O'zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy himoyalash - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	45000UZS
Hajmi	83.1KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	31 Iyul 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Arabov Amirbek

Ro'yxatga olish sanasi 31 Iyul 2024

9 Sotish

O'zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy himoyalash

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIYʻ ʻ
UNIVERSITETINING JIZZ А X FILI А LI
“SIRTQI” F А KULTETI
“IQTISODIYOT” YO N
ʻ А LISHI
2-BOSQICH 551-22-GURUH TALABASI
RAXIMJANOVA MARJONANING
“Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish” F А NID А N
KURS ISHI
Mavzu: O‘zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy
himoyalash mexanizmini takomillashtirish yo‘llari.
Bajardi: Raximjanova M
Ilmiy rahbar: Nizamitdinov A
Jizzax-2024
1

Mundarija:
Kirish………………………………………………………………….……..….2-3
I-Bob. O ‘ zbekistomda ijtimoiy siyosatni amalga oshirish usullari va tadqiq
etishdagi muammolar………………………………………………….……….4-9
1.1 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda oila va mahallaning
o‘rni………………………………………………………………………………4-8
1.2 Fuqarolik jamiyatini qurishda ijtimoiy siyosat………………………………8-9
II-Bob. Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etishmuammolari, maqsad va
yo ‘ nalishlari……………………………………………………………..……10-17
2.1 Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etish muammolari……………..……10-14
2.2 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning maqsadi, yo‘nalishlari va ijtimoiy sohada
davlat boshqaruvi……………………………………………………….……..14-17
III-Bob. O ‘ zbekistonda ijtimoiy siyosat olib borishning usuvor yo ‘ nalishlari va
o ‘ ziga xos tajribasi……………………………….…………………..……….18-30
3.1 Ijtimoiy siyosat – O‘zbekistonda davlat siyosatining muhim ustuvor
yo‘nalishi………………………………………………………………………18-21
3.2 Kuchli ijtimoiy siyosatning O‘zbekistonga xos tajribasi…………………..21-
30
Xulosa…………………………………………………………………………31-32
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………..………….33
2

Kirish.
Hozirgi kunda jamiyat rivojlanishi chinakam demokratik tamoyillar negiziga
qurilmasa, taraqqiyotni ta’minlab bo‘lmaydi. Davlatlar rivojlanishining darajasi
turli ijtimoiy tuzumda bo‘lishiga qaramasdan ular o‘z taraqqiyotini demokratik
tamoyillar asosiga qurishlari zarur.
O‘zbekistonda bozor munosabatlarining o‘tish joriy etilishi oila institutiga
bo‘lgan munosabatga ham muayyan o‘zgarishlar kiritdi. Oilaning reproduktiv,
ekzestensial va sotsial vazifalariga muayyan o‘zgarishlar kiritdi. Oila jamiyatning
bevosita diqqat markazida bo‘lib bormoqda.
Hozirgi zamon jamiyat tizimining muhim belgisi bo‘lgan demokratik
jarayonlarni chuqurlashtirish, insoniyat hayotini farovon qilishga xizmat qilib,
samarali ijtimoiy siyosat uchun sharoit yaratadi.
Insoniyat o‘zini ijtimoiy mavjudot sifatida anglaganidan buyon farovon
hayotga erishish uchun intilib kelgan. Shu bilan birga insonga xos talab-
ehtiyojlarni qondirishda hamkorlik va birdamlikka asoslanish tendentsiyasi ham
kuchayib boradi. Farovon hayot, ideal jamiyat g‘oyasini amalga oshirishda
fuqarolar davlatga katta umid bilan qaraganlar.
Shunday yondashuvdan kelib chiqib hozirgi zamon jamiyatlarini quyidagi
asosiy belgilarini ko‘rsatish mumkin: insoniyatning birlashuvi; ilmiy-texnika
revolyutsiyasini ifodalaydigan yangi ishlab chiqaruvchi kuchlar; hozirgi zamon tub
o‘zgarishlar; ekologik va sotsial muammolar ustuvorligi. Albatta, boshqa belgilar
ham bo‘lishi mumkin. Lekin jamiyat rivojlanishining hozirgi darajasini
oldingisidan farq qildiradigan asosiy belgilari shulardan iborat.
Hozirgi zamon jamiyat rivojlanishiga xos belgilar jahon bo‘ylab keng
yoyilmoqda. Yuqorida qayd qilingan jarayonlar aholini ijtimoiy himoya tizimidagi
siyosatda muhim ahamiyatga egadir.
3

O‘zbekistonda olib borilgan kuchli ijtimoiy siyosat mamlakatda
mulkchilikning eng kuchli va ishonchli shakli bo‘lmish - xususiy mulkchilikning
tarkib topishiga ham zamin hozirladi.
Shunday qilib, O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini barpo etishda kuchli
ijtimoiy siyosatning ta’siri sezilarli bo‘ldi. Islohotlarni amalga oshirishning besh
tamoyilidan birini tashkil qiluvchi ijtimoiy himoyalash siyosati jamiyat siyosiy
hayotidan tashqari, iqtisodiy, huquqiy va umuminsoniy muammolarni hal etishdan
tashqari, iqtisodiy, huquqiy va umuminsoniy muammolarni hal etishda ham muhim
omil bo‘ldi.
Kurs ishining maqsadi – Men o‘z kurs ishimda Davlat ijtimoiy siyosatining
maqsadlari, tuzilishi va vositalari haqida tushuncha berish va imkon boricha aniq
faktlar bilan va qonun qoidalar asosida izohlashni hamda yakuniy xulosamda
takliflarimni berishni o‘z oldimga maqsad qilib qo‘yaman. Kurs ishining
vazifasi:
- O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning maqsadi, yo‘nalishlari va ijtimoiy sohada
davlat boshqaruvidagi ahamiyatini bilish.
- O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda oila va mahallaning
o‘rnini tahlil qilish.
- Kuchli ijtimoiy siyosatning O‘zbekistonga xos tajribasini o‘rganish.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati, ilovalardan iborat bo‘lib , jami 3 3 sahifani tashkil etadi.

4

I-Bob. O ‘ zbekistomda ijtimoiy siyosatni amalga oshirish usullari va tadqiq
etishdagi muammolar.
1.1 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda oila va mahallaning
o‘rni.
Ma’lumki, har bir davlatning o‘z ijtimoiy siyosati bo‘ladi. Bu tizim
siyosatning o‘ziga xos shaklini va xususiyatini belgilaydi. XXI asr boshlarida
jahon davlatchilik nazariyasida va amaliyotida qonun ustuvorligiga qat’iy rioya
qilishga intilish kuzatilmoqda. Bunday tendensiya siyosatdagi yangi qirralarning,
avvalo undagi ijtimoiy funksiyalarning kuchayishiga olib kelmoqda. Shu ma’noda
jamiyatning ijtimoiy siyosati bugungi dunyo davlatchiligidagi muhim belgilaridan
biridir.
Oila masalasi davlat siyosatining markazida turibdi, chunki jamyatdagi
o‘zgarishlar bevosita oilaga ham ta’sir etadi. Ijtimoiy siyosatda bu holat doimo
hisobga olinmoqda. 1998-yil muhtaram Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan
“Oila yili” deb e’lon qilinganligi ma’lum. Oilaga munosabat bizda butunlay
bo‘lakcha – biz oilaparvar xalqmiz. Davlat dasturida ana shu holatlar hisobga
olindi.
Oila bilan bog‘liq merosimizni, an’analarimizni, jamiyatimizning yangi
bosqichidagi istiqbollariga nazar tashlandi. Oila jami ijtimoiy sa’y-harakatlar
markazida bo‘lib qolishi haqida tadbirlar belgilandi. Shu bilan birga, oila
mustahkamligiga tahdidlar ham paydo bo‘layotganligi ijtimoiy siyosatga muayyan
o‘zgarishlar kiritishni ham taqazo etmoqda.
Bu muammolar jumladan oiladagi ajralishlar, nikohgacha bo‘lgan jinsiy
aloqalar, nikohsiz tug‘ilganlar, tug‘ilish jarayonining tartibsizligi kiradi. Ota-
onlarning farzand tarbiyasidagi mas’uliyatsizligi bolalar o‘rtasida jinoyatchilikning
o‘sishiga olib kelyapti. Bu to‘la bo‘lmagan yo otasiz, yo onasiz oilalar yolg‘iz
5

oilalarda tarbiyalangan bolalardan ko‘pincha jinoyatchilar chiqayotganligi
kuzatilmoqda. Kvazi oilalar, lesbiyankalar, nikohsiz tug‘ilganlar aslida
otaonalardagi mas’uliyatsizlik natijasida paydo bo‘lmoqda.
6

Bu oila deviatsiyasining o‘sishi, ya’ni alkogol va narkotik iste’mol qilish,
oiladagi zo‘ravonlik hatto insestuoz zo‘ravonlikning mavjudligi tufaylidir. Bunga
sotsial iqtisodiy muammolarni sabab qilib ko‘rsatishadi. Bu unchalik to‘g‘ri emas,
chunki uning ildizlari ancha uzoqqa borib taqaladi.
Bu muammolarning ildizi XVII-XX asrlarda dunyoda boshlangan
industrlashtirish boshlanishi bilan bog‘liq. Industrlashtirish demografik siyosatga
ham ta’sir ko‘rsatdi va tug‘ilish keskin kamayib bordi. Ko‘p bolali oila yemirilishi
uzoq davom etgan jarayon hisoblanadi.
Hozirgi kunda sotsial-iqtisodiy muammolar oila inqirozini yuzaga chiqardi,
xolos. Oiladagi salbiy jarayonlar global xarakterga ega, ya’ni mehnat taqsimoti va
yollanma mehnatga asoslangan yirik mashinalar ishlab chiqarishni industrial
davridan o‘tgan hamma xalqlarda yoki mamlakatlarda oila inqirozi namoyon
bo‘lmoqda.
Oiladagi inqirozli tendensiyalar tasodif emas yoki to‘g‘ri yo‘ldan og‘ish
emas, balki fundamental jarayonlarning yaqqol ko‘zga tashlanadigan
keskinlashuvidan iborat. Shuning uchun sotsial-iqtisodiy tushkunlik tugagandan
so‘ng oila hayotining normal rivojlanishiga yo‘l ochiladi. Buning uchun oilaga
jamiyat tomonidan maqsadli ta’sir o‘tkazish kerak.
Oilani sotsial institut sifatida barbod bo‘lishi to‘g‘risidagi paradigma esa,
oiladagi o‘zgarishlarni vaqtinchalik, tasodifiy, deb emas, balki industrial-bozor
tsivilizatsiyasiga xos xususiyatlar keltirib chiqargan global inqirozning
ifodalanishi, deb qaralishi kerak.
Oila inqirozi paradigmasini izlanuvchan, o‘z rolini anglagan oilalar chetlab
o‘tishi mumkun, lekin hozirgi zamon global muammosi (ekologik muammo kabi)
oilani butunlay saqlash mushkul.
Oila inqirozi konseptsiyasi e’tiborni evolutsion rivojlanish yo‘lidagi
og‘ishlarga emas, balki bozor industrial munosabatlarining natijasi o‘laroq uning
sotsial illatlariga qaratadi.
7

