Oʻzbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining faoliyati - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	61.5KB
Xaridlar	11
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

Oʻzbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining faoliyati

Sotib olish

O zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining faoliyatiʻ
Mudanrija:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.Bob.Oʻzbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining faoliyati ............................................... 4
1.1.O'zbekiston respublikasida ommaviy axborot vositalari faoliyati, o'zgarish va muammolar ................. 4
1.2.Yangi o’zbekiston respublikasida ommaviy axborot vositalari erkinligi ............................................... 16
II.Bob.Ommaviy axborot vositalarining inson va jamiyat hayotidagi ta’siri hamda axborot xurujlari ........ 19
2.1.Ommaviy axborot vositalarining jamiyat taraqqiyotidagi o`rni va ahamiyati ...................................... 19
2.2.Ommaviy axborot vositalarining inson va jamiyat hayotidagi ta’siri hamda axborot xurujlari ............ 24
Xulosa ........................................................................................................................................................ 32
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 34
1

Kirish
Mavzuning dozarbligi: Bugungi kunda OAV jamiyat hayotida asosiy
rolni o‘ynamoqda. Shu jumladan, OAV ning O‘zbekiston ijtimoiy-siyosiy
hayotidagi o‘rni ham tezlik bilan mustahkamlanib bormoqda. Ommaviy
axborot vositalarining mamlakatimizdagi faoliyatining tarixiga nazar
tashlaydigan bo‘lsak, 1991-yili mamlakatimizda bor yo‘gi 395 ta OAV
faoliyat yuritgan. 2016- yilga kelib ularning soni 1437 taga yetgan bo‘lsa,
bugun ularning soni 2 mingga yaqinlashdi va ularning aksariyati xususiydir.
O’zbekistondagi ommaviy axborot vositalari uchun zamonaviy
mutaxassislarni tayyorlash tizimini takomillashtirish maqsadida Jurnalistika
va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti tashkil etildi.
O’zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi, Milliy matbuot markazi,
Elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi, Mustaqil bosma
ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini qo’llab-quvvatlash va
rivojlantirish jamoat fondi va Xalqaro press klub kabi tashkilotlar
muvaffaqiyatli faoliyat yuritmoqda. O’zbekistonda yetakchi xorijiy OAV
vakillari, jumladan Reuters, France Press, BBC, The Economist, Xinhua,
«Amerika Ovozi», «Fergana.Ru», Eurasianet muxbirlari erkin ishlamoqdalar.
O’zbekistonda jamoatchilik bilan aloqalar, xalq bilan muloqot muhim
ijtimoiy institutga aylanmoqda. Jamoatchilik fikri – fuqarolik jamiyatini
o’zida aks ettiradigan bamisoli bir ko’zgu ekanligi hayotda o’z isbotini
topmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 27 iyun – Matbuot va
ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan soha
xodimlariga yo’llagan tabrigida ta‘kidlanganidek, ―Xalq bilan muloqot,
odamlarning orzu-intilishlari, dardu tashvishlari bilan yashash davlat siyosati
darajasiga ko’tarilayotgan bugungi kunda har bir ommaviy axborot vositasi
2

chinakam muloqot maydonchasiga, erkin fikr minbariga aylangan
taqdirdagina biz o’z oldimizga qo’ygan maqsadlarga erisha olamiz
Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga O zbekiston Respublikasidaʻ
ommaviy axborot vositalarining faoliyati haqida tushuncha berish
Kurs ishining vazifasi : O'zbekiston respublikasida ommaviy axborot
vositalari faoliyati, o'zgarish va muammolarini yoritish
Kurs ishining ob'ekti : Ommaviy axborot vositalarining jamiyat
taraqqiyotidagi o`rni va ahamiyati.
Kurs ishining predmeti : Ommaviy axborot vositalarining inson va
jamiyat hayotidagi ta’siri
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob.O zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining faoliyatiʻ
1.1.O'zbekiston respublikasida ommaviy axborot vositalari faoliyati,
o'zgarish va muammolar
O’zbekiston Respublikasining 2014 yil 5 mayda qabul qilingan
―Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi
to’g’risida gi qonunida (1-ilova) Axborot xizmatlarining huquqiy asosi
‖
mustahkamlandi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018
yil 17 fevralda qabul qilingan ―O’zbekiston Respublikasi davlat va xo’jalik
boshqaruvi organlarining axborot xizmatlari faoliyatini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida gi 125-qarorida (2-ilova) davlat
‖
va xo’jalik boshqaruvi sohasida ochiqlik va shaffoflikka asoslangan samarali
qarorlar qabul qilish tizimini joriy etish, axborot olishda mansabdor
shaxslarning jamiyat oldidagi hisobdorligi, ochiqligi va mas‘uliyatini
ta‘minlash vazifalari belgilab berildi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi ―Ommaviy axborot vositalari
mustaqilligini ta‘minlash hamda davlat organlari va tashkilotlari axborot
xizmatlari faoliyatini rivojlantirish bo’yicha qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida gi qarori (3-ilova) mazkur sohani yanada rivojlantirishda g’oyat
‖
muhim qadam bo’ldi.
Mazkur qonun va qaror ijrosini ta‘minlash maqsadida Mirzo Ulug’bek
nomidagi O’zbekiston Milliy universiteti Jurnalistika fakultetida,
O’zbekiston Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiya universitetida,
O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti Xalqaro jurnalistika fakultetida,
Qoraqalpog’iston davlat universiteti Jurnalistika bo’limida ―Axborot
xizmatlari fani o’qitilmoqda. Mazkur oliy ta‘lim muassasalariga 2019-2020
‖
o’quv yilidan e‘tiboran Axborot xizmatlari yo’nalishida ham abituriyentlar
4

qabul qilina boshlagani, shu sohada kadrlar tayyorlashga ixtisoslashtirilgan
fakultetlar tashkil etilayotgani muhim voqelikdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 2 fevral kuni qabul
qilingan ―Axborot sohasi va ommaviy kommunikatsiyalarni yanada
rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida gi farmonida‖
―Davlat organlari, xo’jalik boshqaruvi organlari, davlat korxonalari va
tashkilotlari matbuot xizmatlarining jamoatchilik va ommaviy axborot
vositalari bilan o’zaro hamkorligi yetarli darajada yo’lga qo’yilmagan i qayd
‖
etilib, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi
Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi zimmasiga davlat
organlari va boshqa tashkilotlarga ular faoliyatining ochiqligini ta‘minlashda,
davlat xizmatchilariga ommaviy axborot vositalari bilan ochiq, ommaviy
o’zaro hamkorlik qilish madaniyatini singdirishda, shu jumladan, ularning
Axborot xizmatlari (jamoatchilik bilan ishlash bo’yicha bo’linmalari)
faoliyatini muvofiqlashtirish va uslubiy jihatdan ta‘minlash orqali
ko’maklashish vazifasi ham yuklatildi. Bu vazifalar to’la-to’kis bajarilishi
uchun avvalo har bir vazirlik, idora, muassasa va tashkilotning Axborot
xizmatlari ham mas‘uldirlar.
Hayot ko’zgusi hisoblanmish matbuot ―to’rtinchi hokimiyat
‖
darajasiga ko’tarilmog’i lozimligi ko’p bora ta‘kidlangan. Bu borada hali
oldimizda turgan vazifalar juda ko’p. Mamlakatimiz ommaviy axborot
vositalari uzoq vaqt mafkuraviy va ma‘muriy nazorat ostida ishlagani tufayli
ularning hali-beri bu holatdan chiqishi, avvalo psixologik jihatdan o’zini
erkin his etishi qiyin kechmoqda. Shu sababli ular o’zi uchun yangi bo’lgan
hozirgi vaziyatda ba‘zan hali ham nima qilish yoki nima qilmaslik haqida
yuqoridan ko’rsatma kutib o’tirgandek ko’rinishi to’g’ri tanqid qilinmoqda.
Shu o‘rinda ba‘zi tanqidiy-tahliliy fikrlarga e‘tibor qaratsak. www.kun.uz
saytida berilgan xabarda quyidagilar bayon etilgan:
5

―O’zbekiston Respublikasi bosh vaziri Abdulla Aripov OAV bo’yicha
selektor o’tkazmoqda. Hukumat rahbari vazirlik, hokimlik idoralari va
boshqa tashkilotlarda OAV bilan ishlash talab darajasida emasligini tanqidga
oldi. «Bugungi kunda OAV mamlakatda sodir bo’layotgan dolzarb
voqealarga tezkor munosabat bildirmoqda. Matbuotda ham turli
mavzulardagi tanqidiy va tahliliy materiallar keskin ko’paydi. Bu esa
jamoatchilik fikri shakllanishida muhim rol o’ynamoqda. Tan olish kerak,
bundan 2-3 yil avval OAVdagi bunday ochiqlikni ko’pchilik tasavvur ham
qila olmasdi. 1
Ammo davlat organlari va OAV o’rtasida hamkorlik qanday yo’lga
qo’yilgani haqidagi savolga javob yo’q. To’g’risini aytish kerak, ba‘zi
rahbarlar matbuot bilan ishlashni ikkinchi va hatto beshinchi darajali ish deb
qaramoqda. Ba‘zi tashkilotlar Axborot xizmati vakillariga yetarli sharoit
yaratib bermagan. Shu kungacha 20 ga yaqin davlat va xo’jalik boshqaruv
organlarida, 150 dan ortiq tuman, shahar va viloyat hokimliklarida Axborot
xizmatlari tashkil qilinmagan. Boriga ham yana boshqa ishlar topshirib
qo’yilganki, u o’z ishi bilan shug’ullanishga ulgurmaydi ham… deya
Aripovning so‘zlarini keltirmoqda Kun.uz muxbiri.
Bunday tanqidiy-tahliliy fikrlarga yana bir misol tariqasida
www.uza.uz saytida berilgan ―Saida Mirziyoyeva: ―Axborot xizmatlari
tizimini tubdan takomillashtirish lozim! sarlavhali xabarda yanada teranroq‖
va tahliliy fikrlar bayon etilgan. Berilgan xabarga ko‘ra ―Hyatt Regency
Tashkent mehmonxonasida ―OAV sohasida milliy qonunchilikni yanada
‖
takomillashtirishning dolzarb masalalari mavzusida respublika
‖
konferensiyasi o‘tkazilgan. Konferensiyada agentlik direktor o‘rinbosari
Saida Mirziyoyeva ham o‘z ma‘ruzasi bilan ishtirok etgan. Ma‘ruzada
ta‘kidlanishicha, o‘tkazilgan tahlillar va o‘rganishlar shuni ko‘rsatmoqdaki,
1
O’zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari
kuni munosabati bilan yo’llagan tabrigidan
6

