O’zbekistonda ziyorat turizmi va uning rivojlanish istiqbollari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	52.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekistonda ziyorat turizmi va uning rivojlanish istiqbollari

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“ TURIZM: NAZARIYA VA AMALIYOT ” FANIDAN
KURS ISHI
O’ zbekistonda ziyorat turizmi va uning
rivojlanish istiqbollari

MUNDARIJA:
KIRISH
1. ZIYORAT TURIZMI MAZMUNI VA UNING TURLARI.
2. TURIZM SANOATIDA ZIYORAT TURIZMINING AHAMIYATI.
3. MAMLAKATIMIZDA ZIYORAT TURIZMI HOLATI VA TAHLILI.
4. ZIYORAT TURIZMI RIVOJLANGAN XORIJIY DAVLATLAR TAJRIBASI.
5. O`ZBEKISTONDA ZIYORAT TURIZMINI RIVOJLANTIRISH
IMKONIYATLARI.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Ziyorat turizmi O`zbekistonda muhim iqtisodiy va
madaniy soha hisoblanadi. Diniy ziyoratgohlar mamlakatning merosini saqlab
qolish va sayyohlarni jalb qilish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Prezidentning
farmonlari orqali ziyorat turizmini rivojlantirish, transport infratuzilmasini
yaxshilash va xalqaro hamkorlikni kuchaytirish rejalashtirilmoqda.
O’zbekistonning islom svilizatsiyasi markazi sifatidagi imijini mustahkamlash,
ziyoratchilar uchun qulay sharoitlar yaratish zarur. Turizm sohasida malakali
mutaxassislar yetishmasligi xizmat ko’rsatish sifatini pasaytiradi.O’zbekistonda
ziyorat turizmini rivojlantirishga qo’yilgan viza muammolari hozirgacha dolzarb
muammo bo’lib kelmoqda.
Kurs ishining maqsadi. Ziyorat turizmini maqsadi asosan diniy va manaviy
ehtiyojlarni qondirishdan iborat. Bu turizm turi ziyoratchilarga muqaddas joylarga
tashrif buyurish, ibodat qilish va ruhiy poklanish imkoniyatini taqdim etadi.
Ziyorat sayohatlari, odatda, uzoq muddatli va diniy maqsadlar bilan bog`liq bo`lib,
e`tiqodli insonlarning o`z dinlari bilan munosabatlari bilan mustahkamlashga
yordam beradi.
Kurs ishining vazifalari. Ziyorat turizmning vazifalariga bir nechta vazifalar
kiradi.
-Ziyorat turizmi mazmuni va uning turlarini o`rganib chiqish;
-Turizm sanoatida ziyorat turizmining ahamiyatini tahlil qilish;
-Ziyorat turizmi rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasini ko`rib chiqish;
-Mamlakatimizda ziyorat turizmi holati va tahlilini analiz qilish;
-O`zbekistonda ziyorat turizmini rivojlantirish imkoniyatlarini qo`llash.
Kurs ishining obyekti. O`zbekistonda ziyorat turizmi obyektlari ziyorat bilan
bog’liq joylar, tabiiy va sun’iy inshootlar, madaniy meros maskanlari va ziyorat
qilinadigan joylarni o’z ichiga oladi.Ushbu obyektlar ziyorat qilishni xohlovchi
sayyohlar uchun katta qiziqish uyg’otadi.
Kurs ishining predmeti. O’ zbekistonda ziyorat turizmi va uning rivojlanish
istiqbollari.

Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda 5
ta reja, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat.
Kurs ishini yozishda turli xil adabiyotlar, darsliklar, internet resurslar,
mamlakatimizda faoliyat olib borayotgan tadqiqot markazlari izlanishlaridan
foydalanildi.

1. ZIYORAT TURIZMI MAZMUNI VA UNING TURLARI
Ziyorat turizmi - hozirgi kunda keng tarqalgan turizm sohasi hisoblanadi.
