O‘zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish imkoniyatlari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	387.3KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Ноябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

O‘zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish imkoniyatlari

Купить

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“TURIZM: NAZARIYA VA AMALIYOT” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: O‘zbekistonda diniy turizmni
rivojlantirish imkoniyatlari

2 MUNDARIJA
KIRISH… …………………………………………………….………... 3
1. Diniy turizm tushunchasi mohiyati va turlari ………………… ………. …….….5
2. Turizm iqtisodiyotida diniy turizmning ahamiyati.....................................… ... . 10
3. Mamlakatimizda diniy turizm holati va tahlili..........… …………………… … .1 4
4. Diniy turizm rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasi ……………..… …………. . 20
5. O‘zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish: muammolar va istiqbollar .
Turizmning tashkiliy shakllari va asosiy katеgoriyalari . … …………………… .. . 23
XULOSA .................................................… . ......................................… … .. .......... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ..........… . .................… ….. 3 3

3 Kirish
Kurs ishi dolzarbligi: O zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida tarixiy vaʻ
madaniy boyliklarga ega bo lgan davlatlardan biri hisoblanadi. Diniy turizm
ʻ
sohasini rivojlantirish orqali mamlakatga chet ellik turistlarni jalb qilish,
iqtisodiyotni rivojlantirish va diniymadaniyatni targ ib qilish mumkin. Islom
ʻ
olamining yirik markazlaridan biri sifatida O zbekiston muhim ziyorat joylariga
ʻ
ega. Masjidlar, maqbaralar, madrasa va tarixiy yodgorliklar diniy turizmni
rivojlantirish uchun katta salohiyatga ega. Mavzuning dolzarbligi, global
turizmning din bilan bog liq yo nalishlariga e tibor ortib borayotgan davrda,
ʻ ʻ ʼ
O zbekiston o z imkoniyatlarini to liq ishga solishi zarurligida namoyon bo ladi.
ʻ ʻ ʻ ʻ
O‘zbekistonda diniy bag‘rikenglik siyosati sharoitida turli dinlarga
munosabati va ushbu dinlarga mansub ziyorat turizmi ob’ektlari haqida
ma’lumotlar berilgan. Ziyorat turizmi tashrif buyurish mumkin bo`lgan shahar yoki
ma`lum hududdagi masjidlar va cherkovlarga yoki boshqa diniy diqqatga sazovor
joylarga tashrif buyurishni o‘z ichiga olishi mumkin. Ziyorat turizmi turistlarni
diniy munosabat va urf-odatlarga erishish uchun to‘liq yoki kuchli turtki beradigan
turizm turidir. Kurs ishida ziyorat turizmining tavsifi va uning mohiyati, hozirgi
kunda qay darajada ahamiyat kasb etishi haqida ham to‘xtalib o`tamiz. Ziyorat
turizmi – bu diniy yoki madaniy sabablarga ko‘ra amalga oshiriladigan sayohat
turidir, shuningdek, keng tarqalgan turizm sohasi hisoblanadi. Turizm sohasida
ziyoratgohlarning o‘rni va ularga doir ilmiy ishlarni amalga oshirish ko‘plab
mutaxassislar tomonidan amalga oshirilgan bo‘lib, ularning aksariyati bu
yo‘nalishni diniy turizmning tarkibiy qismi sifatida e‘tirof etishadi.
Kurs ishining maqsadi: O zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish
ʻ
imkoniyatlarini o rganish, uning iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy ahamiyatini
ʻ
aniqlash hamda sohaga oid amaliy takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari:
1. Diniy turizm tushunchasi va uning asosiy xususiyatlarini tahlil qilish.
2. O zbekistonning diniy turizm uchun salohiyatini o rganish.
ʻ ʻ
3. Diniy turizm sohasida xalqaro tajribani tahlil qilish va undan foydalanish

4imkoniyatlarini aniqlash.
4. Diniy ziyorat joylarining infratuzilmasini rivojlantirishga oid masalalarni
ko rib chiqish.ʻ
5. Diniy turizm rivoji uchun marketing strategiyalarini ishlab chiqish.
6. O zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish uchun amaliy takliflar va
ʻ
tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: O zbekiston hududidagi tarixiy va diniy ziyorat
ʻ
maskanlari, shu jumladan, Buxoro, Samarqand, Toshkent va Xiva shaharlarida
joylashgan islomiy yodgorliklar va ularning turizm rivojidagi o rni.
ʻ
Kurs ishining predmeti: O zbekistonda diniy turizmni rivojlantirishga
ʻ
ta sir etuvchi omillar (infratuzilma, madaniy meros, davlat siyosati) va bu borada
ʼ
amalga oshirilayotgan ishlar.
Kurs ishinig tuzilishi: Kurs ishi kirish qism, 5 ta mavzudan, xulosa va
foydalaniladigan adabiyotlardan iborat. Kurs ishi 34 ta listdan iborat.

51. Diniy turizm tushunchasi mohiyati va turlari
Diniy turizm — bu sayyohlikning diniy e'tiqod, ibodat yoki ma'naviy
ehtiyojlarni qondirish maqsadida amalga oshiriladigan turi. Ushbu turizm turi
insonlarning diniy meros ob'ektlariga sayohat qilishini, madaniy qadriyatlarni
o'rganishini va diniy an'analarga oid bilimlarni boyitishini nazarda tutadi.
Diniy turizmning mohiyati
Diniy turizm odatda quyidagilarni o'z ichiga oladi:
E'tiqodiy ehtiyojni qondirish : Dindor odamlar o'z e'tiqodlariga mos ravishda
muqaddas joylarga ziyoratga boradilar.
Madaniy merosni o'rganish : Turli dinlar tarixini, me'moriy yodgorliklarini
va diniy madaniyatni bilib olish imkonini beradi.
Ma'naviy rivojlanish : Ruhiy ehtiyojlarni qondirish hamda tinchlik va huzur
topish maqsadida amalga oshiriladi.
Ijtimoiy muloqot : Diniy turizm jarayonida odamlar boshqa e'tiqod vakillari
bilan muloqotda bo'lib, xalqlararo va dinlararo muloqotni rivojlantiradi.
Diniy turizmning turlari
Diniy turizmni quyidagi asosiy turlarga ajratish mumkin:
 Ziyorat turizmi :
Muqaddas joylarni ziyorat qilish maqsadida amalga oshiriladi. Masalan:
 Islom dinida Makka va Madinaga Haj yoki Umra safari.
 Xristianlikda Quddus, Vatikan yoki Lourdes kabi joylarni ziyorat qilish.
 Hinduizmda Varanasi yoki Amarnath kabi muqaddas joylarga borish.
Festival va diniy marosimlar turizmi :
 Diniy bayramlar yoki marosimlarga tashrif buyurish. Masalan:
 Hindistonda Diwali yoki Kumbh Mela bayramlari.
 Xristianlar uchun Rojdestvo va Pasxa marosimlari.
Diniy tarix va madaniyat turizmi :
Diniy meros yodgorliklari va tarixiy joylarga tashrif buyurish. Masalan:
 Samarqand va Buxorodagi islomiy yodgorliklar.
 Misr va Yunonistonning qadimiy diniy ibodatxonalari.

