O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	684.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

0 Sotish

O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishlari

Sotib olish

O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishlari .
Mundarija :
Kirish………………………………………………………………………………3
1. Tashqi iqtisodiy faoliyat va uning turlari .
……………………………………….. 6
2 . Tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishlari …………………………….. 9
3 . Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish
………………….. 17
4 . O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirish uchun olib
borilayotgan ishlar ……………………..
…………………………………………. 22
5 . O zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasiʻ
……………………….. 30
Xulosa…………………………………………………….……………………....36
Foydalanilgan adabiyotlar …………………………….
…………………….....38

Kirish
Hozirgi kunda davlatlar o‘rtasidagi xalqaro savdoning rivojlanishi, ishlab
chiqarish integratsiyalashuvining kengayishi va takomillashuvi tashqi iqtisodiy
faoliyatning yanada erkinlashuviga sabab bo‘lmoqda. Bugungi bozor islohotlari
munosabatlarining yangi strategiyasi asosiy yo‘nalishlaridan biri - tashqi iqtisodiy
faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishni muvofiqlashtirish hisoblanadi. Bu
munosabatlar bozor munosabatlari shakllanishi sharoitida siyosiy, ijtimoiy-
iqtisodiy islohotlar samarasi, mamlakat ichki va tashqi iqtisodiy manfaatlarini
himoya qiIishga qaratilgan jihatlarni, shu jumladan, tashqi iqtisodiy muvozanatni
ta‘minlash, eksport va import munosabatIarda ilg‘or siljishlami rag‘batlantirish,
xorijiy kapital oqimini kuchaytirishga yo‘naltirilgan vakolatIi davlat tashkilotlari
tomonidan amalga oshiriladigan qonunchilik, ijroiya va nazorat qilish
yo‘nalishidagi chora-tadbirlar tizimini yaratishni o‘z ichiga oladi. Tashqi iqtisodiy
faoliyatni oqilona tartibga solish davlat iqtisodiy rivojlanish strategiyasining
muhim tarkibiy qismi sanaladi. Bu esa o‘z navbatida, mamlakatning o'ziga xos
ichki va tashqi sharoitlarini inobatga olgan holda, jahon bozorining salbiy
o‘zgarishlaridan himoya qiluvchi, unda egallangan mavqeni saqlab qolish va
kengaytirishni ta’minlovchi maqbul darajadagi protektsionizm va erkin savdo
siyosati qo‘llanilishini taqozo etadi. O‘tish davri iqtisodiyotini boshidan
kechirayotgan mamlakat tashqi iqtisodiy aloqalarini kengaytirish uchun o‘zini
erkin bozor girdobiga tashlab qo‘ya olmaydi.
Bunday sharoitda davlatning rivojlantirish kafolati sifatida faol qatnashuviga
zaruriyat tug‘iladi. Bozor munosabatIariga o‘tishning ilk bosqichlarida tashqi
iqtisodiy aloqalaming davlat tomonidan tartibga solinishi, ayniqsa, muhimdir. Bu
esa, birinchi navbatda, tashqi savdo va tashqi iqtisodiy faoliyatning boshqa
2

shakllarini 3 tartibga solish mexanizmlarini o‘zgaruvchan ichki va tashqi
sharoitlarga muntazam moslashtirib borishni, ya’ni oqilona tashqi iqtisodiy siyosat
yurgizishni talab etadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida, bozor munosabatlarining
asosiy tamoyillari amalda bo‘lishi davlat tomonidan, mamlakat iqtisodiy
xavfsizligini ta’minlash va umummilliy manfaatlarni himoya qilish, tashqi
iqtisodiy faoliyatni tartibga solish maqsadida amalga oshiriladi. Tashqi iqtisodiy
faoliyatni tartibga solish bo‘yicha davlat organlarining faoliyati deyarli barcha
mamlakatlarda amalga oshiriladi. Lekin bu faoliyatning ko‘lami, shakllari va
usullari, aniq maqsad va vazifalari har bir mamlakatning hududiy jihatdan katta-
kichikligidan, jahon xo‘jaligida tutgan o‘rni, tashqi va ichki siyosatidan kelib
chiqqan holda belgilanadi.
Respublika hukumati tomonidan tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishga
qaratilgan bir qator chora-tadbirlarning amalga oshirilishi va zaruriy huquqiy
asoslarning yaratilishi O‘zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslarining
xorijiy mamlakatlar jismoniy va yuridik shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar
bilan o‘zaro foydali hamkorlik aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirishga imkon berdi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi «Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risidagi
Qonunining qabul qilinishi bu ishlarni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy
ta’moyillarini belgilab berdi. Mazkur qonunning 17 -moddasiga ko‘ra
ular .quyidagi yo‘llar bilan amalga oshiriladi:
 tashqi iqtisodiy faoliyatning qonunchilik negizini shakllantirish va
takomillashtirish;
 valyuta siyosati orqali amaiga oshirish;
 soliq siyosati orqali tartibga solish;
 ta’rif va nota’rif yo‘l-yo‘riqlar orqali tartibga solish;
 O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlariga rioya etilishi uchun
himoya, kompensatsiya va dempingga qarshi choralarni qo‘lIash;
 tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilash, shu jumladan
miqdoriy cheklovlar o‘rnatish hamda tovarlarning ayrim turlarini eksport va
import qilinishi ustidan davlat monopoliyasini o‘rnatish;
3

 texnikaviy, fannakologiya, sanitariya, veterinariya, fitosanitariya, ekologiya
standartlari va talablarini belgilash;
 tashqi iqtisodiy faoliyat subyektari uchun preferentsiya va imtiyozIar berish.
O‘zbekistonda ko‘plab korxona va birlashmalar, korporatsiya va
kompaniyalar, firma va boshqa tashkilotlar xorijlik sheriklar bilan tashqi savdo
aloqalarini muvaffaqiyatli rivojlantirmoqda, xorijlik investorlar ishtirokida yirik
investitsiya loyihalarini amalga oshirmoqda, xalqaro ishlab chiqarish hamkorligini
kengaytinmoqda va chuqurlashtirmoqda. Tashqi iqtisodiy aloqalaming ushbu
shakllari milliy iqtisodiyotni rivojlantirishga ta’sir ko‘rsatadi. Ana shu ta’sir
natijalarining tahlili va xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etishini hisobga olgan
holda iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollarini belgilash tashqi iqtisodiy aloqalar va
tashqi iqtisodiy faoliyat tushunchalarining mazmuni to‘g‘risida aniq tasavvurga
asoslanishi kerak .
4

1. Tashqi iqtisodiy faoliyat va uning turlari .
Tashqi iqtisodiy faoliyat deganda O‘zbekiston Respublikasi yuridik va
jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari,
shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro foydali iqtisodiy aloqalarni o‘rnatish
va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi . O‘zbekiston Respublikasida
ro‘yxatga olingan yuridik shaxslar, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining
hududida doimiy yashash joyiga ega bo‘lgan va yakka tartibdagi tadbirkor sifatida
ro‘yxatga olingan jismoniy shaxslar tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanishga
haqlidir. O‘zbekiston Respublikasining davlat organlari, agar qonunchilikda
boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga
oshirishlari mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy prinsiplari quyidagilardan iborat:
 tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining erkinligi va iqtisodiy mustaqilligi;
 tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining tengligi;
 savdo-iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirishda kamsitishlarga yo‘l
qo‘yilmasligi;
 tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdan o‘zaro manfaatdorlik;
 tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlari
davlat tomonidan himoya qilinishi.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari
Tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirayotgan O‘zbekiston
Respublikasining yuridik va jismoniy shaxslari tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari
hisoblanadilar.
Tashqi iqtisodiy faoliyat obyektlari
5

Oldi-sotdi yoki ayirboshlash obyekti bo‘lgan tovarlar, ishlar (xizmatlar), har
qanday mol-mulkka, shu jumladan, qimmatli qog‘ozlar, valyuta qimmatliklariga,
elektr, issiqlik energiyasi va boshqa turdagi energiyaga, transport vositalariga,
intellektual mulk obyektlariga nisbatan, tashqi iqtisodiy faoliyatda foydalanilishi
qonunchilik bilan taqiqlanganlarini istisno etganda, tashqi iqtisodiy faoliyat amalga
oshirilishi mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining huquqlari
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari bunday faoliyatni amalga oshirishda teng
huquqlarga egadir.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari quyidagi huquqlarga ega:
 qonunchilik doirasida tashqi iqtisodiy faoliyatda qatnashish shakllarini
mustaqil belgilash, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish uchun o‘z
xohishiga ko‘ra boshqa yuridik va jismoniy shaxslarni shartnoma asosida
belgilangan tartibda jalb qilish;
 tashqi iqtisodiy faoliyat natijalariga, shu jumladan milliy va chet el
valyutasidagi daromadga qonunchilikka muvofiq mustaqil ravishda egalik
qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari qonunchilikka muvofiq boshqa
huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining majburiyatlari
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari:
 tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risidagi hisobotni qonunchilikda belgilangan
tartibda taqdim etishi;
 O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirilayotgan tovarlarning
O‘zbekistonda belgilab qo‘yilgan texnikaviy, farmakologiya, sanitariya,
veterinariya, veterinariya-sanitariya, fitosanitariya, ekologiya standartlari,
talablari, qoidalari va normalariga muvofiqligini tasdiqlovchi hujjatlarni
belgilangan tartibda taqdim etishi shart.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari zimmasida qonunchilikka muvofiq
boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin.
6

Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning iqtisodiy usullari savdo
siyosatining vositalari.- bojxona bojlari, soliqlar (QQS, aksiz solig'i va boshqalar)
va bojxona yig‘imlariga asoslanadi. Bu vositalarini qo‘lIash orqali davlatning
tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari manfaatlariga ta’sir ko'rsatadi. Ular ko'proq
bozor munosabatlari tabiatiga mos keladi va shu sabab hozirda tashqi iqtisodiy
faoliyatni tartibga solishda asosiy rol o'ynaydi. Ma’muriy usullar tarkibiga davlat
qoidalari, me’yorlari, taqiqlashlari kiradi. Bular yordarnida davlat bevosita tashqi
iqtisodiy faoliyat subyektlariga ta’sir ko'rsatib, ular faoliyatlarining turli jihatlarini
jamiyat manfaatlari yo‘lida chegaralaydi. Ma’muriy usullar hamma hollarda ham,
o‘z tabiatiga ko‘ra, bozor munosabatlariga muvofiq kelmaydi va shuning uchun
ham ularni qo‘lIash kundan-kunga kamayib borayapti.
Tashqi iqtisodiy aloqalar - iqtisodiyotni barcha tarmoqlari va faoliyatning
boshqa sohalarida davlat va uning subyektlari xalqaro hamkorligining xilma-xil
shakllari tizimidir. Davlat subyektlariga o‘z zimmasiga davlat tomonidan
yuklangan huquq va majburiyatlaming tasarrufchilari kiradi. Bular o'zini o'zi
boshqaradigan hududlar, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, xo‘jalik yurituvchi
subyektlar , aksiyadorlik jamiyatlari, davlat korxonalari, kichik va o‘rta
korxonalar, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar, xususiy tadbirkorlar va
hokazolardir. Binobarin, tashqi iqtisodiy aloqalar - aniq bir mamlakatning boshqa
mamlakatlar bilan xalqaro mehnat taqsimotiga, fan va ishlab chiqarishni
ixtisoslashtirishga hamda boshqa omillarga asoslangan ishlab chiqarish, savdo,
siyosiy va boshqa xil munosabatlaridir. Tashqi iqtisodiy faoliyat tashqi iqtisodiy
aloqalarni ro‘yobga chiqarish jarayoni. Tashqi iqtisodiy aloqalar xalqaro mehnat
taqsimoti, ishlab chiqarish va fanni ixtisoslashtirish, xo‘jaIik hayotini
baynalminallashtirish jarayonidan obyektiv ravishda kelib chiqadi. Tashqi iqtisodiy
aloqalaming shakllanishi va rivojlanishi alohida oIingan mamlakatlarning o‘zaro
aloqalari va bir-biriga bog‘liqligining kuchayishi bilan belgilanadi. Xalqaro
mehnat taqsimotining iqtisodiy mazmuni birgalikdagi ishlab chiqarishni tashkil
etish usullarida ifodalanadi. Bunda turli mamlakatlarning korxonalari muayyan
tovar yoki xizmatlami tayyorlashga ixtisoslashadi, so‘ngra ulami ayirboshlaydilar.
7

Tovar ayirboshlash pulli yoki pulsiz asosda amalga oshiriIishi mumkin. Ko‘pchilik
hollarda ayirboshlash asosan birinchi variant bo‘yicha yuz beradi, ya‘ni xorijdan
mahsulot oladigan taraf uning egasiga barcha xarajatlami to‘laydi. Turli tufhalar,
insonparvarlik yordamlari, ishlarni muvofiqlashtirish, umumiy qarorlami
muhokama va qabul qilish, tajriba almashish, standartlarning xalqaro miqyosda
birxiIlashtirilishi, atrof muhitni muhofaza qilishga doir chora-tadbirlar va
hokazolar ayirboshlashning pulsiz turlariga kiradi.
Shunday qilib, davlatni tashqi iqtisodiy aloqalari turli sohalarda: tashqi savdo,
fan-texnika, ishlab chiqarish. investitsiya, valyuta-moliya va kredit , axborot ,
madaniyat va sport turlari, mehnat resurslarini olib o‘tishda o‘rnatiladi. Tashqi
iqtisodiy aloqalaming ana shu turlarini quyidagi shakllarga birlashtirish mumkin:
savdo (tovarlami ayirboshlash , xizmatlar ko‘rsatish), qo‘shma tadbirkorlik ,
hamkorlikning boshqa turlari. Ular xalqaro iqtisodiy munosabatlar amaliyotida
ayniqsa keng tarqalgan. Tashqi iqtisodiy faoliyat tashqi savdoga asoslanadi, chunki
bunday faoliyat tufayli mamlakatlar o'z ishlab chiqarish rcsurslaridan foydalanish
samaradorligini oshirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
2 . Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlari .
Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardir:
 xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik;
 tashqi savdo faoliyati;
 chet el investitsiyalarini jalb qilish;
 O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati.
Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik
Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik ishlab chiqarish, moliya, bank va
sug‘urta faoliyati, ta’lim va kadrlarni tayyorlash, turizm, sog‘liqni saqlash, ilmiy-
texnikaviy, madaniy, ekologiya, gumanitar va boshqa sohalarda qonunchilikda
belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat
subyektlarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek
xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro foydali aloqalarni o‘rnatishi va kengaytirishga
qaratilgan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdir.
8

Xalqaro iqtisodiy hamkorlik — xalqaro iqtisodiy munosabatlarning muhim
ko rinishlaridan biri. Jahon xo‘jaligining rivojlanib, globallashuv jarayoniningʻ
chuqurlashib borishi bilan Xalqaro iqtisodiy hamkorlikning milliy iqtisodiyot
taraqqiyotidagi ahamiyati ortib boradi. Uning asosiy sub yektlari — davlatlar,
ʼ
transmilliy kompaniyalar, mintaqaviy va xalqaro iqtisodiy tashkilotlar hisoblanadi.
20-asrning 80-yillaridan e tiboran, Xalqaro iqtisodiy hamkorlik doirasi kengayib,
ʼ
iqtisodiy munosabatlarni keng ko lamda qamrab oldi, tashki va xalqaro savdo,
ʻ
kredit munosabatlari, valyuta va to lov — hisob kitob sohasi, migratsiya va kapital
ʻ
chiqarish, mintaqaviy integratsiya, transmilliy kompaniyalarni tashkil etish va
kredit-moliya intlarini shakllantirish, xalqaro iqtisodiy munosabatlarni tartibga
solib, ilmiytexnika va ishlab chiqarish sohalarida muvaffaqiyatli amalga
oshirilmoqda. Xalqaro iqtisodiy hamkorlik uning sub yektlari iqtisodiy
ʼ
manfaatlarini milliy chegaralardan tashqarida ro yobga chiqarishning eng maqbul
ʻ
yo li hisoblanadi. Jahon davlatlari o zlarining tub ichki manfaatlarini amalga
ʻ ʻ
oshirish maqsadida, ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyot darajasidan kelib chiqqan holda
Xalqaro iqtisodiy hamkorlikning muayyan yo nalishlarida faollik ko rsatadilar.
ʻ ʻ
Mas, sanoati rivojlangan mamlakatlarning axborot texnologiyalari savdosida,
xalqaro valyuta - kredit va moliyaviy intlar faoliyatida yuqori mavqe bilan ishtiroki
kuzatiladi. Rivojlanayotgan mamlakatlar Xalqaro iqtisodiy hamkorlikning ishchi
migratsiyasi, kapital kiritish, investitsiya tovarlar importi yo nalishlariga ustuvorlik
ʻ
beradilar.
O zbekistonda mustaqillik yillarida jahon xo jaligiga chuqurroq
ʻ ʻ
integratsiyalashish maqsadida Xalqaro iqtisodiy hamkorlik bir necha
yo nalishlarida rivojlantirilmoqda. Tashqi savdo tarkibini takomillashtirish,
ʻ
xorijiy investitsiyalarni jalb etish, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyatida
qatnashish, mintaqaviy iqtisodiy birlashmalar bilan hamkorlik qilish shular
jumlasidandir. Keyingi yillarda O zbekiston ishchi kuchini eksport qilish borasida
ʻ
ham xorij mamlakatlari bilan yaqindan hamkorlik qilmoqda .
Tashqi savdo faoliyati
9

Tashqi savdo faoliyati xalqaro tovarlar, ishlar (xizmatlar) savdosi sohasidagi
tadbirkorlik faoliyatidir. Tashqi savdo faoliyati tovarlarni, ishlarni (xizmatlarni)
eksport va import qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Tovarlarning O‘zbekiston
Respublikasi bojxona hududidan ularni qayta olib kirish to‘g‘risidagi majburiyatni
olmasdan olib chiqib ketilishi, agar qonunchilikda boshqacha qoida belgilanmagan
bo‘lsa, tovarlar eksportidir. Tovarlarning O‘zbekiston Respublikasi bojxona
hududiga ularni qayta olib chiqib ketish to‘g‘risidagi majburiyatni olmasdan olib
kirilishi tovarlar importidir.
O‘zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsi tomonidan xorijiy
davlatning yuridik yoki jismoniy shaxsi uchun ishlar bajarish (xizmatlar
ko‘rsatish), ularning bajarilish (ko‘rsatilish) joyidan qat’i nazar, ishlar (xizmatlar)
eksportidir.
Xorijiy davlatning yuridik yoki jismoniy shaxsi tomonidan O‘zbekiston
Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsi uchun ishlar bajarish (xizmatlar
ko‘rsatish), ularning bajarilish (ko‘rsatilish) joyidan qat’i nazar, ishlar (xizmatlar)
importidir.
Tashqi savdo faoliyati tovarlar, ishlar, xizmatlar, axborot, intellektual faoliyat
natijalari , shu jumladan, ularga doir mutlaq huquqlar (intellektual mulk bilan
xalqaro ayirboshlash sohasida) tadbirkorlik faoliyatining alohida turidir. Bunda
tovar deganda har qanday harakatlanuvchi mol-mulk (shu jumladan, energiyaning
barcha turlari) va ko‘chmas mulkka kiritilgan, tashqi savdo faoliyatining predmeti
bo‘lgan havo, dengiz kemalari va ichki suzish kemalari hamda fazoviy obyektlar
tushuniladi. Xalqaro tashishlar to‘g‘risidagi shartnoma chog‘ida foydalaniladigan
transport vositalari tovar hisoblanmaydi.
Eksport - tovar, xizmatlar, intellektual mulk natijalari, shu jumladan , ularga
doir mutlaq huquqlarni bojxona hududidan xorijga qaytarib olib kelish
majburiyatisiz olib chiqishdir. Eksport fakti tovar bojxona chegarasini kesib
o‘tgan, xizmatlar va inteIlektual faoliyat natijalariga doir huquqlar taqdim etilgan
paytda qayd etiladi. Bojxona hududidan xorijga tovarlar olib chiqilmaydigan ayrim
tijorat operatsiyalari tovarlar eksportiga tenglashtiriladi.
10

Import – tovarlar, ishlar, xizmatlar , inteIlektual faoliyat natijajarini, shu
jumladan ,ularga doir favqulodda huquqlarni bojxona hududiga qaytarib olib
chiqish majburiyatisiz olib kelishdir. Import fakti tovar bojxona chegarasini kesib
o'tgan. xizmatlar va inteIlektual faoliyat natijalariga doir huquqlar olingan paytda
qayd etiladi. O‘zbekiston bojxona hududining maqomi O‘zbekiston
Respublikasining Bojxona kodeksi bilan belgilangan. Uning hududiga erkin
bojxona zonalari va erkin omborlar bo‘lishi mumkin, ularning hududi O‘zbekiston
Respublikasi bojxona hududidan tashqarida joylashgan deb qaraladi. O‘zbekiston
Respublikasi bojxona hududining chegaralan, erkin bojxona zonalari va erkin
omborlar tegralari O‘zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi hisoblanadi.
Chet el investitsiyalarini jalb qilish
Chet ellik investorlar tomonidan tadbirkorlik faoliyati obyektlariga hamda
qonunchilikda taqiqlanmagan faoliyatning boshqa turlariga kiritilayotgan moddiy
va nomoddiy ne’matlarning barcha turlari hamda ularga bo‘lgan huquqlar, shu
jumladan intellektual mulkka bo‘lgan huquqlar, shuningdek chet el
investitsiyalaridan olinadigan har qanday daromad O‘zbekiston Respublikasi
hududidagi chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalarini amalga oshirish
shakllari va tartibi qonunchilik bilan belgilanadi.
Chet ellik investorlar tomonidan O‘zbekiston Respublikasida chet el
investitsiyalaridan olingan hamda O‘zbekiston Respublikasi hududida tadbirkorlik
faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga
qo‘shiladigan har qanday daromad, shu jumladan foyda, foizlar, dividendlar,
royalti, litsenziya va vositachilik haqlari, texnikaviy yordam, texnik xizmat
ko‘rsatish uchun to‘lovlar hamda boshqa shakldagi mukofotlar chet el
investitsiyalar deb e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasida chet ellik investorlar quyidagilar bo‘lishi
mumkin:
 chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma’muriy yoki hududiy organlari;
11

 davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan
yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo‘lgan xalqaro tashkilotlar;
 chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat
ko‘rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har qanday shirkatlar,
tashkilotlar yoki uyushmalar;
 chet davlat fuqarolari va O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida doimiy
ravishda yashovchi fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar.
Chet ellik investorlar O‘zbekiston Respublikasi hududida investitsiyalarni
quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirishlari mumkin:
 O‘zbekiston Respublikasining yuridik va (yoki) jismoniy shaxslari bilan
birgalikda tashkil etilgan xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlarining, banklar,
sug‘urta tashkilotlari va boshqa korxonalarning ustav jamg‘armalarida va
boshqa mol-mulkida ulush qo‘shib qatnashish;
 chet ellik investorlarga to‘liq qarashli bo‘lgan xo‘jalik jamiyatlari va
shirkatlarini, banklar, sug‘urta tashkilotlari va boshqa korxonalarni barpo
etish va rivojlantirish;
 mol-mulk, aksiyalar va boshqa qimmatli qog‘ozlarni sotib olish;
 intellektual mulkka, shu jumladan mualliflik huquqlari, patentlar, tovar
belgilari, foydali modellar, sanoat namunalari, firma nomlari va nou-xauga,
shuningdek ishchanlik nufuziga (gudvillga) huquqlar kiritish;
 konsessiyalar, shu jumladan tabiiy resurslarni qidirish, ishlab chiqish, qazib
olish yoki ulardan foydalanishga bo‘lgan konsessiyalar olish;
 savdo va xizmat ko‘rsatish sohalari obyektlariga, turar joy binolariga ular
joylashgan yer uchastkalari bilan birgalikda mulk huquqini, shuningdek
yerga egalik qilish va undan foydalanish (shu jumladan ijara asosida
foydalanish) hamda tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish
huquqlarini sotib olish;
 mahsulot taqsimotiga oid bitimlarga muvofiq yer qa’ri uchastkalarida
konlarni aniqlash, qidirish hamda foydali qazilmalarni kavlab olish huquqini
olish orqali.
12

Chet ellik investorlar O‘zbekiston Respublikasi hududida investitsiyalarni
amaldagi qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan boshqa shakllarda ham amalga
oshirishlari mumkin.Chet el investitsiyalari birlamchi yoki takroran amalga
oshirilayotgan shakllarining o‘zgartirilishi ularning investitsiya sifatidagi mohiyati
o‘zgarishiga olib kelmaydi.
Chet el investitsiyalarini jalb etish, ro‘yobga chiqarish va himoya qilish
maqsadida hukumat tomonidan vakolat berilgan organ, davlat boshqaruvining
boshqa organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek hukumatga
qarashli bo‘lmagan manfaatdor tashkilotlar:
 O‘zbekiston Respublikasida investitsiya faoliyatining imkoniyatlari va shart-
sharoitlari to‘g‘risida axborot tayyorlaydilar hamda tarqatadilar;
 potensial investorlarga faoliyatning yuridik, iqtisodiy va boshqa jihatlari
bo‘yicha maslahatlar beradilar hamda yuzaga keluvchi masalalarni hal
etishda zarur yordam ko‘rsatadilar;
 chet ellik investorlar faoliyatining huquqiy bazasini takomillashtirish
yuzasidan takliflar ishlab chiqadilar;
 chet el investitsiyalari masalalari bo‘yicha xalqaro munosabatlarda o‘z
vakolatlari doirasida O‘zbekiston Respublikasi nomidan ish ko‘radilar;
 chet el investitsiyalarini jalb etish, ro‘yobga chiqarish va himoya qilishga
qaratilgan boshqa vazifalarni bajaradilar.
O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati
O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi tadbirkorlik va boshqa faoliyat
obyektlariga moddiy va nomoddiy ne’matlarni hamda ularga bo‘lgan huquqlarni
qo‘yish bilan bog‘liq tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari harakatlarining yig‘indisi
O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati deb e’tirof etiladi.
O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati qonunchilikda
belgilangan tartibda quyidagi yo‘llar bilan amalga oshirilishi mumkin:
 yuridik shaxslar tashkil etish yoki ustav fondlarida (kapitallarida) ulushbay
asosda, shu jumladan mol-mulk va aksiyalar sotib olish yo‘li bilan
qatnashish;
13

 O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida vakolatxonalar, filiallar va boshqa
alohida bo‘linmalar ta’sis etish;
 qimmatli qog‘ozlarni, shu jumladan xorijiy davlatlarning rezidentlari
tomonidan tasdiqlangan qarz majburiyatlarini sotib olish;
 konsessiyalarni, shu jumladan tabiiy resurslarni qidirish, izlab topish, qazib
olish yoxud ulardan foydalanishga mo‘ljallangan konsessiyalarni qo‘lga
kiritish;
 mulk huquqini, shuningdek, erga hamda boshqa tabiiy resurslarga egalik
qilish va ulardan foydalanish huquqini qo‘lga kiritish.
O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati xorijiy
davlatning qonunchiligida va O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligida
nazarda tutilgan boshqa shakllarda ham amalga oshirilishi mumkin.
Ijtimoiy soha, tadbirkorlik, ilmiy va qonunchilik bilan taqiqlanmagan boshqa
faoliyat turlarining obyektlari investitsiya faoliyati obyektlaridir.
Barpo etilishi va foydalanilishi qonunchilikda belgilangan sanitariya-
gigiyena, radiatsiya, ekologiya, arxitektura-shaharsozlik talablariga va boshqa
talablarga javob bermaydigan, yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlarini,
erkinliklarini hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini buzadigan
obyektlarga investitsiya qilish taqiqlanadi.
O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari, yakka tartibdagi tadbirkorlari va
yuridik shaxslari — rezidentlari, davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat
hokimiyati organlari, chet davlatlar, chet davlatlarning ma’muriy yoki hududiy
organlari, xalqaro tashkilotlar hamda chet ellik yuridik shaxslar va fuqarolar,
shuningdek fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar investitsiya faoliyatining subyektlaridir.
Investitsiya faoliyatining ishtirokchisi:
 birja, tanlov va tender savdolarining, elektron do‘konlarning va kim oshdi
savdolarining ishtirokchisi bo‘lishga;
 investorlar bilan ularning buyurtmalarini bajarish yuzasidan shartnomalar
tuzishga;
14

 agar shartnomada boshqacha tartib belgilanmagan bo‘lsa, o‘zining investor
oldidagi majburiyatlarini bajarishga boshqa shaxslarni jalb qilishga haqli.
Investitsiya faoliyatining ishtirokchisi:
 qonunchilikda belgilangan normalar, qoidalar va standartlarga, shu jumladan
raqobat to‘g‘risidagi, korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risidagi,
investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risidagi, mehnat to‘g‘risidagi,
shaharsozlik to‘g‘risidagi va atrof-muhitni muhofaza qilish to‘g‘risidagi
qonunchilik talablariga rioya qilishi;
 shartnoma shartlarini o‘z vaqtida va lozim darajada bajarishi;
 shartnoma shartlarini bajarmaganligi yoki lozim darajada bajarmaganligi
sababli investorga yetkazilgan zararlarning o‘rnini qoplashi;
 davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlarining o‘z
vakolatlari doirasida qo‘yiladigan talablarini bajarishi shart.
O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari bo‘lgan jismoniy va yuridik shaxslar
O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida investitsiya faoliyatini amalga oshirish
huquqiga ega.Chet davlatlarning hududiga investitsiyalar yuborishni tartibga solish
ushbu Qonunga, hududida investitsiya faoliyati amalga oshirilayotgan davlatning
qonunchiligiga, shuningdek O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga
muvofiq amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasining davlat boshqaruvi organlari O‘zbekiston
Respublikasidan tashqarida investitsiya faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega.
O‘zbekiston Respublikasining mol-mulkini chet davlatlar hududidagi yuridik
shaxslarning ustav fondlariga (ustav kapitallariga) kiritish mulkdorning yoki u
vakolat bergan davlat boshqaruvi organlarining roziligi bilan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari bo‘lgan jismoniy va yuridik
shaxslarning O‘zbekiston Respublikasidan tashqaridagi investitsiya faoliyati
quyidagi shakllarda amalga oshirilishi mumkin:
 O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari bo‘lgan jismoniy va yuridik
shaxslarning investitsiyalari ishtirokidagi yuridik shaxslarni, shuningdek
ularning shu’ba korxonalarini, filiallarini, vakolatxonalarini va boshqa
15

alohida bo‘linmalarini chet davlatning qonunchiligi talablariga rioya etgan
holda tashkil etish;
 mol-mulkni yoki mulkiy huquqlarni olish;
 chet davlatlarning qonunchiligiga zid bo‘lmagan hamda O‘zbekiston
Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq bo‘lgan boshqa har
qanday shakllar.
3 . Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish .
Bozor islohotlari yangi strategiyasining asosiy yo‘nalishlaridan biri, tashqi
iqtisodiy faoIiyatni davlat tomonidun tartibga solishni optimallashtirish
hisoblanadi. Mamlakatning iqtisodiy mustahkamlanishi, barqaror rivojlanishi,
uning jahon xo‘jaligi tizimiga muvaffaqiyatli integratsiyalashuvi ko‘p jihatdan
davlatning barcha ko‘rinishidagi tashqi iqtisodiy siyosatni erkinlashtirishga
bog‘liq. Tashqi iqtisodiy faoliyatni oqilona tartibga solish iqtisodiy rivojlanishdagi
davlat strategiyasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu esa o‘z navbatida
mamlakatning o‘ziga xos ichki va tashqi sharoitlarini inobatga olgan holda, jahon
bozorining salbiy o‘zgarishlaridan himoya qiluvchi, unda egallangan mavqelami
saqlab qolish va kengaytirishni ta’minlovchi optimal darajada protektsionizm va
erkin savdo siyosati qo‘llanilishini taqazo etadi. O‘tish davri iqtisodiyotini
boshidan kechirayotgan mamlakat iqtisodiy aloqalarini kengaytirish uchun
davlatning rivojlantirish kafolati sifatida faol qatnashuviga zaruriyat tug‘iladi.
Bozor munosabatlariga o‘tishning ilk bosqichlarida tashqi iqtisodiy aloqalaming
(TlA) davlat tomonidan tartibga solinishi ayniqsa muhim. Bu esa birinchi navbatda
tashqi savdoni va tashqi iqtisodiy faoliyatning boshqa shakllarini tartibga solish
mexanizmlarini o'zgaruvchan ichki va tashqi sharoitlarga muntazam moslashtirib
borishni, ya’ni oqilona tashqi iqtisodiy siyosat yurgazishni talab etadi.
Tashqi iqtisodiy aloqalarni davlat tomonidan tartibga solish - bozor
munosabatlari shakllanishi sharoitida siyosiy va ijtimoiy iqtisodiy islohatlar
samarasi va dinamikasini oshirish maqsadida, mamlakat ichki va tashqi iqtisodiy
16

manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan, jumladan tashqi iqtisodiy muvozanatni
ta’minlash, eksport va import tarkibida progressiv siljishlami rag‘batlantirish,
xorijiy kapitallar oqimini kuchaytirishga yo'natirilgan vakolatli davlat tashkilotlari
tomonidan amalga oshiriladigan qonunchilik, ijroiya va nazorat qilish
yo'nalishidagi chora tadbirlar tizimidir.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish quyidagi yo‘llar
bilan amalga oshiriladi:
 tashqi iqtisodiy faoliyatning qonunchilik negizini shakllantirish va
takomillashtirish;
 valyuta bilan tartibga solish;
 soliq bilan tartibga solish;
 tarif va notarif tartibga solish;
 O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy manfaatlariga rioya etilishi uchun
himoya, kompensatsiya va dempingga qarshi choralarni qo‘llash;
 tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish tartibini belgilash, shu jumladan,
miqdoriy cheklovlar o‘rnatish hamda tovarlarning ayrim turlari eksport va
import qilinishi ustidan davlat monopoliyasini o‘rnatish;
 eksport-import operatsiyalarini amalga oshirishda talab qilinadigan
hujjatlarning to‘liq ro‘yxatini belgilash;
 o‘z xossa hamda xususiyatlariga ko‘ra yalpi qirg‘in qurolini (yadroviy,
kimyoviy, bakteriologik (biologik) va zaharlovchi qurol) hamda uni yetkazib
berish vositalarini (raketalar va yalpi qirg‘in qurolini yetkazib berishga qodir
boshqa texnika vositalarini), boshqa turdagi qurol-yarog‘ hamda harbiy
texnikani yaratishda muhim hissa qo‘shishi mumkin bo‘lgan, eksport
nazorati obyektlari ro‘yxatlarida ko‘rsatilgan tovarlar, asbob-uskunalar,
ilmiy-texnika axboroti, ishlar va xizmatlar, intellektual faoliyat natijalariga
nisbatan eksport nazoratini o‘rnatish;
 olib kiriladigan va olib chiqiladigan tovarlarni sertifikatlash;
17

 texnikaviy, farmakologiya, sanitariya, veterinariya, veterinariya-sanitariya,
fitosanitariya, ekologiya standartlari, talablari, qoidalari va normalarini
belgilash;
 tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlari uchun preferensiya va imtiyozlar berish.
 Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish qonunchilikka
muvofiq boshqacha usullarda ham amalga oshirilishi mumkin.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish sohasida O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining vakolatlari
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
 tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqadi;
 O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy xavfsizligini, iqtisodiy mustaqilligi
va iqtisodiy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlaydi;
 tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida O‘zbekiston Respublikasining xalqaro
shartnomalarini tuzadi;
 O‘zbekiston Respublikasining to‘lov balansini ishlab chiqadi;
 chet eldan olinadigan kreditlar uchun O‘zbekiston Respublikasi
Hukumatining kafolatlarini beradi;
 O‘zbekiston Respublikasining chet ellardagi mulkiga egalik qiladi, undan
foydalanadi va uni tasarruf etadi;
 qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish sohasidagi vakolatli davlat
organlari
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi
Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish
sohasidagi vakolatli davlat organlari hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi:
 tashqi savdo faoliyati sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqadi va
uning amalga oshirilishini ta’minlaydi;
18

 tashqi savdo faoliyatini tartibga solish sohasidagi davlat boshqaruvi
organlari ishini muvofiqlashtiradi;
 qonunchilikda belgilangan vakolatlari doirasida tashqi savdo faoliyati
subyektlari faoliyatini muvofiqlashtiradi va tartibga solib turadi;
 tashqi savdo faoliyati sohasiga oid qonunchilik bazasini takomillashtirish
yuzasidan takliflar ishlab chiqadi;
 qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi:
 investitsiyalar bo‘yicha yagona davlat siyosatini shakllantiradi va uning
amalga oshirilishini hamda chet el investitsiyalari jalb qilinishini
ta’minlaydi;
 davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining, mahalliy davlat hokimiyati
organlarining chet el investitsiyalarini jalb qilish bo‘yicha asosiy
yo‘nalishlarni belgilash va uni amalga oshirishga, shuningdek xalqaro
moliya institutlari va chet ellik investorlar bilan investitsiya sohasidagi
hamkorlikni amalga oshirishga doir faoliyatini muvofiqlashtiradi;
 investitsiya faoliyatiga oid qonunchilik bazasini takomillashtirish yuzasidan
takliflar ishlab chiqadi;
 qonunchilikka muvofiq boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Eksport, importni taqiqlash hamda cheklash
O‘zbekiston Respublikasida qonunchilik bilan tovarlar eksporti, importini
taqiqlash hamda cheklash belgilanishi mumkin va ular quyidagi maqsadlarni
ko‘zlaydi:
 milliy xavfsizlikni ta’minlash;
 fuqarolar hayoti va sog‘lig‘ini muhofaza qilish, hayvonot va o‘simlik
dunyosini hamda atrof-muhitni muhofaza qilish;
 ijtimoiy axloq-odobga va huquq-tartibotga rioya etish;
 O‘zbekiston Respublikasi xalqining madaniy merosini saqlash;
 madaniy boyliklarni noqonuniy olib chiqish, olib kirish va ularga bo‘lgan
mulk huquqlarini boshqaga o‘tkazishdan himoya qilish;
19

 O‘zbekiston Respublikasining to‘lov balansini saqlab turish;
 O‘zbekiston Respublikasining xalqaro majburiyatlarini bajarish;
 tiklab bo‘lmaydigan tabiiy resurslar tugatilishining oldini olish;
 O‘zbekiston Respublikasining boshqa manfaatlarini himoya qilish.
Tovarlar ayrim turlarining eksport va importini litsenziyalash hamda
kvotalash
Tovarlarning ayrim turlarini eksport va import qilish faqat ularni olib kirish
yoki olib chiqish uchun tegishli ruxsatnoma (litsenziya) olinganidan keyin amalga
oshiriladi. Tovarlar ayrim turlarining eksporti va importini amalga oshirish uchun
litsenziyalar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi vakolat bergan
organlar tomonidan beriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ayrim tovarlar turlarini eksport
va import qilishga nisbatan miqdoriy cheklovlar (kvotalar) belgilashi mumkin.
Kvotalarni taqsimlash, qoida tariqasida, tanlov yoki kim oshdi savdosi asosida
amalga oshiriladi.
Eksport va import qilinishi, litsenziyalanishi hamda kvotalanishi zarur
bo‘lgan tovarlar ayrim turlarining ro‘yxati, shuningdek, litsenziyalarni berish va
kvotalarni taqsimlash tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
tomonidan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirilayotgan tovarlar O‘zbekiston
Respublikasida belgilangan texnikaviy, farmakologiya, sanitariya, veterinariya,
veterinariya-sanitariya, fitosanitariya va ekologiya standartlari, talablari, qoidalari
va normalariga muvofiq bo‘lishi lozim.
O‘zbekiston Respublikasi hududiga:
 standartlar, talablar, qoidalar va normalarga mos kelmaydigan tovarlarni;
 qonunchilikda nazarda tutilgan hollarda sertifikatga, markirovkaga yoki
muvofiqlik belgisiga ega bo‘lmagan tovarlarni olib kirish taqiqlanadi.
Erkin iqtisodiy zonalar
20

O‘zbekiston Respublikasining hududida erkin iqtisodiy zonalar uchun tashqi
iqtisodiy faoliyatning alohida tartibi (bojxona, valyuta, soliq va boshqalar)
o‘rnatilishi mumkin bo‘lib, u erkin iqtisodiy zonalar to‘g‘risidagi qonunchilik bilan
tartibga solib turiladi.
Erkin savdo
O‘zbekiston Respublikasi bojxona bojlari, soliqlar va ularga teng kuchga ega
bo‘lgan yig‘imlarni bekor qilishga, tovarlarni eksport va import qilishning
miqdoriy cheklovlariga, tovarlarning erkin harakat qilishi yo‘lidagi boshqa
to‘siqlarni bekor qilishga qaratilgan erkin savdo to‘g‘risida xorijiy davlatlar bilan
xalqaro shartnomalar tuzishi mumkin.
Nizolarni hal qilish
Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risidagi shartnomani amalga oshirish natijasida
yuzaga keladigan nizolar shartnomada nazarda tutilgan tartibda hal qilinadi.
Shartnomada nizolarni hal qilishni tartibga soluvchi qoidalar bo‘lmagan taqdirda,
qo‘llaniladigan huquq va hal qilinadigan joy xalqaro xususiy huquqning umum
e’tirof etilgan normalariga muvofiq belgilanadi.
Tashqi iqtisodiy faoliyat subyektlarining davlat hokimiyati va boshqaruv
organlari bilan nizolari O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligiga muvofiq hal
qilinadi.
4 . O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirish
uchun olib borilayotgan ishlar .
“Iqtisodiyotimizning barqaror sur’atlar bilan o‘sishini ta’minlashdek muhim
tamoyil va ustuvor vazifani amalga oshirish, davlat rahbari sifatida men uchun
strategik vazifa bo‘lib qoladi. Biz, avvalo, iqtisodiyotni isloh qilish va
erkinlashtirish borasidagi ishlarimizni yanada chuqurlashtirish, uning soha va
tarmoqlarini tarkibiy jihatdan o‘zgartirish bo‘yicha boshlangan ishlarni
jadallashtirishimiz kerak”.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev
Mamlakatimizda keyingi yillarda tashqi siyosat sohasida amalga
oshirilayotgan islohotlar mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash,
21

mamlakatimizning xalqaro maydondagi salohiyatini kengaytirish va xorijiy
davlatlar bilan keng qamrovli hamda o zaro manfaatli aloqalarini rivojlantirishgaʻ
xizmat qilib kelmoqda. So nggi yillarda Prezidentimiz Shavkat Miromonovich
ʻ
Mirziyoyev tashabbusi bilan O zbekiston hayotining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy,
ʻ
madaniy-ma rifiy va boshqa sohalarida muhim va dolzarb ulkan islohot hamda
ʼ
o zgarishlar izchil amalga oshirilmoqda. 2020-yilda pandemiya oqibatida yuzaga
ʻ
kelgan xalqaro miqyosdagi iqtisodiy va ijtimoiy qiyinchiliklar, ayrim
mintaqalardagi umumiy ahvol va davlatlararo munosabatlarning keskinlashishi
tashqi siyosatimizdan yangi maqsad va yondashuvlarni talab etmoqda. O zbekiston
ʻ
Respublikasi davlat mustaqilligining 30 yilligini izchil ichki islohotlar va
yangilangan tashqi siyosat bilan kutib olmoqda. Mamlakat ichki hayotida
kuzatilayotgan ochiqlik, innovatsiya va yangilanishlar, shuningdek, iqtisodiy
liberallashtirish, bozorni rivojlantirish, tadbirkorlik muhitini yaxshilash,
raqamlashtirish, yangi texnologiyalarni joriy qilish, ta lim va ma rifat, fuqarolar
ʼ ʼ
faolligi va inson huquqlari himoyasiga e tibor – bularning barchasi, shubhasiz,
ʼ
mamlakatimizning tashqi siyosatiga ta sir o tkazmoqda. Aksariyat xalqaro
ʼ ʻ
ekspertlar va xorijiy siyosatchilar fikricha, bugun O zbekiston o zining misli
ʻ ʻ
ko rilmagan ochiqligi va jadalligi bilan ajralib turgan izchil, aniq va konstruktiv
ʻ
siyosat yuritmoqda. Mamlakatimizning iqtisodiy ochiqligi hamda investitsiyalar va
biznes uchun jozibadorligi, barcha muammoli masalalarni yakdillik, o zaro hurmat
ʻ
va hamjihatlik asosida hal etishga intilish, dunyoning yetakchi davlatlari va boshqa
mamlakatlari bilan muvozanatli va o zaro manfaatli aloqalar yuritish, siyosiy
ʻ
ishonch va xalqaro huquqqa rioya etilishi asosidagi o zaro hamkorlikka intilish –
ʻ
bizning xorijiy sheriklarimiz O zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev olib
ʻ
borayotgan tashqi siyosiy kursni aynan ana shunday tavsiflamoqda . Bugungi
kunda tashqi savdo respublikamiz iqtisodiy faoliyatining asosiy qismi bo‘lib
xizmat qilmoqda. Ushbu sohada davom ettirilayotgan islohotlar mahalliy va
xalqaro bozorlarni mahsulot va xizmatlar bilan ta’minlash imkonini bermoqda.
Yurtimizda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan
keng qamrovli islohotlar va dunyo mamlakatlari bilan olib borilayotgan
22

mustahkam aloqalar natijasida mamlakatimizning eksport salohiyati oshib
bormoqda. Shuningdek, hukumatimiz tomonidan bir qator soliq, bojxona
imtiyozlarining yaratilishi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va
raqobatbardosh mahsulotlarning ishlab chiqarilishi milliy mahsulotlarimizning
tashqi bozorlarda mustahkam o‘rin egallashlari uchun zamin yaratmoqda
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni loyihasi
ishlab chiqilgan edi . Bu strategiya 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi edi .
Harakatlar strategiyasiga O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev tomonidan saylovoldi jarayoni, jamoatchilik, ishbilarmon doiralar
vakillari hamda cdavlat organlari bilan uchrashuvlar chog‘ida bildirilgan
mamlakatni ijtimoiy-siyosiy, sotsial-iqtisodiy, madaniy-gumanitar
rivojlantirishning konseptual masalalari kiritildi.
Harakatlar strategiyasining maqsadi olib borilayotgan islohotlar samaradorligini
tubdan oshirishdan, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishini
ta’minlash uchun shart-sharoitlar yaratishdan, mamlakatni modernizatsiyalash va
hayotning barcha sohalarini erkinlashtirishdan iboratdir.
Xususan, mamlakatni rivojlantirishning quyidagi 5 ta ustuvor yo‘nalishi
belgilangan:
1. Davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish;
2. Qonun ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilish;
3. Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish;
4. Ijtimoiy sohani rivojlantirish;
5. Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni ta’minlash, chuqur
o‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritish.
“Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish” deb nomlangan
uchinchi yo‘nalishda ko‘rsatilgan chora-tadbirlarni ro‘yobga chiqarish uchun
milliy valyuta va narxlarning barqarorligini ta’minlash, valyutani tartibga
solishning zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish,
23

mahalliy byudjetlarning daromad bazasini kengaytirish, tashqi iqtisodiy aloqalarni
kengaytirish, eksportga mo‘ljallangan mahsulot va materiallar ishlab chiqarish
uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, transport-logistika infratuzilmasini,
tadbirkorlikni rivojlantirish hamda xorijiy investorlar uchun investitsiyaviy
jozibadorlikni oshirish, soliq ma’murchiligini yaxshilash, bank faoliyatini tartibga
solishning zamonaviy prinsiplari va mexanizmlarini joriy etish, ko‘p tarmoqli
fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish, shuningdek turizm industriyasini jadal
rivojlantirish nazarda tutilgan.
Shuningdek ushbu yo‘nalish xususiy mulkni, moliya bozorini himoya qilish,
qishloq xo‘jaligini modernizatsiyalash, zargarlik sohasini rivojlantirish, ayrim
milliy korxonalarning aksiyalarini (IPO) nufuzli xorijiy fond birjalariga dastlabki
tarzda joylashtirishga tayyorgarlik ko‘rish chora-tadbirlarini ham o‘z ichiga oladi.
2017-2021-yillarda umumiy qiymati 40 milliard AQSh dollari miqdoridagi 649 ta
investitsiya loyihasini nazarda tutuvchi tarmoq dasturlarini ro‘yobga chiqarish
rejalashtirilgan edi . Natijada keyingi 5-yilda sanoat mahsulotini ishlab chiqarish
1,5 baravar, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 33,6 foizdan 36 foizgacha,
qayta ishlash tarmog‘i ulushi 80 foizdan 85 foizgacha oshadi.
Makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori
iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish:
 makroiqtisodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan o‘rta muddatli
dasturlar asosida tarkibiy va institutsional o‘zgarishlarni chuqurlashtirish
hisobiga yalpi ichki mahsulotning yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash;
 harajatlarning ijtimoiy yo‘naltirilganinini saqlab qolgan holda, Davlat
budjetining barcha darajalarida mutanosibligini muvozanatni saqlash,
mahalliy budjetlarning daromad qismini mustahkamlashga yo‘naltirilgan
budjetlararo munosabatlarni takomillashtirish;
 ilg‘or xalqaro tajribada qo‘llaniladigan instrumentlardan foydalangan holda
pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, shuningdek valyutani tartibga
solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish,
milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash;
24

 soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini soddalashtirish yo‘lini
davom ettirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish va
rag‘batlantirishning tegishli choralarini kengaytirish;
 bank tizimini isloh qilish, banklar depozit bazasining kapitalizatsiyasini
chuqurlashtirish va barqarorligini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligini
va ishonchligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiyaviy loyihalar hamda
kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini kreditlashtirishni yanada
kengaytirish;
 sug‘urta, lizing va boshqa moliyaviy xizmatlarning xajmini ularning yangi
turlarini joriy qilish va sifatini oshirish hisobiga kengaytirish, shuningdek
fond bozorini kapitalni jalb qilish hamda korxona, moliyaviy institutlar va
aholining erkin resurslarini joylashtirishdagi muqobil manba sifatida
rivojlantirish;
 xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, yetakchi
xalqaro va xorijiy moliyaviy institutlar bilan aloqalarni kengaytirish, puxta
o‘ylangan tashqi qarzlar siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb
qilingan xorijiy investitsiya va kreditlardan samarali foydalanish.
2017 va 2021 yillar oralig‘ida tashqi iqtisodiyot bo‘yicha shunday islohotlar
olib borilgan edi .
Tashqi bozorlarga chiqishni rag‘batlantirish. Eksportyor
kompaniyalarga qanday imkoniyatlar taqdim etildi?
Eksportni rivojlantirish uchun bojxona stavkalari ikki baravar kamaytirildi,
3500 dan ortiq mahsulot turlariga import stavkasi va 1000 dan ortiq turdagi
mahsulotlar uchun aksiz solig‘i nolga tenglashtirildi. To‘lanadigan soliqlar 13
turdan 9 turga qisqartirildi.
So‘nggi yillarda savdoni rivojlantirish O‘zbekistonda olib borilayotgan
iqtisodiy islohotlarning asosiy yo‘nalishi sifatida qaralmoqda. Hukumat ushbu
sohani isloh qilish, undagi tartib-qoidalarni soddalashtirish va optimallashtirish,
tarif va tarifsiz to‘siqlarni olib tashlash, eksport nomenklaturasi va geografiyasini
25

kengaytirish bo‘yicha bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirib kelmoqda. Xo‘sh,
oxirgi yillarda bu borada nimalar qilindi?
Soliqlar 13 turdan 9 turga qisqartirildi .
Bojxona ma’muriyati sohasida bojxona to‘lovlari stavkalari ikki baravar
kamaytirildi, 3500 dan ortiq mahsulot turlariga import stavkasi va 1000 dan ortiq
turdagi mahsulotlar uchun aksiz solig‘i nolga tenglashtirildi.
Shu bilan birga, boshqaruvning avtomatlashtirilgan tizimi joriy etildi, eksport-
import operatsiyalari davomida keraksiz hujjatlarni talab qilish tartibi bekor etildi
va "yagona oyna" bojxona axborot tizimi joriy qilindi.
Bu kabi ishlar soliq ma’muriyati sohasida ham amalga oshirildi. Xususan:
 to‘lanadigan soliqlar 13 turdan 9 turga qisqartirildi;
 soliq organlarining soliq to‘lovchining debitorlari hisobidan soliq qarzlarini
undirish huquqi bekor qilindi;
 soliq imtiyozlari va preferensiyalari faqatgina Soliq kodeksiga binoan
berilish amaliyoti joriy etildi;
 tadbirkorlar uchun qulay soliq tizimi yaratilib, qo‘shilgan qiymat solig‘i
stavkasi 15 foizdan 12 foizga tushirildi va QQSni qaytarishning tezlashtirilgan
tartibi joriy etildi;
 soliq nizolarini sudgacha hal qilish tartibi belgilandi va soliq huquqbuzarligi
turiga qarab javobgarlik choralari belgilandi;
 aylanmadan olinadigan soliqning 4 foizdan 25 foizgacha bo‘lgan stavkalari
o‘rniga yagona 4 foizlik soliq stavkasi joriy etildi;
 eksportni realizatsiya qilishdan olingan foyda to‘liq soliqdan ozod qilindi
(2022 yil 1 noyabrdan);
Shuningdek, soliqlarning kamaytirilishi, soliq imtiyozlari natijasida
mablag‘lar tadbirkorlik sub’yektlari hisobida qolib, ularning aylanma mablag‘lari
oshdi (tadbirkorlar ixtiyorida 14 trln so‘m mablag‘ qolishi kutilmoqda).
Bulardan tashqari so‘nggi yillarda:
 eksportidan tushgan valuta tushumini majburiy sotish tartibi barcha
eksportchi korxonalar uchun butunlay bekor qilindi;
26

 tovar va xizmatlar eksportini kafolatlangan to‘lov (oldindan to‘lov,
akkreditiv, bank kafolati va sug‘urta) mavjud bo‘lmasdan xorijiy valutaga eksport
qilish huquqi berildi;
 umumiy qiymati 5 ming AQSh dollaridan ko‘p bo‘lmagan tovarlarni
bojxona deklaratsiyasi taqdim etmasdan olib chiqishga ruxsat etildi;
 mahsulotlarni eksportga realizatsiya qilish hajmiga to‘g‘ri keladigan qismi
yuzasidan yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i va yagona soliq to‘lovi
bo‘yicha imtiyozlar taqdim etildi;
Shu bilan birgalikda Savdo sanoat palatasi tomonidan so‘nggi davrda jami
600 dan ortiq tadbirkorlik sub’yektlariga umumiy qiymati 548,7 mln dollar
miqdoridagi mahsulotlarni xorijiy mamlakatlarga eksport qilishda ko‘maklashildi.
Eksport qiluvchilarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks chora-
tadbirlar ishlab chiqildi va amalga oshirildi, xususan, "Tashqi savdo faoliyati
ishtirokchilarini qo‘llab-quvvatlashning qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi
prezident farmoni bilan mahsulotlarni eksport qilishda transport xarajatlarini
qoplash uchun mahalliy korxonalarga subsidiyalar berilmoqda, akkreditatsiya va
sertifikatlash bilan bog‘liq xarajatlar Eksportni rag‘batlantirish agentligi tomonidan
qoplanmoqda.
Bularning natijasidan O‘zbekistonning eksport geografiyasi ham ortib
bormoqda. Jumladan, ushbu ko‘rsatkich 52 ta yangi davlatlar bozorlari hisobiga
kengaytirilib, Italiya va Latviyaga ipakdan ayollar ko‘ylagi, Kamerunga mis sim
mahsulotlari, Turkiya va Eronga tikuv mashinasi, Moldovaga kir yuvish mashinasi,
Isroilga milliy cholg‘u asboblari, Koreyaga mosh uni hamda Angolaga avtomobil
ehtiyot qismlari ilk marta yetkazib berildi.
2022 — 2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot
Strategiyasida ham tashqi iqtisodiyotga doir maqsadlar aytib o‘tilgan .
26-maqsad: Mamlakatda investitsiya muhitini yanada yaxshilash va
uning jozibadorligini oshirish, kelgusi besh yilda 120 milliard AQSh dollari,
jumladan 70 milliard dollar xorijiy investitsiyalarni jalb etish choralarini
ko‘rish.
27

Investitsiyalardan samarali foydalanish hamda eksport hajmlarini oshirish
bo‘yicha, “pastdan-yuqoriga” tamoyili asosida, yangi tizimni yo‘lga qo‘yish.
2026-yilgacha Xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb etish strategiyasini
amalga oshirish.
Davlat-xususiy sheriklik asosida energetika, transport, sog‘liqni saqlash,
ta’lim, ekologiya, kommunal xizmatlar, suv xo‘jaligi va boshqa sohalarga 14
milliard AQSh dollarga teng investitsiya jalb etish.
Respublika hududlari va xorijiy mamlakatlar biznes vakillari o‘rtasida tashqi
iqtisodiy aloqalarni o‘rnatish, jumladan Sirdaryo viloyatining Xitoy Xalq
Respublikasi, Surxondaryo viloyatining Rossiya Federatsiyasi hamda Jizzax
viloyatining Hindiston biznes doiralari bilan investitsiya va tashqi savdo
aloqalarini rivojlantirish.
Surxondaryo viloyatida “Investorlarga ko‘mak markazi”, Navoiy viloyatida
Navoiy kon-metallurgiya kombinati tomonidan “Biznesga ko‘maklashish markazi”
va Toshkent shahrida “Ilg‘or loyihalar va injiniring markazi” va har bir tumanda
“Innovatsiya va texnologiya markazlari” tashkil qilib, tadbirkorlarga amaliy
yordam ko‘rsatish.
Toshkent shahrida har yili “Toshkent xalqaro investitsiya forumi”ni o‘tkazib
borish.
27-maqsad: Iqtisodiyotda moliyaviy resurslarni ko‘paytirish maqsadida,
kelgusi 5 yilda fond bozori aylanmasini 200 million AQSh dollaridan 7
milliard AQSh dollariga yetkazish.
Mamlakatimizda kapital harakatini bosqichma-bosqich erkinlashtirish hamda
yirik korxonalarni va ulardagi ulushlarni (aksiyalarni), shu jumladan fond birjasi
orqali xususiylashtirish.
Davlat ulushiga ega tijorat banklarida transformatsiya jarayonlarini yakunlab,
2026-yil yakuniga qadar bank aktivlarida xususiy sektor ulushini 60 foizgacha
yetkazish.
28-maqsad: Respublikaning eksport salohiyatini oshirish orqali 2026-
yilda respublika eksport hajmlarini 30 milliard AQSh dollariga yetkazish.
28

Eksportchi korxonalar faoliyatini qo‘llab-quvvatlash tizimini faol davom
ettirish orqali respublika eksport salohiyatini oshirish.
Mavjud imkoniyatlarni to‘liq ishga solgan holda mahalliy sanoat tarmoqlari
eksport salohiyatini yanada rivojlantirish.
Tashqi bozor va xalqaro talablarga javob beradigan standartlarni joriy etish va
mashhur brendlarni jalb qilish.
Xususiy sektorning eksportdagi ulushini 60 foizga yetkazish.
Avtotransport vositalari eksportini 3 baravarga oshirish va 1 milliard AQSh
dollariga yetkazish.
Turizm, transport, axborot-kommunikatsiya, jumladan dasturiy ta’minotlar va
boshqa xizmatlar eksportini 1,7 baravarga oshirish yoki 4,3 milliard AQSh
dollariga yetkazish.
Eksportchi korxonalarga ko‘rsatilayotgan tashkiliy va moliyaviy yordam
berish tizimini takomillashtirish.
Eksport tarkibida tayyor va yarim tayyor mahsulotlar hajmini 3,3 baravar
ko‘paytirib, Yevropa davlatlariga GSP+ tizimi doirasida tayyor mahsulotlar
eksportini kengaytirish.
Mahalliy ishlab chiqaruvchi korxonalar tomonidan ishlab chiqarilgan
mahsulotlarni xorijiy davlatlarga chiqarishda ko‘maklashish tizimini
takomillashtirish hisobiga eksportchi korxonalar sonini hozirgi 6 500 tadan 15 000
taga, tovarlarning eksport geografiyasini 115 tadan 150 taga yetkazish.
“Yangi O‘zbekiston — raqobatbardosh mahsulotlar yurti” g‘oyasi asosida
200 ta eksportchini ochiq tanlov asosida saralab, ularni yetakchi eksportyorlarga
aylantirish va har tomonlama qo‘llab-quvvatlash.
Qo‘shni davlatlar bilan chegara hududlarda erkin savdo zonalari faoliyatini
yo‘lga qo‘yish.
5 . O zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasi .ʻ
2022- yilning yanvar-mart oylari yakuni bilan respublikaning tashqi savdo
aylanmasi (matnda TSA) 13,2 mlrd. AQSH dollarini tashkil etib, 2021- yilga
nisbatan 5,6 mlrd. AQSH dollariga yoki 74,8 % ga ko paydi.
ʻ
29