Ziyorat turizmi mohiyatan ziyoratgohlarni ziyorat qilish jarayonidir. Odatda,
ziyoratlar diniy maqsadlar uchun kunlar, haftalar yoki hatto oylar davomida olib
boriladigan uzoq safarlarni tashkil qiladi. Ular butun bir sayohatni o z ichiga olib,‟
e tiqodli odamlar o'z dinlari bilan munosabatlarini mustahkamlash uchun
‟
boradigan maskanlardir. Ziyorat turizmi tashrif buyurish mumkin bo'lgan shahar
yoki ma'lum hududdagi masjidlar va cherkovlarga yoki boshqa diniy diqqatga
sazovor joylarga tashrif buyurishni o'z ichiga olishi mumkin Ziyorat turizmi
turistlarni diniy munosabat va urf-odatlarga erishish uchun to'liq yoki kuchli turtki
beradigan turizm turidir. Ushbu maqolada ziyorat turizmining tavsifi va uning
mohiyati, hozirgi kunda qay darajada ahamiyat kasb etishi haqida to xtalib
‟
o tamiz.
‟
Ziyorat turizmi - turli din vakillarining ziyorat maqsadidagi sayohatlari
majmuidir. An'anaga ko'ra, u diniy maqsadli sayohatlarga taalluqlidir, lekin u
ziyoratchi uchun alohida ahamiyatga ega bo'lgan dunyoviy sayohatga ham tegishli
bo'lishi mumkin. Ziyorat turizmi ahamiyatini ikki xususiyatga ko ra asoslash
‟
mumkin: ziyorat turizmi ziyoratgoh uchun qanchalik muhim ahamiyat kasb etadi.
Ziyoratchilar uchun ziyorat turizmi qanchalik muhim? Ziyorat ko'plab insonlar
uchun qiyin paytlarda ruhiy ozuqa olish imkoniyati hamdir. Insonlar diniy
ma'rifatni his qilish uchun ma'lum manzillarga sayohat qilishadi. Ko'pincha uzoq
va ba'zan qiyin bo'lgan sayohat insonlar uchun fikr yuritish imkoniyatdir.
Ziyoratlar din bilan munosabatlarni chuqurlashtirishning bir usuli bo'lishi mumkin.
Bu, albatta, e'tiqodga qanchalik sadoqatli ekanligini ko'rsatishning bir usuli va bu
dinning o'zi haqida ko'proq bilish imkoniyatidir. Sayohat shakli sifatida ziyorat
odamlarga muqaddas joylarni ziyorat qilish imkoniyatini beradi. Diniy
maqsadlarda sayohat qiluvchi sayohatchi - muqaddas joylar va diniy markazlarni
ziyorat qilish uchun olti oydan ortiq bo'lmagan muddatga doimiy yashash
mamlakatidan tashqariga chiqadigan shaxs tushuniladi. Diniy turizm deganda,
odatdagi muhitdan tashqarida bo'lgan muqaddas joylar va diniy markazlarga

sayohat qiluvchi sayohatchilarga xizmat ko'rsatish va ularning ehtiyojlarini
qondirish bilan bog'liq faoliyat tushunilishi kerak.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA Diniy turizm ikki asosiy
turga bo'linadi: - ziyorat turizmi; - ekskursiya va ma'rifiy yo'nalishdagi diniy
turizm Hozirgi kunda dunyo bo„yicha har yili 200 mln.dan ortiq kishilar aynan
ziyorat maqsadida jahondagi turli ziyoratgohlar va o„zlari uchun muqaddas
hisoblangan maskanlarga borib, diniy sayohatlarni amalga oshirmoqda. Statistik
ma lumotlarga nazar tashlaydigan bo„lsak, yiliga 150 mln xristianlar, 45 mln‟
musulmonlar, 40 mln. buddistlar va sintoistlar, 30 mln induistlar diniy ziyorat
maqsadida sayohat qiladilar. Diniy ziyorat o rta asrlarga kelib, Salib yurishi
‟
shaklida o„ziga xos ommaviy xarakter kasb etdi. U musulmonlar qarshi kurash
bayrog„i ostida, xristianlarning muqaddas joylarini ulardan ozod qilish shiori
ostida o„tkazilgan. Ziyorat harakatlari XV – XVI asrlarda ancha faollashdi.
Muqaddas yer (Quddus)ga borayotganlarning ko„pchiligi o„z maqsadlari va
qiziqishlarini diniy ziyorat bilan
o„rganishda ziyoratgoh nomi bilan bog„liq niqoblashgan. Ziyoratgohlarning keng
va xilma-xil geografiyasini o„rganish uchun rayonlashtirishdan foydalaniladi.