6Ma'naviy turizm :
Ruhiy muvozanatni tiklash, meditatsiya yoki ibodat orqali ma'naviy
rivojlanishga erishish. Masalan:
 Tibet monastirlari yoki Buddistik meditatsiya markazlariga tashrif.
Diniy o'quv turizmi :
Diniy ta'lim olish yoki diniy bilimlarni oshirish maqsadida amalga oshiriladi.
Masalan:
 Islom olamida ilmiy madrasa va markazlarga tashrif.
Diniy turizmning ahamiyati
Diniy turizm insonlarning nafaqat diniy, balki madaniy, ijtimoiy va iqtisodiy
rivojlanishiga hissa qo'shadi. Bu turizm turi:
 Xalqlararo madaniyatlar almashinuvi va bag'rikenglikni rivojlantiradi.
 Turizm sohasida yangi ish o'rinlari yaratadi.
 Madaniy yodgorliklar saqlanishini rag'batlantiradi.
Diniy turizm nafaqat muqaddas joylarni ziyorat qilish, balki dunyoqarashni
kengaytirish va insonni ma'naviy jihatdan boyitishning muhim vositasi
hisoblanadi.
Sarguzasht turizmi - sayohatchilar kutilmagan hodisalarni ko’rishlari
mumkin bo'lgan uzoq joylarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Bu yangi madaniyat
yoki yangi landshaft bilan bog'lanishni va ayni paytda jismoniy faollikni o'z ichiga
oladi. Sarguzasht turizmining ba'zi turlari kunduzgi yurish, ryukzak, zip astar,
erkin tushish, rafting, tog' velosipedi, chang'i va snoubordni o'z ichiga oladi.
Agroturizm odatda fermer xo'jaliklarida sodir bo'ladi. Bu sayohatchilarga
qishloq hayotini boshdan kechirish, mahalliy taomlarni tatib ko'rish va turli
dehqonchilik vazifalari bilan tanishish imkoniyatini beradi. Ushbu turdagi turizm
Italiyada fermer xo'jaligi deb ham ataladi. Agroturizmning ba'zi turlari to'g'ridan-
to'g'ri bozor agroturizmi, tajriba va ta'lim agroturizmi, tadbir va dam olish
agroturizmidir.
Madaniy turizm - bu sayohatchilar mamlakat yoki din madaniyati, ayniqsa
turmush tarzi va odamlar hayotini shakllantirgan boshqa elementlar bilan

7shug'ullanadigan joy. Sayyohlar marosimlar va festivallar kabi tegishli tadbirlarga
sho'ng'ishadi. Dunyodagi mashhur madaniy turizm yo'nalishlaridan ba'zilari
Madagaskar; Lombok, Indoneziya; Latviya; Haida Gvayi, Britaniya Kolumbiyasi;
Shimoliy Shri-Lanka; Chiang May, Tailand; Aristi, Gretsiya; G'arbiy Keyp,
Janubiy Afrika va Tamilnadu, Hindiston.
Ekoturizm buzilmagan tabiiy hududlarga tashrif buyurishni o'z ichiga oladi.
Bu atrof-muhitni asrash va mahalliy aholi farovonligini oshirishga yordam beradi.
Dunyodagi eng yaxshi ekoturizm yo'nalishi rivojlanganlar qatoriga Alyaska,
Amazonka, Antarktida, Avstraliyaning Moviy tog'lari, Borneo, Botsvana, Kosta-
Rika, Dominika, Galapagos orollari va Himoloy tog'lari kiradi.
Tibbiy turizm deganda davolanish uchun boshqa davlatga yoki o’z
mamlakatidagi boshqa hududga sayohat qiladigan odamlar tushuniladi. Qisman
rivojlangan mamlakatlardan odamlar arzon narxlarda davolanish uchun
rivojlanayotgan va to’liq rivojlangan mamlakatlarga boradilar. Dunyodagi tibbiy
turizmi rivojlangan eng mashhur davlatlar Hindiston, Malayziya, Braziliya,
Tailand, Meksika, Kosta-Rika, Tayvan, Janubiy Koreya va Singapurdir.
Diniy turizm , shuningdek, e'tiqod turizm i muqaddas joylarga alohida yoki
guruh bo'lib sayohat qilishni anglatadi. Bu joylarga madaniy, tarixiy va diniy
ahamiyatini bilmoqchi bo‘lgan diniy e’tiqodsiz sayyohlar ham tashrif buyurishadi.
Dunyodagi mashhur diniy turizm hududlari: Shvedagon pagodasi, San-Vitale
bazilikasi, MAKKA, Xarmandir Sohib, Osmon ibodatxonasi, Bahai bog lari,ʻ
Vatikan, Vat Rong Khun, Avliyo Bazil sobori, Paro Taktsang, Ispaniya sinagogasi
va Quddus.
Sport turizmi sport musobaqasini kuzatish yoki ishtirok etishni o'z ichiga
oladi. Bu eng tez rivojlanayotgan tarmoqlardan biri bo'lib, 7,68 milliard dollarga
teng. Sport turizmi, shuningdek, sport tadbirlari turizmi, mashhur va nostalji sport
turizmi, faol sport turizmi kabi tasniflanadi. Odatda, sayyohlar Olimpiya o'yinlari,
FIFA Jahon kubogi, F1 Gran-prisi, tennis bo'yicha Jahon chempionati, BWF Jahon
chempionati va Kriket bo'yicha Jahon kubogi kabi tadbirlarga jalb qilinadi.

82. Turizm iqtisodiyotida diniy turizmning ahamiyati
Diniy turizm turizmning alohida va muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib,
uning iqtisodiyotdagi ahamiyati juda katta. Quyida diniy turizmning
iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyati haqida ma’lumotlar keltiriladi:
1. Iqtisodiy foyda
 Mahalliy daromadlarning oshishi : Diniy turizm ziyoratgohlar
joylashgan hududlarda mahalliy iqtisodiyotga va mahalliy aholi turmush darajasiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu mehmonxona, restoran, transport va suvinerlar
savdosining rivojlanishiga yordam beradi. Mahalliy aholi uchun yo’llarning
yaxshilanishi,tashrif buyuriladigan hududlarning obod bo’lishi va
zamonaviylashishi ko’zga ko’ringulik o’zgarish hisoblanadi.
 Ish o‘rinlari yaratish : Ziyoratgohlar va diniy tadbirlar atrofida
xizmat ko‘rsatuvchi sohalar uchun yangi ish o‘rinlari ochiladi.
 Tashqi investitsiyalar : Diniy turizm obyektlarini rivojlantirish uchun
mahalliy va xalqaro investitsiyalar jalb qilinadi. Bu investitsiyalar natijasida diniy
turizm yanada rivojlantiriladi va undanda katta foyda olinadi.
2. Madaniy va ijtimoiy rivojlanish
 Madaniy almashuv : Diniy turizm orqali ziyoratchilar turli xalqlar va
madaniyatlarning o‘ziga xosligini o‘rganadi, bu esa global madaniy almashuvni
kuchaytiradi.
 Hududiy rivojlanish : Ziyoratgohlar va diniy obyektlar joylashgan
hududlarning infratuzilmasi (yo‘llar, mehmonxonalar, transport tarmog‘i)
yaxshilanadi.
3. Tarixiy va madaniy merosni saqlash
 Merosni tiklash va saqlash : Diniy turizm tarixiy va madaniy
ahamiyatga ega bo‘lgan obyektlarning tiklanishi va saqlanishiga moliyaviy manba
bo‘lib xizmat qiladi.

9 Milliy brendni targ‘ib qilish : Ziyoratgohlar mamlakatning turizm
brendini shakllantirish va rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi.
4. Ekoturizm va barqarorlik
 Atrof-muhitni himoya qilish : Diniy obyektlar va ziyoratgohlarni
barqaror rivojlantirish orqali tabiiy resurslarni muhofaza qilishga ko‘maklashadi.
 Barqaror turizmni rivojlantirish : Diniy turizmda turistik oqimni
boshqarish va barqarorlik tamoyillariga rioya qilish iqtisodiy, ekologik va madaniy
muvozanatni saqlashga yordam beradi.
5. Xalqaro hamkorlik
 Turistlar oqimini jalb qilish : Ziyorat uchun dunyoning turli
mamlakatlaridan turistlarni jalb qilish milliy daromadni oshiradi.
 Diplomatik aloqalar : Diniy turizm xalqaro madaniy va diniy
aloqalarni mustahkamlashda ko‘prik vazifasini bajaradi.
Turizm bugungi kunda tez rivojlanayotgan va daromadi bo’yicha yetakchi
sohalardan biri hisoblanadi. So’nggi yillarda turizm jahon eksportida o’zining
ulkan hissasiga ega bo’ldi va butunjahon yalpi ichki mahsulotining 11%ini tashkil
qilmoqda. So’nggi 40 yil davomida boshqa mamlakatlarga tashrif buyuruvchi
turistlar soni 20 martaga turizmdan keluvchi daromad 60 martaga oshdi va xalqaro
turizmdan olinuvchi daromad 400 mlrd dollarga etdi. Xususan, O`zbеkistоnda
erishilayotgan muvaffaqiyatlar zaminida iqtisоdiyotni libеrallashtirishni
chuqurlashtirish, mamlakatni mоdеrnizatsiyalash, barcha sоhalarni, хususan,
hizmat ko`rsatish sоhasining еtakchi tarmоqlaridan biri bo`lgan turizmni ham
barqarоr rivоjlantirish yotibdi. Rеspublika Prеzidеnti I.A.Karimоv ta'kidlaganidеk
"Barchamizga ayonki, хizmat ko`rsatish sоhasi iqtisоdiyotimizni barqarоr
rivоjlantirishning eng muhim manbai va оmili hisоblanadi. Jahоn tajribasi bugun
aynan ushbu sоha yalpi ichki mahsulоtni shakllantirish, ahоli bandligini ta'minlash,
оdamlarning farоvоnligini оshirishda еtakchi o`rin tutishini ko`rsatmоqda"[1].
Darhaqiqat, hоzirgi kunda hizmat ko`rsatish tarmоg`ining muhim tarkibiy qismi
bo`lgan turizm sоhasini jadal sur'atlarda rivоjlantirish mamlakatimiz
iqtisоdiyotining ustuvоr yo`nalishlaridan biri hisоblanadi. Turizm dunyo

