O‘zbekistonda ijtimoiy sohada amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar mazmun va mohiyati - Sotsiologiya - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	3.1MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	16 Dekabr 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Sotsiologiya

Sotuvchi

Ulugbek

Ro'yxatga olish sanasi 16 Dekabr 2024

1 Sotish

O‘zbekistonda ijtimoiy sohada amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar mazmun va mohiyati

Sotib olish

O‘zbekistonda ijtimoiy sohada amalga
oshirilayotgan o‘zgarishlar mazmun va mohiyati

O’zbekistonda demokratik islohotlar amalga oshirilayotgan
hamda bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan bir davrda ijtimoiy
muammolarga alohida e’tibor qaratilmoqda. O’zbekistonnning o’z
tiklanish va taraqqiy etish yo’liga asoslangan tamoyillardan biri
ham bu kuchli ijtimoiy siyosatdir. Kuchli ijtimoiy siyosat deganda
“o’zbekistonning har bir fuqarosi millati, dini va e’tiqodidan qat’iy
nazar shaxs sifatida shakllanishi, o’z qobiliyatini namoyon etishi,
hayotini yanada farovon, munosib, ma’naviy boyroq qilishi uchun”1
zarur sharoitlarni yaratishga qaratilgan aholini ijtimoiy himoyalash
bo’yicha ijtimoiy kafolat va choralarning ta’minlanishi tushuniladi.
Fuqarolarga natijali ijtimoiy ko’makni ko’rsatish imkonini beruvchi
aholini ijtimoiy himoyalash tizimining vujudga kelishi ushbu
yillardagi ijtimoiy siyosatning tabiiy yutuqlaridan bo’lib hisoblanadi.

Mustaqillik yillari mobaynida mavjud real iqtisodiy va demografik
vaziyatni inobatga olgan holda bozor iqtisodiyoti sari bosqichma bosqich
o’tish asnosida aholini ijtimoiy himoyalash mexanizmi yaratildi. Dastlabki
bosqichlarida bu barcha aholini ijtimoiy himoyalanishini ta’minlovchi yo’li
bo’lib, u o’z o’rnida insonlar hayoti darajasining keskin ravishda tushib
ketishini oldini olish, mamlakatda turg‘unlikni saqlab qolish imkoniyatini
berdi. Islohotlarning chuqurlashib borishi barobarida aholiga manzilli
yordam ko’rsatilishiga katta e’tibor qaratildi. Barcha nafaqa va yordam
trurlari oilalarga berila boshlandi, bunda asosiy e’tibor kam ta’minlangan
oilalar, qariyalar va bolalarga qaratildi. Aholining turli qatlamlariga
differensial yondoshish zamonaviy ijtimoiy himoya tizimining o’ziga xos
tomonlaridan biridir.

O’zbekistonda ijtimoiy himoya tizimi rivojlanishining zamonaviy bosqichi
barqaror iqtisodiy o’sish, aholi hayoti tarzining sifat jihatidan yaxshilanilishiga
asoslangan. Hozirgi davrda aholining bandligini va xususan tadbirkorlik 1
Karimov I.A. О ‘zbekiston XXI asr b о ‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik
shartlari va taraqqiyot kafolatlari. M.: Drofa, 1997.B . 209. faoliyatini
rivojlantirish orqali iqtisodiy faolligini rivojlanishi ijtimoiy himoyalashning asosi
bo’lib xizmat qiladi. Mamlakat ijtimoiy siyosatining yana bir yutuqlaridan
bo’lib, ijtimoiy xizmat ko’rsatish tizimining vujudga kelishi, aholi bilan
ishlashda fuqarolarga natijali ijtimoiy ko’mak ko’rsatish imkonini beruvchi
zamoaviy usul va texnologiyalardan keng foydalanish hisoblanadi. Mahalliy
o’zini boshqarish organlari – xokimiyatlarda hududiy ijtimoiy xizmatlarni
ko’rsatish, ijtimoiy ish, ijtimoiy pedagogika va amaliy psixologiya sohasida
mutaxassislarni tayyorlash tizimining tashkil topishi va rivojlantirilishi
barobarida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish imkoniyati ortib boraverdi.