Jahonda ziyoratning bir qancha makro hududi mavjud: - Yevropada xristianlik va
boshqa ko`p sonli dinlar bilan mustahkam o`rin egallovchi Shimoliy Amerika
- Xristianlik va an`anaviy dinlar bilan bog`langan Lotin Amerikasi - Islomni qabul
qilgan Shimoliy Afrika - Islom hukmron va alohida xristianlik va an anaviy dinlar
‟
mavjud G`arbiy va Sharqiy Afrika - Islom ,buddizm, xristianlik va hinduzim
dinlari keng tarqalgan Sharqiy Osiyo; - Islom dini keng yoyilgan O„rta Osiyo; -
G„arbiy Osiyo - islom va xristianlik, iudizm dinlari keng yoyilgan hudud; -
Janubiy Osiyo iudizm va buddizm keng tarqalgan hudud hisoblanadi. Shuningdek
xristianlik, jaynizm, sikxizm va islom dinlari mavjud. Har bir makrohudud eng
avvalo ziyoratning jahoniy markazlari bilan mashhur. Ular e tiqodchilarning
‟
xalqaro oqimini qabul, qiladilar va ko„pincha diniy ixtisoslashtirishning ma muriy,
‟
sanoat, madaniy va turistik markazlari funksiyalari bilan qo„shilib ketadi. Bundan
tashqari, makrohududlarda milliy va mahalliy ahamiyatga ega diniy sig„inish

obektlari mavjud. Quddus shahri-jahonning eng yirik diniy markazlaridan biri
hisoblanadi. Quddus uch din e tiqodchilari islom, xristianlik, iudizm uchun‟
muqaddas markaz hamdir. Bu makromintaqalar mavjud diniy ziyoratgohlar
salohiyatidan kelib chiqqan holda ajratilgan. Ular ichida eng muhim mintaqa
Yevropada Vatikan, G„arbiy Osiyoda Saudiya Arabistonidagi Makka va Madina
va Quddus shaharlari hisoblanadi. O„rta Osiyda esa O„zbekistonning qadimiy
Buxoro va Samarqand, Toshkent, Termiz, Xiva va boshqa shaharlarida diniy
turistik resurslar mavjud. Ziyoratlar, odatda, turli dinlarning taniqli
namoyandalarining qadamjolariga tashrif buyurishni aks ettiradi. Tashrif
buyuriladigan joy muqaddas bo'lganligi sababli, ko'pchilik bu yerda ibodat qilish
ibodatning ijobat bo'lish ehtimoli ko'proq ekanligini anglatadi. Ba'zi ziyoratgohlar
va joylar o'zlarining daromadlari uchun butunlay turizmning ushbu ta sirchan
‟
kuchiga tayanadilar. Bu, o'z navbatida, atrofdagi hududlarga ham o z ta sirini
‟ ‟
o tkazadi. Sayyohlar mehmonxona va restoranlarni ijaraga oladi.
‟
Gid(yo lboshlovchi)lar, qo'lda esdalik sovg'alarini yasaydiganlar, fotosuratchilar
‟
va boshqalar.uchun ish o'rinlari yaratiladi. Biroq, taniqli olim Vukonichning
so'zlariga ko'ra, diniy sayohatning iqtisodiy jihatlari din - turizm atamasiga
nisbatan eng kam o'rganilgan mavzu bo'lib, tadqiqotchilarni faqat bitta muqaddas
joy ko'rib chiqilayotganda qiziqtiradi. Diniy ziyorat ziyoratchilar tashrif
buyuradigan hududlarda iqtisodiy generator vazifasini bajarib kelgan, chunki
xizmatlar ularning ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab chiqilgan. Bu bugungi
kunda ham xuddi shunday. Chunki ko'p joylarda diniy joylar asosiy turistik
diqqatga sazovor joylar bo'lib, ba'zan Santyago-de-Kompostela, Medjugorje,
Lourdes va Makka kabilarni o'z ichiga oladi. Darhaqiqat, turizm nafaqat iqtisodiy
rivojlanish hamda yalpi ichki mahsulot hajmining ortishi, balki aholi bandligini
ta minlash, turmush darajasi va sifatini oshirish, yurt farovonligi va taraqqiyoti
‟
yuksalishiga ham katta ta sir ko„rsatadi. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga
‟
ko„ra, har 30 nafar sayyoh mamlakat turizmi sohasida bitta, unga turdosh
tizimlarda esa ikkita yangi ish o„rnini yaratishga turtki beradi. Ko'pgina
mamlakatlar va aholi punktlarida turizm qiyin ahvolda bo'lgan iqtisodiyotni

jonlantirish yoki qutqarish yo'li sifatida ko'riladi, ayniqsa hozirgi turizm
prognozlari, yuqorida aytib o'tilganidek, yaqin kelajakda diniy turizm kuchayishini
ko'rsatadi.
