Dokument ma'lumotlari

Narxi 40000UZS
Hajmi 145.0KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 02 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Ekologiya

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

110 Sotish

O’zbekistonda atrof-muhitni muhifaza qilish yo’lidagi huquqiy bazaning yaratilishi

Sotib olish
MUNDARIJA: Kirish……………………………………………………………………2 I.bob. O’zbekistonda atrof-muhitni muhifaza qilish yo’lidagi huquqiy bazaning yaratilish i I.1 O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo’mitasi va O’zbekiston ekologik partiyasi o’rni………………………………………………….6 I.2 Ekologiya muhitini muhofaza qilish chora tadbirlar……………….16 II.bob. O’zbekistonda aholini sog’lomlashtirish yo’lidagi ijtimoiy- siyosiy jarayonlar tarixi. 2.1 O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sog’lomlashtirish……………………………………………………….20 2.2 Xalqaro ekologik himoya mexanizmlari…………………………………………….…………….38 III. Xulosa………………………………………………….…...…….49 IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………….………....50 1 Kirish Тabiatni muhofaza qilish to’g’risidagi qonunning 4-moddasidagi ekologik prinsiplardan biri «Тabiatni muhofaza qilish sohasida milliy, mintaqalararo va xalqaro manfaatlarni uyg’unlashtirish»dir. Chunki tabiatda sodir bo’layotgan jarayonlar va hodisalar, jamiyatdagidan farqli, na ma’muriy va na tabiiy chegarani biladi. Qirg’izistonda Sirdaryo irmoqlarining radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi, so’zsiz, O’zbekiston va Qozog’iston respublikalarida atrof - muhitga o’zining salbiy ta’sirini o’tkazmay qolmaydi. Chernobil yoki Orol dengizi ekologik fojialari nafaqat Sharqiy Yevropa yoki Markaziy Osiyo, balki butun Yer kurrasidagi insonlarning «yashash huquqi»ning zaruriy elementlaridan biri bo’lgan ekologik xavfsiz muhit holatiga salbiy ta’sir etmoqda. Shuning uchun ham Prezident I. A. Karimov BMТning 48, 50, 55-sessiyalarida so’zlagan ma’ruzalarida Orol muammosini xalqaro miqyosda hal qilishni taklif etdi va uning salbiy oqibatlarini nafaqat O’zbekiston, balki butun dunyo hamjamiyati uchun tahdid solayotgan dolzarb global masala qilib ko’rsatdi. Atrof-muhitni xalqaro muhofaza qilish deb insonlarning ekologik xavfsiz muhiti va davlatlarning barqaror me’yorda rivojlanishini ta’min lovchi xalqaro huquq prinsiplari, normalari va munosabatlari yig’indisiga aytiladi. Mustaqillik buyuk – ne’mat. U bizga juda katta imkoniyatlarga keng yo`l ochdi. Endilikda O`zbekiston o`zining keng dasturlarini ishlab chiqib, namoyish jarayonlarini boshlab yubordi. Ko`p tomonlama erkinlik va imkoniyatlar amalga oshirildi. Undan tashqari mustaqillik tufayli ko`p imkoniyatlar ortida haqqoniylik, xolislik va adolatlilik tamoyillariga asoslangan holda ish olib borish zarur bo`ldi. Nafaqat ichki va tashqi aloqalar balki tariximizga bo`lgan munosabat ham o`zgardi. Jumladan, Birinchi Prezidentimiz I.A Karimov ta’kidlaganidek “O`z tarixini bilmagan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo`q” 1 – degan so`zlarida ham mustaqillik ne qadar unumli va kerakli ekanligini bilsak bo`ladi. Mavzuning dolzarbligi: Ushbu kurs ishida davlatimiz hayotiga oid bo`lgan partiyalar va ularni tuzumi, sog`lom avlod uchun harakat va ularning harakati 1 I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008 . 43-b. 2 hamda yurtimiz siyosiy hayotidagi o`rni boshqa jarayonlar haqida yoritilishi haqida ma’lumot beriladi. Bundan tashqari Mamlakatimiz iqtisodiyotini mutanosib rivojlantirish, uning samarali tarkibiy tuzilmasiga ega bo’lish va shu orqali barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlariga erishish milliy iqtisodiyotimiz raqobatbardoshligini oshirish va xalq farovonligini ta’minlashning muhim shartlaridan hisoblanadi. Ushbu maqsadlarga erishish uchun esa eng avvalo, iqtisodiyotning real sektorini jadal rivojlantirish zarur. Iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirish zarurati avvalo, ishlab chiqarishni modernizasiyalash va diversifikasiyalash jarayonlarining keng miqyosda amalga oshirilishini ifodalaydi. Bizga ma’lumki iqtisodiyotning real sektori deganda, iqtisodiyotning bevosita moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan sohasi bo’lib, u o’z ichiga sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport, aloqa, xizmat ko’rsatish va boshqa tarmoqlarni qamrab oladi. Tabiatda sodir bo’layotgan jarayonlar va hodisalar, jamiyatdagidan farqli, na ma’muriy va na tabiiy chegarani biladi. Qirg’izistonda Sirdaryo irmoqlarining radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi, so’zsiz, O’zbekiston va Qozog’iston respublikalarida atrof - muhitga o’zining salbiy ta’sirini o’tkazmay qolmaydi. Chernobil yoki Orol dengizi ekologik fojialari nafaqat Sharqiy Yevropa yoki Markaziy Osiyo, balki butun Yer kurrasidagi insonlarning «yashash huquqi»ning zaruriy elementlaridan biri bo’lgan ekologik xavfsiz hudud ekanligi haqida ma’lumotlar berilishi dolzarbligini belgilaydi. Mavzuning maqsadi va vazifalari: Ushbu kurs ishining maqsadi O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo’mitasi va O’zbekiston ekologik partiyasining tarixi, Davlat tomonidan tabiatni va atrof-muhitni muhofaza qilish borasida qabul qilingan qonun va qarorlar tarixi hamda sog`lom avlod asoslari, O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sog’lomlashtirish rivojlanish tarixi, aholining sog’lom turmish tarzi qo’lab- quvatlash jismoniy faoligini oshirish va sog’lomlashtirish bo’yicha qonunlar va farmoyishlar haqidagi ahamiyatini o`rganilgan adabiyotlar va ilmiy ishlar asosida yoritib berish va xolislik va haqqoniylik asosida, adolatli va haqqoniy tarzda 3 yoritib berish va tahlil qilishdir . Bundan tashqari ushbu kurs ishi bilan tanishuvchilarga qiyinchilik tug`dirmasligi uchun kerakli ilmiy va badiiy ishlarni aniq va soda ravon tilda yetkazishdan iborat. Asosiy maqsadlaridan yana biri berilayotgan kitoblarni soda tushunarli tilda yetkazishdan iborat. Mazkur ishning vazifalaridan biri ilmiylik, xolislik, haqqoniylik, adolatlilik va tarixiy haqiqatni buzmagan holda bayon etish, turli davrlarda turlicha yuritilgan siyosat va uning borish jarayonlarini tanitishda zamon ruhini to`la his ettira olishdan, ushbu kurs ishi bilan tanishayotgan kishida savol tug`ilmasligi uchun barcha ma’lumotlarni aniq va ravon yoritib bera olishdan iborat. Mavzuning obyekti va predmeti: O`zbekistonning mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo’mitasi va O’zbekiston ekologik partiyasining tarixi, Davlat tomonidan tabiatni va atrof-muhitni muhofaza qilish borasida qabul qilingan qonun va qarorlar tarixi hamda sog`lom avlod asoslari, O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sog’lomlashtirish rivojlanish tarixi, aholining sog’lom turmish tarzi qo’lab- quvatlash jismoniy faoligini oshirish va sog’lomlashtirish bo’yicha ahamiyatini yoritishda turli davrda o`rganilgan va tadqiq etilgan ilmiy ishlar, ommabop nashrlar, ijtimoiy tarmoqlardagi maqolalar va adabiyotlarni o`rganish tashkil etadi . Mavzuning o`rganilganlik darajasi: Mazkur mavzuni juda ko`plab olimlar o`rgangan. Masalan, Q.Usmonov 2 , R, Shamsutdinov 3 , R.Murtazayeva 4 , Bobojonova 5 , X. Yunusova 6 , S.G`aybullayeva 7 , R.Ubaydullayeva 8 , L.Levitin 9 2 Q. Usmonov. O`zbekiston tarixi (1917-1991-y.y). – T., 2017. 3 R. Shamsutdinov. O`zbekiston tarixi. – T.: O`zbekiston, 2017. 4 R.H.Murtazayeva. O`zbekiston tarixi umumiy tahriri ostida. – Toshkent ., 2005. – B.41. 5 Bobojonova D. O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70-80-yillar misolida). Qo’llanma. – Toshkent.: Sharq, 1999. – B. 51. 6 Yunusova X. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-konsalt , 2009. – B.25. 7 O‘zbekiston tarixi. – Toshkent.: Mehnat, 2001. – B.45. 8 O‘zbekiston tarixi. – Toshkent.: Mehnat, 2001. – B.37. 9 Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. – Toshkent.: O‘zbekiston, 2005. – B. 29 . 4 Akramov 10 , Jalilova 11 , G`ulomov 12 , Nig`matov 13 , Rafiqov 14 , To`xtayev 15 kabi olimlar o`z asarlari orqali o`rganib tadqiq etishgan. Mazkur olimlar O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo’mitasi va O’zbekiston ekologik partiyasining tarixi, Davlat tomonidan tabiatni va atrof- muhitni muhofaza qilish borasida qabul qilingan qonun va qarorlar tarixi hamda sog`lom avlod asoslari, O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sog’lomlashtirish rivojlanish tarixi, aholining sog’lom turmish tarzi qo’lab- quvatlash jismoniy faoligini oshirish va sog’lomlashtirish bo’yicha qonunlar va farmoyishlar haqidagi ahamiyatini o`rganilgan adabiyotlar va ilmiy ishlar asosida yoritib berish va xolislik va haqqoniylik asosida, adolatli va haqqoniy tarzda yoritib berish va tahlil qilishdir. Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: Ushbu kurs ishi kirish, ikkita bob, to`rtta paragraf hamda xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismidan iborat. 10 Akramov M., Rafikov A.A., Proshloye, nastoyasheye i budusheye Aralskogo morya, T., 1990 11 Djalilova L.A. Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi. Darslik. T: "Vori-nashriyoti", 2017. 12 G ulomov P.N., Inson va tabiat, T., 1990ʻ 13 Nig matov A.N., O zbekiston Respublikasining ekologik huquqi, T., 2004 ʻ ʻ 14 Rafikov A.A., Geoekologik muammolar, T., 1997 15 To xtayev L., Hamidov A., Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish, T., 1994 ʻ 5 I.bob. O’zbekistonda atrof-muhitni muhifaza qilish yo’lidagi ijtimoiy siyosiyjarayonlar tarixi. I.1 O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo’mitasi va O’zbekiston ekologik partiyasining tarixi. O’tmishda atrof-muhitga e’tiborsiz munosabatda bo’lish, tabiiy resurslardan me’yoridan ortiq foydalanish va ekologik talablarni mensimaslik Orol dengizining qurishi, cho’llanish, yer va suv resurslarining tanazzuli, o’simlik va hayvonot dunyosi genofondining yomonlashuvi, biologik xilmaxillikning qisqarishi, ko’p miqdordagi sanoat, maishiy va boshqa chiqindilarning hosil bo’lishi kabi qator global va mintaqaviy ekologik muammolarning paydo bo’lishiga olib keldi. Ushbu muammolar iqlim o’zgarishi sodir bo’layotgan sharoitlarda yanada yaqqolroq va kuchliroq namoyon bo’lib, zamonaviy O’zbekiston uchun ham atrof-muhitni muhofaza qilish va uni sog’lomlashtirish masalalarini yanada dolzarb qilib qo’ydi 16 . Albatta, mamlakatimizda ekologik barqarorlikni ta’minlash, muammolarni bartaraf qilish va salbiy oqibatlarining oldini olish borasida jamiyatning turli qatlamlariga mansub fuqarolarning faol qatnashishi talab etiladi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, atrof-muhitni muhofaza qilish va aholi salomatligini saqlash sohasida faoliyat yuritayotgan milliy hamda chet el jamoat tashkilotlari va harakatlarining ijobiy tajribalarini o’zlashtirgan siyosiy kuch — partiya bunday muhim maqsad hamda vazifalarni bajarishga qodir ekanligini e’tirof etish zarur. Prezidentimizning Oliy Majlisga yo’llagan Murojaatnomasidagi g’oyalar hamda mamlakatda davlat va jamiyat qurilishi sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar yo’lidagi keyingi qadam sifatida mamlakat siyosiy maydonida yangi — O’zbekiston Ekologik partiyasi tashkil etildi. Ekologik par tiyaning tuzilishi O’zbekiston tarixida alohida sahifa bo’lib, mamlakatda amalga oshirilayotgan strategiyaning yaqqol hosilasidir. Aholi bilan muloqotlar jarayonida partiyaning vujudga kelishi nafaqat ekologlar, balki keng jamoatchilikning ushalgan orzusi ekanligi e’tirof etilmoqda. Bu partiyaning tashkil etilishi yurtimizning jahon hamjamiyati oldidagi nufuzini, 16 O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Т .: 0 ‘zbekiston, 2000.14-15 b. 6 imijini oshirish uchun muhim omil bo’ldi. Bu mamlakatimizda ekologik masalalarga yuksak e’tibor qaratilayotganligining bir namunasi va xalqaro maydonda O’zbekistonning brendi bo’ldi, desak, aslo xato qilmaymiz. Ma’lumki, Ekoharakat Oliy Majlis Qonunchilik palatasida kvota asosida deputatlik o’rinlariga ega edi. Kvotadan voz kechilishi O’zbekiston Ekologik par tiyasi uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochib berdi. Kvotalash instituti bizning imkoniyatlarimizni ma’lum bir darajada chegaralab qo’ygan, mahalliy Kengashlarda deputatlarimiz yo’q edi. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga bo’lib o’tadigan saylovlarda ishtirok eta olmasdik. Bu esa o’z navbatida, vertikal tizimda ishlashga, mahalliy ekologik muammolarni o’z vakillarimiz orqali joylarda hal etish imkonini bermas edi. Bundan tashqari, Ekoharakatda boshqa siyosiy partiyalar singari barqaror moliyalashtirish manbasi va ro’yxatga olingan o’z elektorati yo’q edi. Shu ma’noda, O’zbekiston Ekologik partiyasining tashkil qilinishi va uning saylovlarda ishtirok etish imkoniyatiga ega bo’lishi yuqorida ko’rsatilgan muammolarga yechim topishga xizmat qiladi. 