Zamonaviy o’zbekiston sharoitida aholiga ijtimoiy xizmat ko’rsatish tizimi
alohida shaxslar, oila yoki guruhlarning moslashuvi, ijtimoiy reabilitatsiyasiga
yo’naltirilgan ijtimoiy-gumanistik faoliyatning ma’lum bir uslubi tizimi sifatida
namoyon bo’ladi. O’tish davrining murakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarida
O’zbekiston o’z muhtoj fuqarolarining zarur yordam va ko’magini olishi
uchun xizmat qiladigan yangi ijtimoiy muassalar tizimini yaratish
imkoniyatiga ega bo’ldi. Qariyalar, bolalar, nogironlar haqida qayg‘urish
Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Vazirligi, jamoatchilik tarzida
o’zini boshqarish organlari (mahalla), IIV tomonidan amalga oshiriladi.
Bunday muassasalar tarkibiga turli toifadagi fuqarolarga ijtimoiy xizmat
ko’rsatish markazlari, aholiga psixologik-pedagogik yordam ko’rsatish
markazlari, voyaga yetmaganlar uchun ijtimoiy-reabilitatsiya markazlari, oila,
ayollar va bolalarga ijtimoiy yordam ko’rsatish boyicha hududiy markazlar va
b. kiradi.

Umuman, davlatimizning butun ijtimoiy siyosati shularning barchasiga
yo’naltirilgan. Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy ish bir-biri bilan chambarchas bog‘liqdir.
Ijtimoiy ish – bu ijtimoiy siyosatni amalga oshirishning o’ziga xos bir shakli bo’lsa,
ijtimoiy siyosat esa ijtimoiy ishning o’zagi, yo’nalishidir. Huquqiy, fuqarolik
jamiyatini shakllantirishning murakkab yo’lida mamlakatimiz usun yangi bo’lgan
faoliyat turini shakllantirish va rivojlantirish, kasbiy salohiyatli ijtimoiy ishchilarni
tayyorlash zamon taqozosidir. Ijtimoiy ish sohasidagi mutaxassislar faoliyatini tavsifi
ularga nisbatan talabning yuqoriligi haqida fikr yuritish imkonini beradi.
Respublikaning bozor iqtisodiyoti tizimiga kirishining o’zi ijtimoiy ishchilarga
nisbatan ehtiyoj paydo bo’lishini ta’minladi. Bundan tashqari, bugungi kunda
respublikadagi barcha faoliyat yurituvchi ijtimoiy boshqarish organlarida ijtimoiy
ma’lumotga ega bo’lmagan mutaxassislar ishlab kelmoqda. Ijtimoiy ishchilarni
mavjud boshqa turli ta’lim shakllari boyicha tayyorlanilishi respublikada davlat
ijtimoiy siyosati boyicha kadrlarni ta’minlash borasidagi muammolarning xal etilishi
imkonini beradi.

Har qanday sharoitda ham ta’rif o’zida qadriyatlar yo’nalganligini, ijtimoiy ishchi
yondoshadigan pozitsiyalar, ijtimoiy ish mohiyati to’g‘risidagi nazariyalar, masalan
mazkur kasbning jamiyatdagi roli yoki uning boshqa fanlar bilan aloqasi
to’g‘risidagi sotsiologik nazariyalarni aks ettiradi.
Shunday ta’riflardan birini keltirib o’tamiz: ijtimoiy ish – bu individu, guruh yoki
jamoatchiliklarga ijtimoiy hayotda o’zlarini namoyon etish boyicha imkoniyatlarini
kuchaytirish yoki tiklashga, ular uchun eng ma’qul ijtimoiy sharoitlarniya aratishga
kasbiy salohiyat bilan yordam ko’rsatishdan iborat bo’lgan faoliyatdir. Ijtimoiy
ishning maxsus nazariyalari ijtimoiy ishchilarning bajarayotgan ishlarini tavsiflab,
tushuntirish berish hamda baholashga harakat qiladi. Ijtimoiy ish nazariyasining
asoslari ko’pincha ijtimoiy fanlardagi kabi ketma-ketlik va o’zaro muvofiqlikda
namoyon bo’ladi. Nazariy g‘oyalar borasidagi aniq tasavvurlar ijtimoiy ishning
kasbiy tarkibi sifatida talqin etiladi, bu g‘oyalar ijtimoiy ishchilarning yetuk tarzdagi
fikr va munosabatlari hamda o’zini anglashlarining zarur tarkibi hisoblanadi.