Inqirozning mohiyati sotsial-madaniy jarayonlar ya’ni, oilani sotsial axloqiy
regulyatsiyasi zaiflashuvi sifatida namoyon bo‘lmoqda. Masalan, madaniy ramziy
qadriyatlar transformatsiyasi, nikoh, farzand ko‘rish, oila avlodlarining birligi kabi
an’anaviy qadriyatlarning pasayishi ko‘zga tashlanyapti. Shuning uchun oila
siyosati mana shu sotsial- madaniy jarayonlarni keltirib chiqaryotgan sabablarni
topib, uni bartaraf qilishga qaratilishi lozim.
Oila inqirozi paradigmasi asosida oila institutini o‘rganayotganlar kamchilik.
Chunki uzoq yillar davomida familistika va demografiya marksizm- leninizm
mafkurasi asosida o‘rganilgan. Bu mafkuraga asosan oilani o‘rganadigan hamma
fanlarda shaxs va jamiyat manfaatining sun’iy birligi nuqtai nuqtai nazaridan
yondashuv hukmronlik qilagan.
O‘z xarakteriga ko‘ra global bo‘lgan va o‘z oqibatlariga ko‘ra ekologik
inqirozga teng bo‘lgan bu jarayonlar mamlakatimizda o‘ziga xos xarakterga ega.
Bu o‘ziga xoslik sovet va possovet davrida yuz bergan voqealar bilan belgilanadi.
Birinchi o‘ziga xoslik davri shundaki oila transformatsiyasi yuz berdi. Uni
tadrijiy rivojlantirish tabiiy, sun’iy ravishda tezlashtirdi. Oila funksiyasini
bajarishdagi o‘ziga xoslikni chetlab o‘tib, faollikni kuchaytirishga intilish oila
a’zolarini barobar iqtisodiyotiga tortish jarayoni totalitar davlat tomonidan
majburan rag‘batlantirildi.
Davlatni gipertrofiyalashgan roli ham shu bilan bog‘liq edi. Davlatning
bunday roli faqat oiladagi o‘zgarish jarayonlarini tezlashtiribgina qolmay oila
funksiyasini sotsial institutga emas davlat organlariga o‘tkazishda ham namoyon
bo‘ldi. Superetatizatsiya, ya’ni butun sotsial hayotni davlatlashtirish oila inqirozini
tezlashtirdi, oila va oila qadriyatlariga vayronkorona ta’sir qildi .
Oila hayotiga davlatning aralashuvi qanday bo‘lishidan qat’i nazar (20-30 yy.
zo‘ravonlarcha, undan keyingi yillarda va turg‘unlik yillarida qisman yumshoqroq)
u oilaning inqirozni kuchaytiradi. Oila sho‘ro davrida sotsial institut sifatida vayron
bo‘la boshlagan va 60 yillarning o‘rtalaridan boshlab o‘z funktsyasini deyarli
bajarmay qo‘ygandi.
8

Tarixiy rivojlanishning ikkinchi o‘ziga xosligi hozirgi kunlarga ya’ni,
postsovet davriga taalluqli.
Bu mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning ba’zi
xususiyatlari iqtisodiy, sotsial va siyosiy o‘zgarishlarning xususiyatlari bilan
bog‘liq. Gap shundaki, islohotchilar bu o‘zgarishlar jarayonida oila manfaatini
yetarli darajada e’tiborga olmaydilar.
O‘zgarishlar jarayonida qabul qilinayotgan qarorlar oilaga yoki sotsial
individ sifatida emas, balki alohida (izolyatsiyalashgan) individ sifatida
qaramoqda.
Oqibatda oiladagi o‘zgarish jarayoni, oila qadriyatlarining devalvatsiyasiga
(qadrsizlanishiga) sabab bo‘lmoqda.
Bu mamlakatdagi sotsial-iqtisodiy va siyosiy inqiroz bilan bog‘liq, deb
hisoblanmoqda. Natijada oila muammolariga jamoatchilik tomonidan iqtisodiy
islohotlarning inqiroz oqibati sifatida qaralmoqda. Oiladagi o‘zgarishlar ko‘p
xollarda oila hayot darajasining pasayishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa ko‘p
bolali oilalar va to‘laqonli bo‘lmagan oilalarda bu yaqqol seziladi.
Oila siyosati – uzoq tarixiy jarayonda yo‘qolib borayotgan oila hayot tarzi,
uni qayta tiklashga qaratilgan davlat va jamiyat faoliyatidir. Oilaga xos bo‘lgan
sotsial funktsiyalarni qaytarishga qaratilgan faoliyatdir. Sotsiologik tilda aytganda,
oilani sotsial institut sifatida mustahkamlashga qaratilgan faoliyatdir.
Bu siyosat faqat oilaga yo‘naltirilgan siyosat emas. Aslida oila siyosati-
oilaga qarshi bo‘lgan zamonaviy tsivilizatsiyani o‘zgartirishga qaratilgan
faoliyatdir. Faqatgina jamiyatni oila manfaati nuqtayi nazaridan islohot qilish uni
inqrozdan olib chiqadi, sotsial funktsiyalarini qayta tiklaydi.
Oila siyosatini fundamental va uzoq muddatli vazifalar bilan birga qisqa
muddatli maqsadlari, u yoki bu davrga taalluqli dolzarb vazifalari bo‘lishi mumkin.
9

Uni sotsial institut sifatida mustahkamlash alohida oilalarga hayotiy
muammolarini hal qilishga sharoit yaratadi. Oila siyosatining asosiy tamoyillari
quydagilar:
-Suverenitetlik tamoyili (davlatga bog‘liq bo‘lmagan mustaqillik)
-Ijtimoiy shartnoma tamoyili (Davlat bilan oila o‘rtasida)
-Oila hayot tarzini tanlash erkinligi tamoyili
-Maqsadlarning yagonalik tamoyili (butun mamlakatga taaluqli).
-Sotsial ishtirok tamoyili (siyosatni amalga oshirishda ishtiroki).
Oila siyosatining strategik, uzoq muddatli maqsadi bo‘lib u oilani sotsial
institut sifatida mustahkamlashdan iborat. Bu maqsad oila hayot tarzini
mustahkamlashda ifodalanadi va e’tiborni individga emas, uni oiladagi hayotiga va
oilaga qaratishini talab qiladi. Hozirgi kunda butun dunyoda oiladagi o‘zgarishlar
fragmentar oilalar va oilasiz yashash shakllarini jamiyat tomonidan tan oldirish
harakatlari o‘sib bormoqda
1.2 Fuqarolik jamiyatini qurishda ijtimoiy siyosat.
Insonni ijtimoiy tuzilmaning, davlatning bir vintchasi, deb qarash, uni
mulkdan, hokimiyatdan, jamoa va jamiyatdan begonalashtirish sobiq totalitar
jamiyatining muhim belgisi edi. SHo‘ro davrida insonga ishchi kuchi, mehnat
rezervi sifatida qaralar edi. Mustaqillikdan so‘ng islohot islohotlar uchun emas,
balki islohot inson uchun xizmat qila boshladi. Insonning jamiyatga munosabati
uning jamiyatda o‘z o‘rnini topishiga bevosita bog‘liq. Inson o‘zini-o‘zi, maqsadi-
yu manfaatlarini, atrofdagi yaqinlarini, mahalla, ko‘cha-ko‘yni, do‘sti birodarlarini,
millatini va nihoyat, jamiyatni, uning muammolarini to‘g‘ri baholaydi. Demak,
jamiyat va inson munosabatlarida inson manfaatlarini ustuvor darajada hisobga
olish shart. Inson omili asosida ijtimoiy siyosat amalga oshiriladi.
Ijtimoiy hamkorlik : kamida ikki shaxs yoki jamoaning ijtimoiy aloqasi yoki
manosabati shakli, bunda bar-biriga ta’siri, ularning o‘zaro bog‘liqligi yuzaga
chiqadi, tomonlardan har birining ijtimoiy harakati amalga oshadi.
10

Ijtimoiy huquqiy shakllar orasidan kishilar o‘rtasdagi bevosita aloqani va
vositali shaklni ajratish mumkin. “Ijtimoiy-huquqiy” tushunchasi - o‘tkinchi va
barqaror, xususiy va oshkora, rasmiy va norasmiy bo‘lishi mumkin. Ijtimoiy-
huquqiy atamasi ko‘pgina sotsiologik nazariyalarning asosiy tushunchasi
hisoblanadi, mazkur nazariyalari individ va jamiyatni har doim boshqa kishilarning
jismoniy yoki fikriy qurshovida bo‘lish va o‘zini shu ijtimoiy vaziyatga muvofiq
tutuvchi sifatida tasavvur etadi. T. Parsons va G.Xomans qarashlarida Ijtimoiy
huquq muammosi atroflicha ishlab chiqilgan.
Xomansning “almashish nazariyasi”dagi fikirlari inson boshqa kishilar bilan
birgalikda xarakat qilar ekan, o‘z harakatlari uchun mukofotni
maksimallashtirishga va sarfni minimallashtirishga intiladi, degan xulosasiga olib
keladi. Eng muhim mukofot- ijtimoiy rag‘batlantiruvdir. Ijtimoiy huquq
birgalikdagi harakat qatnashchilarining o‘zaro kutayotganlari asosiga quriladi, agar
kutayotganlari ko‘ngildagidek bo‘lsa, tajavuzga olib keladi, bu ularda qanoatlanish
hosil qilishi mumkin. Ijtimoiy huquqning boshqa a’zolari tajovuzni yuzaga
chiqarishi mumkin bo‘lgan holatdan chetlashish uchun amalga oshirilgan o‘z xatti-
harakatlarining mukofoti deb bilishlari mumkin. SHunday qilib, inson muqobil
mukofotlarni tanlash vaziyatida bo‘ladi. Bu tanlovda boshqaruvchi rolni
umumqabul qilgan me’yorlar va qadiriyatlar o‘ynaydi. F.Xeyder va
D.Festingerning fikricha, kishilar o‘rtasidagi munosabatlar majmui yo
mukofotlovchi, yo tozalovchi tavsifga ega bo‘ladi. Bu fikrni mualliflar “muvozanat
nazariyasi” deb ataganlar.

