Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 135.5KB
Покупки 19
Дата загрузки 12 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY  TA LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ʼ
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“ IQTISODIYOT ”  KAFEDRASI
                                               “ IQTISODIYOT NAZARIYASI ”  FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:__________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________
                                                                                    
                                                                          Bajardi:______________________________
                                                                                      (talabaning ismi-sharifi, otasining ismi)
                                                                                        _______________________________
                                                                                     (fakultet, bakalavriat yo’nalishi, kursi, guruhi)
                                                                            Ilmiy rahbar: _________________________
                                                                                              (ismi-sharifi, ilmiy darajasi, lavozimi) 
                                                                     O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor
yo’nalishlari
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri;
2. O‘zbekistonning sobiq ittifoq davridagi tashqi iqtisodiy aloqalari;
3. O‘zbekiston mustaqillik yillaridagi tashqi iqtisodiy aloqalarini o‘sishi;
4. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish istiqbollari;
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish
                    Respublikamizda tashqi savdo siyosatini  amalga oshirish maqsadida har yili
Rivojlanish   davlat   dasturi   qabul   qilinadi.   Jumladan,   jahondagi   rivojlangan   davlatlar
bilan   savdo   aloqalarini   yaxshilash,   mamlakatimizning     export-import   salohiyatini
oshirish,   O‘zbekiston   Respublikasining   tashqi   aloqalarini   har   tomonlama   va   teng
huquqli asosda rivojlantirishni ta’minlash zamirida yagona tashqi  iqtisodiy, valyuta-
kredit, investitsiya va narx-navo siyosati yuritishni, respublikani iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlantirishda   bu   aloqalarning   samaradorligini   oshirishni   ta’minlash,   talab-
ehtiyojlarni o‘rganish va shu asosda jahon tovarlar bozorining, investitsiya, injiniring,
konsalting,   marketing   bozorlarining   va   boshqa   ishlar   hamda   xizmatlar   bozorining,
xalqaro   iqtisodiy   aloqalarning   rivojlanish   tamoyillari   istiqbolini   belgilash,   tashqi
iqtisodiy   faoliyat   qatnashchilarini   narx-navo,   valyuta,   moliya,   kredit,   huquqiy
masalalar yuzasidan, tashqi bozorning chet elga chiqarilayotgan mahsulotlar sifatiga,
texnikaviy xususiyatlariga bo‘lgan talablar yuzasidan tijorat asosida uslubiy, axborot
va   maslahat   yo‘sinidagi   ma’lumotlar   bilan   ta’minlash   kabi   ustuvor   davlat   dasturlari
ishlab   chiqilmoqda.O‘zbekiston   suveren   davlat   sifatida   ochiq   iqtisodiyotni
shakllantirish   borasida   faol   ish   olib   bormoqda.   Ochiq   iqtisodiyotni   barpo   etishning
asosi   mamlakatning   jahon   iqtisodiy   munosabatlarida,   xalqaro   mehnat   taqsimotida
keng   ishtirok   etishidir.   Iqtisodiy   islohotlarni   chuqurlashtirish   va   ijtimoiy
yo‘naltirilgan   bozor   iqtisodiyotini   shakllantirish   bo‘yicha   chora-tadbirlarni   izchil
amalga oshirayotgan O‘zbekiston bozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiyot ekanligi, ochiq
xususiyatga ega ekanligi, yakkalanib qolish va yakkalanish unga yot ekani shubhasiz
haqiqatdan   kelib   chiqadi.   Bu   borada   iqtisodiyotimizning   kelajagi   jahon   iqtisodiyoti
bilan integratsiyalashuvida ko‘rinadi.
Respublikamizning   haqiqiy   suverenitetini   huquqiy   ta’minlash   yo‘lidagi   muhim
qadamlardan   biri   O‘zbekistonning   xalqaro   munosabatlarning   mustaqil   sub’ekti
sifatida konstitutsiyaviy mustahkamlanishi, tashqi siyosatini o‘z manfaatlaridan kelib
chiqib belgilab berishi, xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lish huquqiga ega bo‘lishi bejiz
emas. , kollektiv xavfsizlik tizimlari, davlatlararo tuzilmalar.     O‘zbekiston   Respublikasi   iqtisodiy   hamkorlikning   ko‘p   tomonlama   xalqaro
mexanizmlariga   faol   qo‘shildi,   Birlashgan   Millatlar   Tashkiloti   va   uning   institutlari,
Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Xalqaro valyuta jamg‘armasi kabi nufuzli
xalqaro   moliya-iqtisodiy   tashkilotlarga   kirdi   va   faol   siyosat   yurita   boshladi.   Moliya
korporatsiyasi,   Iqtisodiy   taraqqiyotga   ko maklashish   tashkiloti,   Xalqaro   mehnatʻ
tashkiloti,   Jahon   sog liqni   saqlash   tashkiloti   va   boshqa   yetakchi   moliyaviy   va	
ʻ
iqtisodiy   tashkilotlar.   Ko‘plab   xalqaro   tashkilotlar   –   BMT,   XVF,   Jahon   banki,
Yevropa   tiklanish   va   taraqqiyot   banki,   Yevropa   Ittifoqi   komissiyasi   va   boshqalar
respublikada   o‘z   mintaqaviy   vakolatxonalarini   ochgan   va   o‘zbekistonlik   hamkorlar
bilan   faol   hamkorlik   qilmoqda.   Xalqaro   valyuta   jamg‘armasi,   Jahon   banki,   Xalqaro
moliya korporatsiyasi ishtirokida ishlab chiqilgan va, xususan, respublikada kichik va
o‘rta   biznesni   rivojlantirishga,   loyihalarni   moliyaviy   qo‘llab-quvvatlashga   hissa
qo‘shadigan   qator   loyihalar   amalga   oshirilmoqda.   iqtisodiyotning   ustuvor
yo'nalishlarida.
   O‘zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari bilan birgalikda Turkiya, Eron va Pokiston
tomonidan   tuzilgan   iqtisodiy   hamkorlik   tashkilotiga   a’zo   bo‘ldi.   Mazkur   tashkilot
doirasida   respublika   davlatlararo   transport   kommunikatsiyalarini   birgalikda   qurish,
O‘zbekistonning   dengiz   portlari,   transmilliy   transport   tarmoqlari,   jahon   tovar   va
kapital   bozorlariga   chiqishini   ta’minlash   loyihalarini   ishlab   chiqish   va   amalga
oshirishda   faol   ishtirok   etmoqda.   Ta’kidlash   joizki,   O‘zbekistonning   xalqaro
tashkilotlar   bilan   hamkorligi   ham   uzoq   muddatli,   ham   joriy   ustuvor   yo‘nalishlarni
o‘zida mujassam etgan maqsad asosida qurilgan va quriladi.
Birinchidan,   bu   strategik   integratsiya   vazifasi   –   O‘zbekistonning   barcha   xo‘jalik
yurituvchi subyektlarining tashqi dunyo bilan o‘zaro hamkorligi uchun teng va milliy
manfaatli   shart-sharoitlarni   yaratishga   asoslangan   xalqaro   valyuta-moliya   va   savdo
mexanizmlariga bevosita qo‘shilishdir.
Ikkinchidan,   bu   respublikaning   dolzarb   muammolarini   hal   etishda   bevosita
ko‘maklashish,   mavjud   xalqaro   tajribaga   asoslanib,   ushbu   institutlarning   bir
qatoridan moliyaviy, texnik va maslahat yordamini olish orqali amalga oshirilayotgan
islohotlarni qo‘llab-quvvatlashdir.  Islohotlarni   amalga   oshirishning   dastlabki   bosqichida   respublikaning   zamonaviy
tashqi iqtisodiy kompleksini amalda noldan shakllantirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni
tartibga solishning mohiyatan yangi mexanizmini yaratish zarur edi. Mustaqillikning
uch   yilida   O‘zbekistonda   tashqi   iqtisodiy   aloqalar   islohoti,   birinchi   navbatda,
tashkiliy-huquqiy   jihatdan   sezilarli   yutuqlarga   erishdi.   Deyarli   barcha   zarur
respublika   institutsional   tuzilmalari   yangidan   yaratildi.   Yuqorida   ta’kidlanganidek,
Tashqi   iqtisodiy   aloqalar   vazirligi,   Tashqi   iqtisodiy   aloqalar   milliy   banki,   Bojxona
xizmati   tashkil   etildi.Vazirlar   Mahkamasi,   vazirlik   va   idoralar,   korporatsiyalar,
konsernlar,   uyushmalar   va   mahalliy   davlat   hokimiyati   organlarida   tegishli   tashqi
iqtisodiy   bo‘linmalar   tashkil   etildi   va   faoliyat   ko‘rsatmoqda.   Xorijiy   hamkorlar
ishtirokida respublika xalqaro savdo markazi  tashkil  etilmoqda.Biz dunyoning qator
mamlakatlarida   savdo   uylarini   ochdik.   Ikki   tomonlama   asosda   O‘zbekiston   bilan
AQSh,   Buyuk   Britaniya,   Germaniya   va   respublika   bilan   faol   hamkorlik   qilishdan
manfaatdor   bo‘lgan   boshqa   davlatlar   o‘rtasida   Savdo-sanoat   palatalari   tuzilgan.
