O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	135.5KB
Xaridlar	15
Yuklab olingan sana	12 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ʼ
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“ IQTISODIYOT ” KAFEDRASI
“ IQTISODIYOT NAZARIYASI ” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:__________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
__________________________

Bajardi:______________________________
(talabaning ismi-sharifi, otasining ismi)
_______________________________
(fakultet, bakalavriat yo’nalishi, kursi, guruhi)
Ilmiy rahbar: _________________________
(ismi-sharifi, ilmiy darajasi, lavozimi)

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor
yo’nalishlari
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri;
2. O‘zbekistonning sobiq ittifoq davridagi tashqi iqtisodiy aloqalari;
3. O‘zbekiston mustaqillik yillaridagi tashqi iqtisodiy aloqalarini o‘sishi;
4. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish istiqbollari;
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish
Respublikamizda tashqi savdo siyosatini amalga oshirish maqsadida har yili
Rivojlanish davlat dasturi qabul qilinadi. Jumladan, jahondagi rivojlangan davlatlar
bilan savdo aloqalarini yaxshilash, mamlakatimizning export-import salohiyatini
oshirish, O‘zbekiston Respublikasining tashqi aloqalarini har tomonlama va teng
huquqli asosda rivojlantirishni ta’minlash zamirida yagona tashqi iqtisodiy, valyuta-
kredit, investitsiya va narx-navo siyosati yuritishni, respublikani iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlantirishda bu aloqalarning samaradorligini oshirishni ta’minlash, talab-
ehtiyojlarni o‘rganish va shu asosda jahon tovarlar bozorining, investitsiya, injiniring,
konsalting, marketing bozorlarining va boshqa ishlar hamda xizmatlar bozorining,
xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanish tamoyillari istiqbolini belgilash, tashqi
iqtisodiy faoliyat qatnashchilarini narx-navo, valyuta, moliya, kredit, huquqiy
masalalar yuzasidan, tashqi bozorning chet elga chiqarilayotgan mahsulotlar sifatiga,
texnikaviy xususiyatlariga bo‘lgan talablar yuzasidan tijorat asosida uslubiy, axborot
va maslahat yo‘sinidagi ma’lumotlar bilan ta’minlash kabi ustuvor davlat dasturlari
ishlab chiqilmoqda.O‘zbekiston suveren davlat sifatida ochiq iqtisodiyotni
shakllantirish borasida faol ish olib bormoqda. Ochiq iqtisodiyotni barpo etishning
asosi mamlakatning jahon iqtisodiy munosabatlarida, xalqaro mehnat taqsimotida
keng ishtirok etishidir. Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va ijtimoiy
yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni izchil
amalga oshirayotgan O‘zbekiston bozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiyot ekanligi, ochiq
xususiyatga ega ekanligi, yakkalanib qolish va yakkalanish unga yot ekani shubhasiz
haqiqatdan kelib chiqadi. Bu borada iqtisodiyotimizning kelajagi jahon iqtisodiyoti
bilan integratsiyalashuvida ko‘rinadi.
Respublikamizning haqiqiy suverenitetini huquqiy ta’minlash yo‘lidagi muhim
qadamlardan biri O‘zbekistonning xalqaro munosabatlarning mustaqil sub’ekti
sifatida konstitutsiyaviy mustahkamlanishi, tashqi siyosatini o‘z manfaatlaridan kelib
chiqib belgilab berishi, xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lish huquqiga ega bo‘lishi bejiz
emas. , kollektiv xavfsizlik tizimlari, davlatlararo tuzilmalar.

O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy hamkorlikning ko‘p tomonlama xalqaro
mexanizmlariga faol qo‘shildi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning institutlari,
Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Xalqaro valyuta jamg‘armasi kabi nufuzli
xalqaro moliya-iqtisodiy tashkilotlarga kirdi va faol siyosat yurita boshladi. Moliya
korporatsiyasi, Iqtisodiy taraqqiyotga ko maklashish tashkiloti, Xalqaro mehnatʻ
tashkiloti, Jahon sog liqni saqlash tashkiloti va boshqa yetakchi moliyaviy va
ʻ
iqtisodiy tashkilotlar. Ko‘plab xalqaro tashkilotlar – BMT, XVF, Jahon banki,
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Yevropa Ittifoqi komissiyasi va boshqalar
respublikada o‘z mintaqaviy vakolatxonalarini ochgan va o‘zbekistonlik hamkorlar
bilan faol hamkorlik qilmoqda. Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, Xalqaro
moliya korporatsiyasi ishtirokida ishlab chiqilgan va, xususan, respublikada kichik va
o‘rta biznesni rivojlantirishga, loyihalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga hissa
qo‘shadigan qator loyihalar amalga oshirilmoqda. iqtisodiyotning ustuvor
yo'nalishlarida.
O‘zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari bilan birgalikda Turkiya, Eron va Pokiston
tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga a’zo bo‘ldi. Mazkur tashkilot
doirasida respublika davlatlararo transport kommunikatsiyalarini birgalikda qurish,
O‘zbekistonning dengiz portlari, transmilliy transport tarmoqlari, jahon tovar va
kapital bozorlariga chiqishini ta’minlash loyihalarini ishlab chiqish va amalga
oshirishda faol ishtirok etmoqda. Ta’kidlash joizki, O‘zbekistonning xalqaro
tashkilotlar bilan hamkorligi ham uzoq muddatli, ham joriy ustuvor yo‘nalishlarni
o‘zida mujassam etgan maqsad asosida qurilgan va quriladi.
Birinchidan, bu strategik integratsiya vazifasi – O‘zbekistonning barcha xo‘jalik
yurituvchi subyektlarining tashqi dunyo bilan o‘zaro hamkorligi uchun teng va milliy
manfaatli shart-sharoitlarni yaratishga asoslangan xalqaro valyuta-moliya va savdo
mexanizmlariga bevosita qo‘shilishdir.
Ikkinchidan, bu respublikaning dolzarb muammolarini hal etishda bevosita
ko‘maklashish, mavjud xalqaro tajribaga asoslanib, ushbu institutlarning bir
qatoridan moliyaviy, texnik va maslahat yordamini olish orqali amalga oshirilayotgan
islohotlarni qo‘llab-quvvatlashdir.