2019 yil 24 yanvarda Adliya vazirligi tomonidan O’zbekiston Ekologik partiyasi davlat ro’yxatidan o’tkazildi. Yangi partiyaning asosiy maqsadi barqaror rivojlanishga, ekologik xavfsizlikka erishish, hozirgi va kelajak avlod uchun tabiiy resurslarni saqlash va qulay atrof muhitni yaratishga yo’naltirilgan davlat siyosatini ro’yobga chiqarishni ta minlash, atrof muhitniʼ muhofaza qilish va tabiiy resurslarni saqlash davlat, jamiyat va mamlakat har bir fuqarosining vazifasi bo’lishiga erishishga ko’maklashishga qaratilgan. Aytish joizki, dunyoda ekologiya yo’nalishidagi qariyb 100 ta siyosiy partiya faoliyat yuritadi. Odatda „ yashillar “nomi bilan yuritiluvchi bu partiyalar, parlament orqali ekologiya sohasidagi davlat siyosati g’oyalarini ilgari suradi. Mazkur partiyalarning yuzaga kelishining asosiy sabablaridan biri global ekologik muammolarning dolzarblashuvi va sonining oshishidir. O’zbekistonda ekologik partiyani tashkil etish hayotiy zaruratdir. Shu sababli 2019 yilning 8 yanvar kuni O’zbekiston ekologik partiyasi ta sis s ezdi bo’lib o’tdi. Ta sis s ezdida 2018 ʼ ʼ ʼ ʼ yilning 1-17 dekabr kunlari O’zbekiston ekologik partiyasi ta sis s ezdiga ʼ ʼ Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan delegatlar 7 saylash bo’yicha o’tkazilgan konferensiyalarda ekologik siyosiy partiya tuzish bo’yicha tashabbuskorlar, ekologiya va sog’liqni saqlash sohasida faoliyat olib borayotgan jamoat tashkilotlari vakillari, olimlar va ekspertlar, ta lim muassasalariʼ professor-o’qituvchilari, talabalar, OAV va keng jamoatchilik vakillari orasidan muqobillik asosida saylab olingan 250 nafar delegatlar, ya ni ommaviy axborot ʼ vositalari va umuman keng jamoatchilik vakillari ishtirok etishdi. O’zbekiston Respublikasining "Siyosiy partiyalar to’g’risida" gi qonunining 6-moddasiga asosan ekologik partiya tashkil etish bo’yicha mamlakat fuqarolaridan iborat tashabbuskorlar guruhi shakllandi. Bugungi kunda mamlakatda 4ta siyosiy partiya — O’zbekiston Xalq-demokratik partiyasi, „Milliy tiklanish demokratik partiyasi, „Adolat sotsial-demokratik partiyasi, Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati — O’zbekiston liberal-demokratik partiyasi hamda O’zbekiston Ekologik harakati faoliyat yuritmoqda. Ularning safi yana bittaga kengaygani quvonarli hol. O’zbekiston Ekologik partiyasi siyosiy tashkilot sifatida jamiyatni ijtimoiy guruhlarga ajratmagan holda, hozirgi va kelgusi avlodlarga musaffo tabiatni, sanitariya-epidemiologik osoyishtalikni, fuqarolarning qulay atrof-muhitga bo’lgan konstitutsiyaviy huquqlarini ta’minlashga qaratilgan sa’y-harakatlarini amalga oshirishda jamiyatning bor kuch-salohiyatini birlashtirishga va safarbar qilishga intiladi. Partiya elektorati atrof-muhitni va aholi sog’lig’ini muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo’yicha demokratik jamiyatning tayanchi, sohadagi jadal islohotlarning mazmun-mohiyatini targ’ib etuvchi va amalga oshiruvchi asosiy kuch bo’lgan, siyosiy-ijtimoiy jihatdan eng faol, jonkuyar insonlardan iboratdir 17 . Ular atrof-muhit muhofazasiga befarq bo’lmagan, yurtimiz va xalqimizning bugungi va kelajak taqdirini ona tabiat musaffoligisiz tasavvur etolmaydigan, jamiyatning barqaror rivojlanishi — tabiiy resurslardan oqilona foydalanishda deb biladigan insonlardir. O’zbekiston Ekologik partiyasi mamlakatimizdagi mavjud siyosiy partiyalarning qarashlari hamda maqsad va vazifalarini inkor etmagan holda, barcha siyosiy, mafkuraviy kuchlarni ona tabiatni asrab-avaylash, Vatanimizning tabiat ne’matlarini kelajak avlodlarga yetkazishdek 17 O'zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida»gi Qonuni. 1993-yil 6-may. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. – Т .: Adolat, 1994. - 100-105 b . 8 buyuk g’oya atrofida birlashishga chaqiradi. Partiya o’z dasturiy vazifalarini, saylovoldi siyosiy pozitsiyasini amalga oshirishda, dasturiy maqsad va g’oyalarimizni qo’llab-quvvatlaydigan, faolligi bilan Vatanimiz manfaatlariga sadoqat bilan xizmat qiladigan, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza etish hamda aholining sog’lig’ini saqlash, sanitariya-epidemiologik osoyishtalikni ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan tub islohotlarni tushunib yetgan, tashkilotchilik tajribasiga ega, bu borada mustaqil qaror qabul qila oladigan fuqarolarga tayanadi. “Biz kelajak uchun javobgarmiz!” g’oyasi ostida hozirgi va kelgusi avlodning qulay atrof-muhitga ega bo’lish huquqlarini ta’minlash, ekologik barqarorlikka erishish, aholi salomatligini muhofaza qilish yo’lida jamiyatni ijtimoiy guruhlarga ajratmagan holda, uning barcha kuch-salohiyatini birlashtirish partiyamizning asosiy mafkurasidir 18 . Belgilangan vazifalardan kelib chiqib, faoliyatni tashkil etish bo’yicha puxta o’ylangan chora-tadbirlarni qamrab olgan holda, partiyaning Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hududiy tashkilotlari hamda 201 tuman va shaharda bo’limlari tashkil etildi va faoliyati yo’lga qo’yildi. Bugungi kunga kelib, boshlang’ich partiya tashkilotlari soni 1000 dan oshdi. Amalga oshirilgan targ’ibot-tashviqot ishlari natijasida partiya a’zolari soni 250 ming nafarga yaqinni tashkil etmoqda, shundan 95 ming nafardan ortig’i, ya’ni 39 foizi xotin-qizlardan iborat. Partiyamiz tomonidan yurtimizning barcha tuman va shaharlardagi ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy muammolar inventarizatsiya qilinib, ularning to’liq ro’yxati shakl lantirildi. Orolbo’yida o’rmonzorlar barpo etish bo’yicha amalga oshirilayotgan ishlarga ko’maklashish maqsadida partiya faollari tomonidan “Orolga madad” shiori ostida saksovul urug’larini yig’ish bo’yicha xayriya hasharlari tashkil etildi. Faoliyat davomida amaliy tadbirlarga, shu jumladan, daraxtlar ekish aksiyalari, ekologik hasharlar o’tkazishga jiddiy e’tibor qaratildi 19 . Xorazm viloyatining Bog’ot, Shovot, Yangiariq tumanlaridagi ta’lim muassasalariga soa tiga 500 litr suvni tozalaydigan suv tozalash uskunalari o’rnatildi, ushbu hududlarda “Do’stlik bog’lari”ga asos solindi. O’zbekiston 18 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 113-116 b 19 O'zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida»gi Qonuni. 1993-yil 6-may. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. – Т .: Adolat, 1994. - 100-105 b. 9 Ekologik partiyasi qattiq maishiy chiqindilarni qayta ishlash bilan bog’liq vaziyatni o’rganib chiqdi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Maishiy chiqindilar bilan bog’liq ishlarni amalga oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga muvofiq, mamlakatimiz hududida qalinligi 40 mikrondan kam polimer plyonkali paketlar (eksport uchun ishlab chiqarilgan, tutqichsiz ishlab chiqarilgan va ichki foydalanish uchun rulonlarda sotiladigan tovarlarning ajralmas qismi bo’lgan polimer plyonkali paketlar, shuningdek, biologik parchalanadigan polimer materiallar bundan mustasno)ni ishlab chiqarish taqiqlangan. Biroq bugungi kunda bunday paketlarni ishlab chiqarish va undan foydalanish hamon davom etmoqda. Ushbu plastik paketlar parchalanishi uchun 200 yildan ko’proq vaqt talab etiladi 20 . Boz ustiga, chiqindi poligonlarida to’planib qolgan paketlar atrof-muhitga zarar yetkazmoqda. Bundan tashqari, O’zbekiston Ekologik partiyasi hukumatga amaldagi polietilen paketlar o’rniga biologik parchalanadigan paketlardan foydalanish bo’yicha taklif bilan chiqdi. Partiyamiz “ECO PACK” MChJ mutaxassislarini jalb qilgan holda, atrof-muhitga salbiy ta’sir ko’rsatmaydigan biologik parchalanadigan muqobil paketlar namunalarini ishlab chiqdi. Ushbu paketlarga Buyuk Britaniya taniqli laboratoriyasining ijobiy sertifikati taqdim etildi. Oddiy sharoitda ushbu paketning biologik parchalanish davri taxminan 8 oyga tengdir. Bundan tash qari, parchalanish jarayoni havo, quyosh nuri va tabiiy muhit ta’sirida boshlanadi. Parchalanishning yakuniy natijasi, bu o’simlik uchun o’g’itga aylanadigan biomassadir. Shulardan kelib chiqib, partiyamiz an’anaviy polietilen paketlarni sifat jihatidan kam bo’lmagan, turli o’lcham va qalinlikda tayyorlanishi mumkin bo’lgan, biologik parchalanadigan paketlarga almashtirishni taklif etmoqda. Taklif qilinadigan biologik parchalanadigan paketlarning narxi (ommaviy ishlab chiqarish sharoitida) 230 — 240 so’mdan oshmaydi. Bugungi kunda mamlakatimizda maishiy va qurilish chiqindilari muammosidan tashqari, sanoat chiqindisi bilan bog’liq muammo ham mavjud. Respublikamizda hozir kimyo sanoatida hosil bo’lgan fosfogips chiqindisi qariyb 80 mln. tonna, shu jumladan, Toshkent viloyatida 67 20 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 113-116 b 10 mln. tonna va Samarqand viloyatida 14 mln. tonnani tashkil etadi. O’zbekiston Ekologik partiyasining tashabbusi bilan O’zbekistonda birinchi marta 25 oktyabr kuni Nukus shahrida bo’lib o’tgan yuqori darajadagi Orol konferensiyasida “Biz kelajak uchun javobgarmiz!” shiori ostida “Aral marathon” xalqaro ekologik marafoni o’tkazildi. Bu marafon O’zbekistonning 6 ta jo yida, ya’ni Toshkent, Samarqand, Buxoro, Urganch, Nukus va Mo’ynoqda 30 ming kishi ishtirokida bo’lib o’tdi. Marafonning asosiy maqsadi — O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan Orolbo’yi mintaqasining ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar zonasi, deb e’lon qilinishiga, Orol fojiasi, haqiqatan ham, global miqyosdagi muammo ekanligiga jamoatchilik e’tiborini jalb qilish, aholi o’rtasida sog’ lom turmush tarzini keng tar g’ib qilishdan iborat bo’ldi. Ekopartiya qoshida tashkil etilgan “Ishonch telefoni”ga kelib tushayotgan murojaatlar asosida sanoat korxonalarida jamoatchilik eshituvlarini o’tkazish tizimli yo’lga qo’yildi 21 . Bugungi kunga qadar 7 ta yirik sanoat korxonasida jamoatchilik eshituvlari tashkil etildi. Bu eshituvlarni yuqori saviyada tashkil qilish va ularning samaradorligiga erishish, qolaversa, vaziyatni xolis baholash uchun korxonalarga tutash hududlarda istiqomat qiluvchi aholi o’rtasida ijtimoiy so’rovnomalar o’tkazish amaliyoti joriy etildi. Jamoatchilik eshituvlari yakunida ishtirokchilar tomonidan bildirilgan fikr-mulohazalar va takliflar asosida ekologik holatni yaxshilash va korxonalar faoliyatining atrof-muhit va aholi salomatligiga ta’sirini kamaytirish hamda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish bo’yicha majmuaviy tadbirlarni o’z ichiga olgan tavsiyalar ishlab chiqildi va tegishli tashkilot va muassasalarga taqdim etildi. Bugungi kunda ularning nazorati amalga oshirilmoqda. Joriy yilning 22 dekabr kuni bo’lib o’tadigan saylovlarga puxta tayyorgarlik ko’rish partiya tomonidan xalqimiz orasida obro’-e’tiborga sazovor bo’lgan, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida muayyan tajriba to’plagan, siyosiy jarayonni anglab yetadigan, davlat va jamoat ishlarida faollik ko’rsatayotgan, partiyaning bilimli faollaridan Qonunchilik palatasi hamda mahalliy Kengashlar deputatligiga nomzodlar zaxirasini shakllantirish ishlari 21 0 ‘zbekiston Respublikasining «Hayvonot dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni. 1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari - Т .: Adolat, 1998. 73-76 b. 11 amalga oshirildi. Bunda xotin-qizlar va yoshlarga alohida e’tibor qaratildi. Nomzodlarni tanlashda partiya mafkurasi va dasturiy maqsadlarni targ’ib qila olish ko’nikmasining mavjudligi, keng dunyoqarashga ega va mustaqil fikrlaydigan bo’lishi, o’z sohasini va partiya tashkilotlari ishini yaxshi bilishi, respublikada amalga oshirilayotgan islohotlar mazmun-mo hiyatini anglashi va partiya a’zolariga yetkaza olishi, partiyaviy manfaatlarni himoya qila olish, g’oyaviy ishonchning mustahkamligi, o’ziga yuqori darajada talabchanlik va ishchanlik, tashkilotchilik va yetakchilik qobiliyatlariga egalik, huquqiy ongi va siyosiy-huquqiy madaniyatining yaxshi shakllanganligi, vatanparvarlik va insoniylik xislatlarining ustuvorligi kabi jihatlariga alohida e’tibor berildi. Shuningdek, nomzodning lavozimga qanchalik mos kelishini, nazarda tutilayotgan lavozim uchun talab etiladigan bilim va kasbiy ko’nikmalari, xulqi, muomala layoqati ham diqqat markazimizda bo’ldi 22 . Partiyalarning har biri o’z yo’nalishi, jamiyatdagi muayyan ijtimoiy intilishlari, qiziqishlaridan kelib chiqqan holda, ya’ni ularning manfaatlarini ifodalagan va himoya qilgan holda o’z dasturini ishlab chiqishi zarur. O’zbekiston Ekologik partiyasi 2025 yilga qadar quyidagilarni amalga oshirishni rejalashtirgan: — mamlakatimizning yirik va sanoati rivojlangan shaharlarida atmosfera havosiga chiqarilayotgan uglerod, azot birikmalari, metan va boshqa gazlar chiqarilishini hamda chang miqdorini 1,5 barobar kamaytirish orqali atmosfera havosi sifat ko’rsatkichlarini belgilangan me’yorlar darajasiga keltirish va ularning aholiga salbiy ta’sirini kamaytirish; — respublikamizda yiliga atmosfera havosiga qariyb 2,5 mln. tonna ifloslantiruvchi turli moddalar tarqaladi. Shundan 63 foizi transport vositalari ulushiga to’g’ri keladi. Toshkent shahrida esa bu ko’rsatkich 80 foizdan yuqorini tashkil etadi. Taklif sifatida kelgusi yildan boshlab mamlakatimizda ekologik maqbul hisoblangan elek tromobillardan keng foydalanishni joriy etish, yoqilg’ining yuqori talablarga javob beradigan turlaridan foydalanishni yo’lga qo’yishga erishish; 22 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 113-116 b 12 — iqtisodiyotning barcha tarmog’ida suvni tejaydigan, shu jumladan, tomchilatib sug’orish texnologiyalaridan keng foydalanishga qaratilgan loyihalarning amaliyotga tatbiq etilishi hisobiga suv sarfini kamaytirishga erishish hamda sug’oriladigan yerlarning 25 foizigacha maydonida suv tejovchi samarali texnologiyalar joriy etilishini ta’minlash; — shahar va qishloq aholi punkt larida sizot suvlari sathi ko’tarilishining oldini olish, sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash maqsadida irrigatsiya va melioratsiya ob’yekt larini