O'zbekiston va Jahon hamjamiyati - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	56.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	20 Sentyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Sardor O'rolov

Ro'yxatga olish sanasi 07 May 2025

5 Sotish

O'zbekiston va Jahon hamjamiyati

Sotib olish

O ZBEʻ O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA ʻ ʻ
MAXSUS TA LIM VAZIRLIGI
ʼ
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
“O ZBEKISTON TARIXI VA MANBASHUNOSLIK” KAFEDRASI
ʻ
“O ZBEKISTON TARIXI” FANIDAN
ʻ
KURS ISHI
MAVZU: O’zbekiston va jahon hamjamiyati
Bajardi: 3-kurs 122-guruh talabasi
Xalilova Robiyabonu
Ilmiy rahbar: o q.
ʻ U.Isarov
TERMIZ – 202 5

MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………………………………………….….2
1-bob. Oʻzbekistonning tashqi siyosati va jahon hamjamiyatiga integratsiyasi..4
1.1 Tashqi siyosatning shakllanish bosqichlari…………………………………………………4
1.2. Jahon siyosiy institutlari bilan aloqalar……………………………………………………...10
2-bob. Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik……………………………………………………20
2.1. BMT, YEXHT, IHT va boshqa tashkilotlar bilan munosabatlar……………….…..20
2.2. Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy institutlar bilan hamkorlik………………..……....30
Xulosa……………………………………………………………………………………………………………39
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati………………………………………………………………..40
Kirish
2

Mavzuning dolzarbligi: O zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, o‘zʻ
oldiga xalqaro hamjamiyat bilan teng huquqli, ochiq va manfaatli tashqi siyosat
yuritishni asosiy strategik yo‘nalish sifatida belgiladi. Ayniqsa, so‘nggi yillarda
mamlakatning tashqi siyosiy kursi yangi bosqichga ko‘tarilib, mintaqaviy va global
miqyosdagi integratsion jarayonlarga faol qo‘shilmoqda. Bu esa O‘zbekistonning
nafaqat mintaqaviy yetakchi sifatidagi mavqeini mustahkamlash, balki jahon
siyosiy-iqtisodiy tizimida munosib o‘rin egallashiga xizmat qilmoqda.Bugungi
globallashuv va keskin geosiyosiy raqobat sharoitida O‘zbekistonning barqaror
rivojlanishini ta'minlash, xorijiy investitsiyalarni jalb etish, iqtisodiy diplomatiya
orqali eksport imkoniyatlarini kengaytirish va xalqaro tashkilotlar bilan
hamkorlikni chuqurlashtirish dolzarb masalaga aylangan. Bunda BMT, MDH,
IHT, SHHT, OTI (O‘zbekiston-Turkmaniston-Iran) kabi tashkilotlar bilan o‘zaro
aloqalar, strategik hamkorlik va sheriklik munosabatlari alohida o‘rin tutadi.Shu
bilan birga, O‘zbekistonning tashqi siyosati faqat siyosiy doirada emas, balki
madaniy, iqtisodiy, ekologik va xavfsizlik masalalarida ham jahon hamjamiyatiga
faol integratsiyalashuvni o‘z ichiga oladi. 2017-yildan buyon olib borilayotgan
"ochiq va pragmatik tashqi siyosat" mamlakatning xalqaro imijini yaxshilash,
ishonchli hamkor maqomini mustahkamlashda muhim omil bo‘lmoqda.Mazkur
mavzuni o‘rganish O‘zbekiston tashqi siyosiy strategiyasining tahlili, xalqaro
maydonda tutgan o‘rni va integratsion jarayonlardagi ishtirokini chuqurroq anglash
imkonini beradi. Shu sababli bu mavzu bugungi davrda dolzarb, siyosiy, iqtisodiy
va ilmiy nuqtayi nazardan muhim ahamiyat kasb etadi.
Tadqiq etilganlik darajasi: O zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy
ʻ
yo nalishlari va jahon hamjamiyatiga integratsiyasi masalasi mustaqillik yillaridan
ʻ
boshlab bir qator olimlar, siyosatshunoslar va xalqaro munosabatlar sohasidagi
tadqiqotchilar tomonidan ilmiy jihatdan o‘rganilgan. Ayniqsa, mamlakatning
mustaqillikka erishgan dastlabki yillarida qabul qilingan tashqi siyosiy strategiya,
“tinchlikparvarlik”, “ochiq tashqi siyosat” tamoyillari asosida olib borilgan siyosiy
3

yo‘nalishlar ko‘plab ilmiy ishlarda yoritilgan.Ushbu mavzuni o‘rganishda quyidagi
mualliflarning ilmiy izlanishlari alohida ahamiyat kasb etadi:I.A. Karimovning
asarlari (xususan, “O zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida”, “Yuksak ma’naviyat –ʻ
yengilmas kuch”)da tashqi siyosiy tamoyillar, milliy manfaatlar, mintaqaviy
xavfsizlik va hamkorlik masalalari keng yoritilgan.A.X. Saidov, A. Rasulov, Q.
Tursunov, M. Yo ldoshev kabi siyosatshunos olimlarning ilmiy ishlari
ʻ
O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlardagi o‘rni, tashqi siyosatning normativ-
huquqiy asoslari va strategik yo‘nalishlari haqida chuqur tahlillar beradi.So‘nggi
yillarda Prezident huzuridagi Strategik islohotlar agentligi, TIV Akademiyasi,
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti olimlari tomonidan O‘zbekistonning
global maydondagi faol integratsiyasi bo‘yicha dolzarb tahliliy maqolalar, tahlillar
e’lon qilinmoqda.Xalqaro tashkilotlar (BMT, OSCE, SHHT, IHT) doirasida
chiqarilgan hisobotlar, deklaratsiyalar va strategik hujjatlar ham mavzuni
chuqurroq o‘rganishga xizmat qilmoqda.Shunga qaramay, mavzuning ba’zi
jihatlari hali ham to‘liq yoritilmagan. Jumladan:O‘zbekiston tashqi siyosatining
sohaviy kesimdagi (energetika, transport, suv resurslari, madaniyat) integratsiya
mexanizmlari yetarlicha tahlil qilinmagan;2020 yildan keyingi geosiyosiy
o‘zgarishlar fonida tashqi siyosatdagi moslashuvlar va ularning jahon hamjamiyati
bilan integratsiyaga ta’siri chuqur tadqiq etilmagan;O‘zbekiston tashqi siyosatining
yumshoq kuch (soft power) orqali global maydondagi imijiga ta’siri borasida
amaliy izlanishlar kam.
Ishning maqsadi va vazifalari
Maqsad: O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikdan keyingi tashqi siyosiy
strategiyasini, uning asosiy tamoyillari va yo‘nalishlarini tahlil qilish hamda
mamlakatning jahon hamjamiyatiga integratsiya jarayonlaridagi o‘rnini ilmiy
asosda o‘rganish.
4

Vazifalar: O‘zbekiston tashqi siyosatining shakllanish bosqichlarini tarixiy
kontekstda o‘rganish;
1. Mustaqillikdan so‘ng tashqi siyosiy yo‘nalishlarda yuz bergan o‘zgarishlarni
tahlil qilish;
2. Mintaqaviy va global miqyosdagi integratsion jarayonlardagi
O‘zbekistonning ishtirokini o‘rganish;
3. O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar (BMT, SHHT, IHT, MDH, TURKSOY
va boshqalar) bilan aloqalarini tahlil qilish;
4. Tashqi siyosat orqali mamlakat imijini shakllantirish va xorijiy sarmoyalarni
jalb etishdagi omillarni aniqlash;
5. O‘zbekistonning “ochiq va pragmatik tashqi siyosat” konsepsiyasining
amaliy natijalarini baholash;
6. Integratsiya jarayonlarini jadallashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab
chiqish.
Tadqiqot obyekti: O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikdan keyingi tashqi
siyosati va xalqaro hamjamiyat bilan aloqalari. Tadqiqot predmeti:
O‘zbekistonning tashqi siyosat strategiyasi, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik
faoliyati, mintaqaviy va global integratsion jarayonlardagi ishtiroki, va bu
jarayonlarning mamlakat taraqqiyotiga ta’siri.
Kurs ishining hajmi: Ushbu kurs ishi kirish,2bob va 4 ta paragraf,xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat
1-bob. O zbekistonning tashqi siyosati va jahon hamjamiyatiga integratsiyasiʻ
1.1 Tashqi siyosatning shakllanish bosqichlari
5

O‘zbekiston o‘zining joylashuviga ko‘ra Markaziy Osiyoning transport, energetika,
kommunikasiya, suv tizimi markazida joylashgan. Tabiiy iqlim sharoiti qulay,
ulkan mineral – xomashyo zaxiralari va strategik materiallarga ega, dehqonchilik
madaniyati rivojlangan, oziq-ovqat bilan o‘zini ta’minlashga qodir. O‘zini neft,
gaz, rangli metallar bilan ta’minlabgina qolmay, ularni yeksport qilish
imkoniyatiga ham ega. O‘zbekiston Respublikasining yer ostida amaldagi
Mendeleyev davriy tizimining barcha elementlari mavjud. Mazkur imkoniyatlari
bo‘lgan taqdirda ham O‘zbekiston geosiyosiy joylashuvini noqulayliklardan
mustasno deb bo‘lmaydi. Shu jihatdan O‘zbekiston Respublikasiga qiyinchiliklar
tug‘diruvchi quyidagi omillar mavjud: O‘zbekiston Fors ko‘rfazi, Kaspiy dengizi
havzasi va Tarim havzasining neft va gazga juda boy konlari joylashgan yarim
halqaning strategik markazida joylashgan. 1
Shuning uchun bu hududda butun
dunyoda energiya taqchilligi sharoitida ko‘pgina davlatlarning bir-biriga mos
kelmaydigan manfaatlari o‘zaro to‘qnashmoqda. Dunyodagi kuchli davlatlar
mazkur mintaqada o‘z manfaatlarini izlamoqda. Shu bilan birga, O‘zbekiston
mintaqadagi etnik murosasizlik, narkobiznes va har xil tashqi kuchlar tomonidan
rag‘batlantirilib kelinayotgan, ichki mojarolar hali ham tugatilmagan Afg‘oniston
kabi davlat bilan chegaradoshdir. O‘zbekiston bevosita dengizga chiqa
olmaydigan, buning ustiga dengiz portlaridan eng uzoqda joylashgan mamlakat
hisoblanadi. Qora dengiz, Boltiq dengizi, Yapon dengizi va Shimoliy dengizlarga
olib chiquvchi eng qisqa temir yo‘li qariyb 3 ming kilometrni tashkil etadi.
Mustaqil O‘zbekistonning, umuman, hamma daryolari hamda respublika hududini
kesib o‘tadigan, uzunligi 150 va undan ko‘p kilometrli daryolar 50 tadan oshgan
bo‘lishiga qaramasdan, uning suv resurslari cheklangan va ekologik muammolari
ham bor. Orol fojiasi ham mamlakatimiz uchun noqulaylik omilidir. O‘zbekiston
Respublikasining mustaqil tashqi siyosati asoslarining ishlab chiqilishi. Hozirda
xalqaro hamjamiyat mustaqil O‘zbekiston diplomatiyasining dastlabki qadamlari,
1
Karimov I.A. Oʻzbekiston XXI asr boʻsagʻasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari . –
T.: Oʻzbekiston, 1997. 342b
6

