O‘zbekistonda kimyo majmuasi va uning rivojlanishi - Kimyo - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	540.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	15 Dekabr 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

7 Sotish

O‘zbekistonda kimyo majmuasi va uning rivojlanishi

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mavzu: O‘zbekistonda kimyo majmuasi va uning rivojlanishi
Mundarija
Kirish ........................................................................................................................................................ 3
I BOB. O‘zbekistonda kimyo sanoati tarmoq tarkibi ................................................................................ 5
1.1.O‘zbеkistonda kimyo sanoati va kimyo mahsulotlari resurs bazasi ................................................... 5
1.2.«О‘zkimyosanoat» AJ О‘zbekiston Respublikasi kimyo sanoati tizimining ajralmas korporativ
tuzilmasi ................................................................................................................................................ 18
II BOB. O‘zbekistonda kimyo sanoati rivojlanish istiqbollari .................................................................. 23
2.1. О‘zbekiston kimyo sanoatning mavjud va prognoz salohiyati ......................................................... 23
2.2. O‘zbekistonda kimyo sanoati rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari ................................................ 29
Foydalanilgan adabiyotlar ...................................................................................................................... 35
Ilovalar ................................................................................................................................................... 37
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi zamon texnologiyalarining rivojlanishi,
ehtiyojlarni ortishi, istimolchilar uchun zarur bo‘gan oziq ovqat, sanoatidagi
muammolar, harbiy nizolar, xomashyoni yetishmasligi, yashash sharoitining
yaxshilanib borishi kimyo mahsulotlariga bo‘lgan talablarni ortishiga va kimyo
sanoatiga bo‘lgan etiborni yanada kuchaytirishga sabab bo‘lmoqda.
“Kimyo sanoati korxonalarini yanada isloh qilish va moliyaviy
sog‘lomlashtirish, yuqori qo‘shilgan qiymatli kimyoviy mahsulotlar ishlab
chiqarishni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Prezident qarori (PQ–4992-
son, 13.02.2021 y.) qabul qilindi.Qarorga ko‘ra, kimyo sanoatini transformasiya
qilishning uzoq muddatli asosiy muhim yo‘nalishlari belgilandi.
2021 yildan yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratishda asosan xususiy,
shu jumladan xorijiy investorlar va texnologik sheriklarni jalb qilishni nazarda
tutuvchi “Kimyo va gaz-kimyo sanoatida texnologik klasterlarni yaratish bo‘yicha
ochiq hamkorlik dasturi” joriy etildi.
Qaror bilan quyidagilar tasdiqlandi:
O‘zbekistonning 2021–2023 yillarga mo‘ljallangan investisiya dasturiga
kiritilgan va amalga oshirish muddatlari jadallashtiriladigan investisiya
loyihalarining ro‘yxati;
umumiy qiymati 1 176 mln AQSh dollarga teng, shundan 700 mln AQSh
dollari to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investisiyalar va kreditlar hisobidan
moliyalashtiriladigan 2021–2025 yillarda kimyo korxonalarida ishlab chiqarishni
diversifikasiya qilish, mavjud xomashyo bazasidan samarali foydalanish orqali
yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan kimyoviy mahsulotlarning yangi turlarini
ishlab chiqarishni tashkil etishga qaratilgan 16 ta yangi investisiya loyihalari
ro‘yxati.
Qarorga ko‘ra, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash va
tarmoqlararo kooperasiyani tashkillashtirish, eksportbop va import o‘rnini
bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni nazarda tutuvchi xususiy va xorijiy
investorlar ishtirokida amalga oshiriladigan loyihalarga ustuvorlik beriladi.
3

Shuningdek, 2024 yilga qadar “O‘zkimyosanoat” AJ korxonalarida ishlab
chiqarish va boshqaruv jarayonlarini, moliyaviy, xo‘jalik va tashkiliy faoliyatni
boshqarish va monitoring qilish, ishlab chiqarilgan tovarlarni sotish, etkazib berish
va ulardan foydalanishni nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimi joriy
qilinadi.
Kurs ishining maqsadi. O‘zbekiston kimyo sanoati rivojlanish shart
sharoitlarini o‘ganish va tendensiyalarini tahlil qilish natijasida kimyo sanoatini
rivojlaniah xususiyatlarini ochib berish va istiqbollarini ko‘rib chiqish.
Kurs ishining vazifalari. Qo‘yilgan maqsadga erishish uchun quyidagi bir
nechta vazifalarni belgilab oladi.
- O‘zbekiston kimyo mahsulotlari resurs bazasini o‘rganish va tahlil qilish.
- Kimyo sanoati tarmoq tarkibini yoritib berish.
- O‘zbekistonda kimyo sanoatini iqtisodiyotdagi o‘rni va rivojlanish shart
sharoitlarini o‘rganish.
- O‘zbekistonda kimyo sanoati tendensiyalari va dinamikasini o‘rganish.
- Istiqbol ko‘rsatgich va loyihalar orqali O‘zbekistonda kimyo sanoati
rivojlanishini ustuvor yo‘nalishlarini belgilab olish.
Kurs ishining obyekti . Ishning obyekti O‘zbekistonda kimyo mahsulotlari
resurs bazasi va kimyo sanoati salohiyati tadqiqot obekti sifatida olindi.
Kurs ishining predmeti. Ishning predmeti O‘zbekistonda kimyo sanoati
rivojlanish xususiyatlari, shart sharoit va yo‘nalishlar tadqiqot predmeti sifatida
olindi.
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to‘plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o‘rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli
ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo‘yilgan
maqsadga erishishi uchun to‘plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va
elektron manzillari keltirildi.
4

I BOB. O‘zbekistonda kimyo sanoati tarmoq tarkibi
1.1.O‘zb е kistonda kimyo sanoati va kimyo mahsulotlari resurs bazasi
Kimyo sanoati og‘ir sanoatning asosiy tarmog‘i bo‘lib, xalq xo‘jaligida
ahamiyati kattadir. O‘zb е kiston kimyo sanoati ancha yaxshi taraqqiy etgan bo‘lib,
hozirgi zamonga mos kimyo mahsulotlarini ishlab chiqariladi, plastmassalar, sun'iy
tola va sint е tik kauchuk, lak-bo‘yoqlar, kislota va ishqorlar, dori-darmonlar,
shuningd е k ko‘plab kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqaradi. Hozirgi vaqtda kimyo
sanoati mahsulotlariga bo‘lgan talab kundan kunga ortmoqda, shuning uchun
R е spublikada bu sanoat tarmog‘ini rivojantirishga juda katta e'tibor b е rilmoqda.
Bu sanoatni rivojlantirish uchun O‘zb е kistonda ham Osiyo mamlakatlari singari
katta manbalarga egadir, ayniqsa gaz, n е ft, gaz kond е nsatlari, el е ktr quvvati,
ko‘mir, sanoati va qishloq xo‘jaligi chiqindilari, min е ral xom ashyolar hamda
m е hnat r е surslari juda ko‘pdir.
Hozirgi kunda O‘zbekistonda kimyo sanoatini barpo etish va uni
rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan xomashyo bazasi va shart-sharoitlar hammasi
yetarli darajada mavjud bo‘lgan bo‘lsa ham kimyo sanoati nisbatan ancha kech
paydo bo‘ldi.
O‘zbekistonda organik kimyo sanoati boshqa sanoat tarmoqlariga qaraganda
juda tez sur’atlar bilan rivojlandi. Organik kimyo sanoatining xomashyosi asosan,
ko‘mir, neft, gaz, yog‘och chiqitlaridir. Bizda ayniqsa, gaz, ancha katta neft va
ko‘mir zahiralari ham bor. Mana shu ashyolar respublikamiz organik kimyo
sanoatining paydo bo‘lishi va rivojlanishiga sabab bo‘ldi.
Kimyoviy tolalar va iplar (polimerlar) ishlab chiqarish ham respublika
kimyo sanoatining endi rivojlanib kelayotgan tarmoqlaridan biridir. Uning
rivojlanishiga gaz sanoatidagi o‘sish ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Mazkur tarmoq
mahsulotlaridan-Chirchiq "Elektrokimyo sanoati" ishlab chiqarish birlashmasida
kaprolaktom (yillik quvvati 80 ming t.), Farg‘ona kimyo tolalar zavodida atsetat
iplar, "Navoiyazot" birlashmasida nitron akril tolalari (yiliga 40 ming t.),
"Farg‘onaazot" birlashmasida sellyuloza atsetati (yillik quvvati 42 ming t.) ishlab
chiqariladi.
5

1-rasm. Farg‘ona azot birlashmasi
Mineral o‘g‘itlar - O‘zbekiston kimyo sanoatining asosiy mahsulotidir.
Tarmoq korxonalarida respublika qishloq xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan ammofos,
ammiak silitrasi, superfosfat, karbamid, suyultirilgan ammiak ishlab chiqariladi.
Chunonchi, Chirchiq elektrokimyo kombinati, Farg‘ona azotli o‘g‘itlar, Navoiy
kimyo birlashmalarida - azotli o‘g‘itlar, Qo‘qon superfosfat zavodi, Samarqand
kimyo zavodi, Olmaliq "Ammofos" birlashmasida - ammofos, oddiy va
ammoniylashgan superfosfat, quruq ammoniy kabi fosforli o‘g‘itlar ishlab
chiqariladi 1
.
Respublika kimyo sanoati korxonalari bir yilda 2,8 mln. t. azotli, 1,2-1,3
mln.t. fosforli o‘g‘itlar ishlab chiqarish quvvatiga ega. Mamlakat o‘zining mineral
o‘g‘itlarga bo‘lgan ehtiyojini to‘la qondiradi va ma’lum qism (o‘rtacha yiliga 26-
30 mln. AQSH dollariga teng miqdorda) o‘g‘itni chetga eksport qiladi. Biroq,
O‘zbekistonda kaliyli o‘g‘it ishlab chiqarilmaydi. Shuning uchun Qashqadaryo
viloyatidagi kaliy tuzlari negizida Tubagatan kaliy zavodi qurilmoqda.
1
1. Алаев Э.Б.Социально-экономическая география. Понятийно-терминологический словарь. – М.:
Мысль, 2013.
6

Soda sanoatining Markaziy Osiyodagi yagona bo‘lgan korxonasi Qo‘ng‘irot
soda zavodi bo‘lib, uning yillik loyiha quvvati 210 ming t. soda.
Gidroliz korxonalariga Farg‘ona furon birikmalari, Yangiyo‘l biokimyo,
Andijon gidroliz zavodlari kiradi. Asosiy xom ashyo-chigit shulxasi, sholi
qibig‘idan texnik etil spirti, furfurol, ozuqa achitqilari (xamirturush), furil spirti va
boshqa mahsulotlar olinadi. O‘tgan asrning 90-yillari boshidan bu zavodlarda
g‘alladan oziq-ovqat (etil) spirti ishlab chiqarish o‘zlashtirildi. Hozirda oziq-ovqat,
tibbiyot, atir upa va boshqa sanoat tarmoqlarini respublikaning o‘zida ishlab
chiqarilgan spirt bilan ta’minlash imkoniyati yaratilgan.
Respublikada plasmassa va propilen mahsulotlarini qayta ishlovchi
(Ohangaron "Santexlit", Jizzax plastmassa quvurlari zavodi), turli xil lok-bo‘yoq
mahsulotlari (Toshkent lok-bo‘yoq zavodida), ro‘zg‘or kimyosi tovarlari
("O‘zro‘zg‘orkimyo" birlashmasi, Olmaliq ro‘zg‘or kimyo zavodi, Namangan
kimyo zavodi), Toshkent yog‘moy kombinati tarkibida sintetik yuvish vositalari
zavodi ishlab chiqaradigan yirik korxonalar ishlab turibdi. Yiliga 125 ming t.
polietilen plyonkasi va boshqa mahsulotlar ishlab chiqaradigan Sho‘rtan gaz-
kimyo majmuasi qurilmoqda.
O‘zbekiston kimyo sanoati korxona va birlashmalarida Xitoy, AQSH,
Yaponiya, Germaniya va Italiya firmalari bilan hamkorlikda mahalliy xom
ashyolardan yangi-yangi mahsulotlar ishlab chiqarish, sanoat chiqindilarini qayta
ishlashni avtomatlashtirish, kimyo sanoatining eksport imkoniyatini kengaytirish,
qo‘shma korxonalar qurish sohasida juda katta ishlar amalga oshirilmoqda.
Jumladan, Qizilqum fosforit kombinati (quvvati 210 mln. tonnalik), Qo‘ng‘irot
kaustik soda zavodi, Tubatagan kaliy o‘g‘itlar zavodi hamda ko‘pgina qo‘shma
korxonalar jadal sur’atlar bilan qurilmoqda.
7