Islohotlarni amalga oshirishning dastlabki bosqichida respublikaning zamonaviy
tashqi iqtisodiy kompleksini amalda noldan shakllantirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni
tartibga solishning mohiyatan yangi mexanizmini yaratish zarur edi. Mustaqillikning
uch yilida O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalar islohoti, birinchi navbatda,
tashkiliy-huquqiy jihatdan sezilarli yutuqlarga erishdi. Deyarli barcha zarur
respublika institutsional tuzilmalari yangidan yaratildi. Yuqorida ta’kidlanganidek,
Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar milliy banki, Bojxona
xizmati tashkil etildi.Vazirlar Mahkamasi, vazirlik va idoralar, korporatsiyalar,
konsernlar, uyushmalar va mahalliy davlat hokimiyati organlarida tegishli tashqi
iqtisodiy bo‘linmalar tashkil etildi va faoliyat ko‘rsatmoqda. Xorijiy hamkorlar
ishtirokida respublika xalqaro savdo markazi tashkil etilmoqda.Biz dunyoning qator
mamlakatlarida savdo uylarini ochdik. Ikki tomonlama asosda O‘zbekiston bilan
AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya va respublika bilan faol hamkorlik qilishdan
manfaatdor bo‘lgan boshqa davlatlar o‘rtasida Savdo-sanoat palatalari tuzilgan.
Islohot boshlangandan beri tashqi iqtisodiy aloqalar ishtirokchilarining tarkibi va
tarkibi o'zgardi. Respublikamizning ikki mingdan ortiq tadbirkorlik subyekti,
jumladan, uyushmalar, kontsernlar, kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlari tashqi
bozorga chiqish huquqini qo‘lga kiritdi.
Tashqi savdodan tashqari tashqi iqtisodiy hamkorlikning boshqa shakllari ham
sezilarli darajada faollashdi, respublika hududida xorijiy investitsiyalar ishtirokida
tashkil etilgan va faoliyat yuritayotgan korxonalar soni ortib bormoqda.
Mustaqillikning dastlabki yillarida tashqi aloqalarni kengaytirish, barcha tashqi
iqtisodiy faoliyatni liberallashtirish, respublika eksport salohiyatini rivojlantirishni
rag‘batlantirishning huquqiy asoslarini yaratgan asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi,
Prezident farmonlari va hukumat qarorlari qabul qilindi. Bular, birinchi navbatda,
“Tashqi iqtisodiy faoliyat to g risida”, “Chet el investitsiyalari va xorijiy investorlarʻ ʻ
faoliyatining kafolatlari to g risida”gi qonunlar va boshqa qonunchilik va me yoriy-
ʻ ʻ ʼ
huquqiy hujjatlardir. iqtisodiy munosabatlar, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida
xalqaro shartnomalar tuzish va ijro etish, respublikaning, undan tashqaridagi
O‘zbekiston yuridik shaxslari va fuqarolarining iqtisodiy manfaatlari himoya

qilinishini ta’minlash, xorijiy investorlarning O‘zbekiston Respublikasi hududidagi
faoliyati uchun huquqiy kafolatlar belgilash; respublika. Xorijiy kapital ishtirokida
qo‘shma korxonalar tashkil etish, tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarini ro‘yxatga
olish va eksport qilinadigan mahsulotlarni litsenziyalash tartibi sezilarli darajada
soddalashtirildi. Bularning barchasi tashqi iqtisodiy faoliyatning faollashuviga,
eksport va import tarkibini takomillashtirishga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Islohotlarning
birinchi bosqichida tashqi savdo ikki yo‘nalishda amalga oshirildi: MDH davlatlari
bilan tuzilgan hukumatlararo shartnomalar asosida va xorijiy davlatlar bilan erkin
konvertatsiya qilinadigan valyutada hisob-kitoblar. Bundan tashqari, bevosita tashqi
iqtisodiy hamkorlik aloqalarini o'rnatish rag'batlantirildi. Biz Markaziy Osiyo
davlatlari bilan ko‘p tomonlama aloqalarni va yaqin hamkorlikni mustahkamlash va
rivojlantirishga ustuvor ahamiyat qaratamiz. Darhaqiqat, Markaziy Osiyoning
qardosh xalqlarini umumiy tarix, mushtarak madaniy an’analar, o‘xshash turmush
tarzi va mentaliteti va boshqa ko‘p narsalar chambarchas bog‘laydi. Bugungi kunning
siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ekologik muammolari esa ko‘p jihatdan Markaziy Osiyo
davlatlari uchun bir xil. Bu respublikalarning iqtisodiyoti bir-biri bilan mustahkam
integratsiyalashgan va o zaro ta sirga ega. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligini tashkilʻ ʼ
etuvchi davlatlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri va ko‘p tomonlama munosabatlarni
rivojlantirish tashqi siyosatimizning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir.
Respublikada xorijiy hamkorlar ishtirokida “Uz-Daewooavto” va
“O‘zDEUelektronika” (Koreya Respublikasi), “O‘zitalmotor” AJ (Italiya),
“O‘zBAT” (Buyuk Britaniya), “Xorazm APO” kabi yangi qo‘shma korxonalarni
tashkil etish bo‘yicha loyihalar amalga oshirila boshlandi. “Mersedes-Benz” firmasi
bilan, Germaniya), to qimachilik korxonalari va boshqalar Germaniya va Janubiy
ʻ
Koreya firmalari ishtirokida respublika telefon tarmoqlarini modernizatsiya qilish
boshlandi.
O‘zbekiston jahon hamjamiyatida o‘zining munosib o‘rnini egallashga intiladi.
O‘zbekiston dunyo uchun ochiq va biz dunyo unga ochiq bo‘lishini ta’minlashga
intilamiz.

Asosiy qism
O‘zbekistonda davlat mustaqilligi e’lon qilingandan keyin uning tashqi iqtisodiy
aloqalari sohasida yangi davr boshlandi. O‘zbekiston amalga oshirayotgan tashqi
iqtisodiy aloqalarning asosiy shakli xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy hamkorlik
qilishdir. Ular bilan valyuta-kredit munosabatlari, ilmiy-texnikaviy hamkorlik,
xo‘jalik korxonalarini birgalikda qurish, oldi-sotdi ishlari kengaytirilmoqda.
O‘zbekiston Prezidentining farmoni bilan Re spublika t ashqi savdo va xorijiy
mamlakatlar bilan aloqa vazirligi tuzildi. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat milliy
banki ham o‘z ishini boshlab yubordi. O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasi
Respublikada xorijiy sarmoyalar bilan korxonalar, jumladan, qo‘shma korxonalar,
xalqaro birlashmalar va tashkilotlar hamda ularning bo‘linmalarini barpo etish, ularni
davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi haqida maxsus qaror qabul qilindi.
O‘zbekiston Respublikasi ko‘plab chet el firmalari bilan qo‘shma korxonalar
qurish xususida shartnomalar imzolagan.Ularning anchasi qurilishni boshlab
yubordilar. Bir qancha qo‘shma korxonalar o‘z mahsulotlarini bera boshladi.
“Sovplastital” 30 turdan ortiq mahsulot Xitoy xalq Respublikasi bilan birgalikda
qurilgan korxonalar termos, televizor, Ispaniya hamkorligida qurilgan korxona bir
marta foydalanadigan shpris ishlab chiqarmoqda. AQSH bilan birgalikda kon
chiqindilaridan oltin ajratib olinmoqda. Janubiy Koreyaning DEU firmasi, Asaka,
GFRning Mersedes-Bens firmasi Do‘stlik (Xorazm) shaharlarida avtomobilььь
zavodlari qurmoqda. Buxoroda Hindiston bilan birgalikda shifobaxsh o‘tlardan
dorilar tayyorlaydigan korxona. Bukada Turkiya bilan hamkorlikda akkumlyator
zavodi qurildi. Turkiya Respublikamizning ko‘pgina viloyatlarida yengil va oziq-
ovqat korxonalari qurmoqda. Bunday korxonalarni Pokiston, Hindiston va boshqa
xorijiy davlatlar ham qurmoqdalar.
Tashqi iqtisodiy aloqalar O‘zbekiston mustaqilligi e’lon qilingandan beri tez sur’atlar
bilan kengayib bormoqda. O‘zbekiston xorijiy mamlakatlarga anchagina keng
iste’mol buyumlari, ayniqsa milliy gazlamalar, oziq-ovqat (o‘simlik moyi, meva
sabzavot, sharoblar va hokazo) mahsulotlar chiqaradi. Respublikamiz xorijiy Osiyo