Amaliyotda ham kasbiy faoliyatning o’ziga xosligini tushunish
nazariyaning asosiy maqsadi hamda insonlarga yordam ko’rsatishga
intiluvchan insonlar uchun hayotiy zaruriyatdir. Bundan tashqari ijtimoiy
ish o’z shakli va usullarida ko’p qirralidir. Ijtimoiy ishchilarning o’zlari o’z
kasblariga turlicha yondoshadilar, ba’zan uni taqdirlanish, frustratsiya,
xuzur-xalovat, afsuslanish, stress manbasi deb hisoblaydilar, lekin ulardan
ko’pchilik ish mobaynida qaysidir fikrda ikkilanishlarini, qayta tahlil qilib
ko’rishga, tanqidiy muhokama qilishga va har bir vaziyatni serqirra
muammo sifatida ko’rib chiqishga majbur bo’lishlarini ta’kidlaydilar. Bu
vazifalarni uddalay olish uchun ijtimoiy ishchi keng ma’noda salohiyatli
kasb ustasi, madaniyat, jamiyat va ijtimoiy guruhlarning o’zaro
munosabati masalalaridan xabardor inson bo’lishi kerak.

Shu bilan birga ijtimoiy ishchi boshqa maxsus bilimlarga ham ega bo’lishi zarur.
Ijtimoiy ishchilar faoliyatiga qoyiladigan umumiy ahl borayotgan talablar asosida
to’planib rivojlanib boraveradi. Vrach kasbiga o’xshagandek, bu yerda ham umumiy
tamoyillar va asoslar mavjuddir, lekin u yoki bu sohaga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchi
uchun maxsus ko’nikma, bilimlar ham talab etiladi. Ijtimoiy ish – multidissiplinar
kasb sohasi. Bu mijozga yordam ko’rsatish maqsadida ijtimoiy ishchi boshqa
mutaxassislik sohasi vakillari – vrach, pedagog, psixolog, militsiya xodimi bilan
o’zaro aloqadorlik tizimini shakllantiradi, deganidir. Boshqa tomondan ijtimoiy
ishchining o’zi ham maxsus kasbiy tayyorgarlikka ega bo’lganligi va ushbu
kasblarning ko’pchiligi bilan bog‘liq asosiy bilim va ko’nikmalarga ega bo’lgani
uchun ham universal mutaxassis hisoblanadi. Bu tarzdagi turli fanlarga oid
bilimlarga egalik birlamchi tashxisni amalga oshirishga yordam beradi, shuningdek
boshqa mutaxasislarga muammolarni ilg‘ashlariga imkon yaratish uchun xizmat
qiladi. Bu ijtimoiy ishchi boshqa mutaxassislarda bo’lgani kabi ijtimoiy ishchilarda
o’z shaxsiy usullari yo’q degani emas, albatta.

Masalan, amaliy psixologiya va ijtimoiy-psixologik ishda qo’llaniladigan
individual va oilaviy terapiya, ta’sir ko’rsatish ob’ekti hamda ijtimoiy o’zgarishlar
jarayoniga aralashishning “chuqurligi” bilan farqlanadi. Keng ma’noda ushbu
kasb millatning ijtimoiy o’zini anglashi, davlatning insonparvarligi va taraqqiy
etganligi darajasi, madaniylilik darajasini o’zida aks ettiradi. Ijtimoiy ish sohasi
doimo kengayib boraveradi, G‘arbda ham ijtimoiy ishchilarni mahalliy o’zini
boshqarish idoralarida, maktablarda, tibbiyot muassasalarida, oila va bolalarga
yordam ko’rsatish markazlarida, biznes va industriyada, ruhiy sog‘lomlashtirish
markazlari, korreksion muassasalar va xususiy amaliyotda uchratish mumkin.
Ijtimoiy muammolar aniq bir jamiyat doirasida belgilanadi. Munosabatlarning
mazmun va mohiyati madaniy-tarixiy va ijtimoiy-siyosiy sharoitlarga bog‘liq
bo’ladi. Ijtimoiy muammo sifatida belgilangan u yoki bu hodisa o’z o’rnida
madaniyat, ijtimoiy institut va jamiyatdagi munosabatlarning rivojlanishiga
ta’sir ko’rsatadi.