Islohot   boshlangandan   beri   tashqi   iqtisodiy   aloqalar   ishtirokchilarining   tarkibi   va
tarkibi   o'zgardi.   Respublikamizning   ikki   mingdan   ortiq   tadbirkorlik   subyekti,
jumladan, uyushmalar, kontsernlar, kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlari tashqi
bozorga chiqish huquqini qo‘lga kiritdi.
Tashqi   savdodan   tashqari   tashqi   iqtisodiy   hamkorlikning   boshqa   shakllari   ham
sezilarli   darajada   faollashdi,   respublika   hududida   xorijiy   investitsiyalar   ishtirokida
tashkil etilgan va faoliyat yuritayotgan korxonalar soni ortib bormoqda.
Mustaqillikning   dastlabki   yillarida   tashqi   aloqalarni   kengaytirish,   barcha   tashqi
iqtisodiy   faoliyatni   liberallashtirish,   respublika   eksport   salohiyatini   rivojlantirishni
rag‘batlantirishning huquqiy asoslarini yaratgan asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi,
Prezident   farmonlari   va   hukumat   qarorlari   qabul   qilindi.   Bular,   birinchi   navbatda,
“Tashqi  iqtisodiy faoliyat to g risida”, “Chet el investitsiyalari va xorijiy investorlarʻ ʻ
faoliyatining kafolatlari to g risida”gi  qonunlar va boshqa qonunchilik va me yoriy-	
ʻ ʻ ʼ
huquqiy   hujjatlardir.   iqtisodiy   munosabatlar,   tashqi   iqtisodiy   faoliyat   sohasida
xalqaro   shartnomalar   tuzish   va   ijro   etish,   respublikaning,   undan   tashqaridagi
O‘zbekiston   yuridik   shaxslari   va   fuqarolarining   iqtisodiy   manfaatlari   himoya qilinishini   ta’minlash,   xorijiy   investorlarning   O‘zbekiston   Respublikasi   hududidagi
faoliyati   uchun   huquqiy   kafolatlar   belgilash;   respublika.     Xorijiy   kapital   ishtirokida
qo‘shma korxonalar tashkil etish, tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarini ro‘yxatga
olish   va   eksport   qilinadigan   mahsulotlarni   litsenziyalash   tartibi   sezilarli   darajada
soddalashtirildi.   Bularning   barchasi   tashqi   iqtisodiy   faoliyatning   faollashuviga,
eksport   va   import   tarkibini   takomillashtirishga   ijobiy   ta'sir   ko'rsatdi.   Islohotlarning
birinchi   bosqichida   tashqi   savdo   ikki   yo‘nalishda   amalga   oshirildi:   MDH   davlatlari
bilan   tuzilgan   hukumatlararo   shartnomalar   asosida   va   xorijiy   davlatlar   bilan   erkin
konvertatsiya   qilinadigan   valyutada   hisob-kitoblar.   Bundan   tashqari,   bevosita   tashqi
iqtisodiy   hamkorlik   aloqalarini   o'rnatish   rag'batlantirildi.   Biz   Markaziy   Osiyo
davlatlari bilan ko‘p tomonlama aloqalarni va yaqin hamkorlikni mustahkamlash va
rivojlantirishga   ustuvor   ahamiyat   qaratamiz.   Darhaqiqat,   Markaziy   Osiyoning
qardosh   xalqlarini   umumiy   tarix,   mushtarak   madaniy   an’analar,   o‘xshash   turmush
tarzi va mentaliteti va boshqa ko‘p narsalar chambarchas bog‘laydi. Bugungi kunning
siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ekologik muammolari esa ko‘p jihatdan Markaziy Osiyo
davlatlari   uchun   bir   xil.   Bu   respublikalarning   iqtisodiyoti   bir-biri   bilan   mustahkam
integratsiyalashgan va o zaro ta sirga ega. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligini tashkilʻ ʼ
etuvchi   davlatlar   bilan   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   va   ko‘p   tomonlama   munosabatlarni
rivojlantirish tashqi siyosatimizning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir.
              Respublikada   xorijiy   hamkorlar   ishtirokida   “Uz-Daewooavto”   va
“O‘zDEUelektronika”   (Koreya   Respublikasi),   “O‘zitalmotor”   AJ   (Italiya),
“O‘zBAT”   (Buyuk   Britaniya),   “Xorazm   APO”   kabi   yangi   qo‘shma   korxonalarni
tashkil   etish  bo‘yicha  loyihalar  amalga  oshirila  boshlandi.  “Mersedes-Benz”  firmasi
bilan,   Germaniya),   to qimachilik   korxonalari   va   boshqalar   Germaniya   va   Janubiy	
ʻ
Koreya   firmalari   ishtirokida   respublika   telefon   tarmoqlarini   modernizatsiya   qilish
boshlandi.
O‘zbekiston   jahon   hamjamiyatida   o‘zining   munosib   o‘rnini   egallashga   intiladi.
O‘zbekiston   dunyo   uchun   ochiq   va   biz   dunyo   unga   ochiq   bo‘lishini   ta’minlashga
intilamiz.  Asosiy qism
O‘zbekistonda   davlat   mustaqilligi   e’lon   qilingandan   keyin   uning   tashqi   iqtisodiy
aloqalari   sohasida   yangi   davr   boshlandi.   O‘zbekiston   amalga   oshirayotgan   tashqi
iqtisodiy   aloqalarning   asosiy   shakli   xorijiy   mamlakatlar   bilan   iqtisodiy   hamkorlik
qilishdir.   Ular   bilan   valyuta-kredit   munosabatlari,   ilmiy-texnikaviy   hamkorlik,
xo‘jalik   korxonalarini   birgalikda   qurish,   oldi-sotdi   ishlari   kengaytirilmoqda.
O‘zbekiston   Prezidentining   farmoni   bilan   Re spublika   t ashqi   savdo   va   xorijiy
mamlakatlar bilan aloqa vazirligi tuzildi. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat milliy
banki   ham   o‘z   ishini   boshlab   yubordi.   O‘zbekiston   Vazirlar   Mahkamasi
Respublikada   xorijiy   sarmoyalar   bilan   korxonalar,   jumladan,   qo‘shma   korxonalar,
xalqaro birlashmalar va tashkilotlar hamda ularning bo‘linmalarini barpo etish, ularni
davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi haqida maxsus qaror qabul qilindi.
                  O‘zbekiston Respublikasi  ko‘plab chet el firmalari bilan qo‘shma korxonalar
qurish   xususida   shartnomalar   imzolagan.Ularning   anchasi   qurilishni   boshlab
yubordilar.   Bir   qancha   qo‘shma   korxonalar   o‘z   mahsulotlarini   bera   boshladi.
“Sovplastital”   30   turdan   ortiq   mahsulot   Xitoy   xalq   Respublikasi   bilan   birgalikda
qurilgan   korxonalar   termos,   televizor,   Ispaniya   hamkorligida   qurilgan   korxona   bir
marta   foydalanadigan   shpris   ishlab   chiqarmoqda.   AQSH   bilan   birgalikda   kon
chiqindilaridan   oltin   ajratib   olinmoqda.   Janubiy   Koreyaning   DEU   firmasi,   Asaka,
GFRning   Mersedes-Bens   firmasi   Do‘stlik   (Xorazm)   shaharlarida   avtomobilььь
zavodlari   qurmoqda.   Buxoroda   Hindiston   bilan   birgalikda   shifobaxsh   o‘tlardan
dorilar   tayyorlaydigan   korxona.   Bukada   Turkiya   bilan   hamkorlikda   akkumlyator
zavodi   qurildi.   Turkiya   Respublikamizning   ko‘pgina   viloyatlarida   yengil   va   oziq-
ovqat   korxonalari   qurmoqda.   Bunday   korxonalarni   Pokiston,   Hindiston   va   boshqa
xorijiy davlatlar ham qurmoqdalar.