sohada eng asosiy muammo, bugungi kunda yagona davlat axborot siyosati
to‘g‘risidagi konseptual hujjatning mavjud emasligidir. Hozirda esa ushbu
hujjat tayyorlanmoqda. Shuningdek, Saida Mirziyoyeva o’z nutqida davlat va
xo’jalik tashkilotlari Axborot xizmatlari faoliyatidagi mavjud kamchiliklar
xususida alohida to’xtaldi. Sohada ish hajmining ko’p, zamonaviy talablarga
javob bera olmayapti. Mavjud sharoitlarning yetarli darajada emasligi sabab
axborot xizmatlari faoliyati qoniqarsiz ahvolda qolib ketmoqda. O’ndan ortiq
respublika darajasidagi tashkilotlar, ko’pgina tuman va shahar hokimliklarida
haligacha axborot xizmati faoliyati tashkilotlari etilmagan. Ko’plab davlat va
xo’jalik tashkilotlari veb-saytlari, ijtimoiy tarmoqlardagi rasmiy sahifalarida
axborotlar yetarli darajada emasligini ham tanqid qilindi. 2
– Ularning veb-saytlariga kiruvchilarning umumiy soni 400 ming, Facebook
ijtimoiy tarmog’idagi rasmiy sahifalariga murojaat qiluvchilar soni 150 ming,
Telegram tarmog’ida a‘zolar 300 ming nafardan oshmaydi,– dedi Saida
Mirziyoyeva.– O’zbekistonda internetdan foydalanuvchilar soni 20
milliondan ortiq ekanini hisobga olsak, yuqoridagi ko’rsatkichlardan o’zingiz
xulosa olishingiz mumkin.
Saida Mirziyoyeva shu va boshqa bir qator kamchiliklarni sanab o’tar
ekan, «Axborot xizmatlari tizimini tubdan takomillashtirish lozim», deya
qat‘iy ta‘kidladi .‖
Mamlakatimizda Axborot xizmatlari tizimini takomillashtirish borasida
muhim qadamlar qo’yildi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2018 yil 15 fevral kuni e‘lon qilingan ―O’zbekiston
Respublikasi davlat va xo’jalik boshqaruvi organlarining axborot xizmatlari
faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida gi 125-sonli
‖
2
M.M.Inagamova. Konstitutsiyaviy islohotlarda inson–jamiyat– davlat masalalarining rivojlanish bosqichlari /
«O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati»
mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. – Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1.
Т .: 2023. Б . 59-64.
7

qarori sohani yanada rivojlantirish uchun huquqiy asos bo’lib xizmat qiladi.
Qarorda qayd etilganidek, hozirgi shiddat bilan rivojlanayotgan dunyoda
axborot va bilim eng muhim milliy resurslarga, ularni yaratish va tarqatishni
ta‘minlovchi tizimlar esa – barqaror rivojlanishning strategik omillariga
aylanmoqda. Ushbu sharoitlarda O’zbekistonda demokratik huquqiy davlatni
va ochiq adolatli fuqarolik jamiyatini qurish, shuningdek, insonning huquq va
erkinliklari himoya qilinishini ta‘minlashdek strategik maqsadga erishish,
davlat boshqaruvining sifati davlatning axborot, bilim va innovatsiyalarga
asoslangan modeliga o’tishini ta‘minlaydigan axborotni va bilimni yaratish,
qabul qilish va tarqatish imkoniyatlari bilan belgilanadi. Shu munosabat bilan
davlat va xo’jalik boshqaruvi sohasida ochiqlik va shaffoflikka asoslangan
samarali qarorlar qabul qilish tizimini joriy etish, axborot olishda mansabdor
shaxslarning jamiyat oldidagi hisobdorligi, ochiqligi va mas‘uliyatini
ta‘minlash zarur. Bu davlat va xo’jalik boshqaruvi apparatining samarali
faoliyat yuritishi hamda jamiyatda adolatni qaror toptirishning muhim sharti
hisoblanadi. Bunda jamiyatni davlat va xo’jalik boshqaruvi organlarining
faoliyatidan keng xabardor qilish, ularning aholi oldidagi hisobdorligini
ta‘minlash «Xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbaidir» degan
konstitutsiyaviy normani amalga oshirishning, «Xalq davlat idoralariga emas,
balki davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak» degan ezgu g’oyani
ro’yobga chiqarishning muhim sharti hisoblanadi.
Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va
fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda OAV alohida o’rin tutadi. Chunki aynan
OAV globallashuv sharoitida yurtimizda kechayotgan eng muhim voqealar,
amalga oshirilayotgan yangilanishlar, qabul qilinayotgan normativ-huquqiy
hujjatlarni keng yoritish orqali davlat va jamiyat o’rtasida o’ziga xos ko’prik
vazifasini bajarmoqda. Mazkur qonun axborotdan foydalanish erkinligini,
davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari mansabdor shaxslarining
8

jurnalistga zarur axborotni, qonunda belgilanganidek, 7 kunlik muddatda
taqdim etish majburiyatini ta‘minlash orqali ushbu kafolatlarni yanada
mustahkamlaydi. Bu axborot olishdagi ba‘zi paysalga solish holatlarini
bartaraf qiladi, shuningdek, jurnalist materialining tezkorligini,
ishonchliligini hamda sifatli bo’lishini ta‘minlaydi. 3
Jamiyatda oshkoralikni ta‘minlash oson kechmaydi. Unga to’sqinlik
qiladiganlar uchrab turishi sir emas. Biroq, qandaydir to’sqinlik bor ekan, deb
qo’l qovushtirib o’tirish ham yaramaydi. Burgaga achchiq qilib, ko’rpaga o’t
qo’yish – oshkoralikni ta‘minlash yo’lidagi sa‘y-harakatlarni chippakka
chiqarib qo’yish bilan barobar. U holda nima qilmoq kerak, degan savolga
qonuniy, ilmiy nuqtai nazardan javob topish yagona to’g’ri yo’ldir! Ana
shundagina amalda haqiqiy oshkoralikka erishish mumkin. Oshkoralik
mohiyati – jamoatchilik fikri bilan hisoblashgan holda ish yuritish demak.
―El-yurtimizning ezgu orzu-istaklarini ro’yobga chiqarish, bu yo’lda g’ov
bo’lib turgan turli to’siqlarni, byurokratizm, loqaydlik, ta‘magirlik,
korrupsiya kabi salbiy illatlarni dadillik bilan ko’tarib chiqib, ularga qarshi
murosasiz jamoatchilik fikrini shakllantirishni o’z kasbi, o’z hayotining
ma‘no-mazmuni deb biladigan jurnalistlarni men haqiqiy jurnalist deb
hisoblayman,– deb ta‘kidladi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev.– Albatta,
barchamiz yaxshi tushunamiz, buning uchun ommaviy axborot vositalari
vakillaridan nafaqat professional bilim va malaka, hayotiy tajriba, o’z so’zi
uchun mas‘uliyat hissi, ayni vaqtda yuksak grajdanlik pozitsiyasi, ma‘naviy
jasorat ham talab etiladi. Bunday maqsadga erishish uchun ommaviy axborot
vositalariga qonunchilik nuqtai nazaridan, moddiy-texnik, o’quv-uslubiy
ta‘minot nuqtai nazaridan yanada keng imkoniyatlar yaratib berishimiz kerak‖
. Darhaqiqat, jamiyatda, uning zamonaviy boshqaruv tizimida oshkoralikni
3
Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 02.02.2019-y., 07/19/4151/2569-son; 28.06.2019-y.,
07/19/4366/3343-son; 11.12.2019-y., 06/19/5892/4134-son; Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 08.10.2021-y.,
06/21/6320/0940-son; 26.04.2022-y., 07/22/221/0357-son)
9

