O’zbekistonda sport turizmi va uning imkoniyatlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	77.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekistonda sport turizmi va uning imkoniyatlari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“ Turizm Nazariyasi ” FANIDAN
KURS ISHI
O’zbekistonda sport turizmi va uning
imkoniyatlari

MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................. 3
1. Sport turizmi tushunchasi mohiyati va uning turlari ................................................................... 5
2. Sport turizmi resurslari va salohiyati ........................................................................................... 8
3. Oʻzbekistonda sport turizmi holati va tahlili .............................................................................. 15
4. Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida sport turizmi tajribasi ....................................................... 24
5. Mamlakatimizda sport turizmini rivojlantirish istiqbollari ......................................................... 31
...................................................................................................................................................... 34
XULOSA ......................................................................................................................................... 34
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: ............................................................................................... 36
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi . O ' zbekistonda sport turizmi so ' nggi yillarda
dolzarb masalalardan biriga aylanmoqda , chunki bu soha mamlakat iqtisodiyotini
rivojlantirish , xalqaro miqyosda tanilish va sport infratuzilmasini
mustahkamlashda katta ahamiyatga ega . O ’ zbekiston sport turizmi sohasida o ’ z
salohiyatini to ’ liq ishga solmagan , shuning uchun bu sohada yanada chuqur
tadqiqotlar va tahlillar o ' tkazilishi zarur . Kurs ishlari orqali sport turizmini
rivojlantirishda yuzaga kelayotgan muammolarni aniqlash , amaliy tavsiyalar
berish va strategiyalarni ishlab chiqish juda muhim . Bu o ’ z navbatida
mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga xizmat qiladi .
Bundan tashqari , xalqaro sport tadbirlari va festivalar o ’ tkazish , sport
infrastrukturasini rivojlantirish va yangi turistik yo ’ nalishlarni yaratish orqali
mamlakatning iqtisodiy ahvolini mustahkamlash mumkin .
Kurs ishining maqsadi va vazifalari . O zbekistonda sport turizmi va uningʻ
imkoniyatlarini o’rganish va tahlil qilish, sport turizmining mamlakat
iqtisodiyotiga ta’sirini, rivojlanish istiqbollarini va mavjud imkoniyatlarni
aniqlashdir. Kurs ishining maqsadi O’zbekistonda sport turizmi sohasida amalga
oshirilishi kerak bo’lgan ishlar va takliflarni ishlab chiqishdir.
Vazifalari:
1. Sport turizmining ta'rifi va tushunchasi: Sport turizmi nima ekanligini,
uning o’ziga xos xususiyatlarini aniqlash.
2. O’zbekistonning sport turizmi imkoniyatlarini tahlil qilish:
O’zbekistonning geografik joylashuvi, tabiat resurslari, mavjud sport
infratuzilmasi va turizm sohasidagi imkoniyatlarni ko’rib chiqish.
3. Sport turizmi turlari: O’zbekiston hududida mavjud sport turizmi turlarini
(masalan, tog’li sportlar, suv sportlari, turistik marafonlar va boshqalar) tahlil
qilish.
4. Sport turizmi rivojlanishining iqtisodiy va ijtimoiy ta’siri: Sport
turizmining iqtisodiyotga, madaniyatga, turizm sohasiga ta’sirini o’rganish.
3

5. Rivojlanish imkoniyatlari va to’siqlar: O’zbekistonda sport turizmini
rivojlantirishda duch kelinadigan muammolarni va ularni hal qilish yo’llarini
ko’rsatish.
6. Xalqaro tajriba va O’zbekiston uchun takliflar: Dunyo bo’ylab sport
turizmi sohasidagi muvaffaqiyatli tajribalardan o’rganish va O’zbekiston uchun
tavsiyalar ishlab chiqish.
Bu maqsadlar va vazifalar orqali, kurs ishi O’zbekiston sport turizmi
sohasini yanada rivojlantirishga qaratilgan konkret tavsiyalarni ishlab chiqishga
yordam beradi.
Kurs ishining ob’yekti. O’zbekistonda sport turizmi obyektlari sport
turlari bilan bog’liq joylar, tabiiy va sun'iy inshootlar, madaniy meros maskanlari
va sport tadbirlari o’tkaziladigan markazlarni o’z ichiga oladi. Ushbu obyektlar
sport bilan shug’ullanish yoki sport musobaqalarini tomosha qilishni xohlovchi
sayyohlar uchun katta qiziqish uyg’otadi.
Kurs ishining predmeti. O’zbekistonda sport turizmi va uning imkoniyatlari
predmeti bu sohani rivojlantirish uchun zarur bo’lgan barcha jihatlar – xizmatlar,
tadbirlar, mahsulotlar, faoliyat turlari va sport turizmi bilan shug’ullanish uchun
yaratilgan maxsus sharoitlarni o’z ichiga oladi. Sport turizmi predmeti sayyohlar
va sport ixlosmandlariga qaratilgan, ularga faoliyatda ishtirok etish yoki sport
tadbirlarini tomosha qilish imkonini beradi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda
5 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Kurs ishini yozishda turli xil adabiyotlar, darsliklar, internet resurslar,
mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan tadqiqot markazlari izlanishlaridan
foydalanildi.
4

1. Sport turizmi tushunchasi mohiyati va uning turlari
Sport turizmi — bu sport faoliyati bilan bog’liq bo’lgan sayohat turlari va
tajribalarini o’z ichiga olgan turizmning bir shaklidir. Sport turizmi sportga
qiziqish va ishtirok etishni birlashtirgan holda sayohat qilishni anglatadi. Bu
turizm turida odamlar faqat dam olish yoki o’rganish maqsadida emas, balki sport
tadbirlari va faoliyatlarida ishtirok etish uchun sayohat qilishadi.
Sport turizmining mohiyati
Sport turizmi sport tadbirlari, musobaqalar, dam olish va sog’lomlashtirish
kabi faoliyatlarni o’z ichiga oladi. Bu turizm turi sportning professional yoki
havaskor sohalarini qo’llab-quvvatlaydi va ko’plab turli sport turlarini o’rgatadi
yoki ularga ishtirok etishni ta’minlaydi. Shuningdek, sport turizmi, sportga
qiziqqanlar uchun yangi joylarni o’rganish, mahalliy madaniyatni anglash va
jismoniy holatni yaxshilash imkonini beradi.
Sport turizmi bir necha turga bo’linadi:
1. Professional sport turizmi: Bu turdagi sport turizmi sport musobaqalariga
qatnashish yoki ularni tomosha qilish bilan bog’liq. Misol uchun, futbol, tennis,
formula-1 poygalari yoki Olimpiya o’yinlariga sayohat qilish.
2. Havaskor sport turizmi: Bu turda odamlar o’z qiziqishlari va sog’lom
turmush tarziga rioya qilish maqsadida sayohat qilishadi. Unga tog’da sayr qilish,
velosipedda sayohat qilish, qayiqda suzish, yengil atletika yoki tennis o’ynash
kiradi.
3. Ekstremal sport turizmi: Bunga yuqori xavfli va intensiv sport turlari
kiradi, masalan, parashyut bilan uchish, alpinizm, skeytbord yoki bungee-jumping
kabi faoliyatlar.
4. Sog’lomlashtirish turizmi (Wellness turizmi): Jismoniy va ruhiy sog’likni
yaxshilashga qaratilgan sport turlari. Bunga spa dam olish, yoga, pilates, termal
suvlarda suzish kabi faoliyatlar kiradi.
5

5. Toshqoq sport turizmi (Adventure sport tourism): Asosan tabiatda sayohat
qilish va sportni birlashtirgan turizm turi. Bu turga masalan, tog’da yurish,
kanyoning, velosipedda yurish va boshqalar kiradi.
6. Sport tadbirlari va musobaqalar turizmi: Olimpiada o’yinlari, Jahon
chempionatlari, chempionlar ligasi musobaqalari kabi tadbirlar va musobaqalarni
tomosha qilish uchun sayohat qilish.
Sport turizmining foydalari
* Jismoniy va ruhiy salomatlikni yaxshilash
* Madaniy almashinuv va yangi joylarni o’rganish
* Mahalliy iqtisodiyotga qo’shgan hissa, ayniqsa turizm va sport infratuzilmasi
rivojlanishiga yordam beradi
* Yangi sport turlarini kashf qilish va shaxsiy sport qobiliyatlarini oshirish.
Sport turizmi sanoatining kengayishi va diversifikatsiyasi dunyo bo’ylab ko’plab
sayyohlar uchun qiziqarli va foydali imkoniyatlarni yaratadi.
Sport turizmi va turli sport turlari
1. Voleybol va Basketbol turizmi: Ko'plab xalqaro turnirlar va musobaqalar,
masalan, Evropa chempionatlari yoki NBA o'yinlari uchun sayohatlar tashkil
etiladi. Tomoshabinlar va ishtirokchilar yangi tajriba olish va mashhur
sportchilarni ko'rish uchun bu turizmni tanlashadi.
2. Yozgi va qishki sport turizmi: Yozda sport turizmi asosan suzish, tennis, golf,
velosiped yurish kabi faoliyatlarni o'z ichiga olsa, qishki sport turizmi chang'ida,
xokkeyda yoki qishki turizmda qatnashishni o'z ichiga oladi.
3. Yarim marafonlar va marafon turizmi: Sportchi va salomatlikni sevuvchilar
uchun marafonlar va boshqa sport tadbirlari mashhur sayohat manzillariga
aylangan. Mashhur marafonlar, masalan, New York, Boston va Berlin
marafonlari, ko'plab sayyohlarni jalb qiladi.
Sport turizmining o'ziga xos xususiyatlari:
1. Jismoniy va emotsional ta'sir: Sport turizmi odamlarni faqat dam olish
bilan cheklanmay, balki ularning jismoniy va ruhiy holatini yaxshilashga yordam
6

beradi. Jismoniy faollik, sport bilan shug'ullanish va musobaqalarda qatnashish
turizmni yanada qiziqarli qiladi.
2. Infrastruktura rivojlanishi: Sport turizmi rivojlanishi bilan turistik
joylarda sport infratuzilmasi, ya'ni sport maydonlari, mehmonxonalar, transport
tizimi va restoranlar kabi xizmatlar rivojlanadi.
3. Mahalliy iqtisodiyotga ta'siri: Sport turizmi mahalliy iqtisodiyotga katta
ta'sir ko'rsatadi. Sport musobaqalari va sport faoliyatlariga qatnashish turistlar
uchun iqtisodiy foyda keltiradi, bu esa mahalliy sanoat va savdoga ham ijobiy
ta'sir qiladi.Sport turizmi turli turlarga bo'linib, ko'plab sayohatchilarni o'ziga jalb
etadi. Har bir turi o'ziga xos manfaatlar va tajribalarni taqdim etadi.
Sport turizmining iqtisodiy ta'siri
Sport turizmi nafaqat sayyohlik sohasida, balki mahalliy iqtisodiyotda ham katta
ta'sir ko'rsatadi. Sport tadbirlari va musobaqalarining o’tkazilishi mahalliy
restoranlar, mehmonxonalar, transport xizmatlari va boshqa xizmat ko’rsatuvchi
sohalarga daromad keltiradi. Bularning barchasi sport turizmining iqtisodiy
ahamiyatini oshiradi.
Turizm dunyoni ko’rish, bilish, o’rganish va dam olish maqsadida tashkil
etiladigan sayr sayohat ma’nosini anglatadi va u sayyoramizdagi odamlar
hayotining ajralmas qismi hisoblanadi. Turizm va turistik faoliyatda inson
tabiatga, turli mamlakatlar madaniyatiga, xalqaro aloqalarni rivojlantirishga,
jismoniy va ruhiy quvvatni tiklash, sog’lomlashtirish, ilmiy-tadqiqot va badiiy
ijodni rivojlantirishga hissa qo’shadi. Shu ma’noda bo’lajak kadrlarni turistik
faoliyatga yo’naltirish va bu orqali ularning dunyoqarashi, hayot tarzi va ish
faoliyatiga nisbatan motivasiyani oshirishga qaratilgan pedagogik jarayonni
takomillashtirish dolzarb muammo sifatida namoyon bo’lmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 3 fevraldagi «O’zbekiston
Respublikasi turizm salohiyatini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar
yaratish bo’yicha qo’shimcha tashkiliy chora-tadbirlar to’g’risida»gi PF-5326-son
Farmonida ta’til davrida Samarqand, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termiz, Qo’qon,
Marg’ilon va Toshkent shaharlarida talaba-yoshlar va o’quvchilar uchun ularning
7