Tashqi iqtisodiy aloqalar O‘zbekiston mustaqilligi e’lon qilingandan beri tez sur’atlar
bilan   kengayib   bormoqda.   O‘zbekiston   xorijiy   mamlakatlarga   anchagina   keng
iste’mol   buyumlari,   ayniqsa   milliy   gazlamalar,   oziq-ovqat   (o‘simlik   moyi,   meva
sabzavot,   sharoblar   va   hokazo)   mahsulotlar   chiqaradi.   Respublikamiz   xorijiy   Osiyo mamlakatlariga yanada kengroq xildagi sanoat mahsulotlari, asbob-uskunalar eksport
qilmoqda.
O‘zbekiston   Sharqiy   Yevropa   mamlakatlaridan   ko‘p   miqdorda   turli   xalq   iste’moli
buyumlari; mebel, kiyim-kechak, gazlama, poyabzal, ro‘zg‘or elektr asboblari, yozuv
mashinalari   servislar,   attorlik   mollari,   tamaki   va   qandolat   mahsulotlari,   sabzavot
hamda meva konservalari, sharob va hokazolar oladi.
Rivojlanayotgan   mamlakatlardan   O‘zbekistonga   xalq   iste’moli   mollari,   tropik   va
subtropik   mevalar,   choy,   qora   murch,   yengil   va   oziq-ovqat   sanoatining   ayrim
mahsulotlari   keltiradi.   Respublikamiz   turli   mutaxassis   kadrlarni   qo‘shni
mamlakatlarda xo‘jalik obektlarini bunyod etishda qatnashmoqdalar. O‘zbekiston bu
mamlakatlarga   miliorasiya,   suv   xo‘jaligi,   paxtachilik,   sholikorlik,   geologiya,
energetika,   to‘qimachilik   va   .xokoza   tarmoqlar   mutaxassislarini   jo‘natib   turadi.
O‘zbekiston   rivojlanayotgan   mamlakatlarning   milliy   iqtisodiyotini   rivojlantirinda
yordam   berish   bilan   birga   ular   xo‘jaligining   turli   sohalari   uchun   milliy   kadrlar
tayyorlashda ham samarali ko‘maklashmoqda.
Respublikamizning bir qancha oliy o‘quv yurtlarida Osiyo, Afrika mamlakatlarining
yoshlari   taxsil   olmoqdalar.   O‘zbekiston   rivojlanayotgan   mamlakatlar   bilan   iqtisodiy
aloqalar toboro kengayib bormoqda. Respublikamiz bu mamlakatlarga faqat  qishloq
xo‘jalik maxsulotlarigina emas, balki anchagina miqdorda sanoat maxsulotlarini ham
chiqaradi. Bu maxsulotlar orasida o‘rug‘lik chigit, pila, ip va tabiiy ipak gazlamalar,
paxta   moyi,   dori-darmonlar,   buyan   ildizi,   meva   konservalar,   tomat   pastasi   va
xakozalar   ulushi   ancha   kattadir.   Respublikamiz   rivojlangan   mamlakatlardan   turli
mashina   va   zamonaviy   sanoat   uskunalari   oladi.   Fransuz   firmalari   uysozlik
kombinatlari   qurish   hamda   Toshkent   shampan   sharobi   zavodi   uchun,   Toshkent
tamaki   fabrikasi   uchun   jixozlar   yubordilar.   Shvesiyada   Toshkent   shaxarlararo
avtomat – telefon stansiyasi uchun jixozlarining bir qismi olindi. Italiyadan Chirchiq
kaprolaktam zavodi uchun kerakli jixozlar olindi. Respublikamiz iqtisodiyoti, fan va
texnikasining   tez   rivojlanib   borishi   O‘zbekistonning   tashqi   iqtisodiy   aloqalarda
yanada keng ko‘lamda qatnashishiga zamin yaratadi. Mustaqil   O‘zbekistonda   xorijiy   mamlakatlar   ko‘rgazmalari   o‘tkazilmoqda.
Respublikamizda   1991   yili   Yaponiya   (Chori   firmasi),   Xindiston,   Bangladesh   kabi
mamlakatlar   sanoat   maxsulotlari   ko‘rgazmalari   o‘tkazdilar.   Bunday   tadbirlar
O‘zbekistoning xorijiy mamlakatlar bilan aloqasini kengaytirmoqda.
O‘zbekistonlik   mutaxassislar   Afg‘onistonda   bir   qancha   suv   inshootlari   ,   jumladan,
Jalolobod   irrigasiya   majmui,  Sarda   va  Qunduz   daryolaridan   to‘yinadigan   so‘g‘orish
kanallari,   suv   omborlari,   shuningdek   sanoat   korxonalari   va   uy-joylar   qurishda,
Suriyada Furot daryosiga gidrouzel bunyod etishda, Xindistonning Madras, Madxya-
Pradesh   va   O‘ttar—Pradesh   shtatlarida   issiqlik   elektr   stansiyalari   datlabki   paxta
tozalash   sanoati,   Jazoir,   Gana,   Mali,   Indoneziya,   Shri-Lanka   hamda   Kombodjada
sholipoyalar barpo etishda ishtirok etdilar.
O‘zbekiston   Respublikasi   Yevropada   xavfsizlik   va   hamkorlik   kengashi,   Xelsinki
jarayoniga   qo‘shildi.   U   Yevropa   qayta   tiklash   va   taraqqiyot   bankining   a’zosidir.
Endilikda   Respublikamiz   vakillari   BMTning   iqtisodiy   va   ijtimoiy   kengashi   ishida,
shuningdek uning maorif, fan va madaniy masalalar bo‘yicha mutaxassisi (Yunesko),
halqaro   mehnat   tashkiloti   (Mot),   sog‘liqni   saqlash   jahon   tashkiloti   (Voz),   ishlarida
ishtirok   etmoqdalar.   O‘zbekistonning   savdo-sanoat   palatasi   Afrika–Osiyo   iqtissodiy
hamkorlik   tashkilotining   a’zosidir.   Chet   mamlakatlar   bilan   do‘stlik   va   madaniy
aloqalar   O‘zbekiston   jamiyati   120ga   yaqin   davlatlar   bilan   ish   olib   bormoqda.   Ular
bilan adabiyot, san’at, sport va fan sohasida samarali hamkorlik qilmoqda.
Halqaro   turizmni   yanada   rivojlantirish   uchun   O‘zbekistonda   keng   imkoniyatlar
mavjud.   O‘zbekistonnig   chet   mamlakatlar   bilan   madaniy   aloqalar   halqlarning
ma’naviy   va   ma’daniy   boyliklarini   rivojlantirishga   munosib   xissa   bo‘lib
qo‘shilmoqda.
O‘zbekiston   Yevropa   Ittifoqining   Markaziy   Osiyodagi   eng   yirik   savdo-iqtisodiy
sherigi   hisoblanadi.   1994   yil   oktabrda   O‘zbekiston   bilan   Yevropa   Ittifoqi   o‘rtasida
diplomatik   munosabatlar   o‘rnatildi   va   Bryusselda,   Yevropa   Ittifoqi   xuzurida   O‘ZR
diplomatik   vakolatxonasi   ishlay   boshladi.   1995   yilda   Yevropa   Ittifoqi   bilan
O‘zbekiston   o‘rtasida   sheriklik   va   hamkorlik   to‘g‘risida   bitim   tuzish   bo‘yicha   bir
necha marta muvaffaqiyatli muzokaralar o‘tkazildi. Bu bitim Yevropa Ittifoqiga a’zo mamlakatlar   va   O‘zbekiston   o‘rtasida     iqtisodiy,   savdo,   ilmiy-texnikaviy,   madaniy-
ma’rifiy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochib beradi.
O‘zbekiston   va   Yevropa   Ittifoqi   o‘rtasida   to‘qimachilik   maxsulotlari   savdosi
bo‘yicha   bitim   tuzilgan.   O‘zbekistonda   Yevropa   Ittifoqining   “Ta’sis”   texnikaviy
ko‘maklashish dasturlari muvaffaqiyatli rivojlanmoqda.