Markaziy Osiyodagi mavqeyi, mintaqa xavfsizligini ta’minlashdagi o‘rni alohida
ekanini tan olmoqda. 2
O‘zbekiston tashqi siyosatining ma’naviy yo‘nalishi,
insonparvarlik, oshkoralik, qadrqimmat, o‘z imkoniyatlariga tayanish va
insoniyatning yagona oilasida o‘z taraqqiyot yo‘liga ega bo‘lishdir. Shu bois
istiqlol yillarida mamlakatimiz 133 davlat bilan rasmiy diplomatik munosabatlar
o‘rnatgan, Toshkentda 45 ta xorijiy davlatning yelchixonalari, 9 ta faxriy
konsullik, 11 ta xalqaro tashkilotlarning vakolatxonalari faoliyat olib bormoqda.
Mustaqillikni mustahkamlash, mamlakatimizning xavfsizligi, barqarorligi va
taraqqiyoti ko‘p jihatdan xorijiy davlatlar bilan diplomatik aloqalarning yo‘lga
qo‘yilishi bilan bog‘liq edi. O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosat tizimi
O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi, Vazirlar Mahkamasining 1992-yil
may oyidagi “O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi faoliyatini tashkil
yetish masalalari to‘g‘risida”gi va 1994-yil mart oyida qabul qilingan “O‘zbekiston
Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi
qarorlari asosida shakllantirildi. 1996-yil “O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy
faoliyatining asosiy prinsiplari to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. 2012-yil
sentabrda O‘zbekiston Respublikasining “Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi”
e’lon qilindi. O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi –
bu davlat tashqi siyosatining prinsiplari va strategik ustuvor yo‘nalishlarini,
xalqaro maydondagi maqsad va vazifalarini, istiqbolda O‘zbekiston milliy
manfaatlarini ilgari surish mexanizmlarini belgilab beradigan qarashlarning yaxlit
tizimidir. “O‘zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to‘la huquqli
subyektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik
yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo‘l
bilan hal yetish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik va xalqaro
huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi”.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi 17-modda. Mazkur Konsepsiyada
Markaziy Osiyo mintaqasiga alohida e’tibor qaratilgan va “O‘zbekistonning
2
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . – T.: Ma’naviyat, 2008.54b
7

hayotiy muhim manfaatlari shu mintaqa bilan bog‘liq” ekanligi rasman e’tirof
etilgan. Unda Markaziy Osiyo o‘zining muhim geosiyosiy joylashuvi va mineral
xomashyo resurslarining ulkan zaxiralariga ega ekanligi tufayli jahon miqyosida
kuchli e’tibor obyektiga, yirik davlatlarning strategik manfaatlari to‘qnashadigan
hududga aylanib borayotgani ta’kidlangan. Shuningdek, dunyoning yirik davlatlari
tomonidan mintaqada olib borilayotgan o‘zaro raqobat inobatga olinib, “Markaziy
Osiyo muammolari tashqi kuchlarning aralashuvisiz, mintaqadagi davlatlarning
o‘zlari tomonidan yechilmog‘i zarur”, degan fikr bayon etilgan. Konsepsiyada
O‘zbekistonning tinchliksevar siyosat yuritishi, harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok
etmasligi, har qanday davlatlararo tuzilmalar harbiy-siyosiy blokka aylangan
taqdirda, ulardan chiqish huquqini o‘zida saqlab qolishi ta’kidlandi. Tashqi siyosat
tamoyillari. O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy tamoyillari
quyidagilardan iborat: mafkuraviy qarashlardan qat’i nazar hamkorlik uchun
ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saqlashga sodiqlik;
davlatlarning suveren tengligi va chegaralar daxlsizligini hurmat qilish; boshqa
davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; nizolarni tinch yo‘l bilan hal yetish;
kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik; inson huquqlari va yerkinliklarini
hurmatlash; ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan xalqaro huquqning
umume’tirof etilgan qoidalari va normalarining ustuvorligi; davlatning, xalqning
oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta’minlash maqsadida ittifoqlar tuzish,
hamdo‘stliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish; tajovuzkor harbiy bloklar va
uyushmalarga kirmaslik; davlatlararo aloqalarda teng huquqlilik va o‘zaro
manfaatdorlik, davlat milliy manfaatlarining ustunligi; tashqi aloqalarni ham ikki
tomonlama, ham ko‘p tomonlama kelishuvlar asosida rivojlantirish, bir davlat
bilan yaqinlashish hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslik kabilar ustuvor yo‘nalish
sifatida belgilab olindi. Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlikning yo‘lga
qo‘yilishi. O‘zbekiston tashqi siyosatining yetakchi yo‘nalishlaridan biri Markaziy
Osiyodagi yangi mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston,
Turkmaniston bilan do‘stlik, hamkorlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan.
8

Mintaqadagi beshta davlat o‘rtasida o‘xshash jihatlar ko‘p. Tariximiz,
madaniyatimiz, tilimiz, dinimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketganligi bu
mamlakatlar xalqlarini bir-biriga yanada yaqinlashtirishning zaminidir. Yangi
tarixiy sharoitlarda vujudga kelayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar Markaziy Osiyo
mamlakatlari xalqlarining kelib chiqishi, ularning tarixi, o‘ziga xos turmush
tarzlari va yaqin qo‘shnichilik munosabatlariga har qachongidan boshqacharoq
qarashni hayot taqozo yeta boshladi. 3
1993-yilning yanvarida Mamlakatimiz
Birinchi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari
rahbarlarining Toshkent uchrashuvi tashkil etildi. Oliy darajadagi bu uchrashuvda
Markaziy Osiyo Hamdo‘stligiga asos solindi. Besh davlat – Qirg‘iziston,
Qozog‘iston, O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston rahbarlari Hamdo‘stlik
haqidagi bitimga imzo chekishdi. Buni mintaqa xalqlari zo‘r mamnuniyat bilan
qarshi oldilar va qo‘llab-quvvatladilar. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 1993-
yil Qozog‘iston Respublikasining Qizil O‘rda shahrida, 1994-yil Nukus shahrida,
1995-yil Turkmaniston Davlatining Doshhovuz shahrida, 1995-yil yana Nukus
shahrida Orol dengizi muammosiga bag‘ishlangan uchrashuvlar o‘tkazdilar va bu
borada amaliy ishlar olib bora boshladilar. 1999-yil Turkmanistonning Ashxobod
shahrida Orolni qutqarish Xalqaro jamg‘armasining majlisi bo‘lib o‘tdi. Majlisda
ekologik falokat mintaqasidagi vaziyatni barqarorlashtirish borasida hamkorlikni
rivojlantirish masalalari muhokama qilindi. Davlat rahbarlari o‘zaro hamkorlik,
mintaqaviy xavfsizlik va xalqaro miqyosdagi masalalar yuzasidan ham fikr
almashdilar. 2017-yilda O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi
bilan O‘zbekistonning qo‘shni davlatlar bilan munosabatida yangi davr boshlandi.
Shu yilning o‘zida Qozog‘iston, Turkmaniston va Qirg‘iziston davlatlariga
O‘zbekiston Prezidentining rasmiy tashriflari amalga oshirildi. 2018-yil mart oyida
esa Tojikistonda oliy darajadagi uchrashuv amalga oshirildi. Bundan tashqari,
2017-yil Samarqandda BMT homiyligida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va
umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo‘lidagi hamkorlik”
3
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . – T.: Ma’naviyat, 2008.65-b
9

mavzusida anjuman bo‘ldi. Unda 500 nafar xorijiy ishtirokchilar qatnashdi.
O‘zbekiston – Qozog‘iston. O‘zbekistonning Qozog‘iston bilan ikki tomonlama
munosabatlari 1992-yil iyunda Turkiston shahrida O‘zbekiston Prezidentining
Qozog‘istonga rasmiy davlat tashrifi paytida N.Nazarboyev bilan I.Karimov
tomonidan imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston Respublikasi
o‘rtasida do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma asosida mustahkamlanib
bordi. Qozog‘iston Prezidenti N.Nazarboyev 1994-yil yanvarda rasmiy davlat
tashrifi bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. Ikki Prezident O‘zbekiston bilan Qozog‘iston
o‘rtasida tovarlar, xizmatlar, sarmoyalar va ishchi kuchlarning erkin o‘tib turishini
nazarda tutuvchi hamda o‘zaro kelishilgan kredit, hisob-kitob, budjet, soliq, narx,
boj va valuta siyosatini ta’minlash to‘g‘risida shartnomani imzoladilar. 1998-yil
oktabrda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida abadiy do‘stlik shartnomasi
imzolandi. 4
O‘zbekiston va Qozog‘iston Prezidentlarining Toshkentda 2000-yil
bo‘lgan uchrashuvida ikki davlat chegaralarini aniq belgilab olishga bag‘ishlangan
uchrashuvi bo‘ldi. Muzokaralar yakunida “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va
Qozog‘iston Respublikasi Prezidentining qo‘shma bayonoti” imzolandi. 2001-yil
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov rasmiy tashrif bilan
Qozog‘istonda bo‘ldi. Ikki davlat Prezidentlari O‘zbekiston – Qozog‘iston davlat
chegarasi to‘g‘risida Shartnomani imzoladilar. 2440 km uzunlikdagi
O‘zbekistonning Qozog‘iston bilan chegarasining 96 % belgilab olindi. 5
Qolgan
qismini kelishuv asosida delimitasiya qilishga kelishildi. 2002-yil O‘zbekiston
Prezidenti Ostona shahriga tashrif buyurdi. “O‘zbekiston – Qozog‘iston davlat
chegaralarining alohida uchastkalari to‘g‘risida bitim” imzolandi va ikki mamlakat
o‘rtasidagi chegaraga oid dolzarb masalalar huquqiy jihatdan o‘z yechimini topdi.
Qozog‘iston O‘zbekiston uchun Markaziy Osiyodagi muhim hamkorlardan biri
hisoblanadi. 2013-yil imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston
Respublikasi o‘rtasida Strategik sheriklik to‘g‘risidagi shartnoma ham o‘ta muhim
4
Saidov A.X. O‘zbekistonning tashqi siyosati va xalqaro huquq . – T.: Adolat, 2005.89-b
5
O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosat konsepsiyasi – Qonunchilik hujjati, 2012; yangilangan 2023.146-b
10

hujjatlar sirasiga kiradi. 2014-yil O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti
Islom Karimov rasmiy tashrif bilan Qozog‘iston Respublikasida bo‘ldi. 2017-yil
iyunda Shanxay Hamkorlik Tashkilotining Ostona sammiti munosabati bilan
Prezident Shavkat Mirziyoyev Qozog‘istonda bo‘ldi. 2017-yil sentabrda
Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboyev rasmiy tashrif bilan O‘zbekistonga
keldi. O‘zbekiston va Qozog‘iston prezidentlari uchrashuvi yakunlari bo‘yicha
qator hujjatlar imzolandi. Shavkat Mirziyoyev Nursulton Nazarboyevni “El-yurt
hurmati” ordeni bilan taqdirladi. Hozirda Qozog‘istonda 550 mingga yaqin o‘zbek
millatiga mansub, O‘zbekistonda esa bir millionga yaqin qozoq millatiga mansub
xalq istiqomat qiladi. 2017-yil Qozog‘iston Prezidentining O‘zbekistonga tashrifi
paytida 2018- yilda Qozog‘istonda O‘zbekiston yili va 2019-yilda O‘zbekistonda
Qozog‘iston yili o‘tkazilishi belgilandi. O‘zbekiston – Qirg‘iziston.
O‘zbekistonning Qirg‘iziston bilan ikki tomonlama hamkorligi O‘zbekiston
Respublikasi bilan Qirg‘iziston Respublikasi o‘rtasida do‘stlik, hamkorlik va
o‘zaro yordam haqida shartnoma asosida yo‘lga qo‘yildi va rivojlantirilmoqda. Bu
shartnoma Toshkentda 1992-yil Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akayevning
O‘zbekistonga rasmiy davlat tashrifi paytida imzolangan edi. Mamlakatimiz
Birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1993-yil Qirg‘izistonga qilgan rasmiy
davlat tashrifi paytida O‘sh shahrida O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida 1994–
2000-yillarga mo‘ljallangan iqtisodiy integrasiyani rivojlantirish to‘g‘risida
Bayonot imzolandi. Bu hujjat ikkala respublikada ishlab chiqilgan milliy
dasturlarni muvofiqlashtirishga, xomashyo va ishchi kuchidan, ilmiy salohiyatdan
unumli foydalanishga qaratilgan edi. 1994-yil yanvarda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Qirg‘izistonda bo‘ldi. Rasmiy tashrif yakunida ikki davlat Prezidentlari
tovarlar, xizmatlar, sarmoya, ishchi kuchlarining yerkin yurishini, o‘zaro
kelishilgan kredit, hisob-kitob, budjet, soliq, narx, bojxona va valuta siyosatini
belgilovchi shartnomani imzoladilar. 2010-yil iyulda Qirg‘izistonda ekstremistik
kuchlar tomonidan uyushtirilgan millatlararo qonli voqealar sharoitida O‘zbekiston
100 mingdan ortiq qochqinlarni o‘z hududiga qabul qildi. 2017-yil O‘zbekiston va
11