10tamaddumining bosh gultoji bo`lib, hozirgi kunda sayohat insoniyat
maqsadlarining asosini tashkil qilib kelmoqda.
Ayniqsa, milliy turizmning rivojlantirish istiqbollari, O`zbekistonda turizm
industriyasining jahon bozoridagi mavqeini oshirishga ko`maklashadi.
Fikrimizning isboti sifatida bugungi kunda turizm sohasida katta yutuqlarga
erishilayotganligi, tez sur’atlar bilan o`sib borayotganligi, yangidan – yangi
mehmonxonalarning barpo etilayotganligi, ishchi o`rinlari sonining ko`payishi,
malakali mutaxassislarning ortib borishi, turistlar oqimining yildan – yilga
ko`payayotganligini ta’kidlab o`tishimiz joiz deb hisoblaymiz. Albatta
O`zbekistonning qulay iqlim sharoitlari va o`ziga xos landshaftini inobatga
olganda sport va ekologik turizmning rivojlanishi uchun barcha asoslar mavjud.
Farg'ona vodiysi va Toshkent viloyati ajoyib tog' tizimlari, gullagan vodiylar va
ajoyib tog' daryolariga boy. Tog'ning toza havosi, yil davomida quyoshli
kunlarning ko`pligi, ajoyib tog' manzaralari nafaqat O`zbekiston fuqarolarining,
balki Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston kabi qo`shni mamlakatlarning aholisi
ham tashrif buyuruvchi turizm obyektlariga aylanishiga imkon beradi. O`zbekiston
hududida mineral suvlarning turli xil turlari keng tarqalgan, mamlakatdagi 300 dan
ortiq shifobaxsh yer osti mineral suv manbalariga ko`plab odam tashrif buyuradi.
Hozirgi kunda bu manbalardan 121 tasi faoliyat yuritmoqda.
Chimyon va To`rtko`l kabi tog' – chang'i sportini rivojlantirish mumkin
bo`lgan bir qancha tog' maskanlari mavjud. Baland qorli tog'lar, alpinizm,
speleoturizm, daryo turizmi kabi turli tog' turizmi turlarini amalga oshirish
imkonini beradi. Shifobaxsh giyohlarning ko`pligi turli xil ekologik turlar, turli
giyohlar va o`simliklar yig'ish uchun turlarni tashkil etishga imkoniyat yaratadi. Bu
esa ko`plab chet ellik turistlar orasida qiziqish uyg'otadi. Turizmning hozirgi
holatini baholar ekanmiz, shuni qayd etish muhimki, O`zbekistonda
infratuzilmaning rivojlanish darajasi chet ellik turistlarning ehtiyojlarini to`liq
qondira olmayapti. Infratuzilmaning rivojlanmaganligiga raqobat va
takomillashishni rag'batlantirish imkonini bermagan avvalgi ma'muriy-
buyruqbozlik tizimi sababchi hisoblanadi. Infratuzilma yetarlicha rivojlanmagan

11taqdirda turistlar oqimini ko`paytirish va shunga mos ravishda valyuta tushumini
ko`paytirish mumkin emas.
3. Mamlakatimizda diniy turizm holati va tahlili
2019 — 2025-yillarda O‘zbekiston Respublikasi turizm sohasini
rivojlantirishning maqsadlari turizmni milliy iqtisodiyotning strategik sohasiga
aylantirish, turistik xizmatlarni diversifikatsiyalash va sifatini oshirish hamda
turistik infratuzilmani, shu jumladan xorijiy sarmoyalarni jalb qilish va samarali
reklama-marketing ishlarini olib borish evaziga takomillashtirish orqali ilovada
ko‘rsatilgan maqsadli ko‘rsatkichlarga erishish.
Turizm sohasini rivojlantirishning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat:
2019 — 2020-yillarda — turizmni rivojlantirish uchun mustahkam qonunchilik
bazani yaratishga qaratilgan institutsional islohotlar, infratuzilmani
modernizatsiyalash va mamlakat brendini targ‘ib qilish;
2021 — 2025-yillarda — mamlakat iqtisodiyotida turizm industriyasi
ulushini ko‘paytirish. Ushbu yo‘nalishda zarur infratuzilmani rivojlantirish va
dunyo bozorida respublikaning turizm salohiyatini targ‘ib qilish orqali
mamlakatning yalpi ichki mahsulotida turizm ulushini 5 foizgacha (2017-yil yakuni
bo‘yicha — 2,3%) yetkazish, shuningdek, 2025-yil yakuniga qadar 9 milliondan
ortiq turistlarni, shu jumladan uzoq xorijdan — 2 million turistni jalb qilish belgilab
quyilgan.
Uzoq istiqbolda O‘zbekiston turizmi milliy iqtisodiyotdagi yutuqlar bilan
cheklanib qolmasdan, mintaqa va dunyo turistik xizmatlari bozoriga eng
raqobatbardosh davlatlar qatorida kirib borishi mumkin.
Turizm sohasida qisqa muddatli istiqbolga mo‘ljallangan maqsadli vazifa va
ustuvorlardan kelib chiqib, quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha chora-tadbirlarni
faol amalga oshirish ko‘zda tutilgan:

121) turistik faoliyat sohasiga oid normativ-huquqiy bazani takomillashtirish,
turizm sohasini rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgan xalqaro
me’yor va standartlarni joriy etish, shu jumladan:
 Turistik faoliyatni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan qonunchilikni
takomillashtirish, bunda qonunchilik asosini kuchaytirish va turizm sohasida
tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlovchi normalarni yagona hujjatga
birlashtirishni nazarda tutish;
 Respublikaga asosiy turistik oqimini ta’minlovchi, iqtisodiy barqaror va xavfsiz
davlatlarning fuqarolari uchun viza rejimini yanada liberallashtirish bo‘yicha
bosqichma-bosqich chora-tadbirlarni amalga oshirish;
 Xususiy sektorni jalb qilish va tadbirkorlar faolligini rag‘batlantirish bo‘yicha
manzilli chora-tadbirlarni amalga oshirish, sohani barqaror rivojlantirish uchun
zarur shart-sharoitlar yaratish;
 Davlat-xususiy sheriklik mexanizmlarini joriy etish va keng qo‘llash.
Yuqorida sanab o‘tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish:
mamlakat normativ-huquqiy bazasini xalqaro standartlar va me’yorlar bilan
Uyg‘unlashtirish, turizm sohasini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar
yaratish, iqtisodiyotda turizm sohasining rolini oshirish uchun iqtisodiy
resurslardan samarali foydalanish, shu jumladan 2025-yilda turizm eksportini 951
mln. AQSh dollaridan 2,2 mlrd. AQSh dollarigacha oshirishni ta’minlaydi.
2) turistlarning ehtiyojlari va talablarini inobatga olgan holda,
mamlakatning barcha hududlarida turizm infratuzilmasi va yondosh infratuzilmani
rivojlantirish, xususan:
Talabni inobatga olgan holda, yangi joylashtirish vositalarini qurish va
mavjudlarni rekonstruksiya qilish bilan bir qatorda yondosh infratuzilmani
(umumiy ovqatlanish obyektlari, transport-logistika tuzilmalari, ko‘ngilochar
maskanlar industriyasi, madaniy va sport muassasalari, turistik namoyish obyektlari
va boshqalarni) rivojlantirishga qaratilgan turizm industriyasini rivojlantirish
bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish;