O’zbekistonda ziyorat turizmi. Ziyorat turizmi haqida o zbek islomshunos olimi‟
B.M.Bobojonov, Markaziy Osiyoda ziyorat ob ektlarining eng keng tarqalgan turi,
ʼ
bu – “muqaddas qadamjolar” hisoblanishini aytib o tgan. Surxondaryo viloyatlari
‟
tarixiy obyektlarini me morchilik, arxitektura nuqtai nazaridan o`rganish olim
ʼ
I.Azimovning tadqiqotida ko`zga tashlanadi. Tasavvuf namoyandalarining
qadamjolari va ziyoratgohlari to`g`risida A.Mamanazarov, B.Sattorov,
Poslavskaya.O, S.Jo`rayeva ham ziyorat turizmi tarixiga atroflicha to xtalib
‟
o tgan. O„zbekiston hududida ziyoratgohlar masalasini shaxsni personifikatsiya
‟
(avliyo, pir, said, xo`ja) maqomi va darajasini tadqiq qilish ham muhim sanaladi.
T.Dadabayev, E.Karimov tadqiqotlarida ham ziyorat masalasining turli jihatlari
yuzasidan fikr-mulohazalar keltirilgan. Jumladan, D.Abramson va E.Karimov
hammuallifligida yozilgan maqolada, Markaziy Osiyo xalqlari hayotida
ziyoratning ahamiyati, turli davrlarda unga bo`lgan munosabat tahlil qilinadi. Va
bu shunchaki sayohat emas, bu o`zligingni anglash uchun imkoniyat, ruhiy
poklanishga umid, duo va istaklar ijobatini tilash, iymonga eltuvchi yo`l. Ziyorat
bu – o`tgan avliyolar orqali Qodir Tangriga murojaat qilish, ongi va ruhini
tinchlantirish, muqaddaslik haqiqatini anglash, yolg`izlik va poklanish yo`lidan
o„tish.Markaziy Osiyoda buni Ziyorat deb atashadi, bu muqaddas joylarga tashrif
buyurishni anglatadi. O`zbekiston har doim ko„plab madaniyatlar va
sivilizatsiyalarning kesishish markazi bo`lib kelgan, bu yerda turli dinlar targ`ib
qilingan, shuning uchun ham islom, ham buddizm va xristian dinlariga tegishli
noyob yodgorliklar saqlanib qolgan. Darhaqiqat, O`zbekiston turistik resurslarning
boyligi bilan ajralib turadi. O`zbekistonda diniy turizm, ya`ni aziz qadamjolarni
ziyorat qilish maskanlari yetarlicha topiladi. Jumladan, Markaziy Osiyoda,
qolaversa O`zbekistonda ham aziz avliyolar yashab, dafn etilgan qadamjolar,
ziyorat maskanlari ko„p. Ko„pgina avliyolarning dafn etilgan joylari va qabrlari
qaytadan ta mirlanib, asl holatiga keltirilmoqda. Ular qatoriga Bahoviddin
‟

Naqshbandiy, G„ijduvoniy, Imom al-Buxoriy, Mahtumi A zam, Shohizinda,‟
Motirudiy, Hakim at-Termiziy, Zangiota kabi aziz avliyolar va imomlar
maqbaralari musulmon ahlining beqiyos, go„zal ziyorat qiladigan va ma naviy
‟
ruhlanadigan joylariga aylantirildi. Ayniqsa, Imom Al-Buxoriy majmuasini muhim
ziyoratgohga aylantirish xalqaro ahamiyatga egadir. Chunki, bu ziyoratgoh
musulmon olamida Makka va Madina shaharlaridan keyin eng muhim sajdagoh
hisoblanadi. Shu sababli ziyorat qilish uchun qulay shart - sharoit yaratish, ya ni
‟
infratuzilmani shakllantirish bugungi kunning muhim masalasi hisolanadi. Bu
yerda asosiy vazifa xorij mamlakatlar fuqarolarining ortiqcha qiyinchiliklarsiz
ziyorat qilib ketishlariga erishishimizdir. Mustaqallik yillarida diniy qadamjolarga
davlat tomonidan katta e tibor berilmoqda. Buyuk ajdodlarimiz qo„nim topgan
‟
maskanlarni qayta tiklash, obodonlashtirish, ta mirlashga jiddiy e tibor berganligi
‟ ‟
tufayli ziyoratgoh maskanlar 1.5 mlrd musulmon dunyosini o„ziga tortmoqda.