Amaliy ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy ma’murlar va tadqiqotchilar o’z shaxsiy
madaniyatiga egadirlar. Ularning reallik yoki reallikni barpo etilishi
haqidagi tasavvurlari, ular tomonidan ratsionallikning e’tirof etilishi, yoki
ongli va meyoriy talablarning talqini, shuningdek ijtimoiy muammolarga
nisbatan munosabati qisman odatga aylangan madaniy qadriyatlar va
meyorlarga borib taqaladi. Professional sifatida bu insonlar, aslo
o’zlarining “madaniy ko’zgu”lari doirasidagina ishlashlariga haqlari yo’q,
biroq tanqidiy va tahliliy yondoshuvlardan foydalangan holda qadriyatlar
tizimi, ijtimoiy deviatsiya va ijtimoiy muammolarni inobatga olishga
majburdirlar. Barcha toifadagi ijtimoiy ishchilarning kasbiy ixtisosligi
ulardan reallikni boshdan kechirish va talqin etishning turli xil usullari
haqida muntazam fikr yuritishlari va ongli munosabatda bo’lishlarini
talab etadi.

Har qanday ijtimoiy ishchining, ijtimoiy siyosatchi yoki tadqiqotchining jiddiy
vazifalaridan biri, bu nazariy va amaliy bilimlarni oshirish maqsadida izlanish
va muntazam ravishda o’z dunyoqarashini kengaytirish, haqiqatning ortida
nima turganligini o’rganishga nisbatan intilishidir. Faqat shu yo’l bilangina
muammo yoki muammo kompleksini tushunishning yangi vositalarini egallab
borish mumkin. Bu esa o’z o’rnida ijtimoiy ishda strategiyaning belgilanishiga
yordam beradi. Ijtimoiy ishning alohida ijtimoiy institut sifatida shakllanishi
jamiyatning tarixan rivojlanishi, ijtimoiy tuzilmaning va ijtimoiy kichik
tizimlarning o’zgarishi bilan shartlangandir. Urug‘doshlik munosabatlari
hukmronlik qilgan davrlarda ijtimoiy harakatlar bir-biriga qorishiq bo’lib, u
ham amaliy, ham taomil xususiyatga ega bo’ldi. U hox hosilni yig‘ish bilan, hox
toy yoki qondoshlik intiqomi bog‘liq bo’lmasin odatlar insoniy faoliyatni
tartibni yo’lga qoyish, uyg‘unlikka erishish, betartiblik, noturg‘unlik hosil
bo’lishining mohiyatini to’ldirib boradi.

Shuning uchun ham an’anaviy madaniyat jamiyat a’zolaridan doimo yozilmagan qonun-
qoidalarda e’tirof etilgan va nasliy jamoa meyorlari va qadriyatlariga muvofiq ravishda
ijtimoiy tartibni saqlab qolishga yo’naltirilgan harakatlarni talab qiladi. Jamiyatning
keyingi rivojlanishida ijtimoiylashuv va ijtimoiy ko’mak funksiyalarini oila o’z zimmasiga
oladi, keyinchalik esa maxsus ijtimoiy institutlar zimmasiga o’tadi. Shu jumladan ijtimoiy
ish instituti ham. Jamiyatning shunday ijtimoiy institutga nisbatan ehtiyoji ko’pgina
omillar bilan belgilanadi, ular orasida zamonaviy madaniyatlarga xos bo’lgan
shaxslararo ajralganlik, begonalashib ketish, oilalarda kechayotgan tuzilmaviy
o’zgarishlar yuqori ko’rsatkichni ko’rsatib kelmoqda. Jamiyatning ijtimoiy ishni institut
sifatida yetaklab borishga nisbatan tayyorgarligi ijtimoiy va davlat kichik tizimlari
maqsadlarining davlat qonunchiligi, konstitutsiyasi va siyosatining taraqqiy etganligida
aks etuvchi insoniyatning rivojlanishiga qarab yo’nalganligida namoyon bo’ladi. Inson
fikri, shunday qilib, qadriyatli va meyoriy tizimlarning ko’pqirraligi va tenghuquqliligini
anglash, ratsional yordam va ko’mak ko’rsatilishiga olib keluvchi qiyin vaziyatlarni
tushunish hamda hayrihox bo’lish orqali kechadi.