qurish hamda rekonstruksiya qilish va ta’mirlash-tiklash ishlari amalga oshirilishi ustidan parlament va jamoatchilikning samarali nazoratini o’rnatish; — Orolbo’yi hududiga Amudaryoning yuqori qismidan yiliga kamida 5-6 kub. km. hajmda suv yuborilishini ta’minlash hamda Orol dengizining qurigan tubida o’rmon-meliorativ ishlarini amalga oshirish yo’li bilan Orolbo’yini ekologik jihatdan sog’lomlashtirish hamda 1,5 mln. gektar yer maydonini o’rmon bilan qoplash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish; — aholi, ayniqsa, qishloq joylarda yashovchilarning toza ichimlik suvi ta’minotini 85 foizgacha etkazishga erishish; — oqova suvlarni tozalash inshootlari samaradorligi past bo’lgan hududlarda, jumladan, Ang ren, Guliston, Samarqand, Jizzax, Urganch, Nukus, Andijon, Chirchiq va Toshkent shaharlaridagi hamda tuman markazlaridagi oqova suvlar 23 ni tozalash inshootlarining samaradorligini sanitariya normalari darajasiga yetkazish hamda oqova suv tarmoqlarini rivojlantirish; — yer osti boyliklaridan, foydali qazilmalar joylashgan maydonlardan asossiz ravishda va o’zboshimchalik bilan foydalanishning oldini olish hamda ularni muhofaza qilish ustidan samarali nazorat o’rnatish; — barcha turdagi chiqindilardan oqilona foydalanishga erishish, maishiy chiqindilarni qayta ishlash va takroriy foydalanish bo’yicha chora-tadbirlarni qabul qilish orqali ularni qayta ishlash hajmini 40 foizga yetkazish, hosil bo’layotgan sanoat chiqindilarini qayta ishlash miqdorini 20 foizgacha yetkazish; 23 0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b. 13 — shaharlarni va aholi yashash punktlarini kompleks rejalashtirish va rivojlantirish, Toshkent, Nukus, Buxoro va Termiz shaharlari atrofida “yashil qalqonlarni barpo etish hamda daraxtlarning kesilishiga e’lon qilingan moratoriy talablari bajarilishini qat’iy nazorat qilish, velosiped yo’lakchalarini barpo etish; — biologik xilmaxillikni va ekotizimlarni saqlash hamda ulardan oqilona foydalanish maqsadida moliyalashtirishning barcha manbasi mablag’larining to’liq maqsadli sarflanishiga erishish hamda muhofaza etiladigan tabiiy hududlar maydonini mamlakat hududining 12 foiziga yetkazish 24 , shu jumladan, O’zbekistonning Qozog’iston, Qirg’iziston hamda Turkmanistonga tutash hududlarida transchegaraviy muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil qilish choralarini ko’rish; — Qoraqalpog’iston Respublikasidagi Sudochye ko’lini, Navoiy viloyatidagi Quyimazor va To’dako’l suv omborlarini xal qaro ahamiyatga ega bo’lgan suvli-bot qoq hududlar (Ramsar konvensiyasi) ro’yxatiga kiritishni ta’minlash hamda Qoraqalpog’is ton Respublikasi va viloyatlarda yovvoyi hayvonlar va o’simliklar turlarini ko’paytirishga ixtisoslashtirilgan pitomniklar va ko’chatxonalarni barpo etish; — mamlakat energiya balansida qayta tiklanuvchi energiya manbalari ulushini 10 foizgacha yetkazishda bevosita qatnashish; — Iqtisodiyot tarmoqlari va sektorlarini rivojlantirishning milliy strategiyalari hamda dasturlarini ishlab chiqishda ekotizimlarni saqlab qolish va atrof-muhitni muhofaza qilish bo’yicha chora-tadbirlarni belgilash, tabiiy resurslarning qiymati hisobga olinishini ta’minlash; — boshqaruvning barcha bosqichida ekologik masalalar yuzasidan qarorlarni tayyorlash va qabul qilish jarayonida fuqarolar, tadbirkorlik sub’yektlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari ishtirokini kengaytirish, fuqarolarning toza atrof-muhitga bo’lgan huquqini himoya qilishni ta’minlash; — ekologiya sohasida normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, mamlakatimiz tomonidan qabul qilingan sohaga oid xalqaro norma va qoidalarga 24 O`zbekiston Respublikasining «Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi Qonuni. 1992-yil 9-dckabr. 0‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari - Г .: Adolal, 1994.-203-204 b. 14 og’ishmay rioya etilishini ta’minlash hamda majmuaviy va to’g’ridan-to’g’ri amal qiladigan O’zbekiston Respublikasining Ekologik kodeksini qabul qilish; — bunyod etilayotgan uylarning energiya va resurslarni tejaydigan “yashil qurilish” talablari bo’yicha qurilishiga erishish. O’zbekiston Ekologik partiyasi mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini asrab-avaylash va fuqarolarimizning sog’lig’ini saqlashdek yuksak vazifalarni bajarishda faol ishtirok etishga chaqiradi 25 . 25 0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b . 15 I.2 Ekologiya muhitini muhofaza qilish chora tadbirlari Maxsus printsiplar quyidagi printsiplarga kiradi: hozirgi va kelajak avlodlar uchun atrof-muhitni muhofaza qilish; tabiiy resurslardan ekologik jihatdan oqilona foydalanish; harbiy va boshqa har qanday dushman maqsadlarda foydalanishni taqiqlash; butunjahon okeanining ekologik tizimlarini himoya qilish printsipi; transchegaraviy zararni qo'llashning yo'l-yo'rig'i; atrof-muhitning radioaktiv infektsiyasini kamsitmaslik. 1977 yil, chorvador chorshanba kuni harbiy kuchlarni taqiqlash to'g'risidagi konventsiya 1979 yildagi transchegaraviy havoning ifloslanishi to'g'risidagi konventsiya Yerning Erning er atmosferasini himoya qilish tizimida bo'lib o'tadi; transchegaraviy konventsiya BMT doirasi 1979 yildagi havo ifloslanishi Harbiy yoki boshqa tabiiy muhitga ta'sirni taqiqlash to'g'risidagi konventsiya ishtirokchilari harbiy muhitga ta'sir qilish yoki boshqa dushmanlardan foydalanishni taqiqlovchi shaxslar (tabiiy jarayonlarni qasddan boshqarish - siklonlar, keng, uzoq muddatli yoki jiddiy oqibatlarga olib keladigan perinlonlar, bulutlar va boshqa holatlarga ega bo'lgan bulutlar va boshqalar. 1979 yilgi uzoq masofalardagi ruhning ifloslanishining konventsiyasiga binoan, davlat havo ifloslanishiga qarshi kurashish va oldini olish uchun zarur choralar ko'rildi, birinchi navbatda, havo ifloslanishiga qarshi chiqindilarni (asosan oltingugurt) etkazish va oldini olish uchun zarur choralar ko'rildi. va uning birikmalari). Xususan, ushbu masalalar, davriy maslahatlar, havo sifatini tartibga solish va tegishli mutaxassislarni tayyorlash bo'yicha qo'shimcha dasturlarni amalga oshirish. Evropa iqtisodiy komissiya tarkibidagi Konventsiya asosida Birlashgan Millatlar Tashkiloti maxsus tanasi tashkil etilgan bo'lib, an'anaviy qoidalarni amalga oshirish bo'yicha milliy chora-tadbirlarni muvofiqlashtirishni ta'minlaydi. 16 1992 yilda Iqlim o'zgarishi to'g'risidagi BMTning Doiraviy konventsiyasini qabul qilish maqsadi atmosferada issiqxonadagi issiqxona gazlarining kontsentratsiyasini barqarorlashtirish, bu atmosferada joylashgan axlat tizimiga xavfli antropogen ta'sirini barqarorlashtirishdir. Konventsiya ishtirokchilari iqlim o'zgarishi sabablarini oldini olish yoki minimallashtirish va uning salbiy oqibatlarini yumshatish, prognozlash sohasida profilaktik choralarni ko'radilar. Xalqaro tabiatni muhofaza qilish tizimining ikkinchi tarkibiy qismi ozon qatlamini himoya qilishdir. 1985 yilgi ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi Vena konventsiyasi ozon qatlamini yo'q qiladigan moddalardagi "Monreal" protokoli ozonni buzadigan moddalar ro'yxatini bering, ozonni buzadigan moddalarning va ularning tarkibini o'z ichiga olgan choralarni belgilaydi. tegishli ruxsatsiz (litsenziya) bo'lmagan davlatlarni buzuvchi mahsulotlar. Davlatlar anjuman va ozonni iste'mol qiluvchi moddalardan ishlab chiqarish, iste'mol qilish va ulardan foydalanish to'g'risidagi konventsiya va protokol (kotibiyatiga) muvofiq belgilangan vakolatni xabardor qiladilar. Anjuman ishtirokchilari ozonni yiqituvchi moddalarni yig'ish, saqlash, tiklash va ularni tasarruf etish bo'yicha milliy tizimlar tomonidan ishlab chiqilmoqda. Himoyaning uchinchi ob'ekti - bu tashqi makon. 1967 yildagi kosmik shartnomasi, 1979 yildagi Mon kelishuvi asosiy kosmosni va samoviy jismlarni ularning ifloslanishiga yo'l qo'ymaslik va ulardan foydalanishda muvozanatni buzishning oldini olish choralarini ko'radi. Samoviy jismlar va ularning tabiiy boyliklari insoniyatning umumiy merosi tomonidan e'lon qilinadi. Dengiz muhitini muhofaza qilish me'yorlari dengizdagi umumiy konventsiyalarda (1958 yildagi Jeneva konventsiyalari, 1982 yilgi BMTning 1982 yildagi konventsiyalarida keltirilgan) va maxsus kelishuvlar va maxsus kelishuvlar (Chindiqlarning ifloslanishining oldini olish to'g'risidagi konventsiya) 1972 yilda materiallar, 1977 yilgi Atlantika okeanining shimoli-g'arbiy qismida baliqchilik to'g'risidagi konventsiya, Baliqchilik to'g'risidagi konventsiya 1982 yil va boshqa shaharlarning yashashi haqidagi konventsiya. Geneva konventsiyalarida va BMTning BMTning dengiz qonunchiligi to'g'risidagi 17 konventsiyasida, dengiz bo'shliqlari rejimi ifloslanishning oldini olish va oqilona foydalanishni ta'minlash uchun umumiy qoidalar aniqlanadi. Maxsus shartnomalar dengiz muhitining individual tarkibiy qismlarini muhofaza qilish, ayniqsa, dengizni o'ziga xos ifloslantiruvchi moddalardan himoya qilish masalalarini tartibga soladi. Dengiz ifloslanishining 1954 yildagi yog'ining oldini olish bo'yicha xalqaro konventsiya kemalardan neft tarkibidagi qoldiqlarni qabul qilish uchun uskunalar uchun uskunalar uchun uskunalarni ko'zdan kechiradi. Neft ifloslanishiga olib keladigan baxtsiz hodisalar yuzasidan ochiq dengizga aralashuvda xalqaro konventsiya, 1969 yil dengizdagi baxtsiz hodisalar tufayli dengiz ifloslanishining oqibatlarini oldini olish va kamaytirish choralarini belgilaydi. Sohil shtatlar dengiz avtohalokatlari va xalqaro dengizni tashkil etish, ifloslanish xavfini kamaytirish va zarar miqdorini kamaytirish uchun barcha mumkin bo'lgan harakatlarni amalga oshirishlari kerak. 1973 yilda ushbu Konventsiyaga, neftdan tashqari moddalar bilan ifloslanishga olib keladigan baxtsiz hodisalar holatlariga aralashuv qabul qilindi. 1972 yilda, dengizning chiqindilari va boshqa materiallar (uchta dastur - ro'yxatiga ega bo'lgan) dengizning ifloslanishiga yo'l qo'ymaslik uchun konventsiya imzolandi. Konventsiya ikki xil chiqindilarni qasr olishning ikki turini tartibga soladi: kemalar, samolyotlar, platformalar va boshqalar, kemalar, samolyotlar va boshqalar dengizida chiqindilarni qayta tiklash. Hayvonot dunyosini saqlash va saqlash sohasidagi, shuningdek, atrof-muhitni saqlash va tiklash sohasidagi munosabatlar, Hayvonot dunyosining barqaror mavjudligi, yovvoyi tabiat va hayvonlarning barqaror mavjudligi, yovvoyi tabiat va hayvonni saqlash sohasidagi munosabatlar himoya fondlari va hayvonot dunyosini muhofaza qilish, ham universal va ikki tomonlama kelishuvlar bilan tartibga solinadi, ularning aksariyati, davlatimizda yovvoyi fauna va flora daraxtlarida xalqaro savdo bo'yicha konventsiya, 1973 va hokazo). Anjumanlar hayvonot dunyosi ob'ektlarini, ulardan foydalanish tartibini belgilaydi, ularning 18 yashash joylarini himoya qilish choralarini belgilaydi, yashash resurslaridan foydalanishni tartibga solish shakllarini taqdim etadi. Shunday qilib, 1992 yil biologik xilma-xilligi to'g'risidagi konventsiya biologik xilma-xillikning maqsadlari, uning tarkibiy qismlaridan barqaror foydalanish va genetik resurslardan foydalanish bilan bog'liq imtiyozlarning adolatli va teng huquqi mavjud. Davlatlar biologik xilma-xillik tarkibiy qismlarini aniqlaydi, ulardan foydalanish va oqilona foydalanish choralarini ko'radi, ta'sirni baholaydi va salbiy ta'sirni amalga oshiradi va noaniq samaralarni kamaytiradi, biotexnologiya va hk. Hayvonlar va o'simlik dunyosining xalqaro huquqiy himoyai quyidagi asosiy yo'nalishlarda rivojlanib bormoqda. 1. Tabiiy majmualarni himoya qilish. 2. Hayvonlarning kamdan-kam va yo'qolib ketish xavfi ostida turgan turlarni himoya qilish. 3. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ta'minlash. Radiatsiya ifloslanishidan atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari atmosferada, tashqi makonda va suv ostida 1968 yilda yadro qurolini tarqatmaslik to'g'risidagi shartnomada tartibga solinadi. 1974 yil 1974 yil davomida inson hayotini himoya qilish bo'yicha xalqaro konventsiya (atom elektr stantsiyalari bo'lgan kemalar), dengizchilarni tayyorlash va sertifikatlash to'g'risidagi xalqaro konventsiya. 1978 yil tomosha bo'lib, 1994 yildagi yadro materiallarini tashish sohasida javobgarligi to'g'risidagi konventsiya, 1994 yildagi yadro xavfsizligi to'g'risidagi konventsiya, boshqa xalqaro hujjatlar. 1958 yilgi Ochiq dengizdagi Jeneva konventsiyasi, xususan, davlatning ifloslanishini yoki dengiz yoki dengizning ifloslanishining oldini olish, ulardan foydalanishni o'z ichiga olgan har qanday faoliyat natijasida dengiz tarqalishini oldini olish choralari. radioaktiv materiallar. Davlatlar tegishli xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilishga majbur va bunday tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilishi 19 mumkin bo'lgan barcha qoidalar va qoidalarni hisobga olishlari shart. 1959 yilgi Antarktika shartnomasi janubiy kenglikning 60-chi parallellarining janubida radioaktiv moddalarni qayta tiklashni taqiqlaydi. II.bob. O’zbekistonda aholini sog’lomlashtirish yo’lidagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar tarixi. 2.1 O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va sog’lomlashtirish rivojlanish tarixi. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish ijtimoiy siyosatning muhim yo’nalishlaridan biri etib belgilangan. Chunki jismoniy madaniyat va sport aholi salomatligini mustahkamlash, yosh avlodni sog’lom va barkamol etib tarbiyalash orqali jamiyatda sog’lom turmush tarzini qaror toptiradi. jismoniy tarbiya va sportga davlat siyosati miqyosida e’tibor qaratilishi, ayniqsa O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti LA.Karimovning 2015 yil 12 iyundagi "Oliy ta’lim muassasalarining rahbar va pedagog kadrlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi PF-4732-son Farmonidagi ustuvor yo’nalishlar mazmunidan kelib chiqqan holda tuzilgan bo’lib, u zamonaviy talablar asosida qayta tayyorlash va malaka oshirish jarayonlarining mazmunini takomillashtirish hamda oliy ta’lim muassasalari pedagog kadrlarining kasbiy kompetentligini muntazam oshirib borishni maqsad qiladi va shu farmonlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish bo’yicha hukumat tomonidan qabul qilingan qaror bolalar sportiga ham tamomila yangicha yondashish, ilmiy asoslangan texnologiyalar asosida iste’dodli yoshlarni tarbiyalashda sport zahiralarini tayyorlash maktablarini yaratish masalalarini o’rtaga tashlamoqda. Yosh avlodni har tomonlama, aqliy, axloqiy va jismoniy jihatdan rivojlanishida jismoniy tarbiya asosiy o’rinlardan birini egallaydi 26 . O’zbekiston Respublikasining "Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida"gi qonunini hayotga joriy etib, jismoniy tarbiya va sport sohasini rivojlantirish konsepsiyasi 26 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 114-118 b 20 ishlab chiqildi.O’zbekistonda jismoniy tarbiya va ommaviy portni yanada rivojlantirish, uning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, sportchilaring yangi avlodini tayyorlash va tarbiyalash, Vatanimiz sportini xalqaro nufuzini oshirish maqsadida, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi va shaxsan Respublikamiz Prezidenti SH.M.Mirziyoev tomonidan katta e’tibor qaratilishi, tegishli qaror, farmon va qonunlarni ishlab chiqilayotganligi va hayotga tadbiq etilayotganligi jismoniy madaniyat O’zbekiston tizimini taraqqiy etishiga zamin bo’lmoqda. Mustaqillik yillari tom ma’noda O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy- iqtisodiy va madaniy taraqqiyoti istiqbolini belgilash, jahon hamjamiyati mamlakatlari safidan munosib o’rin egallashga intilish yo’lidagi keng ko’lamli islohotlarni amalga oshirish bilan kechmoqda. Jahonning rivojlangan mamlakatlari tajribalarini o’rganish, mahalliy shart-sharoit, iqtisodiy va intellektual resurslarni inobatga olgan holda jamiyat hayotining barcha sohalarida tub islohotlarning amalga oshirilayotganligi yangidanyangi yutuqlarga erishishni ta’minlamoqda. Xalqimizning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy taraqqiyotida jismoniy madaniyat va sport sohasi eng muhim o’rin egallaydi. Jismoniy madaniyat va sport ijtimoiy soha sifatida insonlarni jismonan, ma’nan va ruhan etuk, komil shaxs etib tarbiyalasa, iqtisodiy jihatdan esa ishlab chiqaruvchi sub’ektlar, ya’ni insonlarni salomatliklarini hamda yuqori ish qobiliyat-larini tiklash va mustahkamlash orqali mamlakatimizning ishlab chiqarishini hamda iqtisodiyotini rivojlanishiga o’z hissasini qo’shadi 27 . Bizga tarixdan ma’lumki, jismoniy tarbiya va sport sohasi xar bir jamiyatda shu jamiyatning mafkurasiga xizmat qiladi hamda shu jamiyatning mafkurasi ta’siri ostida rivojlanib boradi. Davlatimiz tomonidan mustaqillikning dastlabki kunlaridan barkamol avlod tarbiyasining asosiy omili sifatida jismoniy tarbiya va sport sohasiga katta e’tibor berildi va davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlarining biriga aylanib, bugungi kunda ham davlatimiz tomonidan ulkan islohatlar olib borilmoqda. Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimini yangi bosqichga ko’tarish, pedagog kadrlar tayyorlash sifatini ilg’or xalqaro standartlar asosida takomillashtirish va oliy pedagogik ta’lim bilan qamrov darajasini oshirish 27 Ergashev A., Ergashev T. Agroekologiya. - Т.: Yangi asr avlodi, 2006. 61-b. 21 borasida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "Pedagogik ta’lim sohasini yanada rivojlantirish choratadbirlari to’g’risida"gi 2020 yil 27 fevraldagi PQ-4623- sonli qarori, ushbu sohada tub islohotlarni yangicha strategik yo’nalishlar bo’yicha amalga oshirish uchun ayni muddao bo’ldi. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport yurtimiz taraqqiyotining barcha sohalari kabi davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlari doirasida rivoj topmoqda. "Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida" gi Qonun, "O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora- tadbirlari to’g’risida" gi Qaror "Ommaviy sport tadbirlarini yanada kuchaytirish to’g’risida" gi Qarorlar va shu soxaga oid boshqa kontseptual xujjatlarning qabul qilinishi, ularning bosqichma-bosqich hayotga tadbiq etilayotganligi hamda O’zbekiston Konstituttsiyasi "Ta’lim to’g’risida" gi Qonun, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da jismoniy tarbiya va sportga alohida urg’u berilishi yuqorida qayd etilgan fikrimizning ifodasidir. So’nggi yillarda o’zbek sporti o’zining yuksak natijalari bilan mamlakatimiz shuhratini jahon hamjamiyati oldida tarannum etib kelayotganligi, minglab halqaro standar tlarga mos sport majmualari qad ko’tarayotganligi, yurtimizning turli hududlarida eng nufuzli halqaro musobaqalarning o’tkazib kelinayotganligi ushbu hujjatlarning amaliy natijasidir. Lekin, yuksak natijalarni qo’ldan bermaslik, malakali, raqobatbardosh sportchilarni tayyorlash, to’g’ridan-to’g’ri yosh iste’dodli zahiralarni etishtirish bilan bog’liqdir 28 . Mustaqillik tufayli jismoniy tarbiya va sport yurtimiz taraqqiyotining barcha sohalari kabi davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlari doirasida rivoj topmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoev 2017 yil, 3 iyundagi "Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida"gir qarorida mamlakatimizning barcha hududlarida ommaviy sportning inson va oila hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma’naviy sog’lomlikning asosi ekanini targ’ib-tashviq qilish, hayotga katta umid bilan kirib kelayotgan yoshlarni zararli odatlardan asrash, ularga o’z qobiliyat va iste’dodlarini ro’yobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish hamda maqsadli tayyorlash tizimini 28 www. eco.gov.uz// Sog`lom hayot uchun 22 takomillashtirish borasida muhim va dolzarb vazifalarni belgilab bergan edi. 2017 — 2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlash siyosatini davom ettirish, pedagog va mutaxassislarning malaka darajasini yuksaltirish ustuvor vazifa sifatida belgilab berilgan. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-5847-son "O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash to’g’risida"dagi va 2019 yil 11 iyuldagi PF-5763-son «Oliy va o’rta maxsus ta’lim sohasida boshqaruvni isloh qilish chora-tadbirlari to’g’risida»gi Farmoni hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 11 iyuldagi PQ-4391sonli" Oliy va o’rta maxsus ta’lim tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida"gi qarorida oliy ta’lim tizimida axborot- kommunikatsiya texnologiyalari, internet va multimedia resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirishga qaratilganligini inobatga olib sohasidagi islohotlarning eng muhim ahamiyatli tomoni shundaki, oliy ta’lim tizimiga axborot- kommunikatsiya texnologiyalarning izchil joriy qilinishi natijasida ta’lim mazmunini jahon standartlari darajasiga olib chiqish, uning xalqaro ta’limi mazmuni, ta’lim nazariyasi va amaliyoti bilan o’yg’unlashuvi jarayonini kuchaytirdi 29 . Shu nuqtai nazardan, Muhtaram Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek "Taraqqiyotga erishish uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini egallashimiz zarur va shart. Bu bizga yuksalishning eng qisqa yo’lidan borish imkoniyatini beradi" Oliy ta’lim tizimidagi pedagogik jarayonlar va tajribalarning tahlili shuni ko’rsatadiki, axborot - kommunikatsiya texnologiyalarni ta’lim amaliyotida samarali qo’llash natijasida professor- o’qituvchilarimiz o’zining bilimlarini, ma’lumotlarini, axborotlar boyligini talabalarga etkazibgina qolmay, balki xorijdagi kasbdoshlari bilan o’z sohasida muloqotda bo’lishi, ilmiy hamkorlik qilishi, o’quv-uslubiy ishlarni 29 www. uznature.uz// O`zbekiston Respublikasi Tabiat resurslari vazirligi . 23 takomillashtirishi uchun qulay imkoniyatlar, shart-sharoitlarning egasi bo’ladi va ma’lum axborotlarni egallashga talabalarning o’zlarini yo’llash imkoniyatiga ega bo’ladi. O’qitishning an’anaviy texnologiyasidan, axborot -kommunikatsiya texnologiyasi shu bilan farqlanadiki, an’anaviy texnologiyada bilimlar, ma’lumotlar, axborotlar professoro’qituvchilarimiz tomonidan bayon etilsa, axborot - kommunikatsiya texnologiyada talabalar o’zlari bunga yo’naltirib, o’qituvchi xolislikka erishadi. Oqibat - natijada talabalarda fan va texnologiyalarga qiziqish oshadi, ijtimoiy - ma’naviy ehtiyoj qondiriladi, mustaqil va mantiqiy fikrga ega bo’ladi natijada talabalarning o’quv materiallarini o’zlashtirish jarayoni jadallashadi hamda sifatli ta’lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy ehtiyojlariga mos yuqori malakali kadrlar tayyorlanadi 30 . O’quv - tarbiya jarayonida axborot - kommunikatsiya texnologiyalar unumli foydalanish ta’lim jarayonining samaradorligi va sifatini yaxshilash, o’quv jarayoni oldiga qo’yilgan maqsadga erishish, talabalarning o’quv faoliyati yakunida o’quv materiallarini o’zlashtirish samaradorligini ta’minlaydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevnig 2018 yil 9 martdan "O’zbekiston sportchilarini 2020 yildaTokio (Yaponiya)shahrida bo’lib o’tadigan XXXIIyozgi Olimpiya va XVI Paraolimpiya o’yinlaritayyorgarlik ko’rish to’g’risidagi PQ №2821-sonli (1) qarori,2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasida Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish dasturiasosida 2017 yil 3 iyundagi PQ №3031sonli, "Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to’g’risidagi"(2) qarori yurtimizda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish, bolalar va o’smirlarni yillik hamda ko’p yillik tayyorgarlik mashg’ulotlariga saralash asosida iqtidorli yoshlarni izlab topish hamda ularni tor ixtisoslik bo’yicha yo’naltirish masalalariga e’tibor qaratilgan bo’lib, yurtimizda yuqori malakali sportchilarning ustivor vazifalarini ushbu farmonlarda belgilab berilgan. Albatta, ertangi kunimiz bugungi yoshlarimizni aqlan komol topganligi jismoniy va psixologik hamda funktsional 30 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 113-116 b 24 tayyorgarliginingyuqori darajada shakllanganligi bilan bog’liqdir.Bu esa ertangi kunga zahira sportchilarini tayyorlashni dolzarb masalalaridan sanaladi.Respublikamizda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi o’rtasida sog’lom turmush tarzini targ’ib qilish, hamda mamlakatning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Aholini ayniqsa yoshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug’ullanishi uchun hamda ularni salomatligini mustahkamlash borasidagi qonunchilik tizimining yaratilishi va bu orqali faoliyatlar ko’lamini yaxshilash masalalari davlatimizning asosiy e’tiborida bo’lib kelmoqda 31 . Jumladan O’zbekiston Respublikasining 2015 yil 5 sentyabrdagi "Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida"gi Qonuni, 2017 yil, 3 iyundagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora- tadbirlari to’g’risida"gi 3031-sonli Qaroi, 2020 yil, 24 yanvardagi "Jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi 5924-sonli Farmoni mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni yanada ommalashishida muhim omil bo’lmoqda. Bu esa ta’lim jarayonini yaxshilab, yoshlarni ham jismonan, ham ruhan kamol topishlariga keng imkoniyat yaratmoqda. Mustaqil O’zbekiston taraqqiyotida jismoniy tarbiya, jismoniy madaniyat ia sport sohalarining rivojlanishi ayniqsa, diqqatga sazovordir. Bu sohaning nazariy va amaliy asoslarini rivojlantirishga Prezidentimiz Sh. M. Mirziyoev katta e’tibor berayotganligi, erishilayotgan yutuqlarimizning poydevori bo’lib xizmat qilmoqda. Sog’lom turmush tarzini shakllantirish, millat genofondini yanada sog’lomlashtirish, barkamol avlodni tarbiyalash borasida jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish ahamiyati davlat siyosatining ustuvor yunalishlaridan biri deb belgilangan. Qisqa muddatda bu sohada olib borilgap keng ko’lamli amaliy harakatlar o’z samarasini bera boshladi. Ma’lumki, mamlakatimiz jismoniy madaniyat tizimi 1991 yilgacha sobiq Ittifoq bo’yicha amal qilgan hukmron tizimning bir qismi bo’lib, yurtimiz bu masalada xalqaro maydonga mustaqil 31 0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b 25 chiqish va o’z imkoniyatlarini namoyon etish huquqiga ega bo’lmagan 32 . Respublikamizning sanoqli sportchilarigina Olimpiya o’yinlari, jahon va Yevropa miqyosidagi nufuzli musobaqalarda qatnasha olardi. Asosiy e’tibor mahalliy aholi o’rtasidan malakali sportchilar tayyorlash, jismoniy tarbiyani ommalashtirishga emas, balki boshqa respublikalardan tayyor sportchilarni taklif qilib, xo’jako’rsinga, muayyan natijalar olishga qaratilar edi. Shu bois, respublikaning faqat markaziy shaharlarida birmuncha ishlar qilinib, chekka hududlarida sportni rivojlantirishga yetarli ahamiyat berilmadi. Vatanimiz mudofaasi masalasi ham jamiyatimizda yo’lga qo’yilgan jismoniy tarbiya jarayoniga qator talablar qo’yadiki, bu talabalarni amalga oshirish natijasida jismoniy tarbiya tizimining ob’ektiv xususiyatlari namoyon bo’ladi. Mamlakatimiz xalqlarining har tomonlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganligi Vatan mudofaasiga tayyorgarligining ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. Shunday qilib, O’zbekistonda jismoniy tarbiyaning maqsadi O’zbekiston xalqini jismonan kamolotga erishgan, huquqiy davlatning faol quruvchilari, ijodiy mehnatga va Vatan mudofaasiga tayyor qilib tarbiyalashdir. Bu maqsad mamlakatda jismoniy tarbiyani amalga oshirayotgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir. Jamiyatda jismoniy madaniyatning rivojlanganlik darajasi quyidagi ko’rsatkichlar bilan baholanadi: -jamiyat a’zolarining kundalik turmushga jismoniy madaniyatning singdirilganligi darajasi bilan; - jamiyat a’zolarining salomatligi va jismoniy tayyorgarligi bilan; - jismi madaniyatining mashg’ulotlarining moddiy- texnik ta’minlanganligi va ular ni sifati bilan; - jismoniy madaniyatga rahbarlik qilayotgan xodimlarning doimiy tarkibi (shtati), kvalifikatsiyasi va faolligi va iqtidori bilan; -jamiyat a’zolarining sportdagi natijalari bilan baholanadi. Mamlakatimiz mustaqilligi, jamiyatimizdagi kechayotgan ijtimoiy, iqtisodiy islohotlar yurtimiz farzandlarining jisman kamolotga erishgan bo’lishi kerakligi talabini qo’ymoqda. Har bir millat, elat o’zining paxlavonlari, jismonan barkamol o’g’lonlari bilan faxrlanishgan 33 . O’z farzandlarini xalq og’zaki ijodidagi Alpomish, Rustam, Go’ro’g’li, Barchinoy kabi jisman va manan shakllangan 32 www. ecouz.uz//Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish haqida 33 www. uzhurriyat.uz// Biz – Sog`lom hayot uchun. 