mamlakatlariga yanada kengroq xildagi sanoat mahsulotlari, asbob-uskunalar eksport
qilmoqda.
O‘zbekiston Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan ko‘p miqdorda turli xalq iste’moli
buyumlari; mebel, kiyim-kechak, gazlama, poyabzal, ro‘zg‘or elektr asboblari, yozuv
mashinalari servislar, attorlik mollari, tamaki va qandolat mahsulotlari, sabzavot
hamda meva konservalari, sharob va hokazolar oladi.
Rivojlanayotgan mamlakatlardan O‘zbekistonga xalq iste’moli mollari, tropik va
subtropik mevalar, choy, qora murch, yengil va oziq-ovqat sanoatining ayrim
mahsulotlari keltiradi. Respublikamiz turli mutaxassis kadrlarni qo‘shni
mamlakatlarda xo‘jalik obektlarini bunyod etishda qatnashmoqdalar. O‘zbekiston bu
mamlakatlarga miliorasiya, suv xo‘jaligi, paxtachilik, sholikorlik, geologiya,
energetika, to‘qimachilik va .xokoza tarmoqlar mutaxassislarini jo‘natib turadi.
O‘zbekiston rivojlanayotgan mamlakatlarning milliy iqtisodiyotini rivojlantirinda
yordam berish bilan birga ular xo‘jaligining turli sohalari uchun milliy kadrlar
tayyorlashda ham samarali ko‘maklashmoqda.
Respublikamizning bir qancha oliy o‘quv yurtlarida Osiyo, Afrika mamlakatlarining
yoshlari taxsil olmoqdalar. O‘zbekiston rivojlanayotgan mamlakatlar bilan iqtisodiy
aloqalar toboro kengayib bormoqda. Respublikamiz bu mamlakatlarga faqat qishloq
xo‘jalik maxsulotlarigina emas, balki anchagina miqdorda sanoat maxsulotlarini ham
chiqaradi. Bu maxsulotlar orasida o‘rug‘lik chigit, pila, ip va tabiiy ipak gazlamalar,
paxta moyi, dori-darmonlar, buyan ildizi, meva konservalar, tomat pastasi va
xakozalar ulushi ancha kattadir. Respublikamiz rivojlangan mamlakatlardan turli
mashina va zamonaviy sanoat uskunalari oladi. Fransuz firmalari uysozlik
kombinatlari qurish hamda Toshkent shampan sharobi zavodi uchun, Toshkent
tamaki fabrikasi uchun jixozlar yubordilar. Shvesiyada Toshkent shaxarlararo
avtomat – telefon stansiyasi uchun jixozlarining bir qismi olindi. Italiyadan Chirchiq
kaprolaktam zavodi uchun kerakli jixozlar olindi. Respublikamiz iqtisodiyoti, fan va
texnikasining tez rivojlanib borishi O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalarda
yanada keng ko‘lamda qatnashishiga zamin yaratadi.

Mustaqil O‘zbekistonda xorijiy mamlakatlar ko‘rgazmalari o‘tkazilmoqda.
Respublikamizda 1991 yili Yaponiya (Chori firmasi), Xindiston, Bangladesh kabi
mamlakatlar sanoat maxsulotlari ko‘rgazmalari o‘tkazdilar. Bunday tadbirlar
O‘zbekistoning xorijiy mamlakatlar bilan aloqasini kengaytirmoqda.
O‘zbekistonlik mutaxassislar Afg‘onistonda bir qancha suv inshootlari , jumladan,
Jalolobod irrigasiya majmui, Sarda va Qunduz daryolaridan to‘yinadigan so‘g‘orish
kanallari, suv omborlari, shuningdek sanoat korxonalari va uy-joylar qurishda,
Suriyada Furot daryosiga gidrouzel bunyod etishda, Xindistonning Madras, Madxya-
Pradesh va O‘ttar—Pradesh shtatlarida issiqlik elektr stansiyalari datlabki paxta
tozalash sanoati, Jazoir, Gana, Mali, Indoneziya, Shri-Lanka hamda Kombodjada
sholipoyalar barpo etishda ishtirok etdilar.
O‘zbekiston Respublikasi Yevropada xavfsizlik va hamkorlik kengashi, Xelsinki
jarayoniga qo‘shildi. U Yevropa qayta tiklash va taraqqiyot bankining a’zosidir.
Endilikda Respublikamiz vakillari BMTning iqtisodiy va ijtimoiy kengashi ishida,
shuningdek uning maorif, fan va madaniy masalalar bo‘yicha mutaxassisi (Yunesko),
halqaro mehnat tashkiloti (Mot), sog‘liqni saqlash jahon tashkiloti (Voz), ishlarida
ishtirok etmoqdalar. O‘zbekistonning savdo-sanoat palatasi Afrika–Osiyo iqtissodiy
hamkorlik tashkilotining a’zosidir. Chet mamlakatlar bilan do‘stlik va madaniy
aloqalar O‘zbekiston jamiyati 120ga yaqin davlatlar bilan ish olib bormoqda. Ular
bilan adabiyot, san’at, sport va fan sohasida samarali hamkorlik qilmoqda.
Halqaro turizmni yanada rivojlantirish uchun O‘zbekistonda keng imkoniyatlar
mavjud. O‘zbekistonnig chet mamlakatlar bilan madaniy aloqalar halqlarning
ma’naviy va ma’daniy boyliklarini rivojlantirishga munosib xissa bo‘lib
qo‘shilmoqda.
O‘zbekiston Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyodagi eng yirik savdo-iqtisodiy
sherigi hisoblanadi. 1994 yil oktabrda O‘zbekiston bilan Yevropa Ittifoqi o‘rtasida
diplomatik munosabatlar o‘rnatildi va Bryusselda, Yevropa Ittifoqi xuzurida O‘ZR
diplomatik vakolatxonasi ishlay boshladi. 1995 yilda Yevropa Ittifoqi bilan
O‘zbekiston o‘rtasida sheriklik va hamkorlik to‘g‘risida bitim tuzish bo‘yicha bir
necha marta muvaffaqiyatli muzokaralar o‘tkazildi. Bu bitim Yevropa Ittifoqiga a’zo

mamlakatlar va O‘zbekiston o‘rtasida iqtisodiy, savdo, ilmiy-texnikaviy, madaniy-
ma’rifiy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochib beradi.
O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida to‘qimachilik maxsulotlari savdosi
bo‘yicha bitim tuzilgan. O‘zbekistonda Yevropa Ittifoqining “Ta’sis” texnikaviy
ko‘maklashish dasturlari muvaffaqiyatli rivojlanmoqda.
O‘zbekiston eksportining asosiy maxsulotlari: paxta tolasi (1994 yilda paxta tolasi
eksporti bo‘yicha jaxonda AQShdan keyingi 2-o‘rinni egalladi), mashinalar, ularga
jihozlar va ehtiyot qismlar, rangli va qora metallar, mineral xom ashyo, o‘g‘it, pilla,
paxta chiqindilari, o‘simlik moyi, ip gazlama.
O‘zbekistonda 30dan ortiq mahsulot turi chetdan keltiriladi. Bo‘g‘doy, go‘sht va
sutmahsulotlar, sut va sut mahsulotlari, sariyog‘, shakar, moyli o‘simliklar urug‘lari
va mevalar, choy, kofe, shirinliklar, kartoshka, farmasevtika mahsulotlari, kiyim-
kechak, trikotaj, charm, poyabzal, avtomobillar (yengil, yuk va maxsus ishlarga
mo‘ljallangan), qora va rangli metallar hamda ulardan yasalgan mahsulotlar, teleradio
apparatura, mashinalar uskuna jihozlar importining asosiy bandlarini tashkil etadi.
Mamlakat chetdan oladigan jami tovarlarning 18.2%dan ko‘prog‘ini oziq-ovqat
mahsulotlari tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyoti munosabatlarining qaror topishi
darajasiga qarab Respublikaning oziq-ovqat mahsulotlariga ehtiyojlari mamlakatning
o‘zida ishlab chiqarilgan mahsulotlar hisobiga qondirilishining uzoq muddatli rejasi
belgilangan. Respublika uchun xorijiy sarmoyadorlarni iqtisodiyotini
barqarorlashtirish va yanada rivojlantirish dasturini amalga oshirishga jalb qilish, chet
ellik tadbirkorlar va xalqaro tashkilotlar bilan ishlab chiqarish sohasida qisqa vaqtda
foyda ko‘rib ishlashni ta’minlaydigan loyihalarni amalga oshirish uchun investisiya
fondini tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Yuqoridagilarni hammasi mustaqil
davlatimizning tashqi bozoriga faol kirib borish, xorijiy sheriklar bilan hakorlikni
yo‘lga qo‘yish, jahon hamjamiyatiga integrasiyalanish imkoniyatlari yaratildi.
Mamlakatimizda barqaror va samarali iqtisodiyotni shakllantirish borasida
amalga oshirib kelinayotgan islohotlar bugungi kunda o‘zining ijobiy natijalarini
bermoqda Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish jarayonida iqtisodiyotda chuqur
tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, aholi daromadlarining o‘sishini ta’minlash,

samarali tashqi savdo va investitsiya jarayonlarini kuchaytirish, qishloq xo‘jaligini
isloh qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini barqaror rivojlantirish,
bankmoliya tizimi faoliyatini mustahkamlashda ahamiyatli yutuqlar qo‘lga kiritildi.
O‘zbekistonning xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzi va mavqeyi muntazam oshib
bormoqda. Bunda mamlakatimiz Prezidenti I. Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi, iqtisodiy islohotlarning
maqsadi va vazifalari, ularni amalga oshirish yo‘llarining aniq hamda to‘g‘ri ko‘rsatib
berilganligi bosh maqsad yo‘lidagi yutuq va marralarning salmoqli bo‘lishiga imkon
yaratdi.
Mustaqil davlatimiz iqtisodiyotini isloh qilish hamda yangilashdan asosiy
maqsad respublikaning o‘ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda
ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor munosabatlarini shakllantirishdan iborat, deb belgilandi.
O‘zbekistonda ushbu vazifalardan ko‘zlangan maqsad mamlakat aholisi uchun
yashash va faoliyat ko‘rsatishga zarur sharoitlar yaratish, ularning ma’naviy, axloqiy
yetukligiga erishish, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat.
O‘zbekiston mustaqillikning dastlabki yillarida MDH dagi boshqa ko‘plab
mamlakatlardan farqli ravishda, ishlab chiqarish va aholi turmush darajasining keskin
pasayib, davlatning ichki va tashqi qarzlari haddan ziyod oshib ketishiga yo’l
qo‘yilmaslikka erishdi. 1991-1995-yillarda O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulotning
pasayishi, MDH davlatlari o‘rtasida eng past ko‘rsatkich — 18,8 %ni tashkil etdi.
Holbuki, ushbu ko‘rsatkich Rossiyada — 53 %, Ukrainada — 52 %, Belarusda —
54,6 %, Qozogistonda esa 75,4 %ga teng bo’ldi.
O‘zbekiston iqtisodiyoti 1997-2013-yillarda yiliga o‘rtacha 3,8-5,2 % iqtisodiy
o‘sish sur’atlari bilan rivojlandi. Qulay investitsiya muhitini yaratish, ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga qaratilgan
iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish jarayonlarining natijasi sifatida mamlakatimiz
iqtisodiyoti 2015-yildan e’tiboran yiliga 7-9 %darajasidagi yuqori va barqaror o‘sish
sur’atlarini namoyish qila boshladi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalarini
erkinlashtirish borasida chuqur islohotlar amalga oshirilishi natijasida tashqi

savdoning geografik va tovar tarkibida jiddiy ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi.
O‘zbekiston bugungi kunda 45 dan ortiq mamlakatlar bilan ikki tomonlama savdo
aloqalariga ega. Mamlakat tashqi savdo aylanmasi 1990-yildagi 0,8 mlrd. Dollardan
2013-yilda 28,9 mlrd. dollar hajmiga yetdi, ya’ni 36,1 martaga oshdi. Ayni vaqtda
tovarlar va xizmatlar eksporti 24,3 martaga, import 38,3 martaga ortib, tashqi savdo
balansida 0,07 mlrd. dollarlik saldodan 1,3 mlrd. dollarlik ijobiy savdoga erishildi.
Mahsulot eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab-quvvatlashga oid chora-
tadbirlarning amalga oshirilgani eksport faoliyatiga 450 dan ziyod yangi korxonani
jalb etish imkonini berdi. Bu borada Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki huzurida
barcha hududlarda o‘z filiallariga ega bo‘lgan Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
subyektlari eksport faoliyatini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasining tashkil etilgani
muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu jamg‘armaning asosiy vazifasi
mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni eksport qilishda zarur huquqiy,
moliyaviy va tashkiliy yordam ko‘rsatishdan iborat. Jamg‘armaning o‘tgan qisqa
davrdagi faoliyati davomida 153 ta tadbirkorlik subyektiga umumiy qiymati 56
million dollardan ziyod bolgan eksport shartnomalarini tuzishda yordam ko'rsatildi». 1
Tashqi savdo tarkibida chuqur ijobiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Jumladan,
keyingi yillar mobaynida eksport tarkibida raqobatdosh tayyor mahsulotlar
salmog‘ining barqaror o‘sish tendensiyasi va xomashyo yetkazib beruvchi tarmoqlar
mahsulotlari ulushining kamayib borayotgani yaqqol kuzatilmoqda.
Eksportning tovar tarkibini diversifikatsiya qilish natijasida mamlakatimiz paxta
yakkahokimligi oqibati boigan paxta tolasi eksportiga qaramlikdan halos bo’ldi.
Uning eksport tarkibidagi ulushi keskin kamayib, 1990-yildagi 59,7 %dan 2013-yilda
7,7 % ga tushdi. 1990-yilda eksportning umumiy hajmida xomashyo
hisoblanmaydigan tovarlar ulushi 28 % dan kamroq boigan boisa, hozirgi kunda
ushbu ko‘rsatkich 72 %dan ziyoddir. Mamlakatimiz iste’mol tovarlari ishlab
chiqarishning jadal sur’atlarda rivojlanishi natijasida import tarkibida oziq-ovqat
mahsulotlari ulushi 4,5 barobar qisqardi.
1
Каримов И. A. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни
сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. — Т.:
«Узбекистон», 2014.7-8 б.

