• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 38.7KB
Покупки 0
Дата загрузки 16 Май 2025
Расширение docx
Категория Психология

Продавец

Kayumova Guzal

Дата регистрации 24 Март 2024

0 Продаж

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

umump е dagogik bilim darajasini k е ngaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi turli ijtimoiy munosabatlar, ma’naviy omillar, shuningd е k, mazkur fanning ob’ е kti, pr е dm е ti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi, kat е goriyalari, ijtimoiy p е dagog kasbining o‘ziga xos xususiyatlari kabi muammolar ustida bosh qotirishga undaydi. O‘quv fanining maqsadi va vazifalari. Fanni o‘qitishdan maqsad - bolalarni ijtimoiylashtirish jarayonida ijtimoiy tarbiya va ijtimoiy ta’lim qonuniyatlarini o‘zlashtirish. Fanning vazifasi - gumanitar bilishning sohasi sifatida ijtimoiy p е dagogika, uning oby е kti, tadqiqot pr е dm е ti va asosiy kat е goriyalari haqida nazariy bilimlar b е rish; talabalarda ijtimoiy - p е dagogik tadqiqotga doir ko‘nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat. Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar “Ijtimoiy p е dagogika” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: ijtimoiy - p е dagogik faoliyatning madaniy - tarixiy an‘analari; ijtimoiy - p е dagogik faoliyat rivojining tarixiy omillari; p е dagog, ijtimoiy - p е dagog va ijtimoiy xodimning kasbiy faoliyatidagi farqlar; ijtimoiy - p е dagogning kasbiy faoliyati strukturasi; ijtimoiy - p е dagog faoliyati vazifalari; ijtimoiy - p е dagogning kasbiy tayyorlashda uzluksiz ta’lim mazmuni; O‘zb е kistonda ijtimoiy p е dagog amaliy faoliyatining o‘ziga xosliklari; maktabgacha yoshdagi bola shaxsini ijtimoiylashtirish mohiyati; bola shaxsini ijtimoiylashtirishda mikro muhitning roli; rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bola, nogiron bola, ch е klangan imkoniyati bola tushunchalari tavsifi; imkoniyati ch е klangan bolalarni ijtimoiylashtirishdagi umumiylik va tafovutlar; imkoniyati ch е klangan bolalarni ijtimoiylashtirishning shartlari va xuquqiy m е ’yorlari; ijtimoiy p е dagogik kat е goriyalar; ijtimoiy p е dagogikaning tamoyillarini bilishi k е rak; - ijtimoiy p е dagog faoliyat m е todikasi va t е xnologiyasi; asotsial oilaga ijtimoiy - p е dagogik yordamning asosiy shakllari; ijtimoiy p е dagog faoliyatida ishontirish m е todlari, korr е ktsiya, mashqlarini qo’llash; kasbiy faoliyatda sotsiologik m е todlardan foydalanish; ijtimoiy p е dagogik t е xnologiyalarini qo‘llash; xavotirli oila ijtimoiy maqomini tavsiflash; xavotirli oila bilan ishlash m е todlarini qo‘llash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi k е rak; - ota - ona vasiyligisiz qolgan bolalar bilan topishingiz uchun dil pardasini ochib tashlang”. Shuningdek, alloma shaxs fe’l- atvorini, tabiatini chuqurroq tushunish uchun farosat ilmining, ya’ni ilmiy mantiqni bilishga da’vat qiladi. Chunki ilmiy-mantiq shaxs didini o‘stiradi, fikr doirasini kengaytiradi. U bu haqda shunday deydi: “Farosat ilmi foydasi naqd ilmlardandir. Bu ilmni bilib olsang, u senga kishilarning pinhoniy fe’l- atvorini bildiradi. Farosat ilmidan bahramand bo‘lsang, juda o‘tkir bo‘lib ketasan”. Mutafakkir axloqlilikning eng muhim mezoni odob deb hisoblaydi. Odobli, axloqli bo'lish insonga atrofdagi kishilar o'rtasida muayyan mavqe hamda hurmatga sazovor bo'lishga yordam beradi. Odobga ega bo'lishning inson hayotidagi rolini ko'rsatib berar ekan, Alisher Navoiy shunday fikrlarni ifoda etadi: “Adab kichik yoshdagilarni ulug'lar duosiga sazovor etadi va u duo barakati bilan umrbod bahramand bo'ladi. Adab, kichkinalar mehrini ulug'lar ko'ngliga soladi va u muhabbat ko'ngilda abadiy qoladi”. Alisher Navoiyning asarlaridagi Farhod, Shirin, Layli, Dilorom, Qays, Shopur kabi ijobiy qahramonlar umuminsoniy tarbiya asosida tarbiyalanganlar, kamtarin, odobli, or-nomusli insonlardir. Bu qahramonlar orqali yoshlarni ulardan ibrat olishga chorlaydi. Alisher Navoiyning barcha asarlari yoshlar tarbiyasi uchun muhim xazina hisoblanadi. U o’z asarlarida har bir so’zdan unumli va o’rinli foydalana olgan. Har bir hikmati biz uchun ibratlidir. Alisher Navoiyning hayoti va merosi yoshlarda umuminsoniy fazilatlarni tarbiyalashda bizga har tomonlama namuna bo’ladi. Ulug’ shoir o’zining ta’lim-tarbiyaga oid fikr-mulohazalari bilan barkamol avlod tarbiyasiga katta hissa qo’shdi, umuminsoniy fazilatlar to’g’risidagi fikrlari hozirgi davrimiz uchun ham muhimdir. ularda mustaqil ishlay oladigan, ularni boshqara oladigan mutaxassis zarur. Shuning uchun bugungi kunda biz kelajak uchun tayyorlayapgan mutaxassislarimizga ular tomonidan qo‘yilayotgan zamonaviy malaka talablarini aniq, to‘g‘ri, pala-partish qilmasdan, “bizdan ketdi - egasiga yetdi” tarzida ish qilmasdan o‘rganib, kerak bo‘lsa ushbu korxona va tashkilotlarga borib, ko‘z bilan ko‘rib, ularning yetakchi, tajribali mutaxassislari bilan hamkorlikda shakllantirish lozim. So‘ngra ushbu tayyor malaka talablari o‘quv dasturida o‘z aksini topishi lozim; - uchinchidan, amaldagi o‘quv dasturlarida soatlar taqsimotini jadval shaklida berish. O‘quv rejadagi fan mavzusi soatlari taqsimoti o‘quv dasturida o‘z aksini topishi maqsadga muvofiq. Chunki, pedagog dasturni ochganda soatlarni izlab yurmaydi, o‘quv rejasiga murojaat qilmaydi. Bu ishni osonlashtiradi va vaqtni tejaydi; - to‘rtinchidan, o‘quv dasturida fanni o‘qitishda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalaridan foydalanish deb: aqliy hujum, bumerang, sinkveyn, konseptual jadval kabi interfaol usullar yozilganini kuzatamiz. Axir ular pedagogik texnologiyalar emas-ku, ular pedagogik texnologiyalar asosida yaratilgan interfaol usullardir. Axborot texnologiyalari bo‘yicha esa biron bir texnologiya nomi yozilmagan. Demak, bu noto‘g‘ri yondashuv va talqin. Shuning uchun bunday kamchiliklarni bartaraf etish uchun quyidagilarga e’tiborni qaratish lozim: fanni o‘qitishda foydalaniladigan zamonaviy pedagogik texnologiyalar deb: deyilgan. Bu ayniqsa, pedagogika yo‘nalishida mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi. Chunki, bugungi kunda ajdodlarimiz, avlodlarimiz, bobolarimiz tuzuklaridan foydalanmaslikning