Ijtimoiy madaniy omillar ijtimoiy ishning mohiyati va turini belgilab beradi, ijtimoiy
istiqbollarni hamda ijtimoiy ish modellarining turli xil toifalarini ochib beradi. Ijtimoiy
ish o’z shakllari boyicha serqirra bo’lib, mutaxassislar orasida quyidagilarni ajratib
ko’rsatish mumkin: boshqaruvchilik darajasidagi ijtimoiy ishchilar, oila bilan ishlovchi
mutaxassislar, bola rivojlanishi boyicha mutaxassislar, individ yoki guruh bilan ishlash
boyicha psixoterapevtik va psixologik usullarga ixtisoslashgan ijtimoiy ishchilar, ijtimoiy
xizmat va agentliklar, boshpana (priyutlar), internatlar ijtimoiy ishchilari, tibbiyot
muassasalari tizimidagi ijtimoiy ishchilar, nogironlar bilan ishlovchi ijtimoiy ishchilar,
mehnat bandligi va migratsiyasi xizmati ijtimoiy ishchilari, armiyadagi ofitser-ijtimoiy
ishchilar, ijtimoiy pedagoglar – royxatni davom ettirish ham mumkin .
Ijtimoiy ishchi faoliyati turlarini sanab ko’rsatamiz: moliyaviy yordam, bandlik,
ko’nikmalarga o’rgatish, ruhiy sog‘lomlik boyicha jamoatchilik markazlari, oziq-ovqat
mahsulotlari va buyumlar bilan ta’minlash, tibbiy yordam, ijtimoiy ko’mak,
huquqlarining himoyalanishi, kommunal rejalashtirish, shuningdek o’zini mustaqil
ravishda himoya qilolmaydigan insonlar nomidan himoyalash.

Bu royxat, albatta, to’la emas. Lekin u ijtimoiy ish xizmatining jamiyatni turli darajada
mavjud bo’lgan ijtimoiy ishning − resurs va imkoniyatlari kamaygan immigrantlar,
qochoqlar, jamiyatdagi ozchilikni tashkil etuvchi millat vakillari, yokiirqiy va boshqa
sabab tufayli kamsitilish jabrdiydalari; − ishsizlar va ularning oilalari; − jismoniy va ruhiy
rivojlanishi mavjud bolalar va kattalar hamda ularning oilalari; − doimiy qarovga muhtoj
bo’lgan qariyalar; − o’z muammolarini mustaqil ravishda xal eta olmaydigan migrantlar
va ko’chib o’tganlar; − maktabdagi ta’lim bilan bog‘liq muammolarga ega bo’lgan bolalar
va ularning oilalari; − ljarohatlar yoki ular hayotidagi muhim hodisalar (nafaqaga chiqish,
yaqin insoning o’limi) bilan bog‘liq kuchli stressni kechirayotgan insonalar, uyidan
qochadigan bolalar va boshqalar. Ijtimoiy ij mijozi degan tushunchaning mohiyatini
tushunish uchun mazkur tushunchaning ikki semantik darajada rivojlanish jarayonini
tushunish lozim: birinchi darajasi o’z ichiga jamiyat va uning instituti tushunchasini o’z
ichiga olsa, ikkinchisi alohida ijtimoiy-psixologik vaziyat dinamikasini ochib beradi. Mijoz
(clienthood), bir tomondan ijtimoiy ishchiga yordam so’rab murojaat etgan va yordam
ko’rsatilayotgan individ, oila insonlar guruhi bo’lsa, boshqa tomondan mijoz deb
ataladigan insonning ijtimoiy-psixologik xolati tushuniladi.