tarix, madaniyat va o’zbek xalqining ana’nalari to’g’risida bilimlarini oshirishga
yo’naltirilgan turli konsert dasturlari, teatrlashtirilgan tomoshalar va boshqa
tadbirlar o’tkazilishini nazarda tutuvchi madaniy-bilishga oid «Shahar haftaligi»
festivallarinio’tkazish; «O’zbekiston bo’ylab sayohat qil!» ichki turizmni
rivojlantirish. 1
Dasturida ishtirok etishga talaba-yoshlarni da’vat qilish vazifalari
belgilangan. Turizmga oid kategoriyalarning ilmiy-nazariy asoslariga oid
M.Alimovaning ilmiy tadqiqot ishida «turizm – bu elementlari o’zaro
poliiyerarxik aloqalar va munosabatlar tizimi orqali bog’langan, pirovard
natijalarga erishishda bevosita tashrif buyuruvchilarning ishtiroki bilan
tavsiflanadigan, tarmoqlararo majmuaning ko’p qirrali funksional tuzilmasi
negizida shakllanadigan hamda tashqi muhit o’zgarishiga yuqori ta’sirchanlikka
ega ochiq murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizimdir», deb ta’rif berilgan. Berilgan
ta’riflarda turizmga ob’yektiv faoliyat sifatida tadqiq etilganini ko’rish mumkin.
Fikrimizcha, ushbu sohani mamlakatimizda shakllanishi va rivojlanishida o’ziga
xos madaniy xususiyatlarini inobatga olish zarur.
2. Sport turizmi resurslari va salohiyati
Sport turizmi bu tabiiy to'siqlarni yengib o'tishda odamni sport bilan
takomillashtirishga qaratilgan sport turi. Sport turizmi tarixan SSSRda
rivojlangan. Turizmning sport mahorati tabiiy to'siqlarni yengib o'tish, to'siqlarni
yengib o'tishning turli taktikasi va usullarini qo'llashdan iborat. Ko'plab sport
sayyohlari ham tegishli sport turlari bilan shug'ullanadilar: yo'nalish va ko'p sport
turlari, toqqa chiqish, rafting, tog' velosipedi, chang'i, suzib yurish va boshqalar
sport sayyohlari, shu jumladan, tabiiy muhitda. qutqaruvchilarni tayyorlash uchun
zaxiradir. Sport turizmi, birinchi navbatda, sport sayohatlari-bu o'zaro yordam va
1
Структура ИКТ–компетентности учителей. Рекомендации ЮНЕСКО. – Гамбург,
2011.
8

o'zaro yordam, sport intizomi, o'zini takomillashtirish va bilim va tajribani o'zaro
o'tkazish an'analari kuchli bo'lgan jamoaviy sport turi.
O'zbekiston sayyohlar uchun turli sport tadbirlarini taklif etuvchi
mamlakatdir. O'zbekiston hukumati so'nggi yillarda mamlakat iqtisodiyotini
yuksaltirish borasidagi sa'y- harakatlari doirasida sport turizmini
rivojlantirmoqda. Sayyohlar O'zbekistonga tashrif buyurganlarida shug'ullanishi
mumkin bo'lgan mashhur sport turlari qatoriga piyoda yurish, chang'i, golf,
suzish, velosport va marafon yugurish kiradi. Mamlakat o'zining keng va xilma-
xil landshaftlari tufayli ekstremal sport turlari uchun juda ko'p imkoniyatlarni
taqdim etadi, vaholanki bu sport turlari mamlakatda hali yangilik hisoblanadi.
Bularga quyidagilar kiradi:
- ekstremal chang'i, snoubord:
- moto poygalar (Motorsysle rasing), ralli (Rallying), motokross;
- skeytbording, tog velosipedi, toqqa chiqish, kanyoning va paraplanerlik.
Toza havoda va yirik shaharlardan uzoqda sport bilan shug'ullanishni yaxshi
ko'radiganlar uchun O'zbekiston ayni joy hisoblanadi. Yumshoq iqlim deyarli
butun yil davomida sportning ko'p turlari bilan shug'ullanishga imkon beradi.
Klassik qishki sport turlari uchun to'rtta tog' kurorti mavjud: Chimyon, Bildirsoy,
Amirsoy va Yangiobod. Bundan tashqari, O'zbekistonda Tashkent Open (tennis),
Silk Way Rally (motosport) va har yili xalqaro marafon poygalari kabi xalqaro
sport tadbirlari o'tkazib kelinmoqda. Shuningdek, mamlakatda bir nechta sport
majmualari, jumladan, Milliy olimpiya qo'mitasi markazida ochiq va yopiq
joylarda turli sport turlari bilan shug'ullanish uchun qulayliklar mavjud.
O'zbekiston sayyohlar uchun o'ziga xos sport tajribasini taklif etuvchi sport
turizmi rivojlanayotgan mamlakatdir. Mamlakatning boy madaniy merosi, go'zal
tabiati va sport inshootlari butun dunyo bo'ylab sport ishqibozlari uchun jozibali
manzilga aylantiradi. Jismoniy tarbiya va sport sohasida O'zbekistonning
rivojlanishi va mustaqilligi uchun amalga oshirilayotgan ishlar juda muhimdir.
Jismoniy tarbiya va sport "Ta'lim silati yangi O'zbekiston taraqqiyotini yanada
yuksaltirishning muhim omiti" sohasidagi rivojlanish, milliy chempionatlar,
9

xalqaro musobaqalar ommaviy tashkilotlar bilan birgalikda o'tkaziladi va bu
hamda turizm sohasini ham rivojlantiradi .Sport-sog’lomlashtirish turizmi jamiyat
taraqqiyotining obyektiv qonuniyatlariga muvofiq rivojlanadi, sohalarda mehnat
qilayotgan va talabalarning keng ommasi uchun mavjud bo’lgan ijtimoiy
ahamiyatga ega hodisa bo’lib, insonlarning dam olish, bilim, muloqot, ijodlar bir
vaqtning o’zida bo’lish ehtiyojlarini qondiradi, bu esa jismoniy tarbiya, sport va
turizmning bir qismidir. 2
Sport-sog’lomlashtirish turizmida uzoq sikllar davomiyligida jismoniy
mashqlar bilan ajralib turdi, uning faoliyat bosqichlari sport turi sifatida
o’rganishga bag’ishlangan ishlanmalar deyarli mavjud emas edi. Umumiy
jismoniy madaniyat asoslarini nazariy rivojlantirishda turizm turlariga, xususan,
jismoniy madaniyatga taalluqlidir, bunda jismoniy dam olish jismoniy
madaniyatning bir turi sifatida qaraladi. Insonlarning faol dam olishi ushbu
jarayondan rahatlanish, ko’ngil ochish, bir faoliyat turidan boshqa sohasiga o’tish,
mehnat, maishiy, sport va harbiy faoliyat turlaridan chalg’itish uchun jismoniy
mashqlar, shuningdek, sportning soddalashtirilgan shakllarida foydalanishdir.
Jismoniy tarbiya vositalari, shu jumladan sport va sog’lomlashtirish turizmi
faol dam olish rejimida keng qo’llaniladi va insonning sog’lom turmush tarzining
asosi hisoblanadi.
Boshqa tomondan olib qarasa, faol turizmning turli xil turlari mavjud bo’lib,
ular sport turizmi, rekreatsion, reabilitatsiya, professional amaliy va boshqalarni
o’z ichiga oladi, bizning nuqtai nazarimizdan kelib chiqib, rasmiy asoslarda sport
sog’lomlashtirish turizmiga birlashtirilgan va jismoniy madaniyatga tegishlidir.
Bizga ma'lumki bularning maqsadli vazifasirning natijalari nuqtai nazaridan turli
xil turizm turlaridir, shuning uchun ularni mustaqil ravishda ko’rib ishtirok
qilishlari zarur.
Sport-sog’lomlashtirish turizmining hozirgi holatining harakterli
xususiyatlarini quyidagi jihatlari mavjud:
2
Xushvaqtov , Zoxid . " ESTETIKASI SHAXS KAMOLATI VA RIVOJLANISH
VOSITALARI." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies
(CARJIS) 2.2 (2022):
10

 dam olish muassasalarida faol dam olish shakllarini qisqartirish;
 turistik klublarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanmasligi, ularning
huquqiy jihatdan ta minlanmaganligi, moddiy bazasining zaifligi; ‟
 sayyohlik agentliklari va korxonalarining tarqoqligi, birgalikdagi
o’zaro manfaatli faoliyat uchun sa'y-harakatlarning jamlanmaganligi;
 xorij aviakompaniyalarining charter reyslari orqali yo’naltirilayotgan
turistik
 oqimlar tarkibini o’zgartirish;
 xorijiy turizmning kuchli reklamasi va ommaviy axborot
vositalarining sport turizmining ichki bozoriga yetarlicha qiziqishi
yo’qligi.
Sport va sog’lomlashtirish turizmini o’rganishga tizimli yondashish bizga
o’zaro bog’liq jihatlarning yig’indisini va ularning o’zaro ta'sirini aniqlashga
imkon berdi, bu esa ijtimoiy va iqtisodiy samara beradi. Biz tizimning asosiy
bo’g`inlari sifatida: bosh turistik oqimlarni, turistik va sport tashkilotlari
tuzilmasi, harakatning me'yoriy-huquqiy bazasini o’ziga xos majmuasiga xizmat
ko’rsatuvchi mutaxassislarni tavyorlashdan iborat.
Pedagogik nuqtai nazardan sport-sog’lomlashtirish turizmi quyidagi faoliyat
turi bo’yicha guruhlarga bo’linadi: o'quv, dasturiy-uslubiy, ilmiy-tadqiqotlar.
Shuni ta'kidlash kerakki, sport-sog’lomlashtirish turizmi pedagogik muammodir,
chunki bunday faoliyat turida nafaqat pedagogik ta'sirni aks ettirish, balki
aholining talab va qiziqishlarini qondirish ham mumkin.
O’zbekistonning sport va ekstremal turizmni rivojlantirishda bo’lgan
sayohati va imkoniyati katta. Bu borada tan olish kerakki qilinadigan ishlar va
kamchiliklar ko’p.
Bizning mamlakatda turizm uchun ochilmagan va o’rganilmagan hududlar
ko’p. Turizmning bu turini rivojlantirish uchun hududlarni o’rganish, ularning
imkoniyatlarini va sharoitlari bilan tanishish zarur. Yurtimizda bunday hududlar
ko’plab topiladi. Tog’ turizmiga misol qilib oladigan bo’lsak Hzarati Sulton
11