11

II-Bob. Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etishmuammolari, maqsad va
yo ‘ nalishlari.
2.1 Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etish muammolari.
Insonda ijtimoiy ong shakllangandan boshlab u farovon jamiyatni orzu qilib
kelgan. Bunday jamiyatga erishish odamlar ongiga, madaniyatiga bog‘liq bo‘lib
kelgan. Odamlarning ongi, madaniyati qanchalik yuqori bo‘lsa, jamiyat rivojlanishi
shunchalik tez bo‘lgan. Bu jarayon ayniqsa odamlarning siyosiy ongiga ham
bog‘liq. Uning darajasi esa, odamlar ongiga demokratik qadriyatlarni singdirish
bilan bog‘liqdir. Demokratiya ijtimoiy siyosatni kuchaytiruvchi omildir. Demak,
hozirgi zamon ijtimoiy tizimining shakllanishida demokratik jarayonlarni
chuqurlashtirish muhim ahamiyatga ega. Xalq hayotining farovonlashuvi ijtimoiy
siyosatni kuchaytirishga olib keladi.
“Bizning asosiy uzoq muddatli va strategik vazifamiz avvalgicha qoladi-bu
demokratik davlat, fuqarolik jamiyati qurish jarayonlari va bozor islohotlarini
yanada chuqurlashtirish, odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash
yo‘lidan og‘ishmay, izchil va qat’iyat bilan borishdir”. Hozirgi kunda dunyoning
deyarli hamma mamlakatlari demokratik tamoyillarga tayangan holda o‘z
taraqqiyotlarini ta’minlamoqdalar. Demak, faqat zamon bilan teng qadam
tashlayotgan,tez o‘zgarayotgan dunyoning qat’iy shart va talablariga javob
12

berishga intilayotgan mamlakatning kelajagi yorug‘ bo‘lishi mumkinligini hamma
anglab olishi kerak.
O‘zbekiston davlati ham hozirgi zamon jamiyat tizimiga ishonch bilan kirib
bormoqda. Umuman, demokratik tizimning umume’tirof etgan xalqaro mezonlari
O‘zbekiston jamiyatiga kirib kelmoqda va jamiyat boshqaruv tizimida o‘zining real
ifodasini topmoqda. Chinakam demokratiyaga asoslangan davlat boshqaruv tizimi
taraqqiyot lakomotivi ekanligini xalqaro tajriba tasdiqlamoqda.
O‘zbekiston jamiyati qiyofasining o‘zgarishi, mamlakatimizni
modernizatsiya qilish borasida uzoqni ko‘zlaydigan “Kuchli davlatdan - kuchli
fuqarolik jamiyati sari” degan tamoyilda, aniqrog‘i, uni amalga oshirishda
namoyon bo‘lmoqda.
Aholining turli ijtimoiy va sotsial guruhlari manfaatlarini ifodalovchi,
mamlakatimizda shakllanayotgan fuqorolik jamiyatining asosiy institutlari bo‘lgan
nodavlat va notijorat tashkilotlarning roli oshib bormoqda.
Bu tashkilotlar odamlar ongida demokratik qadiriyatlarni mustahkamlashda,
ularning siyosiy va fuqarolik faolligini oshirishda, mamlakatda ro‘y berayotgan
demokratik o‘zgarishlarning ko‘lamini kengaytirishda muhim rol o‘ynamoqda.
Hozirgi kunda deputatlar korpusi, siyosiy partiyalar va nodavlat, nohukumat
jamoat tashkilotlarining mavqei ortib borib, ular davlat va hokimiyat tuzilmalari
faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining ta’sirchan vositasiga aylanmoqda.
O‘z navbatida ijtimoiy sohaning ahvoli to‘g‘risida umumjahon standartlari
nimadan iborat, degan savol tug‘iladi. Mutaxassislar fikricha, bu sohada ham bir
necha modellar amal qiladi. Ularni umumiy tarzda ijtimoiy kafolat tizimining
ayrim elementlarini o‘zida ifoda etuvchi skandinaviyacha model, Bismark modeli
va Beverij modeli tariqasida tasniflash mumkin.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek, o‘tish davrida sotsial muammolarning yuki
ortadi. Yo‘lga tushgan karvon kabi sotsial sohaning muammolari ham borgan sari
ortib boradi. Shu ma’noda sotsial sohada yuzaga keluvchi muammolarni
guruhlashtirish va ularning yechimini modellashtirish katta ahamiyat kasb etadi.
13

Albatta, bunda eng muhim muammolar ajratib olinishi va ularning rivojlanish
tendentsiyalari o‘z vaqtida aniqlanishi katta ahamiyatga ega. Xususan, O‘zbekiston
sotsial hayotida yuz berayotgan yirik o‘zgarish va muammolar hamda ularni hal
etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishni modellashtirish mumkin. Misol
tariqasida, u quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi mumkin.
2.1.1-jadval.
Ijtimoiy muammolar va ularni hal etish tadbirlari.
1. Ijtimoiy muammolar Ularni hal etish tadbirlari
2. Sotsial tabaqalashuv va
qutblanish Fuqarolar tomonidan o‘zlari va oila a’zolarini sotsial
xizmatlar bilan ta’minlash maqsadida ishlab
topish imkoniyatlarining ortishi.
3. Kambag‘allik Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish orqali
yangi imkoniyatlarni vujudga keltirish
4.
Ishsizlik Ishlab chiqarishda sotsial ehtiyojlarni qondirishga
mo‘ljallangan xizmat va mahsulotlar ulushining
ortishi.
Ma’lumki, sotsial soha rivojini modellashtirishda parametrlar, ya’ni
ko‘rsatkichlar muhim o‘rin tutadi. Bunday parametrlar ikki turga, ya’ni: o‘zgarmas
va o‘zgaruvchan turga bo‘linadi.
O‘zbekistonda hozirgi kunda ijtimoiy ta’minot tizimida boshqaruv idoralari
hisoblangan bitta vazirlik, 12 ta viloyat, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent
shahri hamda 164 ta tuman va 36 ta shahar ijtimoiy ta’minot tizimlari mavjud.
Shuningdek, yolg‘iz nogironlarga va qariyalarga mo‘jallangan o‘nlab internat
uylari, nogironlik sababi va guruhini belgilovchi tibbiy ekspertiza komissiyalari,
xususan nogironlikni ekspertiza qilish va nogironlarning mehnat qobiliyatini
tiklash bo‘yicha bitta ilmiy tekshirish instituti faoliyat yuritmoqda.
Pensionerlarning davolanishi va dam olishiga mo‘ljallangan bir qancha maxsus
sanatoriyalar ishlab turibdi.
14

Mamlakatda o‘tkazilayotgan iqtisodiy islohotlar, kichik va o‘rta biznesni,
oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishning davlat tomonidan har tomonlama qaror
uchun butun mas’uliyatni zimmasiga olishi imkoniyatini beruvchi bozor
iqtisodiyotini barpo etishga qaratilgandir.
So‘rov natijalaridan kelib chiqib shuni qayd etish zarurki, birinchidan,
mustaqillik yillarida mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy
o‘zgarishlar natijasida asta-sekinlik bilan bo‘lsada, fuqarolarning mehnatga bo‘lgan
yangicha munosabatlari qaror topishi jarayoni bormoqda. Ko‘pchilik fuqarolar
tomonidan mehnat yashashning zarur vositasi bo‘libgina qolmasdan, balki
shaxsning o‘zligini namoyon qilishi vositasi, insonning hayotdagi asosiy burchi
sifatida idrok etilmoqda.
Ikkinchidan, yangi iqtisodiy tafakkur shakllanishi tendentsiyasi
kuzatilmoqda. Inson hech bir mulkka ega bo‘lmagan, davlatga to‘liq qaram bo‘lgan
(“davlat bizni boqadi, davlat bizni ta’minlaydi ”) boqimandachilik kayfiyatidan o‘z
mehnati bilan yaratilgan mulkka egalik qiluvchi, o‘z kuchi va bilimlariga, tajribasi
va tashabbusiga tayanuvchi mulkdor odam bo‘lish holatiga o‘tish yuz bermoqda.
O‘zbekiston davlati mamlakatni modernizatsiya va isloh etishda turli
inqiloblar va aqidaparastliklarga qarshi ekanligini ta’kidlab, evolyutsion rivojlanish
yo‘lidan bormoqda. CHunki, inqiloblar hamma davrlarda ham zo‘ravonlik, qon
to‘kish va ajdodlar yaratgan barcha narsalarni johillik bilan vayron qilish vositasi
va quroli bo‘lib kelgan. Xuddi shunday aqidaparastlik ham qanday ko‘rinishda
bo‘lishidan qat’iy nazar, diniy aqidaparastlikmi yoki kommunistik aqidaparastlikmi
o‘z mafkurasiga, hayotiy qarashlarga mos kelmaydigan hamma narsani inkor etadi
va keskin qarama-qarshiliklarni keltirib chiqaradi.
SHunday qilib, O‘zbekiston tadrijiy, ya’ni evolyutsion izchillik
xususiyatlariga ega bo‘lgan islohot va o‘zgarishlar yo‘lidan bormoqda. Faqat bu
yangilanishlar odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash orqaligina
amalga oshirilishi mumkin.
15