Qirg‘iziston munosabatlarida yangi sahifa ochildi. Shu yil sentabr oyida
Qirg‘iziston Prezidenti Almazbek Atambayev taklifiga binoan Prezident Shavkat
Mirziyoyev Bishkekda bo‘ldi. O‘zbekiston va Qirg‘iziston prezidentlari o‘z ichiga
85 foiz masofani qamrab olgan chegara to‘g‘risidagi bitimni imzolashdi. Shu
munosabat bilan, aholining o‘tib-qaytishi uchun ikki davlat o‘rtasidagi 7 yil
davomida yopib qo‘yilgan chegara postlar ochildi. 2017-yil dekabrda O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning taklifiga binoan Qirg‘iziston
Respublikasining yangi saylangan Prezidenti Sooranbay Jeyenbekov rasmiy tashrif
bilan mamlakatimizga keldi. Iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy sohalarda hamkorlikka
doir qator hujjatlar qabul qilindi. 6
1.2. Jahon siyosiy institutlari bilan aloqalar
1997-yil 5-fevral kuni Prezident I. Karimov AQSH davlat kotibini qabul qildi.
Uchrashuvda ikki mamlakat o‘rtasidagi aloqalami rivojlantirish, jumladan, iqtisodiy
va madaniy sohalardagi hamkorlikni kengaytirish bilan bogiiq masalalar
muhokama etildi. Ulkan siyosiy, iqtisodiy, harbiy texnik, intellektual salohiyatga
ega bo‘lgan jahdhning yetakchi davlati Amerika Qo‘shma Shtatlari bilan uzoq
muddatli va keng koiamda munosabatlami rivojlantirish 0 ‘zbekiston uchun tashqi
siyosatning ustuvor strategik yo‘nalishidir. Darhaqiqat, so‘nggi yillarda
0‘zbekistonning AQSH bilan tashqi savdo munosabatlari ortib bormoqda.
Masalan, 1998-yilda O‘zbekistondan AQSHga 63.6 min. dollarlik mahsulot
6
Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston – yangilanish va taraqqiyot yo‘lida . – T.: O‘zbekiston, 2021
12

chiqarilgan boisa, shu davr mobaynida AQSHdan 242.9 min. dollarlik mahsulot
import qilib olindi. 0‘zbekiston Yevropadagi rivojlangan mamlakatlar bilan aloqalar
o‘matishga jiddiy e’tibor berdi. Xususan, Prezident I. Karimovning 1994—1996-
yillardagi GFR, Fransiya, Buyuk Britaniyaga tashriflari tufayli Yevropaga yo’l ochildi.
Bu mamlakatlar bilan iqtisodiy, savdo va madaniy aloqalar kengaydi. 1999-yil may
oyida Bolgariya Prezidenti Petr Stoyanov rasmiy tashrif bilan 0 ‘zbekistonga keldi.
Shu kuni shahar tashqarisidagi Do‘rmon qarorgohida*0‘zbekiston Prezidenti Islom
Karimov bilan Bolgariya Prezidenti Petr Stoyanovning yakkama-yakka uchrashuvi
boiib o‘tdi. Uchrashuvda xalqaro hayotdagi dolzarb voqealar, ikki mamlakat
o‘rtasidagi munosabatlaming bugungi ahvoli, o‘zaro iqtisodiy hamkorlikni
rivojlantirish uchun amalga oshirilishi zarur boigan chora-tadbirlar va boshqa
masalalar yuzasidan fikr almashildi. Prezidentlaming o‘zaro muloqoti oxiriga
yetgach, ikki mamlakat rasmiy delegatsiyalarining kengaytirilgan tarkibdagi
muzokaralari boshlandi. Muzokaralarda asosiy e’tibor ikki mamlakat o‘rtasidagi
iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish masalasiga qaratildi. 0‘zbekiston bilan
Bolgariya o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirishdan har ikki tomon ham birdek
manfaat ko‘radi, - dedi 0‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov. - Janob Petr
Stoyanovning Bolgariya rahbari sifatida Markaziy Osiyo mamlakatlari ichida
birinchi bo‘lib 0‘zbekistonga rasmiy tashrif bilan kelgani ham bejiz emas. Shu
o‘rinda bir gapni aytish kerak - 0‘zbekiston Bolgariya uchun hamisha ochiqdir. Ikki
davlat o'rtasidagi iqtisodiy hamkorlik haqida gapirganda, avvalo, kommunikatsiya
va tranzit masalasiga to‘xtalish kerak bo‘ladi. Bu borada asosiy dastur TRASEKA
loyihasi hisoblanadi. Sharq va G‘arbni bir-biriga birlashtiradigan mazkur transport
yo‘lagini to ia quwatda ishga tushirish uchun u o‘tadigan mamlakatlar o‘rtasida
o‘zaro aloqalami mustahkamlash zarur boiadi. Negaki mazkur yo‘lak bu
yo‘nalishdagi barcha davlatlarga bir xil foyda keltiradi. Xususan, nafaqat Bolgariya,
balki Yevropa bozoriga chiqishimiz uchun ham Bolgariyaning Varna shahri
13

hamkorlikni saqlab qolish va uni yangi sharoitda yanada rivojlantirishga harakat
qildi. 1995-yil 6-iyun kuni Prezident Islom Karimov davlat tashrifi bilan Latviya
Respublikasiga bordi. Shu kuni Latviya Prezidenti Guntas Ulmanis bilan'Islom
Karimov o'rtasida muloqot bo'lib, har ikki davlat o'rtasida do'stlik va hamkorlik
to'g'risida shartnoma chunonchi, transport, havo aloqalari, sayyohlik va ilmiy-
texnik aloqalar yuzasidan bitimlar tuzildi. 7-iyun kuni u Riga biijasi binosida Latviya
ishbilarmonlari bilan uchrashdi. So'ng Latviya seymiga tashrif buyurib, uning raisi
Anatoliy Gorbunov bilan muloqotda bo'lib parlamentlararo munosabatlarni
yanada yaxshilash yuzasidan kelishib olindi. 7
1995-yil 7-8-iyun kunlari Islom
Karimov rasmiy tashrif bilan Litva Respublikasida bo'ldi. Vilnusdagi Prezident
saroyida Islom Karimov va Angirdis Brazauskas o'rtasida muzokaralar bo'ldi. Ikki
mamlakat o'rtasida hamkorlikni rivojlantirish va chuqurlashtirish to'g'risida
Qo'shma Deklaratsiya, ta’lim, fan va texnika, sayyohlik, madaniyat sohalarida
hamkorlik qilish to'g'risida hukumatlararo bitimlar imzolandi. Mustaqillik yillarida
O'zbekiston tashqi siyosatining gecgrafiyasi kengayib bordi. Yaqin va O'rta Sharq
hamda Arab mamlakatlari bilan davlatlararo munosabatlami o'matish va
rivojlantirishga intilish ham 0‘zbekiston tashqi siyosatining muhim yo‘nalishlari
hisoblanadi. 0‘zbekiston Respublikasi davlat delegatsiyasi rasmiy tashrif bilan
Turkiya, Eron, Pokiston, Hindiston, Saudiya Arabistoni, Misrda bo‘ldi va ular bilan
davlatlararo munosabatlaming asoslari to‘g‘risida shartnomalar, iqtisodiy, ilmiy-
texnikaviy va madaniy hamkorlik bitimlari tuzdi. 0‘zbekiston Prezidenti Islom
Karimov 1999-yil 14-17-sentabr kunlari rasmiy tashrif bilan Isroilda bo‘ldi. Xo‘sh,
tashrifdan muddao nima edi? Avvalo, mamlakatlarimiz o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy,
ilmiy-texnikaviy hamkorlik sarhadlarini yanada kengaytirish va buning uchun zarur
huquqiy asoslami mustahkamlash. Isroil davlatining bugungi iqtisodiy taraqqiyoti,
aqliy salohiyati, yuksak texnologiyasi, ilmiy-texnikaviy yutuqlari haqiqatan ham
7
Yo‘ldoshev M. Tashqi siyosat nazariyasi . – T.: YIMI, 2020.54-b
14

katta e’tiborga molik. Shu bois ham Isroil bilan iqtisodiy hamkorlik aloqalarini
kengaytirish bizga foydalidir. Hamkorligimizning asosiy - iqtisodiyot bilan bog‘liq
masalalar haqida to‘xtalishdan oldin bir gapni aytib o‘tish lozim: Islom
Karimovning Isroil davlatiga tashrifi mamlakat siyosiy doiralari tomonidan ham,
keng jamoatchilik tarafidan ham qizqin kutib olindi. Isroil Prezidenti Ezer
Veysmanning qarorgohida bo‘lib o‘tgan davlatimiz rahbarini rasmiy kutib olish
marosimida mamlakat Bosh vaziri Benyamin Netanyahu ham ishtirok etgani
buning dalillaridan biridir. Chunki, odatda bunday marosimlarda Bosh vazir
ishtirok etmasdi. Tashrifning ikkinchi kunida ikki mamlakat rasmiy
delegatsiyalarining kengaytirilgan tarkibdagi muzokaralarida asosiy e’tibor ham
shu o‘zaro hamkorlikning huquqiy asosini mustahkamlash masalasiga qaratildi.
Muzokaralar yakunida ushbu maqsadga xizmat qiluvchi muhim hujjatlar
imzolandi. Jumladan, Prezident Islom Karimov hamda Bosh Vazir Benyamin
Netanyahu mamlakatlarimiz hukumatlari o‘rtasida ikki tomonlama soliq solmaslik,
daromad va kapitalga soliq toiashdan bo‘yin tovlashning oldini olish, shuningdek,
o‘zaro savdo va iqtisodiy hamkorlik to‘g‘risidagi Bitimlarga imzo chekdilar.
Qolaversa, ikki davlat o‘rtasida atrof-muhitni muhofaza qilishda hamkorlik,
qishloq xo‘jaligi sohasida hamkorlik qilish, o‘zaro texnik hamkorlik, soliq hamda
soliqni saqlash sohalarida hamkorlik qilish, 0‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat
Milliy banki bilan Isroilning tashqi savdo sug‘urta korporatsiyasi «IFTRIK» o‘rtasida
hamkorlik to‘g‘risidagi bitimlar imzolandi. Bulami birma-bir izohlab o‘tirishning
hojati yo‘q. Ular qanday ahamiyatga ega ekanini hujjatlarning nomlaridan ham
anglab olish qiyin emas. Eng muhimi, nhunday keng qamrovli hujjatlar
imzolanganining o‘ziyoq tashrifning samarali bo‘lganini aytib turibdi. Muzokaralar
so‘ngida bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida mamlakatimiz rahbari 0‘zbekiston
bilan Isroil iqtisodiyotida 11 ming kub metr suv^ketadi. Isroilning yutuqlari
e’tiborga molik. Bu yerda gektaridan 70 sentnergacha hosil ko‘tarilsa, bizda bu
15

ko‘rsatkich o‘rtacha 26-27 sentnemi tashkil qiladi. 8
Bu ko‘rsatkichlami
taqqoslayotganimizning boisi bor. Yerimiz Isroil yerlaridan unumdorroq,
baquwatroq. Demak, biz ulardan ham ko‘proq hosil olishimiz mumkin.
Xalqimizning aqliy salohiyati, iqtidori va qobiliyati ham o‘zgalardan ortiq boTsa
ortiq, lekin zinhor kam emas. Dunyoda yemi o‘zbek dehqonichalik sevadigan,
ardoqlaydigan odamni topish ham amri mahol. Faqat qishloq xo‘jaligiga
zamonaviy texnologiyani kiritish zarur. Shu ma’noda, Isroildagi bu kabi firmalar
bilan hamkorlik biz uchun ayni muddao. Bu bitta paxtachilik misolida ko‘rganimiz,
holbuki, Isroilda chorvachilik, parrandachilik kabi sohalarda ham shunday
imkoniyatlar mavjud. Mamlakatimiz rahbari shu yeming o‘zidayoq (Uzbekistan
«Zeraim Gedera» bilan ikkita loyiha bo‘yicha hamkorlik qilishga tayyor ekanini
ma’lum qildi: biri paxtachilik texnologiyasining to‘la kompleksi, ikkinchisi - turli
sharoitda chigitni sinab ko‘rish bilan bog‘liq. Paxtachilik texnologiyasining to ia
kompleksi degani navni tanlashdan tortib to paxtani yig‘ishtirib olgunga qadar
qilinadigan ishlarni anglatadi. Ikkinchi loyiha o‘z-o‘zidan tushunarli. Islom Karimov
irrigatsiya va tomchilatib sug‘orish, chorvachilik, urug‘chilik, parrandachilik kabi
sohalar bo‘yicha tashkil etilgan kichik ko‘rgazmani tomosha qildi. Davlatimiz
rahbari Isroil minitexnologiyalarini 0‘zbekistonda qoilash, o‘zaro hamkorlik uchun
zarur omillar haqida gapirar ekan, jumladan, shunday dedi: - Bu texnologiyalami
bizda qo‘llash uchun nimalar kerak? Avvalo, biz Isroilga tashrifimiz chog‘ida
buning uchun zarur huquqiy zamin yaratdik. Kafolat kerak va biz bu kafolatni bera
olamiz. 0‘zaro ishonch kerak. 0‘ylaymanki, o‘zaro ishonchimiz ilgaridan
mustahkam, u bugun yangicha shakl kasb etayapti. Isroil qo‘lga kiritayotgan
natijalarga biz ham erishmog‘imiz kerak. 0‘zbekiston Isroil bilan samolyotsozlik
sohasida ham ikki tomonlama manfaatli hamkorlik qilishi mumkin. O'zbekiston
jahonning yirik samolyotsozlik kompaniyalari bo‘lmish «Boing», «Yevropa Eyrbas
8
Qodirov Sh. Tashqi siyosatda samarali diplomatiya asoslari . – T.: Iqtisodiyot, 2023.13b
16