Professional yordam ko’rsatilayotgan insonlarning marginal xolati bilan aniqlangan bu xolat,
odatda bola, katta yoshdagi inson, oila, guruh, jamiyat hayotidagi krizis vaziyat bilan bevosita
bog‘liq bo’ladi. Insonning yordam olishiga bo’lgan huquqini e’tirof etgan holda bu xolat
mijozning ijtimoiy ishchi bilan kelishuvini har ikki tomonning chiqib keta olmas doirasiga
aylantirib yuborish imkoniga ega bo’lgan “Men” obrazining ambivalentligi bilan tavsiflanib, o’z
muammosini mustaqil ravishda yecha olmasligini har doim isbotlayotgan iste’molchining
alohida ijtimoiy mavqe’i sifatida aks etadi. Mijozning ijtimoiy mavqe’ining belgilanishida
ijtimoiy ishning ekologik modeli sezilarli o’zgartirishlar kiritilishiga olib keladi, unda mijoz
ijtimoiy xizmatlarning buyurtmachisi sifatida ularning iste’molchilaridan va ushbu ta’sir
yo’naltirilgan shaxslardan farq qilishi mumkin. (Pinkus, Minaxanga qarang, 1993). Mazkur
tushunchalar tizimi nuqtai nazari boyicha maktab ijtimoiy ishchisi yoki uning tibbiy xodimi
bo’lishi mumkin, ijtimoiy xizmatlar iste’molchisi va harakatlar mo’ljali sifatida esa – aksentual
xulq-atvorni namoyon etayotgan bolaning oilasi tushuniladi. Mazkur misol Shvesiyadagi
bolalar va o’spirinlar uchun psixiatrik poliklinikasining amaliy tajribasidan olingan bo’lib,
bunda oila ta’sir ko’rsatish va xizmatlarni oluvchisi hisoblanadi. Poliklinikaga yo’llanma (remis)
maktab, maktabgacha ta’lim muasasasi yoki tuman ijtimoiy byurosi ijtimoiy ishchisi
tomonidan tuziladi.

Xizmatlar ko’rsatilayotgan shaxslarda mijozning ijtimoiy ishchi bilan o’zaro ijtimoiy
munosabatlarini tadqiq etishning bir usuli sifatida murakkablashib boruvchi tahlil usulini
qo’llagan holda mijozlilikning xissiy imkoniyatlari va ijtimoiy-psixologik mohiyati haqida
tasavvurlarini rivojlantirish mumkin. Bunda intervyuni shunday shakllantirish kerakki, toki
uni yordamida mijozlilikning ekzistensional fenomeni haqida ma’lumot olish hamda
maslahat berish, terapiya va kasbiy yordam amaliyotidagi salbiy va ijobiy tajribani tahlil
qila olish imkoni bo’lsin. Mijozlilikning dastlabki tushunchasi bilan cheklangan holda
mazkur hodisaning ijtimoiy tavsifiga alohida e’tibor qaratamiz. Bir tomondan ko’pgina
man’anaviy qadriyatlarning buzilishiga olib kelgan sobiq Sovet hududi jamiyatining global
ijtimoiy-iqtisodiy krizisi ishsiz, uysiz insonlar, qochoqlar sonining ortishiga olib kelmoqda.
Bu o’z o’rnida oilaning kabi boshqa ijtimoiy institutlar barqarorligining buzilishiga va
insonlar ruhiy hamda somatik sog‘lig‘i buzilishining ortishiga ta’sir ko’rsatmoqda. Shu
asnoda butun bir ijtimoiy guruh va mamlakatlarni ijtimoiy ish mijozi toifasiga kiritib
qoymoqda. Boshqa tomondan esa ijtimoiy qadriyatlarning insonparvarlashuvi jamiyatdagi
har bir insonning turli xil ijtimoiy va individual ehtiyojlarining qondirilishiga yo’naltirilgan
xizmatlarning rivojlanishiga olib keladi.