cho’qqisi Qashqadaryo viloyatidagi cho’qqi, balandligi 4643 m. O’zbekistonning
eng baland nuqtalaridan biri. Yonidan oqib o’tuvchi va shu hududdan
boshlanuvchi daryolar havzasida abadiy qor va muzliklar mavjud. Bu tog’
Shahrisabz tumanining sharqiy qismida, G’ilon va Ko’l qishloqlarida juda yaqin
joylashgan. Bu tog’ tizmasi qish va yoz fasllarida o’zgacha chiroy kasb etadi.
Aynan shu holatlar sayyohlarning e’tiborini jalb etishi mumkin. Bu yerda bemalol
tog’ turizmni rivojlantirsa bo’ladi deb ayta olamiz.
E’tiborga loyiq joylardan yana biri Qashqadaryo viloyati Shahrisabz,
Yakkabog’, Kitob tumanlarini ham ham misol qilib olsak bo’ladi. Bu
hududlarning so’lim tabiati va tog’lari hayvonot dunyosiga boy. Aynan shu
yerlarda sport va ekstremal turizmni rivojlantirish imkoniyatlari mavjud. Mazkur
hududlarda ekstremal turizmning kayak, parashyutdan sakrash, alpinizm,
veloturizm, paraplan turlarini rivojlantirish imkoniyatlari mavjud. Hozirda
dunyoda Sport va ekstremal turizm turi eng ommabob va hozirda rivojlanayotgan
va qiziqish bildirilayotgan sohalardan biri bo’lib, ko’proq bu yoshlarni jalb qiladi.
Aynan shu sohada dunyoda yetakchi davlatlar AQSH, Fransiya, Italiya,
Germaniya davlatlari hisoblanadi.
Hozirda O’zbekiston turizmning bir tarmog’I bilan cheklanmasligi va dunyo
mamlakatkaridan andoza olgan holda rivojlantirish kerak. Birinchi o’rinda ichki
turistlar oqimini yanada jadallashtirish ular uchun qulay sharoitlar yaratish, tog’
yon bag’rlarida aholi uchun dam olish joylari, sanatoriyalar tashkil qilinishi
kerak. Hozirda mamlakatimizda tashrif buyuradigan turistlarning ko’pchligini 50
yoshdan oshganlar tashkil etadi. Mamlakatimzda yosh turistlarni jalb qilish uchun
aynan bi sport va ekstremal turizmni yanada rivojlantirsh bu sohada
kamchiliklarni bartaraf etish, ular uchun qulay sharoitlar yaratish kerak. Bu
o’rinda albatta kadrlar tayyorlash masalasiga ham e’tibor berish zarur.
Yoshlar orasida sog lom turmush tarzini targ ib qilish, qolaversa, davlatimizʻ ʻ
rahbari tomonidan ilgari surilgan 5 ta muhim tashabbusning ikkinchi yo nalishi
ʻ
ijrosini ta minlash maqsadida tizimli ravishda sport tadbirlari va musobaqalar
ʼ
o tkazib kelinyapti. Mamlakatni dunyoga tez tanitadigan soha, bu — sport. Sport
ʻ
12

millat va irq tanlamaydi, u barchani o z atrofida birlashtirishga qodir vosita,ʻ
deyish mumkin. Sport tufayli ko p mamlakatlarga boramiz, musobaqalardan
ʻ
so ng boshqalarga o z yurtimiz, xalqimizning urf-odatlari, an analari, qolaversa,
ʻ ʻ ʼ
tarixi necha asrlarga borib taqaladigan qadimiy obidalarimiz haqida so zlab
ʻ
beramiz. Tabiiyki, shu suhbatlar jarayonida chet ellik hamkasblarimizda
O zbekistonga bo lgan qiziqish ortadi. Bir so z bilan aytganda, sport orqali
ʻ ʻ ʻ
turizm, turizm vositasida sport rivojlanadi.
Davlatimiz rahbarining “Turizm, sport va madaniy meros sohalarida davlat
boshqaruvi tizimini yana-da takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi
ʻ ʻ
farmoni e lon qilindi. Farmon o z ichiga turizm, sport va madaniy meros
ʼ ʻ
sohalarida zamonaviy boshqaruv mexanizmlarini joriy etish, ilg or xorijiy
ʻ
tajribaga tayanib ushbu yo nalishlarda infratuzilmani jadal rivojlantirish,
ʻ
obyektlardan samarali foydalanish, aholiga yetarli shart-sharoitlar yaratishga
qaratilgan.
Bundan tashqari, mamlakatimizda turizm, sport sohalarini yana-da
rivojlantirish, aholini jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etish, infratuzilmani
yaxshilash, turizm salohiyati yuqori bo lgan hududlarning o zaro bog liqligini
ʻ ʻ ʻ
ta minlash orqali turistlar sayohati uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, madaniy
ʼ
merosni muhofaza qilishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar bosqichma-
bosqich amalga oshirilishi belgilandi. Shuningdek, «Turizm, sport va madaniy
meros sohalarida davlat boshqaruvi tizimini yana-da takomillashtirish chora-
tadbirlari to g risida»gi Prezident farmoniga muvofiq Jismoniy tarbiya va sport
ʻ ʻ
vazirligi hamda Turizmni rivojlantirish davlat qo mitasi negizida Turizm va sport
ʻ
vazirligi tashkil topdi. Bu rivojlangan xorijiy mamlakatlarning tajribasini chuqur
o rganib, tahlillar asosida chiqarilgan qarordir.
ʻ
Ko plab xorij davlatlarida Turizm, madaniyat va sport, Turizm, yoshlar va
ʻ
sport kabi vazirliklar samarali faoliyat olib bormoqda. Ushbu ikki sohani
birlashtirish orqali qator ijobiy o zgarishlar bo lishi kutilmoqda. Jumladan, turizm
ʻ ʻ
obyektlarini samarali boshqarish hamda mazkur sohaga zamonaviy axborot
texnologiyalarini joriy etish, mamlakatning turizm salohiyatini tubdan oshirishga,
13

turizm xizmatlarining tashqi va ichki bozorlarida marketing tadqiqotlari olib
borishga, tarixiy-madaniy merosni keng targ ib qilishga, mamlakatimizningʻ
turizm qiyofasini saqlab qolish va rivojlantirishga, milliy turizm mahsulotlari,
brendlarining xalqaro turizm bozorlariga kirib borishiga yo naltirilgan faol
ʻ
reklama-axborot siyosatini amalga oshiradi.
Jismoniy tarbiya va sport sohasida mavjud sport obyektlarini davlat-xususiy
sheriklik asosida samarali boshqarish, aholining keng qatlamlarini sport bilan
shug ullanishga, sog lom turmush tarzini yuritishga jalb etish, jismonan sog lom
ʻ ʻ ʻ
o sib kelayotgan avlodni tarbiyalash, sport industriyasi, infratuzilmasini
ʻ
rivojlantirish, oliy sport mahorati sohasida mamlakatimizning xalqaro sport
maydonida munosib ishtirokini ta minlashga qaratilgan yagona siyosatni amalga
ʼ
oshirish belgilangan. Qolaversa, jismoniy tarbiya va sport jamiyatlari hamda
klublari, sport federatsiyalari faoliyatini muvofiqlashtirib, respublika
maktabgacha ta lim tashkilotlari, umumiy o rta, o rta maxsus hamda oliy ta lim
ʼ ʻ ʻ ʼ
muassasalari jismoniy tarbiya o qituvchilari, instruktor, trenerlar faoliyatiga
ʻ
tashkiliy-uslubiy rahbarlikni amalga oshirish ham belgilangan. Yana mahalliy
davlat hokimiyati, fuqarolarning o zini o zi boshqarish organlari, jismoniy
ʻ ʻ
tarbiya, sport jamiyatlari, ta lim muassasalari, jamoat tashkilotlari bilan
ʼ
birgalikda aholi, ayniqsa, bolalar, yoshlar o rtasida jismoniy tarbiya va sport bilan
ʻ
shug ullanishni ommalashtirish, ommaviy sport turlariga keng jalb qilish borasida
ʻ
keng ko lamli ishlarni tashkillashtirish ko zda tutilgan.
ʻ ʻ
Shu bilan birga, Olimpiya, Paralimpiya va Osiyo o yinlari, jahon, Osiyo
ʻ
chempionatlari va boshqa xalqaro musobaqalarda muvaffaqiyatli ishtirokini
ta minlash uchun istiqbolli sportchilarni saralash, tayyorlash va mahoratini
ʼ
oshirish, ular orasidan mamlakat terma jamoalari uchun sifatli sport zaxirasi va
tarkibini shakllantirishning samarali tizimini yaratish O zbekiston Milliy
ʻ
olimpiya qo mitasi, sport federatsiyalari bilan hamkorlikda amalga oshiriladi.
ʻ
Farmonda respublikadagi barcha vazirlik va idoralar (jumladan, huquqni
muhofaza qiluvchi organlar) uchun sport normativlarini ishlab chiqish, qabul
qilish bo yicha yagona siyosatni olib borgan holda, mamlakatimizda ommaviy,
ʻ
14

professional sportni, shu jumladan, sport o yinlari, ekstremal va qishki sportʻ
turlarini rivojlantirishni rag batlantirish, qo llab-quvvatlash, ilg or xalqaro
ʻ ʻ ʻ
tajribani hisobga olgan holda sport tayyorgarligi jarayoniga zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish, barcha sport turlari bo yicha milliy chempionatlar
ʻ
darajasi, sifatini oshirish, xalqaro, mintaqaviy musobaqalar tashkil etish,
nosog lom sport raqobatiga va taqiqlangan preparatlar ishlatilishiga qarshi tizimli
ʻ
choralar ko rish ham alohida belgilab berilgan. Ommaviy va professional sport
ʻ
yo nalishlari bo yicha moddiy-texnik bazani rivojlantirish, ulardan samarali
ʻ ʻ
foydalanishni ta minlash, sport asbob-uskunalari, inventarlarining
ʼ
mamlakatimizda ishlab chiqarilishini tashkil etish va kengaytirish bo yicha
ʻ
takliflar tayyorlashda ham bevosita ishtirok etamiz.
Bundan tashqari, jismoniy tarbiya va sport sohasida kadrlarni tayyorlash,
qayta tayyorlash, malakasini oshirishni tashkil etish, jismoniy tarbiya-
sog lomlashtirish hamda sport tashkilotlarini, ta lim va sport-ta lim
ʻ ʼ ʼ
muassasalarini yuqori malakali trenerlar, sport mutaxassislari bilan ta minlash
ʼ
choralari ko riladi. Xalqaro sport tashkilotlari bilan hamkorlikni yo lga qo yish,
ʻ ʻ ʻ
jismoniy tarbiya, sport sohasida xalqaro va davlatlararo aloqalarni kengaytirish
hamda mustahkamlash, xorijiy investitsiyalar va grantlarni jalb etish borasida
ishlar tashkil qilinadi va ommabop sport dasturlari ishlab chiqiladi.
Turizm va sport vazirligining tashkil etilishi har ikki soha rivoji uchun ham
foydali hisoblanadi. Mamlakatimizda o tkaziladigan Xalqaro sport
ʻ
musobaqalarida ishtirok etish uchun kelgan sportchilar bellashuvlarda ishtirok
etish bilan birga, jannatmonand o lkamizning diqqatga sazovor joylari hamda
ʻ
qadimiy obidalari bilan tanishish orqali turizm sohasini rivojlanishiga hissa
qo shadi.
ʻ
3. O zbekistonda sport turizmi holati va tahlili
ʻ
Bugungi globallashuv sharoitda turizm sohasi iqtisodiyotning yetakchi
tarmoqlaridan biriga aylanmoqda. Turizm sohasining rivojlanishi o z navbatida
ʻ
15