ta‘minlash, jamoatchilik bilan aloqalarni takomillashtirishda jurnalistlarning
ana shu sa‘y-harakatlari jamiyat boshqaruvi tizimida o’z samarasini
ko’rsatishi shubhasiz. Oshkoralik asosan matbuot erkinligi bilan chambarchas
bog’liq ekan, mamlakatimizda bu borada ham qonun ustuvorligi ko’zga
yaqqol tashlanadi. Ya‘ni, O’zbekiston Respublikasining «Ommaviy axborot
vositalari to’g’risida»gi qonuni (yangi tahriri) 5-moddasi «Ommaviy axborot
vositalari erkinligi» deb nomlangan bo’lib, uning ikkinchi bandi quyidagicha:
«Har kim, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lsa,
ommaviy axborot vositalarida chiqish, o’z fikri va e‘tiqodini oshkora bayon
etish huquqiga egadir».
Qonun ijrosi bilan kuchli. Biroq, o’sha ijroni kim ta‘minlashi kerak,
degan haqli savol tug’iladi. Aytish mumkinki, har bir sohada faoliyat
ko’rsatayotgan mutasaddilargina tegishli qonunlarda belgilangan vazifalarni
bajarishlari taqozo etiladi. Yuqorida zikr etilgan matbuot erkinligini
ta‘minlash asosan jurnalistlar, OAV xodimlari zimmasiga tushishini
izohlashga hojat yo’q. Haqiqiy demokratik matbuot ko’rsatma asosida yashay
olmasligi haqida aytilgan fikrlar amalda o’z ifodasini topishi zarur. Bu o’z
navbatida jamiyatda zamonaviy boshqaruvni yanada takomillashtirishga
xizmat qilishi shubhasiz.
Ko‘plab davlatlarda milliy konstitutsiyalarning qabul qilinishi
fuqarolar¬ning huquq va erkinliklari tizimida axborotga bo‘lgan huquqining
vujudga kelishiga va mazkur institutning konstitutsiya qoi-dalari asosida
mustahkamlanishiga sabab bo‘ldi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 29-moddasida axborotga ega bo‘lish hu¬qu-qini
kafolatlovchi norma mavjud bo‘lib, unga ko‘ra «Har kim fikrlash, so‘z va
e’tiqod erkinligi huquqiga ega. Har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va
uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga qarshi
qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan boshqa cheklashlar bundan
10

mustasnodir».
Mazkur konstitutsiyaviy tamoyilga muvofiq, jamiyatning zarur
axborotlardan xabardorligini ta’minlashga qaratilgan qator qo¬nun hujjatlari
va dasturlar qabul qilindi. «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi, «Axborot
erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi, «Ommaviy ax¬borot
vositalari to‘g‘risida» gi qonunlar shular jumlasidan.
Dunyodagi barcha mamlakatlarda ommaviy axborot vositalari jamiyat
ijtimoiy-siyosiy hayotida muhim rol o‘ynaydi. Jahon tajribasida OAV
faoliyatini tashkil etish, yuritish, tugatish, umuman tizimdagi barcha hatti-
harakatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatlari mavjud. Jumladan,
O‘zbekistonda ham ommaviy axborot vositalarini boshqaruv siyosatida
mazkur qonun hujjatlari asosiy o‘rin tutadi.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari, noshirlik
va matbaa faoliyatini rivojlantirish, so‘z va axborot erkinligini ta’minlash
borasida 10 dan ziyod qonun va 150 dan ortiq qonunosti hujjatlari qabul
qilinib, sohada mustahkam huquqiy baza yaratildi. 4
Bugungi kunda yurtimizda 1991 yilga nisbatan ommaviy axborot vositalari
qariyb 4 martaga, nashriyotlar 13 karra va matbaa korxonalari 12 barobarga
ko‘payib, ularning moddiy-texnik bazasi, kadrlar salohiyati sezilarli darajada
yaxshilandi.
Ayni vaqtda ommaviy axborot vositalari va nashriyotlar faoliyatini
muvofiqlashtirish, bu tarmoqda miqdor ko‘rsatkichlarini sifat
ko‘rsatkichlariga aylantirish, mamlakatimiz milliy media maydonida sog‘lom
raqobat muhiti, zamonaviy axborot xizmatlari bozorini shakllantirish,
joylarda faoliyat ko‘rsatayotgan ommaviy axborot vositalarining moddiy-
texnika bazasi va kadrlar salohiyatini mustahkamlash masalalari
4
M.M. Inagamova. R.I.Rahmatullayev. Konstitutsiya kelajagimizning huquqiy kafolatidir / «O‘zbekiston
Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy
amaliy konfirensiya. – Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1
11

dolzarbligicha qolmoqda. Bu haqda Davlatimiz rahbarining 2019 yil 6
avgustdagi “Matbuot va axborot sohasida boshqaruvni yanada
takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmonida so‘z yuritiladi 1
.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, matbuot va axborot sohasida davlat siyosatini
amalga oshirish va sohaga oid masalalarni hal etish vakolati berilgan
O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi o‘ziga yuklatilgan vazifalarni
to‘liq va samarali amalga oshirmayotgani bois bozor munosabatlari sharoitida
ommaviy axborot vositalariga uslubiy yordam ko‘rsatish, ularning ishini
prinsipial jihatdan kuzatish, baholash, tahlil qilib borish, zarur hollarda
qo‘llab-quvvatlash yoki iqtisodiy, huquqiy choralarni qo‘llash kabi amaliy
mexanizmlarning ta’siri deyarli sezilmadi.
Natijada ommaviy axborot vositalari va nashriyotlar tomonidan o‘zining
nizom talablariga to‘g‘ri kelmaydigan, milliy qadriyatlarimizga zid, g‘oyaviy
hamda matbaa sifati past mahsulotlar ishlab chiqarildi. Shuningdek, ommaviy
axborot vositalari va matbaa korxonalarini ro‘yxatga olish, noshirlik
faoliyatini lisenziyalash hamda ularning faoliyatini monitoring qilish
bo‘yicha tegishli talabga amal qilinmayotganlik holati kuzatildi.
Shuning uchun so‘nggi yillarda ommaviy axborot vositalari faoliyatiga doir
qonunchilik ijrosini ta’minlash, ommaviy axborot vositalari, noshirlik,
matbaachilik va axborot-kutubxona faoliyatini rivojlantirish masalalariga
alohida e’tibor qaratildi. Ommaviy axborot vositalari, noshirlik, matbaachilik
va axborot-kutubxona faoliyatida qonun hujjatlari, davlat va tarmoq
standartlariga rioya etilishi, so‘z va axborot erkinligi kafolatlariga rioya
etilishi borasida monitoring va nazoratni amalga oshirish choralari ko‘rila
boshladi. Mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, ommaviy axborot vositalari
uchun media bozorda teng sharoitlar yaratish bo‘yicha zarur tadbirlar ishlab
chiqish lozimligi oydinlashdi.
Birgina 2007 yil 15 yanvarda qayta tahrirdan chiqqan jami 40 moddadan
12

iborat “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi qonunda ommaviy axborot
vositalari faoliyatini tartibga solish, tahririyatni tashkil etish, unda iqtisodiy
menejment qonuniyatlari asosida boshqaruv siyosatini yuritish bo‘ycha qator
moddalar keltirilgan.
Qonun normalarida OAVning boshqaruv siyosati qat’iy qilib belgilab
qo‘yilgan. Jumladan, 8- moddada ommaviy axborot vositalarini ta’sis etish
huquqi yuridik va jismoniy shaxslarga berilgani aytiladi. 9-10-11-
moddalarida muassis va tahririyat o‘rtasida bajariladigan Ta’sis hujjati va
ta’sis shartnomasi, tahririyat ustavi qanday bo‘lishiga umumiy ta’rif beriladi.
12-13-14-moddalarda esa muassis va tahririyat o‘rtasidagi shartnoma,
muassisning huquq va majburiyatlari keltiriladi. Masalan, 15-moddada
tahririyat faoliyatiga shunday ta’rif beriladi: “Tahririyat ommaviy axborot
vositasining chiqarilishini amalga oshiruvchi yuridik shaxs yoki jismoniy
shaxsning tarkibiy bo‘lminmasidir. Tahririyat qonun hujjatlarida nazarda
tutilgan har qanday shaklda tashkil etilishi mumkin. Tahririyat o‘z kasb
faoliyatida mustaqildir. U bosh muharrir va tahririyat xodimlaridan iborat.
Tahririyat ommaviy axborot vositalari ro‘yhatidan o‘tganidan keyin o‘z
faoliyatini boshlashi mumkin”
Ommaviy axborot vositasini tarqatish bevosita tahririyat, jismoniy va
yuridik shaxslar tomonidan shartnoma asosida amalga oshirilishi mumkin.
Bosma ommaviy axborot vositalari mahsulotini tarqatish ularga obunani
tashkil etish, shuningdek chakana savdo tarmog‘i orqali amalga oshiriladi.
Ro‘yhatdan o‘tkazilgan davriy nashrlar adadini chakana savdo tarmog‘i
orqali shu jumladan qo‘lda sotish nashrlar tahrirityalarning shtatdagi
tarqatuvchilari tomonidan yoki savdo tarmog‘iga ega bo‘lgan yuridik
shaxslar, yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan qonun hujjatlariga
belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
"Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida", "Reklama to‘g‘risida",
13

"Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida", "Axborotlashtirish
to‘g‘risida" gi qonunlar va boshqa bir qator qonunosti hujjatlari sohadagi
hatti-harakatlarni tartibga soladi.
Ushbu huquqiy hujjatlar tahririyatlar faoliyatini tashkil etish va olib borishda
amal qilinishi kerak bo‘lgan huquq chegaralarini belgilab beradi. Tahririyat
rahbaridan tortib eng kichik xodimgacha bo‘lgan jamoa ularga amal qilishi
shart. Normalarga rioya qilmaslik esa qonun oldida javobgarlikni yuzaga
keltiradi.
Quyidagilar ommaviy axborot vositalarining muassisi bo‘lishi mumkin
emas:
• o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxs;
• qasddan sodir etgani uchun sudlanganlik holati tugallanmagan yoki
sudlanganligi olib tashlanmagan yoxud sud tomonidan muomalaga layoqatsiz
deb topilgan shaxs;
• faoliyati qonun bilan taqiqlangan nodavlat notijorat tashkiloti 2
.
Shuningdek, ustav fondida chet el investisiyalarining ulushi o‘ttiz va undan
ortiq
foizni tashkil etgan yuridik shaxslar tomonidan ommaviy axborot vositalarini
ta’sis qilishga yo‘l qo‘yilmaydi.
"Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida"gi qonunda OAVlarning moliyaviy
ta’minoti, uni yuritish tartibini belgilovchi norma ham nazarda tutilgan.
Chunonchi, 15-modda ikkinchi qismiga muvofiq OAV tahririyati
qonunchilikda belgilangan istalgan tashkiliy-huquqiy shaklda tuzilishi
mumkin. Tahririyatning tashkiliy-huquqiy shaklini tanlash haqidagi qarorni
yuridik shaxs sifatida mulk egasi qabul qiladi. Bosma OAV tahririyati
yuridik shaxs maqomi bilan, xususiy korxona, mas’uliyati cheklangan yoki
qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyat, unitar korxona, ochiq yoki yopiq turdagi
aksiyadorlik jamiyati, shuningdek, boshqa tashkiliy-huquqiy shakllarda
14

tuzilishi va ro‘yxatdan o‘tkazilishi mumkin.
Xususiy korxona. Mulkdor yagona jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan va
boshqariladigan tijoratchi tashkilot xususiy korxona, deb e’tirof etiladi.
Xususiy korxona tadbirkorlik sub’ektlarining tashkiliy-huquqiy shaklidir 3
.
Mas’uliyati cheklangan jamiyat (MChJ). Bir yoki bir necha shaxs tomonidan
ta’sis etilgan, ustav fondi (ustav kapitali) ta’sis hujjatlari bilan belgilangan
miqdorlarda ulushlarga bo‘lingan xo‘jalik jamiyati mas’uliyati cheklangan
jamiyat hisoblanadi. Mas’uliyati cheklangan jamiyatning ishtirokchilari
jamiyat faoliyati bilan bog‘liq zararlar uchun o‘zlari qo‘shgan hissalar
qiymati doirasida javobgar bo‘ladi 4
.
Aksiyadorlik jamiyati (AJ) . Ustav fondi (ustav kapitali) aksiyadorlarning
aksiyadorlik jamiyatiga nisbatan huquqlarini tasdiqlovchi muayyan
miqdordagi aksiyalarga taqsimlangan tijorat tashkiloti aksiyadorlik jamiyati
deb e’tirof etiladi 5
.
Unitar korxona. Mulk egasi tomonidan unga mulkdorlik huquqi berilmagan
tijorat tashkiloti unitar korxona hisoblanadi. Unitar korxona mol-mulki
bo‘linmasdir va u ulushlarga (hissa, pay) qarab taqsimlanishi (jumladan
korxona xodimlari o‘rtasida) mumkin emas.
Tahririyatning tashkiliy-huquqiy shaklini tanlash quyidagilarga bog‘liq:
- biznesning turi va uning miqyosiga;
- bo‘lg‘usi ishbilarmon sheriklarning soniga, ular har birining ishtiroki va
mas’uliyati darajasiga;
- tasarrufda mavjud mablag‘lar va qonun bilan belgilangan ustav jamg‘armasi
miqdoriga;
- sheriklardan har birining ustav jamg‘armasidagi ulushi miqdoriga;
- sanalgan yuridik shakllardan har birining xususiyatlariga.
O‘zbekistonda bosma OAVlari tashkil qilish amaliyotida xususiy korxona,
mas’uliyati cheklangan jamiyat va yopiq aksiyadorlik jamiyati kabi tashkiliy-
15

huquqiy shakllar eng ko‘p qo‘llaniladi.
1.2.Yangi o’zbekiston respublikasida ommaviy axborot vositalari
erkinligi
Axborotlashgan jamiyatda bugungi kunda dunyo shiddat bilan
rivojlanmoqda. Insonlar axborot olishining asosiy manbai bu internet bo’lib
qolmoqda. Mafkura olamining eng kuchli quroliga aylangan axborot tizimi
dolzarb muammolarni muhokama qilishning eng ta’sirchan tizimiga aylanib
ulgurdi. Hozirda internetdan nafaqat kompyuter tarmog’i, kosmik aloqa
yo’ldoshlari, radiosignal, kabel televideniyasi, telefon, uyali aloqa orqali ham
foydalanish mumkin. Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga aylanib
bormoqda. Bugungi kunda 2 milliarddan ortiqroq kishi u yoki bu darajada
undan foydalanishi ham mazkur fikrlarning to’g’riligini tasdiqlaydi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining aynan ommaviy axborot
vositalarining huquqiy asoslari (81-82-moddalar) belgilab qo’yilgan . Unga
ko’ra ommaviy axborot vositalari erkindir va qonunga muvofiq ish olib
boradilar. Shuningdek, davlat ommaviy axborot vositalari faoliyatining
erkinligini, ularning axborotni izlash, olish, undan foydalanish va uni
tarqatishga bo’lgan huquqlari amalga oshirilishini kafolatlaganligi hamda
ommaviy axborot vositalari o’zi taqdim etadigan axborotning ishonchliligi
uchun javobgar ekanligi belgilab qo’yilgan. Ommaviy axborot vositalari
mustaqilligini ta’minlash hamda davlat organlari va tashkilotlari axborot
xizmatlari faoliyatini rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar to’g’risidagi
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-4151-son qaroriga asosan 2019-
yil 1-oktabrdan e’tiboran shunday tartib o‘rnatilsinki, unga muvofiq bolalar
adabiyotlari, shuningdek, nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun mo‘ljallangan
mahsulotlar chop etishga ixtisoslashgan nashriyotlar noshirlik faoliyatini
16

amalga oshirishga litsenziya berganlik uchun davlat boji to‘lashdan ozod
qilinadi kabi imkoniyatlar belgilab qo’yilgan. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019-yil 27-iyun matbuot va ommaviy
axborot vositalari xodimlari kunida “So‘z va matbuot erkinligini, axborot
olish va uni tarqatish huquqini ta minlash masalasini inson qadriniʼ
ulug‘lash, demokratik jamiyat va xalqparvar davlat qurishga qaratilgan
taraqqiyot strategiyasining muhim va ajralmas qismi” deb bilishini
ta’kidladi. Birinchi marta o‘tgan yil yakunlariga ko‘ra davlat organlari va
tashkilotlarida amalga oshirilgan ishlarni baholash bo‘yicha ochiqlik indeksi
natijalari e’lon qilingani so‘z erkinligi yo‘lidagi “muhim qadam” deb ataldi.
Ma’lum qilinishicha, hozirgi kunda O‘zbekistonda 2140 ta yoki 2016-yilga
nisbatan 626 taga ko‘p ommaviy axborot vositasi faoliyat yuritmoqda,
ularning 65 foizi nodavlat media vositalaridir. An anaviy nashrlar bilan birga
ʼ
internet nashrlar ham jadal rivojlanib, ularning soni 745 taga yetdi. So‘nggi
yillarda respublika nashriyotlari tomonidan 132 million nusxa badiiy kitob va
boshqa adabiyotlar chop etildi. 5
“Hozirgi vaqtda yer yuzining turli burchaklarida yuz berayotgan, barchamizni
tashvish va xavotirga solayotgan voqealarni hisobga oladigan bo‘lsak, global
dunyoda axborotlashuv jarayonlarining tahdidli jihatlari ham borligi va ular
tobora kuchayib borayotganidan ko‘z yumolmaymiz.
Dunyoning ayrim mintaqa va hududlarida ommaviy axborot vositalari
muayyan siyosiy kuchlar qo‘lida informatsion urushni avj oldirishga,
jamoatchilik fikrini chalg‘itishga, oqni – qora, qorani – oq deb ko‘rsatishga
xizmat qilayotganini afsus bilan qayd etishga to‘g‘ri keladi.
Axborot makonidagi ustunlik ko‘p narsani hal etadigan bugungi
murakkab vaziyatda xalqimiz siz, azizlarni demokratik matbuotning asosiy
5
M.Nurmetova.O’zDJTU magistri. Ommaviy Axborot Vositalari-jamiyat ma’naviy taraqqiyotining muhim elementi
sifatida.
17

sharti va talabi bo‘lgan xolislik, haqqoniylik, milliy manfaatlarimizga
sodiqlik kabi prinsiplarga amal qilib, o‘z bilim va salohiyati, o‘tkir qalami va
haroratli so‘zi bilan jamoatchilikka ijtimoiy jarayonlar mohiyatini anglab
yetishga ko‘maklashadigan, ularni buzg‘unchi axborot xurujlaridan himoya
qiladigan fidoyi insonlar deb biladi.
Biz jamiyat hayotida uchrayotgan kamchilik va muammolarni bartaraf
etish, byurokratiya va korrupsiya kabi illatlarga qarshi kurashishda, avvalo,
siz hurmatli jurnalist va blogerlar, ayniqsa, milliy media makonimizga yangi
g‘oya va tashabbuslar bilan kirib kelayotgan iste dodli yoshlarimizgaʼ
tayanamiz”, — dedi Shavkat Mirziyoyev o’z nutqida.
O’zbekistonda jamoatchilik bilan aloqalar, xalq bilan muloqot muhim
ijtimoiy institutga aylanmoqda. Jamoatchilik fikri- fuqarolik jamiyatini o’zida
aks ettiradigan bamisli bir ko’zgu ekanligi hayotda o’z isbotini topmoqda.
Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, hayot ko’zgusi hisoblanmish matbuot
“to’rtinchi hokimiyat” darajasiga ko’tarilmog’i lozimligi ko’p bor
ta’kidlangan. Bu borada hali
oldimizda turgan vazifalar juda ko’p. Shunday ekan mamlakatimizda
demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini
rivojlantirishda ommaviy axborot vositalari beqiyos o’ringa ega.
Ma'lumki, fuqarolarimizning axborot sohasidagi huquq va manfaatlarini
ta'minlash, davlat va jamoatchilik o'rtasida ochiq va samarali muloqot olib
borish bo'yicha ommaviy axborot vositalarining roli va ta'sirini oshirish
maqsadida 2014 yil 5 mayda «Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari
faoliyatining ochiqligi to'g'risida»gi qonun qabul qilingan.
Mazkur Qonun ijro etuvchi hokimiyat organlari faoliyatining yanada shaffof,
ochiq bo'lishini, mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlardan,
respublikamizda va undan tashqarida yuz berayotgan voqea-hodisalar
haqidagi fikrlar xilma-xilligi va siyosiy plyuralizmni hisobga olgan holda
18