26 bo’lishlarini orzu qilganlar. O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlanish xususiyatlari. Sovetlar davrida jismoniy tarbiya va sport tizimi. Jismoniy tarbiya bo’yicha mutaxassislarni tayyorlash. Mehnat va o’quv muassasalarida jismoniy tarbiya va sport. Sport inshootlarini qurish. Respublika va Butunittifoq spartakiadalari. O’zbekiston sportchilarining xalqaro ushrashuvlari. Yangi sovetlar Ittifoqi davlati tuzilgandan so’ng davlatni mustahkamlash maqsadida harbiy- jismoniy tayyorgarlik ishlari kuchaytirildi. Bunda eski mutaxassislardan foydalanish va yangi kadrlar tayyorlash ishlari tez amalga oshirildi. Buning yana bir sababi shundaki, 1918-yil fuqarolar urushi boshlandi. Shu sababdan, 1918- yilning aprelidan boshlab harbiy majburiy ta’lim (Vsevobuch) e’lon qilindi. Unda faqat harbiy tayyorgarlikkina emas, balki jismonan sog’lom aholini majburiy ravishda o’qitish amalga oshirildi. 1919 yil aprelda jismoniy tarbiya, sport va chaqiriqqa tayyorgarlik bo’yicha I Umumrossiya syezdi (qurultoy) o’tkazildi. 1920 yil avgustda davr talablari asosida Vsevobuch tarkibida Jismoniy tarbiya oliy kengashi (VSFK) ta’sis etildi. Uning raisi etib N. I. Podvoyskiy (1880-1948) tayinlandi. Mamlakatda jismoniy tarbiya va sportning tarkib topishi, shakllanishi va rivojlanishida uning xizmatlari kattadir. 1918 yil Moskvada va 1919 yil Petrogradda jismoniy tarbiya institutlari tashkil etildi. Shu yillarda maktablarda jismoniy tarbiyani tashkil etish ishlari amalga oshirildi. Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda, 1918 yilda sport klublarida 38 ming kishi a’zo bo’lib, ular sport turlari bilan shug’ullanishgan. 1920 yilga kelib esa ularning soni 143,5 mingga yetadi. Undan tashqari 1,5 mln. kishi harbiy chaqiriq mashg’ulotlarida shug’ullangan. Rossiya Xalqaro Olimpiya qo’mitasi a’zosi sifatida Olimpiya o’yinlarida qatnashib kelgan edi. Ko’p joylarda «Olimp», «Olimpiya», «Olimpiyachi» kabi sport klublari vujudga kelgan edi. Lekin inqilobdan keyin siyosiy voqealar va davlat tizimi o’zgarishi tufayli XOQ tarkibidan chiqarildi. Fuqarolar urushining tugashi tufayli Vsevobuch tarkibidagi Jismoniy tarbiya oliy kengashi ham 1921 yilda tugaydi. Uning o’rniga yoshlar ittifoqi (komsomol) va kasaba uyushmalari ittifoqi jismoniy tarbiya va sportga rahbarlik qila boshladi 34 . Shu tufayli yoshlar ittifoqi «Chumoli» 34 0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b 27 («Muravey»), «Spartak», «Yoshlar fioti» kabi sport jamiyatlarini tuzadi. Yoshlar ittifoqining tashabbusi bilan Butunrossiya Markaziy ijroiya qo’mitasi (VSFK) 1923 yil 27 iyunda «Jis moniy tarbiya va Oliy Kengash»ni tuzishga qaror qabul qildi. Oliy kengashga sog’liqni saqlash komissari I.A.Semashko (1874-1899) tayinlandi. Kengashning zimmasiga ilmiy, o’quv va tashkiliy faoliyatlarni muvofiqlashtirib olib borish yuklatildi. Shu yili «Dinamo» jamiyati ham tashkil etildi. Mamlakatda jismoniy tarbiya va sport ishlarini rivojlantirishda turli-tuman usullardan foydalanish zaruriyati vujudga keldi. Bu sohada partiya va hukumatning maxsus qarorlari (1925, 1929 va h.k.) ham qabul qilindi. Shu qarorlar asosida mavjud bo’lgan sport to’garaklari o’rniga sport seksiyalarini (sho’ba) tashkil etish tavsiya etildi. Lekin bu tajribalar hayotda juda sekin amalga oshirildi. 1928 yil avgustda Umumittifoq I spartakiadasi Moskvada o’tkazildi. Unda barcha ittifoqchi respublikalar va ba’zi bir chet mamlakatlarning sportchilari ishtirok etdi. 7225 qatnashchi orasida 600 dan ortiq inglizlar, argentinalik, germaniyalik, norvegiyalik, urugvaylik, finlyandiyalik, fransiyalik, chexiyalik sportchilar bor edi. Ikki hafta davomida yengil atletika, gimnastika, kurash, o’q otish, gorodki, eshkak eshish va boshqa sport turlari bo’yicha musobaqalar davom etdi. Umumiy yakunlar bo’yicha spartakiadada Rossiya - bi rinchi, Ukraina - ikkinchi, Belorussiya - uchinchi, O’zbekiston - to’rtinchi, Kavkazorti - beshinchi va Turkmaniston - oltinchi o’rinni egallashdi. 1929-yildan boshlab «Umumittifoq jismoniy tarbiya ikki haftaligi» kasaba uyushmalari tomonidan o’tkazila boshladi va bunda qishloq sportchilarining ham ishtiroki amalga oshirildi. Partiya va hukumatning 1929-yil 23-sentabr hamda 1930 yil 1aprel qarorlariga asosan mamlakatda jismoniy tar biya va sport ishlariga rahbarlik qilish tartiblari kuchaytirildi 35 . Markaziy Ijroiya qo’mita (MIQ) tarkibida Butunittifoq jis moniy tarbiya kengashi tashkil etildi. Yangi Konstitutsiya qabul qilinishi (1936) bilan bu kengash «Butunittifoq jismoniy tarbiya va sport bo’yicha qo’mita»ga aylantirildi.1930 yildagi anjumanga asosan klublar tizimidan jis moniy tarbiya ishlab chiqarishga yo’naltirildi. Yangi ishchilar sport klublari o’rniga 35 www. lex.uz.// O`zbekiston ekologik haarakati . 28 jismoniy tarbiya jamoalari (kollektivi fizkulturi) tuzila boshladi. Bunda «Наг bir jismoniy tarbiyachi ilg’or, har bir ilg’or - jismoniy tarbiyachi» shiori keng tarqaldi.1935-1936 yillarda ko’ngilli sport jamiyatlari tashkil etila boshlandi. «Dinamo» (1923), «Spartak», «Lokomotiv», «Krasnoye Znamena» (1935) jamiyatlarining ilg’or tajribalariga tayanib, Kasaba uyushmalari Markaziy Kengashi qaroriga asosan 64 ta ko’ngilli sport jamiyatlari (DSO) vu judga keldi.30- yillardagi jismoniy tarbiya va sport rivojlanishining muhim tomonlaridan biri siyosiy va davlatni himoya qilish tarafiga qaratilganligi bilan ajralib turadi.1930 yil Butunittifoq yoshlar tashkilotining (komsomol) tashabbusi va bevosita ishtiroki bilan «SSSR mehnat va mudofaasiga tayyor» (GTO) jismoniy tarbiya majmui tashkil etildi. 1931 yilda jismoniy madaniyat Oliy ken gashi GTO majmuining I bosqichi va 1933-yilda II bosqichini tasdiqladi. 1934 yilda esa BGTO («Bud gotov k trudu i oborone») majmui bolalar uchun ishlab chiqildi va tasdiqlandi. Bu uch bosqichli jismoniy madaniyat majmuida asosan, barkamollik va salomatlik yo’nalishlari mujassamlanib, sovet jismoniy tarbiya tizimining asosini tashkil etdi. Shu sababdan, barcha joylarda bu majmuaning talablari hamda me’yorlarini bajarishga bo’lgan qiziqish, intilish kuchaytirildi.1940 yilda bu majmua yangidan qabul qilindi. Bunda majburiy va tanlov tartibiga imkoniyat berildi. Majburiy turlarga: gimnastika mashqlari, to’siqlarni oshib o’tish, suzish, chang’i sporti, yugurish, o’q otish, gigiyenik bilimlar asosini va jismoniy tarbiya tizimini bilish talab qilib qo’yildi. Tanlab olish turlarida 7 guruh mashqlar tavsiya etildi. Bunda kuch, tezlik, chidamlilik, epchillik, botirlik va qat’iylik kabi sifatlarni, himoya va hujum, uloqtirish hamda otish usullarini rivojlantimvchi mashqlar ko’zda tutildi. 1929 yilda xalq komissarligi maktab larda 2 soatlik jismoniy tarbiya darslarini joriy etgan edi. Shu bilan birga bolalar sport maktablarini tashkil etish haqida qaror qabul qilgan edi. «Dinamo», «Spartak» sport jamiyatlari tarkibida sport maktablari tashkil qilingan.1937 yilda 200 dan ortiq bolalar sport maktablari mavjud edi 36 . Maktab o’qituvchilari va oliy o’quv yurtlari talabalarining umumittifoq sport musobaqalari tashkil qilindi. Sovet jismoniy tarbiya tizimining ilmiy asoslari 36 www. uznature.uz// O`zbekiston Respublikasi Tabiat resurslari vazirligi 29 tobora rivoj topa boshladi. 1925, 1927, 1929 yillarda o’tkazilgan Butunittifoq ilmiy anjumanlarning xulosalari shuni ko’rsatdiki, jismoniy tarbiya tizimini ilmiy asoslashni yanada takomillashtirish kerak edi 37 . Aksariyat ko’pchilik olimlaming diqqat-e’tibori hamon shug’ullanuvchilar ustidan tibbiy nazorat o’tkazib borishni yanada yaxshilashga qaratildi. Sportchilarning mushaklari rivojlanishi, yurak, o’pka va boshqa a’zolarining funksiyalari ustida bir qator olimlar tomonidan katta tadqiqot lar o’tkazishdi. GTO (MMT) jismoniy madaniyat majmui va sport turlarining tayanch, sog’lomlashtirish va tarbiyaviy jarayonlarini hal etishga qaratilgan tadqiqotlar ham paydo bo’ldi. Havaskorlik jismoniy tarbiya harakatida Butunittifoq ko’rik-tanlovlar o’tkazib borildi. Bunda markaziy shaharlar, sport jamiyatlari, sport klublari, jismoniy madaniyat jamoalari kengashlarining ilg’or tajribalarini ommalashtirish an’anaga aylandi. «Dinamo», «Spartak» va boshqa sport jamiyatlari juda katta tadbirlar o’tkazib, g’oliblikni qo’lga kiritdi, shu asosda hukumatning medal va yorliqlariga sazovor bo’ldi. 1932 yilda Butunittifoq kasaba uyushmalarining I spartakiadasi o’tkazilib, unda 3850 kishi qatnashdi. 1935-1937 yillarda yagona Butunittifoq sport tasnifi ish lab chiqildi va hayotga tatbiq etildi, bu esa sport maktabining asosiga aylandi. Shu sababdan, u yoshlarning sport tayyorgarligini oshirishning yagona tamoyili bo’lib xizmat qila bosh ladi. Keyinchalik bu tasnif qayta ishlab chiqilib, u ancha takomillashtirildi va o’z ichiga 34 sport turini oldi.1937 yilda birinchi marotaba jismoniy tarbiya xodimlarining Butunittifoq namoyishi o’tkazildi. U har to’rt yilda o’tkazishga mo’ljallandi. 1939- yil 27 mayda «Xizmat ko’rsatgan sport ustasi» unvoni ta’sis etildi. 1939-yildan boshlab hukumat qarori asosida Butunittifoq jismoniy tarbiya xodimlari kunini o’tkazish odatga aylandi. 1940 yilda bu bayramga bag’ishlab o’tkazilgan tantanalarda mamlakatdagi 62 ming jismoniy madaniyat jamoasida 5.3 mln. kishi jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanayotganligi aytib o’tilgan. Bu davrda 6 ta institut va 25 ta texnikum jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlashda faoliyat ko’rsatdi. Shuningdek, 378 stadion, 70 mingdan ortiq katta va kichik sport zallari qurildi. 30-yillarning qatag’oni (repressiya) sportni ham chetda qoldirmadi. 37 www. IIB.uz// O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni va qarorlari. 30 Sport rahbarlari, yirik pedagog-olimlar begunoh jazolandi. Ular orasida Butunittifoq jismoniy madaniyat ken gashi raisi A.K.Antipov, Butunittifoq jismoniy madaniyat va sport qo’mitasi raisi I.I.Xarchenko, Qizil sport internatsionalining Sovet sho’basi (seksiya) raisi M.S.Kedrov, Markaziy jismoniy tarbiya institutining rektori A.A.Zigmund va boshqalar bor edi. Ikkinchi jahon urushidan oldingi 10 yillik davrda sovet sportchilarining xalqaro miqyosidagi obro’-e’tibori ancha oshdi. Sportchilarning yuqori natijalari va ommaviy sport tadbirlari jahonga tarqala boshladi. Bu esa sport tashkilotlarining xalqaro aloqalarini ta’minladi va ularni rivojlantirishga katta xizmat qildi. Ittifoq sportchilari urush va fashizmga qarshi kuchlarni boshqarishda o’ziga xos faoliyat ko’rsatdilar, 1934 yilda Parijda bo’lib o’tgan fashizmga qarshi sportchilar slyotida, 1937 yilda Antiverpenda o’tkazilgan III xalqaro ishchilar Olimpiadasida ishtirok etdilar. Ittifoq sporti xalqaro ishchilar sport harakatining oldingi safida dadil bordi. Sobiq Ittifoq hukumati va sport tashkilotlari chet mamlakatlar bilan o’zaro hamkorlik va do’stlik faoliyatlariga ma’lum darajada e’tibor berib bordi. 1938- 1940 yillarda mamlakatga 250 dan ortiq chet el sportchilari tashrif buyurishdi. O’z navbatida esa ittifoq sportchilaridan 175 nafar kishi chet mamlakatlarda bo’ldi 38 . O’sha davrda sovet mamlakati chet mamlakatlar bilan turli sabablarga ko’ra mustahkam aloqada emas edi va bu sportga salbiy ta’sir ko’rsatardi. Shu sabab dan, Xalqaro Olimpiya qo’mitasi (XOQ), Xalqaro sport uyushmalari va chet mamlakatlarning burjuaziya tashkilotlari ularni o’zlariga dushman deb bilishdi. Bu esa reaksion (sotsialistik tuzum dushmanlari) kuch sifatida tushunilar edi. Shu kabi sabablarga ko’ra, sovetlar mamlakatiga xorijiy davlatlarning deyarli hech biri xayrixohlik bilan qaramas edi. Xulosa qilib aytganda, sobiq sovetlar mamlakati 1917-1941 yillar davomida jismoniy tarbiya va sportni yo’lga qo’yish, uni rivojlantirish masalalariga doir juda ko’p muhim tarixiy tadbirlarni amalga oshirdi. Sovet sportini jahonga tanitish maqsadida 1928 yilda o’tkazilgan I Butunittifoq spartakiadasi shular jumlasidan edi. Uning an’analarini kasaba uyushmalari tashkilotlari keyinchalik davom ettirdi. Ilg’or tajribalar va sinov-tekshirishlar 38 0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. 