turizmga turdosh bo lgan bir nechta sohalarning rivojlanishiga sabab bo ladi.ʻ ʻ
Bundan tashqari, turizm sohasining rivojlanishi ishsizlik muammosini bartaraf
etishda yordam beradi. Ma lumotlarga ko ra, mamlakatga tashrif buyurgan har 20
ʼ ʻ
ta turist 1 ta bevosita turizm sohasida va 2 ta turizmga bog liq bo lgan
ʻ ʻ
iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida yangi ishchi o rinlarining ochilishiga yordam
ʻ
beradi. Dunyoda ish bilan band aholining har o ninchisi ushbu sohada faoliyat
ʻ
yuritmoqda.
Rasmiy statistik ma lumotlar turizm sohasining yaqin besh yillar ichida
ʼ
sayyohlar oshib borishi bilan mamlakat iqtisodiyotida yetakchi o rinlarni egallab
ʻ
kelayotganligini isbotlamoqda. 2023-yil hisobi bo yicha taxminan 7 millionta
ʻ
sayyohlar yurtimizga turli maqsadlarda tashrif buyurishdi. Bu ko rsatkichni 2024-
ʻ
yil uchun prognoz natijalariga ko ra, sayyohlar sonini 10 milliontaga oshirish
ʻ
belgilandi.
O zbekiston-2030” strategiyasida turizm sohasini rivojlantirishga qaratilgan
ʻ
bir qancha maqsad va vazifalar belgilangan. Jumladan, 2030-yilga qadar xorijiy
sayyohlar sonini 15 million nafarga, ichki sayyohlar sonini 25 million nafarga,
ziyorat turizmi bo yicha keladigan sayyohlar sonini 3 million nafarga yetkazish
ʻ
ko zda tutilgan. Shuningdek, xususiy investitsiyalarni jalb qilish hisobiga
ʻ
respublikada mehmonlar uchun mo ljallangan o rinlar sonini kamida 2 barobar
ʻ ʻ
oshirish, turizm mahallalari sonini 175 taga, turizm xizmatlari eksportini 5
milliard dollarga, tibbiyot va ta lim turizmi eksportini yiliga 1,5 milliard dollarga
ʼ
yetkazish belgilangan (Farmon, 2023). Bundan tashqari, “2022-2026 yillarga
mo ljallangan Yangi O zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”ning Milliy
ʻ ʻ
iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o sish sur atlarini ta minlash bobi, 35-
ʻ ʼ ʼ
maqsadida “O zbekiston bo ylab sayohat qiling” dasturi doirasida mahalliy
ʻ ʻ
sayyohlar sonini 12 million nafardan oshirish hamda respublikaga tashrif
buyuradigan xorijiy turistlar sonini 9 million nafarga yetkazish belgilangan
bo lib, bu asosida:
ʻ
16

 to siqsiz turizm infratuzilmasini mamlakatning asosiy turizmʻ
shaharlarida keng joriy qilish. 2026-yilgacha turizm sohasida band
bo lgan aholi sonini 2 baravar oshirib, 520 ming nafarga yetkazish;
ʻ
 turizm va madaniy meros obyektlari infratuzilmasini rivojlantirish
hamda 8 mingdan ortiq madaniy meros obyektlaridan samarali
foydalanish bo yicha davlat dasturini qabul qilish;
ʻ
 Samarqandni “Turizm darvozasi”ga aylantirish orqali kelgusi besh
yilda turizm xizmatlari hajmini kamida 10 baravarga oshirish. Turizm
sohasida 40 ming kishi bandligini ta minlash. 2022-yilda “Abadiy
ʼ
shahar” tarixiy majmuasini o z ichiga olgan Samarqand turizm
ʻ
markazini va zaruriy infratuzilmani tashkil etish;
 Xorazm viloyatida turizm yangi ish o rinlarini yaratishda asosiy
ʻ
drayver soha bo lishi uchun alohida dastur qabul qilish;
ʻ
 Toshkent viloyatida turizm salohiyatini yangi bosqichga olib chiqish
bo yicha alohida dastur ishlab chiqish
ʻ kabi vazifalar belgilangan.
Albatta bu vazifalarning ijrosini ta minlash maqsadida bir qator
ʼ
professor olimlar, tadqiqotchilar, turizm eksportlari tomonidan ilmiy
izlanishlar olib borilmoqda.
Ko p manbalarda turizm sohasi rivojlanish tarixining ildizlari g arb
ʻ ʻ
davlatlarida boshlangan, deb talqin qilinadi. Ammo, O zbekistondagi turizm
ʻ
fanining asoschilaridan biri To xliyev
ʻ (2021) tomonidan sohani rivojlantirish
tarixining ildizlari Markaziy Osiyo davlatlariga borib taqalishi asoslab berilgan,
ya ni turizm qadim zamonlardan boshlab sayyoramiz xalqlari o rtasida do stlik
ʼ ʻ ʻ
rishtalarini mustahkamlashga xizmat qilgan. Odamlar yangi hududlarni kashf
etish, dunyoni ko rish va bilish, savdo sotiqni rivojlantirish, madaniy va
ʻ
diplomatik aloqalarni o rnatish maqsadida sayohatga chiqqanlar. Savdo
ʻ
karvonlari yo llari kesishgan, madaniyatlar va sivilizatsiyalar tutashgan
ʻ
chorrahada joylashgani uchun Markaziy Osiyo mintaqasi bu jarayonda muhim
o rin tutadi.
ʻ
17

Turizmning shakllanish jihati xronologik jihatdan tahlil qilinganda, bugungi
kunda ilmiy adabiyotlarda turizm asoschisi sifatida tan olingan Angliyalik Tomas
Kukning 1843-yilda dastlabki temir yo l orqali safarini tashkillashtirgani XIXʻ
asrga to g ri keladi. Demak, Markaziy Osiyolik qomusiy olimlarimiz IX-XI
ʻ ʻ
asrlarda o z sayohatlarini amalga oshirish natijasida turizmning
ʻ ziyorat va ilmiy
turlarini shakllantirishda asoschilar bo lib hisoblanishadi
ʻ (Eshtaev, 2023).
Hozirgi davrda turizm dunyoning juda ko p mamlakatlarida ommaviy tus
ʻ
olgan va turizmning juda ko p turlari va shakllari mavjuddir: tarixiy-madaniy
ʻ
turizm, ichki turizm, xalqaro turizm, agrar turizm, qishloq turizm, etno turizm,
ziyorat turizm, ekologik turizm, ta lim turizmi, gastronomik turizm, sport turizm,
ʼ
mice turizm va b.
Butunjahon turizm tashkiloti ma lumotlarida turizm sohasining rivojlanishi
ʼ
va turistlar oqimining ortishiga dunyodagi demografik va ijtimoiy o zgarishlar,
ʻ
savdoni rivojlantirish, siyosat, qonunchilik va me yori-huquqiy hujjatlardagi
ʼ
o zgarishlar, iqtisodiy va moliyaviy o zgarishlar, transport infratuzilmasi va
ʻ ʻ
axborot ta minoti sohasining holati, sayohat xavfsizligi kabi omillar ta sir etishi
ʼ ʼ
ko rsatib o tilgan.
ʻ ʻ
Mutaxassislarning fikriga ko ra, turizm sohasini
ʻ
rivojlantirish iqtisodiyotning 40 dan ortiq sohasiga multiplikativ ta sir ko rsatadi.
ʼ ʻ
Bunda, turizm mamlakat iqtisodiyotiga to g ridan-to g ri va bilvosita ta sir
ʻ ʻ ʻ ʻ ʼ
ko rsatadi. Xorijiy turist mamlakatga kelib-ketishi uchun aviachipta xarid qilishi,
ʻ
mehmonxona, transport, ovqatlanish xizmatidan foydalanish, suvenir va boshqa
mahsulotlarni xarid qilishi to g ridan to g ri xizmat ko rsatuvchilar ham faoliyati
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
uchun mahsulot xarid qiladi va xizmatlardan foydalandi. Turizmning bilvosita
ta sirini joylashtirish vositalarining faoliyati davomida kommunal, bank, transport
ʼ
va boshqa xizmatlarga bo lgan talabida ko rinadi(Eshtaev,
ʻ ʻ 2023).
UNWTO ning rasmiy ma lumotlariga asosan, 2023 yilda xalqaro turizm
ʼ
Yaqin Sharq, Yevropa va Afrika mintaqalarida eng kuchli natija ko rsatgan va bu
ʻ
ko rsatkichlar 2019 yildagi pandemiya holatidagi xalqaro tashriflar holatiga ko ra
ʻ ʻ
solishtirilgan (1-rasm). Jumladan, Yaqin Sharq 2019-yildan 22 foizga ko p kelgan
ʻ
18