iloji yo‘q. Shuning uchun foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxatiga yillar bo‘yicha chegara qo‘ymaslik kerak. Ta’lim sifati, uning maqsad va vazifalarini, mazmunini, shakl, metod, texnologiya va vositalarini to‘g‘ri tanlash muhim. Har bir mashg‘uloti ta’lim oluvchilarda o‘quv-bilish kompetensiyalarini shakllantirishga, o‘quv adabiyotlaridan kerakli axborotlarni mustaqil topishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Mashg‘ulot sifati o‘qilayotgan, tahlil qilinayotgan mavzuga pedagogning mas’uliyat bilan yondashishi, uning mazmunini ta’lim oluvchilarga yetkazishga qaratilgan mahorati, mashg‘ulotni bugungi kun talabi asosida tashkil etish va boshqarish uslubiy faoliyati bilan belgilanadi. Pedagog mavzuni yoritish uchun uning muhim bo‘lgan nazariya bilan asoslanganligi, fikrlarni mantiqan bog‘langanligini tushuntira olsa, ma’lum maqsadga erishgan bo‘ladi. Buning uchun zamonaviy o‘qitish texnologiyalari imkoniyatlari va usullaridan foydalanish zarur [6]. Jumladan, mashg‘ulotda muammoli, modulli, loyihalash, evristik hamda hamkorlikda o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish ta’lim oluvchilarni ijodiy va mustaqil fikr yuritishga o‘rgatish, mustaqilligini oshirish, ularda o‘z qobiliyatiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash, mas’uliyat hissini shakllantirishni ko‘zda tutadi. Bu texnologiyalar ularning berilgan topshiriqlarni sifatli bajarishga, o‘quv materiallarini puxta o‘zlashtirishga zamin tayyorlaydi. Bugungi kunda o‘quv mashg‘ulotlari sifatini oshirish masalasiga yangicha yondashish, bajarilgan ishlar bilan cheklanmasdan, uni muntazam ravishda takomillashtirish, yangi uslub va shakllarini ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy etish muhim hisoblanadi. Har bir ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha: - o‘quv mashg‘ulotining mantiqiy-tuzilish shaklini (o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etishda ketma-ketlik) aniqlash, ularni bevosita hayot talablariga moslashtirish; - muammoli topshiriqlarni tuzish, ular asosida uslubiy tavsiyalar va ko‘rsatmalarni tayyorlash; - pedagogik texnologiyalarning zamonaviy turlarini qo‘llash, tajribadan o‘tkazish, natijalariga qarab, o‘quv jarayoniga joriy etish; - shu tariqa ta’lim oluvchilarda kasbiy kompetensiyalarni shakllantirish hamda rivojlantirishga erishish; - pedagoglar faoliyatini rag‘batlantirishda barchaga bir xil yondashish tamoyillaridan voz kechish, uning o‘rniga faolligiga hamda mashg‘ulotlar sifatini oshirishga taalluqli bo‘lgan muayyan ishining sifati, hajmiga qarab rag‘batlantirish lozim. O‘quv mashg‘ulotining asosiy maqsad va vazifalarini amlga oshirishda - asosiy darsga kiritish mexanizmlarini hanuzgacha bilishmaydi yoki ulardan pala-partish foydalanishadi, bu esa o‘z navbatida ta’lim oluvchilar bilimining susayishiga olib keladi; - bugungi kunda ta’lim oluvchilarning kasbiy sifatlarini shakllantirish va rivojlantirishga yo‘naltirilgan – muammoli o‘qitish, loyihalash, evristik, modellashtirish, modulli o‘qitish texnologiyalaridan ko‘proq foydalanishga hamda o‘z faoliyatiga joriy etishga harakat qilsin, ularni yaxshilab tushunib olsin; - ta’lim oluvchilarga kelajakda yaxshi mutaxassis bo‘lib yetishishlarida mavjud tajriba va mahoratini ayamasin, xo‘ja ko‘rsinga dars o‘tishdan voz kechsin, chunki yoshlarimizni kelajak kutyapti, Prezidentimiz ularga katta ishonch bildiryapti, qolaversa bu pedagogning obro‘si; - men zo‘rman deyishdan o‘zini asrasin, tajriba almashsin, bilmaganlarini boshqalardan so‘rasin, bilganlarini boshqalarga o‘rgatsin, aytishadi-ku so‘rab o‘rgangan olim, so‘ramagan o‘ziga zolim deb. Demak, ilg‘or xorij tajribalaridan foydalangan holda o‘zimizning tizimlashtirilgan ta’lim sifati borasidagi amalga oshiriladigan ishlarni umumlashtirish va hayotda qo‘llash bugungi kunda juda dolzarb Shu maqsadda, keyingi paytlarda o‘quv jarayoniga xalqaro ta’lim standartlariga asoslangan zamonaviy pedagogik texnologiyalar, ta’lim dasturlari va o‘quv-metodik materiallarni keng joriy etish muhim vazifalar etib belgilandi. Bu o‘z navbatida ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan barcha fanlardan o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish va ular asosida ta’lim oluvchilarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantirishda zamonaviy talablarga, pedagogik va axborot texnologiyalariga alohida e’tibor qaratish lozimligini taqozo etadi hamda ta’lim oluvchilarning hayotiy tajribasi, ehtiyoji, qiziqishi hamda imkoniyatlariga tayaniladi. yo‘naltirilgan – diskussiya; - fikrini hamda mavzuga bo‘lgan munosabatini aniqlash, mustaqil holda umumiy bir fikrga kelishiga va to‘g‘ri xulosa chiqarishiga yordam berish, erkin holda bahslashishga yo‘naltirilgan – muloqot; - shaxsiy funksiyasini dolzarblashtirishga, uning muhim tanlashni amalga oshirish tajribasini to‘plashga, tanqidiy qabul qilishga, hayojonli muammolarni ijodiy yechishga refleksiyaga maxsus yo‘naltirilgan – dialog; - mustaqil ishlash ko‘nikmasi, ijodiy fikrlash qobiliyati va jamoani boshqarish, yechim qabul qilish hamda uni bajarishni tashkil etish malakasini rivojlantirishga yo‘naltirilgan – o‘yinni e’tiborga olish. Axborot texnologiyalari deb: dasturlashtirilgan, avtomatlashtirilgan, chiziqli texnologiyalarga e’tiborni qaratish; - beshinchidan, loyihalashni o‘quv dasturlariga kiritish. Bu juda muhim. Ma’lumki, pedagogik texnologiyalarning asosiy vazifalardan biri bu, faoliyatni, jarayonni loyihalash hisoblanadi. Shuning uchun ham bu fan dasturida o‘z aksini topishi kerak. Jarayonni loyihalashda: - mavjud ma’lumotlarni tahlil qilish hamda o‘quv maqsadlari (ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi)ni aniqlashtirishni; - o‘qitishning texnologik usullari variantlarini tuzishni; - har bir variantni baholash va optimalini tanlash ya’ni, loyihalanayotgan jarayonning umumiy modelini yaratish va modellashtirishni; - tanlangan texnologik usulni amalga oshirish yo‘llarini, ya’ni pedagogning o‘qitish va o‘zlashtirish jarayonlarida qo‘llaniladigan turli texnologiya va usullardan foydalanish, mazmunga e’tiborni qaratish ta’lim muassasalari faoliyatini rivojlantirish va takomillashtirishga olib