Hozirgi kunda ziyorat turizmini rivojlantirishni asosiy maqsad qilib olgan ekanmiz
avvalo mamlakatimizda diniy turizmni hududiy tashkil etish va rivojlantirishga
jiddiy e tibor qaratish lozim. Xususan, Janubi – Sharqiy Osiyo va G„arbiy Osiyo
‟
mamlakatlari ziyoratchilarni jalb etish maqsadida jozibador infratuzilmalar ishlab
chiqishimiz kerak. Buning uchun har bir viloyat, tuman va qishloqlardagi kishilar
tomonidan muqaddas hisoblanib kelinayotgan ziyoratgohlarni aniqlash,
umumlashtirish, respublika va viloyat diniy turistik kartalarini yaratish hamda
ziyoratchilarga zarur sharoitlar yaratish, transport imkoniyatlarni o„rganish
maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz. Diniy ziyoratgohlar kam mablag„ hisobiga
katta daromad manbaiga aylanishi shubhasiz. Mamlakatimizning barcha
viloyatlaridan o„nlab, yuzlab diniy qadamjolar mavjud. Islom dunyosida katta
xizmat qilagn, avliyo darajasiga ko„tarilgan siymolarimiz abadiy qo„nim topgan
maskanlarini faqatgina mahalliy darajada, ya ni tuman yoki viloyat miqiyosidagi
‟
bilamiz, xolos. Binobarin, bunday muqaddas ziyoratgohlarni respublika va xalqaro
darajadagi diniy ziyoratgoh obektlariga aylantirish mumkin. Shu bilan birga,
respublika hududidagi yirik ziyorat obyektlariga olib boruvchi yo„nalishli
avtotransport qatnovi tizimini yo„lga qo„yish, hududdagi aholini boshqa hududga

tashkillashtirilgan sayyohat qilishlari uchun transport qatnovlarini yo„lga quyilishi
ta minlanadi.Bundan tashqari, mamlakatimizda joylashgan islom madaniyati va‟
tarixi
2. TURIZM SANOATIDA ZIYORAT TURIZNINING AHAMIYATI
Xizmat ko’rsatish sohasi jahon iqtisodiyotining jadal rivojlanayotgan
tarmog'idir.Xalqaro ekspertlarning fikriga ko’ra, bugungi kunda ko’rsatilayotgan
xizmatlar hajmi tovarlarni sotish hajmi ko’rsatkichdan oshib ketgan . Mijozlarning
turli xildagi o’sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish xizmatlar ko’rsatish sohasi va
uning har bir korxonasining muhim vazifasidir. Turizmning afzalliklari milliardlab
dollar va yuzlab million ish o’rinlari va biznes imkoniyatlarini yaratishdan
tashqarida. Rivojlanayotgan turizm sanoati yo’llar, bog'lar, kasalxonalar, maktablar
va jamoat joylari kabi infratuzilmani qurishga yordam beradi. Shuningdek, u meros
ob'ektlari, tabiiy mo’jizalar va qimmatbaho madaniyatlarni saqlashga yordam
beradi, odamlar o’zlarining madaniy an'analarini namoyish etishlari va muqaddas
hududlarni himoya qilishlari uchun joy yaratadi.Turizm mahsulotlari transport,
infratuzilma, qishloq xo’jaligi, energetikadan tortib san'atgacha bo’lgan keng
doiradagi tarmoqlarni qamrab oladi. Ziyorat turizmi, turizmning eng qadimgi
shakllaridan biridir va muhim, rivojlanayotgan, o’sib borayotgan va tobora ortib
borayotganini ifodalaydi jahon turizm bozorining xilma-xil sektori. Ziyoratlar
sizning diningiz bilan munosabatlaringizni chuqurlashtirishning bir usuli bo’lishi
mumkin. Bu, albatta, sizning e'tiqodingizga qanchalik sadoqatli ekanligingizni
ko’rsatishning bir usuli va bu dinning o’zi haqida ko’proq bilish imkoniyatidir.
