytirmoqda;
- O‘zbekiston Respublikasi va xorijiy mamlakatlarning iqtisodiy hamkorlik
doirasida tovarlar va xizmatlar savdosi, sanoat hamkorligi, investitsiyalarni
himoya qilish va rivojlantirish, davlat buyurtmalari, standartlash, xomashyo va
tog‘-kon sanoati, qishloq xo‘jalik va agrosanoat majmuasi, energetika, transport,
atrof-muhit himoyasi, telekommunikatsiya, xususiylashtirish, ijtimoiy sohada,
kichik korxonalar, istemolchi huquqini himoya qilish, bojxona ishi va ayniqsa
turizm kabi sohalar o‘z aksini topgan.
5. O‘zbekiston Respublikasida tashqi savdo siyosatining takomillashtirish
yo‘nalishlari
Mamlakatimizda investitsiya iqlimini yaxshilash, eksport salohiyatini
oshirish, biznesni jadal rivojlantirish uchun asos sifatida investitsiya va tashqi
savdo faoliyatini samarali tartibga solish bo‘yicha salmoqli ishlar amalga
oshirilmoqda.
SHu bilan birga, investitsiya jarayonining mahsulotni tashqi bozorlarda ilgari
surish yakuniy ko‘rsatkichlari bilan sust bog‘langanligi saqlanib qolmoqda. Davlat
boshqaruvining amaldagi tizimi investitsiya va savdo masalalarini alohida tartibga
solishga asoslangan, bu esa mazkur sohalarda tashkiliy-huquqiy mexanizmlarni
qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda.

Respublikaning investitsiya salohiyatini oshirish, iqtisodiyotning ustuvor soha
va tarmoqlariga investitsiyalarni jalb qilish, investitsiya kiritish jarayonining
raqobatbardosh eksportga mo‘ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan
o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash hamda 2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga
oid Davlat dasturida belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida:
1. Quyidagilar investitsiya va tashqi savdo sohasida boshqaruv tizimini
takomillashtirishning muhim yo‘nalishlari etib hisoblandi:
birinchi – raqobatbardosh eksportga mo‘ljallangan mahsulotlarni ishlab
chiqarish maqsadida mahalliy va xorijiy tadbirkorlarga O‘zbekistonning ustuvor
soha, tarmoq va hududlariga investitsiya kiritish uchun qulay investitsiya iqlimi va
rag‘batlarni yaratish, shuningdek, har bir davlat organi tomonidan investitsiyalarni
faol jalb qilish va savdoni rivojlantirishga ko‘maklashish borasidagi vazifalarning
so‘zsiz bajarilishi;
ikkinchi – mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor
vazifalarini hal qilish uchun davlat moliyaviy vositalari, xalqaro moliya institutlari
va xorijiy hukumat moliya tashkilotlarining qarz resurslari va texnik ko‘maklashish
vositalari (grantlari)dan foydalanish samaradorligini oshirishga imkon beruvchi
markazlashgan investitsiyalarning boshqaruv tizimini yaratish;
uchinchi – O‘zbekiston Respublikasining xalqaro nufuzini yaxshilash,
mamlakatning iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarini jadal rivojlantirishni
ta’minlash, ilg‘or texnologiyalarni transfer qilish uchun xorijiy, shu jumladan,
to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni keng jalb qilish, ishbilarmonlik va investitsiya
iqlimini bosqichma-bosqich takomillashtirish;
to‘rtinchi – respublikaning iqtisodiy manfaatlaridan kelib chiqqan holda
davlat organlari va tadbirkorlik sub’ektlarining xorijiy investorlar, savdo bo‘yicha
hamkorlar, xorijiy hukumat va xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro samarali
aloqalarini ta’minlash;