sayyohlar bilan pandemiyadan oldingi darajani yengib o tgan yagona mintaqaʻ
sifatida qaraladi. Dunyoning eng ko p tashrif buyuriladigan mintaqasi bo lgan
ʻ ʻ
Yevropa mintaqasi AQSh tomonidan amalga oshirilgan sayohatlar bilan qo llab-
ʻ
quvvatlangan holda 2023 yilda 2019 yil darajasining 94 foiziga yetdi. Afrika
pandemiyadan oldingi tashrifchilarning 96 foizini tikladi. Osiyo va Tinch okeani
mintaqasi bir nechta bozorlar va yo nalishlar qayta ochilgandan so ng
ʻ ʻ
pandemiyadan oldingi darajaning 65 foiziga yetdi. Biroq, Janubiy Osiyo
allaqachon 2019 darajasining 87 foizini va Shimoliy-Sharqiy Osiyo esa 55 foizini
tiklashga muvaffaq bo ldi.
ʻ
Xalqaro turizm tushumlari 2023-yilda dastlabki hisob-kitoblarga ko ra 1,4
ʻ
trillion dollarni tashkil etgan, bu ko rsatkich 2019-yildagi 1,5 trillion dollarning
ʻ
qariyb 93 foizini tashkil etgan.
2023-yilda turizmdan (shu jumladan yo lovchi tashish transportidan) jami
ʻ
eksport tushumlari 1,6 trillion dollarni, bu 2019-yilda qayd etilgan 1,7 trillion
dollarning deyarli 95 foizini tashkil qiladi. Bu ko rsatkichlardan ko rinib
ʻ ʻ
turibdiki, turizm sohasi o zning global darajada o sish sur atiga erishishga
ʻ ʻ ʼ
muvaffaq bo ldi.
ʻ
Mamlakatimizga tashrif buyuradigan xorijiy turistlar soni so ng o tgan uch
ʻ ʻ
yil ichida pandemiyadagi uzilishni tiklab oldi. Ya ni, 1-jadvalda keltirilgan
ʼ
ma lumotda, 2021 yili
ʼ 1 700,0 ming nafar xorijiy sayyoh kelishi rejalashtirilgan
bo lsa, amalda 1881,3 ming nafarni tashkil etdi. Bu esa foiz hisobida 110,7% ni
ʻ
tashkil etdi. 2022 yil 2 720,0 ming nafar rejada, 5 232,8 ming nafar amalda
xorijiy tashriflar bilan 192,4% bajarildi. 2023 yil 12 oy davomida
mamlakatimizga tashrif buyurgan xorijiy turistlar 6626,3 ming nafar (yillik reja-
7000,0 ming nafar) ga yetib, 2022 yilga nisbatan 1,3 barobarga oshdi. Joriy yil
yakunida esa umumiy hisobda O zbekistonga 10 mln. nafar xorijiy sayyohlar
ʻ
kelishi kutilmoqda.
2023-yilda sayohat va turizmning jahon yalpi ichki mahsulotiga qo shgan
ʻ
hissasi 9,9 trillion AQSH dollarini tashkil etgan. Bu ko rsatkich 2024-yilda
ʻ
taxminan 11,1 trillion AQSh dollariga yetishi bashorat qilingan. Albatta bu ijobiy
19

natija hamda kutilayotgan prognozlar pandemiyadagi zararlarni ikki barobar
darajada qoplay oladi.
1-jadval 2018-2023 yillar hisobida O zbekistonga tashrif buyurganʻ
xorijiy turistlar soni
Asosiy ko'rsatkichlar Xorijiy turistlar
Rejada Amalda Bajarilish
i
O'lchov birligi Ming nafar Foizda
2018 5 346,00 5 346,20 100
2019 6 041,00 6 748,50 111,7
2020 7 010,00 1 504,10 21,5
2021 1 700,00 1 881,30 110,70%
2022 2 720,00 5 232,80 192,40%
2023 7 000,00 6 626,30 94,70%
2- jadval 2023-yilda O zbekistonga tashrif buyurgan sayyohlar soni
ʻ
yoshlar kesimida
Yoshlar kesimida 2023 yil
0 dan 18 yoshgacha 1064,6
19 dan 30 yoshgacha 1000,2
31 dan 55 yoshgacha 3192,8
55 yoshdan oshgan 1368,7
Jami 6626,3
Bundan shuni xulosa qilish mumkinki, Respublikamizda tarixiy xususiyatga
ega bo lgan hamda passiv turizmni rivojlantirish imkoniyatiga ega bo lgan
ʻ ʻ
mintaqalarda yangi turizm turlarini tashkil qilish mumkin. Misol uchun, nafaqat
Samarqand, Buxoro, Xivada ziyorat turizmni rivojlantirishga qaratilgan
vazifalarni balki, boshqa viloyatlarda xususan, Andijon, Namangan, Navoiy
viloyatlarida ham madaniy meros obyektlari salmoqligina va biz bu hududlarda
avvalo turizm infratuzilmasini shakllantirishimiz hamda turistik marshrutni
tashkil qilishimiz muhimdir. Jumladan, Navoiy viloyati ham qadimgi tarixiy
20

rivoyatlarni jonlantiradigan “Nur-Ota” chashmasi hozirgi kunda turistlar uchun
passiv turizm maskaniga aylangan. Shu o rinda aytish joizki, chashma haqidagiʻ
tarixiy afsonaviy rivoyatlar ijtimoiy tarmoqlarda to la holatda ma lumot bazasi
ʻ ʼ
sifatida joylanmagan. Bundan tashqari viloyatda yana YUNESKO ro yxatiga
ʻ
kiritilgan madaniy meros obidalar ham mavjuddir.
O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 2 apreldagi PQ-5048-sonli
ʻ
qarori doirasida hududlarda turizm infratuzilmasini yaxshilash, madaniy meros va
turizm obyektlarini obodonlashtirish, ularga olib boruvchi yo llarni ta mirlash,
ʻ ʼ
turistlar uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish maqsadida Respublika byudjetidan
1 trln. so m miqdorida mablag ajratildi.
ʻ ʻ
Turizm sohasida ham boshqa sohalar kabi kadrlar masalasi muhim
ahamiyatga ega hisoblanadi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizdagi 29 ta oliy ta lim,
ʼ
35 ta professional ta lim muassasalarida turizm sohasida kadrlar tayyorlanmoqda.
ʼ
Ularda ta lim oluvchi talabalar soni esa mos ravishda 4100 nafardan 7600 nafarga
ʼ
oshgan. Shuningdek, Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga a zo davlatlarning tarixiy
ʼ
va madaniy-gumanitar aloqalarini yanada rivojlantirish xamda jahon turizm
industriyasi bozorida raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash maqsadida
O zbekistonda 2018 yilda “Ipak yo li” turizm va madaniy meros xalqaro
ʻ ʻ
universiteti tashkil etilgan edi. Hozirda mehnat bozori talabidan kelib chiqib,
universitetda turizm, logistika, gid-tarjimonlik, muzeyshunoslik, arxeologiya,
ijodiy sanoat, madaniy merosni boshqarish kabi mutaxassisliklar bo yicha kadrlar
ʻ
tayyorlash yo lga qo yilgan. Bundan tashqari sohaga o rta bo g in kadrlarini
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tayyorlash maqsadida vazirlik tizimidagi 6 ta texnikum va 4 ta kollejlarda yiliga
o rtacha 2 mingga yaqin kadrlar mehnat bozoriga kirib
ʻ
kelmoqda (Eshtaev, 2023).
Bundan tashqari mamlakatimizda “To siqsiz turizm”ni rivojlantirishga
ʻ
alohida e tibor qaratilmoqda. Mamlakat bo ylab imkoniyati cheklangan mahalliy
ʼ ʻ
va xorijiy turistlar uchun infratuzilma tegishli tashkilotlar bilan hamkorlikda
tashkil qilinmoqda. Xorij tajribasini o rganish orqali mazkur turizm turini
ʻ
rivojlantirish va soha bo yicha kadrlar malakasini oshirilishga alohida
ʻ
21

e tiborʼ berilmoqda. Buning natijasida, ichki va xorijiy sayyohlar soni yildan yilga
ortmoqda.
“O zbekiston
ʻ – 2030” strategiyasida tashqi va ichki turizmni rivojlantirish
uchun keng sharoitlar yaratish orqali sayyohlar sonini oshirishga alohida e tibor
ʼ
berilgan. Shunga ko ra, 2030-yilga qadar xorijiy sayyohlar sonini 15 million
ʻ
nafarga, ichki sayyohlar sonini 25 million nafarga, ziyorat turizmi bo yicha
ʻ
keladigan sayyohlar sonini 3 million nafarga yetkazish ko zda tutilgan.
ʻ
Shuningdek, xususiy investitsiyalarni jalb qilish hisobiga respublikada
mehmonlar uchun mo ljallangan o rinlar sonini kamida 2 barobar oshirish, turizm
ʻ ʻ
mahallalari sonini 175 taga, turizm xizmatlari eksportini 5 milliard dollarga,
tibbiyot va ta lim turizmi eksportini yiliga 1,5 milliard dollarga yetkazish
ʼ
belgilangan. Shuningdek, 2023-yilda O zbekistonda sayyohlarni joylashtirish
ʻ
vositlari soni 5526 taga yetdi. Oxirgi olti yilda sayyohlarni joylashtirish vositlari
soni 7,2 barobar ko paydi, ya ni 2017-yilda ularning soni 767 ta edi xolos.
ʻ ʼ
Bundan tashqari, 2017-2023 yillar oralig ida mamlakatimizda sayyohlarga xizmat
ʻ
ko rsatuvchi subyekt va obyektlar soni 7 baravar ko paydi va ularning soni 749
ʻ ʻ
tadan 5276 taga yetgan.
UNWTO ma lumotlariga ko ra, 2024-yil ko plab sayohatchilar “Barqaror
ʼ ʻ ʻ
amaliyotlar va moslashuvchanlik”ni hisobga olishadi. Chunki, ular nafaqat
barqaror tarzda biznes yuritadigan sayyohlik kompaniyalari bilan shartnoma
tuzishdan manfaatdor balki sayohati davomidagi tashrif buyuradigan joylarining
infrastrukturasi, ekologik-toza iqlimi, xizmatlar sifati ham ahamiyatli hisoblanadi.
Buni Arivalning “2024-yilgi AQSh sayohati” asari tasdiqlaydi, unda tabiatga
sayohatlar va boshqa “ekoturlar” ayniqsa amerikalik sayohatchilar tomonidan
yuqori talabga ega ekanligini aniqlangan .
2024 yilda Fransiya sayohatchilarning oshib borayotgan ehtiyoj va
qiziqishlarini inobatga olgan holda yangi innovatsion turizm turlarini yaratmoqda.
Jumladan, “Barqaror va Ekoturizm” kabi yo nalishda turizm ekologik
ʻ
mehmonxonalarda tabiat qo ynida turlar tashkil etish bundan tashqari, “Eco-
ʻ
friendly” zonalarda velosipedda sayohatlar tashkil etish orqali Fransiya
22

sayyohlarga o z turizm salohiyatini namoyish etmoqda. Ekoturizm nafaqatʻ
Fransiyada balki, butun dunyo bo yicha rivojlanishi kutilmoqda ya ni 2024 yil
ʻ ʼ
oxiriga kelib, global ekoturizm bozori hajmi 249,16 milliard dollargacha o sishi
ʻ
prognoz qilinmoqda, bu 2023 yildagi 219,53 milliard dollardan 13,5 foizga
oshadi. 2028 yilga borib ekoturizmning global bozori hajmi 428,97 milliard
dollargacha oshishi prognoz qilingan. Bundan tashqari, Fransiyada,
“Pazandachilik va fermadan dasturxongacha bo lgan tajribalar” kabi turizm
ʻ
turlari tashkil etilgan. Bunda turistlar bemalol organik dehqonchilik
amaliyotlarini o rganishlari yoki hatto mahalliy ingrediyentlardan foydalangan
ʻ
holda pazandachilik darslarida bemalol qatnasha olishlari mumkin.
Jahon tajribasi shuni ko rsatmoqdaki, turizm sohasida klasterlarni tashkil
ʻ
qilish mamlakat iqtisodiyotiga yuqori daromad manbaini olib keladi.
Garvard biznes maktabi ma lumotlariga ko ra, AQSH iqtisodiyotida 32 foizdan
ʼ ʻ
ortiq bandlikni klasterlar ta minlab beradi (byudjet sektoridan tashqari). Klaster
ʼ
tizimi to g risida bir qator olimlar o zlarining fikrlarini bildirgan. O zbekistonlik
ʻ ʻ ʻ ʻ
olimlardan M.Rahmatov, B.Zaripov tomonidan klasterga quyidagicha tarif
berilgan: “Umuman olganda klasterlar bu katta geografik hududda
konsentratsiyalashgan va ma lum bir aniq vazifani yechishga qaratilgan, yagona
ʼ
boshqaruvdagi zanjirga bog langan korxonalar guruhi bo lib, ular bir-biri bilan
ʻ ʻ
uzviy aloqadagi, jamoaviy raqobatlashuvni mustahkamlash maqsadida ishchi
kuchlarini o zaro birlashtiruvchi integratsion, innovatsion va albatta, iqtisodiy
ʻ
o sishni ta minlaydigan, ilmga asoslangan jarayon hisoblanadi”.
ʻ ʼ A.A.Eshtayev
tomonidan ishlab chiqilgan “O zbekistonning turizm salohiyati va uni
ʻ
rivojlantirish istiqbollari”nomli monografiyasida O zbekistonda turizm sohasini
ʻ
rivojlantirish va hududlarda raqobatbardoshlikni oshirish yo llarini
ʻ
takomillashtirishga bag ishlangan turizm klasterini tashkil qilish modelini tavsiya
ʻ
qilingan.
Har qanday hudud doirasida turizm klasterining shakllantirilishi soha
taraqqiyotiga oid muammolar yechimini topishining ta sirchan va o ta zarur usuli
ʼ ʻ
hisoblanadi. Bunda mintaqada turizm sohasidagi tadbirkorlik subyektlarining
23