Ziyoratlar, odatda, turli dinlarning taniqli namoyandalarining qadamlarini aks
ettiradi yoki ular juda muhim joyda tugaydi. Umumiy diniy sayohat va turizm
misollari ziyorat, chekinish, konferentsiyalar, seminarlar va festivallar. Ziyorat
turizm bir qator ma'naviy joylar va tegishli xizmatlarni o’z ichiga oladi, ham
dunyoviy, ham diniy sabablarga ko’ra ziyorat qilinadi. Insoniyat jamiyatlarining
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishida ziyorat turizmning ahamiyati ortib
borayotganini hisobga oladigan bo’lsak, alohida diniy diqqatga sazovor joylar

mavjudligi sayyohlarni mintaqaga jalb qilishi va u yerning rivojlanishida samarali
bo’lishi mumkin. Ziyorat turizmni takomillashtirish va unga yo nalish berishningʻ
samarali yechimlari quyidagilardan iborat:1 –Mintaqada iqtisodiy, ijtimoiy, diniy
va madaniy barqarorlikni o’rnatish, turistlarning turmush darajasi va moliyaviy
xavfsizligini oshirish. –Ziyorat turizm va madaniy meros tashkilotining byudjetiga,
shuningdek uni taqsimlashga yetarlicha e’tibor qaratish va tashkilot uchun zarur
bo’lgan byudjet mablag'larini e'tiborsiz qoldirmaslik kerak. –Turistlarga mos turar
joy, yaxshi yo’llar, mos havo, dengiz va quruqlik terminallari bilan ta’minlash,
xizmat ko’rsatish, farovonlik, mehmondo’stlik, sog’liqni saqlash muassasalari,
transport vositalari va turistlarga to’g’ri munosabatda bo’lishga ko’proq e’tibor
qaratish. o’qitish, nazorat qilish va nazorat qilish orqali sayyohlar uchun barcha
xizmatlar ko’rsatiladi.
–Sayyohlarni diniy bayramlar va marosimlar bilan tanishtirish. Udum va
an’analarni, ziyorat madaniyatini targ’ib qilish, ziyoratchilarni e’zozlash va
turizmni rivojlantirish maqsadida diniy, madaniy va ijtimoiy reklamalardan
foydalanish. –Sayyohlar uchun mahalliy madaniyat va ziyoratchilar shahrining
mahalliy aholisi bilan ishlashda madaniy va o’quv tizimlarini ta'minlash,
shuningdek, diniy joylarga ega qishloq jamoalarini turistlarni qabul qilish uchun
tayyorlash va ziyorat turizmning afzalliklari haqida jamoatchilikni xabardor qilish.
–Turistik diqqatga sazovor joylar va muqaddas joylarni to’g'ri aniqlash va diniy
turistik hududlarni joriy etish va diniy joylarni yaratish (yashil maydon va qulay
muhit yaratish) va ularni saqlash. –Har bir mintaqadagi diniy guruhlarning urf-odat
va an'analarini o’rganish (turistlarni jalb qilish va mintaqaning urf-odat va
an’analarini saqlash maqsadida). –Chet ellik mehmonlarni turli marosimlar bilan
tanishtirish uchun turli tillarda risolalar, kompakt disklar va reklama
broshyuralarini tayyorlash. –Xorijiy sayyohlar uchun vizalarni rasmiylashtirishda
qulaylik va tezkorlikka e’tibor berish, turistlar uchun bank (valyuta) va sug’urta
xizmatlarini taqdim etish. –Kerakli materiallar, hunarmandchilik, madaniy
buyumlarni yetkazib berish uchun shaharlarda 24 soatlik tarmoq do’konlarini
tashkil etish. –Mahalliy aholining turizm ob'ektlaridan foydalanishini iqtisodiy

qo’llab-quvvatlash. Turizmning ko’plab turlari va shakllari mavjud bo’lib, ziyorat
turizmi eng qadimgi va an’anaviy sayyohlik yo’nalishlaridan biridir. Musulmonlar
dunyodagi eng tez rivojlanayotgan diniy guruh bo’lib, xarid qobiliyati yuqori
bo’lgan o’rta sinf kengayib bormoqda. Shuningdek, musulmonlar o’rtasida
umumiy qadriyatlar mavjud bo’lib, ular o’zlarining ehtiyojlarini qondiradigan
boshqa jamoalarga qaraganda ancha kuchliroqdir. 2018-yil davomida dunyo
bo’ylab musulmon sayyohlar soni 140 millionga yetdi, ularning xarajatlari esa 177
milliardni tashkil etdi, 2023 yilda 274 milliard dollar bo’lishi bashorat qilingan edi.
Afsuski, COVID-19 pandemiyasi tufayli bu bashorat amalga oshmadi.