amalga oshirilayotgan davlatning ichki va tashqi siyosatidan aholining to'liq
xabardorligini ta'minlash yo'lida muhim huquqiy asos vazifasini bajarmoqda.
II.Bob.Ommaviy axborot vositalarining inson va jamiyat hayotidagi
ta’siri hamda axborot xurujlari
2.1.Ommaviy axborot vositalarining jamiyat taraqqiyotidagi o`rni va
ahamiyati
Bugungi kunda jamiat va davlat taraqqiyotini ommaviy axborot vositalarisiz
tasavvur eta olmaymiz. Yurtimizda mustaqil ommaviy axborot vositalarining
faoliyat olib borishlari uchun barcha shart-sharoitlar yetarli darajada
yaratilgan. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining 67-moddasida
ommaviy axborot vositalarining erkinligi va qonunga muvofiq ish olib
borishi hamda ular axborotning to‘g'riligi uchun belgilangan tartibda
javobgarligi, senzuraga yo‘l qo‘yilmasligi takidlangan.
So‘nggi paytda yangi elektron ommaviy axborot vositalarining paydo
bo‘layotganligi axborot sohasi g‘oyat jadal rivojlanayotganidan dalolatdir.
Fuqarolarning ishonchli axborotga ega bo‘lish huquqini ta’minlash – bu
ommaviy axborot vositalarining burchi, demokratik hukumatning asosiy
prinsipidir. O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalari bunday axborotni
yetkazib berishda platforma vazifasini o‘tamoqda va hukumat hamda
jamoatchilikning samarali hamkorlik qilishida muhim rol o‘ynamoqda.
Hozirgi kunda ommaviy axborot vositalariga berilayotgan erkinlik hamda
demokratiyaning yanada mustahkamlanishi jamiyat taraqqiyotining muhim
omili hisoblanadi. Mening fikrimcha ommaviy axborot vositalari qanchalik
erkin bo‘lsa demokratiya ham shunchalik yorqin bo‘ladi. О mmaviy axborot
vositalarini demokratyaning yoqilg'isiga qiyoslash mumkin. O‘zbekistonda
ommaviy axborot vositalari fuqarolik jamiyati institutlari tizimi va uni
19

shakllantirishda, davlat va jamiyat qurilishi sohasida keng ko‘lamli
demokratik o‘zgarishlarni amalga oshirish jarayonida oshkoralikni
ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. 6
Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari faoliyatini tartibga
soladigan va xalqaro normalarga javob beradigan mustahkam qonunchilik
bazasi yaratilgan. Buni biz O‘zbekiston Respublikasining 1997 yilda qabul
qilingan “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi, “Jurnalistlik faoliyatini
himoya qilish to‘g‘risida”gi kabi qonunlar misolida ko`rishimiz mumkin.
So`nggi yillarda O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari davlat hokimiyati
va boshqaruvi organlari faoliyati ustidan jamoat nazoratini amalga oshirish
bo‘yicha o‘z vazifalarini faol bajarmoqda. Ular mamlakatimizda haqiqiy
“to‘rtinchi hokimiyat“ga aylanmoqda. Bugungi kunda O‘zbekiston Markaziy
Osiyoda, shu jumladan, mintaqaviy axborot makonidagi yetakchi
mamlakatlardan biri hisoblanadi. Mamlakatda ommaviy axborot vositalarini
izchil rivojlantirish ijtimoiy-siyosiy hayotni demokratlashtirishga
ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ta’kidlash joizki, bugun gazeta, radio, televideniye kabi an’anaviy
ommaviy axborot vositalari bilan bir qatorda davlat hamda fuqarolar uchun
katta imkoniyat yaratayotgan axborot almashish va uni yetkazib berishning
yangidan-yangi shakllari paydo bo‘lmoqda. Masalan, ommaviy axborot
vositalarining hukumat bilan o‘zaro hamkorligini jadal rivojlanib borayotgan
jarayon deyish mumkin. Demokratik muloqot orqali murosaga kelish va
o‘zaro anglashishga erishish mumkin.
Tanganing ikki tomoni bo‘lganidek ommaviy axborot vositalarining ham
salbiy tomoni bor yani, berilayotgan axborotning qanchalik to‘g'ri va
ishonchli ekanligi juda ham muhim hisoblanadi. Barchamizga malumki,
6
Dadasheva A.A.. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro institutlar (2023) Innovatsionn ы e issledovaniya v
sovremennom mire: teoriya i praktika 2 (17), 87-90
20

rivojlangan davlatlarda ommaviy axborot vositalarining asosiy mavzusi ya’ni
nishoni bu siyosat hisoblanadi va hukumatni keskin tanqid ostiga olgan
taqdirda ham xalq emotsiyalarga berilmaydi. Axborotdan foydalanish
erkinligi, ayniqsa, u jamiyat xavfsizligi, odamlarning sha'ni va qadr-qimmati
singari tushunchalarga daxl qilsa, mutlaq bo‘lishi mumkin emas. Bunda
cheklovlarsiz biror maqsadga erishib bo‘lmaydi. Inson huquqlari va asosiy
erkinliklarini himoya qilish to‘g‘risidagi 1953 yilda qabul qlingan Yevropa
konvensiyasiga binoan, milliy xavfsizlik, hududiy yaxlitlik yoki jamoat
tartibi maqsadida, sog‘liq va axloqni muhofaza qilish, shaxsning obro‘sini
yoki boshqa huquqlarini himoya qilish, maxfiy yo‘l bilan olingan axborot
tarqatilishining oldini olish hamda odil sudlovning xolisligi va nufuzini
ta'minlash uchun so‘z erkinligi cheklanishi mumkin.
Axborot bugun taraqqiyotga eltuvchi muhim omillardan biriga aylandi. Ayni
paytda shu narsa qayd etilganki, bu huquq insonning boshqa huquqlari kabi
muayyan hollarda cheklanishi mumkin. Ish bor joyda xohlaysizmi
xohlamaysizmi kamchiliklar bo`lgani kabi, ommaviy axborot vositalari ham
bundan mustasno emas.
Hozirgi paytda ommaviy axborot vositalari tizimida og‘ir vaziyat
vujudga kelgan. Masalan, ertaga davlatimiz rahbari «bo‘ldi, bas, endi hech
kim tashqaridan jurnalistlar ishiga aralashmasin, ularga mustaqil ishlashga
imkon beraylik» desa, nima, vaziyat birdaniga yaxshi tomonga o‘zgaradimi?
Yo‘q, albatta! Yillar davomida o‘zini o‘zi senzura qilib kelganlardan,
vahima-hadiksirash bilan yashaganlardan yangicha, zamonaviy ish tartibiga
o‘tishni kutish juda og‘ir. Bizga yangicha fikrlaydigan, jurnalistika vazifasini
jahon standartlariga mos tushunadigan yoshlar kerak. Bundaylar hozir ham
bor. Faqat ularga yo‘l berish lozim. Yangilarini tayyorlash uchun xalqaro
ekspertlar yordamida seminar va treninglar tashkil etish zarur.
Xulosa qilib aytganda, ishni ko‘p yillar davomida o‘tirib qolgan va o‘zini
21