keladi. XULOSA Bugungi kunda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning rivojlanish sabablaridan biri shuki, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchi talabalarni faqat tayyor, bir qolipdagi bilimlarini egallashga o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi. O’qituvchi va talabalar bunday jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo’naltiruvchlik vazifasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o’quvchi talabalar asosiy figuraga aylanadi. Shuning uchun oliy o’quv yurtlari va fakultetlarida malakali kasb egalari va mutaxassislarni tayyorlashda zamonaviy o’qitish metodlari interaktiv metodlardan unumli foydalaniladilar. Innovatsion texnologiyalarning ta’lim jarayoniga tadbiq qilish jarayonida talaba va o’qituvchi o’rtasidagi munosabatlar birinchi planga chiqadi. Pedagogik texnologiya va pedagogning maxoratiga oid bilim, tajriba va intiraktiv metodlar o’quvchi talabalarning bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi. O’qitish jarayonida o’quvchi talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli pedagogik texnologiyalar hamda zamonaviy metodlarni qo’llanilishi ularni mustaqil, erkin fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijodiy yondashish, ma’suliyatni sezish, ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish, tahlil qilish ilmiy adabiyotlardan unimli foydalanishga, eng asosiysi, o’qishga, fanga, pedagogga va o’zi tanlagan kasbiga bo’lgan qiziqishlarni kuchaytiradi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi, PF-4947-sonli Farmoni. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y.,6-son, 70-modda). 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 27 iyuldagi “Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarining ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ- 3151-son Qarori. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6- son,70-modda). 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi “ O‘zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi PF-5847-son Farmoni. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 09.10.2019 y., 06/19/5847/3887-son). 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-6108-son Farmoni. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 07.11.2020 y., 06/20/6108/1483-son). 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6 noyabrdagi “Ta’limtarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-4884-son Qarori. (Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 07.11.2020 y ., 07/20/4884/1484- son ). 6 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 23 сентябрдаги “Таълим тўғрисида”ги Қонун”. ЎРҚ-637-сон. (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 24.09.2020 й., 03/20/637/1313-сон). 7. Мавлянов А., ва б.қ.лар. “Илғор педагогик технология бўйича ўқув asosi hisoblanadi. Har bir dars, amaliy mashg’ulot, seminar mashg’uloti, mavzu, o’quv predmetining o’ziga xos xususiyatlari va texnologiyasi bor, ya’ni o’quv jarayonidagi pedogogik texnologiya bu yakka tartibdagi jarayon bo’lib, u o’quvchitalabaning ehtiyojidan kelib chiqqa holda bir maqsadga yo’naltirilgan, oldindan loyihalashtirilgan va kafolatlangan bo’ladi. Maqsadni amalga oshishi va kafolatlangan natijaga erishish, ham o’qituvchi, ham o’quvchining hamkorlikdagi faoliyati hamda ular qo’ygan maqsad, tanlangan mazmun, metod, shakl, vositaga, ya’ni texnologiyaga bog’liq. O’qituvchi va o’quvchi- talabaning belgilagan maqsaddan natijaga erishishida qanday texnologiyani, metodlarni tanlashlari ularning ixtiyorida, chunki har ikkala tamonning tanlagan asosiy maqsadi aniq: natija va samaraga erishishga qaratilgan, bunda o’quvchi –talabalarning bilim saviyasi, guruh xarakteri, shart-sharoitga qarab ishlatiladigan texnologiya tanlanadi, masalan, natijaga erishish uchun balkim kompyuter bilan ishlash lozimdir, balkim film, tarqatma material, chizma va plakatlar, turli adabiyotlar, axborot texnologiyasi kerak bo’ladi, bular o’qituvchi va o’quvchi-talabaga bog’liq, albatta. Shu bilan bir qatorda, o’qitish jarayonini, mashg’ulotni oldindan l oyihalashtirish zarur, bu jarayonda o’qituvchi o’quv predmetining o’ziga xos tamonini, joy va sharoitni, eng asosiysi, o’quvchining imkoniyati va ehtiyojini hamda hamkorlikdagi faoliyatini tashkil eta olishini hisobga olishi kerak, shundagina, kerakli kafolatlangannatijaga erishish mumkin. Qisqa qilib aytganda, o’quvchi-talabani ta’limning markaziga olib chiqishi kerak. O’qituvchi tomonidan b) o’quvchi-talabalarni o’quv jarayonida bilimga bo’lgan qiziqishlarini doimiy bo’lishini ta’minlashi; d) o’quvchi-talabaning bilimga bo’lgan qiziqishini mustaqil ravishda har-bir masalaga ijodiy yondashgan holda kuchaytirishi; e) pedogog va o’quvchi-talabaning hamisha hamkorlikdagi faoliyatini tashkilllanishi. Pedagogik texnologiyalar masalalari, muammolarini o’rganayotgan o’qituvchilar, magistrlar, mustaqil ilmiy-tadqiqodchilar, amaliyotchilarning fikricha, pedogogik texnologiya - bu nafaqat axborot texnologiyasi bilan bog’lq, balki o’qitish jarayonida qo’llanlishi zarur bo’lgan IT, kompyuter, masofali o’qish yoki turli xil texnikalardan foydalanish deb belgilanadi. Bizning fikrimizcha, zamonaviy pedagogik texnologiyalarning eng asosiy negizi - bu o’qituvchi va o’quvchitalabaning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda, birga erishshlari uchun tanlangan texnologiyalarga bog’liq deb hisoblaymiz, ya’ni o’qitish, bilim berish jarayonida maqsad bo’yicha kafolatlangan natijaga erishishda qo’llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi ijobiy natijaga erisha olsa, o’quv jarayonida o’quvchi-talabalar mustaqil fikrlay olsalar, ijobiy ishlay olsalar, izlansalarni tahlil eta olsalar, o’zlari xulosa qila olsalar, o’zlariga, guruhga , guruh esa ularga baho bera olsa, o’qituvchi esa ularning bunday faoliyatlari uchun imkoniyat va sharoit yarata olsa, bizning fikrimizcha ana shu o’qitish jarayonining Zakovatli uqadi, bilimli biladi, Bilimli, zakovatli tilakka yetadi. Yusuf Xos Hojib ta’lim va tarbiyaning uzviy bog’liq holda bo’lishini tavsiya etadi, o’g’il bolalarning bir necha san’at turlarini va hunarlarni tugal o’rganmog’I lozimligini ta’kidlaydi. Bu, ularning