O‘zbekiston   eksportining   asosiy   maxsulotlari:   paxta   tolasi   (1994   yilda   paxta   tolasi
eksporti   bo‘yicha   jaxonda   AQShdan   keyingi   2-o‘rinni   egalladi),   mashinalar,   ularga
jihozlar va ehtiyot qismlar, rangli va qora metallar, mineral xom ashyo, o‘g‘it, pilla,
paxta chiqindilari, o‘simlik moyi, ip gazlama.
O‘zbekistonda   30dan   ortiq   mahsulot   turi   chetdan   keltiriladi.   Bo‘g‘doy,   go‘sht   va
sutmahsulotlar, sut  va sut  mahsulotlari, sariyog‘, shakar, moyli o‘simliklar urug‘lari
va   mevalar,   choy,   kofe,   shirinliklar,   kartoshka,   farmasevtika   mahsulotlari,   kiyim-
kechak,   trikotaj,   charm,   poyabzal,   avtomobillar   (yengil,   yuk   va   maxsus   ishlarga
mo‘ljallangan), qora va rangli metallar hamda ulardan yasalgan mahsulotlar, teleradio
apparatura, mashinalar uskuna jihozlar importining asosiy bandlarini tashkil etadi.
Mamlakat   chetdan   oladigan   jami   tovarlarning   18.2%dan   ko‘prog‘ini   oziq-ovqat
mahsulotlari   tashkil   qiladi.   Bozor   iqtisodiyoti   munosabatlarining   qaror   topishi
darajasiga qarab Respublikaning oziq-ovqat mahsulotlariga ehtiyojlari mamlakatning
o‘zida   ishlab  chiqarilgan  mahsulotlar  hisobiga   qondirilishining  uzoq  muddatli  rejasi
belgilangan.   Respublika   uchun   xorijiy   sarmoyadorlarni   iqtisodiyotini
barqarorlashtirish va yanada rivojlantirish dasturini amalga oshirishga jalb qilish, chet
ellik tadbirkorlar va xalqaro tashkilotlar bilan ishlab chiqarish sohasida qisqa vaqtda
foyda   ko‘rib   ishlashni   ta’minlaydigan   loyihalarni   amalga   oshirish   uchun   investisiya
fondini   tashkil   etish   muhim   ahamiyatga   ega.   Yuqoridagilarni   hammasi   mustaqil
davlatimizning   tashqi   bozoriga   faol   kirib   borish,   xorijiy   sheriklar   bilan   hakorlikni
yo‘lga qo‘yish, jahon hamjamiyatiga integrasiyalanish imkoniyatlari yaratildi.
                  Mamlakatimizda   barqaror   va   samarali   iqtisodiyotni   shakllantirish   borasida
amalga   oshirib   kelinayotgan   islohotlar   bugungi   kunda   o‘zining   ijobiy   natijalarini
bermoqda   Iqtisodiy   islohotlarni   chuqurlashtirish   jarayonida   iqtisodiyotda   chuqur
tarkibiy   o‘zgarishlarni   amalga   oshirish,   aholi   daromadlarining   o‘sishini   ta’minlash, samarali     tashqi   savdo   va   investitsiya   jarayonlarini   kuchaytirish,   qishloq   xo‘jaligini
isloh   qilish,   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlik   sohasini   barqaror   rivojlantirish,
bankmoliya   tizimi   faoliyatini   mustahkamlashda   ahamiyatli   yutuqlar   qo‘lga   kiritildi.
O‘zbekistonning   xalqaro   iqtisodiy   maydondagi   nufuzi   va   mavqeyi   muntazam   oshib
bormoqda. Bunda mamlakatimiz Prezidenti I. Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish   strategiyasining   puxta   ishlab   chiqilganligi,   iqtisodiy   islohotlarning
maqsadi va vazifalari, ularni amalga oshirish yo‘llarining aniq hamda to‘g‘ri ko‘rsatib
berilganligi bosh maqsad yo‘lidagi yutuq va marralarning salmoqli bo‘lishiga imkon
yaratdi.
                  Mustaqil   davlatimiz   iqtisodiyotini   isloh   qilish   hamda   yangilashdan   asosiy
maqsad respublikaning o‘ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini  hisobga olgan holda
ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor munosabatlarini shakllantirishdan iborat, deb belgilandi.
O‘zbekistonda   ushbu   vazifalardan   ko‘zlangan   maqsad   mamlakat   aholisi   uchun
yashash va faoliyat ko‘rsatishga zarur sharoitlar yaratish, ularning ma’naviy, axloqiy
yetukligiga erishish, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat.
          O‘zbekiston   mustaqillikning   dastlabki   yillarida   MDH   dagi   boshqa   ko‘plab
mamlakatlardan farqli ravishda, ishlab chiqarish va aholi turmush darajasining keskin
pasayib,   davlatning   ichki   va   tashqi   qarzlari   haddan   ziyod   oshib   ketishiga   yo’l
qo‘yilmaslikka   erishdi.   1991-1995-yillarda   O‘zbekistonda   yalpi   ichki   mahsulotning
pasayishi, MDH davlatlari o‘rtasida eng past ko‘rsatkich — 18,8 %ni tashkil etdi.
Holbuki, ushbu ko‘rsatkich Rossiyada — 53 %, Ukrainada — 52 %, Belarusda —
54,6 %, Qozogistonda esa 75,4 %ga teng bo’ldi.
         O‘zbekiston iqtisodiyoti 1997-2013-yillarda yiliga o‘rtacha 3,8-5,2 % iqtisodiy
o‘sish   sur’atlari   bilan   rivojlandi.   Qulay   investitsiya   muhitini   yaratish,   ishlab
chiqarishni   modernizatsiya   qilish,   texnik   va   texnologik   yangilashga   qaratilgan
iqtisodiy   islohotlarni   chuqurlashtirish   jarayonlarining   natijasi   sifatida   mamlakatimiz
iqtisodiyoti 2015-yildan e’tiboran yiliga 7-9 %darajasidagi yuqori va barqaror o‘sish
sur’atlarini namoyish qila boshladi.
                Mustaqillik   yillarida   O‘zbekiston   Respublikasi   tashqi   iqtisodiy   aloqalarini
erkinlashtirish   borasida   chuqur   islohotlar   amalga   oshirilishi   natijasida   tashqi savdoning   geografik   va   tovar   tarkibida   jiddiy   ijobiy   o‘zgarishlar   yuz   berdi.
O‘zbekiston   bugungi   kunda   45   dan   ortiq   mamlakatlar   bilan   ikki   tomonlama   savdo
aloqalariga ega. Mamlakat tashqi savdo aylanmasi 1990-yildagi 0,8 mlrd. Dollardan
2013-yilda   28,9   mlrd.   dollar   hajmiga   yetdi,   ya’ni   36,1   martaga   oshdi.   Ayni   vaqtda
tovarlar va xizmatlar eksporti 24,3 martaga, import 38,3 martaga ortib, tashqi savdo
balansida 0,07 mlrd. dollarlik saldodan 1,3 mlrd. dollarlik ijobiy savdoga erishildi.
                Mahsulot   eksport   qiladigan   korxonalarni   qo‘llab-quvvatlashga   oid   chora-
tadbirlarning   amalga   oshirilgani   eksport   faoliyatiga   450   dan   ziyod   yangi   korxonani
jalb etish imkonini berdi. Bu borada Tashqi  iqtisodiy faoliyat milliy banki  huzurida
barcha hududlarda o‘z filiallariga ega bo‘lgan Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
subyektlari   eksport   faoliyatini   qo‘llab-quvvatlash   jamg‘armasining   tashkil   etilgani
muhim   ahamiyat   kasb   etmoqda.   Ushbu   jamg‘armaning   asosiy   vazifasi
mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni eksport qilishda zarur huquqiy,
moliyaviy   va   tashkiliy   yordam   ko‘rsatishdan   iborat.   Jamg‘armaning   o‘tgan   qisqa
davrdagi   faoliyati   davomida   153   ta   tadbirkorlik   subyektiga   umumiy   qiymati   56
million dollardan ziyod bolgan eksport shartnomalarini tuzishda yordam ko'rsatildi». 1
                Tashqi   savdo   tarkibida   chuqur   ijobiy   o‘zgarishlar   ro‘y   bermoqda.   Jumladan,
keyingi   yillar   mobaynida   eksport   tarkibida   raqobatdosh   tayyor   mahsulotlar
salmog‘ining barqaror o‘sish tendensiyasi  va xomashyo yetkazib beruvchi tarmoqlar
mahsulotlari ulushining kamayib borayotgani yaqqol kuzatilmoqda.