13Mehmonxonalar va boshqa turizm infratuzilmasi obyektlarini qurishga oid
loyihalarni amalga oshirish mexanizmini soddalashtirish, tadbirkorlarga o‘z
xizmatlarining sifatini oshirish uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish,
shuningdek, jahonga mashhur mehmonxona biznesi brendlarini O‘zbekistonga jalb
qilishni rag‘batlantirish;
Joylashtirish vositalarini bosqichma-bosqich rivojlantirish, yirik, o‘rta,
kichik mehmonxonalar va xostellarni qurishni rag‘batlantirish hamda mavjud
mehmonxonalarni rekonstruksiya va modernizatsiya qilishga alohida e’tibor
qaratish;
Zamonaviy xalqaro standartlarni hisobga olgan holda ko‘cha
infratuzilmasini (o‘tish yo‘llari, trotuarlar, kichik arxitektura shakllari, sanitar-
gigiyenik shoxobchalar, jismoniy imkoniyati cheklangan insonlar uchun
obodonlashtirish elementlari va boshqalarni), shu jumladan turizm-rekreatsion
markazlarda yaratish;
Turizm navigatsiyasining yagona unifikatsiyalashtirilgan tizimini joriy etish
va rivojlantirish, ko‘chalarda, hududlarda, turizm namoyishi obyekti hisoblangan
bino va inshootlar ichida, transport vositalari va tarmoqlarida hamda avtomobil
yo‘llarida turizm navigatsiyaning unifikatsiyalashtirilgan ko‘rsatkichlarini
o‘rnatish.
Yuqorida sanab o‘tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish:
Turoperatorlar soni 860 dan 1 676 tagacha hamda turizm sohasining boshqa
subyektlari sonini oshirish evaziga xalqaro standartlarga mos turizm

14 (1-rasm)
Sayyohlar tashrifining ko‘rsatkichlari
infratuzilmasini rivojlantirish, shuningdek joylashtirish vositalari soni 850
dan 3 000 tagacha o‘sishini;
Turizm xizmatlari sifati, xilma-xilligi va eksport hajmining o‘sishi, jahon
bozorining yirik vakillari (brendlarini) jalb qilish va xorijiy investitsiyalar oqimini
ko‘paytirishni ta’minlaydi.
3) transport logistikasini rivojlantirish, tashqi va ichki yo‘nalishlarni
kengaytirish, transport xizmatlari sifatini oshirish, shu jumladan:
Yo‘lovchilar tashuvini rivojlantirish, shu jumladan doimiy transport
qatnovini yo‘lga qo‘yish, turli transport vositalarining qulay tutash bog‘lamalarini
tashkil etish, turizm markazlarini birlashtiruvchi respublika va mintaqaviy
ahamiyatga molik yangi avtomobil yo‘llarini qurish va mavjudlarni rekonstruksiya
qilish, tutash yo‘l infratuzilmasi (kemping va servis xizmat ko‘rsatish obyektlari,
umumiy ovqatlanish markazlari, tibbiy va sanitariya shoxobchalarini) yaxshilashga
qaratilgan davlatlararo shartnomalar bilan tasdiqlangan dasturni shakllantirish,
Transport tariflarini optimallashtirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab
chiqish va amalga oshirish;
Joylashtirish
vositalari
23%
Transport
23%
Sog'lomlashtirish faoliyati
17%Ovqatlantirish xizmatlari
16% Xaridlar
12% Boshqalar
9%
(1-diogramma)
Global wellness bozorida xizmatlar ulushi (%) foizda

15Yirik xalqaro aviatashuvchilarni jalb qilish, budjet aviatashuvlarni tashkil
qilish;
Respublika hududlari o‘rtasida aviaqatnovlarni rivojlantirish;
Yangi temir yo‘llarni qurish va mavjudlarni takomillashtirish, yuqori
tezlikda harakatlanadigan elektropoyezdlardan foydalanishni kengaytirish;
Sifatli transport xizmatlarini ko‘rsatish uchun transport vositalarining
harakatlanuvchi tarkibini muntazam yangilab borish.
Yuqorida sanab o‘tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish:
xalqaro parvozlar va to‘g‘ridan-to‘g‘ri, shu jumladan mamlakatning tarixiy
shaharlariga reyslarning geografiyasini kengaytirish, aviaqatnovlar sifatini oshirish
va qiymatini pasaytirish,o‘z ichiga havo, temir yo‘l va avtomobil transportini
qamrab olgan qulay va arzon transport logistikasini ta’minlash, respublika
hududlariga va xorijiy davlatlarga sayohatlarni amalga oshirishda qulay shart-
sharoitlar yaratish,mamlakatni yo‘lovchilar tashish sohasida yirik mintaqaviy
transport “xabi”ga aylantirishni ta’minlaydi.
4) quyidagilarni ta’minlash maqsadida turizm bozorining turli qatlamlariga
mo‘ljallangan turistik mahsulotlar va xizmatlarni diversifikatsiya qilish orqali
mavsumiy omillar ta’sirini kamaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni qabul
qilish,turizm yo‘nalishlarini tizimlashtirish va pasportlashtirishni amalga oshirish,
O‘zbekiston Respublikasining marshrutlari tarmog‘i va turizm namoyishi
obyektlarining yagona axborot bazasini shakllantirish;
O‘zbekiston Respublikasining xilma-xil hamda yilning turli fasllarida
jozibador va raqobatbardosh turistik mahsulotlari, shu jumladan mamlakat
hududlarida tematik turistik zonalari va klasterlarni yaratish orqali hamda
turizmning istiqbolli turlari (ziyorat, ma’rifiy, ekologik, etnografik, gastronomik,
sport, davolovchi-sog‘lomlashtiruvchi, qishloq, sanoat, ishbilarmonlik va
boshqalarni) hisobga olgan holda, yangi turizm dasturlarini ishlab
chiqish,zamonaviy va raqobatbardosh hunarmandchilik-suvenir mahsulotlarini
ishlab chiqarish hamda “MICE — turizm”ni rivojlantirish bo‘yicha dasturiy chora-
tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish.

16Yuqorida sanab o‘tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish:
bir nechta turizm turlarini birlashtirish hamda turli-tuman tadbirlar bilan
boyitish orqali taklif etiladigan turistik turlarining jozibadorligini oshirish,
mamlakat bo‘ylab turistik turlarining o‘rtacha davomiyligini kamida ikki sutkaga
oshirib, 8 sutkagacha yetkazish, shaharlar bo‘yicha esa amaldagi 1,5 — 2,0
sutkadan 3 sutkagacha ko‘paytirish,turizmning barqaror rivojlanishi va
mamlakatimizga takroriy tashriflar soni oshishini ta’minlaydi.
5) respublika ichida turizm xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojni qondirishga
qaratilgan turizm faoliyati subyektlarining faolligini rag‘batlantirishni
ta’minlaydigan ichki turizmni rivojlantirish, xususan,turistik-ekskursion xizmatlar
iste’moliga aholining keng qatlamlarini jalb qilish, ichki turizm harakatining
ommaviyligini qayta tiklash, turizm xizmatlarini ishlab chiqish hamda mavsumiy
notekislik oqibatlarini yumshatishda keng miqyosli ta’sirdan foydalanish
maqsadida “O‘zbekiston bo‘ylab sayohat qil!” Dasturining amalga oshirish
mexanizmini takomillashtirish,ijtimoiy, madaniy-rivojlantiruvchi, ekologik,
etnomadaniy hamda qishloq turizmi dasturlarini ishlab chiqish va amalga
oshirish,umumiy va kasb-hunar ta’limi dasturlariga turistik ekskursiya tadbirlarini
kiritish.
Yuqorida sanab o‘tilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish:
sifatli turistik mahsulotlarni shakllantirish, mavsumiy omillarga bo‘lgan
qaramlikni kamaytirish hamda mehmonxonalar yuklovini, ayniqsa yilning
nomavsumiy oylarida oshirish maqsadida ichki resurslardan samarali foydalanish;
hududlar o‘rtasida turistlar ichki oqimini kengaytirish, ular sonini yiliga 14
milliondan 19 milliongacha oshirishga imkon beradi.
2019 — 2025-yillarda O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini
rivojlantirish Konsepsiyasini amalga oshirishning maqsadli
KO‘RSATKICHLARI
T/r Ko‘rsatkichlar nomi 2018-y. 2019-
y. 2020-
y. 2021-
y. 2022-
y. 2023-
y. 2024-
y. 2025-
y.
1. O‘zbekistonga tashrif 5 346 6 7 8 10 10 11 11