Shunday qilib, ijtimoiy ishda mijozlilk tushunchasini belgilash uchun mazkur tushunchaning
ikki darajada rivojlanishi jarayonini tushunmoq zarur. Mijozlar – bu 1rdam ko’rsatilayotgan
individ, oila, bir guruh insonlar hisoblanadi. Ular bir tomondan ijtimoiy ishchiga xizmatlar
uchun buyurtma bersa, ikinchi tomondan alohida ijtimoiy-psixologik holatga tushib
qoladilar. Bunday holat, odatda, bola, yoshi katta inson, oila, guruh, jamiyat hayotidagi
krizis vaziyat bilan chambarchas bog‘liqdir. Tarixan ijtimoiy ish insonlar va guruhlar orasida
mavjud adolatsizlik bilan kurashishga qaratilgan. Ijtimoiy ish gumanitar va demokratik
g‘oyalar asosida rivojlanib, u diskriminatsiya va resurslarning adolatsiz taqsimlanishiga
qarshi kurashga chorlagan. Adolatsizlikka qarshi kurashishga chorlash va demokratik
g‘oyalarning ilgari surilishi kabi asosiy holatlar bugungi kundagi ahloqiy kodeksning bir
qismini tashkil etadi (NASW 1996). Ijtimoiy ish nafaqat inson (yoki guruhdagi insonlar) balki
uning atrofidagi ijtimoiy muhitga yo’naltirilgan bo’lib, bunda uning atrofidagi ijtimoiy muhit
inson ehtiyojlari qondirilishida katta ahamiyatga ega ekanligini tan oladi (Compton i
Galaway 1994; Kirst-Ashman i Hull 1993; Germain i Gitterman 1996). Ijtimoiy ishchilar
nafaqat alohida insonlarga yordam ko’rstaishga harakat qiladilar, balki yanada kengroq
global darajada o’zgarishlarga erishishga intilishadi (Goldstein 1992).

Mazkur ikki tomonlama e’tiborning mavjudligi ijtimoiy ishchini boshqa yordamchi
kasblardan, masalan, insoniy ehtiyojlar bilan bog‘liq faoliyat bilan shug‘ullanuvchi, biroq
mazkur ehtiyojlar qondirilishini hal etishda tashqi qarshiliklarga ta’sir ko’rsata olish
imkoniyatiga ega bo’lmagan psixologiya va tibbiyotdan farqlanadi. Ijtimoiy ish himoyaga
muhtoj aholi guruhlariga yordam ko’rsatishga qaratilgan bo’lib, unda intervensiyalar ishlab
chiqilgan. Mazkur intervensiyalar inson huquqlari sohasi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Ijtimoiy ishdagi asosiy intervensiyalar Ijtimoiy ishda ijtimoiy ishchilar uchun bir qancha
intervensiyalar ishlab chiqilgan bo’lib, ular mazkur kasbning ikki yo’nalishini, ya’ni alohida
insonlarga yordam ko’rsatish va global o’zgarishlarga erishishga urinishlarini
qo’llabquvvatlashga yordam beradi. Mazkur intervensiyalar jabr-zulmga qarshi kurashib,
imkoniyatlar berish, kuchli tomonlar istiqbolini nazarda tutadi. Ushbu intervensiyalarni
tushunish orqali ijtimoiy ishchilar o’z kasbining inson huquqlari mavzusi bilan aloqasini
oson belgilab olish imkoniga ega bo’ladilar. Jabr-zulmga qarshi kurashishga da’vat […] Jabr-
zulm ko’rish alohida inson yoki guruhlarga nisbatan o’z vakolatidan noto’g‘ri foydalanish
yoki adolatsiz hukmronlik bilan bog‘liqdir. Jabrzulmning turli xil shakllari mavjud bo’lib, u
irqiy, etnik, sinfiy va jinsiy mansublik, yosh va jinsiy yo’nalganlik kabilarga asoslanadi.