        Eksportning tovar tarkibini diversifikatsiya qilish natijasida mamlakatimiz paxta
yakkahokimligi   oqibati   boigan   paxta   tolasi   eksportiga   qaramlikdan   halos   bo’ldi.
Uning eksport tarkibidagi ulushi keskin kamayib, 1990-yildagi 59,7 %dan 2013-yilda
7,7   %   ga   tushdi.   1990-yilda   eksportning   umumiy   hajmida   xomashyo
hisoblanmaydigan   tovarlar   ulushi   28   %   dan   kamroq   boigan   boisa,   hozirgi   kunda
ushbu   ko‘rsatkich   72   %dan   ziyoddir.   Mamlakatimiz   iste’mol   tovarlari   ishlab
chiqarishning   jadal   sur’atlarda   rivojlanishi   natijasida   import   tarkibida   oziq-ovqat
mahsulotlari ulushi 4,5 barobar qisqardi.
1
  Каримов И. A. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни
сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. — Т.:
«Узбекистон», 2014.7-8 б.           Masalan, oxirgi 15-yilda bug‘doy importi nafaqat to‘xtatildi, balki O‘zbekiston
o‘z bug‘doyi va g‘allasidan tayyorlangan unni eksport qila boshladi. Natijada import
tarkibida oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi 1990-2013-yillarda 48,9 %dan 9,7 %ga
qadar qisqardi. Mashina va uskunalarning import tarkibidagi ulushi 1990-yildagi 12,1
%dan   2013-yilda   44,1   %ga   yetdi.   Tashqi   savdo   geografiyasi   tarkibida   ham
diversifikatsiya jarayonlari sodir boidi. Tashqi savdoda sobiq Ittifoq respublikalariga
nisbatan   uzoq   xorij   mamlakatlarining   ulushi   orta   boshladi.   Jumladan,   1990-2013-
yillarda 0 ‘zbekiston eksportining tarkibida uzoq xorij mamlakatlarining ulushi 37,7
%dan        52,6 % gacha, import tarkibida esa 42,6 %dan 62,6 %gacha ortdi. 2
                  Mustaqillik   yillarida   0   ‘zbekiston   Respublikasi   tashqi   savdosining   tarkibini
takomillashtirish   va   erkinlashtirish   borasida   izchil   islohotlar   olib   borildi.   Ushbu
islohotlarni   bir   necha   bosqichlarga   bo‘lishimiz   mumkin.   Tahlillar   ko‘rsatishicha,
islohotlarning   dastlabki   bosqichida   tashqi   savdoni   tartibga   solishning   insititutsional
va   huquqiy     bazasi   yaratilgan   bo‘lsa,   keyingi   bosqichlarda   tashqi   savdoni   tartibga
solishning   xalqaro   amaliyotiga   mos   keladigan   dastaklari   joriy   qilindi,   eksportga
yo‘naltirilgan     tashqi   savdo   siyosati   olib   borildi,   tashqi   savdoni   bosqichma-bosqich
erkinlashtirish   natijasida   milliy   valyutaning   joriy   operatsiyalar   bo‘yicha
konvertatsiyalashuviga   erishildi.   Bu   o‘z   navbatida   eksportga   yo‘naltirilgan
iqtisodiyotni rivojlantirish uchun kuchli rag‘batlantirish omili bo‘ldi.
                  Respublikamiz   eksporti   va   importining   tovar   hamda   geografik   tarkibini
takomillashtirish   orqali   raqobatbardoshlikni   oshirish   qator   vazifalarning   amalga
oshirilishini taqozo etadi  Xorijiy davlatlarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan
yoki   ishlab   chiqarishni   yo‘lga   qo‘yish   mumkin   bo‘lgan   mahsulotlarga   talabni
o‘rganish,   bunday   tovarlar   bozorlariga   kirib   borish   va   raqobat   qilish   strategiyasini
ishlab   chiqish   eksport     qilinayotgan   tovarlar   sonini   va   mamlakatlar   geografiyasini
kengaytirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
2
  Vahabov   A . V .
Jahon   iqtisodiyoti   va   xalqaro   iqtisodiy   m   unosabatlar :  darslik  / A . V .  Vaxabov ,
D.A. Tadjibayeva, Sh.X. Xajibakiyev. — Toshkent: Baktria press, 2015. — 584 b.                   Jahon   bozorlarida   korxonalarimiz   mahsulotlarining   raqobatbardoshligini
ta’minlashda   quyidagi   chora-tadbirlarning   amalga   oshirilishi   muhim   ahamiyat   kasb
etadi:
• eksport qiluvchi korxonalarga mahsulot tayyorlash va sotish xarajatlarini
kamaytirishda ko‘maklashish;
• ularni tashqi bozor konyunkturasidagi o‘zgarishlar, istiqbolli bozorlar, raqobatchilar
to‘g‘risida olib borilgan tadqiqotlar natijalari bilan tanishtirish;
• transport-kommunikatsiya tizimlarini rivojlantirish;
• yangi transport yo‘laklarini ochish orqali transport xarajatlarini kamaytirish va h.k.
                  Xulosa   qilib   aytish   mumkinki,   eksport   hajmini   oshirish,   uning   tarkibini
takomillashtirish,   umuman,   tashqi   savdo   aylanmasini   diversifikatsiya   qilish
iqtisodiyotimiz   tarkibiy   tuzilishida   sifat   o‘zgarishlariga   erishish,   uning
raqobatbardoshligini    oshirish  orqali  iqtisodiy  o‘sishni    ta’minlash va aholi  turmush
farovonligini  yanada  ko‘tarish maqsadlariga xizmat qiladi. 
            Tashqi savdo siyosati davlat tashqi iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi bo‘lib,
milliy   iqtisodiyotning   tashqi   bozorlardagi   raqobatbardoshligini   oshirish   va   tashqi
raqobatdan   mahalliy   ishlab   chiqaruvchilarni   himoya   qilishga   ko‘maklashuvchi
choratadbirlar yig‘indisidir.
       Tashqi savdo siyosati quyidagi ikki yo‘nalishni o‘z ichiga oladi:
• eksport siyosati;
• import siyosati.
Eksport siyosati eksportga yo‘naltirilgan rivojlanish modeli doirasida rivojlanadi.
Import siyosatining turlaridan biri import o‘rnini qoplash siyosati hisoblanib,
bu siyosat ko‘pchilik mamlakatlar iqtisodiyotining sanoatlashishida katta rol
o‘ynagan.
       Tashqi savdo siyosatining asosida mumkin qadar qulaylik yaratish rejimi yotadi.
Tashqi   savdo   siyosati   milliy,   ikki   tomonlama,   hududiy,   xalqaro   darajalarda   amalga
oshiriladi. Qayd etib o‘tilgan har bir daraja o‘z xususiyatlariga ega. Davlatning tashqi
savdoga aralashish miqyosiga va tartibga solish darajasiga qarab tashqi savdo siyosati proteksionistik va erkin savdo xarakteriga ega boladi.
       1-rasm.
  
         
            
        
      Proteksionizm — tarif va notarif instrumentlarni qo’llash yo‘li bilan ikki bozorni
xorijiy   raqobatchilardan   himoya  qilish   davlat   siyosatidir.   Qaysi   siyosat   afzal,   degan
savol   iqtisodchilarning   doimo   diqqat   markazida   boTib   kelgan.   Milliy   sanoat
rivojlanishiga   imkon   beruvchi   proteksionizm   afzalmi   yoki   milliy   ishlab   chiqarish
ustuvorliklarini   xalqaro   ustuvorliklar   bilan   qiyosiy   taqqoslash   imkonini   beruvchi
savdo erkinligimi?
                Tarixning   turli   davrlarida   tashqi   savdo   amaliyoti   goh   u   tomonga,   goh   bu
tomonga   qayishib   kelgan,   to‘g‘ri,   u   hech   qachan   ekstremal   shakllardan   birontasini
qabul   qilmagan.   XX   asrning   50-60-yillarida   xalqaro   iqtisodiyot   uchun
proteksionizmdan   tashqi   savdoni   yanada   liberallashtirish   tomonga   qaytish   xos
bo‘lgan   bo‘lsa,   70-yillarning   boshidan   teskari   tamoyil   ko‘zga   tashlandi   —
mamlakatlar   o‘z   ichki   bozorlarini   tarif   va   notarif   to‘siqlar   yordamida   xorijiy
raqobatdan himoya qilishni boshladilar.