2-rasm. Qo‘ng‘irot kaustik soda zavodi
Hozirgi paytda respublikamizda jami 36 ta kimyo va neft kimyosi sanoati
korxonalari, 3 ta qora metallurgiya sanoati korxonasi, 9 ta chinni va shisha
buyumlari sanoati korxonalari, 13 ta yoqilg‘i sanoati korxonalari ishlab turibdi.
Kimyo sanoati tarmoq tarkibi .
Mamlakatimiz sanoatida tarmoqlar turli darajadagi mavqeni egallaydi.
Sanoat tarmoqlari orasida qishloq xo‘jaligi xom ashyosini qayta ishlovchi va
agrosanoat majmuiga xizmat ko‘ rsatuvchi tarmoqlar an'anaviy ravishda yetakchi
o‘rinda turadi. Bular kimyo sanoati, paxta tozalash, shoyi to‘qish, konserva, yog‘-
moy va boshqa sanoat tarmoqlaridir. Kimyo va neft kimyosi, mashinasozlik,
elektronika, energetika, qora va rangli metallurgiya, yengil va qurilish materiallari
sanoati keyingi yillarda jadal sur'atlarda rivojlanayapti.
Kimyo sanoatiga ixtisoslashgan korxonalar energetik, oltin qazib olish,
kimyo sanoati uchun mineral o‘g‘itlar, organik va noorganik moddalar, sun'iy
tolalar, polimer materiallar, kimyo reagentlari, o‘simliklarni himoya qiluvchi
kimyoviy vositalar ishlab chiqaradi .
Kimyo sanoati tarmoq tarkibiga quidagi bir qancha tarmoqlar kiradi.
Bular:
8

- kon-kimyo xom ashyosi( fosforitlar, tabiiy tuz, soda, agrokimyo xom
ashyosi, sulfat, kaliy, osh tuzi konlari);
- asosiy kimyo mahsulotlari (ammiak, noorganiq kislotalar, ishqorlar, mineral
o‘g‘itlar, soda, xlor va xlorli mahsulotlar, suyultirilgan gazlar va b);
- plastmassa va sintetik smolalar, shisha-plastiklardan materiallar va buyumlar
yasash;
- O‘simliklarni kimyoviy himoyalash vositalari(defoliant, desikat, gerbitsid,
insektitsid, fo‘ngitsidlar) ;
- Oltingugurt kislotasi;
- Kimyoviy tola va iplar( atsetat iplar, kaprolaktam , akril tolalari, sellyuloza
atsetati );
- lok-bo‘yoq materiallari, sintetik bo‘yoqlar;
- kimyoviy reaktivlar;
- fotokimyo mahsulotlari;
- maishiy kimyo tovarlari va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari;
Kimyo sanoatining tarmoqlari ichida asosiy kimyo mahsulotlari tarmog‘i
asosiy ulushga ega. Respublikada qishloq xo‘jaligi uchun zarur bo‘lgan ammofos,
ammiak selitrasi, ammoniy sulfat, superfosfat, karbamid, suyultirilgan ammiak,
shuningdek, samarador murakkab azotli va fosforli o‘g‘itlarni ishlab chiqarish
yo‘lga qo‘yilgan. "Elektrkimyosanoat" AJ (Chirchiq), Farg‘ona "Azot" ishlab
chiqarish birlashmasi asosiy turdagi azotli o‘g‘itlar, "Qo‘qon superfosfat zavodi"
AJ, Samarqand kimyo zavodi, Olmaliq "Ammofos" AJda ammofos, oddiy va
zamonaviylashgan superfosfat, qumoq ammfos kabi fosforli o‘g‘itlar ishlab
chiqariladi 9
.
Sulfat kislotasi kimyo sanoati tarmoqlari uchun muhim xom ashyodir.
Respublikada sulfat kislota ishlab chiqaradigan yirik quvvatlar Olmaliq
"Ammofos" AJ, Samarqand kimyo zavodi, Navoiy kon-metallurgiya konbinati,
Olmaliq konmetallurgiya konbinatida barpo etilgan 10
. O‘zbekistonda kimyo sanoati
mahsulotlarini ishlab chiqaradigan korxonalar soni yildan yilga oshib bormoqda.
9

1-jadval
O‘zbekistonda kimyo sanoati tarmoqlarida ishlab chiqarish quvvatlari 2
.
Tarmoqlar Korxona va zavodlar nomi Tashkil
topgan vaqti Yillik quvvati
1. Mineral o‘g‘itlar
-azot Chirchiq elektrokimyo kombinati,
Farg‘ona azotli o‘g‘itlar, Navoiyazot
AJ 1940-yil
1962-yil
1964-yil 2.8 mln tonna
-fosforli o‘g‘itlar (fosforit,
superfosfat ammofos, quruq
ommoniy) "Qo‘qon superfosfat zavodi" AJ,
Samarqand kimyo zavodi, Olmaliq
"Ammofos" AJ 1946-yil
1957-yil
1969-yil 1,3 mln tonna
Qizilqum fosfarit 1998-yil
-kaliy Dehqonobod 200ming tonna
2.Kislotalar -Sulfat kislota
Chirchiq elektrokimyo kombinati,
Olmaliq "Ammofos" korxonalari,
Navoiy va Olmaliq konmetallurgiya 1940-yil
1969-yil
1958-yil 1 mln tonna
-karbon kislota Andijon biokimyo z-di Yangiyo‘l
biokimyo. 1994-yil
1952-yil 4 ming tonna
-kuchsiz azot kislotasi Chirchiq elektrokimyo kombinati 1940-yil *
3. O‘simliklarni himoya
qilishning kimyoviy vositalari
- magniy xlorat defolianti Farg‘onaazot 1965-yil *
- gerbitsidlar va' insektitsidlar Navoiy "Elektrokimyo zavodi" AJ 1960-yil *
4. Kimyoviy tolalar va iplar
- kaprolaktom Chirchiq "Elektrokimyo 1940-yil 80 ming t
- atsetat iplar Farg‘ona kimyo tolalar zavodida 1959-yil
- nitron akril tolalari Navoiyazot" birlashmasida 1974-yil 40 ming t
- sellyuloza atsetati Farg‘onaazot 1965-yil 42 ming t.
5. Maishiy kimyo
mahsulotlari -etil sperti
Andijon biokimyo z-di" AJ
"Qo‘qonspirt" AJ "Yangiyo‘l
biokimyo z-di" AJ 1994- yil
1995- yil
1996- yil 915 ming dal
1800 ming dal
915 ming dal
6. Rezinamahsulotlari -
shinalar "O‘zbekrezinatexnika" birlashmasi 1992-yil 1,7 mln dona
7.Soda sanoati Qo‘ng‘irot soda zavodi 2006- yil 210 ming t.
8 . Plasmassa va propilen
mahsulotlarini Ohangaron "Santexlit",
"Jizzaxplastmassa" AJ
1972-yil *
O ‘ zbekiston bugungi kunda kimyo mahsulotlari ishlab chiqash quvvati
yuksak bo ‘ lgan ko ‘ pgina korkona va zavodlar barpo etilgan . O ‘ zbekistonda
birinchi kon Sho ‘ rsuv oltingugurt koni hisoblanadi . Keying yillarda birin keyin
kimyo sanoati korxonalari barpo bo ‘ la boshladi . Bu korxonalarni 1- jadvalda
2
Manba: Foydalanilgan adabiyotlar asosida muallif tomonidan tuzilgan.
10

ko ‘ rishimiz mumlin . Mineral o ‘ gitlar ishlab chiqarish 2011- yil 1,2 mln tonna
tashkil etgan bo ‘ lsa , mineral o ‘ gitlar orasida birgina azot ishlab chiqarish sanoat
quvvati 2,8 mln tonnani tashkil etadi . Kimyoviy tola va iplar ishlab chiqarish 2011-
yilda 16,2 ming tonnani tashkil etgan bo‘lsa, bu sanoat tarmog‘ini quvvati 180
ming tonnani tashkil etadi. Bu kimyo tavarlarini hajmini oshirishga qaratilgan bir
qancha chora tadbirlar olib borilmoqda . Bu borada Prezidentimiz I . A .
Karimovning 2007 yil 12 noyabrda qabul qilingan « Ichki tarmoq va tarmoqlararo
sanoat kooperatsiyasini yanada kuchaytirish chora - tadbirlari to ‘ g ‘ risida » gi
farmoni ijrosini ta ' minlash doirasida hamda 2010 yil 23 martda imzolangan «2010
yilda sanoat kooperatsiyasi asosida tayyor mahsulotlar , butlovchi buyumlar va
materiallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish Dasturi to ‘ g ‘ risida » gi qarorlarini
misol keltirsak mubolag ‘ a bo ‘ lmaydi . 3
Mineral o ‘ g ‘ itlar ishlab chiqarish bo ‘ yicha yana bir ulkan quvvatlardan
« Navoiyazot » OAJ bo ‘ lib , u o ‘ z faoliyatini 1964 yilda mineral o ‘ g ‘ itlar ishlab
chiqaruvchi zavod sifatida boshlagan .
Hozirgi vaqtda « Navoiyazot » ochiq aksiyadorlik jamiyati sanoatning turli
sohalarida ishlatiladigan 60 dan ortiq tovar mahsulotlarini chiqaradigan
O ‘ zbekiston kimyo sohasining eng yirik korxonasi hisoblanadi . « Navoiyazot » OAJ
mahsulotlariga talab nafaqat O ‘ zbekistonda , balki yaqin va uzoq xorijda ham
mavjuddir .
Rivojlangan infratuzilma va yuqori malakali mutaxassislarning mavjudligi ,
korxonaga o ‘ tgan asrning 90- yillari og ‘ ir damlariga qaramay sohadagi yetakchililik
o ‘ rnini saqlab qolishga va kelgusida rivojlanishiga yordam berdi . « Navoiyazot »
OAJ bugungi kunda ko ‘ plab muhim ishlab chiqarish vazifalarini bajara oladigan
o ‘ nlab sexlardan iborat bo ‘ lgan yagona sanoat mexanizmi hisoblanadi . Bu
korxonani ishlab chiqarish tarmoqlarini 2- jadvalda ko ‘ rish mumkin .
2- jadval
3
1. Алаев Э.Б.Социально-экономическая география. Понятийно-терминологический словарь. – М.:
Мысль, 2013.
11

« Navoiyazot » OAJning ishlab chiqarish tarmoq tarkibi 4
Ishlab chiqarishlarning nomlanishi Ishga
tushirilgan yili Faoliyat ko‘rsatayotgan
quvvati
«Ammiak-IJI» ishlab chiqarishi 1964 yiliga 370 ming tn.
«Ammiak -Ш» ishlab chiqarishi 1971 yiliga 180 ming tn.
Ammiakli selitra ishlab chiqarishi I-II navbati 1964 yiliga 350 ming tn.
Ammiakli selitra ishlab chiqarishi III navbati 1971 yiliga 600 ming tn.
Azot kislotasi ishlab chiqarishi II navbati 1965 yiliga 390 ming tn.
Azot kislotasi ishlab chiqarishi III navbati 1971 yiliga 480 ming tn.
Organik birikmalar ishlab chiqarishi 1969 10 dan ortiq mahsulot
turlari
«Nitron» ishlab chiqarishi 1983 yiliga 23 ming tn.
«Kaustik soda va kam tonnali kimyoviy mahsulot»
ishlab chiqarishi 1976 20 dan ortiq mahsulot
turlari
Azot-fosforli o‘g‘it AFO‘ ni ishlab chiqarishi
2010 yiliga 180 ming tn.
Texnikaviy tiomochevina ishlab chiqarishi 1987 yiliga 1400 ming tn.
Korxonada mahsulot sifatini yaxshilash, atrof-muhit muhofazasi, asosiy
ishlab chiqarishlarni qayta qurish, innovatsiyalarni tadbiq qilish, korxona
xodimlarini ijtimoiy himoya qilish, kadrlarni tayyorlash sohasida aniq maqsadga
yo‘naltirilgan siyosat o‘tkazilmoqda. Bunday siyosat ishonchli kelajak garovi deb
hisoblasak xato bo‘lmaydi. Korxona tomonidan taklif etilayotgan mahsulotlar
assortimenti doimo kengayib bormoqda. Bugunki kunda bu ayollar va bolalar
uchun mo‘ljallangan yuqori sifatli gigiyenik mahsulotlardir. Ayni paytda «Navoiy
Hunan Pulp» mahsulotlari assortimenti quyidagi savdo markalari bilan taqdim
etilmoqda: «Pannolino»tagliklari, «Dream Soft» gigienik matolari 5
.
O‘zbekistonda soda sanoatining Markaziy Osiyo mamlakatlarida yagona
bo‘lgan korxonasi Qo‘ng‘irot soda zavodi qurilishi 1995 yildan boshlandi (yillik
4
Manba: http://www.navoiyazot.uz/uzb/progress.html
5
http://www.navoiyazot.uz/uzb/Drogress.html
12