Jabr-zulmning har qanday shakli o’zining nohaq munosabati turini va teng bo’lmagan kuchlar
tizimini hosil qilib, jabr-zulmning mazkur turining mavjud bo’lishi va davom etishi uchun imkoniyat
yaratadi. […] Muntazam ravishda zulmga tortilish, tashqi zulmkorning ko’rsatayotgan ta’siri inson
yoki bir guruh insonlar tomonidan o’zining salbiy obrazini o’zlashtirilishi barobarida zulmni
o’zlashtirib olinishiga ham olib kelishi mumkin. Insonlar ko’pincha bu kabi o’zlashtirilgan zulmga
qarshi jahl va g‘azab bilan munosabatda bo’ladilar. Bu kabi g‘azabning inson ongidan o’rin egallashi
o’zini badnom etuvchi yoki boshqa insonlarga nisbatan destruktiv ta’sir ko’rsatuvchi xulqning
shakllanishiga olib kelishi mumkin (Shulman, 1999). Ijtimoiy ishchilar zulmni keltirib chiqaruvchi va
qo’llab-quvvatlovchi individual va ijtimoiy munosabatlarni aniqlashi hamda qoralashlari zarur
(Pinderhugb.es 1989). […] Imkoniyatlar berish Ijtimoiy ishchilar tomonidan qo’llaniladigan va inson
huquqlari bilan bog‘liq bo’lgan intervensiyaning boshqa turi bu imkoniyatlar berishdir.
Intervensiyaning ushbu turi etnik, sinfiy mansubliligi, yoshi, kelib chiqishi, dini va jinsiy
yo’nalganligidan kelib chiqqan holda differensial munosabatda bo’lishga ta’sir etuvchi sharoit va
holatlarni tadqiq etilishiga qaratilgan. Bunday intervensiya mohiyati boyicha individual yoki
guruhiy zulm vaziyatiga javoban munosabatda bo’lishni da’vat etadi (Saleebey, 2002). Imkoniyatlar
berish jamiyatda insonga nisbatan qanday munosabatda bo’linishiga, shuningdek insonning o’zi
resurs va hokimiyatdan qanchalik foydalana olishiga asoslanadi. (Cowger 1994; Roche i Dewees 2001).

Teng bo’lmagan kuchga ega bo’lgan tuzilmalarning kamaytirilishi shu turdagi intervensiya uchun
yo’l ochib beradigan hamda fundamental asosni shakllantiradi (Solomon 1976; Gutierrez 1990;
Lee 1994; Simon 1994). Imkoniyatlar berish ikki o’zaro bog‘liq va interfaol dinamik jarayonlar
bilan tavsiflanadi (Cowger 1994). Shaxsiy planda mijozning yordam jarayoniga yo’nalishi
barobarida o’z shaxsiy hayoti yuzasidan ma’suliyat va nazoratni o’z zimmasiga olishi orqali yangi
vaziyatga qanday munosabat bilan qarashga o’rganadi, shu bilan hayotiy vaziyatining
yaxshilanilishi natijasida o’zlariga “mukofot” tariqasida yangi xulq shakllarini o’zlashtiradilar, bu
holat o’z mavqe’ini belgilashning klinik mohiyatini eslatadi (Cowger 1994:263). Bularning
barchasi imkoniyatlarga egalik bilan bog‘liqdir, chunki ularsiz o’z mavqe’ini belgilash bir muncha
murakkab kechardi. Masalan, agarda inson tibbiy xizmat olish va bu xizmat haqini to’lash uchun
iqtisodiy imkoniyatga ega bo’lmasa, u taqdirda bu insonga munosib tibbiy parvarish olish bilan
bog‘liq ehtiyojini qondirish birmuncha qiyinchilik uyg‘otadi. Ijtimoiy jihatdan vakolatlarga ega
bo’lish dinamikasi insonning tavsifi u yashayotgan sharoit kontekstidan ayri bo’lishi mumkin
emasligini taqozo etadi (Cowger 1994). Inson hulqi va uning o’ziga xos xususiyatlari boshqa
insonlarning ijtimoiy faollikdagi xulqi va xususiyatlari bilan bog‘liq (Falck 1988). o’z tashqi
ijtimoiy muhitida ahamiyatli rollardan biriga ega bo’lish uchun resurs hamda imkoniyatlarga ega
bo’lgan inson o’ziga kerakli bo’lgan natijalarga shunchalik oson erishishi mumkin bo’ladi.

slayd

Sotib olish