Hozirgi kunda har bir mamlakat hayotiga tashqi omillarning ta’siri ortib
bormoqda.Ayniqsa, jamiyatda demokratik tamoyillarni o‘rnatish borasida tashqi
ta’sir kuchaymoqda. Bugungi kunda demokratiyani olg‘a siljitish deb atalayotgan
muayyan texnologiyalar shakllangan. Umuman, mamlakatning siyosiy hayotiga,
davlatning tuzilishiga ichki omillar bilan birga tashqi omillarning ta’siri bo‘lishi
to‘g‘risida XVI asrdayoq italiyalik faylasuf N.Makiavelli yozib qoldirgan edi.
Xalqaro omil deyarli hamma mamlakatni ichki siyosiy ahvoliga ta’sir
qiluvchi muhim omil bo‘lib kelgan. Lekin hozirgi kunda dunyoda o‘zaro bog‘liqlik
kuchayib borayotgan sharoitda tashqi omillarning roli ortib bormoqda. Bundan
tashqari insoniyat shunday global muammolar oldida turibdiki,ularni yakka holda
hal qilib bo‘lmaydi. Albatta, tashqi omil ichki siyosiy hayotga hal qiluvchi ta’sir
o‘tkaza olmaydi. CHunki asosiy hal qiluvchi ta’sirni ichki omil beradi. Xalqaro
munosabatlar sub’ektlarini ichki siyosiy hayotga ta’siri turli xil usulda bo‘lishi
mumkin. Amerikalik politolog olimlar L.Uaytxed va F.SHmitterlar xalqaro
hamjamiyatni ichki siyosiy vaziyatga ta’sirining 4 usulini: nazorat, diffuziya,
kelishuv va shartlar bilan bog‘lab qo‘yish usullarini ko‘rsatishadi.
Hozirgi kunda yer yuzida 6,5 milliarddan ko‘proq odamlar yashaydi.
Olimlarning hisobiga ko‘ra, agar tug‘ilish jarayoni shunday davom etsa, 2025-
yilda aholi soni 8 mlrdga, 2050- yilda esa 10 milliardga yetadi. Bulardan 9
milliarddan ortig‘ini Osiyo, Afrika va Lotini Amerikasining aholisi tashkil qiladi
va ularning aksariyati hozirgi kunda kambag‘allik va hatto qashshoqlik darajasida
yashaydi. Bu nomutanosiblik holatining oldini olish uchun rivojlanishda orqada
qolayotgan jamiyatlarni ilg‘or davlatlar darajasiga ko‘tarilishiga harakat qilish
kerak. Aks holda hozirgi zamon jamiyat tizimi ijtimoiy ziddiyatlarning
kuchayishiga olib kelishi mumkin.
2.2 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning maqsadi, yo‘nalishlari va ijtimoiy
sohada davlat boshqaruvi.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan tub islohatlar maqsadi inson va uning
manfaatlari, farovonligini ta’minlash hamda insonni har tomonlama kamolga
16

yetkazishga qaratilgandir. Istiqlol arafasida, O‘zbekiston aholisi o‘rta hisobda
go‘sht mahsulotlarini, sut va sut mahsulotlarini, tuxumni umuman mamlakat
aholisiga nisbatan ikki barobar kam iste’mol qilmoqda. Oyiga o‘rta hisobda 75
so‘mdan kamroq yalpi daromad oladigan aholining ulushi mamlakatda 12 foizdan
sal ko‘proq bo‘lsa, bizning respublikamizda 45 foizni tashkil etgan. Bir millionga
yaqin kishi ijtimoiy ishlab chiqarishda o‘zining ko‘lidan keladigan ishni topa
olmagan.
Ijtimoiy infrastruktura tarmoqlari: sog‘liqni saqlash, xalq ta’limi,
maktabgacha bolalar muassasalari juda og‘ir ahvolga tushib qolgan. Maktab va
kasalxonalarning 60 foizi nobop binolarda joylashtirilganini aytishning o‘zi kifoya.
Juda o‘tkir iqtisodiy va ijtimoiy muammolar ro‘yxatini yana davom ettirish
mumkin. Buni avvalo shundan ko‘rsa bo‘ladiki, insonning har tomonlama uyg‘un
kamol topishi, uning shaxs sifatida ma’naviy rivojlanishi bir yoqda tursin,
ko‘pincha yashash uchun kerak bo‘lgan eng oddiy narsalar ham yetishmagan.
O‘zbekistonda mustaqillik e’lon qilingandan so‘ng aholi turmush darajasini
yuqori daraja ta’minlash, inson manfaatlarini ro‘yobga chiqarish va uni har
tomonlama rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida ijtimoiy
yo‘naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga ega kuchli
demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish maqsadida keng
qamrovli islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ushbu maqsadlarni amalga oshirish
uchun O‘zbekistonda mustaqillikning dastlab davridayoq davlat ijtimoiy
siyosatining asoslari yaratilib, amalga oshirila boshlandi.
O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib,
ular quyidagilardan iboratdir:
➢ Ijtimoiy siyosatni o‘tkazishda davlatning boshqarish funksiyasiga
egaligi;
➢ Ijtimoiy islohotlarning bosqichma-bosqichligi;
➢ Aholining yashash darajasini keskin tushib ketishiga
yo‘l qo‘ymaslik;
17

➢ Mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish idoralari mahallalar orqali aholiga
aniq manzilli ijtimoiy yordam ko‘rsatish;
➢ Ijtimoiy islohotlarning iqtisodiy va huquqiy asoslarini yaratish.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat qilib belgilangan:
❖ Aholining iqtisodiy faolligini qo‘llab-quvvatlash;
❖ Mahsulot, xizmat va uy-joyning kuchli ichki iste’mol bozorini
shakllantirish;
❖ Aholining to‘lov talablarini keng miqiyosda qondirish va uning
o‘sishini ta’minlash;
❖ Aholining daromad va mulkka egalik darajasining keskin
tabaqalashuvining oldini olish;
❖ Ijtimoiy xizmatlarga bo‘lgan zarur kafolatni ta’minlash.
Demak, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub demokratik islohotlar
ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat barpo
etishga qaratilgan. Buni ijtimoiy sohadagi islohotlarni amalga oshirish orqali
ta’minlash mumkin. Chunki, har qanday jamiyatning rivojlanganlik darajasi
ijtimoiy masalalarning qay darajada hal etilayotganiga bog‘liq. Ijtimoiy masalalar
mamlakat taraqqiyotining muhim omili sifatida iqtisodiy rivojlanishga ta’sir etadi.
Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasida davlat ijtimoiy siyosati ijtimoiy
islohotlarni davomli amalga oshirib borish orqali aholi turmush darajasini barqaror
o‘stirib borishdan iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida “gi
Farmonida “ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo‘naltirilgan aholi bandligi va real
daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoyasi va sog‘lig‘ini saqlash
tizimini takomillashtirish, xotin- qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish,
arzon uyjoylar barpo etish, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va
18

ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha
maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at
va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish”
vazifalari belgilangan.
O‘zbekistonda ijtimoiy kafolatlar tizimi uchun ma’sul bo‘lgan tuzilmalar
faoliyati jamiyatni demokratlashtirish jarayoni bilan uyg‘un holda olib borilmoqda.
Shunisi aniqki, O‘zbekiston bu borada o‘z tajribalariga tayanadi. Muayyan xorijiy
mamlakatlar tajribasidan avtomatik ravishda nusxa ko‘chirilayotgani yo‘q. Zero,
“demokratik davlatning tayyor andozasi yo‘q. Yoki demokratik davlat qurishning
to‘g‘ridan-to‘g‘ri tatbiq etish mumkin bo‘lgan namunali tajribasi ham mavjud
emas. Demokratik huquqiy davlatni har bir mamlakat o‘z yo‘li bilan quradi.”
Bizga ma’lumki, jamiyatni demokratlashtirish jarayonida demokratik
institutlarni tashkil qilish jarayoni muqarrar ravishda uzoq vaqt talab qiladi, sababi
u jamoatchilik fikri, hayotiy qadriyatlar tizimi va xalqning tarixiy tafakkuri kabi
ahamiyatli, chuqur zaminga ega bo‘lgan sohalarni qamrab oladi. Siyosiy
demokratlshtirish, iqtisodiy islohotlar va fuqarolik jamiyati asoslarini barpo etishni
o‘z ichiga olgan erkinlashtirish jarayoni mamlakat siyosiy va iqtisodiy turmush
tarzini tubdan o‘zlashtirishni talab etadi. Bunday sharoitda insonlar o‘z ichki
imkoniyatlarini, salohiyatini doimo oshirishlari zarur.
O‘zbekistonda ruhoniy qatlam xalq hayotida muayyan ta’sirga ega. Shu
sababli ularning ijtimoiy faoliyatlari jamiyat uchun foydali bo‘lishi uchun zamin
hozirlandi. Har yili minglab fuqarolarimiz haj ibodatini o‘tashlariga davlat ko‘mak
bermoqda. Ularning davlat tomonidan muhofaza qilinishi O‘zbekiston sharoitida
o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Biz yuqorida ta’kidlagan mulohazalardan quyidagi xulosalarni chiqarish
mumkin:
19

✓ kuchli ijtimoiy siyosat O‘zbekiston uchun uzluksiz va ustuvor
yo‘nalishdir; ✓ bu siyosat jamiyat siyosiy barqarorligini ta’minlashda va
taraqqiyot yo‘lini tanlab olishda muhim omillardan biri bo‘ldi;
✓ kuchli ijtimoiy siyosat O‘zbekiston jamiyatida yangicha fikrlashga,
tafakkur qilishga zamin yaratdi;
✓ bu siyosat jamiyatda xususiy mulkchilikning shakllanishi uchun
imkoniyatlarni ochdi;
✓ O‘zbekiston jamiyati kuchli ijtimoiy siyosat vositasida jamiyat
a’zolari uchun ijtimoiy kafolot tizimining real ko‘rinishiga ega bo‘ldi.
Albatta, mamlakatimiz o‘tish davrida ekan, ijtimoiy sohadagi islohotlar hali
o‘zining to‘liq natijalariga ega bo‘lganicha yo‘q. Lekin ijtimoiy sohadagi
islohotlarning konstitutsion – huquqiy asoslari to‘la barpo etildi, deb aytish
mumkin.
O‘zbekistonda hozirgi kunda ijtimoiy ta’minot tizimida boshqaruv idoralari
hisoblangan 1 ta vazirlik, 12 ta viloyat, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent
shahri hamda 170 ta tuman va 14 ta shahar ijtimoiy ta’minot tizimlari mavjud.
Shunindek, yolg‘iz nogironlarga va qariyalarga mo‘jallangan o‘nlab internat uylari,
nogirinlik sababi va guruhini belgilovchi tibbiy ekspertiza komissiyalari, xususan
nogironlikni ekspertiza qilish va nogironlarning mehnat qobiliyatini tiklash
bo‘yicha bitta ilmiy tekshirish instituti faoliyat yuritmoqda. Nafaqaxo‘rlarning
davolanishi va dam olishiga mo‘ljallangan bir qancha maxsus sanatoriyalar ishlab
turibdi.