71-75. B. 31 asosida sovet jismoniy tarbiya tizimining ilmiy-nazariy asoslari yaratildi. XX asrning 30-40-yillar davomida sovet sportchilari chet mamlakatlar bilan o’zaro aloqalar bog’lashga urindi. Yoshlarning harbiy-jismoniy tayyorgarligini oshirish va jismonan barkamollikni ta’minlash yo’lida «Mehnat va mudofaaga tayyor» (GTO) jismoniy madaniyat majmui ishlab chiqildi va amalga oshirildi. O’zbekistonda sportning rivojlanishi quyidagi ommaviy sport tadbirlari orqali amalga osiralgan: 1920 va 1921 yillarda Toshkent shahrida I hamda II O’rta Osiyo olimpiadasi bo’lib o’tdi. 1924 yilda Butunturkiston Olimpiadasi o’tkazildi. U Sharq jismoniy tarbiyachilarining bayramiga aylandi. Ushbu olimpiadada Sirdaryo, Farg’ona, Turkiston, Samarqand va boshqa viloyatlarning terma jamoalari ishtirok etdi. 1927 yil sentabrda va 1928-yil iyul oyida respublikamizning jismoniy tarbiya tashkilolari birinchi hamda II Butuno’zbek spartakiadasini o’tkazdi. Bu musobaqalar o’zbek sportchilari uchun 1928-yilda Moskvada bo’lib o’tadigan Butunittifoq spartakiadasiga asosiy tayyorgarlik bo’lib xizmat qildi. 1933 yilda Toshkentda III Butuno’zbek spartakiadasi o’tkazildi. Spartakiadada respublikaning 8 ta shaharlaridan terma jamoalar ishtirok etdi. 1934 yilda O’ta Osiyo respublikalari va Qozog’iston milliy davlatlarga ajralishining 10 yilligi munosabati bilan I O’rta Osiyo spartakiadasi o’tkazildi 39 . 1934-yildan boshlab respublika kolxoz-sovxozlari spartakiadalari o’tkazila boshlandi. 1935-yilda respublikada Toshkent shahar oliy o’quv yurtlari va tehnikumlari spatakiadasi; Respulika bolalar spartakiadasi; I Butuno’zbek ayollar jismoniy tarbiya bayrami o’tkazildi.1935-yilda Toshkent shahrida O’zbek davlat jismoniy tarbiya tehnikumini ochish to’g’risida qaror qabul qilindi. 1936 yil sentabr oyida Toshkentda IV Butuno’zbekiston spartakiadasi o’tkazildi, qatnashchilarni O’zbekiston KP Mkning sobiq Birinchi kotibi A. Ikromov tabrikladi. 1938 yilda Butunittifoq jismoniy tarbiya paradida respublikamiz vakillari qismdan iborat «O’zbek xalqining suv, yuqori paxta hosili uchun kurashi» inssterofkasini namoyish qildi. 1939-yilda bo’lib o’tgan Butunittifoq paradida O’zbekiston 39 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 113-116 b 32 jismoniy tarbiyachilari gullab yashnayotgan bog’ ko’rinishida chiqish uyushtirdilar.1940-yildagi paradda O’zbekiston jismoniy tarbiyachilarining mavzusi qilib yana paxta-o’zbek xalqining asosiy boyligi tanlab olindi.1936-1937 yillarda bolalar-o’smirlar sport maktablari (BO’SM) ochildi. 1943-yilda to’qqiz yillik tanaffuzdan so’ng Olma-Ota shaxrida O’rta Osiyo va Qozog’iston Respublikalari II spartakiadasi o’tkazildi. 1944 yil sentabrda Toshkentda Orta Osiyo va Qozog’iston Respublikalarining III spartakiadasi o’tkazildi. 1945 yilning 30 sentabridan 10 oktabrigacha IV Butuno’zbekiston spartakiadasi o’tkazildi. Ushbu spartakiada parad bilan ichilib, unda 5 mingta jismoniy tarbiyachi qatnashdi. 1945 yilning 7 oktabridan 14 oktabrigacha Frunze (Bishkek) shahrida O’rta Osiyo va qozog’iston Respublikalarining IV spartakiadasi bo’lib o’tdi. Birinchi o’rinni egallagan respublikamiz jamoasi Butunittifoq jismoniy tarbiya va sport qo’mitasi Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlandi. 1946 yilda respublikamiz vakillari Butunittifoq jismoniy tarbiyachilar paradida qatnashdi. 1948 yilda V Butuno’zbekiston spartakiadasi o’tkazildi. 1948 yil 10-15 oktabrda Dushanba shahrida komsomolning 30 yilligiga bag’ishlangan O’rta Osiyo va Qozog’iston respublikalarining V spartakiadasi bo’lib o’tdi. O’rta Osiyo va Qozog’iston respublikalarining VI spartakiadasi 1950 yilda Olma-Otada, VII spartakiadasi 1952 yilda Ashxobodda, VIII spartakiada 1954 -yilda Toshkentda, IX spartakiada 1957 yilda Frunzeda (Bishkek) o’tkazildi 40 . 1934-1957 yillar ichida O’rta Osiyo va Qozog’iston respublikalarining spartakiadasi to’qqiz marta o’tkazildi. 1951-1956 yillarda sport jamiyatiarining birinchiliklari, tarmoq spartakiadalari va turli xil sport musobaqalarida sport jamiyatiarining tashkilotchilik ishlari sezila boshladi. 1951 yil Samarqand, Xo’jayli, Kosonsoy, Termiz va Angren shaharlarida jismoniy tarbiya pedagogika bilim yurtlari tashkil etildi. Ular boshlang’ich va yetti yillik (o’sha davrda) maktablar uchun jismoniy tarbiya o’qituvchilarini tayyorlashda yangidan ish boshladi. 1952 yil Toshkent DPI tarkibidagi (1949 y.) jismoniy tarbiya fakulteti mustaqil bo’ldi. 1954-yil Farg’ona, 1956-yil Nukus DPIda ham jismoniy tarbiya fakultetlari ochildi. 1955 yil sentabr-oktabr oylarida O’zbek 40 www. lex.uz.// O`zbekiston ekologik haarakati 33 Davlat jismoniy tarbiya instituti tashkil etilib, iqtidorli sportchilarni talabalikka ilk bor qabul qildi 41 . 1956 yil O’zbekiston sport tarixida salmoqli o’rinni egallaydi. Ya’ni shu yili yozda «Paxtakor» sport majmui qurilib bitkazildi va unda O’zbekiston sportchilarining eng katta bayrami bo’lib o’tdi. Bu tantana 1956 yilga SSSR xalqlarining 1-spartakiadasiga ko’rik-sinov tajribasini o’tadi. 1956 yildan boshlab, respublikamiz sportchilari sobiq Ittifoq xalqlarining hamma spartakiadalarida ishtirok eta boshlagan. I Ittifoq xalqlari spartakiadasi 1956 yilda; II-1959 y; III-1963 y;IV-1967 y; V-1971 y; VI-1975 y;VI-1979 y; VIII-1983 y; IX-1987 yilda o’tkazilgan. Hamma spartakiadalarning final qismi Moskva shahrida bo’lib o’tgan. Urushdan keyingi yillarda tarmoqli jismoniy madaniyat va sport jamiyatlari tiklanib, ular o’z faoliyatlarini sportning ommaviyligini amalga oshirishga harakat qildi. Oliy o’quv yurtlarida «Nauka» («Fan»), O’rta maxsus o’quv yurtlari va mayda ishlab chiqarish korxonalarida (fabrika, savdo shahobchalari va h.k.) «Iskra» («Alanga»), «Lokomotiv», «Dinamo», «Paxtakor» kabi respublika va viloyatlarning sport jamiyatlari faol ish olib borishdi. O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda respublika va viloyatlardagi «Dinamo», «Spartak», «Paxtakor», «Fan», «Alanga» va boshqa sport jamiyatlari yangi usullar bilan faoliyat ko’rsatdi. Bunda yoshlarni sport unvonlari va darajalarini olishga bo’lgan qiziqishlari, yangi sport kiyimlari bilan ta’minlash, nishonlar (emblema) bilan sport maydonlariga chiqishga havas uyg’otish ustuvor edi. Butunittifoq jismoniy madaniyatchilar namoyishiga tayyorgarlikda davlat va sport jamiyatlarining katta mas’uliyati zarur edi. Shu sababdan, unga maxsus tayyorgarlik ishlari 1-2 yil davom etar edi. Eng so’nggi (1954 y.) namoyishga tayyorlanish va unda qatnashish juda qiziqarli hamda muvaffaqiyatli bo’lgan edi. Namoyishga 300 dan ortiq yigit va qizlar ishtirok etdi. Ular orasida Samarqandlik M.Haqberdiyeva va jismoniy tarbiya pedagogika bilim yurtining talabalari A.Abduhakimov, D.Sharopov, N.Rahimovlar ham bor edi. Sobiq Ittifoq davrida O’zbekistonda jismoniy madaniyat va sport sohasida ulkan yutuqlarga erishildi. Sport jamiyatlarining markazlashgan rahbarlik faoliyatlari 41 0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 62-67 b. 34 (1957, 1987) sportga rahbarlik qilishning davlat jamoatchilik (1959-1968) usullari birmuncha markazlashtirildi va takomillashtirildi. Sport bilan shug’ullanuvchilarning ko’payishi, mutaxassislar tayyorlashning yangi yo’lga qo’yilishi (1966 y. qaror asosida), sport inshootlarining qurilish ko’lami oshishi ancha ortdi. O’zbekiston jismoniy tarbiya va sport harakatini boshqarishning asosiy shakli, davlat va jamoat shakli hisoblanadi 42 . Jisminiy tarbiyani boshqarishning davlat shakliy davlat organlari, O’zbekiston Respublikasi Davblat jismoniy tarbiya va sport qo’mitasi, jismoniy tarbiya hamda sportning rivojlanishiga bevosita rahbarlik qiladigan vazirliklar, idoralar va komitetlar orqali amalga oshiriladi. Bu Xalq ta’limi vazirligi tomonidan jismoniy tarbiya bo’yicha o’tkaziladigan ishlar va maktabgacha ta’lim muassasalari, maktablar, muzeylar, kollejlardagi jismoniy tarbiya darslari, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan oliy o’quv yurtlari hamda o’rta maxsus bilim yurtlari o’quv rejasidagi jismoniy tarbiya. Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan kasalxonalar, poliklinikalar, tug’ruqxonalar va davolash-profilaktika muassasalaridagi jismoniy tarbiya, Milliy mudofaa vazirligi tomonidan armiya va shaxsiy tarkib hamda harbiy bilim yurtlari tinglovchilarining jismoniy tayyorgarligidir. Davlat shaklidagi boshqarishning o’ziga xos hususiyati bu davlat dasturlari va har tomonlama jismoniy rivojlanish vazifalarini ta’minlash, jismoniy mashqlar, gigiyena, o’z- o’zini nazorat qilish asoslari bo’yicha nazariy bilimlarni shakllantirish maqsadida turli jismoniy mashlar bilan majburiy mashg’ulotlarning mavjudligi hisoblanadi, ya’ni davlat tasarrufidagi organlarning maxsus tizimi orqali sog’liqni mustahkamlash hamda yoshlarni mehnatga va Vatan mudofaasiga tayyorlash kabi umum davlat vazifalarini hal etish amalga oshiriladi. Respublikada jismoniy tarbiya harakatini boshqarish davlat tizimining hozirgi zamondagi rivojlanganlik darajasining huquqiy doirasi hajmini hisobga olgan holda quyidagi boshqaruv organlari tasnifini yaratishga imkon beradi: Jismoniy tarbiya harakatini boshqarish bo’yicha maxsus huquqiy vakolatli organlar (Davlat sport qo’mitasi tizimi). Umumiy vakolatli organlari – o’z tarmoqlarida jismoniy tarbiya harakatiga 42 Ergashev A., Ergashev T. Agroekologiya. - Т.: Yangi asr avlodi, 2006. 61-b. 35 rahbarlikni amalga oshiradigan idoraviy tashkilotlar, vazirliklar, idoralar, komitetlar. Davlatni boshqarishning demokratik asoslarini rivojlantirish boshqarishdagi jamoatchilikni rivojlantirish bilan bevosita bog’liq. Jamiyat rivojlanishida yuzaga kelgan tarihiy vaziyat jamoatchilikning JT va Sni boshqarishda qatnashishi uchun aniq imkoniyatlar yaratdi, bu jismoniy tarbiya harakatini boshqarishda mustaqil boshqarish shaklini rivojlantirishga yordam beradi. Shunday tarzda boshqarishning jamoatchilik shakli paydo bo’ldi, u hozirgi zamonda ham muhim ahamiyatga ega. JT va S jamoatchilik, mustaqillik shklida ishlarni tashkil qilish shunday tavsiflanadiki, u rahbar organlarning saylanishliligi, mustaqil faoliyat ko’rsatishi, ixtiyoriyligi asosida olib boriladi, bu o’z navbatida ijodiy tashabbuskorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Jamoatchilik jismoniy tarbiya tashkilotlari faoliyati kasaba uyushmalari, KSJ va boshqa jamoa tashkilotlari tomonidan bevosita boshqarilib turiladi. Mustaqillik shakllarining funksiyalari keng va har tomonlamadir 43 . Bu yuqori darajada sport takomillashuvini ta’minlash, yuqori malakali sportchilarni tayyorlash, mehnat hamda dam olishni to’g’ri tashkil qilish, sog’liqni mustahkamlash va ijodiy umrboqiylikni saqlash, turli yoshdagi aholini mashg’ulotlarga jalb qilish va hokazodir. Havaskorlik tashkilotlarida o’quv, tqrbiyaviy, sport ishlari tavsiya hususiyatiga aga bo’lgan namunaviy dasturlar va nizomlar asosida olib boriladi. Ularning faoliyati demokratizm, tashabbuskorlik va jamoatchilikni keng jalb qilish asosida tashkil etiladi. Xalqaro federatsiyalar bilan ish yuzasidan aloqalarni o’rnatish va va uni boshqarish maqsadida respublika federatsiyalari hamda joylarda tegishli tashkilotlar tashkil qilingan. Sport turlari bo’yicha federtsiyalar jamoatchilik organlari hisoblanadi, tegishli sport turlarini rivojlantirishda boshqarmalar, bo’limlar va boshqa bo’linmalarga yordam ko’rsatadi, shuningdek, sport turlari bo’yicha viloyat federatsiyalari hamda sport jamiyatlari seksiyalari va idoralari faoliyatini yo’naltirib turadi. 