                Bu   mamlakatlar   bo‘yicha   mamlakatimiz   eksportining   diversifikatsiyalashuv
darajasi  nisbatan yuqori  bo‘lmoqda. Jumladan, 2013-yil maTumotlariga ko‘ra, faqat
Xitoy   (10,8   %),   Turkiya   (6,3   %),   Eron   (2,4   %),   BAA   (1,2   %),   Fransiya   (1,2   %),
mamlakatlariga   eksport   hajmining   mamlakatimiz   eksportidagi   ulushi   1,0   %dan
ko‘proqni tashkil etadi.
        Eksport diversifikatsiyasi, ya’ni xorijga sotilayotgan tovarlar va xizmatlar
nomenklaturasining   kengayishi,   mahsulotlarimiz   eksport   qilinayotgan   mamlakatlar
geografiyasining kengayishi eksport hajmining barqaror bo‘lishini ta’minlaydi, milliy Tashqi savdo siyosati
Proteksionizm Erkin savdo iqtisodiyotning   tashqi   bozordagi   salbiy   o‘zgarishlarga   ta’sirchanligi   darajasini
pasaytiradi.
       Keyingi vaqtda jahon bozorida narxi keskin tushib ketgan xomashyo resurslarini
eksport   qilish   amaliyotidan   imkon   qadar   tezroq   qutilib,   tayyor   raqobatbardosh
mahsulotlar   eksportini   faol   oshirish   va   bu   mahsulotlar   yetkazib   beriladigan
mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirishimiz kerak. Inqirozga qarshi choralar
dasturi doirasida amalga oshirilgan yana bir yo‘nalish — mamlakatimizdagi mahsulot
eksport   qiladigan   korxonalarni   qo‘llab-quvvatlash   va   rag‘batlantirish,   eksport
salohiyatini   mustahkamlash   bo‘yicha   qabul   qilingan   amaliy   choralar   muhim
ahamiyatga   ega   bo‘ldi.   Ma’lumki,   2019-yilda   mamlakatimizda   eksportga   mahsulot
chiqaradigan   korxonalarning   tashqi   bozorlarda   raqobatdosh   bo‘lishini   qo‘llab-
quvvatlash   bo‘yicha   aniq   chora-tadbirlarni   amalga   oshirish   va   eksportni
rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha omillar yaratishga alohida e’tibor qaratilgan edi. 
Xususan:
• aylanma mablag‘larini to‘ldirish uchun korxonalarga Markaziy bank qayta
moliyalash stavkasining 70 %dan ortiq boTmagan stavkalarda 12 oygacha bo‘lgan
muddatga imtiyozli kreditlar berish;
• tayyor mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, xorijiy investitsiya ishtirokida
tashkil   etilgan   korxonalarni   byudjetga   barcha   turdagi   soliq   va   to‘lovlardan,
qo‘shilgan   qiymat   solig‘i   bundan   mustasno,   ozod   qilish   muddatini   2012-yilgacha
uzaytirish;
•  banklar   kreditlari   bo‘yicha   to‘lov   muddati   o‘tgan   va   joriy   qarzlar   miqdorini   qayta
ko‘rib chiqish, byudjetga to‘lanadigan toiovlarning penyasidan kechish
                  Jumladan,   birgina   2019-yil   mobaynida   eksport   qiluvchi   korxonalarni
qo‘llabquvvatlash   va   ularning   barqaror   faoliyatini   ta’minlash   maqsadida   amalga
oshirilgan   chora-tadbirlar   qatorida   tijorat   banklari   tomonidan   aylanma   mablag‘larni
to‘ldirish     uchun   233,5   mlrd.   so‘mlik   imtiyozli   kreditlar   ajratilganligi,   105,8   mlrd.
so‘m miqdorida  byudjet oldidagi va yetkazib berilgan elektr energiyasi, tabiiy gaz va
kommunal     xizmatlar   qarzlarini   to‘lash   muddatlarining   keyinga   surilganligi,   barcha turdagi     energiya   manbalari   va   asosiy   kommunal   xizmatlar   uchun   narxlar   o‘sishi
o‘rtacha   7,7 %, ya’ni past darajada saqlab qolinganligini ta’kidlash mumkin. Bu esa
jahon   moliyaviy-iqtisodiy   inqirozi   sharoitida   mahsulotni   eksport   qilish   bo‘yicha
yuzaga   kelgan   vaqtinchalik   qiyinchiliklarga   qaramasdan,   eksport   qiluvchi
korxonalarda  ishlab chiqarish pasayishining oldini olish imkonini berdi.
          Eksport tarkibida bir yoki bir necha tovarlar ulushining sezilarli darajada ortib
ketishi   bu   tovarlar   narxi   pasaygan   yoki   ularga   tashqi   talab   qisqargan   holatlarda
eksportchi     korxonalarni   og‘ir   ahvolga   solib   qo‘yishi   mumkin.   Buning   natijasida
eksport   hajmining   qisqarishi   valyuta   tushumlarining   kamayishi,   tashqi   savdo
balansining     yomonlashuvi   va   korxonalar   moliyaviy   ahvolining   tanglikka   yuz
tutishiga   olib   kelishi     mumkin.   Shuningdek,   eksport   umumiy   hajmining   kam   sonli
davlatlarga bog‘lanib qolishi ham qaltis holat hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi
sobiq Prezidenti I. A. Karimov ta’kidlaganlaridek, tayyor raqobatbardosh mahsulotlar
eksportini   faol   oshirish   va   bu   mahsulotlar   yetkazib   beriladigan   mamlakatlar
geografiyasini   yanada   kengaytirish   vazifasini   amalga   oshirish   eksport   hajmini
barqaror   o‘stirish,   tashqi   bozordagi   o‘zgarishlar   ta’sirida   uning   hajmi   keskin
kamayishi   xavfini   bartaraf   etish   imkonini   beradi   Tashqi   savdo   respublikamiz
iqtisodiy   faoliyatining   asosiy   qismi   bo`lib   xizmat   qilmoqda.   Ushbu   sohada   davom
ettirilayotgan   islohotlar   mahalliy   va   xalqaro   bozorlarni   mahsulot   va   xizmatlar   bilan
ta`minlash   imkonini   bermoqda.   Bugungi   kunda   O`zbekiston   xalqaro   hamjamiyatda
o`z   ovoziga   ega   bo`lib,   nufuzli   xalqaro   tashkilotlar   a`zosi   hisoblanadi.   Dunyoning
yetakchi   sanoati   rivojlangan   davlatlar   bilan   siyosiy-diplomatik,   savdo-iqtisodiy   va
madaniy aloqalar o`rnatilmoqda.
        Boshqa davlatlar bilan erishilgan savdo munosabatlari respublikamizda
ishlab chiqarilayotgan mahsulot eksportini oshishiga, o`z navbatida uni
dunyoning rivojlangan davlatlar qatoriga qo`shilish imkoniyatini bermoqda.
      
       Ushbu yo`nalishda amalga oshirilgan islohotlar natijasida 2019 yilning 
yanvar-avgust oylarida respulikaning tashqi savdo aylanmasi hajmi 28 433,3
mln.   AQSh   dollarini   tashkil   etib,   7   911,3   mln.   AQSh   dollariga   yoki   o`tgan   yilning
mos   davriga   nisbatan   38,6   %   ga   oshgan.   Ushbu   ko`rsatkichdan   eksport   hajmi   12
463,0   mln.   AQSh   dollariga   (o`sish   sur`ati   –   46,7   %)   va   import   hajmi   esa   15   970,3
mln.   AQSh   dollariga   (o`sish   sur`ati   –   32,8   %)   yetdi.   Hisobot   davrida   3   507,3   mln.
AQSh   dollari   qiymatida   passiv   tashqi   savdo   aylanmasi   qayd   etildi.   O`zbekiston
jahonning   181   dan   ortiq   mamlakatlari   bilan   savdo   aloqalarini   amalga   oshirib
kelmoqda. Respublika tashqi savdo aylanmasining dunyo davlatlari qatoriga nisbatan
salmoqli  hissasi  Xitoyda (18,4%), Rossiya  Federatsiyasida  (14,5 %), Qozog`istonda
(8,1 %), Koreya Respublikasida (6,5 %), Turkiyada (5,7 %), Germaniyada (2,3 %) va
Qirg`izistonda (2,0 %) qayd etilgan.        
     Tashqi savdo aylanmasining tarkibiy dinamikasida ijobiy siljishlar
kuzatilmoqda. O`tgan yilning mos davri bilan solishtirganda tashqi savdo
aylanmasida eksportning ulushi 2,4 foizga ortgan.