III-Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy siyosat olib borishning usuvor yo‘nalishlari
va o‘ziga xos tajribasi.
3.1 Ijtimoiy siyosat – O‘zbekistonda davlat siyosatining muhim ustuvor
yo‘nalishi.
20

Keyingi besh yil davomida mamlakatimizda keng miqyosdagi demokratik
o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. “Yangi O‘zbekiston” degan tushuncha real
voqelikka aylanmoqda.
Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, biz mamlakatimiz yangilanish davriga
qadam qo‘ygan birinchi kunlardan boshlab ochiq, pragmatik va amaliy tashqi
siyosat yuritish, dunyodagi barcha taraqqiyparvar mamlakatlar, ayniqsa, qo‘shni
davlatlar bilan yaqin do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlashga
ustuvor ahamiyat qaratmoqdamiz.
O‘zbekiston bugun o‘zining uzoqni ko‘zlagan siyosati bilan mintaqamiz va
jahondagi siyosiy jarayonlarning faol ishtirokchisiga aylandi.
Inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, so‘z va diniy e’tiqod erkinligi,
gender tenglik bo‘yicha erishayotgan yutuqlarimiz nufuzli xalqaro tashkilotlar
bilan hamkorlikda izchil mustahkamlanib bormoqda. O‘zbekiston XDPning
ijtimoiy adolat va ijtimoiy himoyaga muhtoj kishilar manfaatlarini himoya qilishga
bel bog‘lagani uning mamlakat siyosiy kuchlari so‘l qanoti bo‘lishini belgilaydi.
Ijtimoiy sohani rivojlantirish bo‘yicha kompleks tadbirlar, birinchi navbatda,
fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va sog‘lig‘ini saqlashni kuchaytirish, aholini
arzon va sifatli dori vositalari bilan ta’minlash, fuqarolarning bandligi va real
daromadlarini oshirish, arzon ijtimoiy uy-joylar qurilishini kengaytirish,
nogironligi bo‘lgan shaxslarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilmoqda.
O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi O‘zbekistonning mustaqilligini
asrash va mustahkamlash, vatanimizning gullab-yashnashini ta’minlash,
mamlakatda fuqarolik va millatlararo totuvlik, ijtimoiy barqarorlik, har bir oila va
butun xalq farovonligiga erishish kabi umummilliy manfaatlarni o‘z mafkurasi va
siyosiy faoliyatining poydevori, deb biladi.
Keksalar, nogironlar, og‘ir ahvolga tushib qolgan insonlarni
qo‘llabquvvatlash, ularga mehr va muruvvat ko‘rsatish kabi ezgu an’analar
bugungi kunda yangicha ma’no-mazmun, amaliy harakatlar bilan boyib,
takomillashib bormoqda.
21

Bu borada, ayniqsa, “Obod qishloq”, “Obod mahalla”, “Besh muhim tashabbus”,
“Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar – kelajagimiz” kabi dasturlar o‘z ijobiy
natijasini bermoqda. Birgina “Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlari
doirasida 2021 yilda barcha shahar va tumanlardagi jami 8 mingga yaqin qishloq
va mahallada qurilish, ta’mirlash va obodonlashtirish ishlari amalga oshirilmoqda.
Ta’kidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni
obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablag‘ ajratilmagan, eng
muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy e’tibor berilmagan. Muhtoj fuqarolarni
to‘g‘ridanto‘g‘ri, aniq maqsad bilan moddiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tizimli
choratadbirlarni amalga oshirishda asosiy e’tibor aholining kam ta’minlangan
qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish uchun zarur
sharoit va imkoniyatlar tug‘dirishga qaratilmoqda.
Keyingi besh yilda oliy ta’limga qabul kvotasi 3 barobar oshirilib, joriy yilda
182 ming nafar yoshlar uchun talaba bo‘lish imkoniyati yaratildi. Bu – umumiy
qamrov 28 foizga yetdi. Bizga ma’lumki, bundan 4 yil avval bu raqam atigi 9
foizni tashkil etardi. Bu borada davlat grantlari 21 mingtadan 47 mingtaga
ko‘paytirildi ehtiyojmand oilalarga mansub 2 ming nafar qizlarga hamda
nogironligi bo‘lgan shaxslarning ham 2 ming nafariga bu yil oliygohlarga kirish
uchun alohida grantlar ajratildi.
2030 yilga qadar bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 50
foizga yetkazish reja qilinmoqda. Mamlakatimizda uzluksiz milliy ta’lim-tarbiya
tizimining barcha bosqichlarini uyg‘un va mutanosib rivojlantirishga alohida
e’tibor berilmoqda. Oxirgi 5 yilda bolalarimizni maktabgacha ta’lim bilan qamrab
olish darajasi ilgarigi 27,7 foizdan 2 barobar ortib, 60 foizga yetgan, bog‘chalar
soni esa
3 marta ko‘payib, 14 mingdan oshdi. Qishloqlarda ishsiz yoshlarni bandligini
ta’minlash maqsadida ularga 10 sotixdan 1 gektargacha yer maydonlari ajratish
boshlandi.
22

Yoshlar o‘rtasida kambag‘allikni kamaytirish, ularni o‘zini o‘zi band
qilishga rag‘batlantirishda “Yoshlar daftari”, yoshlar dasturlari doirasida amalga
oshirilmoqda. Jumladan, “Temir daftar”dagi oilalar farzandlari bo‘lgan 2 mingdan
ziyod talabaning kontrakt pullari to‘lab berildi. Yurtimizda ota-onasidan ajragan,
mehrga muhtoj bolalarni qo‘llab-quvvatlash, ularning ta’lim-tarbiya olishi, ish joyi
va uyiga ega bo‘lishi, jamiyatda munosib o‘rin topishi, “Mehribonlik uylari”,
maxsus maktab-internatlar va “Bolalar shaharchasi”ning moddiy-texnik bazasi,
kadrlar salohiyatini mustahkamlashga jiddiy e’tibor berilmoqda.
“Mehribonlik uylari” va maxsus maktab-internatlarda ta’lim-tarbiya
samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi tizim joriy etildi. Ana shunday
o‘quvtarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining muammolarini o‘rganish hamda
hal etish, ularning orzu-istaklarini ro‘yobga chiqarish bo‘yicha yangi tizim – “Mehr
daftari” joriy etildi. Shuningdek, yetim va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan
bolalarni uy-joy bilan ta’minlash tartibi belgilandi. Unga ko‘ra, o‘ziga biriktirilgan
uy-joyga ega bo‘lmagan va turar joyga muhtoj sifatida hisobda turgan ana shunday
bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yili umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam
bo‘lmagan 1 xonali, voyaga yetgan bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan holatlarda esa
50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi.
Mamlakatimizda ehtiyojmandlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishning keng
qamrovli mexanizmi yo‘lga qo‘yilmoqda. Prezident farmoniga muvofiq, ijtimoiy
yordamning barcha turlarini bir xil mezon va bir xil hujjatga muvofiq taqdim etish
imkonini beradigan “Yagona ijtimoiy reyestr” yaratilmoqda. Yil oxiriga qadar
tizim barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etiladi. Bu tizim orqali
ma’lumotlarni tizimlashtirish har bir ijtimoiy yordam oluvchining ehtiyoj
darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. U oila a’zolarining daromadlari,
mol-mulki, bank hisoblari, olingan kreditlar va avtomobillar to‘g‘risidagi turli
idoralarning tegishli bazalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi.
Istiqbolda “Yagona ijtimoiy reyestr” dasturining to‘liq ishga tushirilishi
inson omilini sezilarli darajada minimallashtiradi va natijada ijtimoiy yordamni
23

taqsimlashdagi korrupsiya holatlarini imkon qadar bartaraf etadi. Shuni ham
ta’kidlash kerakki, aholining eng kambag‘al qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va
qo‘llab-quvvatlash siyosati ehtiyojmand oilalarga beriladigan yordam pullari bilan
cheklanib qolmasdan maqsad — aholining iqtisodiy farovonligi darajasini oshirish
uchun sharoit yaratishdir.
Odatda kambag‘allikka tushib qolishdan ko‘ra, undan chiqish anchayin
mushkul hisoblanadi. Shu bois davlat tomonidan ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash
odamlarni bosqichma bosqich kambag‘allikdan chiqarish hisoblanadi — boshqacha
aytganda, odamlarni ana shu holatda tutib turishdan ko‘ra, kambag‘allar toifasidan
chiqarish vositasi sifatida ko‘proq o‘zini ko‘rsatishi uchun tegishli sharoitlarni
yaratish davlat ijtimoiy siyosatining ustuvor vazifasi etib belgilangan.
3.2 Kuchli ijtimoiy siyosatning O‘zbekistonga xos tajribasi.
O‘zbekistonda kechayotgan bugungi o‘zgarishlar mamlakat yangi tarixini
boshlab berdi, desak ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz. Zotan, yurtimizda
ijtimoiyiqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda yuz berayotgan ulkan yangilanishlar
davlatimizning dunyo hamjamiyati bilan tom ma’noda integratsiyalashuvini
ta’minlamoqda. Qisqacha aytganda, bugun yurtimiz dunyoni o‘ziga chorlayapti,
yopiqlikdan ochiq pragmatik siyosat sari yuzlanmoqda. Bunday tutum, shubhasiz,
bugungacha mavjud bo‘lgan tartib-qoidalarni isloh qilish va ularni dunyo
andozalariga uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. O‘zbekiston Kasaba uyushmalari
Federatsiyasining hamkor tashkilotlar ishtirokida “Harakatlar strategiyasi va kuchli
ijtimoiy siyosat: xalqaro amaliyot va O‘zbekiston tajribasi” mavzuidagi xalqaro
konferensiyani o‘tkazish tashabbusi mohiyatida ham aynan shu muddao
mujassamdir.
Biz nimalarni maqsad qildik? Eng avvalo, Harakatlar strategiyasi doirasida
yurtimizda hayotga tatbiq etilayotgan mutlaqo yangicha ijtimoiy siyosatning
mazmun va mohiyatini dunyo jamoatchiligiga yetkazish, qolaversa, davlat
organlari, kasaba uyushmalari, Savdo-sanoat palatasi hamda fuqarolik jamiyati
24

boshqa institutlarining aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi o‘zaro hamjihatligi
va sherikligi istiqbollarini belgilab olishni rejalashtirayapmiz.
O‘zbekistonning ochiqligini, faol, amaliy hamkorlikka, xalqaro va chet el
tajribasini o‘rganish asosida aholini ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha vazifalarni hal
etishga tayyorligini ham namoyish qiladi.
Shuni alohida aytish kerakki, mazkur g‘oya Xalqaro mehnat tashkiloti,
Xalqaro kasaba uyushmalari konfederatsiyasi, Umumevropa kasaba uyushmalari
mintaqaviy kengashi, Xalqaro ish beruvchilar tashkiloti kabi nufuzli xalqaro
tashkilotlar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Va uning ishida ushbu tashkilotlar
mutasaddilari, shuningdek, ijtimoiy taraqqiyot, iqtisodiyot hamda huquq sohasidagi
milliy va chet ellik ekspertlar qatnashishi kutilayotir.
Qolaversa, aholining real daromadi va bandligini izchil amalga oshirish
orqali faol ijtimoiy himoya, aholini ijtimoiy himoyalash va sog‘lig‘ini muhofaza
qilish yo‘nalishidagi davlat tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-
siyosiy faolligini oshirish, aholi yashash sharoitlari yaxshilanishini ta’minlovchi
arzon uyjoylar qurilishi, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy
infratuzilmani rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha maqsadli
dasturlarni ro‘yobga chiqarish, ta’lim va fan sohasini rivojlantirish istiqbollari
hamda yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish kabi yo‘nalishlar bo‘yicha
munozaralar ham rejalashtirilgan.
Keling, shu o‘rinda uchinchi ming yillikka kelib global dunyoda kasaba
uyushmalarining oddiy insonlar hayotidagi o‘rni, uning maqsad hamda vazifalari
aynan nimalarda ustuvor darajada namoyon bo‘layotganiga e’tibor qarataylik. Eng
avvalo, bu — to‘liq va mahsuldor bandlikni ta’minlash, mehnatga munosib haq
to‘lanishiga, ijtimoiy himoya va muloqotga erishish, qashshoqlikni yo‘qotish, inson
huquqlari hamda kasaba uyushmalari erkinligini kafolatlash, mehnat
munosabatlaridagi har qanday kamsitishlarni bartaraf etish, ayollar va erkaklar
tengligini ta’minlash, bolalar mehnati hamda majburiy mehnatga butunlay chek
qo‘yishga erishish, atrof-muhitni himoyalash kabi vazifalardan iboratdir.
25

Afsuski, bugun global mehnat bozori bu maqsadlarga erishishda
yangidanyangi to‘siqlarga uchramoqda va ta’bir joiz bo‘lsa, ular ijtimoiy mehnat
sohasining zamonaviy qurilmasi poydevorini nuratmoqda.
Eng asosiy muammolar nimalarda ko‘rinadi? Birinchi muammo norasmiy
bandlik o‘sishi, norasmiy sektorning rivojlanishi va kengayishi bo‘lib, u soliq
to‘lovlaridan tushadigan daromadlar kamayishiga, rasmiy sektordagi
raqobatdoshlik pasayishiga, eng yomoni, ijtimoiy dasturlarning qisqartirilishi va
yetarlicha moliyalashtirilmasligiga olib kelmoqda.
Ikkinchi muammo masofaviy va ijara tariqasidagi mehnat, autsorsing hamda
autstaffing kabi mehnat mohiyatini tubdan yangilovchi formatning paydo bo‘lishi
bilan bog‘liq. Bu esa o‘z-o‘zidan, mehnat munosabatlari sohasining
shaklshamoyilini keskin o‘zgartirib, ijtimoiy himoyani juda past darajaga olib
keluvchi nostandart bandlik shakllarida namoyon bo‘lmoqda.
Uchinchi global muammo raqamli texnologiyalarning ijtimoiy hayotda
tobora faol qo‘llanilayotganiga borib taqaladi. E’tibor bering, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining tezkor rivojlanishi hisobiga yaqin 25 yilda
sayyoramiz miqyosida ish joylarining 47 foizga qisqarishi taxmin qilinmoqda.
Tahlilchilarning hisob-kitoblariga ko‘ra, yaqin 15 yildan so‘ng, deylik,
buxgalteriya, sog‘liqni saqlash, advokatura, oliy ta’lim va xalq ta’limi sohalaridagi
mavjud mansabdor xizmatchilar o‘rinlariga deyarli ehtiyoj qolmaydi... Demakki,
bugungi dolg‘ali zamon bizning oldimizga asosi bundan 100 yil avval yaratilgan
ijtimoiy himoyaning klassik tizimlarini qayta shakllantirishni taqozo etayotir.
Xalqaro miqyosda ijtimoiy himoya eng kam darajasining tan olingan 9 turi
mavjud bo‘lib, bular tibbiy xizmat, ishsizlik bo‘yicha nafaqa, baxtsiz hodisa yoki
kasb kasalligi natijasida yetkazilgan zararni qoplash bo‘yicha nafaqa, homiladorlik
va tug‘ish nafaqasi, boquvchisini yo‘qotishi munosabati bilan beriladigan nafaqa,
kasallik bo‘yicha nafaqa, qarilik pensiyasi, oilaviy nafaqa, nogironlik bo‘yicha
nafaqalarni o‘z ichiga oladi. E’tiborli jihati shundaki, ushbu xizmatlarning 5 turi
to‘liq, 2 turi esa qisman ijtimoiy sug‘urta tizimi bilan qamrab olingan xodimning
26

hissasiga to‘g‘ri keladi. Biroq afsuski, bugungi kunga kelib, ijtimoiy
sug‘urtalangan xodimlar soni borgan sari kamayib ketayapti.
Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo
aholisining 55 foizi ijtimoiy himoyadan mahrum bo‘lsa, atigi 29 foizi kompleks
ijtimoiy ta’minotdan foydalanish imkoniyatiga ega. Pensiya yoshidagi keksalarning
68 foizi qarilik pensiyasini oladi. Bu esa ko‘plab davlatlarda ham jamg‘arib
boriladigan, ham sug‘urtali pensiya ta’minoti yetarlicha rivojlanmaganligini
ko‘rsatadi. Yana bir og‘ir muammo — taraqqiy topgan yigirma birinchi asrda ham,
afsuski, insonlarning sog‘liqni saqlashga bo‘lgan huquqi dunyoning ko‘pgina
mintaqalarida hali real haqiqatga aylanmadi. Bu, ayniqsa, aholining 56 foizi
mazkur imtiyozdan mahrum bo‘lgan qishloq joylariga taalluqlidir.
Demak, bu borada muhokama qilinishi lozim bo‘lgan mavzular yetarli.
Yaqinda XMT jahon hamjamiyatiga bugungacha amaliyotda bo‘lmagan — xususiy
beg‘araz yordamni eng kam darajadagi ijtimoiy himoyani ta’minlash uchun
yo‘naltirish haqidagi chaqiriq bilan murojaat qildi. Va, bu bilan, u o‘z tajribasida
jismoniy shaxs korxona va jamg‘armalarning beg‘araz yordamlaridan ijtimoiy
himoya maqsadida foydalanish mumkinligini e’tirof etdi.
O‘zbekistonda bu borada yetarli tajriba to‘plangan, ijtimoiy himoya sohasida
aynan davlat va xususiy sherikchilik aloqalari yo‘lga qo‘yilgan. Xususan,
resurslarni fuqarolar o‘rtasida maqsadli qayta taqsimlash, ijtimoiy siyosat tizimida
esa ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy himoya, ijtimoiy yordam markaziy o‘rin egallaydi.
Bugun yurtimizda inson omili oliy qadriyat darajasiga ko‘tarildi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Odamlar ertaga emas, bugun baxtli
yashashni istaydilar”, degan tamoyilni ilgari surishi va buni bugungi
siyosatimizning ustuvor yo‘nalishiga aylantirishida ham aynan shu mazmun-
mohiyat mujassamdir.
Mazkur prinsip ijrosi o‘laroq, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan insonparvar
siyosat odamlar hayotiga yangicha mazmun baxsh etmoqda. Xususan, aholining
talab va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, qishloq joylarda yangilangan namunali
27

loyihalar asosida arzon uy-joylar qurish bo‘yicha dasturning qabul qilingani
odamlar qalbida yashash va ishlashga bo‘lgan qarashlarni o‘zgartirib yubordi.
Dasturga ko‘ra, 2017 yilda shahar va qishloqlarda umumiy maydoni 3,5 million
kvadrat metrdan ortiq bo‘lgan namunali va ko‘p qavatli uylar bunyod etildi.
2017 — 2020 yillarda shaharlarda 945 ta ko‘p qavatli turarjoy qurilishi
bo‘yicha dastur qabul qilingan. Kam ta’minlangan oilalar uchun Qoraqalpog‘iston
Respublikasi, Toshkent shahri, viloyatlar markazlarida va yirik shaharlarda ko‘p
qavatli uylarda 50 mingga yaqin arzon kvartiralar barpo qilinadi. Xususan, 2017
yilda xuddi shunday ko‘p kvartirali, umumiy maydoni 800 ming kvadrat metrdan
ortiq bo‘lgan uylar qurilib, aholiga topshirildi. Faqatgina Toshkent shahrining
o‘zida 420 ming kvadrat metrli uy-joy foydalanishga topshirilgani boshlangan
ishlar ko‘lamini ko‘rsatadi, albatta. Biroq aholi farovonligini ta’minlash faqat uy-
joy masalasi bilan bog‘liq, desak, noto‘g‘ri bo‘ladi. Negaki, uzoq yillar davomida
aynan ijtimoiy sohada o‘nlab muammolar yig‘ilib keldiki, oqibatda u odamlar
normal hayot kechirishlariga monelik qildi.
Bugungi kunda, ayniqsa, qishloq aholi punktlarida vodoprovod tarmoqlarini
kengaytirish va modernizatsiya qilish dasturini amalga oshirish dolzarb
masalalardan biri bo‘lib turibdi. Ayni paytda maxsus dastur doirasida 9 ming
kilometr vodoprovod tarmoqlari, 1400 quduq va 3600 suv inshootini qurish va
rekonstruksiya qilish ishlari olib borilayapti. Bu Qoraqalpog‘iston Respublikasi,
Andijon, Jizzax, Navoiy, Sirdaryo, Samarqand, Toshkent va Xorazm
viloyatlaridagi
3,2 million aholini qo‘shimcha toza ichimlik suvi bilan ta’minlab, mamlakat
bo‘yicha aholining toza ichimlik suviga bo‘lgan talabini qondirish ko‘rsatkichini
67 foizdan 84 foizgacha ko‘tarish imkonini beradi. Bu vazifalarni amalga oshirish
uchun mamlakatimizda Uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi tashkil etildi
va Moliya vazirligi huzurida “Sof ichimlik suvi” jamg‘armasi faoliyati yo‘lga
qo‘yildi.
28