hududiy konsentratsiyalashuvining uchta asosiy sababini ajratib ko rsatishʻ
mumkin:
1. Turizm mahsulotini yaratish, uni realizatsiya qilish va undan foydalanish
hamda turizm zanjiriga amal qilish jarayonida mintaqadagi mavjud turizm
resurslaridan foydalanishni ta minlash uchun xarajatlarni hisobga olish orqali
ʼ
iqtisodiy samara olish imkoniyati;
2. Turistik-rekratsion xizmatlarga yanada past tariflarni shakllantirish va
ularni yanada qisqa muddatlarda taqdim etishni ta minlash uchun mintaqada
ʼ
shart-sharoitlarni yaratuvchi turizm resurslari joylashuvining o ziga xos hududiy
ʻ
yangiligi;
3. Ma lum hududda joylashgan xo jalik yurituvchi subyektlarni o zaro
ʼ ʻ ʻ
aloqalaridagi ijtimoiy-iqtisodiy hamkorlik jarayonida o ziga xos axborot
ʻ
resurslarining shakllantirilishi, jumladan, ijtimoiy kommunikatsiyalar, turizm
faoliyati uchun zarur ishchi kuchlarini tayyorlash va ulardan foydalanishda
samarali texnologiyalarni qo llash sohasida yagona axborot bazasini tashkil etish.
ʻ
Turizm sohasida klasterlar usulidan foydalanish orqali biz mamlakatimizda
yana bir muammo bo lib kelayotgan, ishsizlikni bartaraf eta olishimiz mumkin.
ʻ
Klaster usuli albatta xorij davlatlarida tajribadan o tgan va an anaviy usul
ʻ ʼ
hisoblanadi. Ayniqsa, biz o ylaymizki, qishloq joylarda qishloq xo jaligi klasteri
ʻ ʻ
bilan birgalikda zanjir qilib tashkil qilinsa turizm klasteri tezda iqtisodiyotga
daromad manbaini olib kela boshlaydi. Ammo, klaster usulidan foydalanishimiz
uchun o sha mintaqada zaruriy infratuzilmaning yetarli darajada bo lishi muhim
ʻ ʻ
hisoblanadi.
4. Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida sport turizmi tajribasi
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida sport turizmi, ajoyib bir tajriba o'z
ichiga olgan sohasidir. Sport muqaddas qoidalariga amal qilish, jasorat va
murojaatga asoslanganlik narsalari bilan bog'liqdir. Bundan tashqari, sportiy
24

tadbirlar va mashqlar orqali turistlar jismoniy va ma'naviy salomatliklarini saqlab
turishlari mumkin.
Sport turizmi rivojlangan davlatlar uchun muhim iqtisodiy manfaatlar
taqdim etadi. Bu sohadagi tadbirlar va musobaqalardan tashkil topgan
daromadlar, mehnat faoliyati imkoniyatlari va istiqlol chora-tadbirlarini
oshirishga yordam beradi. Sport turizmi davomida taqvimlab bilan tashkil
etilayotgan sport tadbirlari turistlarning sonini oshiradi va texnik-tajribaviy
bilimlarini rivojlantiradi.
Boshqa davlatlar bilan o'zaro siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalarni
rivojlantirishning asosiy vositasidir. Buning natijasida diplomatik munosabatlar,
shaxsiy aloqalar va savdo imkoniyatlari oshadi. Har bir turist sport turizmi orqali
o'zining davlatiga murojaat qiladi va boshqa turistlar bilan aloqalarini o'rnatadi.
Bundan tashqari, sport turizmi davlatlar uchun sportni rivojlantirish va
yoshlarni sport bilan bog'lashning muhim vositasidir. Turizm tadbirlari yoshlar
orasidagi sportning qiziqishini oshiradi va ularni sport faoliyatlariga qatnashishga
qo'llab-quvvatlaydi. Bu esa yangi yeteneklarni olib chiqadi va sport sohasida
yuqori natijalarga erishishga imkon beradi.
Rivojlangan davlatlar sport turizmini juda muhim hisoblaydi, chunki bu soha
iqtisodiyot, madaniyat va murabbiylik yo'nalishlari uchun integratsiyalashgan
imkoniyatlar taqdim etadi. Sport turizmi orqali mamlakatning nomini dunyoga
tasdiqlash va o'ziga xususiylashtirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida sport turizmi iqtisodiy o’sish va turizm
sektorining diversifikatsiyasida muhim o’rin tutadi. Bu davlatlar sport tadbirlarini
o’ziga jalb qilish orqali iqtisodiy foyda olish bilan birga, turizm va madaniyat
sohalarini rivojlantirish, xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va milliy brendni
kuchaytirishga erishmoqda.
Sport turizmining rivojlangan davlatlarda iqtisodiy ta’siri:
1. Turizm daromadlari oshishi: Olimpiada o’yinlari, jahon chempionatlari,
Formula 1 musobaqalari kabi yirik sport tadbirlari millionlab turistlarni jalb
25

qiladi. Masalan, AQShda Super Bowl va Yevropada Chempionlar Ligasi finali
kabi tadbirlar iqtisodiyotga katta daromad keltiradi.
2. Infratuzilma rivojlanishi: Sport turizmi rivojlangan davlatlar ko’pincha
sport inshootlari va mehmonxona infratuzilmasini zamonaviy talablar asosida
quradi va takomillashtiradi. Bu uzoq muddatli foyda keltiradi va davlatning jahon
turizm xaritasidagi mavqeini oshiradi.
3. Xalqaro marketing va brendlash: Rivojlangan davlatlar o’zlarini xalqaro
miqyosda reklama qilish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Masalan, Yaponiyada
bo’lib o’tgan Tokio Olimpiadasi mamlakatning texnologik imkoniyatlari va
madaniyatini dunyoga namoyish etishga yordam berdi.
4. Yangi ish o’rinlari yaratilishi: Sport tadbirlari ko’plab vaqtinchalik va
doimiy ish o’rinlarini yaratadi. Mehmonxona xodimlari, transport xizmatlari,
ovqatlanish joylari, va ko’ngilochar xizmatlar kabi turli sohalarda ish
imkoniyatlari paydo bo’ladi.
Rivojlangan davlatlar sport turizmidagi tajribasi:
Olimpiada va Jahon Chempionatlari: AQSh, Yevropa davlatlari, Yaponiyada
o’tgan yirik sport tadbirlari, sport turizmidagi tajribani kuchaytirdi. Har bir
mamlakat o’zining kuchli logistika, xavfsizlik va transport xizmatlarini namoyish
etadi.
Texnologik yechimlar va raqamli marketing: Rivojlangan davlatlar sport
tadbirlarini targ’ib qilishda raqamli texnologiyalardan keng foydalanadi. Masalan,
virtual ekskursiyalar, onlayn chiptalar savdosi va sport tadbirlarining jonli
translatsiyalari turistlarni jalb qilish uchun samarali vositadir.
Barqaror turizm: Sport turizmini rivojlantirishda atrof-muhitga zarar
yetkazmaslikka intilish ham kuzatiladi. Qayta ishlanadigan inshootlar, energiya
samaradorligi va chiqindilarni qayta ishlash tizimlari rivojlangan davlatlarda sport
turizmining barqarorligini oshiradi.
Shu sababli rivojlangan davlatlarda sport turizmi iqtisodiyotni
diversifikatsiyalash va mahalliy aholi farovonligini oshirishda muhim omillardan
26

biri sifatida xizmat qiladi. Bu tajribalar rivojlanayotgan davlatlar uchun ham
ko’plab saboqlar beradi.
Indoneziya: Asosiy qismi katta-kichik orollardan tashkil topgan bu
mamlakat eng ko’p musulmonlar yashaydigan mamlakat hisoblanadi. Mamlakat
17,5 ming oroldan tashkil topgan va poytaxti Jakarta shahri hisoblanadi.
Indoneziyada turizm iqtisodiyotning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Bu
mamlakat turizm sanoati bo’yicha dunyoda 20 - o’rinni egallaydi. Mamlakat
dunyo bo’yicha turizm eng tez rivojlanayotgan davlatlar reytingida 9 - o’rinni,
Osiyo mamlakatlari ichida 3 - o’rinni va JSH Osiyo mamlakatlari ichida yetakchi
o’rinlarni egallab kelmoqda. Mamlakatda tabiat turizmi rivojlangan bo’lib,
buning asosiy sababi yaxshi saqlangan ekotizim, mamlakat hududining 57 % ini
tropik o’rmonlar tashkil qilishi hisoblanadi. Mamlakatda ekotizimning yaxshi
saqlanishi 17,5 ming ta oroldan 6 mingtasida insonlar istiqomat qilishi bilan
bog’liq. Milliy bog’lari: 1817 - yilda tashkil etilgan Bagar batanika bog’lari va
1862 - yilda tashkil etilgan Cibodas batanika bog’lari Osiyodagi eng qadimgi
batanika bog’lari hisoblanadi. Tropik o’simliklarning boy kolleksiyalari bu yerga
botanika tadqiqotchilari va sayyohlarni jalb qiladi. Qo’shimcha ma’lumot sifatida
mamlakatda 54 ta milliy bog’lar mavjud bo’lib, ulardan 6 tasi jahon madaniy
me’rosi ro’yxatiga kiritilgan. Xavflilik darajasi yuqori bo’lsada tog’larda piyoda
sayr qilish va dam olishni maqsad qilib keluvchi sayyohlar ko’pchilikni tashkil
qiladi. Sharqiy Yava provinsiyasida joylashgan va hududda faol vulqonlar
bo’lgan Broma tog’i (2329 metrr balandligi) sayyohlar ko’p tashrif buyuradigan
joylardan biri hisoblanadi.
Madaniy turizm: Indoneziyaning ko’pchilik yirik shaharlarida Indoneziya
madaniyati va sayyohlik joylarini tarixdan oldingi davrdan mustamlaka
davrigacha bo’lgan davr haqida ma’lumot beradigan milliy muzeylar mavjud.
Bunga misol sifatida Jakartada joylashgan Indoneziya milliy muzeyini keltirish
mumkin. Muzeyda tarixiy, arxeologik, geografik eksponatlar va harbiy asarlar
mavjud. Dunyodagi eng katta buddaviylik ibodatxonasi hisoblanmish Borobodur
ham aynan shu mamlakat hududida joylashgan. Ibodatxonada 504 ta budda
27