OAVga mutasaddi deb tushunadigan amaldorlardan hamda gazeta, jurnal,
radio va TVda bosh yuqori lavozimda bo‘lib, haqiqiy ijoddan uzoqlashgan,
o‘zini to‘ralarcha tutadiganlar xizmatidan voz kechishdan boshlash kerak.
Shuning uchun ham biz fikrni erkin bayon qila oladigan jamiyat qurmoqchi
ekanmiz, birinchi o‘rinda ommaviy axborot vositalarning harakat
doiralarini kengaytirish hamda bazi cheklovlarni bekor qilishimiz kerak deb
hisoblayman. 7
Ommaviy axborot vositalari vazifalaridan biri jamiyatni demokratlashtirish
va fuqarolar erkinligini ta’minlashdir . Demokratik islohotlarni hayotga tatbiq
etish, yangicha dunyoqarashni shakllantirishda ommaviy axborot
vositalarining o’rni va ahamiyati juda katta. O’zbekistonda ommaviy axborot
vositalari siyosiy hokimiyat va fuqarolar o’rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni
tartibga solib, bog’lab turuvchi, ular orasidagi shaffoflikni ta’minlab beruvchi
birdan bir vosita . Shunday ekan ommaviy axborot vositalari to’rtinchi
hokimiyat deb bejizga takidlanmagan. Hozirgi kunda ommaviy axborot
vositalari nafaqat jamiyatni axborotdan xabardor qilish vositasi sifatida, balki
jamiyat manfaatlari nuqtai nazaridan davlat faoliyatini nazorat qilish
vositasida bir qator vazifalarni amalga oshirmoqda. O’zbekiston
Respublikasida Konstitutsiyasi va amaldagi barcha qonunlarda axborot olish,
tarqatish borasidagi demokratik huquqlar aniq-ravshan bayon etib berilgan.
Xususan, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 29-moddasida “Har
kim o’zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega”
deyilgan. Shuningdek O’zbekiston Respublikasi “Axborot olish kafolatlari
va erkinligi to’g’risida”gi Qonunning 3-moddasida ham “Har bir fuqaroning
axborot olish huquqi kafolatlanadi. Har kimning axborot izlash, olish, tadqiq
etish, uzatish va tarqatish huquqi davlat tomonidan himoya qilinadi”
7
Kasimova A.A Роль женщины в современной науке Society and innovations/in Science LLC 8 (08/2023), 226-
234
22

deyiladi. Hozirda mamlakatimizda jurnalist kadrlarni tayyorlash va qayta
tayyorlash ishlariga katta e’tibor qaratilmoqda. O’zbekiston aholisining ko’p
millatli ekanligi inobatga olinib, 10 dan ortiq tillarda gazetalar chop
etilmoqda, bir necha tilda teleko’rsatuv va radioeshittirishlar efirga
uzatilayapti. Buning sababi jamiyat har qancha rivojlanmasin jamoatchilik
bilan aloqa qilishning eng ta’sirchan vositasi – matbuot, radio, televideniye
va Internet bo’lib qolaveradi. Shu bilan birgalikda demokratiya ustuvor
bo’lgan davlatda OAV jamoatchilik nazoratining asosiy sub’yektlaridan
biriga aylanadi. Mamlakatimizda ham qabul qilingan “Jamoatchilik nazorati
to’g’risida”gi Qonunida OAV jamoatchilik nazoratining sub’yekti sifatida
e’tirof etilgan. Zamonaviy nazariy manbalarda qayd etilishi bo’yicha
ommaviy axborot vositalari tipologiyasiga ko’ra 5 ta asosiy turga ega. Bular:
matbuot (gazeta, jurnal, axborotnomalar va boshqalar), radio, televideniye,
axborot agentliklari, shuningdek, Internet saytlari. Bugun ko’pchilikning
diqqat-e’tiborini o’ziga jalb etib kelayotgan, to’g’rirog’i, ommaviy
axborotning o’ziga xos vositasi sifatida namoyon bo’layotgan Internet veb-
saytlari qolgan turlarga qaraganda tezkorligi va imkoniyatlari kengligi bilan
ajralib turipdi. Ijtimoiy fikrni shakllantirish va rivojlantirish, davlat hamda
fuqarolik institutlarining o’zaro ijtimoiy muloqotida ham OAV muhim vosita
sifatida yetakchi o’rin egallaydi. Shu nuqtai nazardan qaraganda fuqarolar
ham OAVda sog’lom dunyoqarash bilan uning foydalanuvchilariga
aylanishlari lozim. Sababi OAV jamiyat hayotining turli-tuman
yo’nalishlarida qabul qilinayotgan huquqiy-me’yoriy hujjatlar, istiqbolli
dasturlar, loyihalarni amalga oshirishda, fuqarolarni davlat hokimiyati va
boshqaruvi organlarining faoliyati to’g’risida xolis, tezkor va to’la-to’kis
xabardor qiladi, fuqarolarning davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarida faol
ishtirokini ta’minlashga xizmat qilib, bu organlar ustidan jamoatchilik
nazoratini amalga oshirish hizmat qiladigan vositadir.
23

Davlatimiz rahbari tomonidan axborot sohasini isloh etish bo‘yicha vazifa
etib belgilangan bu chora-tadbirlarning asl mohiyati fuqarolik jamiyatini
barpo etishda ommaviy axborot vositalarining mustaqil institut sifatida
shakllanishini, siyosiy hokimiyat va fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlarni
tartibga solishda ochiqlikni hamda fuqarorlarning axborot sohasidagi
konstitutsiyaviy huquqlarini to‘liq ta’minlashdan iboratdir. Ommaviy axborot
vositalari albatta shaffof va adolatli tarzda omma e'tiboriga havola etilishi
maqsadga muvofiq. Ommaviy axborot vositalari O‘zbekistonda 7 ta tilda va
siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy, sport kabi 20 dan ortiq
ixtisosliklarda òz faoliyatini. olib bormoqda. Bu kabi jiddiy o‘zgarishlar
ommaviy axborot sohasida qonunchilik tizimini yanada rivojlantirish,
ularning erkin faoliyat yuritishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish
lozimligini taqozo etmoqda. 8
2.2.Ommaviy axborot vositalarining inson va jamiyat hayotidagi ta’siri
hamda axborot xurujlari
Bugungi kunda dunyo shiddat bilan o zgarmoqda. Barcha sohalarda axborotʻ
olish va uni yetkazish, ta sirchan jamoatchilik fikrini shakllantirish zaruratga
ʼ
aylangan. Bunday murakkab sharoitda hayot yangidan-yangi talab va
vazifalarni oldimizga qo ymoqda .
ʻ
Ommaviy axborot vositalari eng asosiy, qudratli va ta sirchan mafkura
‟
vositasidir. Chunki ommaviy axborot vositalari ommaning o„ziga xos
tarbiyachisi, muhim tadbirlarning tashkilotchisi, dolzarb muammolarni hal
qilishning ta sirchan quroli bo„lib xizmat qiladi. Aynan ommaviy axborot
‟
vositalari orqali milliy qadriyatlarimiz va umuminsoniy qadriyatlar, milliy
g„oya va demokratik tamoyillar targ„ib-tashviq qilinadi. Ommaviy axborot
vositalari doimo demokratiya va so„z erkinligining o„ziga xos o„lchovi,
8
Egamberdieva N.X.. Delikt majburiyatlarning xuquqiy tabiyati O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasining
Oliy o‘quv kurslari
24

ko„rsatkichi bo„lib kelgan. Erkin va mustaqil ommaviy axborot vositalari
demokratik taraqqiyotni rag„batlantiradi va mustahkamlaydi.
Ommaviy axborot vositalari orqali milliy istiqlol g„oyasini singdirishning
yana bir muhim jihati mavjud. Bu jihat - axborot terroriga, mafkuraviy
tahdidlarga munosib javob berish, ma naviy-mafkuraviy jihatdan xalqimizni‟
tobe etishga intilishlarning payini kesish va O„zbekiston fuqarolarida
mafkuraviy immunitetni shakllantirish bilan bog„liq.
Ommaviy axborot vositalarining ta sir kuchini kursatadigan shunday bir gap
‟
bor "har qanday puch g„oya, uydirma haftasiga uch martadan to rt yil
‟
davomida takrorlansa - "haqiqat" tayyor bo ladi, odamlar unga chippachin
‟
ishonadilar". Oxirgi paytlarda informatsion hurujlarning tez-tez
uyushtirilayotgani aslida urushga munosabatning o zgarganligidan, qurolning
‟
yangi turi kashf qilinganidan darak beradi. Bu qurol - axborotdir. Bunday
qurol yordamida olib boriladigan informatsion urushlarda insonning ongi va
qalbi nishonga olinadi. Garchi u daydi o„q singari insonni jismonan yo„q qila
olmasada, uning qo„poruvchilik kuchi, keltiradigan talofotlari har qanday
ommaviy qirg„in qurolinikidan kam emas. Chunki bu qurol yordamida onga
berilgan zarbalar kishini adashtiradi, uni o z manfaatlariga zid harakat
‟
qilishga undaydi va demak insonni boshqarish, uning ustidan hukmronlik
qilish imkonini beradi. Aslida, axborot maqsadga erishishning eng arzon
vositasi ham sanaladi.
Haqiqatan ham, informatsion hurujlar uyushtirish uchun u qadap ko„p
mehnat, u qadap ko„p harakat, u qadap ko„p harajat talab etilmaydi. Garchi
bunday mafkuraviy ekspansiya otishmalar va qon tukishlarni keltirib
chiqarmasada, milliy o zlikni anglashni zaiflashtirish evaziga tanazzulga olib
‟
keladi.
Zamonaviy OAV, televideniye, kompyuter, Internet, uyali telefon va boshqa
vositalar, insonlar, ayniqsa, yoshlarning milliyligi, tafakkuri va
25