Yoki yillar davomida odamlarni qiynab kelgan yana bir masala — yo‘llar
muammosini olaylik. Bu ham davlatimiz nazoratiga olindi. Ayni vaqtda yurtimizda
mintaqaviy va mahalliy ahamiyatga ega yo‘l hamda yo‘l-transport
infratuzilmalarini yanada rivojlantirish dasturi asosida 1,7 ming kilometr umumiy
foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini qurish va rekonstruksiya qilish, 10,4 ming
kilometr xo‘jaliklararo qishloq avtomobil yo‘llarini, shahar, tuman markazlari,
shahar tipidagi qo‘rg‘onchalar, qishloq aholi punktlaridagi ko‘chalar yo‘l
qoplamalarini kapital va joriy ta’mirlash ishlari ro‘yobga chiqarilayapti.
Shahar va qishloqlarimizda transport xizmatini yanada yaxshilash dasturi
asosida yaqin vaqt ichida 74 ta avtovokzal va avtostansiya rekonstruksiya qilinadi.
Bu esa yo‘lovchilar uchun qo‘shimcha qulayliklar yaratib, ularning xavfsizligini
ta’minlashda ayni muddaodir. Qolaversa, 3 mingga yangi zamonaviy avtobuslar,
5,7 ming mikroavtobus sotib olindi. Shunga yarasha 300 dan ortiq yangi avtobus
yo‘nalishlari ochiladi.
Havo va temir yo‘llari qatnovlari infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida
Toshkent xalqaro aeroportining yangi terminali yaratilishi bilan bir qatorda, temir
yo‘l liniyalari qurilishi va elektrlashtirilishi amalga oshirilmoqda. Davlatimiz
rahbari “bizning eng oliy maqsadimiz odamlarimizni rozi qilish” deya takror va
takror ta’kidlab kelmoqda. Xalqona va samimiy aytilgan bu so‘z aslida mamlakat
ijtimoiy siyosatini belgilab beradi. O‘zingiz o‘ylab ko‘ring, o‘tgan bir yildan ziyod
vaqt ichida yurtimizda qanday olamshumul voqealar yuz berdi.
Tarixiy o‘zgarishlar sharofati bilan davlat xalqqa yaqinlashdi, u endi xalq
uchun ishlay boshladi. Prezident virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalari
faoliyati bugun nainki xalqimiz, balki xalqaro hamjamiyat e’tirofiga ham sabab
bo‘lmoqda.
Mamlakatimizda ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy sektorning shu kabi boshqa
sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlar, ayniqsa, xalqimiz dilidagi orzu-istaklar
ro‘yobiga xizmat qilayotir. Yurtimizda Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil
etilishi, aytish mumkinki, milliy davlatchiligimiz tarixida tub burilish yasadi.
29

Zotan, bu yo‘l bilan xalqimiz o‘z kelajagi poydevori yanada mustahkam bo‘lishini
ta’minladi. Oliy va o‘rta ta’lim tizimi ham isloh etilmoqdaki, bu rivojlangan dunyo
davlatlari bilan bo‘ylashish, dunyo sahnasida munosib o‘ringa ega bo‘lishimizga
zamin yaratadi.
Albatta, bunday yangilanishlar bugun barcha sohada yuz ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi ham o‘z faoliyatini Faol
tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili
Davlat dasturi doirasida tashkil etib, aholi farovonligi yo‘lida izchil ishlarni olib
borayapti.
Bu borada dunyo tajribasi ham muhim ahamiyatga ega. Binobarin, Davlat
dasturiga binoan, milliy mentalitetimizga mos keluvchi ilg‘or xorijiy tajribalarni
qonunchiligimizda mustahkamlab qo‘yish va aholining munosib hayot kechirishi
uchun zarur bo‘lgan daromad darajasini aniqlash, “iste’mol savati” tushunchasini
hayotimizga amaliy qo‘llash mexanizmlarini yaratish lozim bo‘ladi.
Shuningdek, dasturga ko‘ra, aholining real daromadlari, ish haqi, stipendiya,
pensiya va ijtimoiy nafaqalarni bosqichma-bosqich ko‘tarish, ichki bozorda
iste’mol tovarlari va xizmatlar narxlari keskin oshishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha
amaliy choralar ko‘riladi.
Mehnat bozorida talab mavjud bo‘lgan mutaxassislarni tayyorlash tizimini
kengaytirish, ayni vaqtda ishsizlarni kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malaka
oshirishga kengroq jalb etish ham muhim vazifalar sirasiga kiradi. Shularga
mushtarak ravishda kasaba uyushmalarining ijtimoiy himoya sohasidagi vazifalari
Kasaba uyushmalari Federatsiyasining dasturiy hujjatlarida belgilab qo‘yilgan.
Unga ko‘ra, kasaba uyushmalarining mehnatkashlar uchun ijtimoiy kafolatlar va
ijtimoiy himoya sohasidagi faoliyati mana bularga yo‘naltirilmoqda.
Zaif qatlamlarni ijtimoiy himoyalash va qo‘llab-quvvatlash ko‘zda tutilgan
chora-tadbirlarni amalga oshirishga ko‘maklashish, yolg‘iz keksalar, pensionerlar,
nogironligi bo‘lgan shaxslar, imkoniyati cheklangan bolalar, kam ta’minlangan va
ko‘p bolali oilalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha tizimli chora-tadbirlarni
30

amalga oshirishda davlat organlari, ish beruvchilar bilan hamkorlik qilish,
bandlikning noan’anaviy shakllarida mashg‘ul kishilar (norasmiy sektorda
mashg‘ul, vaqtincha va mavsumiy xodimlar va boshqalar) hamda ularning oila
a’zolari ijtimoiy himoyasiga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga
oshirish, pensionerlar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, balog‘atga yetmaganlar,
yolg‘iz keksalar va yuqori darajadagi ijtimoiy himoyaga muhtoj bo‘lgan
fuqarolarning boshqa toifalarini ijtimoiy himoyalash, “Korporativ ijtimoiy
mas’uliyat” hamda
“Ijtimoiy mas’ul korxona” konsepsiyasini ishlab chiqish va uni keng qo‘llash
shular jumlasiga kiradi.
Mazkur vazifalarni amalga oshirish jarayonida kam ta’minlangan oilalar,
ko‘p bolali oilalar, pensionerlar, urush va mehnat faxriylarini jamoa shartnomalari
va kelishuvlari orqali moddiy qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari qabul qilinadi.
Chunonchi, 2017 yilning o‘zida kasaba uyushmalari tomonidan 3073 nafar
mehnat faxriysi va keksaning respublikamizdagi tarixiy shaharlar hamda diqqatga
sazovor joylari bo‘ylab ekskursiyasi tashkil etilgan bo‘lsa, 592 nafar yolg‘iz keksa
va nogironligi bo‘lgan shaxslarning kommunal to‘lovlari qoplab berildi. Davlat
bayramlari munosabati bilan “Muruvvat” va “Saxovat” uylarida madaniy-ma’rifiy
tadbirlar uyushtirilib, u yerdagilarga 136,4 million so‘mlik maishiy texnika,
kiyimkechaklar, gigiyenik vositalar berildi. Ayni chog‘da jamoa shartnomalari va
kelishuvlari orqali 110 ming nafar keksa avlod vakili ish beruvchilar va kasaba
uyushmalari mablag‘lari hisobidan 41,9 milliard so‘m miqdorida moddiy
qo‘llabquvvatlandi.
Kasaba uyushmalari tizimidagi sanatoriylarda 2366 nafar urush va mehnat
fronti faxriysi Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan sog‘lomlashtirildi, 7385 nafar
ishlovchi pensioner va kasaba uyushma a’zosining ota-onalari esa imtiyozli asosda,
shuningdek, 344 nafar ishlovchi pensionerga sog‘liqlarini tiklash uchun imkoniyat
yaratib berildi.
31

Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yilida kasaba uyushmalari
mutasaddilari barcha nodavlat va notijorat tashkilotlari vakillari bilan birga
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Buxoro, Jizzax, Navoiy, Samarqand, Sirdaryo va
Xorazm viloyatlari bo‘ylab 2 million 160 ming xonadonga tashrif buyurib, oddiy
odamlar hayotini o‘rganishdi. Ularda aholini qiynayotgan qariyb 650 mingta
muammo aniqlanib, 556,5 mingtasini hal etish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab
chiqildi va yil mobaynida ularning ijrosi nazoratga olindi.
Kasaba uyushmalari Federatsiyasi kam ta’minlangan va ehtiyojmand
oilalarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan xayriya aksiyasi doirasida aprel-may
oylarida 3280 bolaning sunnat to‘ylari va 616 yosh oilaning nikoh to‘ylari
o‘tkazilishiga bosh bo‘ladi.
Kasaba uyushmalari Federatsiyasi 2017-2018 yillarda aholining kam
ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan bir qator
manzilli dasturlar ijrosini ham muvofiqlashtirmoqda. Xususan, kasaba uyushmalari
Ishchi guruhlari tomonidan shakllantirilgan ro‘yxatlar asosida hunarmandchilik,
tadbirkorlik yo‘nalishlarini ochish, shaxsiy tomorqa uchastkasini, shuningdek,
chorva mollari yoki parranda xarid qilish yo‘nalishlari bo‘yicha o‘z oilasining
iqtisodini tiklash istagini bildirgan minglab kam ta’minlangan oilalarga imtiyozli
kreditlar olib berildi. Yuzlab nochor oilalar uy-joyi ta’mirlandi, minglab
xonadonlarga maishiy texnika olib berildi, shunday oilalarning a’zolari bo‘lgan
bemorlarga moddiy ko‘mak ko‘rsatildi. Joriy yilda ham bu yo‘nalishdagi ishlar
izchil davom ettirilmoqda.
Kasaba uyushmalari Federatsiyasi aholini dori-darmon vositalari bilan
ta’minlashdek o‘ta mas’uliyatli va jiddiy vazifani ham muvofiqlashtirmoqda.
Bugungacha chekka tuman va qishloqlarda 2 mingdan ortiq ijtimoiy aptekalar
ishga tushirilib, olis hududlarda yashovchi odamlarning og‘irini yengil, uzog‘ini
yaqin qilishga bosh qo‘shildi.
Ko‘rinib turibdiki, Federatsiya faoliyati bugun birgina ish beruvchi va ishchi
munosabatlari bilangina cheklanib qolayotgani yo‘q. Ta’bir joiz bo‘lsa, inson
32

manfaati, uning yashash, mehnat qilish borasidagi huquqlarini ta’minlashning ko‘p
qirrali jihatlarida kasaba uyushmalari bevosita ishtirokchi, o‘z so‘zi va o‘rniga ega
tashkilotga aylanib ulgurdi. Shu ma’noda, to‘la ishonch bilan aytish mumkinki,
O‘zbekiston o‘zi to‘plagan va xalqqa, keng jamoatchilikka manzur va ma’qul
bo‘layotgan tajribasini dunyo jamoatchiligi e’tiboriga yetkazishi, bu boradagi jahon
hamjamiyati e’tibori va diqqat markazidagi muammolarni muhokama qilish,
ularning yechimi bo‘yicha tajribalarni o‘rtoqlashishga tayyor.
Shu ma’noda, anjuman biz uchun alohida ahamiyat kasb etishi shubhasiz.
Biz unda ishtirokchilar e’tiboriga qator taklif va mulohazalar bilan ham murojaat
qilmoqchimiz.
Mutaxassislar e’tiborini quyidagi dolzarb vazifalarga qaratishni
istardik:
 mehnat va ijtimoiy munosabatlarni alohida tartibga solishga
yo‘naltirilgan mehnat qonunchiligini yanada takomillashtirish;
 mehnat sohasidagi asos soluvchi tamoyillar va huquqlarni 40 soatlik ish
haftasi, yillik haq to‘lanadigan ta’til, onalikni muhofaza qilish va migrant
mehnatkashlarning asosiy huquqlarini himoyalashni kiritish bilan kengaytirish;
 transmilliy korporatsiyalar xodimlariga bir xil qiymatga ega bo‘lgan
mehnat uchun teng haq to‘lash tamoyiliga rioya qilish;
 mehnatni ilmiy asoslangan me’yorlashtirishni qayta tiklash;
 XMT vakolatini inobatga olib, mehnat sohasini boshqarishda boshqa
xalqaro institutlar rolini qayta ko‘rib chiqish, XMT doirasida nazorat mexanizmi
va texnik hamkorlik imkoniyatlaridan yanada samarali foydalanish;
 barcha uchun butun umri mobaynida (“bir umrlik ta’lim”) kasb ta’limiga
ega bo‘lishni soddalashtirish;
 mehnat sohasini boshqarishda davlat organlari, kasaba uyushmalari va
uch tomonlama institutlar harakat sohasini aniq chegaralash;
33

 mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori standartlari, ish vaqti va dam
olish vaqti me’yorlarini qat’iy nazorat qilish;
 mehnat shartnomalarini digitalizatsiya qilishni joriy etish;

Xulosa.
O‘zbekiston ijtimoiy kafoltlar tizimini yaratishda va uni amalga oshirishda
ana shu muammolarni hal etib bormoqda. Bunda asta-sekin, ammo muttasil
rivojlanish muhim omil hisoblanadi.
Mamlakatimizda demokratik jamiyatning milliy modeli ishlab chiqilishiga
diqqat qilindi. Negaki “fuqarolik jamiyati muayyan ijtimoiy hudud va mustaqil
muassasaviy, shaxslararo munosabatlar va pirovardida vujudga kelgan jamoat
tashkilotlari tizimi tarzida maydonga chiqar ekan u insonning mustaqilligini
himoya qilishga, o‘z izmi bilan ish ko‘ra olish imkoniyatini saqlab qolishga da’vat
etadi. Shunga ko‘ra fuqarolar o‘rtasidagi normal aloqalar turli harakatlar,
birlashmalar va muassasalarda shakllanib, konkret ijtimoiy manfaatlarni aks
ettiradi… O‘zbekiston Respublikasida bunday ijtimoiy o‘zaro aloqalarning
qonuniy asoslarini yaratish bo‘yicha hal qiluvchi qadamlar qo‘yildi.”
34

Respublikamizdagi aholini ijtimoiy himoyalashning amaldagi tizimi oilaga,
ayniqsa, ko‘p bolali oilalarga qaratilgan manzilli yo‘nalishga ega bo‘lib, u barcha
muhtoj oilalarni moddiy himoyalashga qaratilgan.
O‘zbekistonda iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi va islohotlarning
imkon darajasida olg‘a borishi sari aholini ijtimoiy himoyalash tizimi,
kambag‘allik va ishsizlikning oldini olish shakl va uslublari o‘zgarib boradi.
Amaldagi ijtimoiy himoyalash tizimi turli qatlamdagi aholi guruhlari
daromad darajalarini davlat yo‘li bilan ortiqcha nazorat qilishning oldini oladi.
Bunda kam daromadli va kam ta’minlangan aholi qatlamini moddiy qo‘llab-
quvvatlash uchun turli imkoniyatlrdan foydalanadi.
Ijtimoiy siyosat mamlakatimizda davlat siyosatining eng muhim ustuvor
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning aniq
manzilli xususiyatga ega ekani har bir muhtoj insonga uning real ehtiyojini hisobga
olgan holda yordam ko‘rsatish imkonini bermoqda. Bunda ushbu toifaga mansub
hech bir inson e’tibordan chetda qolmasligiga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Shu
asosda jamiyatimizning ijtimoiy manzarasi butunlay o‘zgarmoqda, samarali
boshqaruvning natijadorligi oshmoqda, eng muhimi, odamlarning hayotga,
mehnatga, o‘zining taqdiri va ertangi kunga ishonchi ortmoqda.
Mehnatkashlar huquqlarini himoya qilish, ularga munosib turmush sharoiti
yaratish bugungi dunyoning eng insonparvar qadriyatlaridan biriga aylandi. Oddiy
odamlar orzu-istagi, dardu tashvishini o‘zida jamlagan bu ezgu qadriyat
yangilanayotgan yurtimiz siyosati bilan hamohang ekanligi har birimizni
quvontiradi, albatta.
Yurtimizda ijtimoiy muammolarni hal etishning mutlaqo yangi va o‘ziga xos
tizimi yaratildi. Keyingi paytda “temir daftar”, “ayollar daftari”, “yoshlar daftari”,
“mahallabay” va “xonadonbay” ishlash usullari aynan shu maqsadda joriy
etilmoqda. Shu asosda muammoga oid mavhum ko‘rsatkichlar emas, balki yordam
va ko‘makka muhtoj har bir oila va fuqaroning, xotin-qizlar, yoshlarning
muammolari o‘z joyida aniq o‘rganilmoqda, ular vaqtida va samarali hal
35

etilmoqda. Bugungi kunda xalq farovonligini, odamlarning hayot darajasini har
tomonlama oshirish, buning uchun yangi ish o‘rinlari, daromad manbalarini
yaratish, kambag‘allikni qisqartirish, qishloq va shaharlarimizni obod qilish
iqtisodiy strategiyamizning eng muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat‘iyat bilan davom
ettirib yangi bosqichga ko‘taramiz: O‘zbekiston NMIU, 2017 ‖ ‖
2.Mirziyoyev Sh. Ilm-fan yutuqlari-taraqqiyotning muhim omili//Xalq so‘zi
gazetasi, 2017
3.Mirziyoyev Sh. Erkin va farofon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard
va oliyjanob xalqimiz bilan quramoz. Sh. Mirziyoevning O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis
palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. « Xalq so‘zi », 2017 y.16 yanvar.
4. “Bolalikdan uyg‘ayish sari: Ijtimoiy himoya, ijtimoiy ish, ijtimoiy
integratsiya” Xalqaro forumining materiallari. 2009 yil 26-27 noyabr, 397-b
5. Nabiyev F.H. Ijtimoiy siyosat. O‘quv-uslubiy qo‘llanma. Samarqand
2007,
36

112-bet
6. Norbekov A.Sh. Ijtimoiy kafolat – barqarorlikning muhim omili.
“Qonun himoyasida”, 2004, 1-son, 34-35- b.
6. Norbekov A.Sh.,Mavlonov O‘. Kuchli ijtimoiy siyosat
taraqqiyot kafolatidir T.: 2005 y. 235-b.
7. Ijtimoiy himoya: atamalar izohli lug‘ati. Tuzuvchilar Saidov M.X. va
boshqalar. A.Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2007.
435b.
8. Xolbekov A.J. Boshqaruv sotsiologiyasi. O‘quv qo‘llanma. –
Toshkent: Akademiya, 2007. – 184 b.
Internet saytlari:
1. http://www.gov.uz
2. http://www.mfa.uz
3. http://www.lex.uz
4. http://library.ziyonet.uz
5. http://erohovastitch.ru
37

O'zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy himoyalash

Sotib olish