haykallari mavjud. Hordiq chiqarish va shahar turizmi: Mamlakatga tashrif
buyurayotgan sayyohlar asosan xarid qilish, katta shaharlarning diqqatga sazovor
joylarini borib ko’rish, zamonaviy istirohat bog’lari va o’yin kulgularidan
bahramand bo’lish maqsadida keladilar. Ma’lumki, Indoneziya to’qimachilik va
moda mahsulotlarining sifati bilan dunyoga mashhurdir. Bandung -
Indoneziyadagi moda mahsulotlarini sotib olish uchun sayyohlar ko’p tashrif
buyuradigan joylardan biri hisoblanadi. Statistik ma’lumotlarga qaraganda,
Indoneziyaga 2022-yilda Indoneziyaga 5,47 million sayyoh tashrif buyurgan va
4,26 miliard dollar foyda keltirgan.
Singapur: Yer maydoni kichik va aholi soni kam bo’lishiga bo’lishiga
qaramasdan bu mamlakatda turizm mamlakat iqtisodiyotiga asosiy hissa
qo’shuvchi sanoatlardan biri hisoblanadi. Eng past jinoyat ko’rsatkichiga egaligi
mamlakatga sayyohlar oqimini yanada oshiradi. Mamlakatda tadbirlar turizmi,
biznes turizmi, shahar turizmi, ta’lim turizmi, suv turizmi va ekoturizm turlari
rivojlangan. Shu bilan birgalikda Singapur hukumati mamlakatga kelayotgan
sayyohlardan atrof-muhitga zarar yetkazmaslikni qat’iy da’vo qiladi.
Ko’p qavatli savdo markazlari va zamonaviy mehmonxonalarni o’z ichiga
oladigan Orchard Road tumani Singapurning sayyohlar eng ko’p tashrif
buyuradigan turizm markazi hisoblanadi. Singapurdagi yana bir diqqatga sazovor
joylardan biri Singapur hayvonot bog’i hisoblanadi. Bu hayvonot bog’ining
boshqa hayvonot bog’laridan farqi shundaki, bu bog’ ochiq hayvonot bog’i
tushunchasini qabul qilgan. Unga ko’ra, hayvonlar qafas o’rniga yashirin quruq
yoki ho’l xandaklar bilan tashrif buyuruvchilardan ajratilgan qo’ralarda saqlanadi.
Singapurdagi yirik savdo markazlari Orchard Road tumanida joylashgan.
Singapur sayyohlik kengashi sayyohlar uchun butun yil davomida turli tadbirlarni
targ’ib qiladi. Bulardan eng mashhuri “Singapur taomlari festivali”. Bu festival
har yili iyul oyida Singapur oshxonasini nishonlash uchun o’tkaziladi.
Singapurdagi eng katta sun’iy orol Sentosa oroli faqat o’yin kulgu va dam olish
maqsadida yaratilgan. Bu orolda har qanday yosh qatlami zavqlanishi uchun
shart-sharoitlar yaratilgan. Merlion shahar markazida joylashgan bu monument
28

sayyohlar ko’p tashrif buyuradigan joylardan yana bittasidir. Bu yodgorlik buloq
sherning boshi va baliq tanasi bilan tasvirlangan afsonaviy mavjudotdir.
Aytishlaricha, Singapur so’zi “Arslon shahri” deb tarjima qilingan. Bu yerda
Singapurning qisqa tarixi mujassam bo’lgan ya’ni kichik bir qishloqdan to
zamonaviy shahargacha bo’lgan davr aks ettiriladi. Statistik ma’lumotlarga
qaraganda, 2022-yilda Singapurga 6,31 million sayyoh tashrif buyurgan. 2022 -
yilda turizm sanoatidan kelgan foyda taxminan 14 milliard Singapur dollarini
tashkil qilgan. Quyida rivojlangan davlatlarda sport turizmi tajribasining asosiy
jihatlari keltirilgan:
1. Sport tadbirlari orqali turizm rivoji
Olimpiya o’yinlari va FIFA Jahon chempionati kabi yirik sport tadbirlari:
Masalan, 2012-yilgi London Olimpiadasi Buyuk Britaniyaga 14,8 milliard
funt sterling daromad keltirdi.
Qatardagi 2022-yilgi Jahon chempionati mehmonxona, restoran va boshqa
xizmat ko’rsatish tarmoqlarida ulkan o’sishga sabab bo’ldi.
Ushbu tadbirlar turistlar oqimini oshiradi, iqtisodiyotga investitsiyalarni jalb
qiladi va infratuzilmani rivojlantiradi.
2. Sport infratuzilmasining rivojlanishi
Sport stadionlari, musobaqa maydonchalari, trenirovka markazlari va
ko’ngilochar maskanlarning qurilishi turizmni yanada rivojlantiradi.
Masalan, AQShdagi Las-Vegas Raiders stadionining qurilishi shaharga
yangi turistlar jalb qildi.
Sport infratuzilmasi bilan birga transport va mehmonxona tarmoqlari ham
rivojlanadi.
3. Sport turizmi va mahalliy iqtisodiyot
Sport turizmi orqali mahalliy iqtisodiyotda o’sish kuzatiladi:
Mehmonxona sektori, restoranlar, transport xizmatlari va sovg’alar savdosi
jonlanadi.
Masalan, Fransiyadagi "Tour de France" musobaqasi turli hududlarda
iqtisodiy faollikni oshiradi.
29

4. Madaniy sport festivallari
Sport va turizmni birlashtiruvchi madaniy festivallar ham mashhur:
Italiyadagi yelkanchilik festivallari yoki Avstriyadagi chang’i musobaqalari
turistlarni jalb qiladi.
Bu kabi tadbirlar nafaqat sportni, balki hududning madaniy va tarixiy
obidalarini targ’ib qilishga yordam beradi.
5. Marketing va brendlash
Rivojlangan davlatlar sport tadbirlarini brend sifatida targ’ib qiladi.
Masalan, Ispaniya "El Clásico" futbol derbisini global turistik tadbir sifatida
ommalashtirdi.
Televizion translatsiyalar va ijtimoiy tarmoqlarda reklama qilish turistik
oqimni ko’paytiradi.
6. Barqarorlik va innovatsiyalar
Rivojlangan davlatlar sport turizmini barqaror rivojlantirishga e'tibor
qaratadi:
Yashil energiyadan foydalanish (masalan, Germaniyadagi sport inshootlari).
Elektr transport va ekologik mehmonxonalardan foydalanish.
Shuningdek, raqamli texnologiyalar (mobil ilovalar, VR va AR) turistlarga
innovatsion tajriba taqdim etadi.
7. Sport turizmiga davlat qo’llab-quvvatlovi
Davlatlar sport turizmini rivojlantirish uchun soliq imtiyozlari, moliyaviy
yordam va turizm strategiyalarini ishlab chiqadi.
Masalan, Yaponiya 2020-yilgi Tokio Olimpiadasi oldidan iqtisodiyotni
jonlantirish uchun bir qator islohotlar o’tkazdi.
Rivojlangan davlatlarning bu tajribasi boshqa mamlakatlar uchun namuna
bo’lishi mumkin. Sport turizmi nafaqat iqtisodiy foyda keltiradi, balki xalqaro
do’stlik va madaniy aloqalarni mustahkamlashda ham muhim ahamiyatga ega.
30

5. Mamlakatimizda sport turizmini rivojlantirish istiqbollari
Bugungi globallashuv sharoitda turizm sohasi iqtisodiyotning yetakchi
tarmoqlaridan biriga aylanmoqda. Turizm sohasining rivojlanishi o z navbatidaʻ
turizmga turdosh bo lgan bir nechta sohalarning rivojlanishiga sabab bo ladi.
ʻ ʻ
Bundan tashqari, turizm sohasining rivojlanishi ishsizlik muammosini bartaraf
etishda yordam beradi. Ma lumotlarga ko ra, mamlakatga tashrif buyurgan har 20
ʼ ʻ
ta turist 1 ta bevosita turizm sohasida va 2 ta turizmga bog liq bo lgan
ʻ ʻ
iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida yangi ishchi o rinlarining ochilishiga yordam
ʻ
beradi. Dunyoda ish bilan band aholining har o ninchisi ushbu sohada faoliyat
ʻ
yuritmoqda. Rasmiy statistik ma lumotlar turizm sohasining yaqin besh yillar
ʼ
ichida sayyohlar oshib borishi bilan mamlakat iqtisodiyotida yetakchi o rinlarni
ʻ
egallab kelayotganligini isbotlamoqda. 2023-yil hisobi bo yicha taxminan 7
ʻ
millionta sayyohlar yurtimizga turli maqsadlarda tashrif buyurishdi. Bu
ko rsatkichni 2024-yil uchun prognoz natijalariga ko ra, sayyohlar sonini 10
ʻ ʻ
milliontaga oshirish belgilandi.
O zbekiston-2030” strategiyasida turizm sohasini rivojlantirishga qaratilgan
ʻ
bir qancha maqsad va vazifalar belgilangan. Jumladan, 2030-yilga qadar xorijiy
sayyohlar sonini 15 million nafarga, ichki sayyohlar sonini 25 million nafarga,
ziyorat turizmi bo yicha keladigan sayyohlar sonini 3 million nafarga yetkazish
ʻ
ko zda tutilgan. Hozirda jahon turizm bozori hajmi qariyb
ʻ 9 trillion
dollarni tashkil etmoqda. Dunyoda ish bilan band aholining har o’ninchisi ushbu
sohada faoliyat yuritmoqda.
Tahlillarga ko’ra, turistlar havo transportida uchish vaqti 5 soatgacha
bo’lgan o’lkalarga eng ko’p sayohat qiladi. Mamlakatimiz atrofida bunday
masofada 60 ga yaqin davlat, 3 milliard aholi bor. Yiliga ularning qariyb 360
millioni xorijga sayohat qiladi. Bu ulkan turizm bozori degani.
O’tgan yili yurtimizga 6,7 million nafar sayyoh kelgan. Diyorimiz 10 dan
ortiq nufuzli xalqaro nashrlarda eng jozibali turistik maskan sifatida e’tirof etildi.
31