        MDH davlatlari bilan ananaviy savdo munosabatlari tufayli va tashqi
savdoni har tomonlama qo`llab quvvatlanishi natijasida MDHga a`zo davlatlar
bilan   o`zaro   savdoning   O`zbekistonning   tashqi   savdo   aylanmasidagi   ulushi   2019-
yilning   yanvar-avgust   oylarida   33,2   %ni   (9   433,7   mln.   AQSh   dollari)   tashkil   etib,
o`tgan yilning tegishli davriga nisbatan 118,9 % o`sishni qayd etdi.          Shu bilan birga, boshqa xorijiy hamkor-davlatlar bilan ham joriy savdo
munosabatlari   rivojlanishda   davom   etmoqda.   Boshqa   xorijiy   davlatlarning   tashqi
savdo   aylanmasidagi   ulushi   66,8   %   ga   yetib   (18   999,6   mln.   AQSh   dollari)   o`tgan
yilning mos davridagi tashqi savdo aylanmasiga nisbatan 150,9 % ga oshgan. Tashqi
iqtisodiy   faoliyat   bo`yicha   20   ta   yirik   hamkor-davlatlar   orasidan   besh   davlatda   faol
tashqi   savdo   balansi   kuzatilgan,   xususan,   Qirg`iziston   (388,1   mln.   AQSh   dollari),
Afg`oniston   (359,9   mln.   AQSh   dollari),   Tojikiston   (88,6   mln.   AQSh   dollari),
Fransiya   (35,4   mln.   AQSh   dollari)   va   Eron   (8,6   mln.   AQSh   dollari).   Qolgan   15   ta
davlatlar bilan passiv tashqi savdo balansi saqlanib qolmoqda.
                                                          Xulosa
Bugungi   kunda   mamlakatning   jahon   savdosida   faol   ishtiroki   muhim
afzalliklarga   ega:   bu   mamlakatda   mavjud   resurslardan   yanada   samarali   foydalanish ,
ilm-fan   va   texnikaning   jahon   yutuqlariga   qo'shilish,   qisqa   vaqt   ichida   o'z
iqtisodiyotini   tarkibiy   qayta   qurish,   shuningdek,   aholining   ehtiyojlarini   to'liq   va   har
tomonlama   qondirish   imkonini   beradi.   Dunyoning   hech   bir   mamlakati   xalqaro
savdoda ishtirok etmasdan iqtisodni yaratishga muvaffaq bo'lmaydi.
Sarhisob   qilar   ekanmiz,   xalqaro   savdo   hajmi   jadal   o'sib   borayotgani,   unda
tayyor   mahsulotlar   ulushi   tobora   ortib   borayotganini   aytish   mumkin.   Geografik   va
tovar sifatida xalqaro savdoning tarkibi doimo o'zgarib, hozirgi vaqtda ikkita element
tizimini   ifodalaydi:   asosan   bir-biri   bilan   savdo   qiluvchi   rivojlangan   mamlakatlar   va
rivojlangan   mamlakatlarga   o'z   mahsulotlarini   yetkazib   beradigan   rivojlanayotgan
mamlakatlar.O‘zbekiston mustaqil  taraqqiyotining qisqa tarixiy davrida respublikani
suveren  davlat  sifatida  qaror   toptirish  yo‘lida katta  ishlar  amalga  oshirildi.  Bugungi
kunda O‘zbekistonni 165 ta davlat tan oladi. Dunyoning 120 dan ortiq davlatlari bilan
rasmiy   diplomatik   aloqalar   o rnatilgan.   Toshkentda   35   davlat   o‘z   elchixonasiniʻ
ochgan.   Bugun   O‘zbekiston   eng   nufuzli   va   nufuzli   xalqaro   tashkilotlarning   to‘la
huquqli   a’zosi   bo‘lib,   butun   qit’adagi   o‘nlab   davlatlar   bilan   do‘stona   aloqalar
o‘rnatmoqda,   eng   yirik   bank-moliya   organlari,   nodavlat   va   nodavlat   tashkilotlari
bilan   yaqin   hamkorlik   qilib   kelmoqda.   Respublikada   88   ta   xorijiy   vakolatxonalar
akkreditatsiyadan   o tgan,   24   ta   hukumatlararo   va   13   ta   nodavlat   notijorat   tashkiloti	
ʻ
faoliyat   ko rsatmoqda.   O‘tgan   yillar   davomida   respublika   ko‘plab   muhim   xalqaro	
ʻ
konventsiyalarga qo‘shildi.
O‘zbekiston   tashqi   siyosat   va   tashqi   iqtisodiy   aloqalarni   shakllantirish   asosida   o‘z
mustaqilligining   dastlabki   yillarida   ishlab   chiqilgan   quyidagi   fundamental
tamoyillarga amal qiladi:
Birinchidan,   o'zaro   manfaatlarni   to'liq   hisobga   olgan   holda   milliy-davlat
manfaatlarining ustunligi;
Ikkinchidan,   tenglik   va   o'zaro   manfaatdorlik,   boshqa   davlatlarning   ichki   ishlariga
aralashmaslik; Uchinchidan,   mafkuraviy   qarashlardan   qat’iy   nazar   hamkorlik   uchun   ochiqlik,
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, tinchlik va xavfsizlikni saqlash;
To‘rtinchidan, xalqaro huquqning ichki huquqqa nisbatan ustuvorligi;
Beshinchidan,   tashqi   aloqalarni   ham   ikki   tomonlama,   ham   ko‘p   tomonlama
shartnomalar asosida rivojlantirish.
Jahon   hamjamiyatiga   integratsiyalashuvning   ajralmas   qismi   davlatlarning   turli
mintaqaviy   birlashmalari   bilan   aloqalarni   rivojlantirish   hisoblanadi.   O‘zbekiston
Yevropa   Ittifoqi,   YeXHT,   NATO,   EKO,   IHT,   Qo‘shilmaslik   harakati   va   boshqa
mintaqaviy xalqaro tashkilotlar bilan samarali hamkorlik qilmoqda.
  O‘zbekiston   tashqi   siyosatining   Yevropa   yo‘nalishi   sezilarli   darajada   kengaydi   –   u
alohida   Yevropa   davlatlari   bilan   ham,   o‘zining   mintaqaviy,   Yevropa   integratsiyasi
muvaffaqiyatli   amalga   oshirilayotgan   butun   Yevropa   qit’asi   bilan   ham   hamkorlikni
o‘z ichiga oladi.
O‘zbekistonning   jahon   hamjamiyatiga   integratsiyalashuvining   Yevropa   tarkibiy
qismi   milliy   manfaatlarimiz   nuqtai   nazaridan   hayotiy   ahamiyatga   ega.   Yevropa   va
umuman,   butun   G‘arb   yuqori   texnologiyalar   va   sarmoyalar   manbai,   bu   zamonaviy
demokratiya va inson huquqlari ramzi. Bularning barchasi XXI asrga yuksak darajada
taraqqiy   etgan   va   barqaror   taraqqiyotga   ega   zamonaviy   demokratik   davlat   sifatida
qadam qo‘yish yo‘lida yangilanish va taraqqiyotni strategik vazifa qilib qo‘ygan yosh
O‘zbekiston   davlati   uchun   hayotiy   zarurdir.   Jamiyatimizning   demokratik
o‘zgarishlarni   chuqurlashtirish   yo‘lida   barqaror   rivojlanishiga   boshqa   xalqaro
tashkilotlar,   birinchi   navbatda,   Osiyo   mintaqasi   bilan   yaqin   hamkorlik   ham   xizmat
qilmoqda.   O‘zbekiston   Sharqiy   va   Janubi-Sharqiy   Osiyo   mamlakatlari   –   Yaponiya,
Janubiy   Koreya,   Xitoy,   Vyetnam,   Malayziya,   Hindiston,   Indoneziya   va   boshqa
davlatlar bilan aloqalarini mustahkamlamoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlari bilan ikki
tomonlama   munosabatlarimiz   davlatlararo   aloqalarning   eng   muhim   yo‘nalishlarida
izchil   va   izchil   rivojlanib   bormoqda.   Bunga   1996-yil   yozida   O‘zbekiston   rasmiy
delegatsiyasining   AQShga   tashrifi,   uning   davomida   AQSh   Prezidenti   B.Klinton   va
boshqa yuqori martabali rasmiylar bilan uchrashuvlar o‘tkazilgani, davom etayotgan
O‘zbekiston-Amerika   siyosiy   maslahatlashuvlari   yordam   berdi.   Keyingi   yillarda Yevropaning   ko‘plab   davlatlari   –   Germaniya,   Buyuk   Britaniya,   Fransiya,   Belgiya,
Portugaliya,   Avstriya,   Gretsiya,   Chexiya,   Slovakiya,   Ruminiya   va   boshqa   bir   qator
davlatlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ikki tomonlama aloqalar sezilarli darajada kengaydi
va   mustahkamlandi.   Mintaqaviy   barqarorlikni   ta'minlash   va   mintaqaviy   darajada
integratsiya   jarayonlarini   rivojlantirish   masalalarini   hal   qilishda   avval   Sovet   Ittifoqi
tarkibiga   kirgan   mamlakatlar   o'rtasida   rivojlanayotgan   munosabatlar   alohida   o'rin
tutadi.