17buyuradigan xorijiy
turistlar soni (ming kishi) 041 010 410 010 600 250 810
2. Turizm xizmatlari eksporti
(mln AQSh dollari) 1 041 1
180 1
360 1
620 1
900 2
000 2
080 2
170
3. Ichki turistlar soni (mingta
tashrif) 15493 16
100 17
230 18
806 20
317 21
867 23
404 25
010
4. Mehmonxonalar va shu
kabi joylashtirish vositalari
soni (dona) 914 1
100 1
620 2
200 2
600 2
800 2
900 3
050
5. Joylashtirish vositalaridagi
xonalar soni (ming) 20,2 24 35 47 55 59 62 64
6. Joylashtirish vositalaridagi
o‘rinlar soni (ming) 41 49 72 95 110 122 124 128
7. Turoperatorlar soni (nafar) 983 1
100 1
190 1
250 1
320 1
390 1
420 1450
Konsepsiyani amalga oshirish yuzasidan tizimli nazorat olib borish,
umumiy muvofiqlashtiruv, tezkor ko‘rib chiqish va respublikada turizmni
rivojlantirish bo‘yicha muammoli masalalarni hal etish Turizm, sport, madaniy
meros, transport logistikasi va xizmatlar sohalarida davlat-xususiy sheriklik hamda
raqamlashtirishni rivojlantirish masalalari bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi kengash
tomonidan amalga oshiriladi.
4. Diniy turizm rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasi
Saudiya Arabistoni dunyodagi eng rivojlangan diniy turizm markazlaridan
biri hisoblanadi. Ushbu davlatning muvaffaqiyatli tajribasi boshqa mamlakatlar
uchun o‘rnak bo‘lishi mumkin. Quyida Saudiya Arabistonining diniy turizmni
rivojlantirishdagi asosiy jihatlari va tajribasi haqida ma'lumot beriladi:
1. Muqaddas maskanlarning mavjudligi
Saudiya Arabistonida Makka va Madina kabi Islom dini uchun muhim
bo‘lgan ikki muqaddas shahar joylashgan. Har yili millionlab musulmonlar Haj va
Umra ibodatlarini ado etish uchun bu yerlarga keladi. Ushbu maskanlar global

18musulmon hamjamiyatining e’tibor markazida bo‘lib, Saudiya Arabistonini diniy
turizmda yetakchi qiladi.
2. Infratuzilma rivoji
Saudiya Arabistoni diniy turizm uchun zarur bo‘lgan zamonaviy
infratuzilmaga katta mablag‘ ajratadi:
 Transport: Haj va Umra ziyoratchilari uchun keng ko‘lamli xalqaro
va mahalliy aviatsiya xizmatlari yo‘lga qo‘yilgan. Shu bilan birga, zamonaviy
tezkor temir yo‘l tizimi (Harameyn temir yo‘li) ziyoratchilarni Makka va Madina
orasida qulay tashishni ta’minlaydi.
 Turar joy: Mehmonxona sektori yuqori darajada rivojlangan bo‘lib,
ziyoratchilar uchun turli byudjetga mos xizmatlar taklif etiladi.
3. Raqamlashtirish va xizmat ko‘rsatish
Saudiya Arabistoni raqamlashtirish orqali diniy turizmni samarali boshqarish
yo‘lida katta qadamlar qo‘ydi:
 E-viza tizimi: Haj va Umra uchun elektron viza tizimi joriy etilgan
bo‘lib, ziyoratchilar uchun ruxsatnomalarni olishni osonlashtiradi.
 Onlayn xizmatlar: Haj va Umra xizmatlari uchun mobil ilovalar
orqali ro‘yxatdan o‘tish, yo‘riqnomalar olish va zarur ma’lumotlarni ko‘rish
mumkin.
4. Xavfsizlik va boshqaruv tizimi
Ziyoratchilarning xavfsizligini ta’minlash va tartibni boshqarish uchun
Saudiya Arabistoni hukumatining maxsus xizmatlari muntazam faoliyat yuritadi.
Ziyoratchilarning oqimini nazorat qilish, sog‘liqni saqlash xizmatlari va
favqulodda vaziyatlarga tezkor javob berish mexanizmlari mavjud.
5. Iqtisodiy samara
Diniy turizm Saudiya Arabistonining iqtisodiyoti uchun muhim daromad
manbai hisoblanadi. Har yili Haj va Umra ziyoratchilaridan tushgan daromad
davlatning turizm va xizmatlar sektorini rivojlantirishga sarflanadi.
6. Vision 2030 dasturi

19Saudiya Arabistoni “Vision 2030” dasturi doirasida diniy turizmni yanada
rivojlantirishni maqsad qilgan. Dasturning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan
iborat:
 Haj va Umra ziyoratchilarining yillik sonini oshirish.
 Turizmning ekologik barqarorligini ta’minlash.
 Mahalliy madaniyat va tarixiy merosni targ‘ib qilish.
Saudiya Arabistonining bu boradagi tajribasi diniy turizmni rivojlantirishni
maqsad qilgan boshqa davlatlar, jumladan O‘zbekiston uchun ham foydali bo‘lishi
mumkin. Bunda infratuzilma rivoji, raqamlashtirish va xalqaro ziyoratchilar uchun
qulay sharoitlar yaratish kabi jihatlarga alohida e’tibor qaratish zarur. ahon sayohat
va turizm kengashi (WTTC) ma lumotlariga ko ra, 2018-yilda Saudiyaʼ ʻ
Arabistonidagi sayohat va turizm qirollikning umumiy iqtisodiyotiga 9 foiz hissa
qo shdi, bu esa 65,2
ʻ milliard dollarga tengdir.
2013-yil dekabr oyida Saudiya Arabistoni tarixida ilk bor sayyohlik
vizalarini berishni boshlash niyati borligini ma lum qildi. Vazirlar kengashi
ʼ
Saudiya Arabistonining Turizm va qadimiy ashyolar komissiyasiga ichki va tashqi
ishlar vazirliklari tomonidan tasdiqlangan ayrim nizomlar asosida viza berishni
topshirdi. 2019-yil 27-sentyabrda Saudiya Arabistoni 49 ta davlatdan tashrif
buyuruvchilarga 80 dollarlik to lov evaziga turistik viza berilishini rasman e lon
ʻ ʼ
qildi. Vizani onlayn (eVisa) yoki kelganda olish mumkin edi. Tezkor turistik
vizalar joriy etilganidan 10 kun o tib Saudiya Arabistoniga 24 ming xorijlik tashrif
ʻ
buyurgan. Bu vaqtda mamlakatga eng ko p tashrif buyuruvchilar soni bo yicha
ʻ ʻ
reytingda Xitoy birinchi o rinni egalladi, Buyuk Britaniya va AQSh ikkinchi va
ʻ
uchinchi o rinlarni band etdi.
ʻ
Saudiya Arabistonida ziyorat qilinadigan mashhur
joylar Makka , Madina , Madain Solih , Yanbu, Tabuk, Jidda va Ar-Riyoddir .
Saudiya Arabistoniga turli global aviakompaniyalar xizmat ko rsatadigan 13
ʻ
ta xalqaro aeroport orqali kelish mumkin. Shuningdek, mamlakat mintaqalari va
shaharlarini bog laydigan 15 ta mahalliy aeroportlar ham mavjud. Mamlakat ichida
ʻ

20harakatlanish uchun Saudi Arabian Airlines va SaudiGulf Airlinesdan tashqari
Flynas, Fyadeal, Nesma Airlines kabi byudjetli aviakompaniyalar mavjud.
5. O‘zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish: muammolar va istiqbollar .
Turizmning tashkiliy shakllari va asosiy katеgoriyalari
Diniy turizmni rivojlantirishdagi muammolar. Hozirgi vaqtda quyidagi
muammolar mavjud:
Infrastrukturaning yetarli emasligi: Ziyorat joylari atrofidagi xizmat
ko rsatish muassasalari ba zi joylarda zamonaviy talabga javob bermaydi.ʻ ʼ
Marketing va targ ibotning sustligi: Ziyorat turizmini xorijda keng targ ib
ʻ ʻ
qilish ishlari yetarli darajada emas.
Transport masalalari: Ba zi ziyoratgohlarning transport bilan bog lanish
ʼ ʻ
muammolari bor.
Kelajakdagi istiqbollar va tavsiyalar . Diniy turizmni rivojlantirish uchun
quyidagilar taklif etiladi:
Yangi ziyorat marshrutlarini ishlab chiqish: Mahalliy va xorijiy sayyohlar
uchun qulay yo nalishlar yaratish.
ʻ
Texnologiyalarni joriy qilish: Onlayn bronlash, virtual ekskursiyalar kabi
xizmatlarni kengaytirish.
Xalqaro hamkorlik: Musulmon davlatlari bilan aloqalarni kuchaytirish va
qo shma loyihalarni amalga oshirish.
ʻ
Muammolar:
1. Infratuzilma masalalari: Ko‘plab ziyoratgohlar zamonaviy talablarga mos
ravishda jihozlanmagan. Transport tizimi ayrim hududlarda sayyohlar uchun
noqulay.
2. Reklama va marketingning yetishmasligi: O‘zbekistondagi ziyorat
maskanlari xalqaro bozorda yetarli darajada tanitilmagan.
3. Kadrlar masalasi: Turizm sohasi uchun malakali gidlar, tarjimonlar va
xizmat ko‘rsatish sohasidagi mutaxassislar yetishmaydi.