beshinchi – barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash maqsadida optimal
bojxona-tarif siyosatini amalga oshirish, Jahon savdo tashkilotiga integratsiyalash,
boshqa ko‘p tomonlama savdo-iqtisodiy tizimlar bilan hamkorlik qilish;
oltinchi – eksport qiluvchilarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, savdo, shu
jumladan, tashqi savdo infratuzilmasini, elektron tijorat tizimini bosqichma-
bosqich rivojlantirish, mazkur sohadagi qonun hujjatlarini takomillashtirish;
ettinchi – mahalliy tovarlar va xizmatlarning tashqi bozorlarga chiqishi uchun
qulay shart-sharoitlarni yaratish, samarali transport yo‘laklarini shakllantirish,
etkazib berish geografiyasini diversifikatsiya qilish maqsadida zamonaviy logistika
tarmoqlarini rivojlantirish;
sakkizinchi – tashqi bozorlarda mahalliy tovarlarning raqobatbardoshligini
oshirish uchun mahsulotni sifat jihatdan boshqarishning zamonaviy tizimlarini
keng joriy qilishni hamda ularning xalqaro standartlar va texnik reglamentlar
talablariga muvofiqligini ta’minlash, savdoning barqaror o‘sishi va investitsiya
siyosatini faollashtirishni ta’minlovchi ilg‘or axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy qilish.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi va Investitsiyalar bo‘yicha
davlat qo‘mitasi negizida O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo
vazirligi:
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligining vakolatli vakillari va
Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasining tegishli hududiy bo‘linmalari
negizida Vazirlikning Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahri,
tumanlar (shaharlar)dagi hududiy bo‘linmalari tashkil etish.
Vazirlik O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi va Investitsiyalar
bo‘yicha davlat qo‘mitasining huquqlari, majburiyatlari va shartnomalari, shu
jumladan, xalqaro shartnomalari bo‘yicha huquqiy vorisi hisoblanadi.
Yagona davlat investitsiya siyosatini amalga oshirish, xorijiy, birinchi
navbatda, to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalarni jalb qilishni muvofiqlashtirish,
xalqaro moliya institutlari (boshqaruv ofislari) va xorijiy hukumat moliya
tashkilotlari bilan hamkorlik qilish, shuningdek, tashqi savdo va xalqaro iqtisodiy

hamkorlik sohasida yagona davlat siyosatini shakllantirish va
muvofiqlashtirish uchun mas’ul vakolatli davlat organi hisoblanadi;
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi tomonidan ishlab
chiqiladigan o‘rta muddatli investitsiya siyosati strategiyasi va O‘zbekiston
Respublikasini 2030 yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyasi
asosida hududlar va tarmoqlarning rivojlanish konsepsiyalarini ishlab chiqishni
muvofiqlashtiradi ;
mamlakatning tashqi iqtisodiy manfaatlarini ilgari surish, O‘zbekiston
Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyati ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilish doirasida vazirlik va idoralar, shuningdek, mahalliy
ijro etuvchi hokimiyat organlari faoliyatini muvofiqlashtiradi;
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hamda Iqtisodiyot va sanoat
vazirligi bilan birgalikda eksportni qo‘llab-quvatlash strategiyasini , shu jumladan,
uni rag‘batlantiruvchi instrumentlarni ishlab chiqadi va amalga oshirilishini
ta’minlaydi ;
xalqaro va xorijiy hukumat moliya institutlarining jalb qilinadigan kredit
resurslari va texnik ko‘maklashish vositalari (grantlari)dan, O‘zbekiston
Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi mablag‘laridan, O‘zbekiston
Respublikasi Davlat byudjeti va davlat maqsadli jamg‘armalari mablag‘lari
hisobidan markazlashgan investitsiyalardan samarali foydalanish bo‘yicha
tavsiyalar ishlab chiqish;
idoralar, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari, O‘zbekiston Respublikasi
Davlat bojxona qo‘mitasi, Vazirlar Mahkamasi huzuridagi O‘simliklar karantini
davlat inspeksiyasi, Davlat veterinariya qo‘mitasi, “O‘zstandart” agentligi,
Sog‘liqni saqlash vazirligining Davlat sanitariya-epidemiologiya nazorati
respublika markazining ichki va tashqi bozorlardagi savdo faoliyatiga ta’sir
qiluvchi choralarni qo‘llash qismi bo‘yicha harakatlarini qonunchilikda
belgilangan tartibda muvofiqlashtiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ikki oy muddatda davlat
organlari vakolatlarining investitsiyaviy, shuningdek, savdo faoliyatiga ta’sir etish