43 0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 111-113 b 36 37 2.2. Xalqaro ekologik himoya mexanizmlari Hozirgi vaqtda atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari alohida mamlakatlar va mintaqalar asosida hisobga olinmaydi va global miqyosda. Dunyoda bunday vaziyat yuz berdi, chunki insoniyat tsivilizatsiyasining rivojlanishi insoniyatning omon qolishi ekologik halokatga haqiqiy tahdid ostida. Shu sababli, atrof-muhit xavfsizligi muammolari davlatlarning birgalikdagi sa'y-harakatlari va muqarrar ravishda xalqaro hamkorlik, davlatlar va xalqaro tashkilotlarning qo'shma kelishilgan harakatlari bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Insoniyatning dahshatli ekologik baxtsizliklaridan najot, tsivilizatsiyamizni saqlash global birlashma g'oya bo'lishi kerak. Davlatlarning atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida hamkorligi uchun muhim asos bu xalqaro huquqiy tartibga solish. Rossiya Federatsiyasining "Atrof-muhitni muhofaza qilish to'g'risida" gi qonuni "Rossiya Federatsiyasi" Rossiya Federatsiyasining xalqaro huquqiy va xalqaro huquqiy shartnomalar va sohadagi xalqaro huquqiy shartnomalar va xalqaro huquqiy shartnomalar normalariga muvofiq xalqaro hamkorlikni amalga oshiradi Atrof-muhitni muhofaza qilish "(81- modda). Zamonaviy xalqaro huquq doirasida, global miqyosdagi ekologik xavfsizlik mamlakatlari o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi mustaqil filial doirasida - xalqaro ekologik qonun. Xalqaro ekologik qonun (xalqaro ekologik huquq) - bu xalqaro huquq davlatlari va boshqa sub'ektlari o'rtasida faoliyatni tartibga soluvchi xalqaro huquqiy tamoyillarning kombinatsiyasi bo'lib, atrof-muhitni oqilona foydalanish va himoya qilishni rivojlantirish. Xalqaro ekologik himoya quyidagi printsiplar asosida amalga oshiriladi: hozirgi va kelajak avlodlar uchun ekologik himoya printsipi; chegaradan zarar etkazilishiga yo'l qo'yilmasligi printsipi; tabiiy resurslardan oqilona foydalanish printsipi; radioaktiv infektsiya qilishning yo'l-qoidalari; butunjahon okeanining ekologik tizimlarini himoya qilish printsipi; 38 harbiy yoki atrof-muhitga atrof-muhitga ta'sir qilish vositalaridan foydalanishning printsipi konsentrlangan shaklda; atrof-muhit xavfsizligi printsipi; atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha xalqaro shartnomalar bilan bog'liqligini nazorat qilish printsipi; davlatlarning xalqaro huquqiy javobgarligi printsipi atrof-muhitga zarar etkazish printsipi. Ushbu tamoyillarga asoslanib, davlatlarning ichki atrof-muhit siyosati milliy va xalqaro atrof-muhit huquqlarini muhofaza qilish huquqini ta'minlashga hissa qo'shishi kerak. Atrof-muhitni muhofaza qilish uchun xalqaro huquqiy printsiplar BMTning atrof- muhit masalalari bo'yicha xalqaro konferentsiyalarning turli hujjatlari bo'yicha shakllantirildi. BMT shafeligida o'tkazilgan birinchi xalqaro ekologik anjuman 1972 yil iyun oyida Shvetsiyada bo'lib o'tgan ekologik muammolar bo'yicha Stokgolm konferentsiyasi. Ushbu konferentsiyadan so'ng printsiplar va harakatlar rejasi deklaratsiyasi qabul qilindi. Ushbu hujjatlar BMT Bosh assambleyasining roziligini oldi va BMTning atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha navbatdagi dasturining boshlanishi bo'ldi. Dunyo bo'yicha dunyodagi nizomi xalqaro ekologik qonun tamoyillarini yanada rivojlantirishda davom etdi va 1988 yil 28 oktyabrdan boshlab qaror qabul qilindi. 1992 yil iyun oyida, BMT konferentsiyasi Atrof-muhit deklaratsiyasi va rivojlanishini qabul qilgan Rio-de-Janeyro (Braziliya) bo'lib o'tdi. Ushbu konferentsiya natijasi global dastur hujjati bo'lib, uzoq muddatli istiqbolda, uzoq muddatli istiqbolda 40 ga yaqin istiqbolli istiqbollar, maqsadlarga erishish uchun takliflar va maqsadlarga erishish uchun takliflar bilan bog'liq takliflar mavjud . Rio-de-Janeyro shahrida qabul qilingan deklaratsiya, xalqaro ekologik himoya maqsadlari aniqlandi. Bularga quyidagilar kiradi: 39 yangi xalqaro hamkorlikning yangi bosqichlarini tashkil etish orqali global miqyosda yangi va teng hamkorlikni o'rnatish; xalqaro huquqiy ekologik himoyani rivojlantirish istiqbollarini aniqlash; milliy ekologik qonunchilikni rivojlantirish; qulay muhitni saqlash va tiklanish uchun eng samarali choralarni belgilash. 2000 yil may oyida birinchi global vazirlik muhiti forumi Malmo (Shvetsiya) bo'lib o'tdi - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atmaliyat dasturi Boshqaruvining oltinchi navbatdagi majlisi (UPPP). Forumdan so'ng, 2000 yil 31 mayda Malmenchilarning Malmenchining deklaratsiyasi qabul qilindi. Ushbu deklaratsiyada hukumatlarni atrof-muhitni muhofaza qilishning asosiy yo'nalishlari - birinchi global ekologik forum ishtirokchilari shakllantirildi. Texnik innovatsiyalar, muqobil yoqilg'ilarni rivojlantirish, atrof-muhitni muhofaza qilishning iqtisodiy va boshqa sohalarida atrof-muhitni muhofaza qilishning iqtisodiy manfaatlarini rivojlantirish va atrof-muhitni muhofaza qilishning boshqa sohalarining ustuvorligi saqlash va tiklash dasturining zaruriy tarkibiy qismi bo'lishi kerak. Shuningdek, Rossiya ushbu Global Forumda ishtirok etdi va vazirlarning deklaratsiyasini imzoladilar. Rossiya Federatsiyasining ushbu forumdagi ishtiroki tegishli me'yoriy hujjatlarni qabul qilishda namoyon bo'ldi. Xususan, "Atrof- muhitni muhofaza qilish to'g'risida" federal qonunning 82-moddasida "Atrof- muhitni muhofaza qilish bo'yicha xalqaro shartnomalar Atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi xalqaro shartnomalar atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi xalqaro shartnomalar atrof-muhitni muhofaza qilish faoliyatidan kelib chiqadigan aloqalarga nisbatan qo'llanilmaydi to'g'ridan-to'g'ri. Boshqa hollarda, Rossiya Federatsiyasining atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida xalqaro miqyosdagi xalqaro kelishuv bilan bir qatorda tegishli normativ- huquqiy hujjat Rossiya Federatsiyasining xalqaro shartnomasining qoidalariga nisbatan qo'llaniladi. Agar Rossiya Federatsiyasining atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi xalqaro shartnomasi ushbu federal qonunning nazarda 40 tutilganidan tashqari boshqa qoidalarni tuzgan bo'lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo'llaniladi. " Dunyodagi ekologik muammolarni hal qilishda asosiy ulush xalqaro ekologik tashkilotlardir. Huquqiy maqomga ko'ra, ular nodavlat va hukumatlararo va hukumatlararoga bo'lingan. Hukumatlararo ekologik tashkilotlar quyidagilardan iborat: Birlashgan Millatlar Tashkilotining atrof-muhit dasturi (Birlashgan Millatlar Tashkilotining atrof-muhit dasturi), shu jumladan, boshqaruv kengashi, Kotibiyat va atrof-muhit fondi; Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror rivojlanish bo'yicha komissiyasi, BMT - ECOSOCning iqtisodiy va ijtimoiy kengashi; Xalqaro atom energiyasi agentligi - MAGATE; Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti - kim; World Meteorologiya Tashkiloti - WMO va boshqa tashkilotlar. Hukumatlararo ekologik tashkilotlar, nodavlat ekologik tashkilotlar dunyo atrof- muhit huquqlarini muhofaza qilish organlarini himoya qilishda ishtirok etmoqda. Dunyoda 500 dan ortiq bunday tashkilotlar atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha eng muhim va rezonans mavjud: Xalqaro tabiat va tabiiy resurslar uyushmasi - IUCN; Yashil lecece - yashil leya; Dunyo Yovvoyi tabiatni himoya qilish jamg'armasi - WWF; Dunyo Yovvoyi tabiatni himoya qilish fondi; Qushlarni himoya qilish xalqaro kengashi; Hayvonlar va boshqa tashkilotlarni himoya qilish bo'yicha dunyo jamg'armasi. Hukumatlararo ekologik tashkilotlar xalqaro atrof-muhitni muhofaza qilish tamoyillari va nodavlat ekologik tashkilotlardan farqli o'laroq, xalqaro ekologik normalarning qoidabuzarlariga ta'sir ko'rsatadigan ta'sir ko'rsatadi. Ushbu ta'sir choralari atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha belgilangan xalqaro qoidalarga rioya qilmaydigan davlatlar bo'yicha iqtisodiy sanktsiyalarni joriy etish, 41 ushbu davlatlarning atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha ekspertiza va boshqa xalqaro huquqiy chora-tadbirlardan chiqarib tashlangan. 1 Xalqaro ekologik himoya manbalari Atrof-muhit to'g'risidagi qonun manbalari tushunchasi nazariya va amaliyotda keng talqin qilindi. Xalqaro ekologik qonunning manbalari xalqaro ekologik va huquqiy normalarni o'z ichiga olgan xalqaro me'yoriy hujjatdir. Ta'kidlash joizki, xalqaro atrof-muhitning sub'ektlari va manbalari to'g'risidagi savollar bir-birlariga nisbatan chambarchas bog'liq, chunki sub'ektlarning qonunchilik faoliyati natijalari ushbu qonun sohasining manbalari hisoblanadi. Bundan tashqari, xalqaro atrof- muhitning normalari xalqaro shartnomalar, konvensiyalarda keltirilgan, haqiqat ikkinchisiga ma'qul keladigan bir yoki boshqa holat uchun amal qiladi. Xalqaro ekologik huquq manbalari ikki toifaga bo'linadi: 1) San'atda keltirilgan xalqaro huquqning umuman qabul qilingan manbalari. Xalqaro sudning 38 nafari (xalqaro konventsiyalar, ham umumiy va maxsus; xalqaro miqyosdagi shaxslar; qonunning umumiy printsiplari; sud qarorlari va malakali mutaxassislarning malakali mutaxassislar doktrlari); 2) majburiy kuchga ega bo'lmagan me'yoriy hujjatlar (konferentsiyalar, simpoziumlarning echimlari va qarorlari). Bunday harakatlar maslahat beradi. Atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog'liq quyidagi xalqaro konventsiyalar, shartnomalar, bitimlar ajratilgan: - ikki tomonlama va ko'p tomonlama; - davlatlararo va xalqaro tashkilotlar ishtirokida; - hukumatlararo va idoralararo; - global, mintaqaviy va subgial va boshqalar. Ikki tomonlama shartnomalar qatoriga: SSSR hukumatining va AQSh hukumati o'rtasida 1972 yil 23 maydagi atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi hamkorlik to'g'risidagi bitim; SSSR Hukumati va Yaponiya hukumati migratsiya qushlari va qushlarni muhofaza qilish, va 1973 yildagi yashash joylarini himoya qilish bo'yicha Yaponiya hukumati o'rtasidagi konventsiya; SSSR davlat hukumati va Kanada hukumati o'rtasida ilmiy hamkorlik bo'yicha 1989 yil davomida suv 42 tizimlarini o'rganish sohasidagi ilmiy hamkorlik bo'yicha 1976 yilning ifloslanishidan, transchegaraviy ifloslanish to'g'risidagi konventsiyada. 1979 yilgi Atmosfera havosi 1979 yil BMTning 1982 yilgi Ozon qatlamini himoya qilish va ulardan foydalanish to'g'risidagi konventsiya, 1985 yilgi Ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi konventsiyasi, 1985 yilgi Ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi konventsiya 1992 yil iqlim o'zgarishi to'g'risidagi konventsiyasi, 1992 yilgi Ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi konventsiyasi, 1992 yilgi Iqlim o'zgarishi to'g'risidagi konventsiya, 1992 yildagi konventsiya 1992 yil. , 1992 yilgi biologik xilma-xillik va boshqalar. Ushbu va boshqa harakatlar, tomonlar atrof- muhitni muhofaza qilish sohasidagi munosabatlar va hamkorlikni rivojlantirish, tegishli dalillar va muammolarni to'g'ri hisobga olish, tegishli dalillar va vaziyatni aniqlash va atrof-muhitni aniqlash Atrof-muhit, ma'lumot almashish va ko'plab global ekologik muammolarga qarshi kurashishga qaratilgan ilmiy tadbirlarni amalga oshirish.. Ba'zi xalqaro tashkilotlarning qarorlari: Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Iqtisodiyoti, Iqtisodiyot aloqalari va rivojlanishini tashkil etish (OECD) va Evropa iqtisodiy hamjamiyati, konferentsiyalar, simpoziyalar, forumlar, uchrashuvlar, uchrashuvlar, ekologik ahamiyatga ega ma'lumot almashish, ilmiy va amaliy muammolarni hal qilish vositasi bo'lib xizmat qiladi. Ushbu xalqaro ekologik huquqlarning ushbu manbalari ushbu qonun sohasiga katta ta'sir ko'rsatadi. Misollar, 1972 yildagi Atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha Stokgolm atrof-muhit deklaratsiyasi, 1982 yil 1982 yil, 1982 yil, 1982 yil, 1982 yil, 1982, 1982 yil, 1992 yildagi Atrof-muhitni muhofaza qilish va 1992 yildagi Dunyo Neuroda ham 1992 yildagi davlatlarni faollashtirish to'g'risidagi deklaratsiyani o'z ichiga oladi. Ko'rsatilgan hujjatlar davlatlarni faollashtirishga undaydi Faoliyat va hamkorlik. 2 Xalqaro ekologik himoyaning printsiplari Xalqaro hamkorlik printsipi xalqaro huquqiy tartibga solishning asosiy ekologik himoyasidan biridir. Bu ushbu sohada ishlab chiqilgan deyarli barcha qo'llaniladigan xalqaro huquqiy hujjatlarga asoslanadi. Xususan, 1976 yilgi Tinch okeanining janubiy qismida tabiatni muhofaza qilish to'g'risidagi konventsiyada, 43 1979 yilgi ko'chkisidagi dengiz yuqori resurslarini saqlash to'g'risidagi konventsiya 1979 yilda Antarktidaning dengiz yuqori resurslarini saqlash to'g'risidagi konventsiya 1985 yil BMTning "Ozon qatlamini" 1972 yildagi Atrof-muhit muhiti muammolari bo'yicha 1982 yil BMTning "Ozon" konferentsiyasini himoya qilish to'g'risidagi BMT konventsiyasi. Ushbu tamoyil quyidagicha oshkor bo'ladi: "Atrof-muhitni muhofaza qilish va takomillashtirish bilan bog'liq xalqaro muammolar barcha mamlakatlar, yirik mamlakatlar va kichik, tenglik asosida hamkorlik ruhida hal qilinishi kerak. Ko'p tomonlama va ikki tomonlama kelishuvlarga asoslangan hamkorlik yoki boshqa sohalarda amalga oshirilgan faoliyat bilan bog'liq bo'lgan moliyaviy ta'sirni samarali boshqarish, oldini olish, qisqartirish va yo'q qilish uchun juda muhimdir va ushbu hamkorlik shu tarzda tashkil etilishi kerak bu barcha davlatlarning suveren manfaatlarini hisobga olgan holda muvaffaqiyatli o'tdi. " Xalqaro kelishuvning maxsus printsiplari xalqaro kelishuv loyihasida eng norasmiy ravishda 1995 yilda ishlab chiqilgan xalqaro muhit va rivojlanish punkti bilan to'liq norasmiy ravishda kodlangan. IUCN mutaxassislari (2010 yil 22 sentyabrda 4-nashrda). Ushbu hujjat quyidagilar orasida quyidagilarni ajratib turadigan g'oyalar va tamoyillar tamoyillari bilan aniq ajratilgan: - insonning konstitutsiyaviy ekologik huquqlariga rioya etilishini ta'minlash printsipi - bu bevosita ta'sirga ega emas va shunga qaramay, konstitutsiya va konstitutsiyaviy ishlarida o'ziga xos ekologik huquqlar, shuning uchun muayyan davlat munosabatida ushbu tamoyillarga bog'liq quyidagicha talqin qilinishi kerak: "Konstitutsiyangiz va konstitutsiyaviy qonunlaringizda insonning atrof-muhit huquqlari bilan bog'liq, keyin kuzating"; - atrof-muhitga qarshi chegaradan zararni qo'llashning nomuvofiqligi printsipi. Uning mohiyati shundaki, atrof-muhitga zarar etkazish xavfi mavjud bo'lsa, bunday zararning oldini olish uchun barcha choralarni ko'rish kerak. Bunday zararni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan har qanday faoliyat to'xtatilishi kerak. Bu xalqaro atrof-muhit qonunining