kelajak hayotlari, jamiyat rivoji uchun zarurligini aytadi. Pedagogikaning fan sifatida shakllanishi yosh avlodni hayotga tayyorlash, ular tarbiyasini samarali amalga oshirish ehtiyojidan kelib chiqadi. Bu ehtiyoj tarbiya borasida orttirilgan tajribalar to’plangandan keyin o’sha tajribalarni umumlashtirish, yoshlar tarbiyasi haqida qonun – qoidalarni ishlab chiqish zaruratini taqozo etadi. Avvalo pedagogikaning nazariy kurtaklari falsafa negizida paydo bo’ladi. Ta’lim- tarbiya masalalari hamisha mutafakkir, yozuvchi, olimlar xayolini band qilib kelgan. Ular o’zlarini bola tarbiyasi, ularni barkamol inson qilib tarbiyalash haqidagi yorqin mulohazalari bilan pedagogik fikrlar ravnaqiga ulush qo’shganlar. Masalan: Nizomulmulkning <<Siyosatnoma>>, Nosir Xisravning <<Saodatnoma>>, Ahmad Yugnakiyning <<Hibatul- Haqoyiq>>, Alisher Navoiyning <<Mahbub – ul qulub >>, Yusuf Xos Hojibning <<Qutadg’u bilig>> asarlari bevosita odob, axloqqa daxldordir. Sharqning ulkan qomusiy olimi, jahon ilmi va pedagogik fikrlarining eng mashhur namoyondalaridan Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn Sino (980-1037) ta’lim-tarbiya masalariga jiddiy va ijodiy yondashgan. Olimning bolani tarbiyalash va o‘qitish haqidagi pedagogik - psixologik qarashlari o‘zining chuqurligi, insonparvarligi va teranligi bilan kishini hayratda qoldiradi. Ibn Sino “Risolat at-tayr” (“Qush”), “Xayy ibn Yaqzon”, (“Uyg‘oq o‘g‘li tirik”), “Donishnoma” kabi asarlarida o‘zining pedagogik va psixologik qarashlarini ifodalaydi. Masalan, u “Hayy ibn Yaqzon” asarida yoshlarni do‘stlikka, bilim o‘rganishga chaqiradi: “... bir-biringizdan bilim o‘rganib, kamol I Bob bo`yicha xulosa O‘zbеkistonda ijtimoiy pеdagog amaliy faoliyatining o‘ziga xosliklari; maktabgacha yoshdagi bola shaxsini ijtimoiylashtirish mohiyati; bola shaxsini ijtimoiylashtirishda mikro muhitning roli; rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan bola, nogiron bola, chеklangan imkoniyati bola tushunchalari tavsifi; imkoniyati chеklangan bolalarni ijtimoiylashtirishdagi umumiylik va tafovutlar; imkoniyati chеklangan bolalarni ijtimoiylashtirishning shartlari va xuquqiy mе’yorlari; ijtimoiy pеdagogik katеgoriyalar; ijtimoiy pеdagogikaning tamoyillarini bilishi kеrak; - ijtimoiy pеdagog faoliyat mеtodikasi va tеxnologiyasi; asotsial oilaga ijtimoiy - pеdagogik yordamning asosiy shakllari; ijtimoiy pеdagog faoliyatida ishontirish mеtodlari, korrеktsiya, mashqlarini qo’llash; kasbiy faoliyatda sotsiologik mеtodlardan foydalanish; ijtimoiy pеdagogik tеxnologiyalarini qo‘llash; xavotirli oila ijtimoiy maqomini tavsiflash; xavotirli oila bilan ishlash mеtodlarini qo‘llash ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kеrak; - ota - ona vasiyligisiz qolgan bolalar bilan ijtimoiy - pеdagogik faoliyat olib borish; dеviant xulqli bolalar bilan ijtimoiy - pеdagogik faoliyatni tashkil etish va olib borish malakalariga ega bo‘lishi kеrak. II BOB. ZAMONAVIY IJTIMOIY PEDAGOGIKANING TA`LIM SOHASIDAGI AHAMIYATI 2.1. Ta`limda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish va samarasi… Bugungi kunda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning rivojlanish sabablaridan biri shuki, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchi talabalarni faqat tayyor, bir qolipdagi bilimlarini egallashga o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari keltirib chiqarishlariga o’rgatadi. O’qituvchi va talabalar bunday jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo’naltiruvchlik vazifasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o’quvchi talabalar asosiy figuraga aylanadi. Shuning uchun oliy o’quv yurtlari va fakultetlarida malakali kasb egalari va mutaxassislarni tayyorlashda zamonaviy o’qitish metodlari interaktiv metodlardan unumli foydalaniladilar. Innovatsion texnologiyalarning ta’lim jarayoniga tadbiq qilish jarayonida talaba va o’qituvchi o’rtasidagi munosabatlar birinchi planga chiqadi. Pedagogik texnologiya va pedagogning maxoratiga oid bilim, tajriba va intiraktiv metodlar o’quvchi talabalarning bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi. Zamonaviy innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o’qituvchi va talaba faoliyatiga yangilik, o’zgarishlar kiritish bo’lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan to’liq foydalaniladi. Interaktiv metodlar - bu jamoa bo’lib fikrlash deb yuritiladi, ya’ni pedagogik ta’sir etish usullari bo’lib ta’lim mazmuninng tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu metodlarnig oziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va o’quvchi-talabalarning birgalikda faoliyat ko’rsatishi orqali amalga oshiriladi. Bunday pedogogik hamkorlik jarayoni o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lb, ularga quyidagilar kiradi: a) o’quvchi-talabaning mashg’ulotlar davomida befarq bo’lmaslikka, mustaqil fikrlash, ijod etish va izlanishga majbur etishi; e’tiborni maqsad va vazifalarni aniqlashga qaratish, pedagog va ta’lim oluvchilarning samarali hamkorligini yo‘lga qo‘yish, ilg‘or pedagogik texnologiya va ular asosida yaratilgan interfaol usullardan foydalanish, natijalarini baholash tizimini takomillashtirish, uning barcha shakllarini yangi texnika va texnologiya yutuqlarini hisobga olgan holda tashkil etish va amalga oshirish, ta’lim oluvchilarda mustaqil fikrlash, ijodiy qobiliyat hamda kasbiy mahoratlarini zamon talablari darajasida shakllantirish, o‘quv mashg‘ulotini noan’anaviy o‘qish va ilmiy-tadqiqot ishlari bilanuz luksiz aloqasini yaratish, kasbiy, iqtisodiy qiziqishlarni uyg‘otish, mustaqil tarzda kerakli ma’lumotlarni yig‘ish, muammoni aniqlash, yechimlarini topish, olingan bilim, malaka va ko‘nikmalarni tanqidiy tahlil etish va ularni yangi vazifalarni hal etishda qo‘llashga tizimli va ijodiy yondashishga qaratish lozim. Ushbu muammolarni bartaraf etishda quyidagilarga ko‘proq e’tiborni qaratish lozim: - o‘quv dasturlarini ilg‘or xalqaro tajribalar asosida tajribali pedagog hamda mutaxassislar bilan kelishgan holda tubdan takomillashtirish, kerak bo‘lsa ularning variativ variantlarini ishlab chiqish; - ta’lim oluvchilarda tanqidiy, kreativ fikrlashni, yangicha yondashuv uslublarida qobiliyatlarini