Katta   energiya   resurslari,   yuqori   malakali   mehnat   resurslari   bilan   ishlaydigan
deyarli 150 million aholiga ega bo'lgan Rossiya, tovarlar, xizmatlar va kapital uchun
katta   bozor   hisoblanadi.   Biroq,   tashqi   iqtisodiy   sohada   ushbu   salohiyatni   amalga
oshirish darajasi juda kichik. 1995 - yilda jahonning eksportidagi Rossiyaning ulushi
1,5%   ni,   importda   esa   1%   dan   kamni   tashkil   etdi.   Xalqaro   savdo   xalqaro   iqtisodiy
munosabatlarning   asosiy   tarkibiy   qismidir,   chunki   u   mehnatni   taqsimlash   asosida
paydo   bo'lgan   turli   mamlakatlarning   tovar   ishlab   chiqaruvchilari   o'rtasidagi   aloqa
shaklidir.   Har   bir   mamlakat   eng   katta   afzalliklarga   ega   bo'lgan   ishlab   chiqarishga
ixtisoslashgan   va   ishlab   chiqarish   foydali   bo'lmagan   mahsulotlarni   import   qilishga
intiladi.   Shuningdek,   xalqaro   savdoda   turli   xil   iqtisodiy   va   siyosiy   xavflar   mavjud
bo'lib,   ular   turli   vaqtlarda   uning   kelib   chiqishini   tushuntirishga   harakat   qiladigan
nazariyalar   paydo   bo'ldi   va   rad   etildi ,   muayyan   sharoitlarda   maqsadlarni   aniqlash,
afzalliklar, kamchiliklar va h. k.
Xalqaro   savdoni   tartibga   solish   katta   ahamiyatga   ega.   Bu   moddiy   qadriyatlar,   turli
xizmatlar,   shuningdek,   milliy   ishlab   chiqaruvchilar   o'rtasida   tajriba   almashish
imkonini beradi. Tartibga solishning asosiy maqsadi bozor barqarorligi va prognoziga
erishish   orqali   davlatlar   o'rtasida   jahon   iqtisodiy   aloqalarini   rivojlantirish   uchun
shart-sharoitlarni  yaratishdir. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar  savdo munosabatlarining
tashkiliy   shakllari   hisoblanadi.   Tashqi   savdo   aylanmasi   qiymati   bo'yicha   etakchi
bo'lgan asosiy hududlar paydo bo'ldi. Xalqaro savdoda mamlakatlarning roli ularning
rivojlanish   darajasini   belgilaydi.   Shunday   qilib,   hozirgi   bosqichda   rivojlangan
davlatlar   asosan   tayyor   mahsulot  ishlab   chiqarish   va  katta  miqdordagi   xom   ashyoni
sotib olish hisobiga bo'ladilar. Rivojlanayotgan davlatlar tarkibida, aksincha, xom  ashyo   eksporti   va   tayyor   mahsulotlar   importi   ustunlik   qiladi.   Ayni   paytda   tashqi
savdoning   eng katta hajmi Yevropada , undan keyin Osiyo (asosan Xitoy hisobiga) va
Shimoliy   Amerikada,   boshqa   mintaqalarning   ulushi   unchalik   katta   emas.   Hozirgi
vaqtda   jahon   savdo   birjasida   tayyor   mahsulotlarning   o'sish   tendentsiyasi   paydo
bo'lmoqda,   ammo   rivojlanayotgan   davlatlar   tarkibida   tovarlarga   ixtisoslashuv
mavjud. Shuni ta'kidlash kerakki, xom ashyoni iste'mol qilish ortib bormoqda, ammo
turli   xil   zaxiralarni   yaratish   orqali   boshqa   mahsulotlarning   savdo   darajasi   orqada
qolmoqda. So'nggi yillarda yuqori texnologiyali tovarlar almashinuvi ortib bormoqda,
kimyo mahsulotlari savdosi ham jadal rivojlanmoqda.
Jahon   savdosiga   ta'sir   ko'rsatadigan   eng   yirik   tovar   bozorlari   orasida   mashinalar   va
transport uskunalari bozori, tabiy yoqilg'i bozori, shuningdek, qora va rangli metallar
bozori   mavjud.   Zamonaviy   sharoitda   yarim   tayyor   mahsulotlar   almashinuvi   katta
ahamiyatga ega.
Vaqt   o'tishi   bilan   global   tovar   bozorining   tabiati   o'zgarganligini   xulosa   qilish
mumkin.   Hozir   dinamikada   xalqaro   savdoda   tayyor   mahsulot   ulushining   o'sishi
kuzatilmoqda.   Jahon   savdosining   tuzilishi,   ham   geografik,   ham   tovar   o'zgaruvchan
bo'lib,   hozirgi   vaqtda   ikkita   element   tizimini   ifodalaydi:   asosan   bir-biri   bilan   savdo
qiluvchi   rivojlangan   mamlakatlar   va   o'z   mahsulotlarini   rivojlangan   mamlakatlarga
yetkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.  Foydalanilgan  a dabiyotlar  r o’yxat
1. Adrianov   V.A.   Xalqaro   savdo   MEO-ning   asosiy   tarkibiy   qismi   sifatida.   -M.
Drofa. -2017.
2. Abramov A. Xalqaro savdo. -M.: Bustard. 2017 yil.
3. Adno Yu. V. Xalqaro savdo nazariyalari. -M.: Bustard. -2016.
4. Gluxov N.V. Afonichkin V.A. Xalqaro savdo asoslari. - SPb .: PETER.-2016.
5. Ermakov   A.O.   Hozirgi   bosqichda   xalqaro   savdoning   shakllari   va   ularning
xususiyatlari. -M. Litera. - 2015.
6. Jilin   K.A.   Xalqaro   savdo   rivojlanishining   hozirgi   holati   va   tendentsiyalari.   -
SPb .: PETER.-2016.
7. Ivashchenko A.A. Tovar tarkibi. - M.: Xalqaro munosabatlar. - 2011 yil.
8. Kireev   A.   Xalqaro   iqtisodiyot.   Birinchi   qism.   M.   Xalqaro   munosabatlar.   -
2016.
9. Krugman P., Obstfeld M. Xalqaro iqtisodiyot. 5. nashr - Sankt-Peterburg: Piter
- 2013 yil.
10. Lolikova   A.P.,   Lurkov   P.O.   Jahon   iqtisodiyoti   va   xalqaro   iqtisodiy
munosabatlar. - Simferopol: SONAT, 2014 yil.
11. Ustinov   I.N.   Jahon   savdo:   statistik   tahliliy   ma'lumotnoma.   -
M.:   Iqtisodiyot , 2014 yil
12. Fattrell C. Savdo asoslari - Tolyatti:   Dovgan nashriyoti , - 2015 yil.
13. Xodiev   B.Yu.,   Shodmonov   Sh.Sh.   Iqtisodiyot   nazariyasi.
Darslik. – T.: Barkamol fayz-media, 2017. – 783 bet.
14. Razzoqov   A.,   Toshmatov   Sh.,   O’rmonov   N.   Iqtisodiy
ta’limotlar   tarixi.  Darslik  (lotin   yozuvida).  -   T.  “Iqtisod-moliya”,  2007.  –
320 b.
15. Kochetkov   A.A.   Ekonomicheskaya   teoriya:   Uchebnik   dlya
bakalavrov / Moskva.: Dashkov i K, 2016. - 696 c.
16. Paul   A.   Samuelson,   William   D.   Nordhaus.   Economics.   19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015.

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari

Купить
  • Похожие документы

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha