Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 1.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Ноябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

O‘zbekiston tashqi savdo siyosatini erkinlashtirish va samaradorligini oshirish yo‘llari

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI IQTISODIYOT KAFEDRASI “ MAKROIQTISODIYOT ” FANIDAN KURS ISHI MAVZU: O‘zbekiston tashqi savdo siyosatini erkinlashtirish va samaradorligini oshirish yo‘llari MUNDARIJA: KIRISH……………………………………………………………………….3 I-BOB. TASHQI SAVDO SIYOSATI, UNING MAQSADI, INSTRUMENTLARI. 1.1. Tashqi savdo siyosati mazmuni va turlari…………………………...5 1.2. Tashqi savdo siyosatining maqsadi va makroiqtisodiy ahamiyati …..8 1.3. Tashqi savdo siyosati instrumentlari va xarakteri …………………..10 II-BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TASHQI SAVDO SIYOSATINI ERKINLASHTIRISH VA RIVOJLANTIRISH YO’NALISHLARI 2.1. Tashqi savdo siyosatining iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishdagi o‘rni va uni tashkil qilishning huquqiy asoslari ..............................................12 2.2. O‘zbekiston Respublikasida tashqi savdo siyosati holati tahlili va uning natijalari ...........................................................................................................15 2.3. Harakatlar strategiyasidan – Taraqqiyot strategiyasi sari: tashqi siyosat sohasini liberallashtirish hamda uning ustuvor maqsad va vazifalari……….26 XULOSA……………………………………………………………………...32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………………35 2 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi. Samarali tashqi iqtisodiy siyosatni ishlab chiqib uni hayotga tadbiq qilish mamlakatimiz oldida turgan, hal qilinishi lozim bo‘lgan eng ustuvor vazifalar hisoblanadi. Mavjud savdo siyosatini har tomonlama tahlil qilish, uning iqtisodiyotimiz uchun qay darajada mosligini tekshirish, tashqi faoliyatimizga to‘siq bo‘layotgan muammo va kamchiliklarni topish hamda ularni bartaraf qilish usullarini o‘ylab topish zarurati tug‘ilmoqda. Mamlakatimizning tashqi savdo siyosatini o‘rganish, uni takomillashtirish yo‘llarini qidirish, mamlakatimizning globallashuv jarayonida o‘z iqtisodiy manfaatlarimizdan kelib chiqqan holda samarali siyosat yuritishga asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu masala iqtisodiy rivojlanishimizni belgilab beradigan, unga asos bo‘lib xizmat qiladigan omil bo‘lganligi sababli ham o‘rganishga arzigulik hisoblanadi. Kurs ishining maqsadi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda va O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash hamda aholi turmush darjasini oshirish maqsadida tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirishdan ko‘zlangan maqsadlar quyidagilar hisoblanadi: - eksportga yo‘naltirilgan ishlab chiqarishni kengaytirish va uni qo‘llab- quvvatlash; - davlat tomonidan respublikada ilg‘or texnologiyalar, tajribalar va innovatsiyalarni joriy qilish; - ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchi, xorijdan keltirilgan xom-ashyo va materiallar, asbob-uskunalar hamda jihozlar ulushini kamaytirish; - faol investitsiya siyosatini takomillashtirish. 1 Kurs ishining vazifalari. Qo‘yilgan maqsadlardan kelib chiqqan holda kurs ishida quyidagi vazifalar belgilab olingan: - eks port mah s ulotlari i s hlab chiqari s h zo n alari va e rkin iqti s od i y hududlarni rivojlantiri s h; - i l miy loy i hala r g a , xu s u s an, amaliy f a n va texnologiyalar tran s ferti s oha s idagi i l m iy lo y ihalar g a boz o r yo‘nali s hini beri sh uch u n s haroitlar 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-sonli Farmoni. 3 ya r atish maq s adida innovat s iyala r ni qo‘lla b -quvvatla s hning s amar a li tizimini i s h l ab chiqi s h; - xo r ijiy kapitalni avv a lo modd i y ek s portga yo‘na l tirilgan va i m port o‘ r nini bo s uvchi i s h l ab chiqa r ishga jalb qili s h; - yuqo r i dar a j ali mark e ti n g tadqiqot l ari o‘tkazi s h, tijoratla s htiri s h va tex n olog i yalar menejmenti s ohasidagi yutuqlarni o‘rg a n i s h, x o rijiy bozorl a rning kon’yunktur a s i s ig‘i m i, talabning mavjudligi hamda r a qob a tchil a rning narx s i yo s at i , kooper a t s iya, q o‘ s hma korxon a lar ta s hkil eti s h bo‘yicha h amkorla r qid i r ish yuz a s idan tahliliy ma’lumot l arni o‘rg a ni s h z a r ur bo‘ladi. 2 Kurs ishining ob’yekti. O‘zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirish bilan bog‘liq munosabatlar tadqiqotning ob’yekti hisoblanadi. Kurs ishining predmeti. O‘zbekiston Respublikasining tashqi savdo siyosatini erkinlashtirish va samaradorligini oshirish tamoyillari. Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda 6 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Mavzuning mazmunini yoritishda 4 ta rasm, 4 ta jadval, 2 ta diagramma va statistik ma’lumotlar o‘rin olgan bo‘lib kurs ishining umumiy hajmi 36 betdan iborat. Kurs ishini yozishda turli xil adabiyotlar, darsliklar, jahon banki va moliya tashkilotlarining statistikalari, internet resurslar, mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan tadqiqot markazlari izlanishlaridan foydalanildi. I. Tashqi savdo siyosati, uning maqsadi, instrumentlari 1.1. Tashqi savdo siyosati mazmuni va turlari Tashqi savdo siyosati hukumatning mustaqil byudjet soliq siyosatlaridan biri bo‘lib, tashqi savdo hajmini soliqlar, subsidiyalar yordamida, eksport va importni 2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-sonli Farmoni. 4 to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqarishidan iboratdir. 3 Tashqi savdo siyosati davlatning tashqi savdoni boshqarishda ishlatadigan barcha usullari yig‘indisidan iboratdir. Tashqi savdo siyosatini olib borishdan asosiy maqsad davlat tomonidan qabul qilingan eng ustuvor vazifalarga hamda tashqi savdo barqarorligiga erishishdan iborat. Davlatning joylashgan o‘rniga, iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga, undagi mavjud tizimga qarab uning tashqi savdo siyosati ishlab chiqiladi. Tashqi savdo siyosati orqali bevosita va bilvosita usullar import yoki eksport boshqariladi. Bu maqsadga erishish qonun hujjatlari, Prezident qarorlari va farmonlari va boshqa huquqiy normalardan foydalaniladi. Davlatning tashqi savdo siyosati bir tomonlama, ikki tomonlama hamda ko‘p tomonlama bo‘lishi mumkin. Bir tomonlama tashqi siyosat davlat boshqa davlat manfaatlarini hisobga olmagan holda o‘z tashqi siyosatini ishlab chiqishidan iborat bo‘lib, keyinchalik boshqa davlatlar ham bu davlatga xuddi shunday siyosatni qo‘llashlariga olib keladi. Shu sababli uzoq muddatli davrda bir tomonlama tashqi savdo siyosati effektiv bo‘lmaydi. Tashqi savdoni ikki tomonlama boshqarish ikkkita davlatning bir-biri bilan kelishib savdo siyosatini ishlab chiqishlaridan iboratdir. Bunday holatda bu ikki davlat bir-birlariga ko‘proq imtiyozlar beradilar, boshqa davlatlar bilan savdo siyosatiga qaraganda erkinliklar ko‘proq bo‘ladi. Ko‘p tomonlama savdo siyosati esa ma’lum bir davlatlar guruhining biror tashkilot doirasiga birlashib shu davlatlar uchun umumiy bo‘lgan savdo siyosatini ishlab chiqishlaridir. Bunga misol qilib Jahon Savdo Tashkilotini hamda barcha hududiy integratsiyalar doirasidagi savdo siyosatlarini olishimiz mumkin. Umuman tashqi savdoni boshqarish juda uzoq vaqtlar davomida olimlar diqqat e’tiborida bo‘lib kelgan. Tashqi savdoni qanday boshqarish samaraliroq degan savol ustida juda ko‘p munozaralar, bahslar bo‘lgan va bo‘lib kelmoqda. Ba’zi olimlar tashqi savdoda erkinlik nazariyasini qo‘llab quvvatlasalar, ba’zilari himoyalangan tashqi savdo siyosatini olib borishni afzal biladilar. 3 Т.А.Агапова, С.Ф.Серегина Макроэкономика 293-б 5 Davlatning tashqi savdo siyosati uning qanchalik tarzda ochiq yoki yopiqligini belgilab beradi, shu sababli davlatning tashqi savdo siyosati davlatga kirib kelayotgan tovar va xizmatlar, shuningdek kapital qo‘yilmalari hamda investitsiya oqimiga ta’sir qiladi. Tashqi savdo siyosatini quyidagi ikkita asosiy turga bo‘lishimiz mumkin 1. erkin tashqi savdo siyosati 2. proteksionizm siyosati Erkin tashqi siyosati olib borilganda davlat tashqi savdoga minimal darajada aralashadi, eksport, import va boshqa operatsiyalar faqatgina bozor mexanizmlariga asoslangan holda bo‘ladi tashqi savdoning asosiy omili davlatlarning resurslar bilan ta’minlanganligidagi farq va bu resurslardan qanchalik unumli foydalanish darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda har bir davlat biror mahsulot ishlab chiqarishga moslashadi, xalqaro mehnat taqsimoti yuzaga keladi. Ixtisoslashuv, masshtab samarasi, resurslardan foydalanish effektivligi oshadi. Proteksionizm ichki ishlab chiqaruvchilarga tashqi raqobat ta’sirini kamaytirishga yo‘naltrrilgan chora tadbirlari bo‘lib, tashqi savdoga turli xil usullar bilan to‘siqlar qo‘yiladi. Proteksionizm siyosati mamlakatga kirib kelayotgan tovar va xizmatlar narxining qimmat bo‘lib kirib kelishiga sabab bo‘ladi, bu bilan uning ichki bozordagi raqobatbardoshligi kamayadi. Amaliyotda proteksionizm siyosatining quyidagi turlari uchraydi:  tanlangan proteksionizm (faqatgina ma’lum davlatlarga qo‘llaniladi)  sohaviy proteksionizm (ma’lum sohalar himoya qilinadi)  kollektiv proteksionizm (bir nechta davlat birlashib bu siyosatni amalga oshiradi)  yashirin proteksionizm (ichki iqtisodiy siyosat orqali yuzaga keladi) Bu siyosatdan asosiy maqsad yangi yoki davlat uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan sohalarni himoya qilishdan iborat. Shuningdek bu siyosat natijasida davlat byudjetiga katta mablag‘ tushadi, davlat byudjetining asosiy daromadlaridan biri yaratiladi. 6 Proteksionizm siyosati uzoq vaqt davomida saqlanib turishi jamiyat uchun katta yo‘qotishlarga olib kelishi mumkin. Birinchidan, narxlarning qimmatlashuvi iste’mol hajmining kamayishiga sabab bo‘ladi. Ikkinchidan, yuqori narxlarning mavjud bo‘lishi resurslardan samarasiz foydalanilishiga olib kelishi mumkin. Amaliyotda sof liberallashgan yoki to‘liq himoyalovchi tashqi savdo siyosati uchramaydi. Har bir davlatning tashqi savdo siyosati, uning yopiqlik darajasi boshqasidan farq qiladi. Davlatlarning tashqi savdo siyosatlarini bir-biriga yaqinlashtirib, ularni bir qolipga keltirish maqsadida davlatlar orasida ikki tomonlama hamda ko‘p tomonlama shartnomalar imzolanadi. Hozirgi kunda juda ko‘p davlatlar Jahon Savdo Tashkilotiga a’zo bo‘lganlar va tashkilot doirasida tashqi savdo siyosatlarini bir-biriga yaqinlashtirmoqdalar. Bundan tashqari ko‘pgina davlatlar bu savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish maqsadida o‘z tashqi siyosatlarini belgilangan normalarga keltirmoqdalar. 1.2. Tashqi savdo siyosatining maqsadi va makroiqtisodiy ahamiyati Tashqi savdo siyosatining qay darajada olib borilishi davlatning iqtisodiyotiga katta ta’sir o‘tkazadi. Davlat tanlab olgan tashqi savdo siyosatining maqsadi va undan kelib chiquvchi makroiqtisodiy samaralari bo‘ladi. 7 Aytaylik davlar tashqi savdo siyosatini erkinlashtirdi deylik, bundan asosiy maqsad nima? Bu qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin? 1. Tashqi savdo siyosatining liberallashtirilishi birinchi o‘rinda davlatning tashqi savdo aylanmasini ko‘paytiradi, davlatning globallashuv jarayonlarida qatnashuvini tezlashtiradi. Uning jahon bozoriga bog‘liqlik darajasi ortadi 2. Bu davlatdagi samarasiz ishlayotgan, rentabelligi past bo‘lgan sohalarning raqobat natijasida o‘zgarishiga sabab bo‘ladi:, ular ishlab chiqarishni effektiv yo‘llarini qidiradilar yoki sohadan chiqib ketadilar. Shuningdek bu siyosat bilan milliy tovarlarning jahon bozorida qay darajada raqobatbardosh ekanligini bilib olishimiz mumkin 3. Mamlakatga investitsiyalar oqimini kuchaytiradi, chunki investorlar o‘z mahsulotlarini eksport qilganda yoki mahsulot ishlab chiqarish uchun xom- ashyoni import qilganda muammolarga kam duch keladilar Agar davlat proteksionizm siyosatini olib borsa uning quyidagi maqsad va samaralarini ko‘rishimiz mumkin: 1. Bu siyosatdan asosiy maqsad yangi sohalarni himoya qilish, jahon bozoriga qaram bo‘lib qolmaslik, davlat uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan stategik sohalarni asrashdir. Bundan tashqari milliy mentalitetni, madaniyatni va boshqa tartib qoidalarni qo‘pol tarzda buzuvchi mahsulotlar importi qat’iy tarzda cheklanadi 2. Proteksionizm siyosati yuqoridagiga teskari tarzda investitsiyalar hamda import hajmini kamayishiga, shuningdek bu davlatga boshqa davlatlar tomonidan ham xuddi shunday tadbirlar qo‘llanilishi natijasida eksport va ishlab chiqarish hajmiga ta’sir qiladi 3. Tariflardan tushadigan daromad davlat byudjetining bir qismi bo‘lib aynan himoyalanayotgan sohalarning rivoji uchun yoki boshqa ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarga sarflanishi mumkin. Bu keyinchalik davlatda yangi sohalarning tez sur’atlar bilan o‘sishiga hamda sekinlik bilan proteksionizm siyosati olib tashlanishiga zamin yaratishi mumkin 8 4. Proteksionizm siyosati dunyo miqiyosida ishlab chiqarish va iste’mol hajmini kamayishiga, resurslardan samarasiz foydalanishga olib kelishi mumkin 5. Proteksionizm siyosati nafaqat import uchun balki eksport uchun ham ishlatiladi. Agar mamlakat ichkarisidagi mahsulotlarning narxlar darajasi uning jahon narxidan past bo‘lsa, u holda mamlakatdan tovar va xizmatlarning chiqib ketishi kuzatilishi mumkin, buni oldini olish maqsadida eksportni turli vositalar orqali cheklanadi. Shuningdek davlat uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar, kashfiyotlar, patentlarni tashqi bozorlarga chiqib ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi Tashqi savdo siyosati natijasida to‘lov balansi shakllanadi, shu sababli bu siyosatning asosiy makroiqtisodiy ahamiyatidan biri mamlakat oltin-valyuta zahiralarining shakllantirishi, mamlakat tashqi qarzining o‘zgarishidan iboratdir. Agar mamlakatda manfiy to‘lov balansi kuzatilayotgan bo‘lsa bunda davlat eksportga yo‘naltirilgan, shuningdek importni o‘rnini bosishga qaratilgan tashqi savdo siyosatini olib borishi mumkin. 1.3. Tashqi savdo siyosati instrumentlari va xarakteri Aytaylik davlat o‘zi uchun kerakli bo‘lgan tashqi savdo siyosatini belgilab oldi, endi unga qanday erishish mumkin, bu uchun nima qilish kerak degan savolga javob topishimiz kerak. Bu albatta tashqi savdo instrumentlari bilan amalga 9 oshiriladi. Davlatning tashqi savdo instrumentlari deganda uning tashqi savdoni boshqarishda qanday usul va vositalardan foydalanishi mumkinligini tushunishimiz kerak. Aytishimiz kerakki agar davlat qanchalik ochiq tashqi savdo siyosatini tanlasa, unda shunchalik instrumentlar soni va ta’sir darajasi kam bo‘ladi. Quyidagi 1.3.1-jadval bizga bu vositalar bilan to‘liq tanishib chiqishimizga yordam beradi. Tashqi savdo instrumentlarini tahlil qilib shuni aytishimz mumkinki, bu instrumentlar ob’yekti eksport yoki import bo‘ladi. Davlat ekspostga yo‘naltirilgan tashqi savdo siyosatini olib borayotgan bo‘lsa, bevosita eksportni rag‘batlantiradi, bundan tashqari eksport tovarlari ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan xom-ashyo importiga to‘siqlarni olib tashlaydi. Import o‘rnini bosuvchi tashqi siyosat olib borilganda esa kirib kelayotgan tovarlar hajmini boshqarish uchun import cheklanishi, unga to‘siqlar qo‘yilishi mumkin. Bundan tashqari mamlakat ichida bu sohada ishlovchi korxonalar himoya qilinadi, ularga turli xil imtiyozlar beriladi. 1.3.1-jadval Tashqi savdoni boshqarish instrumentlari 4 Usullari Savdo siyosati vositalari Bevosita boshqaradi T arifli Bojxona bojlari Tarif kvotalari Import importTarifsiz miqdoriy Kvotalash Litsenziyalash Ko‘ngilli cheklash eksport eksport Import import yashirin Davlat xaridlari Mahsulot tarkibini talab qilish Texnik to‘siqlar Soliq va yig‘imlar Import Import Import Import moliyaviy Subsidiyalar Kreditlash Demping Eksport Eksport Eksport Tashqi savdo xarakteri davlat tashqi savdoni boshqarishda qaysi instrumentlardan foydalanishiga va ularning ta ’ sir darajasiga bog ‘ liq bo ‘ ladi . Unga ko ‘ ra tashqi savdo siyosati xarakteri quyidagicha bo ‘ lishi mumkin : 1.3.2-jadval Tashqi savdo xarakteri 5 4 А. Киреев “ M еждународная экономика” 200-стр 5 А. Киреев “ M еждународная экономика” 202-стр 10 Miqdoriy tarifli Ochiq Sezilarli himoyalangan cheklangan Ochiq Ochiq Sezilarli himoyalangan proteksionizm Sezilarli himoyalangan Sezilarli himoyalangan Sezilarli himoyalangan proteksionizm cheklangan Proteksioniz m Proteksionizm proteksionizm Tashqi savdo xarakteri mamlakatda biznesni boshlashga ta’sir qiluvchi omillardan biridir, shuningdek agar davlat qulay investitsion muhitni yaratishga harakat qilsa, u holda tashqi savdo siyosatini yengillashtirishi kerak. Jahon Moliya Tashkiloti har yili davlatlardagi iqtisodiy faoliyat olib borish imkoniyatlarini tahlil qiladi, bunda alohida o‘rinda davlatning tashqi savdo siyosatidagi erkinlik darajasi tahlil qilinadi. Tashqi savdo siyosatidagi erkinlik darajasi rivojlangan davlatlarda rivojlanayotgan davlatlarga qaraganda yuqoriroq bo‘lib, bu darajaga yetib kelishda rivojlangan davlatlar rivojlanayotgan mamlakatlar tutayotgan yo‘lni allaqachon bosib o‘tgan. Kurs ishimizning ikkinchi qismida aynan O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosatining tashkil qilinishini, uning hozirgi holatini va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishdagi rolini tahlil qilamiz. 11 II. O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosati va uning iqtisodiy islohotlardagi o‘rni 2. 1. Tashqi savdo siyosatining iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishdagi o‘rni va uni tashkil qilishning huquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin o‘z tashqi faoliyatini olib bora boshladi. Respublikamiz o‘zi uchun tashqi savdo siyosatini tanlab oldi va uni faol amalga oshirish maqsadida tashqi faoliyatni boshqarishning huquqiy asoslarini yaratdi. Bu huquqiy asoslar haqida to‘xtalishdan oldin O‘zbekiston tanlab olgan tashqi savdo siyosatining qisqacha mazmuni va uni iqtisodiy islohotlarni rivojlantirishdagi o‘rni haqida to‘xtalib o‘tamiz. Mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab mamlakatimiz tashqi savdo siyosatida quyidagi ustuvor yo‘nalishlarni o‘zi uchun belgilab oldi  Eksportga yo‘naltirilgan tashqi savdo siyosatini olib borish, eksport sohasida faoliyat olib borayotgan korxonalarga keng imkoniyatlar yaratib berish  Import o‘rnini bosuvchi tovarlar ishlab chiqarish, bu bilan ichki ishlab chiqarishni kengaytirish  Mahsulot turini diversifikatsiya qilish, eksport qilinayotgan mahsulotlar turini ko‘paytirish, sifatini oshirish, shuningdek eksport tarkibida xom ashyo o‘rnini kamaytirish  Shuningdek mamlakat eksport salohiyatini butun dunyoga namoyish qilish, bu bilan mamlakatga investitsiyalar oqimini kuchaytirish, mamlakatdan eksport qilish imkoniyatlarini sekinlik bilan osonlashtirish Albatta bu islohotlarning iqtisodiyotimizni rivojlantirishdagi o‘rni beqiyos, eksport salohiyatini rivojlantirish mamlakatimiz uchun quyidagi keng imkoniyatlarni taqdim etadi: Birinchidan, eksportni rivojlantirish va eksport tovarlari turini diversifikatsiya qilish savdo balansini mustahkamlashga, bu bilan esa milliy valyuta hamda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi; 12 Ikkinchidan, ichki ishlab chiqaruvchilarning jahon bozorlarida raqobatlashuvi ularni o‘z mahsulotlari tannarxini tushirishga hamda sifatini oshirishga rag‘batlantiradi, bu o‘z navbatida ichki bozorda ham o‘z aksini topib iste’molchilarning forovonligi oshadi; Uchinchidan, eksport orqali mamlakatimizga valyuta kirib keladi, bu o‘z navbatida yangi texnollogiyalarni sotib olish, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarini oshirishga imkon yaratadi; To‘rtinchidan, eksport qilish ichki ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi, bu o‘z navbatida yangi ish o‘rinlarini yaratishga, shuningdek eksport sohasiga ko‘maklashuvchi yangi sohalar paydo bo‘lishiga, bir so‘z bilan aytganda aholi bandligi va forovonligi oshishiga olib keladi Mamlakatimizda eksportni rag‘batlantirish bilan bir qatorda importni o‘rnini bosuvchi sohalarni rivojlantirish siyosati olib borilmoqda. Bundan asosiy maqsad birinchi o‘rinda jahon bozoriga qaram bo‘lib qolmaslik, mamlakatdan katta miqdorda valyuta chiqib ketishini oldini olish, bu sohalarda aholi bandligini oshirish bu bilan esa barqaror iqtisodiy o‘sishga erishishdan iboratdir. Importni o‘rnini bosuvchi sohalar rivoji mamlakatda tashqi faktorlarga bog‘liqlilik darajasini kamaytiradi, ayniqsa mustaqilliknig dastlabki yillarida O‘zbekistonning ochiq tashqi siyosat olib borishi hattoki oziq-ovqat mahsulotlari (g‘alla, guruch va hokazo) importini oshishiga olib keldi, bu bilan esa milliy iqtisodiyotimizga katta xavf tug‘ildi, shu sababli keyinchalik bu mahsulotlarni o‘zimizda yetishtirishni rag‘batlantirish siyosati olib borildi. 1996-yilda don mustaqilligiga erishilgani so‘zimizning isbotidir. Tashqi siyosatimizning ustuvor yo‘nalishlaridan yana biri eksport qilinayotgan mahsulot turlarini diversifikatsiya qilish, unda xom-ashyo o‘rnini kamaytirishga qaratilgan. Hozirki kunda bu siyosatning naqadar to‘g‘ri bo‘lganligi o‘zini oqlamoqda, chunki ayni paytda davom etayotgan jahon moliyaviy inqirozi davomida xom-ashyo narxining pasayishi, bu bilan esa eksporti xom- ashyodan iborat bo‘lgan mamlakatlar savdo balansiga salbiy ta’sir qilib, ularning tashqi qarzlari oshishiga olib kelmoqda. 13 Mamlakatimizda so‘ngi yillarda qulay investitsion muhitning yaratilishi, infrastrukturaning yaxshilanishi, shuningdek tashqi faoliyatni olib borishga to‘sqinlik qiluvchi to‘siqlarning olib tashlanishi yoki yumshatilishi O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshishiga sabab bo‘layotgan asosiy omillardir. Buni hisobga olgan holda so‘ngi yillarda mamlakatimizda erkin iqtisodiy zona tashkil qilish ishlari boshlab yuborildi, bevosita ekport bilan shugu’llanuvchi sohalar rivoji uchun turli qulayliklar yaratildi, eksportga ko‘maklashuvchi institutlar, uyushlamar tuzildi, tijorat bakllarining bu siyosatda faol qatnashishlari uchun zaruriy huquqiy asoslar yaratildi. Bu siyosatning eng asosiy ahamiyati makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, aholi daromadlari va turmush tarzini yaxshilashga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasida eksport va import operatsiyalarini tashkil qilishning huquqiy asoslari sifatida bu operatsiyalarni tartibga solib turuvchi barcha qonunlar, president qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari, Davlatimizning boshqa davlatlar bilan ikki tomonlama hamda ko‘p tomonlama shartnomalarini tushinishimiz mumkin. O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatida ishtirok eruvchi va uni tartibga solib turuvchi asosiy tashkilotlarga quyidagilar kiradi:  O‘zbekiston Respublikasi Tashqi Iqtisodiy Aloqalar, Investitsiyalar va Savdo Vazirligi  Moliya Vazirligi  Tashqi Iqtisodiy Aloqalar Vazirligi  Bojxona Qo‘mitasi  Soliq organlari  Eksportga ko‘maklashuvchi uyushmalar  Banklar va h-k. Mahsulotlarning yurtimizga kirib kelishi va yurtimizdan chiqib ketishi tartibi, ularni boshqarish, litsenziyalash hamda boshqa barcha ishlar qonunlar bilan o‘rnatilgan tartibda tashkil qilinadi hamda O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoilyatini belgilab beradi. 14 2.2. O‘zbekiston Respublikasida tashqi savdo siyosati holati tahlili va uning natijalari O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan buyon faol tarzda tashqi savdo siyosatini olib boradi. Tashqi savdo siyosatini olib borishning huquqiy asoslarini ko‘rib o‘tdik, bu bo‘limda esa tashqi savdo siyosati holati va undan kelib chiquvchi natijalarga alohida to‘xtalamiz. Mustaqillikning dastlabki yillarida biz O‘zbekiston Respublikasi tomonidan liberallashgan tashqi savdo siyosati olib borilganini guvohi bo‘lamiz, bu o‘z navbatida hattoki istemol tovarlari importini kuchayishiga va bu bilan esa mamlakatning boshqa davlatlar oldida qaram bo‘lib qolish muammosini yuzaga keltirdi. Shu sababli keyinchalik import tovarlari ustidan qattiq nazorat o‘rnatildi. Dastlab bu nazorat valyuta kursi hamda uning konvertatsiyasi ustidan qattiq nazorat ko‘rinishida amalga oshirildi, keyinchalik esa import turli xil tariflar bilan cheklana boshlandi. Jahon tajribasi bilan hamohang ravishda mamlakatimizda ham import qilinayotgan mahsulotlar uchun quyidagi tarif turlari qo‘llaniladi: a. Advalor tariflar mahsulotning bojxona qiymatidan ma’lum bir foiz miqdorida undiriladi b. Mahsus tariflar, mahsulot birligiga ma’lum o‘zgarmas miqdor sifatida to‘lanadi c. Aralash tariflar, yuqoridagi ikki tarif yig‘indisi ko‘rinishidan iborat Tariflar mahsulotning qaysi mamlakatda ishlab chiqarilganligiga qarab ham o‘zgarishi mumkin. Agar mahsulot O‘zbekiston Respublikasi bilan ikki tomonlama eng ko‘p qulaylik haqida shartnoma tuzgan davlatlarda ishlab chiqarilgan bo‘lsa, u holda tariflar qonunda ko‘rsatilganidek ushlab qolinadi. Agarda mamlakatimiz bunday shartnoma tuzmagan davlatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar yurtimiga kirib kelayotgan bo‘lsa tariflar qonundagidan ikki marotaba yurori tarzda undirib olinadi. Shuningdek erkin savdo zonasini tashkil qilish borasida davlatimizning boshqa davlatlar bilan shartnomalari bo‘lsa, bu davlatlardan kirib kelayotgan 15 mahsulotlarga tariflar qo‘yilmaydi, yoki minimal darajagacha qisqartiriladi. Bunday davlatlar qatoriga Belorus Respublikasi, Gruziya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Moldova Respublikasi, Rossiya Federatsiyasi, Turkmaniston, Ukraina, Tojikiston hamda Ozarbayjon kiradi. Shuningdek davlatimiz 44 ta davlat bilan ikki tomonlama eng ko‘p qulaylik rejimida savdo aloqalarini olib boradi. Mahsulotning tayyorlik darajasiga qarab tariflar farqlanadi, masalan tayyor mahsulotlarga tariflar xom-ashyolarga qaraganda kattaroq olinadi. Xom-ahyoga tariflar darajasining pastligi yoki umuman yo‘qligiga asosiy sabab, xom-ashyo ichki ishlab chiqarishni rag‘batlantiradigan asosiy omillardan biridir. Mamlakatimizga kirib kelayotgan bir qancha mahsulotlar, texnik vositalarga import bojlari qo‘yilmaydi. Bu tovarlarga umumiy tarzda quyidagicha xarakteristika berishimiz mumkin: birinchi navbatta ichki ishlab chiqarishni rag‘batlantirishga qaratilgan, O‘zbekiston Respublikasi erkin savdo shartnomasi tuzgan davlatlardan kirib kelayotgan, davlat maqsadlarida ishlatiladigan, boshqa mamlakatlarning diplomatik vakillari, elchilari o‘zlari bilan olib kelayotgan mahsulotlarga shuningdek to‘g‘ri maqsadlarda foydalanish uchun olib kirilayotgan har qanday valyutaga tariflar qo‘yilmaydi. Shuningdek bunday mahsulotlar tarkibiga to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar, ijtimoiy yordam sifatida kirib kelayotgan pul va har qanday mahsulotlar, sog‘liqni saqlash, ta’lim sistemasiga ajratilayotgan buyum va jihozlar bojxona bojidan ozod qilinadi. Shuningdek kichik biznesni qo‘llab quvvatlash maqsadida ishlab chiqaruvhilar tomonidan import qilinayotgan xom-ashyo tariflardan ozod qilinadi. Mamlakatimizda importni nazorat qilish tariflardan tashqari quyidagi usullarda amalga oshiriladi: 2.2.1-jadval Importni nazorat qilish usullari 6 Nomi Huquqiy Asosi Mohiyati Qo‘llanilishi 6 O ‘ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “ O ‘zbekiston R espublikasi bojxona hududiga olib kiriladigan tovarning bojxona qiymatini aniqlash tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida ”gi qarori , 06.04.2022 yildagi 160- son 16 Bojxona yig‘imlari ko‘rinishida Bojxona kodeksiga asosan Bojxona xizmatlarini tashkil qilinishi uchun olinadi Bojxonada mahsulotlarni oformleniya qilish, uni bojxona omborlarida saqlash va boshqa xizmatlar uchun olinadi Qo‘shilgan qiymat solig‘i yordamida Soliq kodeksiga asosan Kirib kelayotgan mahsulot narxiga qonunda o‘rnatilgan miqdorda soliq qo‘yiladi Mahsulot bojxona narxining 20% miqdorida o‘rnatiladi. Qonunda ko‘rdatilgan mahsulot va boshqa vositalar qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinishi mumkin Aksiz soliqlari yordamida Soliq kodeksiga asosan Ayrim tovarlarga nisbatan qo‘shimcha soliq turidir (spirtli ichimliklar, tamaki mahsulotlari, va hokazo) Mahsulotlarning bojxona oformleniyasidan oldin olib qolinadi. Soliq solinadigan ba’za sifatida mahsulotlarning bojxona narxi qabul qilinadi. Hozirgi kunda mahsulotlarga o‘rtacha aksiz solig‘i mahsulot narxining 39% ni tashkil qilmoqda. Aksiz solig‘i daromadlar qayta taqsimlanishida muhim ro‘l o‘ynaydi Antidemping siyosati yordamida Antidemping va kompensatsion bojlarga qarshi qonunga muvofiq Nomukammal raqobat shakllanishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida, mahsulot narxlarining ataylab tushirilishiga qarshi chora tadbirlar Mahsulot narlarining eksport qilayotgan davlat ichki bozordagi narxlardan past bo‘lgan taqdirda qo‘llaniladi. Bundan asosiy maqsad ichki ishlab chiqaruvchilarni hamda davlat manfaatlarini himoya qilishdir Kompensatsio n bojlar yordamida Antidemping va kompensatsion bojlarga qarshi qonunga muvofiq Nomukammal raqobat shakllanishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida qo‘llaniladi. Mahsulot ishlab chiqarishda yoki uni tashishda eksport qilayotgan davlatning subsidiyalari bo‘lsa va bunday mahsulotning to‘g‘ridan-to‘g‘ri importi ichki iqtisodiyotga katta zarar keltirsa, kompensatsion bojlar qo‘llaniladi. Mahsulot kirib kelishidan oldin nazorat Vazirlar mahkamasining 1997-yil 3 dekabrdagi №534 qaroriga asosan Sifatsiz hamda milliy manfaatlarimizga mos kelmaydigan mahsulotlar importini cheklaydi. Kirib kelayotgan mahsulotlarning sifatini, ichki manfaatlarga mos kelishini aniqlash maqsadida qo‘llaniladi Mamlakatimizga kirib kelayotgan mahsulot va xizmatlar xajmi faqatgina tariflarga bog‘liq emas ekan, bundan tashqari yuqoridagi jadvaldagi omillar ham import qilinayotgan mahsulotlar narxi oshishiga shuningdek ularni kirib kelishi qiyinlashishiga ta’sir qiladi. Mamlakatimiz byudjeti tarkibida importdan tushadigan mab’lag‘larning importga nisbati ancha katta. Bu esa importga 17 cheklovlar darajasi ancha baland ekanini bildiradi. Bu o‘z navbatida eksportni sekinlashishiga ham olib kelishi mumkin. Eksportni boshqarish Mamlakatimizda eksportni qo‘llab quvvatlashga qaratilgan siyosat olib borilmoqda, bu siyosat haqida to‘xtalishdan avval esa eksport operatsiyalarini tashkil qilish asoslari haqida to‘xtalib o‘tamiz: Birinchi navbatda eksport qilinayotgan mahsulotlar uchun litsenziya berish tartibi bilan to‘xtalib o‘tamiz. O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 1997-yil 10-oktabrdagi №UP-1871 sonli qaroriga asosan eksport operatsiyalariga litsenziya berish bekor qilingan. Ayrim davlat uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan mahsulotlar bundan mustasno bo‘lib ularga alohida litsenziya olish talab qilinadi. Bunday mahsulotlar tarkibiga harbiy qurollar, ularning ehtiyot qismlari, qimmatbaho toshlar, ulardan ishlangan buyumlar, uran va boshqalarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Shuningdek ushbu qarorda mamlakatimiz hududidan eksport qilish cheklangan mahsulotlar ro‘yhati ham joy olgan. Bunday mahsulotlar tarkibiga asosan quyidagilar kiradi: bug‘doy, makkajo‘xori, guruch mahsulotlari hamda ulardan tayyorlangan mahsulotlar, un, yirik va mayda shoxli mollar va ularning go‘sht mahsulotlari, charmli terilar va hokazo. Bundan asosiy maqsad shundan iboratki bu mahsulotlar birinchi navbatda mamlakatning oziq-ovqat mahsulotlari bo‘yicha mustaqilligini ta’minlasa yana ayrimlari ishlab chiqarishda bevosita ishlatilishi mumkin bo‘lgan mahsulotlardir. Shuningdek olib chiqib ketilayotgan tovarlarning minimal hajmi va summasi o‘rnatilmagan. Olib chiqib ketilayotgan mahsulotlarga qo‘shilgan qiymat solig‘i, aksiz soliqlarini solish hamda mahsulotlarning bojxona narxini aniqlash qonun bilan asoslab qo‘yilgan. Tashqi savdo siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan yana biri shundan iboratki, ekportga tayyor mahsulotlarni olib chiqish, ular turini diversifikatsiya qilish, bu borada ichki ishlab chiqaruvchilarni rag‘batlantirish, ularga berilayotgan ssuda foizlarini kamaytirish, soliq imtiyozlari berishdan iboratdir. Bu bilan esa 18 ichki mahsulotlar tannarxini kamaytirish, ularning sifatini oshirish bir so‘z bilan aytganda esa jahon bozoriga raqobatbardosh mahsulotlar bilan chiqishdan iboratdir. Mahsulot turini diversifikatsiya qilish o‘z navbatida ma’lum bir mahsulotlarga qaram bo‘lib qolmaslikni, shuningdek ichki iqtisodiyotda juda ko‘p tarmoqlar rivojiga xizmat qiladi. Mamlakatimiz tashqi savdoni rag‘batlantirish, jahon bozoriga integratsiyalashuv jarayonlarini kuchaytirish maqsadida ikki tomonlama hamda ko‘p tomonlama shartnomalar imzolash, eksport hamda tashqi savdo geografiyasini o‘zgartirish bo‘yicha ham faol tashqi siyosat olib bormoqda. Mustaqillik yillarida davlatimiz tomonidan olib borilayotgan tashqi savdo siyosati natijalari haqida to‘xtalamiz va uning tashqi siyosatimiz bilan aloqadorligi to‘g‘risida mantiqiy xulosalar berishga harakat qilamiz. Tashqi savdo siyosatining natijalari Ushbu ishimiz mobaynida tashqi savdo siyosati natijalarini uch xil yo‘nalish bo‘yicha tahlil qilishga urinib ko‘ramiz: i. tashqi savdo hajmi va uning tarkibi o‘zgarishi ii. eksport qilinayotgan mahsulotlar tarkibining o‘zgarishi iii. tashqi savdo geografiyasining o‘zgarishi Tashqi savdo dinamikasi mamlakatda olib borilayotgan tashqi savdo siyosatining natijasi hisoblanadi. Ishimiz davomida 2022-yil yanvar-avgust oylarida qayd etilgan eksport hamda import hajmining o‘sishi, tashqi savdo balansi qoldig‘ini tahlil qilamiz. Ushbu rasmda 2022- yilning yanvar-avgust oylari 3-chorak yakuni bilan respublikaning tashqi savdo aylanmasi (matnda TSA) 32 126,6 mln. AQSH dollarini tashkil etib, 2021- yilga nisbatan 6 975,0 mln. AQSH dollariga yoki 27,7 % ga ko paydi. TSAda eksport hajmi 12 697,8 mln. AQSH dollariga (36,5 % gaʻ ko‘paydi) va import hajmi 19 428,7 mln. AQSH dollariga (22,6 % ga ko paydi) ʻ yetdi. Hisobot davrida - 6 730,9 mln. AQSH dollari qiymatida passiv tashqi savdo balansi qayd etildi. 19 2.2.1-rasm. Respublikaning tashqi savdo aylanmasi (2022-yil yanvar-avgust) 7 O zbekiston Respublikasida tovarlar tashqi savdosi statistik ko rsatkichlariniʻ ʻ shakllantirishda, Tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi (keyingi o rinlarda ʻ TIF TN) bilan birgalikda, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro standartlashgan savdo tasniflagichi (keyingi o rinlarda – XSST) ishlatiladi. Bu o z ʻ ʻ navbatida tahliliy maqsadlarda eksport va import qilinadigan tovarlarni 10 ta katta qismga guruhlash uchun imkon beradi. Tovarlarni XSST bo yicha kodlashtirish, ʻ TIF TN va XSST o rtasida o tish kalitlari yordamida amalga oshiriladi. ʻ ʻ 7 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 20 2.2.2-rasm. O zbekiston Respublikasi bilan tashqi savdo aylanmasi eng yuqoriʻ ulushga ega bo lgan davlatlar (2022- yil yanvar-avgust, mln. AQSH dollari) ʻ 8 Tashqi iqtisodiy faoliyat bo yicha 20 ta yirik hamkor-davlatlar orasidan ʻ uchta davlatda faol tashqi savdo balansi kuzatilgan, xususan, Qirg iz Respublikasi, ʻ Afg oniston, Tojikiston va Turkiya shular jumlasidandir. Qolgan 16 ta davlatlar ʻ bilan passiv tashqi savdo balansi saqlanib qolmoqda. 2.2.1-diagramma Faol tashqi savdo balansi kuzatilgan hamkor davlatlar 9 Afg‘oniston Qirg‘iziston Tojikiston Turkiya0100200300400500 459.8 438.7 206.3 13.7 mln. AQSh dollari 8 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 9 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 21 2022- yilning yanvar-avgust oylarida, O zbekiston Respublikasi tashqiʻ savdo aylanmasining uchdan bir qismi yoki 37,9 % i MDH davlatlariga to g ri ʻ ʻ kelib, tashqi savdo aylanmasidagi 2021- yilning mos davriga nisbatan ulushi 0,2 % ga kamaygan. Boshqa xorijiy davlatlarning TSA 2022- yilning yanvar-avgust oylarida 2021- yilning mos davriga nisbatan 0,2 % ga ko‘paydi va jami TSAdagi ulushi 62,1 % ni tashkil etdi. 2.2.2-diagramma O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo aylanmasida MDH va boshqa xorijiy davlatlarlarning hajmlari dinamikasi 10 Joriy yilning yanvar-avgust oylarida mamlakatning eksportyorlari soni 5 969 tani tashkil etib, ular tomonidan 9 726,9 mln. AQSH dollari (oltindan tashqari) qiymatidagi (2021- yilning mos davriga nisbatan 67,6 % ga ko paydi) tovar va ʻ xizmatlar eksport qilinishi ta minlandi. ʼ Eksport tarkibida tovarlar ulushi 81,0 % ni tashkil etib, ular sanoat tovarlari (24,4 %), oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar (7,3 %) va kimyoviy vositalar va shunga o‘xshash mahsulotlar (6,7 %) hissasiga to g ri kelmoqda. ʻ ʻ 10 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 22 2.2.3-rasm. XSST bo yicha eksport tarkibi ʻ (2022- yil yanvar-avgust, ulushi, % da) 11 2022- yilning yanvar-avgust oylarida import hajmi 19 428,7 mln. AQSH dollarini va 2021- yilga nisbatan 122,6 % ni tashkil etdi. Import tarkibida eng katta ulush, mashinalar va transport asbob-uskunalari (32,5 %), sanoat tovarlari (19,1 %) hamda kimyoviy vositalar va shunga o xshash mahsulotlar (13,7 %) hisobiga ʻ to g ri keldi. ʻ ʻ Tovarlar importi dinamikasi tahliliga ko ra, 2022- yilning yanvar-avgust ʻ oylarida import qilingan tovarlar hajmi, o tgan yilning mos davriga nisbatan 2 ʻ 948,8 mln. AQSH dollariga ko paydi va 17 775,7 mln. AQSH dollarini tashkil ʻ etdi. Xizmatlar importi esa 1 653,0 mln. AQSH dollariga yetdi. 11 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 23 2.2.4-rasm. XSST bo yicha import tarkibiʻ (2022- yil yanvar-avgust, ulushi, % da) 12 O zbekiston Respublikasi jahonning 188 mamlakati bilan savdo aloqalarini ʻ amalga oshirib kelmoqda. TSAning nisbatan salmoqli hissasi XXRda (18,8 %), Rossiya Federatsiyasida (17,7 %), Qozog istonda (8,9 %), Turkiyada (7,0 %), ʻ Koreya Respublikasida (5,2 %), Qirg iz Respublikasi (2,4 %) va Germaniyada (2,2 ʻ %) qayd etilgan. O zbekiston Respublikasining Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqiga a’zo davlatlar ʻ bilan tashqi savdo aylanmasi 9 627,7 mln. AQSH dollarini tashkil etdi. Shundan eksport hajmi 3 414,8 mln. AQSH dollari, import hajmi esa 6 212,9 mln. AQSH dollariga yetdi. 2.2.2-jadval 12 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 24 O‘zbekiston Respublikasining yirik hamkor davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi dinamikasi (yanvar-avgust, mln. AQSh dollari) 13 Shuningdek so‘ngi yillarda eksport geagrafiyasi o‘zgarmoqda. Avval Yevropa mamlakatlari va MDH davlatlari eksportimizning asosiy tashkil qiluvchilari bo‘lgan bo‘lsalar, hozirgi kunga kelib uning tarkibida Sharqiy Osiyo mamlakatlari ulushi oshib bormoqda. 13 O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 25 2.3 . Harakatlar strategiyasidan – Taraqqiyot strategiyasi sari: tashqi siyosat sohasini liberallashtirish hamda uning ustuvor maqsad va vazifalari 2017–2021 yillar davomida O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha «Harakatlar strategiyasi» doirasida mamlakatimizda izchil amalga oshirilgan islohotlar o'z samarasini ko'rsatib, erishilgan natijalar «Yangi O'zbekistonning 2022–2026 yillarga mo'ljallangan taraqqiyot strategiyasi»ga mustahkam poydevor bo'ldi. Qolaversa, amalga oshirilayotgan ichki va tashqi siyosatdagi ijobiy o'zgarishlar O'zbekistonning xalqaro maydondagi nufuzini ham ortishiga xizmat qilmoqda. 14 Bugungi kunda jahonda, xususan mintaqamizda kechayotgan murakkab geosiyosiy jarayonlar, koronavirus pandemiyasi va global iqtisodiy inqirozga qaramasdan, O zbekiston mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta minlab,ʻ ʼ xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida tashqi siyosiy faoliyat sohasida o zining asosiy prinsiplari, strategik maqsad va vazifalariga sobit qolib ʻ kelmoqda. Ma lumki, yaqinda O zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yangi ʼ ʻ O zbekistonning 2022–2026-yillarga mo ljallangan taraqqiyot strategiyasi ʻ ʻ to g risida”gi farmoni loyihasi “Taraqqiyot strategiyasi” markazining 2022– ʻ ʻ 2026.strategy.uz hamda Hukumatning regulation.gov.uz portallarida keng jamoatchilik muhokamasiga qo yildi. ʻ Yettita ustuvor yo nalishdan iborat “Taraqqiyot strategiyasi” va uni 2022- ʻ yilda amalga oshirish bo yicha “yo l xaritasi” loyihasida “ochiq, pragmatik va faol ʻ ʻ tashqi siyosat olib borish”ga oid bir qator strategik maqsadlar va vazifalar belgilangan. Xususan, Taraqqiyot strategiyasida:  O zbekistonning xalqaro munosabatlardagi teng huquqli subyekt sifatidagi ʻ rolini oshirish; 14 https://yuz.uz/uz/news/harakatlar-strategiyasidan--taraqqiyot-strategiyasi-saritashqi-siyosat-sohasidagi-ustuvor- maqsadlar-va-vazifalar 26  Markaziy Osiyoda xavfsizlik, savdo-iqtisodiy, suv, energetika, transport va madaniy-gumanitar sohalardagi yaqin hamkorlikni sifat jihatidan yuqori bosqichga olib chiqish;  An anaviy hamkorlar bilan munosabatlarni yanada rivojlantirish, tashqiʼ aloqalar geografiyasini kengaytirishga ustuvor ahamiyat qaratib, iqtisodiy diplomatiyani kuchaytirish;  BMT organlari va institutlari, global va mintaqaviy iqtisodiy, moliyaviy va gumanitar tashkilotlardagi faoliyatni kuchaytirish;  Jahon savdo tashkilotiga a zo bo lish va Yevrosiyo iqtisodiy ittifoqi bilan ʼ ʻ integratsiya jarayonlarini chuqurlashtirish;  Jahon hamjamiyati auditoriyasida mamlakatimiz imijini oshirishga qaratilgan axborotlar yetkazish samaradorligini oshirish;  Tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatning normativ-huquqiy bazasini hamda xalqaro hamkorlikning shartnomaviy-huquqiy asoslarini takomillashtirish;  O zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik vakolatxonalari va ʻ konsullik muassasalari tomonidan O zbekistonning chet ellardagi ʻ fuqarolariga xizmat ko rsatish tizimini takomillashtirish kabi aniq va muhim ʻ strategik maqsadlar o z aksini topgan. ʻ 15 Shuningdek, “Taraqqiyot strategiyasi”ni joriy “Inson qadrini ulug lash va ʻ faol mahalla yili”da amalga oshirishga oid “yo l xaritasi” loyihasining ochiq, ʻ pragmatik va faol tashqi siyosat olib borish yo nalishi bo yicha ham qator dolzarb ʻ ʻ vazifalar belgilangan. Jumladan, “yo l xaritasi”da Markaziy Osiyo davlatlari, an anaviy hamkor va ʻ ʼ yetakchi mamlakatlar, shuningdek nufuzli xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan aloqalarni yanada rivojlantirish, ular bilan muvozanatli va doimiy muloqot olib borish orqali mamlakat milliy manfaatlarini faol ilgari surish nazarda tutilgan. Qolaversa, O zbekiston tashqi siyosatining bosh ustuvor yo nalishi bo lmish ʻ ʻ ʻ Markaziy Osiyo davlatlari bilan do stona, ahil qo shnichilik va o zaro manfaatli ʻ ʻ ʻ 15 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-sonli Farmoni 27 hamkorlikni yanada jadallashtirish maqsadida oliy darajadagi muloqot va ikki tomonlama hamkorlikning barcha formatdagi mexanizmlaridan samarali foydalanish ko zda tutilmoqda. Bu borada Markaziy Osiyo davlatlariʻ rahbarlarining Maslahat uchrashuvlarini har yili muntazam tashkil qilishni ta minlash va ularda faol ishtirok etish hamda Markaziy Osiyo bo yicha ʼ ʻ mintaqaviy hamkorlik strategiyasini ishlab chiqish bo yicha vazifalar muhim ʻ ahamiyatga ega. Bundan tashqari, aniq chora-tadbirlar qatorida Qozog iston va Turkmaniston ʻ bilan chegaraoldi erkin savdo hududlarini tashkil etish bo yicha takliflar ishlab ʻ chiqish hamda “Xitoy – Qirg iziston – O zbekiston” temir yo llari loyihalarini ʻ ʻ ʻ jadallashtirish, qo shni davlatlarda O zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi ʻ ʻ muxbirlik punktlarini ochish rejalashtirilmoqda. Shu bilan birga, O zbekistonning Afg oniston bilan ko p qirrali ʻ ʻ ʻ munosabatlarini rivojlantirish va uning ijtimoiy-iqtisodiy tiklanishiga ko maklashish, MDH mamlakatlari bilan an anaviy strategik hamkorlikni ʻ ʼ jadallashtirish, shuningdek Osiyo, Yevropa, Amerika, Afrika va Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi strategik sheriklar va hamkorlar bilan har tomonlama hamkorlik aloqalarini kengaytirish, BMT va uning muassasalari bilan turli sohalarda hamkorlikni rivojlantirish, O zbekiston tashqi siyosatda iqtisodiy ʻ diplomatiya samaradorligini oshirish, jumladan, Jahon savdo tashkilotiga a zo ʼ bo lish hamda Yevrosiyo iqtisodiy ittifoqi bozoriga samarali kirish singari ustuvor ʻ vazifalar belgilangan. Bundan tashqari, O zbekistonning chet ellardagi fuqarolariga xizmat ʻ ko rsatish tizimini takomillashtirish maqsadida xorijdagi diplomatik ʻ vakolatxonalar va konsullik muassasalarining qamrovini kengaytirish, yangi diplomatik vakolatxonalarni ochish, jahon sahnasida O zbekiston imijini ilgari ʻ surish hamda mamlakatdagi islohotlar va demokratik yangilash jarayonlari haqida xolis axborot tarqatishni samarali davom ettirish, xorijiy davlatlarda o zbek tili, ʻ madaniyati va milliy an analarimizni keng ommalashtirish, Alisher Navoiy xalqaro ʼ 28 institutini tashkil etish hamda “O zbekiston madaniyat kunlari” kabi tadbirlarniʻ o tkazish rejalashtirilmoqda. ʻ Ta kidlash joizki, “Harakatlar strategiyasi” doirasida tashqi siyosat ʼ yo nalishida amalga oshirilgan islohotlar, ayniqsa O zbekiston Prezidenti Shavkat ʻ ʻ Mirziyoyevning Markaziy Osiyo davlatlari bilan ahil qo shnichilik va o zaro ʻ ʻ manfaatli hamkorlikni mustahkamlash hamda yetakchi xorijiy davlatlar bilan aloqalarni yangi bosqichga olib chiqish bo yicha sa y-harakatlari, shuningdek ʻ ʼ mintaqaviy va xalqaro tashkilotlar doirasida milliy manfaatlarga asoslangan tashabbuslarni ilgari surilishi va ularning xalqaro hamjamiyat tomonidan qo llab- ʻ quvvatlanishi natijasida O zbekistonning xalqaro maydonda obro si ortishi bilan ʻ ʻ birga, mintaqamiz ulkan imkoniyatlarga ega hamkorlik makoniga aylandi. E tiborlisi, joriy yilda O zbekistonning uchta nufuzli xalqaro tashkilot – ʼ ʻ Shanxay hamkorlik tashkiloti, Turkiy davlatlar tashkiloti va Iqtisodiy hamkorlik tashkilotlarida raislik qilishi, shuningdek mamlakatimizda mazkur tashkilotga a zo ʼ davlatlar rahbarlari ishtirokida sammitlarning rejalashtirilayotganligi O zbekiston ʻ tashqi siyosiy faoliyati va ko p tomonlama diplomatiyasida yangi sahifa ochishi ʻ kutilmoqda. Shu bilan birga, hozirda jahon miqyosida kechayotgan murakkab geosiyosiy jarayonlar, koronavirus pandemiyasi, global iqtisodiy inqiroz, ta sir doirasi va ʼ tabiiy resurslar uchun tobora avj olayotgan mintaqalardagi geosiyosiy raqobat va mafkuraviy kurash sharoitida O zbekistonda xavfsizlik va barqarorlikni ta minlash ʻ ʼ hamda xalqaro maydonda o zaro manfaatli, ochiq va pragmatik tashqi siyosatni ʻ izchil olib borish, milliy manfaatlarni faol ilgari surish dolzarb ahamiyat kasb etadi. O z navbatida, “Yangi O zbekistonning 2022–2026-yillarga mo ljallangan ʻ ʻ ʻ taraqqiyot strategiyasi”da belgilangan ochiq, pragmatik va faol tashqi siyosat yo nalishidagi ustuvor vazifalarni samarali amalga oshirish va strategik maqsadlar ʻ erishish alohida e tiborga molikdir. ʼ 29 O‘zbekiston Respublikasi tashqi savdo siyosatini yanada takomillashtirish, uni liberallashtirish bo‘yicha takliflar: Qisqa muddatli davrda: 1. Avvalo eksport operatsiyalarini yanada rivojlantirishimiz, ularga ko‘proq imtiyozlar, imtiyozli ssudalar berishimiz qisqa muddatli davr uchun asosiy vazifalardan biridir . Bu haqda prezidentimizning yangi “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va uni O‘zbekiston sharoitida bartaraf etish yo‘llari” nomli asarlarida ham aytib o‘tilgan. Bu bilan yaqin yillar ichida iqtisodiyotimizga katta miqdordagi investitsiyalarni jalb qilish, mahsulot tannarxini tushirish vazifalari ustuvor qilib belgilangan 2. Eksport jarayonlaridagi har xil moliyaviy hamda adminstrativ to‘siqlarni olib tashlash, eksport jarayonidagi praseduralar soni va davomiyligini qisqartirish eksport salohiyatimiz rivojiga katta hissa qo‘shadi. Uzoq muddatli davrda 1. ichki ishlab chiqarishga yangi va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilib bo‘lganimizdan keyin, milliy iqtisodiyotimiz real sektori rivojlanganidan keyin sekin-astalik bilan importga ham keng yo‘l ochib berish, mavjud to‘siqlar darajasini kamaytirish tashqi savdo siyosatimizning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lishi kerak. Bu albatta iqtisodiy rivojlanganlik darajasi ma’lum darajaga yetganidan keyin qilinishi kerak bo‘lgan masaladir 2. infrastruktura va transport tizimini yaxshilash, bunga erishish maqsadida davlat byudjeti daromadlaridan foydalanish. Bevosita importdan tushayotgan mablag‘larni aynan shu maqsadlarda sarflash keyinchalik eksport operatsiyalariga ketadigan xarajatlarni bir necha barobarga kamayishiga sabab bo‘ladi 3. banklarning tashqi savdo siyosatida faol qatnashishini rag‘batlantirish. Bunga asosiy zaruriyat shundan iboratki deyarli barcha tashqi savdo operatsiyalari banklar ishtirokida bo‘ladi, shunday ekan bank tizimi tashqi savdo operatsiyalarining qay darajada tez va samarali bo‘lishiga ta’sir qiladi 30 4. eksport va import operatsiyalariga ko‘maklashuvchi yangi tuzilmalar, logistika markazlari, maslahatxonalar, marketing izlanishlarini olib boruvchi tashkilotlar tashkil qilish tashqi savdo rivojiga va undagi noaniqliklar bo‘lmasligining asosiy omilidir. So‘ngi tahlillar shuni ko‘rsatdiki mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan va eksport bilan shug‘ullanishi istagi bo‘lgan ko‘pchilik iqtisodiy sub’yektlar asosan quyidagi savollarga javob topishga qiynalishadi: eksport operatsiyalarini tashkil qilishning huquqiy asoslari qandayligi, chet el bozoridagi vaziyat, mahsulot narxi hamda raqobatchilar shuningdek chet mamlakatdagi ta’minotchilar vaziyati haqida aniq ma’lumotlarga ega emas. Bu esa eksport holatin ma’lum darajada cheklaydi. 5. sanoatning qo‘shilgan qiymat ko‘p bo‘lgan sohalarini rivojlantirishga, mahsulotlar turini diversifikatsiya qilishga, ularning tayyotrlik darajasini yanada oshirishga qaratilgan chora tadbirlar ko‘rish, loyihalar ishlab chiqish 6. bojxona siyosati, bojxona nazorati hamda tariflar hqida qo‘shni mamlakatlar bilan shartnomalar imzolab ular ijrosini ta’minlash, hududiy integratsiyalar tashkil qilish 7. erkin savdo-iqtisodiy zonalarini tashkil qilish, bunday hududlarga investitsiyalar kirishiga qulay sharoitlar yaratib berish, bu bilan aholi bandligi ta’minlash hamda mamlakatimizning eksport salohiyatini yanada rivojlantirish. Bu borada amaliy ishlar olib borilmoqda, Navoiydagi Erkin Iqtisodiy Savdo Zonasini tashkil qilish ishlari boshlab yuborilgani so‘zimiz isbotidir. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan ustuvor vazifalar bajarilsa, mamlakatimiz iqtisodi hamda tashqi savdosi rivojlangan mamlakatlar darajasiga sekin-astalik bilan yetib oladi. Keyinchalik mamlakatimiz XST larga a’zo bo‘lish masalalari, integratsiya masalalari bilan aktiv shug‘ullana oladi. Faol tashqi savdo siyosati mamlakatimizdagi yuqori sur’atli o‘sishni ta’minlab turishga, aholi bankligini oshirishga, tashqi savdo musbat balansiga bu bilan xalqaro rezervlar oshishiga, investitsiya oqimlari o‘sishiga xizmat qiladi. 31 XULOSA Xulosa qilib aytganda qisqa vaqt ichida mamlakatimiz tashqi savdo siyosatini ishlab chiqa oldi ammo hozirgi kunda uni yanada takomillashtirish masalasi ko‘ndalang bo‘lib turibdi. Mamlakatimiz tashqi savdo siyosatida ancha uzoqni ko‘zlab, qisqa muddatli manfaatlardan qochgan holda siyosat olib bormoqda deyishimiz munkin. Chunki hozirgi integratsiya jarayonlarning kuchayib borishi sharoitida O‘zbekiston ikkita bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan faktorlar ta’siri ostida qolmoqda: bir tomonlama o‘ylanganda qisqa muddatli davrda tezda xom-ashyo resurslarini va yarim tayyor mahsulotlarni eksport qilgan holda osongina valyuta ishlash mumkin, ammo boshqa tomonlama o‘ylanganda uzoq muddatli davrda tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan, uning sifatini oshiradigan, xalqaro standartlarga to‘liq javob beradigan mahsulotlar ishlab chiqaradigan, bu bilan uning jahon bozorida raqobatbardosh qiladigan sohalar rivojiga alohida e’tibor qaratilishi lozim. Bir inchi navb a tda r aqo b atbardo s h a fzallik l arga e ga bo’lgan tarmoql a rda bir qator t i zimli muammo l a r va kamchiliklarning s aqlanib qolayotga n l i gi tashqi iqtisodiy faoliyatning s al m oqli o’ s is hini ta’minla s hga t o ’ sqinl i k qilmoqda. J um l ad a n: bi r inchidan, i s h l ab chiq a ri s h quvvatlaridan va keng turdagi xoma s hy o , s hun i ngdek, mehnat r esu r sla r i mavjud bo’lgan hamda ta s hqi bozorlarda r a q obatbardo s h bo’lgan y uqo r i qo’ s hilgan qiym a tga ega mah s ulo t larni i s hla b chiqa r i s hni ta’minlovchi afz a lliklard a n to’liq hajmda f oydalanil m ay a pt i ; ikkinchidan, ek s po r t qi l uvchi korxon a lar f a ol i yat i ni mo l iyaviy qo’lla b - qu v v a t l a s h vo s italari rivojla n mayapti, ek s portoldi va ek sp ortni m oliyala s htiri s h m exanizmlari mavjud ema s ; uchinchidan, c huqur m a rketing tadqiqot l arini o’tka z i s h, uzoq muddatli barq a ror ta s hqi b ozo r l a r ni s hakllantiri s h va x o rijda ta s hqi s avdo infr a tuzil m a s ini yar a t i s hga e tarli d a ra j ada e ’tibor q aratilmayap t i; 32 to’r tinchidan, h a r xil xi z mat turlari ek s porti n i ta s hkil qili s h va ilga r i s uri s h bo’yicha t i zimli i s h l a r mavj u d ema s , ularni ko ’ r s ati s h uchun z a r u r inf r atuzil m a r ivo j lanmagan. Yuqo r idagi muammo va kamchiliklardan kelib chiqib xulosa sifatida quyidagi takliflarni beraman: - r e s publikamizdagi ek s p ortchilarning mah s ulotini s ot i s h bozorini s hakl l antiri s hda muh i m rol o’ ynovchi xo r ijiy mamlakatlardagi korxon a lar bilan O ’ z b eki s tondagi ek s portchi korxonalar o ’ r ta s ida k o ope r a ts i ya aloqalarining s hakllani s h iga ko’makla s hi s h; - yuqo r i il m iy s i g’imli m ah s ulot l ar i s hlab chiqa r i s hga mo’ljallangan loyihal a rni amaliyo t ga k e ng joriy et i sh; - ek s portning intellektual mu l k ob’ektlari l i t s enziyalarini hamda no u - x au s haklida texnika va t i jor a t si r la r ini s ot i s h, injiniring va l izing s ohalarida xizmatlar ko’ r s ati s h kabi turini rivoj l antiri s h y o ’ li bi l an r e s publikamizda eri s hi l gan f a n -texnika yutu q larining jahon xo’jali g i aylanma s iga kirib bo r ishini tezla s htiri s h. - i l miy loy i hala r g a , xu s u s an, amaliy f a n va texnologiyalar tran s ferti s oha s idagi i l m iy lo y ihalar g a boz o r yo ’ nali s hini beri sh uch u n s haroitlar ya r ati sh maq s adida innovat s iyala r ni qo’lla b -quvvatla s hning s amar a li tizimini i s h l ab chiqi s h; - innovat s i ya jarayo n ini d a vlat to m onidan va tijoriy qo’lla b - quvvatla s hning opt i mal uyg’unla s huvin i ng asosiy yo ’ lla r ini belg i lab ol i s h hamda i l m i y -texnikav i y loy i halarni tijorat a ha miyatiga ega bo’lgan natijala r da r a ja s igacha yetkazi s h; - o ’ z b e k ol i m l ari va mu t axa ss i s larining ch e t eldagi etak c hi in s t i t utlar, ta s hkilot va firmalar bilan hamko r ligini kengaytiri s h va chuqu r la s ht iri s h; - yuqo r i dar a j ali mark e ti n g tadqiqot l ari o’tkazi s h, tijoratla s htiri s h va tex n olog i yalar menejmenti s ohasidagi yutuqlarni o’rg a n i s h, x o rijiy bozorl a rning kon’yunktur a s i s ig’i m i, talabning mavjudligi hamda 33 ra qob a tchil a rning narx s i yo s at i , kooper a t s iya, q o ’ s hma korxon a lar ta s hkil eti s h bo’yicha h amkorla r qid i r ish yuz a s idan tahliliy ma’lumot l arni o’rg a ni s h z a r ur bo’ladi. O‘zbekiston katta eksport salohiyatiga ega, buni mamlakatimizda joylashgan foydali qazilmalar, tabiiy boyliklar va ilmiy-texnikaviy potensialdan kelib chiqib aytish mumkin. Bunday katta salohiyatdan qay tarzda foydalanish, uni yanada kengaytirish biz hozirgi kunda tanlab olgan tashqi savdo siyosatimizga uzviy ravishda bog‘liqdir. Shu sababli tashqi savdo siyosatini takomillashtirish, eksport salohiyatimizni oshirish yaqin davr ichida asosiy vazifalardan biri bo‘lib qolaveradi. Bu borada davlatimiz tanlab olgan yo‘l hozirgi qiyin sharoitda naqadar to‘g‘ri va aniq ekani hammaga birdek ravshan bo‘lmoqda. 34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi .- T .: O’zbekiston , 2020. 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” gi PF-4947-sonli Farmoni. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi “2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-60-sonli Farmoni. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xalqaro Reyting va indekslarda O’zbekiston Respublikasining o‘rnini yaxshilashga oid chora- tadbirlarni tizimlashtirish to‘g‘risida”gi 2019 yil 7 mart, PF-5687-son Farmoni. 5. Vaxabov A.V., Tadjibayeva D.A., Xajibakiev Sh.X. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. -Toshkent.: Baktria press, 2015. -584 b. 6. Ataniyazov J., Alimardonov E. “Xalqaro moliya munosabatlari”. Darslik. T.: O zbekiston faylasuflari milliy jamiyati. 2019 y. – 432 b.ʻ 7. O.X.Shoev. Global iqtisodiy rivojlanish. O‘quv-uslubiy majmua. Guliston. 2020. 8. R.A.Yusupov, S.R.Topildiyev, B.Z.Ganiyev. Global iqtisodiy rivojlanish. O‘quv qo‘llanma. Toshkent-2019. 9. N.S.Ismailova, U.U.Shagazatov. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Darslik. TDIU. Toshkent-2019. 10. Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Raxmanov Sh.I., Usmanova X.A. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. O‘quv qo‘llanma. –T.: Iqtisod-Moliya, 2014. 372 bet 11. Isadjanov A.A. «Jahon iqtisodiyotining globallashuvi» fanidan talabalarning mustaqil ishi bo‘yicha o‘quv-uslubiy qo‘llanma. Toshkent. JIDU. 2013. 12. Т.А.Агапова, С.Ф.Серегина Макроэкономика 293-б 13. А. Киреев “ M еждународная экономика” 200-стр 35 14. O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat bo‘yicha tayyorlangan press-reliz ( www.stat.uz saytidan) 15. https://yuz.uz/uz/news/harakatlar-strategiyasidan--taraqqiyot- strategiyasi-saritashqi-siyosat-sohasidagi-ustuvor-maqsadlar-va-vazifalar Internet saytlari 1.www. strategy.uz 2.www.stat.uz 3.www.m ineconomy.uz 4.www. finlit.uz 5.www. nbu.uz 6.www. davlatdasturi .uz 36

O‘zbekiston tashqi savdo siyosatini erkinlashtirish va samaradorligini oshirish yo‘llari

Купить