nuqtai nazaridan xatlovdan o‘tkazilishini ta’minlasin va qo‘llaniladigan choralarni
Vazirlik bilan kelishish tartibini tasdiqlandi.
4. Vazirlikning asosiy vazifalari va faoliyat yo‘nalishlari etib quyidagilar
belgilandi:
yagona davlat investitsiya siyosatini amalga oshirish , davlat rivojlanish
dasturlari va investitsiya dasturlari, shu jumladan, tarmoq va hududiy investitsiya
dasturlari ishlab chiqilishi va samarali amalga oshirilishini muvofiqlashtirish;
xorijiy investitsiyalarni jalb qilish ishlarini muvofiqlashtirish, xalqaro
iqtisodiy va moliya institutlari, xorijiy hukumat moliya tashkilotlari bilan ikki
tomonlama va ko‘p tomonlama formatda o‘zaro samarali hamkorlikni amalga
oshirish ;
davlat organlari va tashkilotlarining, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro
hamda xorijiy moliya va iqtisodiy institutlardagi doimiy vakillarining, shuningdek,
Tashqi ishlar vazirligi bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasining xorijiy
muassasalarida tashqi iqtisodiy faoliyat masalalari bilan shug‘ullanuvchi
xodimlarning faoliyatini muvofiqlashtirish;
O‘zbekiston Respublikasining investitsiyaviy hamkorlik masalalari borasidagi
xalqaro shartnomalarini tayyorlash, kelishish va imzolashda ishtirok etish;
investorlar bilan doimiy qayta aloqani yo‘lga qo‘yish, investitsiyalarni jalb
qilishda hududlar va mahalliy kompaniyalarga ko‘maklashish, investitsiya
takliflarini ishlab chiqishni tashkillashtirish;
tashqi savdo sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish , Eksportni
qo‘llab-quvvatlash milliy tizimining samarali ishlashiga ko‘maklashish va
ta’minlash, tashqi savdo faoliyatini tartibga solish sohasida davlat organlari va
tashkilotlarining faoliyatini muvofiqlashtirish;
savdoda tarif va notarif tartibga solish choralarini qo‘llash hamda elektron
tijorat tartib-taomillarini takomillashtirish bilan bog‘liq tadbirlarni
muvofiqlashtirish;
O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlar bilan savdo aloqalarini
kengaytirish va mustahkamlash, tovarlar, ishlar va xizmatlar eksportini qo‘llab-
quvvatlash;

O‘zbekiston Respublikasining Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish va
boshqa ko‘p tomonlama iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish jarayonlarini
muvofiqlashtirish ;
ulgurji va birja savdolarini tartibga solish masalalarini muvofiqlashtirish,
bozor holatini monitoring va tahlil qilish, marketing tadqiqotlarini o‘tkazish va
tovarlar narxlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tahlil qilish;
tashqi savdo infratuzilmasini rivojlantirish, shu jumladan, tranzit salohiyati
darajasini oshirish, logistika va transport yo‘laklarini takomillashtirish,
shuningdek, eksport marshrutlarini diversifikatsiya qilish masalalarini ilgari surish.
Vazirlik investitsiya va savdo faoliyatiga, shu jumladan, investitsiya
loyihalarini amalga oshirishga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan muammolarni o‘rganishni
ta’minlaydi;
Vazirlikning o‘z vakolati doirasida qabul qilgan va normativ-huquqiy
xususiyatga ega bo‘lgan qarorlari davlat organlari va tashkilotlar, shuningdek,
jismoniy shaxslar tomonidan bajarilishi majburiydir;
davlat organlari va tashkilotlari, shuningdek, respublikaning xorijdagi
diplomatik vakolatxonalari Vazirlikning so‘roviga ko‘ra tegishli ma’lumotlarni
o‘rnatilgan tartibda taqdim etadi;
Vazirlik tegishli idoralarning investitsiya siklining har bir bosqichida
investorlarga hamrohlik qilishi, byurokratik ko‘rinishlarning oldini olgan holda
yuzaga kelayotgan tashkiliy masalalarni, shu jumladan, investitsiyadan keyingi
davrda hal qilish bo‘yicha muzokaralar olib borilishini tashkil qiladi;
davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari,
shuningdek, ustav kapitalida davlat ulushi ustun bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlar tashabbusi bilan qiymati 10 million AQSH dollaridan ortiq
ekvivalentdagi investitsiyalarni jalb qilish sohasidagi kelishuvlar Vazirlik bilan
oldindan kelishilishi shart;
davlat organlari va tashkilotlarga investorlar, shuningdek, investitsiya
ishtirokidagi tashkilotlardan kelib tushgan murojaatlarni Vazirlik tomonidan
monitoring qilish uchun ularning nusxalari murojaatlar kelib tushgan kundan
boshlab bir kun muddatda “Investitsiya portali” ga joylashtiriladi;