dunyoqarashini o„zgartirib yubormoqda. Taraqqiy etgan mamlakatlarning
mazkur vositalar yordamida jahon xalqlari ongi, dunyoqarashi va turmush
tarzini bir qolipga solish hamda unga o„zlari shakllantirayotgan «ommaviy
madaniyat»ni singdirishi bosh strategik siyosatga aylantirayotganligida
yaqqol namoyon bo„lmoqda.
Internet bugungi axborot makonining muhim bo„g„iniga aylandi. Hozirda
internetdan nafaqat kompyuter tarmog„i, balki kosmik aloqa yo„ldoshlari,
radiosignal, kabel televideniyesi, telefon, uyali aloqa orqali ham foydalanish
mumkin. Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga aylanib bormoqda.
Bugungi kunda 2 milliard ortiqroq kishi u yoki bu darajada undan
foydalanishi ham mazkur fikrlarning to„g„riligini tasdiqlaydi.
50 millionlik auditoriyaga erishib, ommalashish uchun radioga 38 yil,
televideniyega 13 yil, kabel televideniyega 10 yil kerak bo„lgani holda, bu
bosqichni internet 5 yilda bosib o„tdi. Internet odamlar ongi va hissiyotlariga,
tafakkur tarziga, xulq-atvorlariga ta sir ko„rsatishda katta imkoniyatlarga‟
ega. Internetning bugungi kundagi rivoji g„oyaviy ta sir o„tkazishning
‟
miqyosi va ko„lamining keskin darajada o„sishiga olib keldi.Internet bugungi
axborot makonining muhim bo„g„iniga aylandi.
Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga aylanib borayotganini quyidagi
raqamlardan bilib olish mumkin: 2000 yildan 2012 yil oxiriga qadar dunyoda
internetdan foydalanuvchilar soni 9,6 barobarga oshib, 2,4 milliard kishiga
etdi, mobil aloqa abonentlari soni esa 13,4 barobarga oshib, 6,7 milliardni
tashkil etdi. Internetdan foydalanuvchilarning 44,8 % (1,1 mlrd. kishi) Osiyo,
21,6 % (519 mln. kishi) Yevropa, 11,4 % (274 mln. kishi) Shimoliy Amerika
qit alariga to„g„ri keladi. Jahon veb-auditoriyasining 45 %ini 25 yoshgacha
‟
bo„lgan shaxslar tashkil etadi. Mazkur o„smirlarning 68 % har kuni kimgadir
SMS-xabar jo„natadi, 51 % ijtimoiy tarmoqlarga kiradi, 30 % elektron
pochtadan foydalanadi. Ayni vaqtda virtual olamda 600 mln.ga yaqin internet
26

saytlar mavjud bo„lib, har oyda o„rtacha 201,4 trln. videorolik ko„rib
chiqiladi, har kuni 144 mlrd. elektron maktub jo„natiladi.
Ko'pgina Internet foydalanuvchilari mobil qurilmalar yordamida Internetga
kirishni afzal ko'rishadi - 2018 yilda keng polosali ulanishning ulanish soni
5,3 milliardga yetdi, 2007 yildagi 268 millionga nisbatan. Dunyoda 100
kishiga to'g'ri keladigan ushbu turdagi aloqa ulushi 2007 yildagi 4% dan 2018
yilda 69,3% gacha o'sdi. 2018 yil oxiriga kelib 1,1 milliard simli internet
aloqasi qayd etildi. 4 milliard Internet foydalanuvchisi 2018 yil yanvar
oyining oxirida biz "We Are Social" global media-agentligi va "HootSuite"
ijtimoiy media boshqaruv platformasini ishlab chiquvchisi hisobot chiqardi,
unga ko'ra dunyo bo'ylab to'rt milliarddan ortiq odam Internetdan
foydalanadi. Internetdan foydalanuvchilar soni 2018 yil oxiriga kelib 4,021
milliardni (dunyo aholisining 53 foizini) tashkil etdi, bu 2017 yilning shu
davriga nisbatan 7 foizga ko'pdir.
Aholining keng qatlamlari foydalanishi mumkin bo'lgan smartfonlar va mobil
aloqaning tarif rejalari narxlarining pasayishi tufayli yangi
foydalanuvchilarning aksariyati tarmoqda paydo bo'ldi. 2017 yilda 200
milliondan ortiq kishi birinchi marta mobil qurilmani sotib oldi. Shunday
qilib, dunyo aholisining uchdan ikki qismidan ko'prog'i mobil telefonlarni
(asosan, smartfon) sotib olgan. Foydalanuvchilar soni mobil telefonlar 2018
yilda bu 5,175 milliard kishini (68%) tashkil etadi, bu 2017 yilning shu
davriga nisbatan 4 foizga ko'pdir.
Xalqaro elektraloqa ittifoqi (XEI) tomonidan taqdim etilgan ma lumotga‟
ko ra 2020 yilga kelib Internet 60 foizga ega bo'ldi. Bu degani dunyoda 4,1
‟
milliard kishi Internet bilan ta'minlandi.
O„zbekistonda internet xizmatidan foydalanuvchilar soni -22,1 milliondan
oshdi. Shundan mobil internet foydalanuvchilari soni -19 millionni tashkil
etmoqda. Mamlakat bo„yicha aholi punktlarining mobil aloqa bilan qamrab
27

olinishi darajasi 97 foizni, mobil internet qamrovi esa 87 foizni tashkil etdi.
26 mingga yaqin “uz” domenidagi veb-saytlar faoliyat olib bormoqda. 200
dan ortiq vebsayt ommaviy axborot vositasi sifatida ro„yxatga olingan.
Internetning ta sir kuchi beriladigan materiallarning tezkorligi,‟
ko„tarilayotgan masalalarning dolzarbligi hamda tahliliylik darajasi va
mavjud muammolarning samarali echimlarini taklif etishiga ko„p darajada
bog„liq.
Birinchi prezidentimiz Islom Karimov ta kidlaganlaridek, shuni unutmaslik
‟
kerakki, “bugungi kunda inson ma naviyatiga qarshi yo„naltirilgan, bir
‟
qarashda arzimas bo„lib tuyuladigan kichkina xabar ham axborot olamidagi
globallashuv shiddatidan kuch olib, ko„zga ko„rinmaydigan, lekin zararini
hech narsa bilan qoplab bo„lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkin”.
Unda o„z-o„zini o„ldirishning oson yo„llarini targ„ib qiluvchi 9 mingdan,
erotik mazmunga ega 4 mingdan ziyod saytlarning mavjudligi ham buning
isboti bo„la oladi. Mutaxassislar o„tkazgan maxsus tadqiqotlar mavjud
saytlarning taxminan 12 foizi pornografik xarakterga egaligini ko„rsatadi.
Mavjud maxsus dasturlar internet tarmog„idagi pornografiyaning faqat 90
foizinigina filtrlaydi, ya ni komyuterdan foydalanuvchining ixtiyoridan
‟
tashqarida ekranda paydo bo„lishi yo„liga to„siq qo„ya oladi. Demak,
qanchalik harakat qilinmasin pornografik mazmunga ega saytlar internetdan
foydalanuvchilarning xohish-istagidan qat i nazar, ularning diqqatini torta
‟
oladi. Jumladan, tadqiqotlarda 42 foiz bolalar va o„smirlar onlayn
pornografiya ta siriga tushishi qayd qilinadi.
‟
Shuningdek, mutaxassislar ma lumotlariga ko„ra, internet orqali
‟
tarqatiladigan komyuter o„yinlarining 49 foizi sezilarli darajada zo„ravonlik
va yovuzlik ko„rinishiga ega, 41 foiz jangari (turli otishmalar va
portlashlarga asoslangan) o„yinlarda esa o„yin qahramoni o„z maqsadiga
etishish uchun shunday zo„ravonlik va yovuzlik sodir etadi. 17 foiz
28

o„yinlarda ana shu zo„ravonlik va yovuzlikning o„zi bosh maqsad
hisoblanadi.
Internet rivoji, u berayotgan imkoniyatlar o„ziga xos qaramlikni ham keltirib
chiqarmoqda. Ma lumotlarga ko„ra, dunyo bo„yicha internetdan‟
foydalanuvchilarning taxminan 10 foizi unga mustahkam bog„lanib qolgan.
BMT Bosh assambleyasi 2006 yil 8 sentabrda qabul qilingan “BMTning
global aksilterror strategiyasi”da yangi uslublar qatorida bioterrorizm hamda
internetdan terror maqsadida foydalanishning oldini olish choralarini
kuchaytirish alohida qayd etilgan. 2007 yil noyabrda AQSH Davlat
departamenti “Tashqi raqamli aloqalar guruhi” nomli maxsus axborot
dasturini joriy qilgan. Dastur maqsadi – arab, fors, urdu va boshqa tillardagi
internet saytlari, chat va bloglarda AQSH siyosati haqidagi dezinformatsiya
(noto„g„ri ma lumotlar)ga qarshi kurash hisoblanadi. Dasturga ko„ra, zarur
‟
hollarda, departament xodimlari internet orqali rasman muloqotga kirishi va
savollarga javob berishi, aniq hujjatlar asosida ma lumot keltirishi ko„zda
‟
tutilgan. So„nggi yillarda terroristik tashkilotlar g„oyalarini targ„ibtashviq
qilishga qaratilgan vebsaytlarning soni bir necha barobarga oshgan. Xususan,
10 yil avval bunday saytlar soni 20 ta bo„lsa, bugungi kunda dunyoda
terroristlar foydalanigan 7000 dan ortiq internet saytlari mavjud bo„lib,
ularga xizmat ko„rsatuvchi portallar soni ortib bormoqda. Bunday internet
saytlar to„satdan paydo bo„ladi, vaqt o„tgach yo„qoladi, mazmunini
o„zgartirmagan holda, tez-tez nomlanishi va domenini o„zgartirib turadi.
 Internet quyidagilar bilan terroristlar uchun qulay hisoblanadi:
 Internetga kirishning osonligi;
 Foydalanuvchilar sonining ko„pligi;
 Aloqaning anonimligi;
 Tashqaridan boshqarish va tahrir qilish cheklangani;
 Axborotlar qisqa muddatda keng makonda tez tarqalishi;
29