Indastriz» bilan mustahkam aloqa o'matgan. o‘z navbatida Isroil samolyotsozlik
zavodi - «Isroil eyrkraft indastriz LTD» korporatsiyasi ham jahonda o‘z nufuziga
ega. Unda fuqaro aviatsiyasi uchun hamda harbiy sohalar bo‘yicha samolyotlar,
ulaming ehtiyot qismlari ishlab chiqariladi. Qolaversa, zavodning elektronika
sohasidagi faoliyati ham e’tiborga molik. Uni 1998-yilgi savdosi 2 milliard AQSH
dollari miqdorida baholanayotir. Bu hazilakam ko‘rsatkich emas. 9
Turkiya, iron ,
Pokiston, Hindiston davlat va hukumat boshliqlarining 0‘zbekistonga rasmiy safari
paytida imzolangan hujjatlar 666 esa davlatlararo munosabatlami yanada
rivojlantirishga xizmat qilmoqda. 1992-yil 28-noyabrda 0 ‘zbekiston Pokiston, Eron
va Turkiya tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik tashkilotlariga a’zo bo‘lib kirdi.
1992-yil 10-mayda Ashxobodda 0‘zbekiston, Qozog‘iston, Turkmaniston, Eron,
Turkiya, Pokiston davlat va hukumat rahbarlari «Trans-Osiyo» ternir yoTini
vujudga keltirish maqsadida TajanSeraxs-Mashhad temir yoTi qurilishi haqidagi
bitimni, bojxona xizmatini tashkil qilish, shu soha uchun mutaxassis kadrlar
tayyorlash haqidagi hujjatlami imzoladilar. 0 ‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov
1999-yil 10-11-may kunlari EKO - Iqtisodiy Hamkorlik Tashkilotiga a’zo
mamlakatlar davlat va hukumat boshliqlarining beshinchi uchrashuvida
qatnashish uchun Almati shahriga tashrif buyurdi. Iqtisodiy Hamkorlik Tashkilotini
1977-yili Pokiston va Turkiya davlatlari birgalikda tashkil etgan edi. 1992-yili
0‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Ozarbayjon va Afg‘onistonning
qo‘shilishi bilan mazkur tashkilotning hududiy qamrovi kengaydi, unga a’zo bolgan
davlatlaming iqtisodiy, madaniy sohalarda hamkorlik qilishi uchun qulay
imkoniyatlar yaratildi. Shu o‘rinda aytish lozimki, Prezident Islom Karimov doimo
EKO - iqtisodiy tashkilot ekanligi, binobarin, uning faoliyatini siyosiylashtirish va
mafkuralashtirishga yo‘1 qo‘yib boTmasligini qat’iyat bilan ta’kidlab keladi.
Davlatimiz rahbari 0‘zbekistonning EKO faoliyatida qatnashishidan ko‘zda tutilgan
9
Xayitov N., Normatov B. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalari tarixidan . – T.: Sharq, 2007.
17

maqsadlar haqida ham to‘xtaldi. Birinchidan, bu tashkilot ishida ishtirok etish
bizga qo‘shni davlat bilan o‘zaro munosabatlami yanada mustahkamlash uchun
zamr. Bu o‘z navbatida mamlakatimizning xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Ikkinchi maqsad esa, mintaqadagi gumanitar muammolami birgalikda hal etish,
tarixiy zamini bir bolgan xalqlarimiz o‘rtasidagi madaniy aloqalami
mustahkamlashdan iboratdir. Uchinchidan, eng muhim vazifa - bu mavjud tabiiy
salohiyatimizni dunyoga olib chiqish uchun kommunikatsiya tarmoqlarini vujudga
keltirishdan iboratdir. Chunki bu muammoni hal etmay turib, 300 million aholi
yashaydigan ulkan hududda iqtisodiy taraqqiyotga erishish qiyin. So‘ng sammit
qatnashchilari - Afg‘oniston, Ozarbayjon, Eron, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Pokiston,
Tojikiston, Turkiya,Turkmaniston davlat va hukumat boshliqlarining, shuningdek,
EKO Bosh kotibi hamda bir necha nufuzli xalqaro tashkilotlar vakillarining nutq va
ma’ruzalari tinglandi. 10
Notiqlar EKO doirasidagi hamkorlik berayotgan ilk
samaralar haqida to‘xtalib, mintaqa mamlakatlarining iqtisodiyot, madaniyal,
kommunikatsiya sohalarida birgalikda amalga oshirajak loyihalari taraqqiyotimizni
tezlashtirish, xalqlarimiz o‘rtasidagi do‘stlik rishtalarini mustahkamlashga xizmat
qilishini ta’kidladilar. Tashkilot faoliyatini kengaytirish va takomillashtirish
yo‘llarini muhokama qildilar. Uchrashuvda 0‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov
nutq so‘zladi. Davlatimiz rahbari har qanday xalqaro tashkilotning, jumladan, EKO
va uning ijroiya qo‘mitalarining faoliyati ham baholashda amaliy ishlar asosiy
mezon bo‘lishi lozimligiga sammit qatnashchilarining e’tiborini qaratdi.
Xalqlarimizga quruq va’dalar, balanparvoz shior va tashabbuslar emas, balki
amaliy, aniq ishlar kerak. Hech kim bunday yuksak minbarlardan siyosiy obro‘
orttirish, boshqalarga o‘z qarashlarini tiqishtirish maqsadida foydalanmasligi
lozimligini ta’kidladi. Sammit qatnashchilari mintaqaviy hamkorlikning ustuvor
yo‘nalishlari, EKOning kelgusi faoliyatini takomillashtirish yoilari belgilangan
10
Qurbonov Q. O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi . – T.: TDYU, 2019.35-b
18

Almati Deklaratsiyasini tasdiqladilar. Shuningdek, a’zo mamlakatlar o‘rtasida yuk
tashish borasidagi to‘siqlami bartaraf etishga, kontrabandaga qarshi birgalikda
kurashishga qaratilgan hukumatlararo hujjatlar ham qabul qilindi. 1999-yil 15-
mart kuni Turkiya Prezidenti Sulaymon Demirel Toshkentga keldi. Shu kuni
Prezidentlar o‘zaro munosabatlaming bugungi ahvoliga doir qator masalalami
ko‘rib chiqdilar. Tomonlarni qiziqtirgan xalqaro ahamiyatga molik muammolar
xususida ham o‘zaro fikr almashildi. Prezidentlaming yakkama-yakka suhbatida
terrorchilik, uyushgan jinoyatchilik, qurol-yaroq va narkotik moddalar
kontrabandasiga qarshi kurashda hamkorlikni yanada chuqurlashtirishga kelishib
olindi. Shundan so‘ng Prezidentlar ishtirokida ikki mamlakat delegatsiyalarining
kengaytirilgan tarkibdagi muzokaralari boshlandi. Unda siyosiy, iqtisodiy va
madaniy sohalar bo‘yicha ikki tomonlama aloqalami rivojlantirish bilan bog‘liq
masalalar muhokama qilindi. Prezident Islom Karimov 0‘zbekiston - Turkiya
munosabatlariga to‘xtalar ekan, bu borada 0 ‘zbekiston ustuvor, deb qaraydigan
sohalar o‘z fikr-mulohazalarini bildirdi. Ikki mamlakat o‘rtasidagi o‘zaro tovar
ayirboshlash hajmi 1992- yilda 75 million AQSH dollarini tashkil etgan edi. 0‘tgan
yili bu ko'rsatkich 275 millionga yetdi. Samarqandda ochilish marosimi o'lkuzilishi
moljallanayotgan «Sam-Kochavto» qo‘shma korxonasi iqtisodiy hamkorlik yuqori
pog‘onada ekanini yana bir tasdiqlaydi. Umuman, Turkiya 0‘zbekistonga eng ko‘p
sarmoya kiritgan mamlakat hisoblanadi. Lekin shunday bo‘lsa-da, ko‘proq e’tibor
qarata- »ligan ayrim jihatlar ham mavjud. Masalan, ikki mamlakat o‘rtasida savdo-
iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy hamkorlik bo‘yicha qo‘shma komissiyaning faoliyati
so‘nggi paytlarda susaydi. Muzokaralarda bunday masalalami hal etish yuzasidan
ham fikr almashildi. 11
Muzokaralarda transport kommunikatsiyasi masalasiga
alohida e’tibor qaratildi. Islom Karimov 0 ‘zbekiston Turkiyaning erkin iqlisodiy
zonalarida joylashgan Istanbul, Trabzon, Adana, Mersin kabi Nhaharlaridagi
11
Tursunov Q. Markaziy Osiyo geosiyosati va O‘zbekiston tashqi siyosati . – T.: Akademiya, 2016.87-b
19

portlardan, omborlardan foydalanish tarafdori ekanini vu bu masala bo‘yicha
muzokaralar boshlashga tayyorligini bildirdi. Shuningdek, davlatimiz rahbari Qora
dengiz iqtisodiy hamkorlik tushkilotiga a’zo boTish 0‘zbekiston uchun yanada keng
imkoniyatlur ochishini alohida ta’kidladi. Shuningdek, muzokaralarda ilm-fan,
madaniyat, ta’lim sohalari bo‘yicha o‘zaro hamkorlikni rivojlantirish masalalari
ko‘rib chiqildi. 0 ‘zbekiston Sharq va Tinch okeani havzasi mamlakatlari - Xitoy,
Janubiy Koreya, Indoneziya, Yaponiya, Malayziya bilan diplomatik, iqtisodiy va
madaniy aloqalami yoiga qo‘ydi. Chunonchi, Janubiy Koreyaning olamga mashhur
DEU korporatsiyasi bilan hamkorlikda Asaka shahrida « O‘zDEUavto» 0‘zbekiston -
Koreya qo‘shma avtomobil zavodi qurishga kelishilgani olamshumul ahamiyatga
ega boTdi. 1996-yilning 19-iyulida ushbu zavodning ishga tushishi bugungi kunda
0‘zbekistonni jahondagi avtomobil ishlab chiqaruvchi 28 mamlakat qatoriga olib
chiqdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov 1999-yil 6-aprel kuni
«Do‘rmon» qarorgohida Yaponiyaning «Keyzay Doyukay» korporativ rahbarlar
uyushmasi prezidenti Koichi Minaguchi rahbarligidagi delegatsiya a’zolari bilan
uchrashdi. 0‘zbekiston Prezidenti Yaponiya bilan hamkorlik qilishga alohida e’tibor
beradi. 1995-yildan buyon Yaponiyaning O‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritgan
sarmoyasi bir milliard AQSH dollaridan oshib ketdi. 0‘zaro tovar ayirboshlash
hajmi esa 1998-yilda 117 million AQSH dollarini tashkil qildi. Bu 1997-yildagiga
nisbatan 27 foiz ko‘p. 0‘zbekiston - Yaponiya iqtisodiy hamkorligi ulkan loÿîhalami
ham o‘z ichiga oladi. Masalan, Ko‘kdumaloq va Sho‘rtandagi nefitgaz sanoati
inshootlarini shular jumlasiga qo‘shish mumkin. Yaponiyaning 0‘zbekistonga
imtiyozli kreditlar berayotgani ham diqqatga sazovor. Ayni paytda Yaponiyaning
o‘nlab firma va kompaniyalari 0‘zbekistonda ana shunday turdagi kreditlar
bo‘yicha ishlamoqda. Uchrashuvda yaponiyalik mehmonlarga xususiylashtirish,
kommunikatsiya va ta’lim sohalarida hamkorlikni rivojlantirish taklifi ilgari surildi.
Xususan, mamlakatimizga tashrifi chog‘ida Yaponiya delegatsiyasi a’zolariga
20