Vazirlik doimiy asosda investorlar murojaatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarning
umumlashtirilishini ta’minlaydi va investorlarning, shu jumladan, salohiyatli
investorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilish yuzasidan takliflarni
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasiga kiritadi;
investitsiyalar, savdo va iqtisodiy tartibga solish masalalariga oid normativ-
huquqiy hujjatlar loyihalari majburiy tartibda Vazirlik bilan kelishilishi lozim.
6. Vazirlik O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Axborot
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi hamda O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi bilan
birgalikda ikki oy muddatda:
a) vakolatli davlat organlari va tashkilotlarda, ularning hududiy
bo‘linmalarida quyidagilarni amalga oshirish imkonini beruvchi zamonaviy
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish bo‘yicha taklif kiritildi:
investitsiya loyihalarining amalga oshirilishi, investorlar murojaatlarining o‘z
vaqtida ko‘rib chiqilishini nazorat qilish, tegishli tarmoq yoki hududning
investitsiya salohiyati to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlar va axborotlarni
tizimlashtirish;
davlat organlari va tashkilotlariga kelib tushgan investorlar va investitsiya
ishtirokidagi tashkilotlar murojaatlarining ko‘rib chiqilishini monitoring qilindi;
b) 2019 yil 1 martga qadar “Investitsiya portali”da investitsiya loyihalarini
amalga oshirish, investorlar murojaatlarini ko‘rib chiqish
natijalarining markazlashgan ma’lumotlar bazasi ni ishlab chiqsin va joriy
qilinmoqda;
v) Davlat bojxona qo‘mitasi, Davlat soliq qo‘mitasi va Davlat statistika
qo‘mitasi bilan birgalikda Tashqi savdo operatsiyalarining yagona elektron axborot
tizimi negizida tashqi savdo statistikasini hisobga olish, monitoring va tahlil qilish
bo‘yicha avtomatlashtirilgan axborot tizimini ishlab chiqildi.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag‘lari, Vazirlikning
byudjetdan tashqari mablag‘lari, shu jumladan, vaqtincha bo‘sh turgan byudjetdan
tashqari va qarz mablag‘larini tijorat banklari depozitlariga joylashtirishdan
olinadigan daromadlar, ko‘rsatilgan xizmatlardan olinadigan daromadlar hamda

qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar Vazirlik faoliyatini
moliyalashtirish, uning xodimlarini rag‘batlantirish (ish haqi, mukofotlar,
ustamalar va boshqa mukofot pullarini to‘lash) manbalari hisoblanadi;
Vazirlik xodimlarining mehnatiga byudjetdan tashqari mablag‘lar va qonun
hujjatlari bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan haq to‘lash shartlari
investitsiyalar va tashqi savdo vaziri tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Moliya
vazirligi bilan kelishilgan holda belgilanadi.
8. Vazirlikka xalqaro moliya institutlari, xorijiy hukumat moliya tashkilotlari
va donor mamlakatlar ishtirokidagi investitsiya loyihalari doirasida tashkil etilgan
va faoliyat yuritayotgan loyihalarni amalga oshirish guruhlari xodimlarini,
shuningdek, investitsiyaviy loyihalarning tashabbuskorlari bo‘lgan vazirlik, idora,
xo‘jalik birlashmalari mutaxassislarini investitsiya siklining barcha bosqichlarida
investitsiya loyihalarini tayyorlash va amalga oshirish jarayonlariga jalb etish
huquqi berildi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, Savdo siyosati – byudjet soliq siyosatining, tashqi
savdo hajmlarini soliqlar, subsidiyalar, valyuta nazorati va import yoki eksportni
to’g’ridan-to’g’ri cheklashlar orqali tartibga solishni o’z ichiga olgan, nisbatan
mustaqil yo’nalishdir. Tashqi savdoni tartibga solishda eng ko’p qo’llaniladigan
usul importga tarif belgilash bo’lib, buning natijasida ichki baholarning o’sishi
kuzatiladi. Importga tariflarni joriy qilishdan iste’molchilar ko’rgan zarar ishlab
chiqaruvchilar va davlat ko’rgan foydadan katta bo’ladi. Importga tariflarni joriy
qilishdan ko’riladigan foyda va zararlar nisbati munozarali masaladir. Ammo
import tariflari ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish, to’lov balansini tartibga
solish mahsadlarida keng qo’llaniladi. Ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish
maqsadida ishlab chiqaruvchilarga subsidiyalar berish usuli ham qo’llaniladi.
Eksportga subsidiyalar valyuta tushumini ko’paytirish, ortiqcha mahsulotdan
qutulish, tashqi bozorni egallash uchun qo’llaniladi. Eksport subsidiyalarini
qo’llash dempingga olib kelmasligi kerak, chunki demping xalqaro savdo
qoidalariga ko’ra ta’qiqlangan. Tashqi iqtisodiy faoliyatni litsenziyalash va
kvotalar o’rnatish xalqaro savdoni tartibga solishning bevosita usullaridir. Xalqaro
savdo siyosati vositalari va tadbirlari mamlakat iqtisodiyoti holatidan kelib chiqib
echilayotgan vazifalarga muvofiq tanlanadi.Mamlakatimizda olib borilgan
islohatlarning ilk davridan e`tiboran respublikaning eksport salohiyatini
rivojlantirish va yanada mustahkamlash, eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyotni
shakllantirishga asosiy e`tibor qaratildi.
Mustaqillik yillarida Respublikada tashqi iqtisodiy faoliyat bilan
shug‘ullanuvchi Tashqi iqtisodiy faoliyat Milliy banki, Davlat bojxona qo‘mitasi
va boshqa institutsional tarkib tuzilmalari shakllandi. Jahon andozalariga mos
keluvchi tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga soluvchi me`yoriy –huquqiy asoslar
yaratildi. Xorijiy investitsiyalarning mamlakatimiz hududida erkin faoliyat
ko‘rsatishini va ishonchli kafolatni ta`minlovchi qulay investitsion muhit yuzaga
keldi.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi O‘zbekiston Respublikasi

Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligining tashqi savdo
munosabatlari qismida uning majburiyatlari va shartnomalari, shu jumladan,
halqaro majburiyatlari va shartnomalari bo‘yicha huquqiy vorisi hisoblanadi.
Bugungi kunda O‘zbekiston jahon hamjamiyatida o‘zining mustaqil ovoziga
ega bo‘lgan davlat darajasiga ko‘tarildi va nufuzli xalqaro tashkilotlarga a’zo
bo‘ldi. Dunyodagi sanoati rivojlangan etakchi mamlakatlar bilan siyosiy-
diplomatik, savdo-iqtisodiy va madaniy aloqalar o‘rnatmoqda. Ikki va ko‘p
tomonlama manfaatli aloqalar tobora rivojlanib bormoqda.
SHunday sharoitda mamlakatning tashqi iqtisodiy imkoniyati tabiiy
resurslarning mavjudligi, ishlab chiqarish va ilmiy-texnik imkoniyatlarning barpo
etilishi, infratuzilma, ijtimoiy soha, mahsulot va xizmatlarning mamlakat
tashqarisiga eksport qilinishi yoki chet el fuqarolariga, korxona va tashkilotlariga,
shu jumladan respublikadagi xorijiy korxonalar va qo‘shma korxonalarga sotilishi
bilan aniqlanadi.
Mamlakatlar o‘rtasidagi xalqaro ayirboshlash va xalqaro savdoning
rivojlanishida globallashuvning ahamiyati to‘g‘risida gapiradigan bo‘lsak,
mamlakatlar qadim zamonlardan buyon moddiy noz- ne’matlarni tayyor
mahsulotlar va turli xil resurslar ko‘rinishida o‘zaro ayirboshlab kelishgan, ya’ni
bir-birlari bilan xalqaro iqtisodiy munosabatlarga kirishishgan. O‘z navbatida,
ayirboshlashning hajmi ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanish darajasiga va
tovar ishlab chiqarish hajmining oshishiga bog‘liq bo‘lgan. CHunki, ishlab
chiqarish hajmining o‘sishi, bir tomondan, mamlakatlar o‘rtasida xo‘jalik
aloqalarining kengayishiga imkon yaratsa, ikkkinchi tomondan, turli xil
xomashyolar, materiallar va boshqa resurslarga bo‘lgan talabning oshib borishi
ayirboshlash zaruriyatini keltirib chiqaradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi –T.: 201 8 y.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Mamlakat
iqtisodiyotining tarmoqlarini talab yuqori bo‘lgan mahsulot va xom ashyo turlari
bilan barqaror ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida” 17.01.2018 y. PQ-3479
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Davlat xizmatlarini
ko‘rsatish tizimini jadal rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida” 11.04.2018 y. PQ-3662
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Faol tadbirkorlik va
innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish bo‘yicha
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”05.05.2018 y. PQ-3697
5. SH.M.Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning mamlakatimizni
2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga
mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga
bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi/ Xalq
so‘zi, 2017 yil, 16 yanvar.
6. Z.A. Djumaev. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. – T.: 2018 – 300 b.
7. Denison e. Accounting for United States economic Growth, 1929-1969.
8. Strijkova L. Faktorы ekonomicheskogo rosta // Ekonomist. –M.: 2004, №6.
s.7-13.
9. Vaxobov A. Va boshqalar. Jaxon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy
munosabatlar.T.: Baktria press.2015 584 b.
10. Nazarova G.va boshqalar. Jaxon iqtisodiyotining globallashuvi. T.: TDIU,
2011 320 bet
Internet saylar
1. www.iqtisodiyot.uz
2. www .Lex .uz

O'zbekiston respublikasi tashqi savdo siyosati

Sotib olish