214. Raqobatbardoshlikning pasligi: Xalqaro standartlarga javob beradigan
xizmatlar hanuz to‘liq joriy etilmagan, bu esa turistlarni boshqa mamlakatlarni
tanlashga undaydi.
Istiqbollar:
1. Ziyorat maskanlarini zamonaviylashtirish: Hukumat tomonidan tarixiy va
diniy obyektlarni restavratsiya qilish va zamonaviy infratuzilma bilan ta’minlash
ishlari davom etmoqda.
2. Xalqaro hamkorlikni kuchaytirish: Xorijiy kompaniyalar bilan
hamkorlikda turistik marshrutlarni rivojlantirish va xalqaro turizm ko‘rgazmalarida
qatnashish rejalashtirilgan.
3. Texnologiyalarni joriy etish: Ziyorat turizmini raqamlashtirish orqali
turistlar uchun qulay va interaktiv xizmatlarni taqdim etish ko‘zda tutilgan.
4. Marketing strategiyalarini yaxshilash: O‘zbekistondagi diniy turizm
maskanlari uchun xalqaro marketing kampaniyalarini tashkil qilish rejalashtirilgan.
Turizmning tashkiliy shakllari va asosiy kategoriyalari
1. Diniy turizm shakllari:
Ziyorat turizmi: Diniy maskanlarni ko‘rish va ma’naviy ehtiyojlarni qondirish
uchun sayohatlar (masalan, Imom Buxoriy va Imom Termiziy ziyoratgohlari).
Madaniy-tarixiy turizm: Islomiy me’morchilik namunalarini o‘rganish
(Samarqand va Buxorodagi madrasalar va maqbaralar).
2. Asosiy kategoriyalar:
Ichki turizm: Mahalliy aholining ziyoratlari.
Xalqaro turizm: Chet eldan keladigan musulmon turistlar uchun yo‘nalishlar
tashkil qilish.
Guruhli va individual turizm: Ziyoratchilarni tashkil etilgan guruhlar yoki
individual sayohatlar orqali qabul qilish.
Bu yo‘nalishlarda amalga oshirilayotgan strategik chora-tadbirlar diniy turizmning
iqtisodiyotga ta’sirini yanada oshirishi kutilmoqda.

22Turizm xizmat ko`rsatish tarkibidan qat'iy nazar, xizmatlar ko`rsatish joyiga
va mazkur xizmatlarni istе'mol qiluvchi turistlar guruhiga ko`ra: ichki va xalqaro
turizm katеgoriyalariga bo`linadi.
Ichki turizm, - dеganda ma'lum bir davlatning o`z hududi doirasida aholi
tomonidan turistlarga xizmat ko`rsatish faoliyati tushuniladi. Bunday turistlar
mahalliy (yoki milliy) turistlar katеgoriyasiga kiradi.
Xalqaro turizm, - dеganda esa, biror davlatga boshqa davlat turistlarining
borishi va ularga xizmat ko`rsatilishi tushuniladi. D е mak, o`z - o`zidan ravshanki,
bunday turistlar xorijiy turistlar kat е goriyasiga kiradi.
Boshqa davlat hududida turistlarga turizm bo`yicha xizmat ko`rsatish
chiqiladigan (sayyor) turizm, - d е b ataladi. Xuddi shu singari turistik xizmatlarni
o`z davlat hududida xorijiy tursitlarga ko`rsatilsa, u vaqtda bunday turizm
kiriladigan turizm, - d е b ataladi.
Shuningd е k, "turistlarni qabul qilish" va "turistlarni jo`natish", - kabi
umumiy tushunchalar ham bo`lib, bular ichki va xalqaro turizm uchun ham
ta'luqlidir. Turizm statistikasida "turistik k е lish" atamasi ham mavjud. Aynan
turistik k е lish soniga qarab turistik oqim b е lgilanadi. Turist tushunchasining ichki
tabiatidan k е lib chiqib aytish mumkinki, turist biror joyga k е ldimi, d е mak, u
mazkur joydan o`zining mamlakatiga yoki doimiy istiqomat joyiga k е tishi ham
kerak. U vaqtinchalik k е lib - k е tuvchidir.
Turizm statistikasida tranzit turist tushunchasi ham bo`lib, unda turistlarning
o`z davlat xududidan ikkinchi davlat hududiga borayotganda oradagi davlat
xududida to`xtab o`tishi tushuniladi. Bunday davlatlararo tranzit turist bo`lish
uchun maxsus tranzit vizalar ham bo`lishi lozim. Tranzit turistlarning mamlakatda
bo`lish muddatlari ch е garalangandir. Masalan, Е vropa turistlarining Hindistonga
yoki Xitoyga sayohatlarida O`zb е kiston tranzit hudud (mamlakat), turistlar esa
tranzit turistlar bo`ladilar. Bunday sayohatda turistlar qisqa vaqt ichida
O`zb е kistonda bo`ladilar. Shu davr ichida m е hmonxonalarda bo`lishlari,
ovqatlanishlari, mamlakatning tarixiy yodgorliklari bilan tanishishlari,
bozorlardan, savdo rastalaridan yodgorlik buyumlarini sotib olishlari mumkin.

23"Turistlarni qabul qilish" 1
kat е goriyasi - mazkur r е gionga yoki turistik
markazga turistlarning k е lishi va ularga ko`rsatiladigan xizmat faoliyati bo`yicha
xarakterlanadi. Ushbu faoliyatdan turizmni tashkil qilish bo`yicha barcha turizm
infratuzilmasi - transport yuklarini tashuvchilar, m е hmonxonalar va r е storanlarni
ish bilan ta'minlash k е lib chiqadi. Ko`rsatilgan xizmatlar natijasida Diniy(xorijiy
turizm orqali esa xorijiy) valyuta massasi ko`payadi. Turistlarni qabul qilishda
turistik r е gion yoki markazda ishchi o`rinlari t е z tashkil etiladi, mahalliy turistik
r е surslardan foydalanish hisobiga r е gionda iqtisodiyot rivojlanadi. Ichki va xorijiy
turistlarni qabul qilish balansi tarkib topadi.
Turizmning rivojlanishi mamlakatning iqtisodiy - siyosiy omillariga bog`liq.
Shu bilan birga turizmdan tushadigan xorijiy valyuta davlat iqtisodiyotining
o`sishiga ta'sir etadi. Sov е t davrida xorijiy turist sayohatlari juda arzon bo`lgan.
Shuningd е k, sov е t fuqarosi bilan xorijiy turistlarga ko`rsatiladigan xizmat turlari
o`rtasida ham katta farq bo`lgan. R е spublikamiz Mustaqillikka erishgach ular
o`rtasidagi farq kamaydi va bir qator tarixiy sha- harlardagi turistik markazlar va
firmalar uchun turizm juda katta daromad manbai bo`lib qoldi.
"Turistlarni jo`natish" ham muhim kat е goriya hisoblanadi. Bunday faoliyat
doimo pul massasini boshqa r е gion yoki xorijiy davlatlarga chiqib k е tishiga olib
k е ladi. Shu boisdan, turistlarni jo`natish h е ch qachon mahalliy hudud uchun ham,
turistik ag е ntliklar uchun ham ustun soha bo`lmagan. Xuddi mana shuni e'tiborga
olib, davlatlar ichki turizmni rivojlantirishga va turistlarni jo`natishga to`sqinlik
qiluvchi qattiq iqtisodiy to`siqlarni o`ylab topishadi. Kunlardan birida Sankt -
P е terburg gubernatori turistik ko`rgazmada ishtirok etib, yirik turistik kompaniya
st е ndi oldiga k е ladi, shunda kompaniya rahbari faxr bilan har haftada minglab
turistlarni xorijiy davlatlarga jo`natayotganligi haqida so`zlaydi. Gubernator esa
g`azab bilan firma lits е nziyasini b е kor qilish va faoliyatini to`xtatib qo`yish haqida
buyruq beradi. Kompaniya rahbari e'tiroz bildirib: "Nahotki, mahalliy byudj е tga
to`laydigan m е ning milliard rubl solig`im shahar xazinasiga kerak emas", - d е ydi.
1
Биржаков М.Б., Никифоров В.И. Индустрия туризма: перевозки Биржаков М.Б., Никифоров В.И. - СПб.:
Издательский дом Герда, 2007. - 528 с.