xususiylashtirilayotgan yirik korxonalar ro‘yxati taqdim qilindi. Prezidentimiz
qurilishi boshlab yuborilgan Andijon-0‘sh-Qashqar temiryo‘li va shu yo‘nalishdagi
avtomobil yo‘li haqida ham so‘zlab, Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklash doirasida
amalga oshirilayotgan bu loyiha O‘zbekistonni Xitoy portlari orqali Yaponiya bilan
bog‘lashini ta’kidladi. O‘zbekiston BMT minbaridan turib, birinchi bor ushbu
tashkilotning Xavfsizlik Kengashi doimiy a’zoligiga Yaponiyani doimiy a’zo sifatida
qabul qilish tashabbusini ilgari surgan davlatdir. 12
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston -
Yaponiya iqtisodiy munosabatlarining rivojlanishida «Keyzay Doyukay» muhim
o‘rin tutadi. Masalan, mamlakatdagi eng yirik kompaniya va korporatsiyalarning
rahbar xodimlaridan tashkil topgan bu uyushma tashabbusi bilan 0‘zbekiston
Yaponiya hukumati imtiyozli kreditlar ajratishni ko‘zda tutadigan davlatlar sirasiga
kiritilgan. Uyushmaning o‘ziga xosligi va mamlakatdagi boshqa ishbilarmonlar
tashkilotlaridan farqi shuki, uning a’zolari garchi yirik firma va kompaniyalar
rahbari boiishiga qaramay, oddiy tahlilchi-iqtisodchi sifatida ishlaydi. Ular faqat
iqtidoriga qarab qabul qilinadi. Hozirgi kunda Yaponiya korporativ rahbarlar
uyushmasi tarkibida 1600 ga yaqin a’zo bor. Yana bir jihati shuki, uyushma hech
qanday siyosiy masalaga aralashmaydi.
12
BMT rasmiy hujjatlari va O‘zbekiston bo‘yicha rezolyutsiyalar – www.un.org
21

2-bob. Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik
2.1. BMT, YEXHT, IHT va boshqa tashkilotlar bilan munosabatlar
Mamlakatimizning jahon xalqlari tinchligi va xavfsizligiga mos bo‘lib tushgan
tinchliksevar tashqi siyosati, uni jahonda mustaqil davlat cifatida tezda tan
olinishini ta’minladi. O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini 165 ta davlat
tan oldi. 1991 yil 26 sentyabrda resspublikamizda birinchi diplomatik aloqalari
yo‘lga qo‘yildi. Mazkur sanada mustaqil O‘zbekiston bilan Avstraliya o‘rtasida
diplomatik aloqalar o‘rnatildi. 1992 yildan boshlab O‘zbekiston tashqi siyosati va
diplomatiya sohasidagi faoliyati yanada kengayib birin-ketin Xitoy, YAponiya,
Angliya, AQSH, Fransiya, Turkiya, Germaniya singari jahonning rivojlangan
etakchi davlatlari bilan diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalar yo‘lga qo‘yildi.
Ushbu davlatlar bilan hamkorlik aloqalarimiz hozirda yuqori darajaga ko‘tarildi.
Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasi jahonning 142 davlati bilan diplomatik
aloqalarni o‘rnatdi. Toshkentda 43 mamlakatning elchixonalari, 3 ta savdo
vakolatxonasi (Vengriya, Belgiya, AQSH savdo palatasi), 10 ta xalqaro
tashkilotning vakolatxonasi ishlab turibdi. Mamlakatimizda 7 ta faxriy konsullar
ishlab kelmoqda. O‘zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi
elchixonalarining soni esa 30 tani tashkil etadi. 13
SHuningdek, 11 ta bosh
konsulxonasi mavjud. Respublikada 88 ta xorijiy mamlakat vakolatxonalari
13
Xayitov N., Normatov B. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalari tarixidan . – T.: Sharq, 2007.
22

akkreditatsiya qilingan. O‘zbekiston 41 ta nufuzli xalqaro iqtisodiy va moliya
tashkilotlarining teng huquqli a’zosi. Hozirda ulardan beshtasining vakolatxonasi
respublikada faoliyat ko‘rsatmoqda.O‘zbekiston Respublikaning mustaqil davlat
sifatida xalqaro hamjamiyati doirasida munosib o‘rin olishida xalqaro nufuzli
tashkilotlarga a’zo bo‘lishi va ular bilan hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘yishi katta
ahamiyatga ega edi. 1992 yil 29 yanvarda Birlashgan Millatlar Tashkilotining
Xavfsizlik Kengashi o‘zining 737-sonli Qarorini ovozga qo‘ymasdan qabul qildi
va Bosh Assambleyaga O‘zbekiston Respublikasini BMTga qabul qilishni tavsiya
etdi.1992 yil 2 martda BMT Bosh Assambleyasining 46-sessiyasida O‘zbekiston
Respublikasi ovozga qo‘yilmasdan, yakdillik bilan ma’qullash asosida Birlashgan
Millatlar Tashkilotiga qabul qilindi. SHu kuni BMT Bosh Assambleyasi binosi
oldida O‘zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‘i ko‘tarildi. 1993 yil 24
avgustda BMTning Toshkentdagi vakolatxonasi ochildi. BMTda O‘zbekistan
Respublikasi vakolatxonasi ish boshladi.O‘zbekiston BMTning to‘laqonli a’zosi
sifatida bu tashkilotning yig‘ilishlarida ishtirok etishi bilan o‘zining xalqaro
hamjamiyatga kirish jarayonini davom ettirdi. O‘zbekiston rahbariyatining
dunyodagi global muammolarga jahon miqyosida e’tiborini qaratishi
O‘zbekistonning tashqi siyosatda tutgan aniq o‘rnini belgilab berdi. CHunonchi,
1993 yil 28 sentyabrda O‘zbekistonning Birinchi Prezident Islom Karimov BMT
Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida BMT minbaridan turib so‘zlagan nutqida
bir qator aniq takliflar kiritdi:arkaziy Osiyoda xavfsizlik va hamkorlik masalalari
bo‘yicha BMTning doimiy ishlovchi seminari chaqirilishini
1995 yilning 24 oktyabrNyu-Yorkda BMT ning 50 yiligi munosabati bilan bo‘lib
o‘tgan Bosh Assambleyaning maxsus tantanali yig‘ilishida Birinchi Prezident I.A.
Karimov nutq so‘zlab, Afg‘onistondagi urush afg‘on xalqi boshiga mislsiz
kulfatlar solganligini qayd etib, uni bartaraf etishga doir quyidagi takliflarni ilgari
surdi:
Mazkur tantanali yig‘ilishda O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov
23

BMT tuzilmalarini isloh qilish, uning faoliyati samaradorligini oshirish to‘g‘risida
to‘xtalib quyidagi takliflarini zarur deb qayd etdi:
 birinchidan, Xavfsizlik Kengashi safini kengaytirish, unga misol uchun
bugungi kunda jahon siyosatida muhim o‘rin egallagan Germaniya va
YAponiya singari davlatlarni doimiy a’zo sifatida kiritish lozim;

ikkinchidan, BMT qabul qilgan qarorlarni tezkorlik bilan amalga oshirish
uchun BMT Bosh Kotibi vakolatlarini kuchaytirish lozim;

uchinchidan, ziddiyatli vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish
manfaatlarini ko‘zlab, BMTning xalqaro mintaqaviy tashkilotlar bilan o‘zaro
munosabatini kuchaytirish zarurligi ham, bu tashkilotning o‘ziga qarshi
mintaqaviy tuzilmalarini yanada rivojlantirish zarurligi ham tobora ayon
bo‘lib qolmoqda. 14
2000 yil 8 sentyabrda BMT Bosh Assambleyasining 55-sessiyasi bo‘lib o‘tdi.
Mazkur «Ming yillik sammiti» muhim global chaqiriqlarga e’tiborni qaratish
uchun 189 mamlakat rahbarlarini to‘pladi. Ular ushbu dunyoni butun insoniyat
uchun yaxshiroq qilish majburiyatini o‘z zimmalariga oldilar. Davlatlar
qashshoqlikka qarshi kurashish, asosiy xizmatlardan, asosiy turlaridan bahramand
bo‘lishni yaxshilash, kasalliklar tarqalishini kamaytirish va atrof muhitni
himoyalash uchun kuch-g‘ayratni birlashtirish borasida noyob imkoniyatga ega
bo‘ldilar. Birinchi Prezident Islom Karimov BMT minbaridan turib nutq so‘zlab,
quyidagi takliflarni ilgari surdi:Ekologik xavfsizlik sohasidagi xalqaro
hamkorlikka ko‘mak berish, xalqaro tuzilmalar va donor davlatlarning moliyaviy
mablag‘larini jalb etish maqsadida BMTning atrof-muhit bo‘yicha dasturi huzurida
Orol va Orolbo‘yi muammolari kengashini tuzishni taklif qildi.BMTni isloh qilish,
14
Mavlonova R. O‘zbekiston va xalqaro huquqiy maydon: integratsiya masalalari . – T.: TDYU, 2018.-65b
24

uning mintaqaviy va global muammolarni hal etishdagi o‘rni va ahamiyatini
oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi qabul qilinishi jihatdan quyidagilarni
amalga oshirish zarurligi qayd etildi:
 birinchidan, BMT Xavfsizlik Kengashini bosqichma-bosqich isloh qilish
darkor. Uning doimiy a’zolari tarkibi nafaqat rivojlangan, balki
rivojlanayotgan davlatlar hisobidan ham kengaytirilishi lozim. Xavfsizlik
Kengashining ham doimiy, ham muvaqqat a’zolari sonini oshirish maqsadga
muvofiq.
2000 yil 8 sentyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan «Mingyillik
Deklaratsiyasi» qabul qilindi. Bu deklaratsiya 21 asrga mo‘ljallangan Global
kun tartibini belgilab berdi hamda Mingyillik Rivojlanish Maqsadlari (MRM)
sifatida ma’lum bo‘lgan sakkizta konkret maqsadga erishishga qaratilgan
vazifalarni qo‘ydi. SHunday qilib, «Mingyillik Deklaratsiyasi» jahon
etakchilarining azmu qarorlarini aks ettiradi, 2015 yilgacha bo‘lgan davrda
rivojlanishning «yo‘l xaritasi» hisoblanadi.2010 yil 20 sentyabrda BMT Bosh
Assambleyasining 65-sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Ushbu sessiya mingyillik
rivojlanish maqsadlariga bag‘ishlandi. Unda Prezident Islom Karimov nutq
so‘zlib, quyidagi global muammolar ko‘tarildi:30 yildan buyon harbiy
harakatlar davom etayotgan jafokash Afg‘oniston muammosi va bu muammoni
hal etishni harbiy yo‘l bilan emas, balki uning muqobil yo‘llarini topish
masalasi; 15
xususan Markaziy Osiyo xalqlarini , turli siyosiy kuchlarni mintaqaviy xavfsizlikni
mustahkamlashga, iqtisodiy va ekologik hamkorlik tizimlarini barpo etishga
chaqirdi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbusi bilan Markaziy
Osiyoning yadro qurolidan xoli hudud maqomini olishida ham BMT bilan
hamkorlik alohida ahamiyat kasb etdi. Butun dunyoda tinchlik va barqarorlikni
15
Xalqaro pressa va think-tank tahlillari: Carnegie Endowment, Chatham House, ICG – O‘zbekiston bo‘yicha
maqolalar, 2020–2024.
25