Prezident Shavkat Mirziyoyev o’tgan haftada o’zining Oliy Majlisga
Murojaatnomasida turizmni iqtisodiyotning strategik tarmog’iga aylantirish
ustuvor vazifa ekanini ta’kidladi.
Joriy yilda xorijdan keladigan sayyohlar sonini 7,5 millionga, 2022 yilda 10
millionga va 2025 yilda 12 millionga yetkazish rejalashtirilgan. Bu orqali turizm
xizmatlari eksporti joriy yilda 1,5 milliard dollar, keyingi 5 yilda 3 milliard
dollargacha oshiriladi.
Davlatimiz rahbarining sa’y-harakatlari, xususan, 2018 yil 7 fevraldagi
“Ichki turizmni jadal rivojlantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida”gi
qarori tufayli va yurtimiz aholisining farovonligi oshgani sayin ichki turizm ham
kengayib bormoqda. Biroq, jahon standartlariga mos mehmonxonalar, malakali
gidlar yetishmaydi.
Shu bois mehmonxonalarni joriy yilda 1 ming 700 taga, kelgusi 5 yilda 3
mingtagacha ko’paytirish kerak. Oilaviy mehmon uylarini ham 2
mingtaga yetkazish zarur.
Bular orqali turizm sohasida yiliga kamida 30 mingta yangi ish o’rni yaratish
maqsad qilingan.
Sayyohlikning an’anaviy turlari qamrovini kengaytirish bilan birga yangi
ko’rinishlarini ko’paytirish zarur.
Kardiologiya, urologiya, stomatologiya, oftalmologiya kabi yurtimiz yuqori
salohiyatga ega bo’lgan tibbiyot yo’nalishlarida turizmni rivojlantirish,
sog’lomlashtirish va dam olish maskanlariga strategik investorlarni jalb
qilish bo’yicha topshiriqlar berildi. MDH davlatlari kasaba uyushmalari bilan
yaqin aloqalarni yo’lga qo’yib, sayyohlar sonini keskin oshirish mumkinligi
ko’rsatib o’tildi.
Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasi va Madaniyat vazirligiga turizm
marshrutiga kiritilgan ob’yektlar sonini joriy yilda 800 taga, 2025 yilda esa 2,5
mingtaga yetkazish vazifasi qo’yildi.
Qishki turizmni rivojlantirish bo’yicha 2020-2025 yillarga mo’ljallangan
investitsiya loyihalarini ishlab chiqib, amalga oshirish muhimligi ta’kidlanadi.
32

Samolyot va poyezdlarimizda xizmat ko’rsatish sifati pastligi, chiptalar narxi
esa qimmatligi yo’lovchilarning asosli e’tirozlariga sabab bo’lmoqda. Oqibatda
ko’pchilik xorijiy tashuvchilar xizmatini tanlamoqda. Temir yo’l va avia
yo’nalishlarimiz keng qamrovli va raqobatbardosh emasligi ko’rsatib o’tildi.
Transport vazirligi va Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasiga
O’zbekistonning 4 aeroportida joriy etilgan “ochiq osmon” rejimidan to’liq
foydalanish, yangi avia yo’nalishlar ochish, tezyurar poyezdlar sonini
ko’paytirish, chiptalar narxini arzonlashtirish bo’yicha ko’rsatmalar berdi.
Yo’l bo’yi turizm infratuzilmasini rivojlantirish, “turizm qishlog’i”, “turizm
ovuli” va “turizm mahallasi” loyihalarini amalga oshirish masalalariga ham
to’xtalib o’tildi.
O’tgan yili xorijiy kinokompaniyalar tomonidan mamlakatimizda 1,6
million dollarlik 6 ta badiiy film suratga olindi. Shunda xarajatlarning bir qismini
O’zbekiston tomonidan qoplash tizimi yo’lga qo’yilsa, bu madaniyat turizmi
rivojiga katta turtki berishi bilan birga o’lkamizning xalqaro maydonda
targ’ibotiga ham hissa qo’shadi.
“O’zbekkino” milliy agentligiga xorijiy kinokompaniyalar bilan hamkorlikni
rivojlantirish, yurtimizda suratga olish mexanizmlarini joriy etish yuzasidan
topshiriqlar berildi.
Turizm sohasida kadrlar masalasiga e’tibor qaratilar ekan, 20 ta oliy ta’lim
muassasasida hamda Turizmni rivojlantirish davlat qo’mitasiga biriktirilgan 3 ta
texnikum va 9 ta kollejda ishchi kasblar tayyorlash tizimini joriy etish bo’yicha
hali ko’p muammolar o’z yechimini topmagani ko’rsatib o’tildi. O’quv
jarayonida ilg’or tajribalarni joriy etish bo’yicha vazifalar belgilandi.
Bu yil 269 ta futbol, voleybol, basketbol va badminton maydonlari, 178 ta
boks, kurash, fitnes va gimnastika sport zallari, 32 ta tennis korti qurish vazifasi
qo’yilib, uning moliyaviy manbalari hal qilib berildi.
Jismoniy tarbiya va sport vazirligiga har bir tuman kesimida
tashabbuskorlarni aniqlab, Qurilish vazirligi bilan birgalikda arzon va energiya
33

tejamkor sport inshootlari qurish bo’yicha namunali loyihalarni tayyorlash
topshirildi.
Sport va jismoniy tarbiya bilan muntazam shug’ullanadigan aholining
umumiy sonini joriy yilda 18 foizga, 2025 yilda esa 30 foizga yetkazish,
shuningdek, 7 yoshdan 30 yoshgacha bo’lgan yoshlarning kamida 30
foizini ommaviy sportga jalb qilish kerakligi ta’kidlandi.
Mamlakatimizda jahon hamda qit’a chempionatlari va boshqa nufuzli
xalqaro sport musobaqalarini o’tkazish orqali sport turizmini rivojlantirish
lozimligi ko’rsatib o’tildi.
Milliy sport turlari, xususan, kurashni yanada rivojlantirish, uni Olimpiya
o’yinlari dasturlariga kiritish muhimligi qayd etildi.

XULOSA
Sport turizmi iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish, jamiyat farovonligini
oshirish va mintaqamiz obro’sini butun dunyo bo’ylab sport ishqibozlari uchun
maqbul yo’nalish sifatida oshirish salohiyatiga ega. Sport turizmi nafaqat zavq
beradi, shu bilan birgalikda, sog’lig’imiz uchun ma’lum bir foyqalari ham
mavjud. Ammo, bunga qo’shimcha ravishda shuni ta;kidlash joizki, xavfsizlik
qoidalari haqida unitmaslik lozim. Qish bo’sin, xoh yoz, o’z xavfsizlik qoidalari
mavjud. Hushdan ketish, nafas olish va yurakurishining to’xtashi, sovuq qotish,
quyosh urishi, yovvoyi hashoratlar va hayvonlar hujumi, kuyush jarohati va
zaharlanish kabi ko’plab xavfsizlik choralariga e’tibor berish va albatta malakali
muraxassis yordamida sayohatga chiqish zarur.
O’zbekistonda sport turizmi uchun salohiyat mavjud bo’lib, bu sohani
rivojlantirish orqali iqtisodiyotga sezilarli daromadlar keltirish mumkin.
O’zbekiston o’zining boy tabiiy resurslari, qadimiy shaharlari va sport an'analari
bilan sport turizmini rivojlantirish uchun qulay muhit yaratishga ega.
34

O’zbekistonda sport turizmining imkoniyatlari quyidagilar orqali oshirilishi
mumkin:
1. Yirik xalqaro sport tadbirlarini o’tkazish: Olimpiadalar, xalqaro sport
musobaqalari, va mintaqaviy turnirlarni o’tkazish orqali O’zbekiston chet ellik
turistlarni jalb qilishi va xalqaro maydonda o’z brendini kuchaytirishi mumkin.
2. Mahalliy sport maskanlarini rivojlantirish: Tog’, cho’l va suv sportlariga
qulay sharoitlar mavjud. Bularni rivojlantirish orqali ekstremal turizm va sport
ixlosmandlarini jalb qilish imkoniyati katta. Shuningdek, Buxoro, Samarqand, va
Xiva kabi tarixiy shaharlarni sport festivallari uchun platformaga aylantirish ham
turistlarni jalb qilishi mumkin.
3. Infratuzilmani yaxshilash: O’zbekistonning sport inshootlari va
infratuzilmasini zamonaviylashtirish orqali turistlar uchun yuqori sifatli xizmat
ko’rsatish imkoniyatini oshirish lozim.
4. Barqarorlikka e’tibor qaratish: Sport turizmida ekologik barqarorlik va
atrof-muhitni saqlash muhim. Turizm xizmatlarini ekologik talablar asosida
tashkil etish orqali O’zbekiston tabiiy boyliklarini himoya qilish va turizmda
doimiy oqimni ta’minlash mumkin.
5. Raqamli marketing va xalqaro targ’ibot: O’zbekiston sport turizmini
rivojlantirish uchun raqamli texnologiyalar va xalqaro marketing strategiyalaridan
keng foydalanishi kerak. Ijtimoiy tarmoqlar, sportga oid saytlarda reklamalar
berish orqali chet ellik turistlarni jalb qilish mumkin.
O’zbekiston sport turizmidagi imkoniyatlarini to’g’ri rivojlantira olsa, bu
mamlakat iqtisodiyotiga yangi daromad manbai yaratish, xalqaro maydonda
turizm brendini mustahkamlash va aholi bandligini oshirishda muhim rol
o’ynaydi.
35

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. https://lex.uz/docs/-5713445#-6512904 O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Sport-ta’lim muassasalari faoliyatini 2025-yilgacha
rivojlantirish
2. dasturi to’g’risida” gi qarori
3. Бабкин А.В. Специальные виды туризма: Учебное пособие. Ростов-
на/Д., 2008. 119 с.
4. https://uz.wikipedia.org/wiki/Sport_turizmi
5. https://uzbekistan.travel/uz/v/sport-turizmi/
6. Farmon (2023) O zbekiston Respublikasi Prezidentining 11.09.2023 y. PF-ʻ
158-son «O zbekiston – 2030» strategiyasi to g risida»gi Farmoni
ʻ ʻ ʻ
7. To xliyev
ʻ I. (2021) Markaziy Osiyodagi turizmning tarixiy ildizlari
O zbekiston milliy axborot agentligi Uz A27.08.2021 y.
ʻ
36

8. Eshtaev A. (2023) O zbekistonning turizm salohiyati va uni rivojlantirishʻ
istiqbollari. Monografiya.
9. Makhmudov S. S., Raimova M. Comparative analysis of the Germany and
Uzbekistan corporate governance codes //Austrian Journal of Humanities
and Social Sciences. – 2017. – №. 5-6.
10. G’ulomxasanov E., Abdullayev N., Madina L. Turizm Va Ta’lim: Holati
Va Istiqboli Барқарорлик ва Етакчи Тадқиқотлар онлайн илмий
журнали . – 2021
11. Gulomxasanov E., Amirova F. S. Q., Amirov A. S. O. G. L.
IQTISODIYOTNI
RIVOJLANTIRISHDA ICHKI TURIZIMNING ORNI VA
AHAMIYATI //Scientific progress. – 2021. – Т . 2. – №. 6. – С . 171-174.
12. Раимова М. Д., Гуломхасанов Э. М. МАРКЕТИНГОВОЕ
ИССЛЕДОВАНИЕВ ТУРИЗМЕ // Scientific progress . – 2022. – Т. 3. –
№. 1. – С . 475-479.
13. G’ulomxasanov E., Rahmatova N. QASHQADARYO TURIZMIDA
SHAHRISABZ SHAHRINING TUTGAN O’RNI //Scientific progress. –
2021.
37

O’zbekistonda sport turizmi va uning imkoniyatlari

Sotib olish