Mutaxassislarning aytishicha, musulmon sayyohlardan eng ko’p foyda ko’rgan
davlatlar Yaqin Sharq mintaqasiga tegishli. Pew Research Center ma'lumotlariga
ko’ra, 2060 yilga borib 3 milliard odam o’zini musulmon deb biladi, bu yer
yuzidagi har uchinchi odam. “Musulmon turizmining global iqtisodiy ta’siri va
kelajakdagi o’sish prognozi” deb nomlangan tadqiqot natijalariga ko’ra: 2017-2020
yillarda iqtisodiy daraja 32 foizdan 70 foizga ko’tarilishi taxmin qilinmoqda.2
Diniy turizm, odatda e'tiqod turizmi deb ham ataladi, bu turizmning bir turi bo’lib,
odamlar ziyorat qilish, dam olish maqsadida yakka yoki guruh bo’lib sayohat
qiladilar. Jahon sayyohlik tashkiloti ma lumotlariga ko ra, har yili 300-330 millionʼ ʻ
ziyoratchi dunyoning asosiy diniy maskanlariga tashrif buyuradi. Umuman
olganda, ziyorat turizmining haqiqiy va potentsial iqtisodiy ta'siri hayratlanarli.
Ko’pchilik ziyorat turizmining valyuta ayirboshlash manbai, tashqi savdoni
muvozanatlash yo’li, “mo’risiz sanoat” sifatidagi ijobiy tomonlarini alohida
ta’kidlaydi.
3. MAMLAKATIMIZDA ZIYORAT TURIZMI HOLATI VA TAHLILI
Bugungi kunda O’zbekistonda ijtimoiy hayotning barcha sohalarida keng
ko’lamli islohatlar amalga oshirilmoqda va ushbu islohotlarning asosiy maqsadi
mamlakat iqtisodiyotini yanada rivojlantirish va o’zbek xalqining turmush
farovonligini oshirish ko’rsatkichidir. Turizm O’zbekistonning iqtisodiy
rivojlanishi va o’sishida muhim o’rin tutadi va keyingi yillarda Turizmning boshqa

sohalari qatori mamlakatda ziyorat turizmini rivojlantirishga katta e’tibor
berilmoqda. Hozirgi kunga kelib, dunyoda ibodat va ziyoratgohlarni o’rganishga
qiziqish kuchaygan, chunki muqaddas joylar insonlar kundalik hayotining ajralmas
qismi bo’lib kelmoqda. Hozirgi kunda milliy iqtisodiyotga yuqori daromad
keltiradigan istiqbolli tarmoqlardan biri bu Milliy Turizmdir, dedi O’zbekiston
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev, - O’zbekiston turizm sohasida katta salohiyatga
ega davlatdir. Mamlakatimizda 7 ming 300 dan ortiq madaniy meros ob’ektlari
mavjud va ularning aksariyati YuNESKO ro’yxatiga kiritilgan. Shu bilan birga,
mamlakatimizning o’ziga xos tabiati, go’zal dam olish zonalari imkoniyatlaridan
foydalangan holda yangi sayyohlik yo’nalishlarini ochish mumkin (МИРЗИЁЕВ,
2018). Jahon brendlarining faol ishtiroki bilan ushbu sektorda biz turizm, ekologik
ma’rifiy, etnografik, gastronomik, turizm va boshqa sohalarni rivojlantirishga
alohida e’tibor qaratishimiz kerak. Shu munosabat bilan biz davlat va xususiy
sheriklik munosabatlarini qo’llash sohani rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar
ochishini hisobga olishimiz kerak. Samarqand, Buxoro, Xorazim, Surxondaryo va
Toshkentdagi muqaddas qadamjolarni va yodgorliklarni ziyorat qilishdan iborat
bo’lgan “Kichik haj” dasturini ishlab chiqish va tezlashtirish zarur. Shuningdek,
ichki turizm sohasida keng ko’lamli imkoniyatlarni to’liq ishga tushirish zarur
(МИРЗИЁЕВ, 2018). “O’zbekiston Osiyo mamlakatlarini COVID-19 tanaffusidan
keyin sayyohlik rivojlanishini rag’batlantirishga da’vat etdi”, - deb yozdi “Jenmin
Jibao”. Xitoydagi eng nufuzli kundalik nashrlardan biri “Jenmin Jibao”
gazetasining veb-sahifasida O’zbekiston turizm salohiyati mavzusigabag’ishlangan