mustahkamlash, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga ko‘maklashish, yadro quroli
tarqalishining oldini olish yo‘lida jahon hamjamiyatini birlashtirishga intilayotgan
BMT bu xayrli g‘oyani keng qo‘llab-quvvatladi.1997 yil 15-16 sentyabr kunlari
Toshkentda «Markaziy Osiyo – yadro qurolidan xoli zona» mavzuida xalqaro
konferensiya bo‘lib o‘tdi. Uning ishida 56 davlat va 16 xalqaro tashkilotdan
vakillar ishtirok etdi. Ushbu masala yuzasidan Markaziy Osiyo mamlakatlari tashqi
ishlar vazirliklarining Bayonoti imzolandi. Markaziy Osiyo mintaqasining yadro
qurolidan xoli zonaga aylanishi mazkur mintaqa xavfsizligini
mustahkamlaydi.2000 yil oktyabr oyida Toshkentda Markaziy Osiyoda xavfsizlik
va barqarorlikni mustahkamlash, giyohvand moddalar tijorati, uyushgan
jinoyatchilik va terrorizmga qarshi kurash mavzusida xalqaroo konferensiya bo‘lib
o‘tdi. O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan 2001 yilda BMT Xavfsizlik
Kengashining terrorizmga qarshi kurash bo‘yicha maxsus qo‘mitasi ta’sis etildi.
2002 yil 18-20 oktyabr kunlari BMTning o‘sha vaqtdagi Bosh kotibi Kofi Annan
O‘zbekistonga keldi.2010 yilning aprel oyida amaldagi Bosh kotib Pan Gi Mun
mamlakatimizga tashrif buyurdi. Ushbu tashrif asnosida BMT Bosh kotibi ilk bor .
SHHTning birinchi ijro etuvchi kotibi Xitoy Xalq Respublikasining Rossiyadagi
elchisi CHjan Deguan saylangan.2003 yil sentyabr oyida SHHTning Pekin sammit
bo‘lib o‘tgan. Unda «SHHTga a’zo davlatlarning 20 yilga mo‘ljallangan savdo-
iqtisodiy hamkorlik dasturi» qabul qilinib, maxsulot, sarmoya, texnologiya va
xizmatlar erkin aylanishi shartlari belgilab olinadi, tashkilotning moliyaviy
byudjeti ko‘riladi.2004 yil 17 iyunda SHHTning Toshkent sammiti tashkilot
faoliyatidagi muhim bosqich bo‘ldi. SHHTning Toshkent sammitida savdo-
iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish masalasiga alohida e’tibor berildi. Sammitda
iqtisodiy hamkorlikning quyidagi yo‘nalishlarini rag‘batlantirishga kelishib
olindi: 16
Sammit yakunida Toshkent Deklaratsiyasi, SHHTning vakolatlari va immunitetlari
to‘g‘risidagi konvensiya, «Narkotik vositalar va psixotrop moddalarning
16
UNDP Uzbekistan – Annual Development Reports (2020–2024)
26

noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik to‘g‘risida»gi Bitim, tashkilot va
uning organlari faoliyatiga doir hujjatlar – jami o‘nta hujjat imzolandi.
2005 yil 5 iyul SHHTning Ostona sammitida Eron, Pokiston, Hindiston va
Mo‘g‘iliston kuzatuvchi maqomga ega bo‘lib tashkilot tarkibiga kirdi. Oliy
darajadagi bu uchrashuvda mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash masalalari,
jumladan, Afg‘onistondagi vaziyatni barqarorlashtirish, uning iqtisodiy
infratuzilmasini birgalikda tiklash yuzasidan fikr almashilgan.
2007 yil 1 yanvargacha SHHTning ijro etuvchi kotibi lavozimida Xitoy Xalq
Respublikasi vakili CHjan Deguan turdi. 2007 yil 1 yanvaridan SHHTning bosh
kotibi lavozimi joriy etildi. Bu lavozimni Qozog‘iston Respublikasi vakili Bulat
Nurgaliev egalladi.SHanxay Hamkorlik Tashkilotining asosiy maqsad va
vazifalari: 17
terrorizm, separatizm va ekstremizmning barcha ko‘rinishlariga qarsh, giyohvand
moddalar va qurol-yarog‘ning noqonuniy savdosi hamda transmilliy jinoiy
faoliyatning boshqa turlari, jumladan, noqonuniy migratsiyaga qarshi kurashish;
Hozirda tinchlik, barqarorlik va mintaqaviy hamda milliy xavfsizlikni ta’minlashda
SHanxay Hamkorlik Tashkiloti roli va ahamiyati yildan yilga oshmoqda. Bevosita
bu tashkilotga a’zo bo‘lgan davlatlarning soni ham oshdi. Ularning soni 10 taga
etdi. O‘zbekiston Respublikasi ushbu tashkilot doirasida mustaqil harakat qilib,
SHHTning faoliyatida faol qatnashib kelmoqdaGUUAM – mintaqaviy tashkilot
(atama tashkilotga a’zo bo‘lgan davlatlar ruscha nomlari bosh harflarini bildiradi).
Unga 1996 yilda Avstriyaning Vena shahrida Gruziya, Ukraina, Ozarbayjon va
Moldova davlat rahbarlari tomonidan asos solingan. 1999 yil aprel oyida
O‘zbekiston ham unga qo‘shildi va bu tashkilot uyushgan davlatlarning nomidan
olingan bosh harflar asosida GUUAM deb yuritiladi.Tuzilmaning asosiy maqsadi
1993 yilda Bryuselda asos solingan Osiyo – Kavkaz – Evropa transport yo‘lagini
barpo etishni ko‘zda tutuvchi TRASEKA loyihasini amalga oshirish, iqtisodiy
hamkorlikni kengaytirishdir.
17
S hanxay Hamkorlik Tashkiloti: O‘zbekistonning a’zolik faoliyati – SHHT matbuot xizmati, 2017–2024.
27

2.2 MDH tashkiloti va SHHT tashkilotlaridagi o’rni
SHuni ta’kidlash lozimki, MDH a’zolari xalqaro tinchlik va xavfsizlikni
ta’minlash, harbiy xarajat va qurollarni qisqartirish chora-tadbirlarini amalga
oshirishda hamkorlik qilishga kelishib olganlar. SHu bilan birga, tomonlar bir-
birining yadrosiz zona va beteraf davlat statusiga erishish uchun olib beriladigan
harakatlarini qo‘llab quvvatlaydilar.MDHning 1991-2000 yillardagi holatini
kuzatadigan bo‘lsak, bu davr davomida davlat boshliqlarining 30 ga yaqin
kengashi bo‘lib o‘tgan. Ularda hammasi bo‘lib iqtisodiy, ijtimoiy, harbiy-siyosiy,
texnikaviy, tashkiliy va boshqa sohalarga doir 1400 dan ortiq masalalar muhokama
etilib, tegishli normativ va tavsifiy hujjatlar, bitimlar, shartnomalar qabul qilingan.
MDHda hamjihatlikni mustahkamlash va rivojlantirish jarayoni davom ettirilib,
yilda bir necha bor sammitlar o‘tkazilib kelinmoqda. 2000 yilning o‘zida
Moskvada ikki marta, ya’ni 24-25 yanvar hamda 21 iyun kunlari MDH davlat
boshliqlarining sammiti bo‘lib o‘tdi. 2001 yil 29-30 noyabr kunlari Moskvada
MDH tashkil etilgan kunning 10-yilligiga bag‘ishlangan yubiley sammiti bo‘lib
o‘tdi. Sammit qatnashchilari Afg‘oniston voqealari to‘g‘risida bayonot qabul
qildilar 18
. 2005 yil avgustda Turkmaniston MDHning rasmiy a’zosi darajasidan
chiqib, hamdo‘stlikning tashkiliy a’zosi – kuzatuvchi maqomini oladi. MDHda
kuzatuvchi davlat sifatida Mo‘g‘iliston ham ishtirok etadi. Parlament
ratifikatsiyasiga qadar Ozarbayjon (1993 yilning sentyabrigacha) va Moldaviya
(1994 yilning apreligacha) MDHning tashkiliy a’zosi edi. 19
2008 yilning avgust
oyida Gruziya Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligidan chiqish haqidagi istagini
bildirdi. 2008 yil oktyabrda MDH Tashqi ishlar vazirlari Kengashi tomonidan
2009 yilning avgust oyidan Gruziyaning MDH ga a’zolik maqomini to‘xtatish
to‘g‘risidagi qaror qabul qilindi.
Bugungi kunda MDHning tarkibiga 10 ta a’zo davlatlar: Rossiya, Ukraina,
Belorussiya, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston,
18
Saidov A.X. O‘zbekistonning tashqi siyosati va xalqaro huquq . – T.: Adolat, 2005 23b
19
Yo‘ldoshev M. Tashqi siyosat nazariyasi . – T.: YIMI, 2020.75b
28

Ozarbayjon, Armaniston , Moldaviya va bitta kuzatuvchi Turkmaniston kiradi.
SHunday bo‘lsa-da, Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi hozirgi kunda ham
ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. MDH yon-atrofdagi voqealarga munosabat
bildirishda yakdillik ko‘rsatish, xususan, terror, narkobiznes, uyushgan
jinoyatchilik, ekstremizm kabi balolarga qarshi turishda hamjihatlikni
mustahkamlash, bahamjihat harakat qilishda muhim o‘ringa ega. Hamdo‘stlikning
yana bir ahamiyatli tomoni shundaki, globalizatsiya jarayonlari jadallashib
borayotgan hozirgi sharoitda dunyoda yuz berayotgan iqtisodiy va siyosiy
o‘zgarishlarga tayyor turish, turli inqirozlarni engishda barcha a’zo davlatlar uchun
kerakli va foydali tashkilotdir.O‘zbekiston milliy xavfsizlik strategiyasida
«Kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnoma tashkiloti (ODKB)»ning o‘rni
muhimdir. 1992 yil 15 mayda Armaniston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Rossiya,
Tojikiston va O‘zbekiston Toshkentda «Kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi
shartnoma»ga imzo qo‘yadilar. 1993 yilda shartnomaga Ozarbayjon (24 sentyabr),
Gruziya (9 sentyabr), Bellorusiya (31 dekabr) ham imzo qo‘yadi. 1994 yil 20
apreldan shartnoma kuchga kirgan. SHartnoma 5 yilga mo‘ljallangan bo‘lib, uni
uzaytirish ham mumkin edi. 1999 yil 2 aprelda Armaniston, Belorussiya,
Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Rossiya va Tojikiston shartnomani keyingi besh yilga
uzaytirish taklifi bilan Protokol imzolaydilar. Lekin Ozarbayjon, Gruziya va
O‘zbekiston shartnomani davom ettirishdan voz kechdi. Mazkur yilning o‘zida
O‘zbekiston GUUAM ga a’zo bo‘ldi.2002 yil 14 may «Kollektiv xavfsizlik
to‘g‘risidagi shartnoma»sining Moskvada bo‘lib o‘tgan sessiyasidagi kelishuvga
ko‘ra uni yaxlit xalqaro tashkilotga – «Kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnoma
tashkiloti (ODKB)» aylantirishga qaror qilinadi. 2002 yil 7 oktyabr Kishinyovada
ODKB Nizomi va uning huquqiy statusi to‘g‘risidagi Ahdnoma imzolangan. Bu
hujjatlar tashkilotga a’zo bo‘lgan barcha davlatlarda ratifikatsiya qilingan va 2003
yil 18 sentyabrdan kuchga kirgan.2006 yil 16 avgust Sochida bo‘lgan uchrashuvda
teng huquqli asosda «Kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnoma tashkiloti
(ODKB)»ga O‘zbekistonning kirishi (a’zolikning qayta tiklanishi) to‘g‘risida qaror
29