24Natijada, yirik soliq to`lovchi firma tugatilgan va xazina mazkur soliq to`lovlarsiz
qolgan.
Shularni esdan chiqarmaslik kerakki, turistlarni jo`natish ham, yoki
turistlarni qabul qilish ham mahalliy xazinani soliq bilan to`ldirish imkonini
beradi.
Diniy turizm, - tushunchasi ham o`z o`rniga ega bo`lib, unda ichki va
jo`natish turizmi sohalarida o`z davlati aholisining turistlarga xizmat ko`rsatishdagi
barcha faoliyati tushuniladi.
Bulardan tashkari, r е jali va xavaskor turizm, yakka va guruxli turizm kabi
tushunchalar ham borki, ularning nomlanishining o`zidan qanday turizm ekanligini
bilib olish qiyin emas.
Rivojlangan mamlakatlarda turizm uyg`un holatda taraqqiy etadi, ichki va
qabul qilish turizmida balans mavjud. Ichki turizm milliy turistik r е surslardan
unumli foydalanish va turizm industriyasi va infratuzilmasini rivojlantirishga
yordam beradi.
Statistik ma'lumotlarga yana e'tiboringizni havola etamiz: V е ngriyalik
chaqaloq va p е nsionerlarni hisobga olmaganda har bir fuqaro yilda ikki marta
xorijiy mamlakatlarga turizm maqsadida jo`nashadi. Bu ko`rsatkich Rossiya
aholisining faqat 2 % ini tashkil etadi. Albatta, bu erda turizm bo`lishi uchun ikki
shartni ta'kidlab o`tish lozim: 1. Bo`sh vaqt. 2. Mablag`.
Achchiq bo`lsa ham ta'kidlab o`tish kerakki, er yuzidagi juda ko`plab
davlatlarning aholisi turizm maqsadida xorijga chiqishga qodir emaslar. Asosiy
sabab olinadigan maoshning kamligi yoki aholining kambag`alligidir. Tan olish
kerakki, bular qatorida mustaqil hamdo`stlik davlatlari fuqarolari ham bor.
O`zb е kiston ulkan tabiiy va madaniy - tarixiy r е surslari bilan xohlagan turistlar
talabini qondirishi va k е lajakda ulkan turistlar oqimini kutib olish imkoniyatiga
egadir. L е kin, turizm industriyasini yanada rivojlantirish, turizm infratuzilmasini
yuqoriga ko`tarish, turizmga inv е stitsiyalarni ko`proq jalb etish, turizmda servisni
zamon talablariga moslashtirish, xizmat ko`rsatuvchi sub' е ktlardagi xizmat narxini
pasaytirish, ularda o`zaro raqobat muhitini yaratish, xorijga chiqish va xorijdan

25k е lish vizalarini olishdagi m е xanizmni soddalashtirish, malakali kadrlarni
е tishtirish bilan bu ishga yanada ko`proq hissa qo`shgan bo`lamiz. To`g`ri, k е yingi
yillarda Toshk е nt, Samarqand, Buxoro shaharlariga hukumatimiz va xorijiy
inv е storlar tomonidan turizm infratuzilmasi uchun mablag`lar ajratildi Yirik
m е hmonxonalar qurildi, modernizatsiya qilindi, yangi zamon talabidagi avtobus va
avialaynerlar sotib olindi. Yirik turistik markazlar, yodgorliklar ta'mirlandi, yo`llar
barpo etildi. Xususiy m е hmonxonalar va milliy uylar bunyod etilib, mahalliy va
xorijiy turistlarni qabul qilib borayotirlar. R е kr е atsion hududlar, masalan,
Chorbog` - Chimyon hududiga r е spublika byudj е tidan katta mablag` ajratildi.
Madaniy - tarixiy yodgorliklarni ta'mirlash ishlari davom etmoqda. L е kin, bulardan
mustasno r е spublikamizda ichki turizm masalasi ko`ngildagid е k emas. Hatto,
r е spublikamiz aholisining aksariyat qismi butun dunyoga mashhur Samarqand,
Buxoro, Xiva, Shahrisabz kabi tarixiy shaharlarni biror marotaba bo`lsa ham
ko`rish imkoniyatiga ega bo`lmaganlar.
(2-rasm)
Qadimiy shahar
Xorijni qo`ya turaylik, qaysi birimiz ushbu shaharlarni tomosha qilish va
madaniy dam olish maqsadida birorta turistik firmaga murojaat kilganmiz. Shu
bois, ichki turizmni rivojlantirish, aholimizning turizm va dam olish ehtiyojlarini

26to`laroq qondirish uchun turistik r е surslardan maksimal tarzda foydalanish
maqsadga muvofiqdir. Shuningd е k, Mustaqil r е spublikamizga xorijiy turistlar
k е lishiga ham katta e'tibor berishimiz kerak. Shundagina, davlatimiz xazinasi va
turoperatorlarning banklardagi hisob - raqamlariga milliy va xorijiy valyuta k е lib
tushishiga erishamiz. Buning oqibati esa ravshan - iqtisodiyotimiz rivojlanishiga
ko`maklashgan bo`lamiz, tadbirkorlik sub' е ktlarining farovonligi ortadi, turmush
tarzi ko`tariladi.
Bizni o`ylantirayotgan boshqa iqtisodiy omillar ham mavjud. Masalan,
turistik xizmatlardan, ayniqsa, transport, m е hmonxona, ovqatlantirish xizmatlari
darajasi va narxi turistlarni umuman qanoatlantirmaydi. Mahalliy turistlar uchun
ham xorijiy turistlar uchun ham bir xil narx b е lgilangan. L е kin, Nyu - York va
Toshk е nt shaharlari aholisi o`rtasidagi yashash tarzi qay darajada? Ularning
daromadlari bir xil emasku?
Yana bir masala - bu turistik statistikadir. Hozirda qancha xorijiy fuqaroning
r е spublikamizga k е lganligi va r е spublikamizdan chiqib k е tganligi haqida
"O`zb е kturizm" 2
MK aniq ma'lumot bera olmaydi. Har bir tashkilot o`zining
statistikasini olib boradi. Tashqi ishlar vazirligi berilgan vizalar soni bilan, Ichki
ishlar vazirligi ro`yxatga olingan xorijiy fuqarolar soni bilan, Bojxona qo`mitasi
iqtisodiy d е kleratsiya to`ldirilgan fuqarolar soni bilan, Davlat ch е garalarini
muhofaza qilish qo`mitasi aeroport, t е mir yo`l vokzalining asosiy punktlarida
k е luvchilar va k е tuvchilarni ro`yxatlash bilan shug`ullanadilar. "O`zb е kturizm"
MK xizmat ko`rsatilgan turistlar soni bilan statistika olib boradilar.
Xalqaro turizmdan 474 mlrd. AQSh dollari yoki 501 mlrd. е vro dunyo
turoperatorlari tomonidan qabul qilindi.
2
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi.

27 (3- rasm )
Turistlar O ‘ zbekistonda
2000 - yildan k е yingi iqtisodiy krizis va turistlarning k е lishidagi ozchilikka
qaramay (2000 - yildan k е yin 20 % ga qiskargan ), hamon AQSh dunyoda o ` z
е takchiligini saqlab qoldi . 67 mlrd . AQSh dollari hisobida foyda ko ` rildi . Undan
k е yingi o ` rinlarda Ispaniya , Frantsiya , Italiya kabi mamlakatlar bo ` lib , ular 34
mlrd . AQSh dollaridan 27 mlrd . AQSh dollarigacha foyda ko ` rdilar . Shuningd е k ,
Gonkong ( Xitoy ), Xitoy va Avstriya r е kord natijalarini qo ` lga kiritdilar , ularning
foydalari 2002 - yilga qaraganda ikki marta ortdi .