loyiha quvvati 210 ming t soda) va 2004 yilda ishga tushirildi. Mamlakatimiz
Prezidenti Vazirlar Mahkamasining 2009 yil yakunlariga bag‘ishlangan majlisida
Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida mamlakatimizda mahsulot eksport
qiladigan korxonalarni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, ularning eksport
salohiyatini mustahkamlash muhim ahamiyat kasb etayotganini alohida ta'kidladi.
O‘tgan yili mazkur korxonada ishlab chiqarilayotgan kalsiylashtirilgan sodaning
eksport hajmi rejaga nisbatan qariyb 5 barobarga o‘sdi. Joriy yilda bu boradagi reja
30 ming tonnani tashkil etadi va mahsulotlar asosan MDH mamlakatlariga
yetkazilib beriladi.
Ichki bozorda Qo‘ng‘irot soda zavodining asosiy iste'molchilari «Kvars»,
«Asl oyna», «Urganchyog‘», Buxoro neftni qayta ishlash zavodi, Navoiy kon-
metallurgiya kombinati. Korxona bugun respublikamizning kalsiylashtirilgan
sodaga bo‘lgan ehtiyojini to‘liq qoplab qolmay, xorijga ham mahsulot
chiqarayapmiz.
O‘tgan 2009 yilda jami 76 ming tonnadan ko‘proq kalsiylashtirilgan soda
ishlab chiqarilib, o‘sish sur'ati 108,1 foizni tashkil etdi. Joriy yilda esa jamoamiz
90 ming tonna mahsulot ishlab chiqarish uchun mehnat qilyapti.
Prezidentimizning Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo‘llab-
quvvatlash, ularning barqaror ishlashini ta'minlash va eksport salohiyatini oshirish
dasturi to‘g‘risidagi Farmoni ijrosini ta'minlash maqsadida korxonada mahsulot
tannarxini kamaytirishga e'tibor qaratilmoqda. Unga ko‘ra, 2009 yilda ishlab
chiqarilgan mahsulot tannarxini o‘rtacha 5,1 milliard so‘mga kamaytirish kutilgan
edi. Amalda esa bu ko‘rsatkich 6,5 milliard so‘mni tashkil etdi.
Bugungi kunda zavod mahsulotlariga xorijda talab oshib bormoqda.
Natijada 2009 yilda 31.2 ming tonna, ya'ni 5,54 million AQSh dollari miqdorida
kalsiylashtirilgan soda xorijga eksport qilindi. Ma'lumki, 2009 yilning 20-26
oktyabr kunlarida Toshkent shahrida o‘tkazilgan Xalqaro sanoat yarmarkasi va
kooperatsiya birjasi doirasida ichki iste'molchilar bilan 23,1 milliard so‘mlik,
eksport bo‘yicha esa qiymati 2,6 million AQSh dollarga teng shartnomalar
13

tuzildigan edi 6
.
O‘simliklarni himoya qilishning kimyoviy vositalari (defoliant, desikat,
gerbitsid, insektitsid, fo‘ngitsidlar) Farg‘ona "Azot" ishlab chiqarish birlashmasida
(1965 y.dan, magniy xlorat defolianti), Navoiy "Elektrokimyo zavodi" AJ (1960
yildan, gerbitsidlar: nitran, kotoraya, bronotak, insektitsidlar: fozalon, treflan va b.)
ishlab chiqariladi. Respublika qishloq xo‘jaligida o‘simliklarni kasallik va
zararkundalardan kimyoviy himoya qilishda ko‘llaniladigan oltingugurt kukuni
Sho‘rsuv kon-kimyo korxonasida hamda Muborak va Sho‘rtan gaz komplekslarida
ishlab chiqariladi.
Kimyoviy tolalar va iplar xilma-xil xalq iste’moli tovarlari ishlab
chiqarishda keng qo‘llaniladi. Chirchiq "Elektrkimyosanoat" AJda kaprolaktam
(1980 yildan, yillik quvvati 70 ming t), Farg‘ona kimyoviy tolalar zavodi (1959)da
atsetat iplar, "Navoiyazot" AJda akril tolalari (1974 yildan; yillik quvvati 23 ming t
dan ko‘proq), Farg‘ona "Azot" ishlab chiqarish birlashmasida sellyuloza atsetati
(yillik quvvati 42 ming t) ishlab chiqariladi. Farg‘ona furan birikmalari zavodi
(1946)da sellyuloza mustaqilligini ta’minlash bo‘yicha paxta lintidan sellyuloza
ishkab chiqarishga ixtisoslashgan quvvatlar barpo etilgan. Farg‘ona kimyoviy
tolalar zavoidida kaprolaktamni qayta ishlab, kapron va iplar tayyorlashga imkon
beradigan quvvatlar bor 7
.
O‘zbekistonda kimyo sanoati yuksak sur'atlarda rivojlanmoqda.
Mamlakatimizda tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, bu boradagi ilmiy
tadqiqotlar ko‘lamini kengaytirishga alohida e'tibor qaratilayotir. Buning natijasida
foydali qazilma maydonlari soni va turi tobora ko‘payib bormoqda.
O‘zbekistonda sanoat ahamiyatiga ega mineral xomashyo bazasini
rivojlantirish, rudali hududlarni tadqiq qilish, zaxiralarni aniqlash va geologiya-
qidiruv ishlariga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish ustuvor vazifalardan etib
belgilangan. Bu, o‘z navbatida, soha ilm-fani va olimlari zimmasidagi mas'uliyatni
yanada oshiradi. Shu bois mazkur mintaqaviy konferensiya dunyoning ko‘plab
mamlakatlaridan kelgan olim va mutaxassislar, ekspertlarning bu boradagi
6
«O‘zbekiston ovozi» muxbiri. Reyimboy Yeshinbetov, 2010.
7
Li.Kadirov V., O'rin Hasanov, Nuriddin Musayev “Stanovleniye ximii” v Respublike O'zbekistan, T., 1995. 56-
14

izlanishlari, kashfiyotlari va xulosalarini o‘rganishda muhim ahamiyatga ega.
Kimyo sanoati ogir sanoatning asosiy tarmog‘i bo‘lib, O‘zbekistin
iqtsodiyotida va xalk xo‘jaligida ahamiyati kattadir.
Xom ashyoning ko‘pligi yetakchi kimyo sanoati korxonalarini - Olmaliq
“Ammofos” ishlab chiqarish birlashmasi, Chirchiq elektrokimyo ishlab chiqarish
birlashmasi, Navoiy “Azot” ishlab chiqarish birlashmasi, Farg‘ona sun'iy tola
zavodi, Namangan kimyo zavodi, Toshkent lak-buyoq materiallari va
plastmassalarni ishlab chiqaradigan va qator boshqa kimyo korxonalarini vujudga
keltirish imkonini yaratdi. Hozirda kimyo sanoati rivojlangan hududlar —
Olmaliq, Chirchiq, Farg‘ona, Qo‘qon, Navoiy kabi yirik kimyo sanoati markazlari
ishlab turibdi 8
.
Ayni paytda tarmoq korxonalarini modernizatsiya qilish, texnik va
texnologik qayta jihozlash borasidagi ishlar davom etmoqda. Jumladan, hozirgi
kunda “Ammofos-Maksam” ochiq aksiyadorlik jamiyatida oltingugurt kislotasi
sexini rekonstruksiya qilish, “Navoiyazot”da atsetilen asosida polivinilxlorid, xlor
va kaustik soda ishlab chiqarish loyihalari kompleks ravishda amalga
oshirilmoqda.
Bularning barchasi mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim tarmog‘i - kimyo
sanoatini yanada rivojlantirish, ichki va tashqi bozorda xaridorgir yangi mahsulot
turlarini ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, energiya sarfini kamaytirish,
korxonalarda qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari
yetishtiruvchilarning mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan talabini qondirish borasida
amalga oshirilayotgan islohotlar berayotgan yuksak samaralardandir.
Tizim korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sifati,
raqobatbardoshligi yildan-yilga oshib borayotgani ichki va tashqi bozorda unga
bo‘lgan talabning ortishiga, jahon kimyo bozorida O‘zbekiston mavqeini yanada
mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Joriy yil yurtimizda kimyo mahsulotlarini
eksport qilish hajmi belgilangan prognozga nisbatan 100,6 foizni tashkil qildi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmining ortishi, yangi quvvatlarning ishga tushirilishi
8
Prezidentimiz I.A.Karimovning "2007-2011 yillar mobaynida Kimyo sanoati korxonalarini modernizatsiya qilish,
texnik va texnologik qayta jihozlash dasturi to‘g‘risida"g i qarori. 2007.
15

hisobiga 2000 ga yaqin ish o‘rni yaratildi. Uning 400dan ortig‘i kasanachilikni
rivojlantirish hisobiga ochildi.
Bugungi kunda kimyo sanoati tizimidagi korxonalarda mineral o‘g‘itlar,
sun'iy tolalar, polimer materiallar, energetika, kimyo, tog‘-kon sanoati uchun
kimyoviy reagentlar, o‘simliklarni himoya qilish vositalari, defoliantlar, chigit
ekishda ishlatiladigan plyonkalar singari 150 turdan ko‘proq mahsulot ishlab
chiqarilmoqda. Bunda mamlakatimizdagi mavjud xomashyo resurslari va jahon
bozoridagi mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan talabning o‘zgarishiga jiddiy e'tibor
qaratilyapti. 9
O‘zbekiston kimyo sanoati mahsulotlari, ayniqsa mineral o‘g‘tlar
amiyak, kimyoviy tola va iplar, kaliy, oltingugurt kislotasi, azot, fasfor, natriy kabi
mahsulotlar ishlab chiqarish sezilarli ravishda oshib bormoqda. Buni biz 3-
jadvalda ko‘rishimiz mumkin.
3.- jadval
O ‘ zbekistonda kimyo sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish dinamikasi ( ming t )
Mahsulotlar 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2 013 yilda
2019 yilga
nisbatan
%da
Suniy ammiak 1064,9 1141 1022,1 1280,4 1265,3 1343,9 1294,3 121,5
Mineral o‘g‘tlar 866,2 940,9 1224 1064,9 1073,2 1134,6 1171,7 135.2
Karbamid 370,4 422,4 430,4 460,7 512,8
- *
- * 138,4
O‘simliklarni kimyoviy
himoyalash vositalari 2,1 1,2 1,9 1,7 4,1 3,3 -* 157,1
Oltingugurt kislotasi 740,5 833,1 976,9 924,4 954,6 1189,7 -*
160,6
Kimyoviy tola va iplar 5,4 11,5 15,7 12,6 13,5 15,9 16,5 305,5
Sirka kislotasi 6,9 8,7 9,6 9,3
10,2 -* 42,6 617,3
Manba: O‘zbekiston statistika qo‘mitasi ma'lumotlari, 2019
O‘zbekistonda kimyo sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish yildan yilga
oshib bormoqda. Masalan 3-jadvalda 5 yil mobaynida kimyoviy tola va iplar ishlab
chiqarish (3 barobarga), oltingugurt kislotasi (1,5 barobarga), mineral o‘g‘itlar (1,3
9
O'zbekiston Davlat statistika qo‘mitasi Axborot xizmati malumotlari 2010 yil.
16

barobarga), kalsiylashtirilgan soda (2 barobarga) ortganini ko‘rashimiz mumkin.
Kiyo mahsulotlari ichida sirka kislatasi hajmi 2005 yildan 2011 yilgacha 617,3 %,
kimyoviy tola va iplar 305,5 %, oltingugurt kislotasi 160,6 %, o‘simliklarni
kimyoviy himoyalash vositalari 157,1 % mineral o‘g‘itlar 135,2 % o‘sish kuzatildi.
Bundan ko‘rinib turibdiki O‘zbekistonda kimyo sanoati yildan yiga rivojlanib
bormoqda.
O‘zbekiston kimyo sanoati mahsulotlari yildan yilga o‘sib bormoqda. Kimyo
sanoati mahsulotlari orasida eng yuqori suratlar bilan o‘sib borayotgan
kalsiylashtirilgan soda 2005 yildan 2011 yilgacha o‘rtacha 25%dan o‘sib bordi.
Keying o‘rinlarda sirka kislotasi o‘rtacha 20%, mineral o‘g‘itlar 8%, karbamid
12% o‘sish kuzatilgan. Kimyo mahsulotlari ichda kimyoviy tola va iplar o‘sishi
2005 -2008 yillarda mos ravishda -40,8,-21,0% ga kamaygan, albatta bu salbiy
holat. O‘simliklarni kimyoviy himoyalash vositalari ha 2005-2007 yillarda mos
ravishda -40,6%, -14,2% ga kamaygani achinarli holat 10
.
Karbamid yordamida deparafinizatsiya jarayoni sovuqqa chidamli qishki nav
yoqilg‘ilarini, transformator moylarini olishda, hamda oqsil - vitaminli
konsentratlar (OVK), sintetik yog‘ kislotalar va spirtlar, yuvish vositalari ishlab
chiqarish uchun xomashyo bo‘lgan suyuq normal parafinlar olishda qo‘llaniladi.
Kaliy o‘g‘itlar va vinilxloridlarni ishlab chiqarishni tashkil etish, shuningdek
respublikada ishlab chiqariladigan azot va fosfor o‘g‘itlar, metanol, korbamid,
ammiak selitra, xlorat natriy, melamin singari boshqa mahsulotlar hajmini oshirish
uchun kimyo sanoatining investitsiyalarga bo‘lgan ehtiyoji taxminan 800 mln.
AQSh dollarini tashkil etadi.
10
O'bekiston Davlat statistika qo‘mitasi Axborot xizmati malumotlari 2012 yil
17