markaziy tizimni shakllantiruvchi tamoyil; 44 - tabiiy resurslardan ekologik jihatdan oqilona foydalanish printsipi. Eng asosiy shaklda ushbu printsipning huquqiy mazmuni "Yumshoq" xalqaro ekologik qonunning normalarida quyidagilar mavjud: hozirgi va kelajak avlodlar manfaatlarini ko'zlab va qayta tiklanmaydigan er resurslarini oqilona rejalashtirish va boshqarish; Atrof-muhit nuqtai nazarini ta'minlash bilan uzoq muddatli ekologik rejalashtirish; O'z hududlari, yurisdiktsiya zonalari, yurisdiktsiya zonalari yoki ushbu cheklovlar ortidagi ekologik tizimlar uchun davlat faoliyatining mumkin bo'lgan oqibatlarini baholash; Optimal darajadagi ekspluatatsiya qilingan tabiiy resurslarni saqlash, ya'ni ular to'liq ishlatilmagan darajada; Imkoniyatlar, yashash resurslarini boshqarish. Ushbu koridorning chegaralari doirasida badafemaning barqarorligi qonunlarining talablari (biosferaning iqtisodiy salohiyati va mahalliy va mintaqaviy holatlardagi iqtisodiy salohiyatga muvofiq rivojlanish sifatida tushunish kerak. Ushbu qonunlardan kelib chiqadigan cheklovlar va taqiqlar bo'yicha tsivilizatsiya uchun oldindan belgilangan). - eng umumiy shaklda, asosiy shakl printsipi Rion deklaratsiyasida quyidagicha shakllanadi: "Atrof-muhitni muhofaza qilish uchun ularning imkoniyatlariga muvofiq keng qo'llaniladi. Jiddiy yoki ahamiyatsiz zararni qo'llash xavfi mavjud bo'lgan hollarda, to'liq ilmiy ma'lumotlar etishmasligi atrof-muhitning tanazzulini bekor qilish uchun qimmatroq choralarni qabul qilishning kechikishiga sabab bo'lmasligi kerak "; - Atrof-muhitning radioaktiv infektsiyasining yo'l-yo'riqsizligi printsipi uning ta'sirini radioaktiv moddalardan (atom energiyasini) ishlatishning tinch va harbiy sohasida ham tarqaldi. Davlatlar radioaktiv xavfsizlikning (ishonchli) xavfsizligini (ishonchli) xavfsizlik vositalarini qabul qilmasdan, potentaktiv radioaktiv infektsiyani olib, eksport qilmasligi kerak; - Jahon okeanining ekologik tizimlarini himoya qilish printsipi. Ushbu printsipning huquqiy mazmuni barcha davlatlarning "dengiz muhitini himoya qilish va saqlash" majburiyatlarini tashkil etadi (1982 yil BMTning 192-moddasi). Ochiq dengizda, shu jumladan ochiq iqtisodiy zonalar, shu jumladan, alohida iqtisodiy zonalar ishlab chiqaradigan xalqaro normalar va standartlar asosan iqtisodiy zonada ishlab 45 chiqilgan va ochiq dengizda butunlay taassurot qoldiradi Bayroq holatining yurisdiktsiyasi. - harbiy muhitga tabiiy muhitni taqiqlash printsipi 1976 yilda harbiy muhitga ta'sir qilish taqiqlanganligi to'g'risidagi 1976 yilda harbiy muhitni taqiqlash to'g'risidagi konventsiyani qabul qilish shart 1977 yilda men 1949 yil urush qurbonlarini himoya qilish bo'yicha Imaviy konventsiyalarga qo'shimcha protokol. - ekologik xavfsizlikni ta'minlash printsipining asosidir, bu ekologik xavflarning nazariyasi - bu mahsulot va xizmatlarning narxini belgilashda o'z maqsadli javobgarligi bilan maqbul xatarlar darajasini aniqlash. Qabul qilinadigan xavf ostida, iqtisodiy va ijtimoiy omillar nuqtai nazaridan asosli bo'lgan xavf darajasi, ya'ni maqbul xavf tug'diradi, bu jamiyatni olish uchun mos keladigan xavfdir. o'z faoliyati natijasida ma'lum tovarlar. Hozirgi vaqtda ushbu tamoyilni shakllantirish jarayonida, bu dunyo hamjamiyati haqiqiy printsipga ko'ra kurashishi kerak bo'lgan maqsaddir. Atrof-muhit tufayli etkazilgan zarar uchun davlatlarning xalqaro huquqiy javobgarligi printsipi. Davlatning ushbu printsipiga binoan, xalqaro huquqiy majburiyatlarning buzilishi natijasida va xalqaro huquq tomonidan taqiqlanmagan faoliyat natijasida yuzaga kelgan ekologik zararni qoplashi shart. Xalqaro ekologik huquqlarni shakllantirish jarayonining o'ziga xos xususiyatlari ushbu sohadagi maxsus printsiplar muzlatilgan narsa deb hisoblanmasligi mumkinligini tushuntirish kerak. Biz aniq jarayonga guvoh bo'lmoqdamiz. Shu sababli, yaqin kelajakdagi tashqi ko'rinishi va boshqa maxsus printsiplar juda katta. 1. Xalqaro ekologik qonunning paydo bo'lishi va rivojlanishi. Atrof-muhitni xalqaro huquqiy himoya qilish ushbu qonunning o'ziga xos filialining o'ziga xos filialini va atrof-muhitga zarar etkazish va cheklashni oldini olish, cheklash va yo'q qilish, cheklash va yo'q qilish bo'yicha tartibga solish to'g'risidagi qonun hujjatlarining belgilari va xalqaro huquq printsiplari va me'yorlari to'plami Turli manbalar, shuningdek, oqilona, \u200b\u200bekologik toza tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo'yicha. "Atrof-muhit" tushunchasi insoniyat sharoitlari bilan bog'liq keng qamrovli 46 elementlarni qamrab oladi. Ular uchta ob'ektda tarqatiladi: tabiiy (jonli) vositalar (flora, fauna); Turar-joy bo'lmagan muhit (dengiz va chuchuk suv havzasi), havo bassosidagi (atmosfera), tuproq (litosfera), yaqindan past kosmos; Tabiat bilan o'zaro ta'sir qilish jarayonida inson tomonidan yaratilgan "sun'iy" vositalar. Umumiy tarkibda bularning barchasi hududiy sohaga qarab, global, mintaqaviy va milliyga bo'lish mumkin bo'lgan ekologik tizim. Shunday qilib, atrof-muhitni muhofaza qilish (himoya) tabiatni himoya qilish (himoya qilish) uchun etarli emas. 50-yillarning boshlarida Tabiatni himoya qilish va uning resurslarini charchash va uni rivojlantirishdan saqlab qolish, 70-yillarda ushbu vazifani ob'ektivlik muhitini himoya qilish uchun qancha iqtisodiy maqsadlar paydo bo'ldi , belgilangan yaxlit ball muammosini aniq aks ettirish. "Atrof-muhit" kontseptsiyasi "Ekologiya" kontseptsiyasi va "Ekologiya" kontseptsiyasi bilan teng emas, chunki ular tirik organizmlar va ular tomonidan shakllangan tirik organizmlar va atrof-muhitning o'zaro munosabatlari ilmini ko'rsatadi. Ijtimoiy rivojlanish jarayonida tabiiy, tabiiy koeffitsiyaning asosiy ahamiyati yaqin asrning 60-yillari o'rtalariga qadar atrof-muhitni muhofaza qilish mustaqil siyosiy muammo sifatida ilgari surilgan, va uning diversifikatsiyalangan, murakkab, global miqyosda bo'lgan ilmiy asoslari unchalik rivojlanmagan. Faqatgina chet el va mahalliy ilmiy adabiyotlarning global muammolarining ilmiy asoslari, shubhasiz, ekologik himoya bilan bog'liq huquqiy normalarni maxsus guruhga ajratishga imkon berdi. Umumiy xalqaro huquq tizimida atrof-muhitni xalqaro huquqiy himoya mustaqil, o'ziga xos tartibga solish sohasi sifatida aniq ajralib turadi. Atrof-muhit bilan atrof- muhit bilan inson hamkorligining barcha turlari va sohalarining paydo bo'lishi atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha xalqaro huquqiy tartibga solishni kengaytiradi. Hozirgi bosqichda asosiy va o'rnatilgan asosiy va belgilangan tartibda atrof-muhitga etkazilgan zararni oldini olish, qisqartirish va bartaraf etish (birinchi navbatda ifloslanish orqali); tabiiy resurslardan oqilona foydalanishning ekologik jihatdan yaxshi rejimini ta'minlash; tarixiy obidalar va tabiiy 47 zaxiralarning har tomonlama himoya rejimini ta'minlash; Atrof-muhitni muhofaza qilish bilan bog'liq davlatlarning ilmiy-texnikaviy hamkorligi. Atrof-muhitni muhofaza qilishni xalqaro huquqiy tartibga solish tizimi ichki tuzilish, etarli darajada barqaror munosabatlar, shuningdek o'zining me'yoriy- huquqiy va manbalari mavjud. Mahalliy yuridik fikrda, vakolatli xulosa o'z institutlariga ega ekanligi bildirildi. Deyarli "Atrof-muhitning xalqaro huquqi" (MPO) atamasi tashkil etilgan. Biroq, MPOlarning tarkibiy shakllanishi hali tugallanmagan. Bu haqqoniyligi - bu xalqaro huquqning boshqa sohalariga, ayniqsa dengiz va havo sohasidagi boshqa sohalarga tegishli muayyan qonunchilik va normalarning asta-sekin tortishishdir. Biz institutlar va xalqaro huquq institutlari bilan chambarchas bog'liq bo'lganlar haqida gapirmoqdamiz, bu esa MPO shakllarini tashkil etuvchi. Bundan tashqari, rivojlanayotgan maxsus tamoyillar va ekologik standartlar o'ziga xos emas. Xalqaro huquq sanoatining mustaqil sanoat sifatida tashkil etilgan MPS shakllanishining yakuniy yakunlanishi ko'p jihatdan uning kodlashiga yordam beradi. Bu savol Birlashgan Millatlar Tashkiloti atrof-muhit dasturi (UNEP) ostida bir necha bor rivojlangan. Xalqaro huquqning boshqa sohalari o'xshashligi bo'yicha umumbashariy kodeksiya ushbu sohadagi printsiplar va normalarni tizimlashtirishga imkon beradi va shu bilan atrof-muhit xavfsizligini ta'minlash uchun davlatlarning teng va o'zaro manfaatli hamkasblarining huquqiy asoslarini mustahkamlashga imkon beradi. Xalqaro ekologik qonun tamoyillari Asosiy printsiplar. Atrof-muhit siyosatini amalga oshirish huquqiga ega bo'lgan har bir davlat, men zarur bo'lgan milliy muhit, umume'tirof etilgan umumta'lim printsiplari va zamonaviy xalqaro huquq normalariga rioya qilishi kerak. Shikoyatlar, davlat suvereniteti, davlat suvereniteti, davlat suvereniteti, hududiy yaxlitlik va yaxlitligi, hamkorlik, tinchliksevarlik, hamkorlik, tinchlik o'rnatishi kabi asosiy printsiplarga rioya qilish muammosini kuchaytirishi bilan xalqaro nizolar, xalqaro miqyosda huquqiy javobgarlik. Bularning barcha atrof-muhitni muhofaza qilish shartnomalari davom etmoqda. 48 Xulosa Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, mamlakatimizda ekologik barqarorlikni ta’minlash, muammolarni bartaraf qilish va salbiy oqibatlarining oldini olish borasida jamiyatning turli qatlamlariga mansub fuqarolarning faol qatnashishi talab etiladi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, atrof-muhitni muhofaza qilish va aholi salomatligini saqlash sohasida faoliyat yuritayotgan milliy hamda chet el jamoat tashkilotlari va harakatlarining ijobiy tajribalarini o’zlashtirgan siyosiy kuch — partiya bunday muhim maqsad hamda vazifalarni bajarishga qodir ekanligini e’tirof etish zarur. Prezidentimizning Oliy Majlisga yo’llagan Murojaatnomasidagi g’oyalar hamda mamlakatda davlat va jamiyat qurilishi sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar yo’lidagi keyingi qadam sifatida mamlakat siyosiy maydonida yangi — O’zbekiston Ekologik partiyasi tashkil etildi. Ekologik par - tiyaning tuzilishi O’zbekiston tarixida alohida sahifa bo’lib, mamlakatda amalga oshirilayotgan strategiyaning yaqqol hosilasidir. Aholi bilan muloqotlar jarayonida partiyaning vujudga kelishi nafaqat ekologlar, balki keng jamoatchilikning ushalgan orzusi ekanligi e’tirof etilmoqda. Mamlakatimizda ayollar bandligini ta’minlashga qaratilgan dasturlar asosida yaratilayotgan ish o’rinlari yildan-yilga ortib bormokda. Xotin-qizlar tadbirkorligini qo’llabquvvatlash borasida mamlakatimiz erishayotgan yutuqlar, ayniqsa, uy mehnatini rivojlantirishga qaratilgan sa’y-harakatlar diqqatga sazovor. Bu, o’z navbatida, ayollarning oila moddiy farovonligiga munosib hissa qo’shishlariga, shu bilan birga, farzand tarbiyasi bilan bevosita shug’ullanishlariga imkon beradi. Mamlakatimiz sog’liqni saqlash tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida farmatsevtika sanoatini rivojlantirish, aholi va davolash muassasalarini sifatli, xavfsiz va arzon 49 dori-darmon vositalari bilan ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda 130 dan ziyod farmatsevtika korxonasi faoliyat ko’rsatib, ular tomonidan 2 mingdan ortiq turdagi dori-darmon vositalari ishlab chiqarilmoqda. 50 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati I.Hukumat qarorlari I.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to’g’risida" PQ 3031-son qarori.2017- yil 3-iyun I.2 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. T.: "Ozbekislon " NMIL, 2018. I.3 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. T.: "Ozbekislon " NMIL, 2020 I.4 2019-2023 O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni rivojlantirish konsepsiyasi 2019-yil 15-fefral. II. Prezident asarlari II.1 Karimov I.A., O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari, T., 1997; II.2 I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008 II.3 Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. T.: "O’zbekiston’’. 2017 III. Adabiyotlar III.1 Akramov M., Rafikov A.A., Proshloye, nastoyasheye i budusheye Aralskogo morya, T., 1990 ; III.2 Nig’matov A.N., O’zbekiston Respublikasining ekologik huquqi, T., 2004 III.3 Rafikov A.A., Geoekologik muammolar, T., 1997 III.4 To’xtayev L., Hamidov A., Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish, T., 1994 III.4 G’ulomov P.N., Inson va tabiat, T., 1990 . III.5 Djalilova L.A. Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi. Darslik. T: "Vori-nashriyoti", 2017. III.6 Q. Usmonov. O`zbekiston tarixi (1917-1991-y.y). – T., 2017. 51 III.7 R. Shamsutdinov. O`zbekiston tarixi. – T.: O`zbekiston, 2017. III.8 R. H. Murtazayeva. O`zbekiston tarixi umumiy tahriri ostida. – Toshkent ., 2005. – B.41. III.9 Bobojonova D. O’zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70-80- yillar misolida). Qo’llanma. – Toshkent.: Sharq, 1999. – B. 51. III.10 Yunusova X. O’zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-konsalt , 2009. – B.25. III.11 O’zbekiston tarixi. – Toshkent.: Mehnat, 2001. – B.45. III.12 O’zbekiston tarixi. – Toshkent.: Mehnat, 2001. – B.37. III.13 Levitin L. O’zbekiston tub burilish pallasida. – Toshkent.: O’zbekiston, 2005. IV. Internet saytlari IV.1 https//: eco.gov.uz IV.2 https:// ecouz.uz IV.3 https:// lex.uz IV.4 https:// uznature.uz IV.5 https:// uzhurriyat.uz IV.6 https:// IIB.uz 52

 O’zbekistonda atrof-muhitni muhifaza qilish yo’lidagi huquqiy bazaning yaratilishi

Sotib olish