qabul qilinadi.Bugungi kunda Armaniston, Belorussiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston,
Rossiya, Tojikiston va O‘zbekiston «Kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnoma
tashkiloti (ODKB)» tarkibiga kiradi. ODKBning faoliyati xalqaro terrorizm va
ekstremizm, giyovandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy
muomalasini bartaraf etishga qaratilgan.Evroosiyo Iqtisodiy Hamjamiyati
(EvrAzES) – 1992 yil bojxona to‘siqlarini pasaytirish maqsadida «Bojxona
ittifoqi» shaklida vujudga kelgan. 2000 yilning 10 oktyabr kuni Qozog‘iston
poytaxti Ostonada u bojxona ittifoqidan MDH davlatlarining beshta a’zosi, ya’ni
Federatsiyasi hukumati raisining o‘rinbosari Dmitriy Medvedevni qabul qildi.
Muzokaralarda hamkorlikni yanada kengaytirish, isloh qilish to‘g‘risida fikr
almashiladi. U tashrifi davomida turli muassasalarda bo‘ldi, ularning faoliyati bilan
tanishib chiqadi.2006 yil 12 may kuni Rossiyaning Sochi shahrida Rossiya
Federatsiyasi Prezidenti V.V.Putin va O‘zbekiston Respublikasi Birinchi
Prezidenti I.A.Karimov uchrashdi. Unda ikki tomonlama munosabatlarni
rivojlantirish, savdo-iqtisodiy hamkorlikni kengaytirish masalalari, xalqaro va
mintaqaviy ahamiyatga molik muammolar yuzasidan fikr almashiladi.
Uchrashuvda «O‘zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o‘rtasida
Ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi shartnomani ratifikatsiya qilish haqida»gi
qonunni kuchga kiritish to‘g‘risida fikr almashildi.Ikki tomonlama munosabatlarni
rivojlantirishda oliy darajadagi uchrashuvlarning muntazamlik kasb etgani ham
muhim omil bo‘lmoqda. 2008 yilning fevral oyida O‘zbekiston Prezidenti Islom
Karimov rasmiy tashrif bilan Rossiyaga bordi. Iyun oyida MDHning Sankt-
Peterburgda o‘tgan norasmiy sammiti doirasida O‘zbekiston va Rossiya
Prezidentlari yana uchrashdilar. Sentyabr oyida esa Rossiya Fedaratsiyasi
hukumati raisi Vladimir Putin Toshkentga keldi.Iqtisodiy hamkorlik borasida
O‘zbekiston va Rossiya ishonchli sheriklardir. O‘zbekiston tashqi savdosining
beshdan bir qismi Rossiya hissasiga to‘g‘ri keladi. 2008 yil yakunlariga ko‘ra, bu
boradagi ko‘rsatkich qariyb 4 milliard AQSH dollarini tashkil qiladi. O‘zbekiston
eksportida sanoat mahsulotlarining, xususan, avtomobillarning ulushi (jami
30

eksportning 28.6 foizi) ortib borayotgani diqqatga sazovordir. Bundan tashqari,
O‘zbekiston Rossiyaga xizmatlar (26.3 foiz), meva va poliz mahsulotlari (16.3),
tabiiy gaz (11.3), to‘qimachilik buyumlari (5.7), kimyo sanoati mahsulotlarini (4.1)
eksport qiladi. Rossiyadan esa, asosan, uskunalar, yog‘och, qora va rangli
metalllar, tibbiyot, mikrobiologiya va oziq- ovqat mahsulotlari va xizmatlar import
qilinadi. Aslida eksport-import operatsiyalarida qayd etiladigan tovarlar va
xizmatlar ro‘yxati yanada katta va xilma-xil. Masalan, O‘zbekiston Rossiya
to‘qimachilik sanoati korxonalariga paxta tolasi etkazib beruvchi asosiy eksportchi
sanaladi. O‘z navbatida, Rossiya O‘zbekiston avtomobillarining eng yirik
importchisidir.O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov
taklifiga binoan Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Dmitriy Medvedev 2009 yil 22
yanvar kuni davlat tashrifi bilan mamlakatimizga keldi. O‘zbekiston va Rossiya
OPK mamlakatlari BMT, SHHT, MDH kabi xalqaro tashkilot va tuzilmalar
doirasida ko‘p tomonlama asosda ham hamkorlikni izchil rivojlantirayotgani qayt
etildi. Prezidentlar mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash, xalqaro iqtisodiy
inqirozning salbiy ta’sirini kamaytirish borasidagi hamkorlik masalalari yuzasidan
fikr almashdilar. SHuningdek, Afg‘onistondagi vaziyat muhokama
qilindi.O‘zbekiston bilan Rossiya o‘rtasida sarmoya sohasidagi aloqalar izchil
rivojlanib bormoqda. So‘ngi yillarda bu sohada faollik keskin oshdi. Masalan,
hozir yurtimizda faoliyat yuritayotgan 786 ta O‘zbekiston – Rossiya qo‘shma
korxonasining uchdan bir qismi keyingi ikki yilda tuzilgan. Rossiya tomonidan bu
korxonalarning nizom jamg‘armasini shakllantirishga kiritilgan sarmoya xajmi bir
milliard AQSH dollorlaridan oshadi. O‘zbekistonda Rossiyaning 127 ta firma va
kompaniyasi o‘z vakolatxonasini ochgan. Rossiyada o‘zbekistonlik ishbilarmonlar
bilan hamkorlikda tuzilgan 349 ta qo‘shma korxona faoliyat
ko‘rsatmoqda.Markaziy Osiyodagi mustaqil davlatlar o‘rtasida ko‘p tomonlama
hamkorlik bilan birga ular o‘rtasida ikki tomonlama aloqalar ham yo‘lga
31

qo‘yildi. 20
O‘zbekistonning Qozog‘iston bilan ikki tomonlama munosabatlari 1992
yil 24 iyunda Turkiston shahrida O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining
Qozog‘istonga rasmiy davlat tashrifi paytida N.Nazarboev bilan I.Karimov
tomonidan imzolangan O‘zbekiston Respublikasi bilan Qozog‘iston Respublikasi
o‘rtasida do‘stlik va hamkorlik to‘g‘risidagi shartnoma asosida mustahkamlanib
bormoqda.Qozog‘iston Prezidenti N.Nazarboev 1994 yil 10-12 yanvarda rasmiy
davlat tashrifi bilan O‘zbekistonda bo‘ldi. Ikki mamlakat o‘rtasidagi chegaraga oid
dolzarb masalalar huquqiy jihatdan o‘z echimini topdi. Ikki mamlakat o‘rtasidagi
tovar ayirboshlash hajmi 2002 yilning birinchi yarmida 124 mln. AQSH dollarini
tashkil etdi. 2002 yilda O‘zbekistonda 38 ta o‘zbek – qozoq qo‘shma korxonasi,
Qozog‘istonda 92 ta o‘zbek – qozoq qo‘shma korxonasi faoliyat yuritar
edi.O‘zbekistonning Qirg‘iziston bilan ikki tomonlama hamkorligi O‘zbekiston
Respublikasi bilan Qirg‘iziston Respublikasi o‘rtasida do‘stlik, hamkorlik va
o‘zaro yordam haqida shartnoma asosida yo‘lga qo‘yildi va rivojlantirilmoqda. Bu
shartnoma Qirg‘iziston Prezidenti Askar Akaevning O‘zbekistonga rasmiy davlat
tashrifi paytida Toshkentda 1992 yil 29 sentyabrda I. Karimov va A. Akaev
tomonidan imzolangan edi.O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom
Karimovning 1993 yil avgustida Qirg‘izistonga qilgan rasmiy davlat tashrifi
paytida O‘sh shahrida O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida 1994-2000 yillarga
mo‘ljallangan iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish to‘g‘risida Bayonot imzolandi.
Bu hujjat ikkala respublikada ishlab chiqilgan milliy
dasturlarni muvofiqlashtirishga , xomashyo va ishchi kuchidan, ilmiy salohiyatdan
unumli foydalanishga qaratilgan. Ikki davlat o‘rtasida iqtisodiyot, savdo,
madaniyat, sog‘liqni saqlash, fan va ta’lim, sport va turizm bo‘yicha hamkorlikni
mustahkamlash haqida bitimlar imzolangan. 21
1994 yil 16 yanvarda
O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I. Karimov Kirg‘izistonda bo‘ldi. Rasmiy
20
Qodirov Sh. Tashqi siyosatda samarali diplomatiya asoslari . – T.: Iqtisodiyot, 2023. 76-b
21
Mavlonova R. O‘zbekiston va xalqaro huquqiy maydon: integratsiya masalalari . – T.: TDYU, 2018.99-100 bb
32

tashrif yakunida ikki davlat Prezidentlari tovarlar, xizmatlar, sarmoya, ishchi
kuchlarining erkin yurishini, o‘zaro kelishilgan kredit hisob-kitob, byudjet, soliq,
narx, bojxona va valyuta siyosatini belgilovchi shartnomani imzoladilar.
O‘zbekiston va Qirg‘iziston o‘rtasida 1994 yil uchun savdo-iqtisodiy hamkorlik,
madaniyat, sog‘liqni saqlash, fan va ta’lim, sport va turizm bo‘yicha hamkorlikni
yanada mustahkamlash haqida bitimlar imzolandi. Bu hujjatlar asosida ikki
mamlakat o‘rtasidagi ikki tomonlama hamkorlik rivojlanib bormoqda. 2000 yilda
O‘zbekistonda 22 ta o‘zbek – qirg‘iz qo‘shma korxonasi, Qirg‘izistonda 62 ta
qirg‘iz – o‘zbek qo‘shma korxonasi faoliyat yuritdi.
Tojikistonda 1992-1996 yillarda davom etgan birodarkushlik urushi Tojikistonning
iqtisodiy taraqqiyotiga salbiy ta’sir etdi, uning qo‘shni mamlakatlar, jumladan,
1992 yilda O‘zbekiston Pokiston, Eron va Turkiya tomonidan tuzilgan iqtisodiy
hamkorlik tashkiloti (EKO)ga a’zo bo‘lib kirdi.O‘zbekistonning yirik mamlakat –
Hindiston bilan aloqalari kengayib bormoqda. 22
1993 yil 23 – 25 may kunlari
Hindiston Bosh vaziri Narasimxa Rao davlat tashrifi bilan O‘zbekistonda bo‘ldi.
Safar kunlarida «O‘zbekiston Respublikasi bilan Hindiston Respublikasi o‘rtasida
davlatlararo munosaboatlar va hamkorlik prinsiplari to‘g‘risida» shartnoma, foyda
va mulkka ikki yoqlama soliq solmaslik to‘g‘risida, havo yo‘llari to‘g‘risida va
savdo – iqtisodiy hamkorlik to‘g‘risida bitimlar imzolandi.O‘zbekiston
Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning 1993 yil 17-19 avgust kunlari
Hindistonga rasmiy tashrifi chog‘ida ikki mamlakat o‘rtasida iqtisodiy, savdo va
ilmiy-texnikaviy hamkorlik to‘g‘risida bitim, madaniyat, sog‘liqni saqlash, fan,
texnika, turizm, sport va ommaviy axborot sohasida hamkorlik qilish to‘g‘risida
bitim imzolandi. O‘zbekiston bilan Hindiston o‘rtasidagi hamkorlik kengayib
bormoqda. 1995 yil 25 avgust kuni Toshkent shahrida Hindistonning «TATA
Projekte LTD» firmasi tomonidan qurib bitkazilgan 600 o‘rinli salomatlik zali,
majlislar xonasi, servis xizmati, er osti garaji, sauna, barlari, katta restoranlari
bo‘lgan zamonaviy mehmonxonaning ochilishi fikrimizning dalilidir.Ikki davlat
22
Rasulov A. O‘zbekiston va mintaqaviy integratsiya jarayonlari . – T.: Iqtisodiyot, 2020. 321-b
33