1.2.« О ‘zkimyosanoat» AJ О ‘zbekiston Respublikasi kimyo sanoati tizimining
ajralmas korporativ tuzilmasi
« О ‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyati yuridik shaxs b о ‘lib, aksiyadorlik
jamiyati hisoblanadi va alohida mol-mulkka, shu jumladan, ustav fondida (ustav
kapitalida) unga berilgan mol-mulkka egalik qiladi, о ‘zining mustaqil balansida
hisobga olinadigan mol-mulk va shaxsiy mulkni sotib olishi hamda shaxsiy
nomulkiy huquqlarni о ‘z nomidan amalga oshirishi mumkin.
« О ‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyati tijorat asosida faoliyat yuritadi va
korxona faoliyatining asosiy y о ‘nalishi О ‘zbekiston Respublikasi kimyo sanoatini
rivojlantirish orqali daromad olishdan iborat.
« О ‘zkimyosanoat» AJ О ‘zbekiston Respublikasi kimyo sanoati tizimining
ajralmas korporativ tuzilmasi hisoblanadi.
Bugungi kunda “ О ‘zkimyosanoat” AJ tizimida qator yirik korxonalar
faoliyat yuritmoqda, masalan, «Navoiyazot» AJ, «Maksam-Chirchiq» AJ,
«Farg‘onaazot» AJ, «Ammofos-Maksam» AJ, «Dehqonobod kaliy zavodi» AJ,
«Q о ‘ng‘irot soda zavodi» MCHJ, «Qizilqum fosforit kompleksi» MCHJ, «Birinchi
rezinotexnika zavodi» MCHJ va boshqalar.
Kimyo sanoati korxonalari va tashkilotlarini boshqarish tizimini
takomillashtirish hamda ular faoliyatining iqtisodiy samaradorligini oshirish,
tarmoq korxonalarini xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish, kimyo
ishlab chiqarishini rivojlantirish, texnika bilan qayta jihozlash va
zamonaviylashtirish uchun xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish maqsadida
Vazirlar Mahkamasining “Kimyo sanoatini boshqarish tuzilmasini
takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida”gi 2001 yil 13 martdagi 124-son
qarori bilan “ О ‘zkimyosanoat” kimyo sanoati korxonalari uyushmasi tugatildi va
uning о ‘rniga “ О ‘zkimyosanoat” davlat aksiyadorlik kompaniyasi tashkil qilindi.
2004 yilda mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarish va sotish b о ‘yicha t о ‘liq tuzilmani
yaratish maqsadida Vazirlar Mahkamasining «Kimyo sanoati korxonalarini
boshqarish tuzilmasini takomillashtirish va qishloq x о ‘jaligiga agrokimyo xizmati
k о ‘rsatishni yaxshilash chora-tadbirlari t о ‘g‘risida» 2004 yil 23 yanvardagi 33-son
18

qaroriga muvofiq « О ‘zqishloqx о ‘jalikkimyo» DAK tugatilib, « О ‘zkimyosanoat»
davlat aksiyadorlik kompaniyasi tarkibiga «Qishloqx о ‘jalikkimyo» HAJ kiritildi.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2015 yil 24 apreldagi PF-4720-son
Farmoniga muvofiq « О ‘zkimyosanoat» davlat aksiyadorlik kompaniyasi
« О ‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyati deb nomlandi.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « О ‘simliklarni himoya qilish va
qishloq x о ‘jaligiga agrokimyoviy xizmat k о ‘rsatish tizimini takomillashtirish
chora-tadbirlari t о ‘g‘risida» 2016 yil 24 oktabrdagi PQ-2640-son qaroriga
muvofiq « О ‘zagrokimyohimoya» AJ tashkil etildi. 11

« О ‘zkimyosanoat» AJ tarkibidan 13 ta «Qishloqx о ‘jalikkimyo» HAJ
chiqarilib, « О ‘zagrokimyohimoya» AJ tarkibiga kiritildi.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « О ‘zkimyosanoat» AJ boshqaruv
tuzilmasini takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida” 2017 yil 12 apreldagi
PQ-2884-son qarori bilan « О ‘zkimyosanoat» AJ tashkiliy tuzilmasi tasdiqlandi va
jamiyatning asosiy vazifalari va faoliyati belgilab berildi:
ishlab chiqarish sarf-xarajatlari va kimyo korxonalari tomonidan ishlab
chiqariladigan mahsulotlar tannarxi darajasiga ta’sir о ‘tkazuvchi omillarni chuqur
tahlil etish, resurs va energiya tejaydigan zamonaviy texnologiya va uskunalarni,
ishlab chiqarish jarayonlari va sotuvlarni boshqarishning eng yangi elektron-
axborot tizimlarini joriy etish, mahsulotlarning materiallar sig‘imini kamaytirish,
boshqaruv xodimlari sonini va noishlab chiqarish sarf-xarajatlarini
optimallashtirish hisobiga ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulotlar tannarxini
tubdan pasaytirish b о ‘yicha aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqish;
tarmoqda ishlab chiqarishni yanada diversifikatsiyalashga, mamlakat
mineral xom ashyo resurslari zaxiralarini tobora chuqurroq qayta ishlashga, yuqori
q о ‘shilgan qiymatli xaridorgir sifatli kimyo mahsulotlari ishlab chiqarishni va
tarmoq korxonalarida texnologik xavfsizlikni ta’minlaydigan yuqori texnologiyali
zamonaviy uskunalar va innovatsion texnologiyalarni tarmoqqa keng joriy etishga
y о ‘naltirilgan yagona texnik siyosatni amalga oshirish;
11
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « О ‘zkimyosanoat» AJ boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish chora-
tadbirlari t о ‘g‘risida” 2017 yil 12 apreldagi PQ-2884-son qarori
19

kimyo sanoati mahsulotlarining jahon konyunkturasi tendensiyalarini chuqur
о ‘rganish va buning asosida jahon bozorlarida xaridorgir b о ‘lgan kimyo
buyumlarining xilma-xil turlarini ishlab chiqarishni о ‘zlashtirish, mahalliy
mahsulotlarni yangi tashqi bozorlarga olib chiqish;
import b о ‘yicha respublikaga olib kelinayotgan kimyo mahsulotlarini tahlil
qilish va kimyo ishlab chiqarishlarini mahalliylashtirish darajasini muttasil
chuqurlashtirib borish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini, shu jumladan, kichik
tadbirkorlik subyektlari bilan respublikamizning yirik korxonalari о ‘rtasida
kooperatsiya aloqalarini kengaytirish; respublika qishloq x о ‘jaligi tovar ishlab
chiqaruvchilarini agrotexnologiya normalariga muvofiq mutanosib nisbatdagi azot,
fosfor, kaliy va kompleks о ‘g‘itlar bilan barqaror ta’minlash;
faol investitsiya siyosatini yuritish, loyiha ishlari, ularning ekspertizasini
takomillashtirish, tarmoqqa t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish;
« О ‘zkimyosanoat» AJ tuzilmasiga kiruvchi aksiyadorlik jamiyatlari faoliyati
samaradorligini oshirishga k о ‘maklashish, ularda zamonaviy korporativ boshqaruv
usullarini joriy etish va takomillashtirish; yangi raqobatdosh, innovatsion
texnologiyalar, mahsulot turlari yaratish va joriy etishga, mahsulotga energiya va
resurs sarfini kamaytirishga, ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirishga
y о ‘naltirilgan ilmiy tadqiqotlar, shu jumladan, tarmoqlararo ilmiy tadqiqotlarni
q о ‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish; zamonaviy korporativ boshqaruv usullarini
egallagan, bozor sharoitlarida ishlarni samarali tashkil eta oladigan muhandis-
texnik va boshqaruv kadrlari malakasini oshirish va qayta tayyorlash.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 avgustdagi №PQ-
3246-son "Kimyo sanoati tashkilotlarining eksport-import faoliyatini
takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida" gi qarori bilan О ‘zkimesanoat "AJ
tizimida tashqi savdo kompaniyasi — " О ‘zkimyoimpeks" MCHJning eksport-
import operatsiyalari b о ‘yicha yagona agent tashkil etilgan b о ‘lib, uning asosiy
vazifalari belgilangan:
chuqur marketing tadqiqotlarini о ‘tkazish, kimyo sanoati mahsulotiga jahon
konyunkturasi tendensiyalarini о ‘rganish va shu asosda mahsulot sotiladigan
20

istiqbolli xorijiy bozorlarni aniqlash va eksportga mahsulot yetkazib berish
geografiyasini kengaytirish; mahalliy korxonalar ishlab chiqaradigan mahsulotlarni
tashqi bozorlarga olib chiqish, shu jumladan zamonaviy logistika tizimini keng
tatbiq etish, chet ellarda savdo uylari va vakolatxonalar tashkil etish, ularga
konsignatsiya va boshqa shakllardagi shartnomalar asosida tovarlar j о ‘natib turish
y о ‘li bilan shunday mahsulotlarni xorij bozorlarida sotishni kengaytirish;
О ‘zbekiston Respublikasidan tashqarida о ‘tkaziladigan tender (tanlov)
savdolarida, xalqaro savdo-sanoat k о ‘rgazmalarida, yarmarka va boshqa shunga
о ‘xshash tadbirlarda mahsulotni keng namoyish etishni ta’minlash va uning
sotilishini rag‘batlantirish, kimyo sohasining eksport salohiyati t о ‘g‘risidagi
axborotni ommalashtirish; 12