TSAda eksport hajmi 5 772,7 mln. AQSH dollariga (238,7 % ga ko‘paydi) va
import hajmi 7 383,1 mln. AQSH dollariga (44,6 % ga ko paydi) yetdi. Hisobotʻ
davrida – 1 610,4 mln. AQSH dollari qiymatida passiv tashqi savdo balansi qayd
etildi.
30

O zbekiston Respublikasi jahonning 160 mamlakati bilan savdo aloqalariniʻ
amalga oshirib kelmoqda. TSAning nisbatan salmoqli hissasi Xitoy Xalq
Respublikasida (16,6 %), Rossiya Federatsiyasida (14,2 %), Qozog istonda (7,5
ʻ
%), Turkiyada (5,9 %), Koreya Respublikasida (4,8 %), Germaniya (2,9 %) va
Qirg iz Respublikasida (1,7 %) qayd etilgan.
ʻ
Tashqi iqtisodiy faoliyat bo yicha 20 ta yirik hamkor-davlatlar orasidan to‘rtta
ʻ
davlatda faol tashqi savdo balansi kuzatilgan, xususan, Afg oniston, Qirg iz
ʻ ʻ
Respublikasi va Tojikiston shular jumlasidandir. Qolgan 17 ta davlatlar bilan
passiv tashqi savdo balansi saqlanib qolmoqda.
2022- yilning yanvar-mart oylarida, O zbekiston Respublikasi tashqi savdo
ʻ
aylanmasining uchdan bir qismi yoki 30,0 % i MDH davlatlariga to g ri kelib,
ʻ ʻ
tashqi savdo aylanmasidagi 2021- yilning mos davriga nisbatan ulushi 10,2 % ga
kamaygan.
Respublika tashqi savdo aylanmasi tarkibida eng yuqori ulushni Toshkent
shahri 34,4 % ulush bilan 4 528,5 mln. AQSH dollarini, eng quyi ulushni esa
Surxondaryo viloyati 0,8 % ulush bilan 108,2 mln. AQSH dollarini tashkil etdi.
31

O zbekiston Respublikasining MDH mamlakatlari bilan tashqi savdo aylanmasi ʻ
2022- yil yanvar-mart holatiga ko ra 3 948,6 mln. AQSH dollarini tashkil etdi.
ʻ
Shundan eksport – 1 210,6 mln. AQSH dollariga yetgan bo lsa, import – 2 738,0
ʻ
mln. AQSH dollari qiymatida qayd etildi.
O zbekiston Respublikasining MDH mamlakatlari bilan tashqi savdo
ʻ
aylanmasining eng yuqori hajmlari Rossiya Federatsiyasi (47,2 %), Qozog iston
ʻ
(25,1 %) hamda Qirg iz Respublikasi (5,7 %) davlatlari bilan qayd etildi.
ʻ
32

O zbekiston Respublikasining Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga a’zo davlatlarʻ
bilan tashqi savdo aylanmasi 3 180,2 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. Shundan
eksport hajmi 923,3 mln. AQSH dollari, import hajmi esa 2256,9 mln. AQSH
dollariga yetdi.
34

Xulosa
O‘zbekistonda tarixiy jihatdan qisqa bir davrda xalqaro munosabatlarni yo‘lga
qo‘yish va rivojlantirish bobida asrlarga arziydigan ishlar amalga oshirildi.
O‘zbekiston o‘zining tinchliksevar, yaxshi qo‘shnichilik, o‘zaro foydali
hamkorlikka qaratilgan siyosati va faoliyati bilan butun dunyoga tanildi, jahon
hamjamiyatida o‘zining munosib o‘rnini egalladi, uning mavqeyi yildan yilga
mustahkamlanib bormoqda. Tashqi iqtisodiy faoliyat respublikamiz iqtisodiy
faoliyatining asosiy qismi sifatida xizmat qilmoqda. Ushbu sohada davom
ettirilayotgan islohotlar mahalliy va xalqaro bozorlarni mahsulot va xizmatlar bilan
ta’minlash imkonini bermoqda.
Bugungi kunda O‘zbekiston xalqaro hamjamiyatda o‘z ovoziga ega bo‘lib,
nufuzli xalqaro tashkilotlar a’zosi hisoblanadi. Dunyoning yetakchi sanoati
rivojlangan davlatlar bilan siyosiy-diplomatik, savdo-iqtisodiy va madaniy aloqalar
o‘rnatilmoqda. Boshqa davlatlar bilan erishilgan savdo munosabatlari
respublikamizda ishlab chiqarilayotgan mahsulot eksportining oshishiga, o‘z
navbatida, uning dunyoning rivojlangan davlatlar qatoriga qo‘shilish imkoniyatini
bermoqda. Yurtimizda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish borasida amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar va dunyo mamlakatlari bilan olib
borilayotgan mustahkam aloqalar natijasida mamlakatimizning eksport salohiyati
oshib bormoqda. Shuningdek, hukumatimiz tomonidan bir qator soliq, bojxona
imtiyozlarining yaratilishi, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va
raqobatbardosh mahsulotlarning ishlab chiqarilishi milliy mahsulotlarimizning
tashqi bozorlarda mustahkam o‘rin egallashi uchun zamin yaratmoqda.
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli
islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-
tartibotni, davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini,
inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini
ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi,
fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-
sharoitlar yaratdi.
35

Iqtisodiyotda ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan boshqaruv tizimidan mutlaqo
voz kechilib, bozor islohotlari bosqichma-bosqich amalga oshirilgani va pul-kredit
siyosati puxta o‘ylab olib borilgani makroiqtisodiy barqarorlikni, iqtisodiyotning
yuqori sur’atlar bilan o‘sishini, inflatsiyani prognoz ko‘rsatkichlari darajasida
saqlab qolishni ta’minladi hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, fermerlik
harakatini rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar va qulay sharoitlar yaratilishiga
xizmat qildi.
O‘zbekiston uchun tashqi savdoni isloh qilish va eksportni rag‘batlantirish -
erkin ayirboshlanadigan valutada daromadlar o‘sishiga olib keladi. U jahon
iqtisodiyotiga integratsiyalashuv kuchayishida muhim omil sanaladi. Eng muhimi,
u iqtisodiy o‘sish barqarorligini ta’minlaydigan milliy valyutani mustahkamlash,
iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish kabi eng dolzarb
muammolarni hal qilish .
36

Foydalanilgan adabiyotlar :
1.Sh.Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik.-T.: “Fan va texnologiya”,
2005, 784 bet.
2.A.O‘lmasov, A.V. Vahobov. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – Т.: “Sharq”, 2006.
– 480 бет.
3.A.O‘lmasov, A.V. Vahobov. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik (to‘ldirilgan va qayta
ishlangan nashri). – Т.: “Iqtisod-moliya”, 2014. – 424 бет.
4.B.Y.Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.:
“Barkamol fayz media”, 2017, 784 bet.
5.Экономическая теория: учебник для студ. Вузов / Науч. ред. и рук. авт.
коллектива В.Д.Камаева. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.:Гуманит. изд. центр
ВЛАДОС, 1999. – 640 с.: ил.
6.Шишкин А.Ф. Экономическая теория: учебное пособие для вузов. 2-е изд.:
В 2 кн. Кн.1. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1996. – 656 с.: илл.
7.Шишкин А.Ф. Экономическая теория: учебное пособие для вузов. 2-е изд.:
В 2 кн. Кн.1. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1996. – 352 с.: илл.
8.Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономикс. Пер. с англ. со 2-го изд. –
М.: Дело, 1997. – 864 с.
9.Дж. Майкл Морган. Руководство по изучению учебника С.Фишера,
Р.Дорнбуша, Р.Шмалензи “Экономика”. – М.: Дело, 1997.
10.Economics / Slavin, Stephen L. – 4th ed. 1996
11.Economics / David C. Colander. 1993
12. Gregory Mankiw. Principles of Economics, Boston, MA, USA : Cengage
Learning 2018. – 360 p.
13 . 1 . “ Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartIbga solish “ : O‘quv
qo‘llanma A.A.Aliyev .
Qо‘shimchа аdаbiyotlаr
1.О‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: О‘zbekiston, 2023.
37

2.О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan
yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida"gi 60-sonli Farmoni.
https://lex.uz/docs/-5841063, 2022 yil 28-yanvar.
3.О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. Xalq sо‘zi, 20.12.2022.
Axborot manbalari :
1 . https://lex.uz O‘zbekiston Respublikasining Qonuni Tashqi Iqtisodiy Faoliyat
to‘g‘risida ;
2 . https://stat.uz O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi ;
3 . https://el-academy.uz Eksport va Logistika akademiyasi ;
38

O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining asosiy yo‘nalishlari

Sotib olish