28 Xulosa
O’zbekistonda mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq turizm xizmatlari
zamonaviy xizmat turlari sifatida talqin qilinib, bu xizmatlarga e’tibor davlat
siyosati darajasiga ko’tarilgan. Soha rivoji uchun zaruriy tashkiliy-huquqiy
mexanizmlar vujudga keltirilib, hukumat tomonidan tegishli me’yoriy hujjatlar
qabul qilindi. Bu yo’nalishdagi ishlar hozir ham davom etayotgani fikrimizning
isbotidir. Bugungi kunda turizm sohasi mamlakatlar va mintaqalar iqtisodiyotini
rivojlantirish uchun muhim ahamiyat kasb etishini va u XXI asr jahon
xo’jaligining ustuvor tarmoqlaridan biri ekanligini alohida ta’kidlash lozim.
Bugungi kunda iqtisodiyotni liberallashtirish jarayonlari kengayib va chuqurlashib
bormoqda. Bunda asosiy e’tibor soliq yukini kamaytirish, tashqi savdoni,
shunigdek, moddiy resurslar, tayyor mahsulotlarni realizatsiya qilish va ulardan
foydalanish tizimini liberallashtirish, jahon xo’jalik aloqalariga integratsiyalashuv
jarayonlarini jadallashtirishga qaratilmoqda. Turizm sanoati mamlakat
iqtisodiyotini yuksaltirishdan tortib, turmush tarzini yaxshilashgacha bo‘lgan
barcha sohalarda muhim o‘rin tutadi. Mamlakat uchun turizm sanoatining bir
qancha afzalliklari bor. Turizm mahalliy jamoalarga turli yo'llar bilan foyda
keltiradi. Bu mehmonxonalar, restoranlar, avtoulovlarni ijaraga berish xizmatlari,
sayyohlik kompaniyalari, sport anjomlari va boshqalar kabi turli sohalarda ijodiy
tadbirkorlik jarayoni orqali ish o'rinlari va biznes yaratishga yordam beradi.
Turizm, shuningdek, mahalliy jamoalarga mahalliy meros va yovvoyi tabiatni
saqlashda yordam beradi.
Turizmning afzalliklari bandlik imkoniyatlari, xizmat ko'rsatish sohalarining
o'sishi, valyuta tushumlari va boshqalarni o'z ichiga oladi. Turizm industriyasidan
olingan daromad milliy va mahalliy darajada ta'lim va infratuzilmani yaxshilash
hamda mas'uliyatli turizmni rivojlantirish uchun ishlatilishi mumkin. Bu,
shuningdek, korxonalarga mahalliy va milliy darajada imkoniyatlarni oshirishga
yordam beradi. Turizm industriyasi yo'llar va transport xizmatlarini yaxshilash
hamda energiya ta'minotini yaxshilash orqali mahalliy hamjamiyat uchun yaxshi
turmush tarzini rivojlantirishga yordam beradi.Amalga oshirilayotgan iqtisodiy

29islohotlarning asosiy mazmuni mulkni haqiqiy egalari qo’liga topshirish,
tadbirkorlik faoliyatini olib borishlari uchun ularga barcha shart-sharoit va
imkoniyatlarni yaratib berishga qaratildi. Chunki ishbilarmon, tadbirkor mulkning
haqiqiy xo’jayiniga aylangan taqdirdagina ishlab chiqaruvchida o’z faoliyati
natijalarini amalda his etish tuyg’ usi ularni shaxsiy tashabbuskorlik, izlanish,
yangiliklarni joriy etishga doim undab turadi.
Nafaqat diniy turizmni balki turizmning barcha tarmoqlarini rivojlantirish
davlatning obrosi va iqtisodiga juda kata foyda olib keladi. Albatta, rivojlantirish
usullari va imkoniyatlari ko’p. Ularga misol qilib tarixiy obidalarning tarixiyligini
saqlab qolish, boshqa turistik resurslarni ularga ziyon yetkazmagan holda qayta
ta’mirlash va zamonaviylashtirish, yo’l infratuzilmasini yaxshilash, sayohat
obyektlari sonini ko’paytirish va shu kabi ishlarni aytsak bo’ladi.
O’zbekiston hukumati turizm sohasini rivojlantirish uchun ko’p ishlar
amalga oshirayotgani sir emas. Misol uchun: viza masalasida bir qator yengilliklar,
parvozlarning xavfsizligi, mijozlarni qulay shart sharoitlar bilan ta’minlash kabi bir
qator ishlarni qilib kelmoqda.
Shu bilan birga, O’zbekiston hozirgi holati bilan ham xalqaro turizmda o’z
o’rni va ahamiyatiga ega. Xalqaro tajriba va tendensiyalarni o’rganish orqali
davlatimiz xalqaro turizm bozorida yanada kuchliroq o’rinni egallashi mumkin.

30Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajgimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz. Toshkent, “O‘zbekiston” NMIU, 2017.-485 b.
2. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2022-yil 27-yаnvаrdаgi
«Xizmаtlаr
sоhаsini rivоjlаntirishgа оid qо‘shimchа chоrа-tаdbirlаr tо‘g‘risidа»gi PQ-104-
sоnli Qаrоri.
3. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2022-yil 28-yаnvаrdаgi «2022-
2026-yillаrgа mо‘ljаllаngаn Yаngi О‘zbеkistоnning tаrаqqiyоt strаtеgiyаsi
tо‘g‘risidа»gi PF-60-sоnli Fаrmоni.
4. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2022-yil 18-fеvrаldаgi «Turizm,
mаdаniy mеrоs vа spоrt sоhаlаridа dаvlаt bоshqаruvini tаkоmillаshtirishgа dоir
tаshkiliy chоrа-tаdbirlаr tо‘g‘risidа»gi PF-75-sоnli Fаrmоni.
5. О‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2022-yil 30-аprеldаgi «Ichki
turizm xizmаtlаrini divеrsifikаtsiyа qilishgа оid qо‘shimchа chоrа-tаdbirlаr
tо‘g‘risidа»gi PQ-232-sоnli Qаrоri.
6. O‘zbekiston Respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi.
7. Stephen J. Page. Transport and tourism. Global perspectives. 3rd edition,
London: Pearson education Ltd. 2009. - 447 с.;
8. C.M. Hall, D. Le-Klähn, and Y. Ram, Tourism, Public Transport and
Sustainable Mobility., Channel View Publications, 2017.;
9. Sorupia E. “Rethinking the role of transportation in tourism” Proceedings
of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol. 5, 2005- pp. 1768.;
10. Lohmann G., Pearce D. G. Tourism and transport relationships: The
suppliers' perspective in gateway destinations in New Zealand //Asia Pacific
Journal of Tourism Research. – 2012. – Т. 17. – №. 1. – С. 14-29.
11. Weaver D. B., Lawton L. Tourism management. – John Wiley & Sons
Australia, Ltd, 2014.-70p .

3112. Khadaroo J., and Seetanah B,, "The role of transport infrastructure in
international tourism development: A gravity model approach", Tour.
Manage.,2008, vol. 29, pp. 831-840.
13. Litman, T., and Burwell, D.“Issues in Sustainable
Transportation,”International Journal of Global Environmental Issues, Vol. 6, No.
4, pp. 2006.331 347.
14. Кусков А. C . Менеджмент транспортных услуг / А.С. Кусков, О.В
Понукалина, Т.Н. Одинцова. – Саратов: СГТУ, 2003. – 89с.
15. Биржаков М.Б., Никифоров В.И. Индустрия туризма: перевозки
Биржаков М.Б., Никифоров В.И. - СПб.: Издательский дом Герда, 2007. - 528
с.
16. Шматько Л.П. Туризм и гостиничное хозяйство. – М.: Март, 2005. –
346 с.
Internet sahifalari
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Turizm_turlari
2. https://moluch.ru/archive/116/32164/
3. https://lex.uz/acts/-4143188
4. https://uz.wikibooks.org/wiki/O%60

O‘zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish imkoniyatlari

Купить