shakllantirish; - nazariy va amaliy bilimlarni yaxlitligini ta’minlashga yo‘naltirilgan ilg‘or tajribalarni tatbiq etgan holda yangi avlod o‘quv adabiyotlarini yaratish; - o‘quv mashg‘ulotida ta’lim oluvchilar faolligini oshirishni nazarda tutuvchi muammoli savol va topshiriqlarni ishlab chiqish hamda debatlarni yo‘lga qo‘yish; - o‘quv-bilish kompetensiyalarini rivojlantirish maqsadida ta’lim oluvchilar uchun tajribalar o‘tkazish, modellar yasash, loyihalash, modellashtirish, muammoli I BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKA FANI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 1.1. O`zbekistonda pedagogika fanining paydo bo`lishi va shakllanishi O’zbekiston respublikasiga ijtimoiy pedagogika fani mustaqillika erishganidan so’ng kirib kelgan, lekin undan avval u ijtimoiy tarbiya, ijtimoiy faoliyat, ijtmoiy ximoya ko’rinishida qadimiy ildizlariga ega. Ilk diniy falsafaviy (Avesto) va adabiy (Alpomish, Go’ro’g’li) manbalarida biz insonning ijtimoiy kelib chiqishi nuqtai nazaridan pedagogik qarashlarning aks etganini ko’ramiz. А l-Xorazmiy, Farobiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug bek kabi olimlar uz ilmiy va pedagogikʼ faoliyatlarida rivojlantiruvchi, tarbiyalovchi va ta lim beruvchi ta sir kuchlarini ʼ ʼ o sib kelayotgan avlodga qaratish g oyasini ilgari surishgan va buni tadbiq ʼ ʼ etishgan. Bu, avvalambor, ular ta limning maqsadini xryotga tayyorlash, axloqiy ʼ me yor va qoidalar, kasbiy malakalar va chuqur bilimlarga ega bo lishda, deb ʼ ʼ bilganliklarida namoyon bulgan. Mashxur olim А l-Xorazmiy (783 - 850 y.) asarlari yorqin didaktik tavsifga egadir. U savol-javob metodi orqali bilimlar qulga kiritilishi, bu jarayonda shaxs boshqalar bilan munosabatlarga kirishishi va jamiyatning faol a zosiga aylanishini ta kidlagan. Buyuk qomusiy olim ʼ ʼ А bu Rayhon Beruniy (973 - 1050 y.) ta lim jarayonida qullaniladigan ilmiy usullarni ʼ ishlab chiqqan. U, shuningdek, ta lim tamoyillarini ham tasniflagan. ʼ А llomaning pedagogik qarashlarini ijtimoiy yo naltirilishi axloqni ijtimoiy xususiyatlar va ʼ hissiyotlarning ifodasi sifatida tushunganligida o z ifodasini topgan. Uning tarbiya, ʼ shaxsning shakllanishida va jamiyatdagi amaliy faoliyat uchun ilm va meqnatning ahamiyati haqidagi g oyalari hozirgacha o z ahamiyatini saqlab qolgan. Buyuk ʼ ʼ qomusiy olim А bu А li ibn Sino (980 - 1037 y) o z davrining barcha bilim ʼ sohalarini qamrab oluvchi katta ilmiy meros qoldirgan bo lib, uning barcha ʼ asarlarida pedagogic qarashlar mavjud. Olimning bilim, iroda va insonning rivojlanish jarayonidagi maqsadga intiluvchanligi, atrofmu\it ta siri, axloqiy va ʼ mehnattarbiyasi, muomala san ati, bolalarni jamoada o qitish haqidagi g oyalari ʼ ʼ ʼ hozir ham nihoyatda muhim hisoblanadi. “Ijtimoiy p е dagogika” kursi talabalarning Lekin, tahlil va o‘rganish natijalari hozirgacha ta’lim tizimimizda saqlanib kelayotgan muammolar borligini ko‘rsatmoqda. Jumladan: - ta’lim muassasalarida malakali pedagoglarning yetishmasligi, ularni tayyorlashda amaliyotga joriy etilgan o‘quv reja va dasturlarining yaratilishida sohadagi islohotlar to‘liq inobatga olinmasligi hamda ular mazmunan eskirganligi; - ta’lim oluvchilarning nazariy va amaliy bilimlarini mustahkamlashda hamda iqtidorli yoshlarning kreativ g‘oyalarni amaliyotga tatbiq etilishida tizimli va innovasioln faoliyat to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmaganligi; - pedagoglar tomonidan ta’lim oluvchilarning intellektual qobiliyatini rivojlantirishga yo‘naltirilgan o‘quv mashg‘ulotlari tashkil etilmaganligi; - pedagoglar tomonidan innovasion pedagogik texnologiya va metodlarini amaliyotga keng joriy etilmasligi; - ta’lim muassasalari o‘rtasida o‘zaro hamkorlik to‘liq yo‘lga qo‘yilmaganligi; - o‘quv mashg‘ulotida ta’lim oluvchilarga bahslashish, o‘zining fikrini bayon etishga imkon juda kam berilishi; ayrim mashg‘ulotlarda pedagoglar eski ma’lumotlarni takrorlash bilan cheklanib qolayotganligi, ularning talab darajasida tayyorgarlik ko‘rmaganligi, bilim va kasb saviyasining pastligi jiddiy muammo bo‘lib qolmoqda, kompetentliklari esa yetarli darajada emasligi sezilmoqda. Bu muammolarni bartaraf etish pedagoglarning malakasini muntazam oshirishni, bunda alternativ usullarni qo‘llash hamda tinimsiz izlanishlarini yo‘lga qo‘yish kabi vazifalarni amalga oshirishni taqozo etadi. Bu o‘z navbatida pedagoga katta Darhaqiqat, yangilangan ta’lim tizimini joriy etishda har bir pedagog ta’limga oid yangiliklarni muntazam o‘rganib, ularni o‘z mehnat faoliyatida izchil qo‘llay bilish mahoratiga ega bo‘lishi muhim. Bugun fan va texnika sohasidagi yangiliklarni o‘quv dasturi mazmuniga tez kiritish talab etiladi va bu orqali zamonaviy bilimlarni shakllantirishga zamin hozirlanadi. Bundan tashqari zamonaviy o‘qitish texnologiyalari, ular bilan bog‘liq metodik yondashuvlar bo‘lajak pedagoglarda zaruriy bilim, muhim qonuniyat va ko‘plab fundamental tushunchalarni chuqur va mustahkam shakllantirish uchun qulay sharoit yaratadi. Ta’limning sifatini oshirishda pedagoglar bilim va kasbiy mahoratining davr talablariga mosligi, o‘qitishda innovasion ta’lim texnologiyalaridan oqilona foydalanishi, tashkil etilayotgan darslarning samaradorligi, ta’lim oluvchi yaxshi o‘zlashtirishi uchun har bir mavzuning pedagogik va axborot texnologiyalarni qo‘llagan holda o‘tilishini ta’minlash talab etiladi. O‘qitishda kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta’limni amaliyotga joriy etish, ta’lim oluvchilarda egallagan bilimlarini hayotda qo‘llay olish, kasb tanlash, mustaqil ta’lim olish, o‘quvbilish kompetensiyalarini rivojlantirish dolzarb vazifalardan biridir. Bugungi kunda respublikamizda ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, o‘qitishning innovatsion texnologiyalarini joriy etish, mustaqillik, ijodkorlik, tashabbuskorlik, tadbirkorlik kabi kasbiy sifatlarga ega yoshlarni tayyorlash hamda pedagoglarni rag‘batlantirish maqsadida katta ahamiyatga ega, sazovor ishlar amalga oshirilmoqda. II Bob bo`yicha xulosa O’qituvchi tomonidan o’zi o’qiyotgan fanning har bir mavzusi, har bir dars mashg’uloti bo’yicha tuzilgan yuqoridagi kabi texnologik karta unga fani, predmetini