o‘rtasidagi hamkorlik munosabatlarini Islom Karimovning 2000 yil 1-3 may
kunlari Hindistonga kilgan safari yanada yuqori pog‘onaga ko‘tardi. Safar paytida
O‘zbekiston Prezidenti Hindiston Prezidenti va Bosh vaziri bilan muzokaralar olib
borib, uning yakunida 10 ga yaqin hujjatlar imzolandi. Ular orasida xalqaro
jinoyatchilik, terrorchilik, diniy ekstremizm, narkotik moddalar va qurol-yarog‘
kontrabandasiga qarshi birgalikda kurashga qaratilgan O‘zbekiston bilan Hindiston
o‘rtasida hamkorlik to‘g‘risida Qo‘shma bayonot, jinoyat-qidiruv ishlarida huquqiy
yordam va ekstraditsiya to‘g‘risidagi shartnoma muhim ahamiyatga ega.
SHuningdek iqtisodiy, madaniy, ta’lim, axborot, bojxona sohalarida hamkorlik
qilish bo‘yicha hujjatlar imzolandi. 23
O‘zbekiston va Hindiston o‘rtasida o‘zaro
manfaatli aloqalarga xizmat qiluvchi 40 ga yaqin hujjatlar qabul qilingan.
O‘zbekistonda 2000 yilda Hindiston bilan hamkorlikda tashkil etilgan 30 ga yaqin
qo‘shma korxona faoliyat ko‘rsatmoqda.O‘zbekiston Respublikasi tashqi
siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri SHarq va Tinch okeani havzasi
mamlakatlari bilan aloqalar o‘rnatish va rivojlantirishga qaratilgan. Bu
mamlakatlar orasida Xitoy Xalq Respublikasi bilandavlatlararo aloqa o‘rnatish
alohida ahamiyatga ega.
O‘zbekiston davlat mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki paytlardayoq
O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasida diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. 1992 yil 2-3
yanvar kunlari XXR tashqi iqtisodiy aloqa va tashqi savdo vaziri Li Lanzin
Toshkentda bo‘ldi, shu kunlari ikki mamlakat o‘rtasida diplomatik munosabatlar
o‘rnatildi, elchixonalar ochishga qaror qilindi.1992 yil 12-14 mart kunlari
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimovning XXR ga davlat
tashrifi ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlikka asos soldi. Safar chog‘ida
hamkorlikning turli sohalari bo‘yicha 20 ga yaqin hujjatlar imzolandi. Ular orasida
ilmiy-texnikaviy hamkorlik to‘g‘risida, qishloq xo‘jaligida hamkorlik to‘g‘risida,
sarmoyalarni rag‘batlantirish va o‘zaro himoya qilish to‘g‘risida bitimlar bor edi.
1994 yil 18-20 aprel kunlari XXR davlat Kengashining raisi Li Penning
23
Saidov A.X. O‘zbekistonning tashqi siyosati va xalqaro huquq . – T.: Adolat, 2005.58-b
34

O‘zbekistonga davlat tashrifi paytida O‘zbekiston bilan Xitoy o‘rtasida kredit,
xalqaro iqtisodiy hamkorlik, havo transporti aloqalarini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha
hukumatlararo bitimlar imzolandi. Xitoy tomoni O‘zbekistonda tayyorlanayotgan
IL-76 TD va IL-114 samolyotlarini xarid qiladigan bo‘ldi. 1994 yil 24-25 oktyabr
kunlari O‘zbekiston Prezidenti Xitoyga ikkinchi marta safar qildi va muhim
ahamiyatga molik bo‘lgan hujjat - «O‘zbekiston Respublikasi bilan Xitoy Xalq
Respublikasi o‘rtasida o‘zaro munosabatlarning asosiy prinsiplari, o‘zaro manfaatli
hamkorlikni rivojlantirish to‘g‘risida bayonnoma» imzolandi. SHuningdek, ikki
davlat o‘rtasida konsullik shartnomasi imzolandi.Islom Karimovning 1999 yil 8-10
noyabr kunlari XXRga uchinchi marta safari chog‘ida siyosat, iqtisodiyot,
madaniyat, telekommunikatsiya sohalarida hujjatlar imzolandi. Ikki tomonlama
aloqalar yanada kengaydi. O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan 78 ta O‘zbekiston
– Xitoy qo‘shma korxonasi ikki mamlakat o‘rtasida hamkorlikning rivojlanib
borayotganining dalilidir.Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Xu Szintao davlat tashrifi
bilan 2004 yil 14 iyun kuni O‘zbekistonga keldi. Ikki davlat boshliqlari
uchrashuvida O‘zbekiston – Xitoy munosabatlariga doir masalalar muhokama
qilindi. 2004 yil yanvar-aprel oylarida o‘zaro savdo hajmi 134 mln. AQSH
dollariga etganligi, umumiy qiymati 100 mln. AQSH dollariga teng ikki
tomonlama loyihalar amalga oshirilayotganligi qayd etildi. Ikki mamlakat
to‘qimachilik, qishloq xo‘jaligi, mashinasozlik, kimyo, kommunikatsiya sohalarida
hamkorlik aloqalarini o‘rnatgan. Muzokaralar yakunida O‘zbekiston bilan Xitoy
o‘rtasida sheriklik munosabatlari, do‘stlik va hamkorlikni yanada rivojlantirish va
mustahkamlash to‘g‘risida Qo‘shma deklaratsiya imzolandi. .2001 yilda
O‘zbekistonda AQSH bilan hamkorlikda amalga oshirilayotgan loyihalar soni 70
tadan ortdi. 24
AQSH sarmoyasi ishtirokida respublikamizda barpo etilgan 305 ta
qo‘shma korxona sanoat, qishloq xo‘jaligi, to‘qimachilik, gaz – kimyo, neft, oltin
qazib olish, transport, kommunikatsiya va ta’lim sohalarida samarali faoliyat
ko‘rsatmoqda. «Zarafshon – Nyumont», «O‘z – Teksako», «O‘z – keysmash»,
24
Tursunov Q. Markaziy Osiyo geosiyosati va O‘zbekiston tashqi siyosati . – T.: Akademiya, 2016.66-b
35

«O‘z – keystraktor», «O‘z – Eksayd», «BiEy Ay»ning Xo‘jaobod gaz ombori
qurilishi, «ABB Lummus Global» bilan hamkorlikdagi SHo‘rton gaz – kimyo
majmuasi shular jumlasidandir. O‘zbekistonning AQSH bilan savdo aylanmasi 300
mln. AQSH dollardan oshdi.
2001 yil 11 sentyabr kuni xalqaro terrorchilar AQSHda sodir etgan fojiali voqealar
paytida O‘zbekiston birinchilardan bo‘lib AQSH hukumatining Xalqaro
terrorizmga qarshi aksilterror kaolitsiya tuzish haqidagi taklifi tarafdori bo‘lib
chiqdi. O‘zbekiston AQSH bilan birgalikda xalqaro aksilterror kaoliyasiyada faol
qatnashdi. O‘zbekiston bilan AQSH o‘rtasidagi hamkorlik yanada
mustahkamlanib, rivojlanib bormoqda. 1991 yildan 2001 yil sentyabrgacha
tomonlar orasida davlat ahamiyati darajasida 28 ta tashrif qayd etilgan bo‘lsa, 2001
sentyabrdan 2002 yil apreligacha esa 20 taga yaqin ana shunday tashriflar amalga
oshirildi.2002 yil 11-14 mart kunlari O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom
Karimov boshliq davlat delegatsiyasi Prezident Jorj Bush taklifiga binoan rasmiy
davlat tashrifi bilan AQSHda bo‘ldi. 25
O‘zbekiston Respublikasining jahon
hamjamiyatiga integratsiya- lashuvida Evropa Ittifoqi mamlakatlari bilan o‘zaro
manfaatli aloqalarni yo‘lga qo‘yish va tobora chuqurlashtirish alohida o‘rin tutadi.
Xulosa
O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosati mustaqillikka erishgan kundan
boshlab davlat suvereniteti, milliy manfaatlarni himoya qilish va xalqaro
hamjamiyatda munosib o‘rin egallashga qaratildi. Mamlakat bosqichma-bosqich
25
Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Uzbekistan – Foreign Policy Review Papers – www.mfa.uz
36

yakkalanganlikdan ochiqlikka, mintaqaviy tanglikdan konstruktiv muloqotga,
passiv tashqi siyosatdan faol diplomatiyaga o‘tish orqali jahon siyosiy maydonida
o‘zining mustahkam o‘rnini yaratishga muvaffaq bo‘ldi.Tadqiqot davomida
aniqlanishicha, O‘zbekistonning tashqi siyosiy strategiyasi quyidagi asosiy
yo‘nalishlarga tayanadi: mintaqaviy barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlash,
strategik sherikliklarni rivojlantirish, xalqaro tashkilotlar bilan samarali hamkorlik
qilish, global integratsion jarayonlarda ishtirok etish va xorijiy investitsiyalarni jalb
etish orqali ichki islohotlarni qo‘llab-quvvatlash.Ayniqsa, so‘nggi yillarda olib
borilayotgan ochiq, pragmatik va balanslashgan tashqi siyosat O‘zbekistonning
xalqaro nufuzini oshirish, jahon hamjamiyatiga faol integratsiyalashuviga zamin
yaratdi. SHHT, MDH, BMT, IHT kabi yirik tashkilotlar bilan hamkorlikning
mustahkamlanishi, ko‘p tomonlama tashriflar va xalqaro loyihalardagi ishtirok
O‘zbekiston tashqi siyosatining izchil va barqaror rivojlanayotganidan dalolat
beradi.Shu bilan birga, ayrim yo‘nalishlar — xususan, iqtisodiy diplomatiya,
raqamli integratsiya, ekologik xavfsizlikdagi transmilliy hamkorlik borasida
qo‘shimcha izlanishlar va amaliy choralar talab etiladi. Integratsiya jarayonlarini
chuqurlashtirish uchun O‘zbekiston global kun tartibidagi dolzarb muammolarda
faolroq pozitsiyani egallashi va xalqaro tashabbuslarni ilgari surishi
lozim.Umuman olganda, O‘zbekistonning tashqi siyosati jahon hamjamiyati bilan
integratsiyalashuvining asosiy vositasi bo‘lib, mamlakat barqaror rivojlanishi va
global maydondagi nufuzini oshirishda muhim strategik omil sifatida xizmat
qilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxatiʻ
1. Karimov I.A. Oʻzbekiston XXI asr boʻsagʻasida: xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari . – T.: Oʻzbekiston, 1997.
2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . – T.: Ma’naviyat, 2008.
37

3. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston – yangilanish va taraqqiyot yo‘lida . – T.:
O‘zbekiston, 2021.
4. Saidov A.X. O‘zbekistonning tashqi siyosati va xalqaro huquq . – T.: Adolat,
2005.
5. Yo‘ldoshev M. Tashqi siyosat nazariyasi . – T.: YIMI, 2020.
6. Qurbonov Q. O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi . – T.:
TDYU, 2019.
7. Tursunov Q. Markaziy Osiyo geosiyosati va O‘zbekiston tashqi siyosati . – T.:
Akademiya, 2016.
8. Rasulov A. O‘zbekiston va mintaqaviy integratsiya jarayonlari . – T.:
Iqtisodiyot, 2020.
9. Xayitov N., Normatov B. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalari tarixidan . –
T.: Sharq, 2007.
10. Uzbekistan's Foreign Policy: Change and Continuity / Ed. by Sh. Akmalov. –
Tashkent: UZReport, 2022.
11. UNDP Uzbekistan – Annual Development Reports (2020–2024) –
www.uz.undp.org
12. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Uzbekistan – Foreign Policy
Review Papers – www.mfa.uz
13. O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosat konsepsiyasi – Qonunchilik
hujjati, 2012; yangilangan 2023.
14. BMT rasmiy hujjatlari va O‘zbekiston bo‘yicha rezolyutsiyalar – www.un.org
15. Strategiya-2030 bo‘yicha rasmiy tahliliy hisobotlar – strategy.uz
16. Shanxay Hamkorlik Tashkiloti: O‘zbekistonning a’zolik faoliyati – SHHT
matbuot xizmati, 2017–2024.
17. Mavlonova R. O‘zbekiston va xalqaro huquqiy maydon: integratsiya
masalalari . – T.: TDYU, 2018.
38

18. World Bank – Uzbekistan Partnership Framework reports –
www.worldbank.org
19. Xalqaro pressa va think-tank tahlillari: Carnegie Endowment, Chatham
House, ICG – O‘zbekiston bo‘yicha maqolalar, 2020–2024.
20. Qodirov Sh. Tashqi siyosatda samarali diplomatiya asoslari . – T.:
Iqtisodiyot, 2023.
39

Eng yangi davr tasnifi

Sotib olish