Masalan, oxirgi 15-yilda bug‘doy importi nafaqat to‘xtatildi, balki O‘zbekiston
o‘z bug‘doyi va g‘allasidan tayyorlangan unni eksport qila boshladi. Natijada import
tarkibida oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi 1990-2013-yillarda 48,9 %dan 9,7 %ga
qadar qisqardi. Mashina va uskunalarning import tarkibidagi ulushi 1990-yildagi 12,1
%dan 2013-yilda 44,1 %ga yetdi. Tashqi savdo geografiyasi tarkibida ham
diversifikatsiya jarayonlari sodir boidi. Tashqi savdoda sobiq Ittifoq respublikalariga
nisbatan uzoq xorij mamlakatlarining ulushi orta boshladi. Jumladan, 1990-2013-
yillarda 0 ‘zbekiston eksportining tarkibida uzoq xorij mamlakatlarining ulushi 37,7
%dan 52,6 % gacha, import tarkibida esa 42,6 %dan 62,6 %gacha ortdi. 2
Mustaqillik yillarida 0 ‘zbekiston Respublikasi tashqi savdosining tarkibini
takomillashtirish va erkinlashtirish borasida izchil islohotlar olib borildi. Ushbu
islohotlarni bir necha bosqichlarga bo‘lishimiz mumkin. Tahlillar ko‘rsatishicha,
islohotlarning dastlabki bosqichida tashqi savdoni tartibga solishning insititutsional
va huquqiy bazasi yaratilgan bo‘lsa, keyingi bosqichlarda tashqi savdoni tartibga
solishning xalqaro amaliyotiga mos keladigan dastaklari joriy qilindi, eksportga
yo‘naltirilgan tashqi savdo siyosati olib borildi, tashqi savdoni bosqichma-bosqich
erkinlashtirish natijasida milliy valyutaning joriy operatsiyalar bo‘yicha
konvertatsiyalashuviga erishildi. Bu o‘z navbatida eksportga yo‘naltirilgan
iqtisodiyotni rivojlantirish uchun kuchli rag‘batlantirish omili bo‘ldi.
Respublikamiz eksporti va importining tovar hamda geografik tarkibini
takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish qator vazifalarning amalga
oshirilishini taqozo etadi Xorijiy davlatlarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan
yoki ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish mumkin bo‘lgan mahsulotlarga talabni
o‘rganish, bunday tovarlar bozorlariga kirib borish va raqobat qilish strategiyasini
ishlab chiqish eksport qilinayotgan tovarlar sonini va mamlakatlar geografiyasini
kengaytirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
2
Vahabov A . V .
Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy m unosabatlar : darslik / A . V . Vaxabov ,
D.A. Tadjibayeva, Sh.X. Xajibakiyev. — Toshkent: Baktria press, 2015. — 584 b.

Jahon bozorlarida korxonalarimiz mahsulotlarining raqobatbardoshligini
ta’minlashda quyidagi chora-tadbirlarning amalga oshirilishi muhim ahamiyat kasb
etadi:
• eksport qiluvchi korxonalarga mahsulot tayyorlash va sotish xarajatlarini
kamaytirishda ko‘maklashish;
• ularni tashqi bozor konyunkturasidagi o‘zgarishlar, istiqbolli bozorlar, raqobatchilar
to‘g‘risida olib borilgan tadqiqotlar natijalari bilan tanishtirish;
• transport-kommunikatsiya tizimlarini rivojlantirish;
• yangi transport yo‘laklarini ochish orqali transport xarajatlarini kamaytirish va h.k.
Xulosa qilib aytish mumkinki, eksport hajmini oshirish, uning tarkibini
takomillashtirish, umuman, tashqi savdo aylanmasini diversifikatsiya qilish
iqtisodiyotimiz tarkibiy tuzilishida sifat o‘zgarishlariga erishish, uning
raqobatbardoshligini oshirish orqali iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va aholi turmush
farovonligini yanada ko‘tarish maqsadlariga xizmat qiladi.
Tashqi savdo siyosati davlat tashqi iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi bo‘lib,
milliy iqtisodiyotning tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligini oshirish va tashqi
raqobatdan mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilishga ko‘maklashuvchi
choratadbirlar yig‘indisidir.
Tashqi savdo siyosati quyidagi ikki yo‘nalishni o‘z ichiga oladi:
• eksport siyosati;
• import siyosati.
Eksport siyosati eksportga yo‘naltirilgan rivojlanish modeli doirasida rivojlanadi.
Import siyosatining turlaridan biri import o‘rnini qoplash siyosati hisoblanib,
bu siyosat ko‘pchilik mamlakatlar iqtisodiyotining sanoatlashishida katta rol
o‘ynagan.
Tashqi savdo siyosatining asosida mumkin qadar qulaylik yaratish rejimi yotadi.
Tashqi savdo siyosati milliy, ikki tomonlama, hududiy, xalqaro darajalarda amalga
oshiriladi. Qayd etib o‘tilgan har bir daraja o‘z xususiyatlariga ega. Davlatning tashqi
savdoga aralashish miqyosiga va tartibga solish darajasiga

qarab tashqi savdo siyosati proteksionistik va erkin savdo xarakteriga ega boladi.
1-rasm.

Proteksionizm — tarif va notarif instrumentlarni qo’llash yo‘li bilan ikki bozorni
xorijiy raqobatchilardan himoya qilish davlat siyosatidir. Qaysi siyosat afzal, degan
savol iqtisodchilarning doimo diqqat markazida boTib kelgan. Milliy sanoat
rivojlanishiga imkon beruvchi proteksionizm afzalmi yoki milliy ishlab chiqarish
ustuvorliklarini xalqaro ustuvorliklar bilan qiyosiy taqqoslash imkonini beruvchi
savdo erkinligimi?
Tarixning turli davrlarida tashqi savdo amaliyoti goh u tomonga, goh bu
tomonga qayishib kelgan, to‘g‘ri, u hech qachan ekstremal shakllardan birontasini
qabul qilmagan. XX asrning 50-60-yillarida xalqaro iqtisodiyot uchun
proteksionizmdan tashqi savdoni yanada liberallashtirish tomonga qaytish xos
bo‘lgan bo‘lsa, 70-yillarning boshidan teskari tamoyil ko‘zga tashlandi —
mamlakatlar o‘z ichki bozorlarini tarif va notarif to‘siqlar yordamida xorijiy
raqobatdan himoya qilishni boshladilar.
Bu mamlakatlar bo‘yicha mamlakatimiz eksportining diversifikatsiyalashuv
darajasi nisbatan yuqori bo‘lmoqda. Jumladan, 2013-yil maTumotlariga ko‘ra, faqat
Xitoy (10,8 %), Turkiya (6,3 %), Eron (2,4 %), BAA (1,2 %), Fransiya (1,2 %),
mamlakatlariga eksport hajmining mamlakatimiz eksportidagi ulushi 1,0 %dan
ko‘proqni tashkil etadi.
Eksport diversifikatsiyasi, ya’ni xorijga sotilayotgan tovarlar va xizmatlar
nomenklaturasining kengayishi, mahsulotlarimiz eksport qilinayotgan mamlakatlar
geografiyasining kengayishi eksport hajmining barqaror bo‘lishini ta’minlaydi, milliy Tashqi savdo siyosati
Proteksionizm Erkin savdo

iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy o‘zgarishlarga ta’sirchanligi darajasini
pasaytiradi.
Keyingi vaqtda jahon bozorida narxi keskin tushib ketgan xomashyo resurslarini
eksport qilish amaliyotidan imkon qadar tezroq qutilib, tayyor raqobatbardosh
mahsulotlar eksportini faol oshirish va bu mahsulotlar yetkazib beriladigan
mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirishimiz kerak. Inqirozga qarshi choralar
dasturi doirasida amalga oshirilgan yana bir yo‘nalish — mamlakatimizdagi mahsulot
eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, eksport
salohiyatini mustahkamlash bo‘yicha qabul qilingan amaliy choralar muhim
ahamiyatga ega bo‘ldi. Ma’lumki, 2019-yilda mamlakatimizda eksportga mahsulot
chiqaradigan korxonalarning tashqi bozorlarda raqobatdosh bo‘lishini qo‘llab-
quvvatlash bo‘yicha aniq chora-tadbirlarni amalga oshirish va eksportni
rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha omillar yaratishga alohida e’tibor qaratilgan edi.
Xususan:
• aylanma mablag‘larini to‘ldirish uchun korxonalarga Markaziy bank qayta
moliyalash stavkasining 70 %dan ortiq boTmagan stavkalarda 12 oygacha bo‘lgan
muddatga imtiyozli kreditlar berish;
• tayyor mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, xorijiy investitsiya ishtirokida
tashkil etilgan korxonalarni byudjetga barcha turdagi soliq va to‘lovlardan,
qo‘shilgan qiymat solig‘i bundan mustasno, ozod qilish muddatini 2012-yilgacha
uzaytirish;
• banklar kreditlari bo‘yicha to‘lov muddati o‘tgan va joriy qarzlar miqdorini qayta
ko‘rib chiqish, byudjetga to‘lanadigan toiovlarning penyasidan kechish
Jumladan, birgina 2019-yil mobaynida eksport qiluvchi korxonalarni
qo‘llabquvvatlash va ularning barqaror faoliyatini ta’minlash maqsadida amalga
oshirilgan chora-tadbirlar qatorida tijorat banklari tomonidan aylanma mablag‘larni
to‘ldirish uchun 233,5 mlrd. so‘mlik imtiyozli kreditlar ajratilganligi, 105,8 mlrd.
so‘m miqdorida byudjet oldidagi va yetkazib berilgan elektr energiyasi, tabiiy gaz va
kommunal xizmatlar qarzlarini to‘lash muddatlarining keyinga surilganligi, barcha

turdagi energiya manbalari va asosiy kommunal xizmatlar uchun narxlar o‘sishi
o‘rtacha 7,7 %, ya’ni past darajada saqlab qolinganligini ta’kidlash mumkin. Bu esa
jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mahsulotni eksport qilish bo‘yicha
yuzaga kelgan vaqtinchalik qiyinchiliklarga qaramasdan, eksport qiluvchi
korxonalarda ishlab chiqarish pasayishining oldini olish imkonini berdi.
Eksport tarkibida bir yoki bir necha tovarlar ulushining sezilarli darajada ortib
ketishi bu tovarlar narxi pasaygan yoki ularga tashqi talab qisqargan holatlarda
eksportchi korxonalarni og‘ir ahvolga solib qo‘yishi mumkin. Buning natijasida
eksport hajmining qisqarishi valyuta tushumlarining kamayishi, tashqi savdo
balansining yomonlashuvi va korxonalar moliyaviy ahvolining tanglikka yuz
tutishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, eksport umumiy hajmining kam sonli
davlatlarga bog‘lanib qolishi ham qaltis holat hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi
sobiq Prezidenti I. A. Karimov ta’kidlaganlaridek, tayyor raqobatbardosh mahsulotlar
eksportini faol oshirish va bu mahsulotlar yetkazib beriladigan mamlakatlar
geografiyasini yanada kengaytirish vazifasini amalga oshirish eksport hajmini
barqaror o‘stirish, tashqi bozordagi o‘zgarishlar ta’sirida uning hajmi keskin
kamayishi xavfini bartaraf etish imkonini beradi Tashqi savdo respublikamiz
iqtisodiy faoliyatining asosiy qismi bo`lib xizmat qilmoqda. Ushbu sohada davom
ettirilayotgan islohotlar mahalliy va xalqaro bozorlarni mahsulot va xizmatlar bilan
ta`minlash imkonini bermoqda. Bugungi kunda O`zbekiston xalqaro hamjamiyatda
o`z ovoziga ega bo`lib, nufuzli xalqaro tashkilotlar a`zosi hisoblanadi. Dunyoning
yetakchi sanoati rivojlangan davlatlar bilan siyosiy-diplomatik, savdo-iqtisodiy va
madaniy aloqalar o`rnatilmoqda.
Boshqa davlatlar bilan erishilgan savdo munosabatlari respublikamizda
ishlab chiqarilayotgan mahsulot eksportini oshishiga, o`z navbatida uni
dunyoning rivojlangan davlatlar qatoriga qo`shilish imkoniyatini bermoqda.

Ushbu yo`nalishda amalga oshirilgan islohotlar natijasida 2019 yilning
yanvar-avgust oylarida respulikaning tashqi savdo aylanmasi hajmi 28 433,3
mln. AQSh dollarini tashkil etib, 7 911,3 mln. AQSh dollariga yoki o`tgan yilning
mos davriga nisbatan 38,6 % ga oshgan. Ushbu ko`rsatkichdan eksport hajmi 12
463,0 mln. AQSh dollariga (o`sish sur`ati – 46,7 %) va import hajmi esa 15 970,3
mln. AQSh dollariga (o`sish sur`ati – 32,8 %) yetdi. Hisobot davrida 3 507,3 mln.
AQSh dollari qiymatida passiv tashqi savdo aylanmasi qayd etildi. O`zbekiston
jahonning 181 dan ortiq mamlakatlari bilan savdo aloqalarini amalga oshirib
kelmoqda. Respublika tashqi savdo aylanmasining dunyo davlatlari qatoriga nisbatan
salmoqli hissasi Xitoyda (18,4%), Rossiya Federatsiyasida (14,5 %), Qozog`istonda
(8,1 %), Koreya Respublikasida (6,5 %), Turkiyada (5,7 %), Germaniyada (2,3 %) va
Qirg`izistonda (2,0 %) qayd etilgan.