yaxlit holda tasavvur etib yondashishga, tushunishiga, yaxlit o’quv jarayonining boshlanishi, erishiladigan natijasini ko’ra olishiga yordm beradi. Ayniqsa, texnologik kartani o’quvchi-talabaning imkoniyati, ehtiyojidan kelib chiqqan holda tuzilishi uni shaxs sifatida ta’limning markaziga olib chiqishga olib keladi. Bu esa o’qitishning samaradorligini oshirishga imkon yaratadi. O’qitish jarayonida o’quvchi talabalarga shaxs sifatida qaralishi, turli pedagogik texnologiyalar hamda zamonaviy metodlarni qo’llanilishi ularni mustaqil, erkin fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijodiy yondashish, ma’suliyatni sezish, ilmiy tadqiqod ishlarini olib borish, tahlil qilish ilmiy adabiyotlardan unimli foydalanishga, eng asosiysi, o’qishga, fanga, pedagogga va o’zi tanlagan kasbiga bo’lgan qiziqishlarni kuchaytiradi. Bu vazifalarni amalga oshirish orqali malakali mutaxassislarni tayyorlashda xorij tajribalaridan samarali foydalanish, uning asosida o‘quv mashg‘ulotini tashkil etishga ta’lim muassasalarida yangicha yondashuvlarni ishlab chiqish zarur. Chunki, o‘quv mashg‘uloti jarayoni pedagogik ijodkorlikning asosiy maydoni bo‘lib, uni tashkil qilish va boshqarishga to‘g‘ri, innovasion yondashuv ta’lim oluvchilarni bilimolishga, mustaqillikka, ijodkorlikka, tashabbuskorlikka, hamkorlikda ishlashga,kasbiy kompetensiyalarni chuqurlashtirish orqali ta’lim sifatiga e’tibor berishga jalb qiladi. Ta’lim sifatini oshirishdagi mavjud kamchilik va muammolarni bartaraf etish, buyo‘ldagi maqsad va vazifalarni aniq belgilash, buning uchun jahonda tan olingan tajribalardan foydalanish, axborot texnologiyalarini pedagogik texnologiyalar bilan uyg‘unlashgan holda qo‘llash bo‘lajak mutaxassis kadrlarning kasbiy tayyorgarlik sifatini yaxshilashga xizmat qiladi, bu jarayon samaradorligini oshiradi. Ta’limmaqsadlarini oydinlashtirish, vaziyatlarni yaratish va ularni bartaraf etish, o‘z g‘oyalarini hayotga joriy qilishga yo‘naltirilgan rag‘batlantirish tizimini yaratish; - respublika va xorijdagi yetakchi mutaxassis-olimlar ma’ruzalarini hamda vebinar mashg‘ulotlarini onlayn audio-, videotranslyatsiyalar ko‘rinishida tashkil qilish; - o‘quv qo‘llanmalarini sohalardan kelib chiqib yaratish. Masalan, fizika darsligi bo‘yicha: tibbiyot-fizikasi, transport fizikasi, yengil sanoat-fizikasi va b.q.; - har bir fan bo‘yicha o‘quv yili uchun “Fan yo‘l xaritasi”ni ishlab chiqish; - pedagoglarning “Tahlil – muammo – yechim - natija” klasteri asosida o‘quv mashg‘ulotini tashkil etishini yo‘lga qo‘yish. Ma’ruzalarning ushbu klaster asosida o‘tkazilishiga erishish; - ta’lim oluvchilarning referat yozishlaridan voz kechib, “Tahlil – muammo – yechim - natija” klasteri yo‘nalishidagi bitiruv malakaviy ishlarini yo‘lga qo‘yish; - ta’lim oluvchilarning bilimlarini baholashda barcha baholash tizimlaridan voz kechib “yaxshi o‘zlashtirgan, o‘rtacha o‘zlashtirgan, past o‘zlashtirgan” tizimni kiritish (Izoh: a’lo bu ideal tushuncha. O‘zlashtirmadi deb hisoblash noto‘g‘ri, chunki biz maktabgacha ta’limda, umumiy o‘rta ta’limda, profta’limda, qolaversa oliy ta’limda bolani shuncha yillar nimaga o‘qitdik); - ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishda quyidagi punktlarga e’tiborni qaratish: tadqiqot ishining tahlili, tahlil asosida aniqlangan muammolar, muammoni yechishga qaratilan maqsad va vazifalar, ularni amalga oshirishga yo‘naltirilgan ta’lim oluvchilar o‘quv-bilish faoliyatini boshqarish bo‘yicha didaktik faoliyati tizimlarini ishlab chiqishni; - jarayonni moddiy-texnik ta’minlashni tanlash kabilarga alohida e’tibor qaratish lozim; - oltinchidan, mustaqil ta’lim, mustaqil ishni to‘g‘ri talqin etish. Ko‘pchilik o‘quv dasturida laboratoriya ishlari, mustaqil ishlar, seminar mashg‘ulotlari alohidaalohida yoritilgan. Axir, bularning barchasi mustaqil ta’lim shakllariga kiradi-ku. Shuning uchun ham ularni fan dasturida “mustaqil ta’lim” nomi bilan alohida paragraf qilib yoritish lozim. Shu bilan bir qatorda, ayrim fan dasturlarida barcha mustaqil ta’lim topshiriqlarini bajarish shakli sifatida faqat “referat yozish” berilganligini kuzatish mumkin. Bu hozir modadan qoldi-ku. Bugungi kunda t’lim oluvchilarga referat yozish kerak desangiz, ular ARMdagi yoki Internetdagi tayyor ma’lumotlarni ko‘chirib yozib kelishadi. Shuning chun ham hozirda ularga kasbiy sifatlarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan muammoli vaziyatlarni yaratishga oid, shuningdek, muammoli savol va topshiriqlarga javob topishga qaratilgan vazifalarni ko‘proq berishimiz maqsadga muvofiq. Bu o‘z navbatida ularning o‘z ustlarida mustaqil ishlashlariga, ARM va Internet tarmoqlarida izlanishlariga, tajribali pedagoglar bilan hamkorlik qilishlariga, ularning u yoki bu manbalardan ma’lumotlarning ko‘chirib olishlari oldini olishga yordam beradi; - yettinchidan, oxirgi 10-15 yil ichida foydalangan adabiyotlar bo‘lishi kerak mas’uliyat yuklaydi. Hozirda o‘quv dasturi mazmuni va strukturasini qayta ko‘rib chiqish juda muhim. U pedagog uchun “ko‘zgu” vazifasini bajarishi lozim. Chunki, inson ko‘zgu (oyna)ga qarab o‘zining butun bir vujudini ko‘radi. Shuning uchun ham pedagog o‘z fani bo‘yicha o‘quv dasturiga qarab, butun bir faoliyatini, o‘quv mashg‘ulotida ta’lim oluvchilarga yetkazishi lozim bo‘lgan jarayon borishini, unda amalga oshirishi lozim bo‘lgan vazifalarni eslaydi. Lekin, amaldagi fan dasturlarida o‘ziga yarasha kamchiliklar mavjud: jumladan: - kirish qismida fanning dolzarbligi va ahamiyati to‘liq ochib berilmasligi; - fanni o‘qitishda maqsad va vazifalarning chuqur, aniq yoritib berilmasligi yoki haddan tashqari ko‘pligi; - ta’lim oluvchilarga qo‘yilayotgan malaka talablarining bugungi kun talablari asosida shakllantirilmaganligi, bu borada ishlab chiqaruvchilar bilan o‘zaro hamkorlikning yaxshi yo‘lga qo‘yilmaganligi; - kursdan kursga o‘tishda yoki bitiruvchilarda malaka talablarini egallaganlik darajasini aniqlovchi mezonlar va ko‘rsatkichlarning ishlab chiqilmaganligi; - malaka talablarini ishlab chiqishda ta’lim oluvchilarning kasbiy sifatlari (mustaqillik, ijodkorlik, tadbirkorlik, tashabbuskorlik) hamda mantiqiy fikrlash operatsiyalari (tahlil qila olish, klassifikatsiyalash, solishtirish, taqqoslash, MAVZU: O`ZBEKISTONDA IJTIMOIY PEDAGOGIKANING RIVOJLANISHI TARIXI MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………… I BOB. IJTIMOIY PEDAGOGIKA FANI HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR 1.1. O`zbekistonda pedagogika fanining paydo bo`lishi va shakllanishi…………. 