« О ‘zkimyosanoat» AJ tashkilotlarining ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun
belgilangan tartibda chet ellardan uskunalar, ehtiyot qismlar, butlovchi buyumlar,
xomashyo va materiallar tovarlar, xizmatlar xarid qilishni tashkillashtirish;
ishonchli xorijiy xaridorlar bilan uzoq muddatli hamkorlik munosabatlarini
о ‘rnatish, kimyoviy mahsulotlar eksporti hamda « О ‘zkimyosanoat» AJ
tashkilotlarining ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun zarur b о ‘lgan uskunalar, ehtiyot
qismlar, butlovchi buyumlar, xomashyo va materiallar importi b о ‘yicha ular bilan
shartnomalar tuzish;
mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqarishni tashkillashtirish b о ‘yicha
takliflar va marketing hisobotlarini tayyorlagan holda kimyo sanoati
mahsulotlariga b о ‘lgan talab tendensiyalari va mahsulot sotiladigan istiqbolli
bozorlarni о ‘rganib chiqish;
kimyo sanoati mahsulotlarining narxlarini tahlil qilish, tashqi bozorlarning
о ‘zgaruvchan konyunkturasini hisobga olgan holda eng foydali narxda va
y о ‘nalishlarda mahsulot yetkazib berish b о ‘yicha shartnomalar tuzish;
eksport b о ‘yicha sotilgan mahsulotlar uchun mablag‘larning о ‘z vaqtida
kelib tushishini, shuningdek, import qilinayotgan uskunalar, ehtiyot qismlar,
12
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 avgustdagi №PQ-3246-son "Kimyo sanoati tashkilotlarining
eksport-import faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida" gi qarori
21

butlovchi buyumlar, xomashyo va materiallar shartnomada k о ‘rsatilgan
muddatlarda yetkazib berilishini ta’minlash;
« О ‘zkimyosanoat» AJ tashkilotlariga ularning mahsulotlarini eksportga
chiqarishda, eksport oldidan moliyalashtirish shaklida, shu jumladan, tijorat
banklarining kreditlarini jalb etish hisobiga tashkilotlarni avans bilan ta’minlash
orqali ularga k о ‘maklashish;
milliy va jahon bozorlarining о ‘zgarayotgan konyunkturasiga tezkor
munosabat bildirmoq, eksportchi korxonalar ishlab chiqaradigan mahsulotlarga
chet ellardan salohiyatli xaridorlarni izlash, kimyo mahsulotlarini eksportga
chiqarishda zamonaviy logistika tizimini keng joriy etish, shuningdek mahalliy
korxonalarda raqobatdosh, eksportga y о ‘naltirilgan mahsulotlarni ishlab
chiqarishga xorijiy hamkorlar buyurtmalarini joylashtirish;
mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan kimyo sanoat mahsulotlarini tashqi
bozorlarda himoya qilish, jumladan, mahsulot belgisidan va boshqa intellektual
mulk obyektlaridan foydalanish orqali b о ‘ladigan nohalol raqobatchilikka qarshi
harakat qilish;
« О ‘zkimyosanoat» AJ tashkilotlarining b о ‘sh turgan ishlab chiqarish
quvvatlaridan samarali foydalanish maqsadida О ‘zbekiston Respublikasi hududida
qayta ishlash (tolling) operatsiyalarini amalga oshirish b о ‘yicha xorijiy
kompaniyalarni jalb etish.
" О ‘zkimyoimpeks" MCHJ tizim korxonalari tomonidan ishlab chiqarilgan
42-44 turdagi mahsulotini eksport qiladi. Asosiy mahsulotlar: ammiakli selitra,
karbamid, ammoniy sulfat, kaliy xlorid, kalsiynatsiyalangan soda, ammofos,
ammiak, natriy xlorat va boshqalar.
Eksport uchun ustuvor y о ‘nalishlar Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari
(Hindiston, Vyetnam, Shri-Lanka, Bangladesh, Malayziya va boshqalar). Eksport
salohiyati — 350-400 ming tonnani tashkil etadi 13
.
Yiliga 450 ming tonnagacha mineral о ‘g‘itlar salohiyatiga ega b о ‘lgan
q о ‘shni mamlakatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va
13
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 29 avgustdagi №PQ-3246-son "Kimyo sanoati tashkilotlarining
eksport-import faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida" gi qarori
22

Afg‘oniston, Eron, Turkiya – 100 ming tonnadan ortiq mineral о ‘g‘itlarni eksport
qilish uchun strategik va iqtisodiy jihatdan foydali b о ‘lib qolmoqda.

II BOB. O‘zbekistonda kimyo sanoati rivojlanish istiqbollari
2.1. О ‘zbekiston kimyo sanoatning mavjud va prognoz salohiyati
О ‘zbekiston kimyo sanoati mamlakat iqtisodiyotining uzoq muddatli va
barqaror rivojlanishiga zamin yaratadigan asosiy segmentlaridan biridir. Aynan
kimyo sanoati deyarli barcha tarmoqlarni xom ashyo, turli materiallar va
mahsulotlarni yetkazib beruvchisi b о ‘lib, ularning rivojlanish k о ‘lami, y о ‘nalishi
va samaradorligiga sezilarli ta’sir k о ‘rsatmoqda.
Bugungi kunda О ‘zbekiston bozorida qator yirik korxonalar faoliyat
yuritmoqda, masalan «Navoiyazot» AJ, «Maksam-Chirchiq» AJ, «Farg‘onaazot»
AJ, «Ammofos-Maksam» AJ, «Dehqonobod kaliy zavodi» AJ, «Q о ‘ng‘irot soda
zavodi» MCHJ, «Birinchi rezinoteknika zavodi» MCHJ va boshqalar.
О ‘zbekistonda kimyo sanoatining ishbilarmonlik jozibadorligining asosiy
omillari, avvalo, zarur xom ashyo, malakali mehnat resurslari, rivojlangan aloqa
tarmog‘i, bank va yuridik xizmatlar tarmog‘i hamda nisbatan arzon energiya
manbalari hisoblanadi.
Tashkil qilinganidan boshlab О ‘zbekiston kimyo sanoati birinchi navbatda
mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarishga y о ‘naltirilgan edi. О ‘zbekiston Respublikasida
kimyo sanoati korxonalarini har tomonlama rivojlantirish, iqtisodiy rivojlanishning
hozirgi bosqichining ustuvor milliy vazifalari bilan bog‘liq.
Bugungi kunda kimyo sanoati muhim ishlab chiqarish, xom ashyo va
ilmiytexnik salohiyatga ega. Bu respublika sanoat ishlab chiqarishining qariyb 7
foizini tashkil etadi. Sohada ish bilan band b о ‘lganlar soni 30 ming kishiga yaqin
tashkil qiladi.
Ishlab chiqarilayotgan kimyoviy mahsulotlar iqtisodiyotning k о ‘plab
tarmoqlari ehtiyojlari uchun yetkazib beriladi: qishloq x о ‘jaligi (mineral о ‘g‘itlar,
defoliantlar, kimyoviy о ‘simliklarni himoya qilish mahsulotlari), mebel sanoati
(formalin, karbamid, karbamidformaldegid smolasi), kon-metallurgiya sanoati
23

(natriy sianidi, poliakrilamidlar, tiomochevina, nitrat kislotasi, ammiakli suv),
elektron va elektrotexnik sanoati (epoksid smolasi), neft va gaz sanoati (uniflok, K-
9 mahsuloti, burg‘ilash reagenti), qurilish sanoati (kalsiylangan soda, natriy
nitrati), oziq-ovqat sanoati (sirka kislotasi) va boshqalar.
« О ‘zkimyosanoat» AJ korxonalarini ishlab chiqaradigan mahsulotlar turiga
k о ‘ra, quyidagi asosiy ishlab chiqarish majmualariga ajratish mumkin:
 mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarish kompleksi;
 energetika, oltin qazib olish, kimyo sanoati uchun noorganik moddalar va
kimyoviy reagentlar ishlab chiqarish majmuasi;
 о ‘simliklarni himoya qiluvchi kimyoviy vositalar ishlab chiqarishi;
 kalsiylangan soda ishlab chiqarishi;
 polimer va rezina buyumlar ishlab chiqarishi.
Hozirgi kunda « О ‘zkimyosanoat» AJ korxonalarida 180 dan ortiq turdagi
kimyoviy mahsulotlari ishlab chiqariladi. 14
Hozirgi bosqichda sanoatning asosiy vazifasi, ayniqsa, muhim turdagi
mahsulotlar uchun xom ashyo mustaqilligiga erishish uchun yangi turdagi
mahsulotlarni о ‘zlashtirish orqali xomashyo importi hajmini sezilarli darajada
kamaytirishdir. Ushbu maqsadga erishish eksport qilinadigan mahsulotlar turini
kengaytirish va raqobatbardoshligini oshirish, mahalliy resurslardan foydalanish,
mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini texnik qayta jihozlash va rekonstruksiya
qilish, chet ellik sheriklar bilan q о ‘shma korxonalar tashkil etish va xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish orqali sanoatning eksport salohiyatini oshirishni о ‘z
ichiga oladi. Sanoatning zamonaviy tuzilishi asosini ishlab chiqarilgan mineral
о ‘g‘itlar, birinchi navbatda, azot va fosforli о ‘g‘itlar ishlab chiqarish tashkil qiladi,
bu sanoat yalpi mahsulotining yarmidan k о ‘pini tashkil etadi.
S о ‘nggi yillarda sintetik materiallar va polimerlarni ishlab chiqarish va qayta
ishlash hamda iste’mol tovarlari ishlab chiqarish jadal sur’atlar bilan rivojlanib
bormoqda.
14
«О‘zkimyosanoat» AJ
24

Hozirgi kunda soha korxonalarida modernizatsiya, ishlab chiqarish sexlarini
qayta jihozlash va yuqori texnologiyalar asosida uskunalarni yangilash ishlari olib
borilmoqda.
Jahon bozorida raqobatbardosh, kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqaradigan
zamonaviy korxonalarni yaratish va mavjud ishlab chiqarish quvvatlarini
modernizatsiya qilish va rekonstruksiya qilish b о ‘yicha loyihalarni amalga
oshirish, shu jumladan xorijiy va ichki investitsiyalarni jalb qilish orqali fosforli
о ‘g‘itlari ishlab chiqarishni kengaytirish yaqin kelajakda kimyo sanoatini
rivojlantirishning asosiy ustuvor y о ‘nalishlari b о ‘lib qolmoqda.
Umuman olganda, О ‘zbekiston sanoatining asosiy tarkibiy qismlaridan biri
b о ‘lgan kimyo sanoatini rivojlantirish uchun keng istiqbolli imkoniyatlar
mavjudligini ta’kidlash mumkin. Shu bilan birga, zamonaviy yuqori texnologiyali
ishlab chiqarishlarni yaratishga, shuningdek mahsulotlar uchun yangi bozorlarni
rivojlantirishga y о ‘naltirilgan investitsiya loyihalarini amalga oshirish uchun
dunyoning yetakchi ishlab chiqaruvchilarini jalb qilish muhim y о ‘nalish b о ‘lib
qolmoqda.
Mustaqillik yillarida respublikada qator yangi obyektlar foydalanishga
topshirildi, shu munosabat bilan turdosh tarmoqlar uchun xomashyo bazasini
rivojlantirish zarurati yuzaga keldi.
Toshkent viloyatida «Angren» maxsus sanoat zonasi tashkil etilishi bilan
«Konveyer lentalari, qishloq x о ‘jaligi va avtomobil shinalari ishlab chiqarishni
tashkil etish» loyihasini amalga oshirish uchun noyob imkoniyat paydo b о ‘ldi.
Zavod qurilishi Xitoyning “Poly Technologies” kompaniyasi tomonidan amalga
oshirildi. Obyektning birinchi bosqichi 2018 yilning dekabr oyida foydalanishga
topshirildi.
Ushbu loyiha nafaqat mahalliy «GM- О ‘zbekiston» avtomobil ishlab
chiqaruvchisini avtomobil shinalari bilan ta’minlash, balki q о ‘shni mamlakatlarga
mahsulot eksport qilish, q о ‘shimcha malakali ish о ‘rinlari yaratish imkonini
beradi.
25

Bugungi kunda “Birinchi rezinotexnika zavodi” Markaziy Osiyoda yagona shina
mahsulotlari ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Korxonaning ishlab chiqarish
quvvati 3 million dona avtomobil shinasi, 200 ming dona qishloq x о ‘jaligi shinasi
va 100 ming dona konveyer tasmasini tashkil etadi.
Sanoatdagi eng yirik korxona «Navoiyazot» AJda:
2019 yilning dekabrida 100 ming tonna PVX, 75 ming tonna kaustik soda
ishlab chiqarish majmuasi ishga tushirildi;
2020 yilning birinchi yarmida yiliga 500 ming tonna quvvatga ega nitrat
kislota ishlab chiqarish y о ‘lga q о ‘yildi;
2020 yilning dekabr oyida quvvati 660 ming tonna b о ‘lgan ammiak va yiliga
577,5 ming tonna sig‘imga ega karbamid ishlab chiqarish majmuasi ishga
tushirildi.
Xalq x о ‘jaligi tarmoqlarining kimyo mahsulotlariga b о ‘lgan talabi ortib
borayotganini inobatga olib, 2021 yilda yangi mahsulotlar ishlab chiqarilishi
boshlandi:
burg‘ilash, qurilish, oziq-ovqat va tibbiyot sanoati uchun
karboksimetilsellyuloza asosidagi reagentlar;
"Toshkent kislorod zavodi" Davlat unitar korxonasi negizida tibbiy kislorod;
"Navoiyazot" AJda metanol asosida karbamid-formaldegid konsentrati
(KFK-85) va formalin.
2022 yilda quyidagi loyihalarni yakunlash va foydalanishga topshirish
rejalashtirilgan:
"Navoiyazot" AJda suyuq mineral о ‘g‘itlar ishlab chikarishni tashkil etish
(I-bosqich); gidroksimetil sellyuloza ishlab chikarishni tashkil etish (I-bosqich);
Chirchiq-Ximgrad industrial parki hududida k о ‘pirtirilgan polipropilen
ishlab chiqarishni tashkil etish.
2023 yilda quyidagi loyihalarni yakunlash va foydalanishga topshirish
rejalashtirilgan:
"Samarqandkimyo" AJ korxonasida mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarish
kompleksini tashkil etish;
26