 Faoliyat sarf-xarajatlarining bir necha barobar kamligi.
Terroristlar internetdan quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
Targ„ibot va tashviqot maqsadida ma lumot tarqatish;‟
 Yangi a zolarni yollash (verbovka);
‟
 A zolik va xayriya badallarini yig„ish hamda ulardan foydalanish;
‟
 Tarmoq va shahobchalar tashkil etish;
 Terroristlarni o„qitish, ko„rsatmalar berish;
 Razvedka va ma lumot qidirish;
‟
 Yangi terroristik harakatlarni rejalashtirish va boshqarish
Yirik siyosatchilardan biri Buyuk Britaniya sobiq Bosh vaziri Margaret
Tetcher "Ommaviy axborot vositalari terrorchilar uchun kislorod vazifasini
utaydi", degan. Bu gapning mag„zini chaqan odam "ommaviy axborot
vositalari terrorchilar uchun havodek zarur ekan", degan xulosaga keladi. Bir
qarashda bu fikr mantiqsizday tuyuladi. Chuqurroq uylab kursak-chi? Aslida,
terrorchilar bir qancha insonlarni shafqatsizlik bilan uldirish orqali
millionlarda qo„rquv va daqshat uyg„otishga intiladilar. Demaq ularning
maqsadlari - uldirish emas, jamoatchilikka kuchli ta sir qilishdir. Taassufki,
‟
ba zi ommaviy axborot vositalari uzlari bilmagan holda terrorizmning
‟
buzg„unchiliq qo„poruvchilik ta sirini yanada oshirishga "xizmat" qilib
‟
qo„yadilar. Ularning terror oqibatlari haqidagi vahimali axborotlari
insonlardagi qurquvni, daqshatni, himoyasizlik hissini yanada kuchaytirib
yuboradi. Vaziyatni beqarorlashtirish yoki davlat organlari tomonidan qaror
qabul qilinishiga ta sir ko rsatish yohud siyosiy yoki boshqa ijtimoiy
‟ ‟
faoliyatga to sqinlik qilish maqsadida davlat yoki jamoat arbobi yohud
‟
hokimiyat vakilining davlat yoki jamoatchilik faoliyati munosabati bilan
uning hayotiga suiqasd qilish yoki uning badaniga shikast yetkazish, mol-
mulk musodara qilinib, o n yildan o n besh yilgacha ozodlikdan mahrum
‟ ‟
qilish bilan jazolanadi . O zbekiston Respublikasining “Vijdon erkinligi va
‟
30

diniy tashkilotlar to g risida”gi qonunining 5 – moddasi. “Din davlatdan‟ ‟
ajratilganligi” Terrorizm, narkobiznes va uyushgan jinoyatchilikka
ko maklashadigan, shuningdek boshqa g arazli maqsadlarni ko zlovchi diniy
‟ ‟ ‟
tashkilotlar, oqimlar, sektalar va boshqalarning faoliyati man etiladi. Davlat
hokimiyati va boshqaruv organlariga, mansabdor shaxslarga tazyiq
o tkazishga qaratilgan har qanday urunish, shuningdek yashirin diniy faoliyat
‟
qonun bilan ta qiqlanadi . Bu kabi axborotlarga qarshi aksiltarg„ibotni
‟
uyushtirish zarurati tug„iladi.
31

Xulosa
Bugungi kunda OAV ni davlatimiz rahbari shaxsan o‘zi qo‘llab-
quvvatlamoqda. 2020-yil 27-iyun kuni nishonlanadigan Matbuot va ommaviy
axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan tabrigi davlat rahbari
matbuot xizmati tomonidan e‘lon qilindi.
―Eng asosiysi, ommaviy axborot vositalari mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan keng ko’lamli o’zgarish va yangilanish jarayonlarini har
tomonlama tahlil qilib, joylardagi ijtimoiy muammolar, xato va
kamchiliklarga davlat idoralari va jamoatchilik e‘tiborini qaratmoqda , —‖
deya qayd etildi tabriknomada. Shavkat Mirziyeyov bo’lg’usi jurnalistlar
chuqur bilim va kasb mahoratini, ona tili bilan birga chet tillarni, faol
fuqarolik pozitsiyasini, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, notiqlik
malakasini puxta egallashlariga alohida e‘tibor qaratishi kerakligini bildirdi.
Xabarda aytilishicha, agar yuqori malakali kadrlar tayyorlashda
―xalqimizning boy ma‘naviy merosiga tayansak , bu ish yanada samaraliroq
‖
bo’ladi. Jadidlar merosi, shu jumladan bu yil 145 yillik tavallud sanasi keng
nishonlanayotgan ulug’ alloma va publitsist Mahmudxo’ja Behbudiyning
milliy jurnalistika maktabi ayniqsa muhim ahamiyatga ega.
Hozirgi kunga kelib O’zbekistonda ko’pchilikning e'tiborini o’ziga jalb
qiluvchi muammoning yoki voqeaning xabari matbuotda chiqqanidan so’ng
omma ichida qanday ijtimoiy rezonans yaratganini talqin qilish jarayoni
jurnalistlarimizdan ulkan kasbiy mahorat talab qiladigan eng muhim
ishlardan biri bo’la boshladi. O’zbekistonlik jurnalistlar tomonidan mustaqil
jurnalistik tadqiqotlar olib borilib, jamiyatimizdagi mavjud muammolarning
tafsiloti mutasaddilar oldiga ko’ndalang qo’yish ishlari qanday amalga
oshirilishini ommaga yoritish evaziga aholi orasida huquqiy savodxonlik
rivojlanishi turgan gap. Natijada jamiyatimizdagi vaziyat hozirgidan mutlaqo
32

boshqacha ijobiy tus olishi aniq.
Ommaviy axborot vositalari, Internet tarmog„i, jumladan, ijtimoiy
tarmoqlar va mobil messenjerlarda e lon qilinayotgan aholining keng ‟
qatlamlari fikriga salbiy ta sir ko„rsatuvchi ma lumotlarning doimiy
‟ ‟
monitoringini amalga oshirsin hamda tegishli davlat organlari va tashkilotlari
axborot xizmatlari munosabat bildirishi uchun ularga yuborilishi .
Hayotimizdagi bugungi ulkan o zgarishlar, islohotlarimiz mantig i barchadan
ʻ ʻ
yangicha ishlashni, yangi g oya va tashabbuslar bilan maydonga chiqishni
ʻ
talab etmoqda. Shu ma noda, ommaviy axborot vositalarining moddiy-texnik
ʼ
bazasini, kadrlar salohiyatni mustahkamlash, milliy matbuotimiz xalqaro
maydonda munosib o rin egallashiga erishish, internet jurnalistikasini
ʻ
rivojlantirish, noshirlik ishi, kitob savdosi, obuna masalalarida bozor
mexanizmlarini keng joriy etish, ochiqlik va sog lom raqobat muhitida
ʻ
ishlashni yo lga qo yish bo yicha ko p ishlashimiz kerak.
ʻ ʻ ʻ ʻ
Bugun O‘zbekiston OAV ham zamonga moslashmoqda. Bir formatdan
ikkinchisiga o‘tyapti. Bu o‘zgarishlar o‘z-o‘zidan uning huquqiy asoslarini
ham qaytadan ko‘rib chiqish lozimligini ko‘rsatadi.
«Ommaviy axborot vositalari faoliyatining iqtisodiy asoslari to‘g‘risida»gi
qonun loyihasi ana shunday islohotlarning boshlanishi bo‘ldi. Unda ommaviy
axborot vositalari mol-mulki, uning faoliyatini moliyalashtirish manbalari,
tadbirkorlik faoliyati, tahririyat xodimini rag‘batlantirish kabi huquqiy
me’yorlar belgilanishi ko‘zda tutilmoqda. Shuningdek, ommaviy axborot
vositasining ustav fondi, ustav faoliyatini amalga oshirish jarayonida olingan
moddiy va nomoddiy aktivlar, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishdan
olingan daromad va foyda, ommaviy axborot vositasining mol-mulkini
shakllantirish manbalarining turlari ko‘rsatilishi mo‘ljallangan. Qolaversa,
ommaviy axborot vositasining tadbirkorlik faoliyati bilan bog‘liq huquq va
majburiyatlari belgilanishi bozor iqtisodiyoti sharoitida uning ish
33

samaradorligini oshirishda muhim asos bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Matbuot va
ommaviy
axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan yo’llagan tabrigidan
2. M.M.Inagamova. Konstitutsiyaviy islohotlarda inson–jamiyat– davlat
masalalarining rivojlanish bosqichlari / «O‘zbekiston Respublikasi
konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati»
mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. – Toshkent. Republican Scientific
and Practical Conference. December 1. Т .: 2023. Б . 59-64.
3. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 02.02.2019-y.,
07/19/4151/2569-son; 28.06.2019-y., 07/19/4366/3343-son; 11.12.2019-y.,
06/19/5892/4134-son; Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 08.10.2021-
y., 06/21/6320/0940-son; 26.04.2022-y., 07/22/221/0357-son)
4. M.M. Inagamova. R.I.Rahmatullayev. Konstitutsiya kelajagimizning
huquqiy kafolatidir / «O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson
qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy
amaliy konfirensiya. – Toshkent. Republican Scientific and Practical
Conference. December 1
5. M.Nurmetova.O’zDJTU magistri. Ommaviy Axborot Vositalari-jamiyat
ma’naviy taraqqiyotining muhim elementi sifatida.
6. Dadasheva A.A.. Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro institutlar
(2023) Innovatsionn ы e issledovaniya v sovremennom mire:
teoriya i praktika 2 (17), 87-90
7. Kasimova A.A Роль женщины в современной науке Society and
innovations/in Science LLC 8 (08/2023), 226-234
34

8. Egamberdieva N.X.. Delikt majburiyatlarning xuquqiy tabiyati
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasining Oliy o‘quv kurslari
35

Oʻzbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalarining faoliyati

Sotib olish