1.2. Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari……………………………… I Bob bo`yicha xulosa……………………………………………………………. II BOB. ZAMONAVIY IJTIMOIY PEDAGOGIKANING TA`LIM SOHASIDAGI AHAMIYATI 2.1. Ta`limda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish va samarasi… 2.2. Ijtimoiy pedagogikaning dolzarb muammolari va yechimlari……………….. II Bob bo`yicha xulosa ………………………………………………………. XULOSA………………………………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………… har bir darsni yaxlit holatda ko’ra bilish va uni tasavvur etish uchun bo’lajak dars jarayonini loyihalashtirib olishi zarur. Bunda o’qituvchiga u tomonidan bo’lajak darsni ya’ni masg’g’ulotnitexnologik xaritasini tuzib olishi katta axamiyatga egadir. Chunki dars,mashg’ulotlarning texnologik xaritasi xar bir mavzu, xar bir dars uchuno’qitilayotgan predmet, fanning xususiyatidan, o’quvchi-talabalarning imkoniyati va e htiyojidan kelib chiqqan holda tuziladi. 2.2. Ijtimoiy pedagogikaning dolzarb muammolari va yechimlari Fan va texnika jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan bugungi kunda ko‘plab ilmiy bilim, tushuncha va tasavvurlar hajmi keskin ortib boradi. Bu, bir tomondan, fantexnikaning yangi sohalari rivojlanishi tufayli uning differensiallashuvini ta’minlayotgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, fanlar orasida integratsiya jarayoni vujudga keladi. Bunday sharoitda malakali pedagoglarga bo‘lgan talab ortib, fanning fundamental asoslari, pedagogika va psixologiya metodlarini mukammal egallagan, kasbiy tayyorgarligi yuqori bo‘lgan hamda zamonaviy innovasion pedagogik va axborot texnologiyalarini amaliyotda qo‘llay oladigan ijodkor pedagoglarni tayyorlash talab etiladi. Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida pedagogik innovatsiyalardan foydalanish jahon taraqqiyotining global tendensiyasi hisoblanadi. Bu o‘z navbatida, mamlakatda modernizatsiya jarayonining tez sur’atlarda rivojlanayotganligi sababli ayni davrda ta’lim sohasiga yangiliklarni tizimli ravishda kiritishga alohida e’tibor qaratishni taqozo etadi. Ammo, bu sohaga o‘qitishning yangi mazmun, shakl, metod va vositalarini joriy etish bo‘yicha pedagogik ilmiy-tadqiqotlarning joriy etish darajasini hozircha yetarli deb bo‘lmaydi. qobiliyatiga egaligi bu kuch uni tabiyatiga boshqa jisnlardan ajratib turishi va uning ustidan hokim bo’lish imkoniyatini berganligi namoyon bo’ldi. Farobiy bu dunyoqarashida narsa- hodisalarni bilish, inson aqlini bilim bilan boyitish uni ilmli, ma’rifatli qilish uchun xizmat qiluvchi ruhiy jarayonlarga alohida e’tibor beradi. U o’zining “Baxt- saodatga erishuv haqida” , “Fanlarning tasnifi” , “ Falsafani o’zganishdan oldin nimani bilish kerakligi to’g’risida” , “Ilmlar va sanatlar fazilati” kabi ko’plab risolalarida insonning ma’naviy rivojlanishi ilm ma’rifatga bog’liqligini ta’kidlaydi. Abu Rayhon Beruniy bilim umuminsoniy qadiryatlarni o’rganishning kaliti ekanligini alohida ta’kidlaydi. Ilm- ma’rifatli odam jamiyat taqdiri, insonlar taqdiri uchun kurashuvchan, kurashuvchan, barcha yomonliklardan uzoqdir. “Ilmning foydasi ochko’zlik bilan oltin- kumush to’plash uchun bo’lmay, balki u orqali inson uchun zarur narsalarga ega bo’lishdir” Umuman, Abu Rayhon Beruniy ilm- fanning buyuk homiysi va muxlisi sifatida mamlakatning obodonchiligi ilm- fanning gullashida, odamning baxti esa uning bilim va ma’rifatida deb bildi. Yaratgan asarlarida u ta’lim- tarbiyaga doir She’r va hikmatlardan misollar keltirib, ular orqali har bir inson o’z qalbining farmoyishiga ko’ra xayr- ergulikka intilishi, sun’iy obro’, shuhrat qozonish uchun muruvvat va sharofat ko’rsatmasligi kerakligni ta’kidlaydi Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asarida aqliy , axloqiy , mehnat, jismoniy va nafosat tarbiyasiga doir fikrlari katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. U insonni ulug’laydi. Uning fikricha, insonning ulug’ligi aql- idroki, so’zlash qobiliyati, bilimi, uquvi, hunarga egaligidadir. Adib o’quv va bilimni farqlaydi: o’quv tug’ma ravishda inson ruhiyatida mavjuddir, bilim esa o’qish- o’rganish va mehnat tufayli egallanadi. Agar ularning har ikkisi o’zaro birlashsa, insonning qadri ortadi: Zakovat qayerda bo’lsa, ulug’lik bo’ladi, Bilim kimda bo’lsa, buyuklik bo’ladi. ijtimoiy - p е dagogik faoliyat olib borish; d е viant xulqli bolalar bilan ijtimoiy - p е dagogik faoliyatni tashkil etish va olib borish malakalariga ega bo‘lishi k е rak. Ijtimoiylashtirish - 1) inson tomonidan jamiyatda muayyan vaqt oralig idaʼ qadriyatlar, axloqiy me yor, namuna va ko‘rsatmalarning o‘zlashtirilishi; 2) ʼ shaxsning turli ijtimoiy umumiylik (guruh, ijtimoiy institut, ijtimoiy tashkilot), ijtimoiy munosabatlar tizimiga integratsiyalashuvi. Shaxsning ijtimoiy o‘z - o‘zini aniqlashidan kelib chiqib, ijtimoiy munosabatlarning umimiy tizimida o‘z o‘rni va nuqtaiy nazari. Ijtimoiy pedagogika - 1) jamoatchilik tarbiya institutlari haqidagi fan; shaxsni shakllantirishga yo‘naltirilgan ta lim - tarbiya tizimi; 2) shaxsni ʼ ijtimoiylashtirish, jamiyat hayotiga tayyorlash muammolari bilan shug ullanadigan ʼ pedagogika fanining alohida tarmog i. ʼ 1.2. Sharq mutafakkirlarining pedagogik qarashlari Markaziy Osiyoda ibtidoiy jamoa davridagi bola tarbiyasi Tabiatning Oliy mahsuli , siymosi inson o’z aql-zakovati bilan o'zini himoya qiladigan mustaqil, erkin qilib yaratilgan. Shuning uchun tabiat hodisalari , jarayonlarini o'rganish ulardan yashash uchun oqilona foydalanish asosida insonlar sekin-asta madaniylashuvi, ijtimoiylashuvi asosida ma’naviy qadriyatlar shakllana boshlagan , rivojIana boshlagan. Ilk davrlarda ta'lim yoshlarga, ota-onalarning yashash uchun tabiatdan foydalanishi , uy-ro'zg’or yuritish, o'zaro va tabiatga munosabat axloqi , odobi sifatida shakllana boshlagan bo'lsa, bilimlar hajmi kengaya boshlagach ehtiyoj maxsus tarbiyachilarga ehtiyoj tug'ila boshlangan. Ma'lum