"Navoiyazot" AJ da quruq siansol ishlab chiqarish;
“Navoiyazot” AJ negizida texnik gaz (SO2) ishlab chiqarishni tashkil etish.
Ayni paytda « О ‘zkimyosanoat» AJ korxonalari kimyoviy mahsulotlarining
qariyb 30 foizini Janubi-Sharqiy Osiyo, Xitoy, Eron bozorlariga, shuningdek
q о ‘shni mamlakatlarga eksport qilmoqda.
Shu bilan birga, kimyoviy mahsulotlar turlari va assortimentini kengaytirish,
mahalliy xom ashyo asosida ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, ishlab chiqarish
tannarxini pasaytirish b о ‘yicha mavjud imkoniyatlar t о ‘liq q о ‘llanilmayapti va
respublika qishloq x о ‘jaligida fosforli о ‘g‘itlarga b о ‘lgan ehtiyoj qondirilmay
qolmoqda.
Kimyo sanoatini yanada diversifikatsiya qilish, yangi ishlab chiqarishlarni
yaratishga t о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri sarmoyalarni jalb qilish xamda ichki va tashqi
bozorda talab qilinadigan mahsulotlar turini kengaytirish maqsadida О ‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining «Kimyo sanoatini yanada isloh qilish va investitsiya
jozibadorligini oshirish choratadbirlari t о ‘g‘risida» 2019 yil 3 apreldagi PQ-4265-
son qarori bilan «2019-2030 yillarda kimyo sanoatini rivojlantirish dasturi»
tasdiqlandi. Unda iqtisodiyot tarmoqlarida talab katta b о ‘lgan yangi turdagi
kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish uchun ular asosida ishlab chiqarish
klasterlari yaratish bilan sanoat korxonalarining mavjud ishlab chiqarish
quvvatlaridan foydalanish samaradorligini oshirish k о ‘zda tutilgan.
Respublika iqtisodiyotini jadal rivojlantirish uchun innovatsion kimyoviy
texnologiyalarni rivojlantirish, jahon standartlari darajasiga javob beradigan
loyihalash ishlarini amalga oshirish, shuningdek kimyo sohasida yuqori malakali
kadrlar tayyorlash uchun infratuzilma va tegishli sharoitlar yaratish talab etiladi
xamda sohada ilmiy salohiyatni oshirish.
Kasbiy mahorat va bilim darajasini oshirish, rivojlangan ilmiy va ishlab
chiqarish aloqalarini shakllantirish, kimyo sohasida fanni rivojlantirish b о ‘yicha
xorijiy tajribalarni jalb qilish, ilmiy salohiyatni kimyo sohasidagi innovatsion
ishlanmalarga jalb qilish maqsadida fanlarni ishlab chiqish, ilmiy g‘oyalarni
rivojlantirish, fan, dizayn va ishlab chiqarish о ‘rtasida yaqin aloqalarni о ‘rnatish va
27

О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 25 oktabrdagi PQ-3983son
qaroriga binoan Koreya tadqiqot instituti bilan hamkorlikda Kimyoviy
texnologiyalar tashkiloti (KRIKT) tomonidan «Kimyo texnologiyalari ilmiy-
tadqiqot instituti» va « О ‘zkimyosanoatloyiha» AJ negizida ilmiyloyihalash
instituti – Kimyo texnologiyalari markazini yaratish b о ‘yicha ishlar olib
borilmoqda.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 10-oktabrdagi «Kimyo va
gaz-kimyo sanoatini strategik rivojlantirishning maqsadli dasturini tasdiqlash
t о ‘g‘risida» PQ-388-son qaroriga asosan tashkil etiladigan «Navoiy kimyo
texnoparki», «Farg‘ona kimyo texnoparki» va «Qoraqalpog‘iston kimyo
texnoparki» texnologik klasterlari doirasida 2022-2027 yillarda jami 10,645 mlrd
dollarlik 44 ta investitsiya loyihalarining ishga tushirilishi natijasida 4000 ga yaqin
yangi ish о ‘rinlari yaratilishi va yuqori q о ‘shilgan qiymatga ega turli xil kimyo
mahsulotlari ishlab chiqarilishi ta’minladi hamda 9,9 mlrd dollarlik t о ‘g‘ridan-
t о ‘g‘ri investitsiyalar va xorijiy kreditlar jalb qilinishiga erishiladi.
Shu jumladan,
«Navoiy kimyo texnoparki» texnologik klasterida jami 5,3 mlrd dollarlik 31
ta loyiha amalga oshirilishi belgilangan b о ‘lib, shundan hozirda jami 1,317 mlrd
dollarlik 9 ta loyiha amalga oshirilmoqda, jami 4,026 mlrd dollarlik 22 ta loyiha
istiqbolli loyihalar r о ‘yhatiga kiritilgan.
«Farg‘ona kimyo texnoparki» texnologik klasterida jami 599,4 mln dollarlik
6 ta loyiha amalga oshirilishi belgilangan b о ‘lib, shundan hozirda jami 329,4 mln
dollarlik 3 ta loyiha amalga oshirilmoqda, jami 270 mln dollarlik 3 ta loyiha
istiqbolli loyihalar r о ‘yhatiga kiritilgan.
«Qoraqalpog‘iston kimyo texnoparki» texnologik klasterida jami 4,7 mlrd
dollarlik 7 ta loyiha amalga oshirilishi belgilangan b о ‘lib, shundan hozirda jami
183 mln dollarlik 2 ta loyiha amalga oshirilmoqda, jami 4,52 mlrd dollarlik 5 ta
loyiha istiqbolli loyihalar r о ‘yhatiga kiritilgan.
28

2.2. O‘zbekistonda kimyo sanoati rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari
2023 yil uchun asosiy vazifalar quyidagilar:
- sanoat ishlab chiqarishining barqaror о ‘sishini ta’minlash;
- 2023 yilda 417,5 million dollar ekvivalentida kapital q о ‘yilmalarni
о ‘zlashtirgan holda, investitsiya loyihalarini amalga oshirishni ta’minlash;
- sohaning eksport salohiyatini oshirish;
- mahsulot tannarxini pasaytirish chora-tadbirlarini amalga oshirish
orqali sanoat korxonalarining moliyaviy barqarorligini oshirish;
- sanoatni transformatsiya qilish, shu jumladan korxonalarni
xususiylashtirish orqali.
Sanoat ishlab chiqarishning barqaror о ‘sishini ta’minlash.
2023 yilda 112 foiz о ‘sish sur’ati bilan tovar mahsuloti ishlab chiqarish
rejalashtirilmoqda.Tovar mahsulotlari ishlab chiqarishning о ‘sishi quyidagilar
evaziga k о ‘zda tutilmoqda:
«Navoiyazot» aksiyadorlik jamiyatida PVX, kaustik soda va metanol ishlab
chiqarish quvvatlaridan foydalanishni oshirish;
«Ammofos-Maksam» AJda fosforli о ‘g‘itlarni ishlab chiqarish
quvvatlaridan foydalanishni oshirish;
«Birinchi rezinotexnika zavodi» MCHJda ishlab chiqarish quvvatlaridan
foydalanish va rezina buyumlar ishlab chiqarishni oshirish hisobiga.
Mineral о ‘g‘itlar balansining prognoz k о ‘rsatkichlari.
Mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarish 1 605,65 ming tonna ( о ‘sish sur’ati 107,7
foiz), shu jumladan, azotli о ‘g‘itlar 1 217,55 ming tonna (107,1 foiz), fosforli
о ‘g‘itlar 160,1 ming tonna (100,1 foiz) va kaliy о ‘g‘itlari 258,0 ming tonna (113,2
foiz) ishlab chiqarish rejalashtirilgan.
Respublika iste’molchilariga jami 1 142,03 ming tonna, shu jumladan, azotli
о ‘g‘itlar 931,57 ming tonna, fosforli о ‘g‘itlar 138,46 ming tonna va kaliyli о ‘g‘itlar
72,0 ming tonna miqdorida mineral о ‘g‘itlar sotish k о ‘zda tutilgan.
29

Mineral о ‘g‘itlar eksporti hajmi 484,44 ming tonna, jumladan, azotli
о ‘g‘itlar 292,86 ming tonna, fosforli о ‘g‘itlar 23,58 ming tonna va kaliyli о ‘g‘itlar
168,0 ming tonnaga yetkazilishi rejalashtirilgan.
« О ‘zkimyosanoat» AJ biznes-rejasi prognozi tarmoq korxonalarining sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish prognoz parametrlari asosida ishlab chiqilgan.
2023 yilda investitsiya loyihalarini amalga oshirish
2023 yilda investitsiya loyihalari doirasida 417,5 mln. dollarlik
investitsiyalarni о ‘zlashtirish rejalashtirilgan.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Kimyo va gaz-kimyo sanoatini
strategik rivojlantirishning maqsadli dasturini tasdiqlash t о ‘g‘risida”gi 2022 yil 10
oktabrdagi PQ-388-son qarori doirasida 2023 yilda 3 ta loyiha ishga tushirilib 570
ta yangi ish о ‘rni yaratilishi rejalashtirilgan, jumladan: “Samarqandkimyo” AJ
korxonasida mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarish kompleksini tashkil etish” (dekabr) –
500 ta ish о ‘rni; “Navoiyazot” AJ da quruq siansolni ishlab chiqarishni tashkil
etish” (dekabr) – 30 ta ish о ‘rni; “Navoiyazot” AJda negizida texnik gaz (SO2)
ishlab chiqarishni tashkil etish (sentabr) – 40 ta ish о ‘rni.
Tarmoqning eksport salohiyatini oshirish.
Soha korxonalarining eksport salohiyatini oshirish maqsadida
« О ‘zkimyosanoat» AJ tizimida « О ‘zkimyoimpeks» MCHJning eksport-import
operatsiyalari b о ‘yicha yagona agenti – tashqi savdo kompaniyasi tashkil etildi.
Tashkilotning afzalliklari quyidagilardan iborat:
- mahsulotlarni eksport qilish, shuningdek, korxonalarning ishlab
chiqarish ehtiyojlari uchun xomashyo va materiallarni import qilishning yagona
tashqi savdo marketing strategiyasi yaratilganligi;
- mahsulotlarni tashqi bozorga yagona brend ostida eksport qilishda
ishtirok etish, shuningdek, brendni adolatsiz raqobatdan himoya
qilinganligi;
- korxonalarning ishlab chiqarish ehtiyojlarini xomashyo bilan uzluksiz
ta’minlash uchun xomashyo bazasining mavjudligi;
30

- uzoq muddatli hamkorlikka asoslangan ishonchli tarqatish tarmog‘i
tashkil etilganligidir.
2023 yilda mahsulot eksporti prognoz parametrlarini bajarish maqsadida
« О ‘zkimyoimpeks» MCHJ tomonidan tegishli shartnoma va kelishuvlar
imzolanmoqda. Mahsulotlarni eksportga chiqarish, jumladan, « О ‘zkimyoimpeks»
MCHJ va « О ‘zkimyosanoat» aksiyadorlik jamiyati korxonalarining respublika va
xorijda о ‘tkaziladigan k о ‘rgazma va yarmarkalarda ishtirok etishini ta’minlash
b о ‘yicha ishlar olib boriladi. Hukumatlararo komissiyalar kun tartibiga
« О ‘zkimyosanoat» AJ korxonalari tomonidan kimyo mahsulotlari eksportini
(Turkmaniston, Xitoy, Turkiya, Qozog‘iston va boshqalar) tashkil etish b о ‘yicha
takliflar kiritiladi;
Logistika (avtomobil va konteyner tashish) va transport y о ‘laklaridan
samarali foydalanishni ( о ‘g‘itlarni Bandar Abbos porti orqali Janubiy va Janubi-
Sharqiy Osiyo mamlakatlariga j о ‘natish) optimallashtirish b о ‘yicha ishlar davom
ettiriladi.
Tarmoq korxonalarining moliyaviy barqarorligini oshirish b о ‘yicha
chora-tadbirlarini amalga oshirish.
2023 yilda korxonalarning moliyaviy barqarorligini oshirish ishlari davom
ettiriladi, jumladan:
- ichki va tashqi bozorda talab yuqori b о ‘lgan yuqori likvidli
mahsulotlar ishlab chiqarishni yangidan joriy etish uchun ishlab chiqarish
quvvatlarini bosqichma-bosqich rivojlantirish;
- mahsulot tannarxini pasaytirish b о ‘yicha kompleks chora-tadbirlar
rejasini amalga oshirish;
- asosiy b о ‘lmagan aktivlar va foydalanilmayotgan obyektlarni (shu
jumladan, ustaxonalar, obyektlar va ularga tutash hududlar) sotish.
Sanoatni transformatsiya qilish, shu jumladan korxonalarni
xususiylashtirish orqali.