Tashqi savdo aylanmasining tarkibiy dinamikasida ijobiy siljishlar
kuzatilmoqda. O`tgan yilning mos davri bilan solishtirganda tashqi savdo
aylanmasida eksportning ulushi 2,4 foizga ortgan.
MDH davlatlari bilan ananaviy savdo munosabatlari tufayli va tashqi
savdoni har tomonlama qo`llab quvvatlanishi natijasida MDHga a`zo davlatlar
bilan o`zaro savdoning O`zbekistonning tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 2019-
yilning yanvar-avgust oylarida 33,2 %ni (9 433,7 mln. AQSh dollari) tashkil etib,
o`tgan yilning tegishli davriga nisbatan 118,9 % o`sishni qayd etdi.

Shu bilan birga, boshqa xorijiy hamkor-davlatlar bilan ham joriy savdo
munosabatlari rivojlanishda davom etmoqda. Boshqa xorijiy davlatlarning tashqi
savdo aylanmasidagi ulushi 66,8 % ga yetib (18 999,6 mln. AQSh dollari) o`tgan
yilning mos davridagi tashqi savdo aylanmasiga nisbatan 150,9 % ga oshgan. Tashqi
iqtisodiy faoliyat bo`yicha 20 ta yirik hamkor-davlatlar orasidan besh davlatda faol
tashqi savdo balansi kuzatilgan, xususan, Qirg`iziston (388,1 mln. AQSh dollari),
Afg`oniston (359,9 mln. AQSh dollari), Tojikiston (88,6 mln. AQSh dollari),
Fransiya (35,4 mln. AQSh dollari) va Eron (8,6 mln. AQSh dollari). Qolgan 15 ta
davlatlar bilan passiv tashqi savdo balansi saqlanib qolmoqda.

Xulosa
Bugungi kunda mamlakatning jahon savdosida faol ishtiroki muhim
afzalliklarga ega: bu mamlakatda mavjud resurslardan yanada samarali foydalanish ,
ilm-fan va texnikaning jahon yutuqlariga qo'shilish, qisqa vaqt ichida o'z
iqtisodiyotini tarkibiy qayta qurish, shuningdek, aholining ehtiyojlarini to'liq va har
tomonlama qondirish imkonini beradi. Dunyoning hech bir mamlakati xalqaro
savdoda ishtirok etmasdan iqtisodni yaratishga muvaffaq bo'lmaydi.
Sarhisob qilar ekanmiz, xalqaro savdo hajmi jadal o'sib borayotgani, unda
tayyor mahsulotlar ulushi tobora ortib borayotganini aytish mumkin. Geografik va
tovar sifatida xalqaro savdoning tarkibi doimo o'zgarib, hozirgi vaqtda ikkita element
tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo qiluvchi rivojlangan mamlakatlar va
rivojlangan mamlakatlarga o'z mahsulotlarini yetkazib beradigan rivojlanayotgan
mamlakatlar.O‘zbekiston mustaqil taraqqiyotining qisqa tarixiy davrida respublikani
suveren davlat sifatida qaror toptirish yo‘lida katta ishlar amalga oshirildi. Bugungi
kunda O‘zbekistonni 165 ta davlat tan oladi. Dunyoning 120 dan ortiq davlatlari bilan
rasmiy diplomatik aloqalar o rnatilgan. Toshkentda 35 davlat o‘z elchixonasiniʻ
ochgan. Bugun O‘zbekiston eng nufuzli va nufuzli xalqaro tashkilotlarning to‘la
huquqli a’zosi bo‘lib, butun qit’adagi o‘nlab davlatlar bilan do‘stona aloqalar
o‘rnatmoqda, eng yirik bank-moliya organlari, nodavlat va nodavlat tashkilotlari
bilan yaqin hamkorlik qilib kelmoqda. Respublikada 88 ta xorijiy vakolatxonalar
akkreditatsiyadan o tgan, 24 ta hukumatlararo va 13 ta nodavlat notijorat tashkiloti
ʻ
faoliyat ko rsatmoqda. O‘tgan yillar davomida respublika ko‘plab muhim xalqaro
ʻ
konventsiyalarga qo‘shildi.
O‘zbekiston tashqi siyosat va tashqi iqtisodiy aloqalarni shakllantirish asosida o‘z
mustaqilligining dastlabki yillarida ishlab chiqilgan quyidagi fundamental
tamoyillarga amal qiladi:
Birinchidan, o'zaro manfaatlarni to'liq hisobga olgan holda milliy-davlat
manfaatlarining ustunligi;
Ikkinchidan, tenglik va o'zaro manfaatdorlik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga
aralashmaslik;

Uchinchidan, mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik,
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, tinchlik va xavfsizlikni saqlash;
To‘rtinchidan, xalqaro huquqning ichki huquqqa nisbatan ustuvorligi;
Beshinchidan, tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko‘p tomonlama
shartnomalar asosida rivojlantirish.
Jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvning ajralmas qismi davlatlarning turli
mintaqaviy birlashmalari bilan aloqalarni rivojlantirish hisoblanadi. O‘zbekiston
Yevropa Ittifoqi, YeXHT, NATO, EKO, IHT, Qo‘shilmaslik harakati va boshqa
mintaqaviy xalqaro tashkilotlar bilan samarali hamkorlik qilmoqda.
O‘zbekiston tashqi siyosatining Yevropa yo‘nalishi sezilarli darajada kengaydi – u
alohida Yevropa davlatlari bilan ham, o‘zining mintaqaviy, Yevropa integratsiyasi
muvaffaqiyatli amalga oshirilayotgan butun Yevropa qit’asi bilan ham hamkorlikni
o‘z ichiga oladi.
O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvining Yevropa tarkibiy
qismi milliy manfaatlarimiz nuqtai nazaridan hayotiy ahamiyatga ega. Yevropa va
umuman, butun G‘arb yuqori texnologiyalar va sarmoyalar manbai, bu zamonaviy
demokratiya va inson huquqlari ramzi. Bularning barchasi XXI asrga yuksak darajada
taraqqiy etgan va barqaror taraqqiyotga ega zamonaviy demokratik davlat sifatida
qadam qo‘yish yo‘lida yangilanish va taraqqiyotni strategik vazifa qilib qo‘ygan yosh
O‘zbekiston davlati uchun hayotiy zarurdir. Jamiyatimizning demokratik
o‘zgarishlarni chuqurlashtirish yo‘lida barqaror rivojlanishiga boshqa xalqaro
tashkilotlar, birinchi navbatda, Osiyo mintaqasi bilan yaqin hamkorlik ham xizmat
qilmoqda. O‘zbekiston Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari – Yaponiya,
Janubiy Koreya, Xitoy, Vyetnam, Malayziya, Hindiston, Indoneziya va boshqa
davlatlar bilan aloqalarini mustahkamlamoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlari bilan ikki
tomonlama munosabatlarimiz davlatlararo aloqalarning eng muhim yo‘nalishlarida
izchil va izchil rivojlanib bormoqda. Bunga 1996-yil yozida O‘zbekiston rasmiy
delegatsiyasining AQShga tashrifi, uning davomida AQSh Prezidenti B.Klinton va
boshqa yuqori martabali rasmiylar bilan uchrashuvlar o‘tkazilgani, davom etayotgan
O‘zbekiston-Amerika siyosiy maslahatlashuvlari yordam berdi. Keyingi yillarda