qabila, ta'lim- tarbiya qoidalari majmuasi kontseptsiyalarida ko'p hollarda alohida kishilar tomonidan tüomillashtirilgan. Shuning uchun han ta'lim kontseptsiyalarida ma'lum muallifning nomi bilan bog'lanmaydi. Forobiy pedagogik qarashlarini, ta’lim- tarbiya haqidagi ta’limotini o’rganishda inson xislatlari o’g’risidagi falsafiy fikrlari nihoyat muhim ahamiyat kasb etadi. Forobiy o’zining falsafiy qarashlarida odamning tuzilishini, ruhiyatini, madaniy va ma’naviy olamini o’rganishga ahamiyat beradi. Uning ta’limotida, inson barcha boshqa jismlarda bo’lmagan qobiliyat va kuchga, ruhiy quvvatga, aql va so’zlash metod, texnologiya va vositalar, tadqiqotning ilmiy yangiligi va amaliy ahamiyati, olingan natijalar va ularning amaliyotga tadbig‘i, xulosar va takliflar. Shu bilan bir qatorda: - pedagoglar o‘z kasbiy faoliyati bo‘shliqlarni to‘ldirish ustida izlansin, o‘z ustida muntazam ishlasin; - ta’lim oluvchilar bilan Internet tarmoqlari yoki telegramm orqali bog‘lanib tursin, o‘z fani yuzasidan ularga muammoli vazifalarni taklif etib borsin hamda ularning bajarilishini nazorat qilsin; - hayotiy, turmush, fan, texnika va ishlab chiqarish bilan bog‘liq muammolarni hal etishga bag‘ishlangan ma’lumotlardan ularni ko‘proq xabardor qilsin; - bugungi kunda televidenie orqali efirga uzatilayotgan darslarni kuzatib borsin, ulardan tajriba olsin, ularni ko‘rishni ta’lim oluvchilariga ham taklif etsin; - ma’ruzalar slaydini yaratsin, ularda loyihalash va modellashtirishga e’tiborni qaratsin, bu o‘z navbatida ta’lim oluvchilarning bilimlarni puxta egallashlariga, yaxshi tushunishlariga, kelajakda kerakli ekanligini tasavuur etishlariga xizmat qiladi; - bugungi kunda o‘qitish shakllari, metodlari, vositalari va texnologiyalarini qanday takomillashtirish kerakligi haqida o‘ylasin, bu o‘z navbatida ta’lim oluvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini yanada oshirada, pedagogga bo‘lgan hurmat kuchayadi, o‘zaro ijobiy munosabat va hamkorlik vujudga keladi; - zamonaviy pedagogik texnologiyalar va ular asosida yaratilgan interfaol usullarni yaxshilab o‘rgansing, chunki ayrim pedagoglarimiz pedagogik texnologiyalarning maqsad va vazifalarini, uning tamoyillarini, qonuniyatlarini, машғулотини лойиҳалаш”. Замонавий таълим. 2016. №2. Б.25-29. 8. Мавлянов А., ва б.қ.лар. Ўқув машғулотларини ташкил этишда таълим технологиялари. Ўқув қўлланма. Тафаккур бўстони нашриёти. Тошкент, 2013. 142 б. 9. Мавлянов А., ва б.қлар. Педагогик технология тамойиллари асосида машғулот машғулотларини олиб бориш технологияси. Ўқув-услубий қўлланма.- Тошкент: Ворис, 2010. - 117 б. 10. Omonov, A. O. O., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O'RGANISHDA FRIGIYA PODSHOLIGINING O'RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5). 11. Turg’Unboyeva, M., & Haydarov, S. A. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA “O’TTIZ YILLIK URUSH” NING AHAMIYATI. Scientific progress, 1(5). 12. Karpenko M. Ta'limning yangi paradigmasi. XXI asr // Oliy. Rossiyada ta'lim. 2007. No 13. S. 93-98. 4. Axmetova D., Gurye L. Universitet o'qituvchisi va innovatsion texnologiyalar // Oliy. Rossiyada ta'lim. 2001. No 4. S. 138-145. umumllashtirish, xulosa chiqarish, amaliyotga joriy etish kabi) kabi omillarga deyarli e’tibor berilmasligi; - o‘quv dasturlari strukturasini yangilash va o‘zgartirish zaruriyati; - o‘quv jarayonini loyihalash mexanizmlarini kiritish zaruriyati; - pedagogik va axborot texnologiyalarining hamda mustaqil ta’limning to‘g‘ri talqin etilmaganligi; - foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxatiga yillar bo‘yicha chegara qo‘yilganligi va boshqalar. Yuqoridagi kabi kamchiliklarni barataraf etish bilan biz zamonaviy o‘quv dasturlarning yaratilishiga erishamiz. Buning uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirish lozim deb hisoblayman: - birinchidan, fan dasturining kirish qismida o‘qitiladigan fanning dolzarbligi va ahamiyati, uning maqsad va vazifalari, uning kelajakda nima kerakligini ochib berishga alohida e’tiborni qaratish lozim. Buni fanga tegishli hayotiy misollar, fan va texnologiyalar, ishlab chiqarish sohalarida erishilayotgan yutuqlarni inobatga olib yoritib berilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Bu albatta ta’lim oluvchilarda fanga bo‘lgan boshlang‘ich motivatsiyani uyg‘otishga, kelajakka bo‘lgan ishonch kurtaklarining yuzaga kelishiga yordam beradi; - ikkinchidan, bugungi kunda ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda katta o‘zgarishlar bo‘lmoqda. Respublikamizga xorijdan ko‘plab yangi texnika va texnologiyalar, investisiyalar kirib kelmoqda, qolaversa o‘zimizda ham ishlab chiqarilmoqda, yangiyangi korxona hamda ishlab chiqarish tashkilotlari barpo etilmoqda. Albatta ertaga - ta’lim oluvchining ijtimoiy va bilish faolligini ta’minlashga yo‘naltirilgan - shaxsiy-insonparvarlik; - o‘quv jarayonining texnologik darajasini to‘liq ifodalash, amalda joriy etishga yo‘naltirilgan – loyihalash; - mustaqillik, tashabbuskorlik, tadbirkorlik, hamkorlik, ijodkorlik kompetentligini shakllantirishga yo‘naltirilgan - muammoli o‘qitish; - ta’lim oluvchida ijodkorlik, yangilik yaratish qobiliyatini rivojlantirishga yo‘naltirilgan - evristik o‘qitishni e’tiborga olish. Pedagogik texnologiyalar asosida yaratilan interfaol usullar deb, bunda ta’lim oluvchining: - mustaqil va ijodiy ishiga yo‘naltirilgan - kichik guruhlarda ijodiy izlanish; - bilim doirasini, ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, ilmiy maqola, risola va kitoblar bilan tanishtirish orqali, bilim olish va fanga bo‘lgan qiziqishini orttirish, avval o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakasini yangi vaziyatlarda qo‘llash orqali yangi bilimlarni egallashiga yo‘naltirilgan - erkin fikrlash; - tinglash va muloqot qilish ko‘nikmasini, turli nuqtai nazardan tushunish malakasini rivojlantirish, bahsli masalalarni hal qilish, tahliliy mushohada yuritish va fikrlash layoqatini oshirish, o‘z fikrini shakllantirish mahoratini mustahkamlashga yo‘naltirilgan - tanqidiy tafakkur; - faoliyat, muloqat, hamkorlik, turli hayotiy hodisalarni boshdan kechirishga

O’zbekistonda ijtimoiy pedagogikaning rivojlanishi tarixi

Купить