31

О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 10 oktabrdagi PQ388-son
qaroriga muvofiq “Farg‘onaazot” AJ va "Dehqonobod kaliy zavodi"AJ
aksiyalarini sotish, “Qizilqum fosforit kompleksi” MCHJ « О ‘zkimyosanoat» AJ
ulushini xususiylashtirish va “Birinchi rezinotexnika zavodi” MCHJ ustav
kapitalidagi (100,0 foiz) ulushni sotish b о ‘yicha choratadbirlarni amalga oshirish
rejalashtirilgan.
« Farg‘onaazot » AJ ustav kapitalidagi (99,02 foiz) « О ‘zkimyosanoat» AJ
(49,87 foiz) va davlat (49,15 foiz) ulushini xususiylashtirish jarayonlarini amalga
oshirish uchun Davaktiv agentligining strategik konsultanti sifatida jalb etilgan –
Xalqaro moliya korporatsiyasi (“XMK”)ning tegishli tavsiyalari asosida: sotish
jarayoniga yetakchi konsultant etib – “Deloitte” xalqaro konsalting kompaniyasi;
aktivlarni baholash ishlarini amalga oshirish uchun – “KPMG” xalqaro auditorlik
kompaniyasi belgilangan tartibda tanlab olingan va hozirda tegishli ishlar amalga
oshirilmoqda.
“ Dehqonobod kaliy zavodi ” AJ ustav kapitalidagi (100,0 foiz) ulushini
xususiylashtirish jarayoniga yetakchi konsultant sifatida – “Deloitte” kompaniyasi,
baholash ishlariga – “KPMG” kompaniyasi va ushbu jarayonga –Xalqaro moliya
korporatsiyasi (“XMK”)ni strategik konsultant sifatida jalb etilgan.
“ Qizilqum fosforit kompleksi ” MCHJ ustav kapitalidagi 100 foiz ulushini
baholash maqsadida mustaqil baholovchi tashkilotlarni yonlash b о ‘yicha “katta
t о ‘rtlik” (“Big Four”) xalqaro kompaniyalaridan kelib tushgan eng yaxshi tijorat
taklifini baholash natijalariga k о ‘ra k о ‘rsatadigan xizmatlari bahosi optimalligi,
xizmat k о ‘rsatish muddatlari va baholovchi tashkilotlarning texnik topshiriqda
q о ‘yilgan talablarga javob berishini inobatga olgan holda, “Deloitte” kompaniyasi
tomonidan berilgan taklif muqobil taklif deb hisoblandi.
“Deloitte” kompaniyasi bilan 2022 yil 13 sentabr kuni 82/yub-son shartnoma
imzolanib, baholash ishlari yakunlandi va baholash hisoboti olindi.
“ Birinchi rezinotexnika zavodi ” MCHJ ustav kapitalidagi 100 foiz
ulushini baholash maqsadida “Deloitte” kompaniyasi bilan 2022 yil 23 sentabr
32

kuni 22/04-son shartnoma imzolanib baholash ishlari yakunlandi va baholash
hisoboti olindi.
Bugungi kunda baholash natijalariga k о ‘ra “White & Case LLP” xalqaro
yuridik kompaniyasi ishtirokida ulushni sotish shartlari b о ‘yicha “Tatneft”
kompaniyasi bilan muzokaralar olib borilmoqda.
2023 YIL MOLIYAVIY K О ‘RSATKICHLAR PROGNOZI.
О ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Kimyo sanoatining
boshqaruv tuzilmasini takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida" 2001 yil 13
martdagi 124-sonli qaroriga muvofiq " О ‘zkimyosanoat" AJ boshqaruv apparati
xarajatlari Jamiyat daromadlari hisobiga amalga oshiriladi (asosan, sanoat
tashkilotlarining ustav fondlaridagi " О ‘zkimyosanoat" AJ ulushi b о ‘yicha
dividendlar hisobiga).
Jamiyat Ustaviga k о ‘ra, boshqaruv apparati moliya-x о ‘jalik faoliyati bilan
shug‘ullanmaydi.
Boshqaruv apparatining 2023 yil yakuni b о ‘yicha moliyaviy natijasi 2022 yil
yakuni b о ‘yicha dividendlar va boshqa ajratmalar k о ‘rinishidagi korxonalardan
tushumlar hamda 2022 yilda boshqaruv apparatini saqlash xarajatlari hisobidan
shakllantiriladi.
О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Kimyo sanoati korxonalarini
yanada isloh qilish va moliyaviy sog‘lomlashtirish, yuqori q о ‘shimcha qiymatga
ega kimyo mahsulotlari ishlab chiqarishni rivojlantirish chora-tadbirlari
t о ‘g‘risida» 2021 yil 13 fevraldagi PQ4992-son qarori bilan strategik y о ‘nalishlar
kimyo sanoati tuzilmasini transformatsiya qilish uchun belgilandi.
Kimyo sanoatini transformatsiya qilish b о ‘yicha chora-tadbirlarni amalga
oshirish doirasida 2035 yilgacha kimyo va gaz-kimyo sanoatini strategik
rivojlantirish dasturi ishlab chiqildi shuningdek, kimyo sanoatining innovatsion
ilmiy-tadqiqot, ishlab chiqarish va kimyo sanoati uchun ta’lim tizimi klasterini
yaratish k о ‘zda tutilmoqda.
Bundan tashqari, 2023 yilda О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
"Raqamli О ‘zbekiston - 2030 "strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga
33

oshirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida" 2020 yil 5 oktabrdagi Farmoniga muvofiq
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini
keng joriy etish ishlari davom ettiriladi.
Yuqoridagi chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun " О ‘zkimyosanoat"
AJning о ‘z mablag‘larini xarajatlar smetasiga kiritgan holda y о ‘naltirish
rejalashtirilmoqda.
Aksiyadorlik jamiyatlarining 2023 yilgi moliyaviy-x о ‘jalik faoliyati
natijalari b о ‘yicha dividendlar k о ‘rinishidagi Jamiyatning kutilayotgan
daromadlarini hisoblash Respublika Hukumati tomonidan qabul qilingan soliq
siyosatini hisobga olgan holda amalga oshirildi.
Xulosa
Kimyo sanoati sanoatdagi eng muhim tarmoqlardan biri bo‘lib, uning asosiy
vazifasi mamlakat aholisining maishiy kimyo tavarlariga bo‘lgan ehtiyojini
qondirishdir. Bugungi zamon texnologiyalarining rivojlanishi, ehtiyojlarni ortishi,
34

istimolchilar uchun zarur bo‘gan oziq ovqat, sanoatidagi muammolar, harbiy
nizolar, xomashyoni yetishmasligi, yashash sharoitining yaxshilanib borishi kimyo
mahsulotlariga bo‘lgan talablarni ortishiga va kimyo sanoatiga bo‘lgan etiborni
yanada kuchaytirishga sabab bo‘lmoqda.
Kimyo sanoati xalq xo‘jaligini ko‘plab miqdordagi turli mahsulotlar bilan
ta’minlaydiki, bularsiz hozirgi jamiyat taraqiy etishi amrimahol bo‘lur edi. Hozirgi
sanoat tarmoqlarining aksariyati (metallurgiya, mashinasozlik va xokozo) kimyo
tufayligina ildam rivojlandi. Chunonchi, yog‘ochni kimyoviy ishlash yo‘li bilan
plasmassa, aktivlashtirilgan ko‘mir, tutunsiz porox, sirka kislota, etil va metil
spirti, atseton, aromatik birikmalar va boshqalar olinadi.
Xalq xo‘jaligini kimyolashtirish texnika taraqqiyotining asosiy
yo‘nalishlaridan biridir. Kimyolashtirish deganda kimyoviy usul, jarayon hamda
materiallarni xalq xo‘jaligiga joriy etish tushuniladi. Bu esa ishlab chiqarishni
maqsadga muvofiqroq rivojlantirish, xom ashedan kompleks foydalanish,
chiqindisiz ishlash imkonini beradi. Masalan mineral o‘g‘it va zaxarli kimyoviy
moddalarsiz qishloq xo‘jaligini jadallashtirish xaqida gap ham bo‘lishi mumkun
emas. O‘z navbatida, plasmassa, sintetik tolalar, sintetik yuvuvchi vositalar ham
borgan sari turmushimizdan keng o‘rin olmoqdalar.
Foydalanilgan adabiyotlar
35

1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi №PF-4947 sonli
Farmoni. //Xalq so‘zi. 2017 yil 8 fevral.
2. Sh. M.Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik -
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak . Tashkent :
O‘zbekiston, 2017 y.,104 b.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi.//Xalq so‘zi, 23 dekabr, 2017 yil
4. SH.M. Mirziyoyev. Milliy tarakkiyot yulimizni katiyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga chiqaramiz. - Toshkent: “ О ‘zbekiston” NMIU, 2017. - 592 6.
5. SH.M. Mirziyoyev. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
kuramiz. Toshkent: “ О ‘zbekiston” NMIU, 2017. - 488 b.
6. SH.M. Mirziyoyev.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har
bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi b о ‘lishi kerak. 2017 yil 14 yanvar.
Toshkent: « О ‘zbekiston», 2017.-104 b.
7. SH.M. Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik О ‘zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent: « О ‘zbekiston», 2016. -56 b.
8. О ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « О ‘zkimyosanoat» AJ boshqaruv
tuzilmasini takomillashtirish chora-tadbirlari t о ‘g‘risida” 2017 yil 12 apreldagi
PQ-2884-son qarori
9. Abirqulov Q. Iqtisodiy geografiya. T., 2014.
10. Алаев Э.Б.Социально-экономическая география. Понятийно-
терминологический словарь. – М.: Мысль, 2013.
11. Akramov Z.M. O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi o‘quv
dasturi. T., 2012.
12. Asanov G.R. Sotsial-iqtisodiy geografiya: termin va tushunchalar izohli lug‘ati. -
T.: O‘qituvchi, 2017.
13. Asanov G.R., Nabixonov M., Safarov I. O‘zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy
jo‘g‘rofiyasi. -T.: O‘qituvchi, 2014
36

Ilovalar
"О‘ zkimyosanoat " AJda 2023 yilda ishlab chiqarilishi rejalashtirilgan asosiy mahsulot
turlari ( ming tonna )
Mahsulot nomi 2021
yil
amalda 2022 yil
2023
yil,
jami shu jumladan, choraklar kesimida
reja kutilishi 1
chorak 2
chorak 3
chorak 4
chorak
Ammiakli selitra 1 778,4 1
707,2 1 702,1 1
775,4 390,4 474,2 471,1 439,8
Karbamid 1 005,2 1
111,0 1 000,0 1
120,0 209,9 335,1 327,9 247,1
Ammoniy sulfati 268,9 190,0 213,1 230,0 42,7 68,2 68,9 50,2
Ammofos 236,2 250,0 258,5 260,9 58,9 73,1 73,1 55,7
Superfosfat 173,0 178,2 228,7 235,0 52,1 65,0 60,1 57,9
Xlorli kaliy 329,1 385,0 322,9 380,0 103,2 104,6 66,5 105,7
NANP 70,2 60,0 47,8 60,0 15,0 15,0 15,0 15,0
XMD 0,2 3,5 0,4 1,0 0,5 0,5
Natriy nitrati 5,6 4,1 3,0 4,1 0,5 1,4 1,4 0,9
Natriy bikarbanati 2,7 2,7 2,9 2,9 0,3 1,0 1,0 0,6
Natriy sianidi 43,4 44,0 48,0 48,0 11,8 12,0 12,1 12,1
PVX 50,6 95,0 51,1 100,0 24,7 24,9 25,2 25,2
Qattiq kaustik soda 5,9 12,8 1,9 4,9 0,9 1,2 1,2 1,6
Kalsinatsiyalangan
soda 184,8 200,0 206,0 200,0 53,4 46,2 45,8 54,6
Avtomobil shinalari
(ming dona) 244,9 2
200,0 950,9 1
650,2 405,7 410,0 407,2 427,3
Qishloq x о ‘jalik
shinalari (ming dona) 4,6 25,0 8,5 20,0 5,0 7,5 7,5 0,0
Konveyer lentasi
(ming p.m.) 29,9 80,0 40,5 70,1 17,4 17,6 17,5 17,6
2023 yil uchun "О‘zkimyosanoat" AJ boshqaruvi raisi о‘rinbosarlarining ish
samaradorligini baxolash kо‘rsatkichlari (KPI) (О‘ zbekiston Respublikasi
37

Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 28 iyuldagi 467- son qarorining 11- ilovaga
muvofiq )
T/
r Asosiy kо‘rsatkichlar О‘lchov
birligi 2023 yil, reja
I
chorak II
chorak III
chorak IV
chorak
I. Boshqaruvi raisining birinchi о ‘rinbosari
(ishlab chiqarish, mahalliylashtirish, sanoat va axborot texnologiyalari sohasida kooperatsion
aloqalarni kengaytirish masalalari)
1 Tovar mahsuloti ishlab chiqarish hajmi mlrd.
sо‘m 3 927,29 4 544,98 4 501,55 4 138,25
2 Ishlab chiqarishning о ‘sish sur’ati foiz 111,9 110,9 100,3 130,0
3 Mineral о ‘g‘itlar ishlab chiqarish hajmi (sof holda),
shu jumladan: ming
tonna 345,59 453,03 424,94 382,09
azotli ming
tonna 247,82 345,35 341,0 283,4
fosforli ming
tonna 35,85 44,92 44,0 35,3
kaliyli ming
tonna 61,92 62,76 39,9 63,4
4 Ishga tushirilgan loyihalar hisobiga ishlab
chiqariladigan yangi turdagi mahsulotlar soni va
hajmi ta 1 2 2 2
mlrd.
sо‘m 1,1 1,1 1,1
5 Mahalliylashtirish dasturi doirasida ishlab
chiqariladigan mahsulot turlari va hajmi ta 30 37 36 37
mlrd.
sо‘m 714,6 947,6 923,8 889,3
6 Import hajmini qisqartirish, jumladan: mln.doll 64,65 86,55 83,51 80,78
mahalliylashtirish hisobiga mln.doll 63,55 84,26 82,14 79,07
tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasi hisobiga mln.doll 1,11 2,29 1,37 1,71
7 Yoqilg‘i-energiya resurslarini tejash hajmi,
jumladan : tonna
sh.yo.h.
tabiiy gaz bо‘yicha ming kub
metr 2,50 5,80 5,80 5,80
elektr energiyasi bо‘yicha ming kVt
soat 1,70 3,90 3,90 3,90
8 Ob-xavoni ifloslantiruvchi zararli chiqindilarini
kamaytirish tonn 120,00 120,00 120,00 120,00
T/r Asosiy kо‘rsatkichlar О‘lchov
birligi 2023 yil, reja
I chorak II
chorak III
chorak IV
chorak
9 “Ijro.gov.uz” ijro intizomi idoralararo yagona
foiz 100 100 100 100
38

elektron tizimi orqali topshiriq va vazifalar ijrosining
ta’minlanishi
II. Boshqaruvi raisining birinchi о ‘rinbosari
(transformatsiya masalalari)
1 Raqamli transformatsiya strategiyasini yunalishlari
b о ‘yicha reja- jadval ishlab chikarish ta 1
2 Raqamli transformatsion о ‘zgarishlar b о ‘yicha
konsalting tashkilotlari bilan y о ‘nalishlar b о ‘yicha
shartnomalar tuzish ta 1 1 1 1
3 Mulkchilik va biznes-model restrukturizatsiyasi
b о ‘yicha loyiha hujjatlarini tayyorlash ta 1 1
4 Raqamli transformatsiya doirasida loyiha xujjatlarini
ishlab chiqish ta 1 2 1 1
5 Raqamli transformatsiya doirasida tayyor
mahsulotlarni markirovkalash tizimlarni jamiyati
korxonalarida ishga tushirish ta 0 0 4 1
6 “Ijro.gov.uz” ijro intizomi idoralararo yagona
elektron tizimi orqali topshiriq va vazifalar ijrosining
ta’minlanishi foiz 100 100 100 100
III. Boshqaruvi raisining о ‘rinbosari (iqtisodiyot va moliya masalalari)
1
Mahsulotlarni sotishdan sof tushum summasi mlrd.
sо‘m 4 365,17 4
999,28 4 287,62 3 867,62
2 Mineral о ‘g‘itlarni birja savdolariga q о ‘yish hajmi
(fizik hajmda) ming
tonna 761,50 987,33 702,77 558,99
3
Aylanuvchanlik koeffitsiyenti:
- debitor qarzdorlik kun 90 90 90 90
- kreditor qarzdorlik kun 90 90 90 90
4 Mahsulotlarni sotishdan rentabellik darajasi va sof
foyda miqdori foiz 10,3% 14,8% 11,0% 10,3%
mlrd.
sо‘m 451,6 737,6 470,7 398,8
5 Tannarx va ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirish foiz 0,47 0,73 0,81 0,70
mlrd.
sо‘m 64,0 98,8 109,5 95,4
T/
r Asosiy kо‘rsatkichlar О‘lchov
birligi 2023 yil, reja
I
chorak II
chorak III
chorak IV
chorak
6
Byudjetga t о ‘lovlar prognozini bajarilishi foiz 100 100 100 100
7 Tashqi qarzlarni qaytarish grafiklari b о ‘yicha
t о ‘lovlar summasi. mlrd.
sо‘m 798,9 0 788,7 0,0
39

8 Moliyaviy hisobotlarni halqaro standartlari buyicha
auditdan о ‘tkazish. korxona
soni 0 4 5 0
9 “Ijro.gov.uz” ijro intizomi idoralararo yagona
elektron tizimi orqali topshiriq va vazifalar
ijrosining ta’minlanishi foiz 100 100 100 100
IV. Boshqaruvi raisining о ‘rinbosari (investitsiyalar va innovatsiyalar masalalari)
1 Barcha manbalar hisobidan investitsiyalarni
о ‘zlashtirish hajmi mln.doll 38,3 66,1 114,1 199,0
2 T о ‘g‘ridan-t о ‘g‘ri investitsiyalarni о ‘zlashtirish
hajmi mln.doll 33,7 56,1 95,9 171,4
3 Investitsiya dasturi doirasida tayyorlanadigan
loyihaoldi hujjatlari soni va ularning qiymati ta 1 1 4 2
mln.doll 8,9 170 313,0 802,0
ishlab chiqish ta 1 1 4 2
mln.doll 8,9 170 313,0 802,0
tasdiqlash ta 1 1 6
mln.doll 8,9 170,0 1 115,0
4 Q о ‘shma korxonalar tashkil etish va
hususiylashtirish orqali jalb qilinadigan investorlar
soni ta 1 1 1
5 Investitsiya dasturiga asosan ishga tushiriladigan
loyihalar qiymati, soni va yaratiladigan ish о ‘rinlari mln.doll 280,0
ta 3
nafar 570
T/r Asosiy kо‘rsatkichlar О‘lchov
birligi 2023 yil, reja
I
chorak II
chorak III
chorak IV
chorak
6 Texnologik klasterlar negizida amalga
oshirilayotgan investitsiya loyihalari doirasida:
moliyaviy manbalari aniqlanadigan loyihalar
umumiy soni va qiymati ta 1 1 1 1
40

mln.doll 1200 3000 1 280,0 200,0
ishlab chiqiladigan loyihaoldi hujjatlar umumiy
soni va qiymati ta 1 1 2
mln.doll 1200 3 000,0 1 480,0
tasdiqlanadigan loyihaoldi hujjatlar umumiy soni
va qiymati ta 1,0 3
mln.doll 1 200,0 4 480,0
7 “Ijro.gov.uz” ijro intizomi idoralararo yagona
elektron tizimi orqali topshiriq va vazifalar
ijrosining ta’minlanishi foiz 100 100 100 100
" О ‘zkimyosanoat" AJ ijro apparatini 2021-2023 yillar davomida
MOLIYAVIY NATIJALARNING QIYOSIY TAHLILI
(ming. sо ‘m)
Kо‘rsatkichlar nomi Satr
kodi 2021 yil 2022 yil 2023 yil reja
reja amalda reja kutilishi I
chorak I
yarim
yillik 9
yolik yillik
Mahsulot (tovar, ish va xizmat) larni
sotishdan sof tushum 10
Sotilgan mahsulot (tovar, ish va
xizmat) larning tannarxi 20
Mahsulot (tovar, ish va xizmat) larni
sotishning yalpi foydasi 30
41

(zarari) (satr.010-020)
Davr xarajatlari, jami
(satr.050+060+070+080),shu
jumladan: 40 94
540
516 62 103
250 130
775
001 79 747
080 24 672
307 66
512
321 108
581
906 141
540
755
Sotish xarajatlari 50
Ma’muriy xarajatlar 60 35
320
554 30 436
521 50
332
280 40 919
236 10 004
319 31
823
348 47 614
803 64 000
550
Boshqa operatsion xarajatlar 70 59
219
962 31 666
729 80
442
721 38 827
844 14 667
989 34
688
973 60 967
103 77 540
205
Hisobot davrining soliq solinadigan
foydadan kelgusida chegiriladigan
xarajatlari 80
Asosiy faoliyatning boshqa
daromadlari 90 15
995
269 16 915
774 305
942 5 277
640 500
000 1 000
000 1 500
000 2 000
000
Asosiy faoliyatning foydasi (zarari)
(satr. 030-040+090) 100 -78
545
247 -45 187
476 -130
469
060 -74 469
440 -24
172
307 -65
512
321 -107
081
906 -139
540
755
Moliyaviy faoliyatning daromadlari,
jami (satr.120+130+140+150+160),
shu jumladan: 110 126
590
521 99 343
964 186
094
733 524 975
464 192
772
941 193
972
941 201
790
258 202
790
258
Dividendlar shaklidagi daromadlar 120 121
628
212 91 134
944 182
680
852 521 825
464 192
072
941 192
072
941 198
890
258 198
890
258
Foizlar shaklidagi daromadlar 130 7 114
399 2 399
178 2 500
000 500
000 1 200
000 1 900
000 2 600
000
Moliyaviy ijaradan daromadlar 140
Valyuta kursi farqidan daromadlar 150 1 806 1 094
621 1 014
703 650 000 200
000 700
000 1 000
000 1 300
000
Moliyaviy faoliyatning boshqa
daromadlari 160 4 960
503
Moliyaviy faoliyat bо‘yicha
xarajatlar (satr.180+190+200+210),
shu jumladan: 170 260
000 797
889 310
957 720 200
Foizlar shaklidagi xarajatlar 180 260
000
Moliyaviy ijara bо‘yicha foizlar
shaklidagi xarajatlar 190
Valyuta kursi farqidan zararlar 200 278
160 310
957 720 200
Moliyaviy faoliyat bо‘yicha boshqa
xarajatlar 210 519
730
Umumx о ‘jalik faoliyatining foydasi
(zarari) (satr.100+110-170) 220 47
785
274 53 358
598 55
314
716 449 785
824 168
600
634 128
460
620 94 708
352 63 249
503
Favquloddagi foyda va zararlar 230
Foyda solig‘ini t о ‘lagunga qadar
foyda (zarar) (satr.220+/-230) 240 47
785
274 53 358
598 55
314
716 449 785
824 168
600
634 128
460
620 94 708
352 63 249
503
42

Foyda solig‘i 250
Nalog na sverpribil 251
Foydadan boshqa soliqlar va boshqa
majburiy t о ‘lovlar 260
Hisobot davrining sof foydasi
(zarari) (satr.240-250-260) 270 47
785
274 53 358
598 55
314
716 449 785
824 168
600
634 128
460
620 94 708
352 63 249
503
43

O‘zbekistonda kimyo majmuasi va uning rivojlanishi

Mundarija

I BOB. O‘zbekistonda kimyo sanoati tarmoq tarkibi 4

1.1.O‘zbеkistonda kimyo sanoati va kimyo mahsulotlari resurs bazasi 4

1.2.«О‘zkimyosanoat» AJ О‘zbekiston Respublikasi kimyo sanoati tizimining ajralmas korporativ tuzilmasi 17

II BOB. O‘zbekistonda kimyo sanoati rivojlanish istiqbollari 22

2.1. О‘zbekiston kimyo sanoatning mavjud va prognoz salohiyati 22

2.2. O‘zbekistonda kimyo sanoati rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari 28

Foydalanilgan adabiyotlar 35

Sotib olish