Yevropaning ko‘plab davlatlari – Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Belgiya,
Portugaliya, Avstriya, Gretsiya, Chexiya, Slovakiya, Ruminiya va boshqa bir qator
davlatlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ikki tomonlama aloqalar sezilarli darajada kengaydi
va mustahkamlandi. Mintaqaviy barqarorlikni ta'minlash va mintaqaviy darajada
integratsiya jarayonlarini rivojlantirish masalalarini hal qilishda avval Sovet Ittifoqi
tarkibiga kirgan mamlakatlar o'rtasida rivojlanayotgan munosabatlar alohida o'rin
tutadi.
Katta energiya resurslari, yuqori malakali mehnat resurslari bilan ishlaydigan
deyarli 150 million aholiga ega bo'lgan Rossiya, tovarlar, xizmatlar va kapital uchun
katta bozor hisoblanadi. Biroq, tashqi iqtisodiy sohada ushbu salohiyatni amalga
oshirish darajasi juda kichik. 1995 - yilda jahonning eksportidagi Rossiyaning ulushi
1,5% ni, importda esa 1% dan kamni tashkil etdi. Xalqaro savdo xalqaro iqtisodiy
munosabatlarning asosiy tarkibiy qismidir, chunki u mehnatni taqsimlash asosida
paydo bo'lgan turli mamlakatlarning tovar ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi aloqa
shaklidir. Har bir mamlakat eng katta afzalliklarga ega bo'lgan ishlab chiqarishga
ixtisoslashgan va ishlab chiqarish foydali bo'lmagan mahsulotlarni import qilishga
intiladi. Shuningdek, xalqaro savdoda turli xil iqtisodiy va siyosiy xavflar mavjud
bo'lib, ular turli vaqtlarda uning kelib chiqishini tushuntirishga harakat qiladigan
nazariyalar paydo bo'ldi va rad etildi , muayyan sharoitlarda maqsadlarni aniqlash,
afzalliklar, kamchiliklar va h. k.
Xalqaro savdoni tartibga solish katta ahamiyatga ega. Bu moddiy qadriyatlar, turli
xizmatlar, shuningdek, milliy ishlab chiqaruvchilar o'rtasida tajriba almashish
imkonini beradi. Tartibga solishning asosiy maqsadi bozor barqarorligi va prognoziga
erishish orqali davlatlar o'rtasida jahon iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish uchun
shart-sharoitlarni yaratishdir. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar savdo munosabatlarining
tashkiliy shakllari hisoblanadi. Tashqi savdo aylanmasi qiymati bo'yicha etakchi
bo'lgan asosiy hududlar paydo bo'ldi. Xalqaro savdoda mamlakatlarning roli ularning
rivojlanish darajasini belgilaydi. Shunday qilib, hozirgi bosqichda rivojlangan
davlatlar asosan tayyor mahsulot ishlab chiqarish va katta miqdordagi xom ashyoni
sotib olish hisobiga bo'ladilar. Rivojlanayotgan davlatlar tarkibida, aksincha, xom

ashyo eksporti va tayyor mahsulotlar importi ustunlik qiladi. Ayni paytda tashqi
savdoning eng katta hajmi Yevropada , undan keyin Osiyo (asosan Xitoy hisobiga) va
Shimoliy Amerikada, boshqa mintaqalarning ulushi unchalik katta emas. Hozirgi
vaqtda jahon savdo birjasida tayyor mahsulotlarning o'sish tendentsiyasi paydo
bo'lmoqda, ammo rivojlanayotgan davlatlar tarkibida tovarlarga ixtisoslashuv
mavjud. Shuni ta'kidlash kerakki, xom ashyoni iste'mol qilish ortib bormoqda, ammo
turli xil zaxiralarni yaratish orqali boshqa mahsulotlarning savdo darajasi orqada
qolmoqda. So'nggi yillarda yuqori texnologiyali tovarlar almashinuvi ortib bormoqda,
kimyo mahsulotlari savdosi ham jadal rivojlanmoqda.
Jahon savdosiga ta'sir ko'rsatadigan eng yirik tovar bozorlari orasida mashinalar va
transport uskunalari bozori, tabiy yoqilg'i bozori, shuningdek, qora va rangli metallar
bozori mavjud. Zamonaviy sharoitda yarim tayyor mahsulotlar almashinuvi katta
ahamiyatga ega.
Vaqt o'tishi bilan global tovar bozorining tabiati o'zgarganligini xulosa qilish
mumkin. Hozir dinamikada xalqaro savdoda tayyor mahsulot ulushining o'sishi
kuzatilmoqda. Jahon savdosining tuzilishi, ham geografik, ham tovar o'zgaruvchan
bo'lib, hozirgi vaqtda ikkita element tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo
qiluvchi rivojlangan mamlakatlar va o'z mahsulotlarini rivojlangan mamlakatlarga
yetkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.

Foydalanilgan a dabiyotlar r o’yxat
1. Adrianov V.A. Xalqaro savdo MEO-ning asosiy tarkibiy qismi sifatida. -M.
Drofa. -2017.
2. Abramov A. Xalqaro savdo. -M.: Bustard. 2017 yil.
3. Adno Yu. V. Xalqaro savdo nazariyalari. -M.: Bustard. -2016.
4. Gluxov N.V. Afonichkin V.A. Xalqaro savdo asoslari. - SPb .: PETER.-2016.
5. Ermakov A.O. Hozirgi bosqichda xalqaro savdoning shakllari va ularning
xususiyatlari. -M. Litera. - 2015.
6. Jilin K.A. Xalqaro savdo rivojlanishining hozirgi holati va tendentsiyalari. -
SPb .: PETER.-2016.
7. Ivashchenko A.A. Tovar tarkibi. - M.: Xalqaro munosabatlar. - 2011 yil.
8. Kireev A. Xalqaro iqtisodiyot. Birinchi qism. M. Xalqaro munosabatlar. -
2016.
9. Krugman P., Obstfeld M. Xalqaro iqtisodiyot. 5. nashr - Sankt-Peterburg: Piter
- 2013 yil.
10. Lolikova A.P., Lurkov P.O. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy
munosabatlar. - Simferopol: SONAT, 2014 yil.
11. Ustinov I.N. Jahon savdo: statistik tahliliy ma'lumotnoma. -
M.: Iqtisodiyot , 2014 yil
12. Fattrell C. Savdo asoslari - Tolyatti: Dovgan nashriyoti , - 2015 yil.
13. Xodiev B.Yu., Shodmonov Sh.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi.
Darslik. – T.: Barkamol fayz-media, 2017. – 783 bet.
14. Razzoqov A., Toshmatov Sh., O’rmonov N. Iqtisodiy
ta’limotlar tarixi. Darslik (lotin yozuvida). - T. “Iqtisod-moliya”, 2007. –
320 b.
15. Kochetkov A.A. Ekonomicheskaya teoriya: Uchebnik dlya
bakalavrov / Moskva.: Dashkov i K, 2016. - 696 c.
16. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th

Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015.

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari

Sotib olish