maqola e’lon qilindi. Maqolada O’zbekiston COVID-19 pandemiyasi sharoitida
iqtisodiy qayta tiklanish uchun Osiyo mamlakatlarini sayyohlik rivojlanishini
rag’batlantirishga chaqirgani ma’lum qilingan. “Bu haqda “Yangi xavfsiz va
sog’lom turizm” mavzusida videokonferensiya shaklida bo’lib o’tgan Osiyo
hamkorlik muloqotiga a’zo davlatlar Tashqi ishlar vazirlari kengashining XVII
yig’ilishida bayonet berildi”, deb yozadi nashr. Tadbir chog’ida COVID-19
pandemiyasi sharoitida jahon iqtisodiyotini qayta tiklash, jumladan, turizm
sohasini rag’batlantirishga faol tayyorgarlik ko’rish bosqichiga o’tish uchun qat’iy

choralar qabul qilish va sa’y-harakatlarni birlashtirish zarurligi qayd etildi. Xitoy
nashri ta’kidlaganidek, O’zbekiston delegatsiyasi mamlakatda sayyohlik
industiriyasini har tomonlama qo’llabquvvatlash bo’yicha majmuaviy chora-
tadbirlar amalga oshiralayotgani to’g’risidagi ma’lumotlarni o’rtoqlashdi. Qayd
etilganidek, sayyohlik qayta yo’lga qo’yilganidan keyin respublikaga kelgan
xorijiy sayyohlar “turizmni yangi shaklda” – yanada xavfsiz, yanada rang-barang
va yanada individual holda ko’rishlari mumkin bo’ladi. “Ilgari xabar berilganidek,
ziyorat sayyohligini rivojlantirish doirasida O’zbekiston ziyoratchilarni eltish
chog’ida 50 foizlik, havo qatnovlari geografiyasi kengaytirilgani va mamlakat
aeroportlari jozibadorligi yaxshilangani uchun 30 foizlik chegirmalar taqdim
etilgan”, deyiladi maqolada. Shuningdek, O’zbekiston 2021-yilda 1,7 million
xorijlik va 7,5 million ichki sayyohlarni jalb etishni rejalashtirganini qayd etgan,
deb xabar beradi “Dunyo” AA. (Ernazarov, Yangi xavfsiz va sog'lom turizm,
28.01.2021).28 1.1Mehmondo’stlik va turizmda hayot sifati Hayot sifatini
takomillashtirishni qidirish zamonaviy iqtisodiy tizimlar uchun asosiy siyosiy
maqsaddir. (Sato va boshqalarning fikriga ko’ra. 2014). Turizm bu sanoat jamoalar
va yo’nalishlarning ijobiy rivojlanishi va sayohat qilish uchun qat’iy majburiyat
bilan ajralib turadigan imkoniyat sifatida aniqlandi va ijobiy his tuyg’ularni
boshdan kechiradigan, bu esa o’z navbatida shaxslarning shaxsiy farovonligi va
baxtiga ta’sir qiladi (Dolnicar va boshq. 2013; Gilbert va Abullah 2004; Sirgy va
boshq. 2011). Dam olish va sayohat qilish hayot sifatiga hissa qo’shadigan muhim
sohalar sifatida keng tasdiqlangan. (Nawijn va boshq. 2010; Nawijn 2011b; Woo
va boshq. 2016).29 Metodika. Tadqiqotda ob’ektiv va sub’ektiv choralar,
shuningdek, birlamchi va mavjud ikkilamchi ma’lumotlar birlashtirilgan
yondashuv qabul qilindi. Birinchidan, har bir jamoa uchun jamiyat farovonligining
ijtimoiy jihatlari to’g’risida mavjud bo’lgan ma’lumotlar yig’ildi. So’ngra mavjud
bo’lgan ikkinchi ma’lumotni to’ldirish va aholining turizm bilan bog’liq tajribasi
va tushunchalariga oid nazariy asoslarning tarkibiy qismlarini o’lchash uchun
anketa ishlab chiqildi (so’rovnomaning nusxasi so’rov bo’yicha yetakchi
muallifdan olingan). So’rovnomada avvalgi tadqiqotlarda ishlatilgan savollar va

ushbu tadqiqot loyihasi uchun maxsus ishlab chiqilgan ba’zi orginal savollar
mavjud edi. Savollarning aksariyati inson kapitali, ijtimoiy kapital o’lchovlari
bo’yicha ilgari o’tkazilgan tadqiqotlar sharhidan olingan, jamiyatning o’ziga
xosligi va jamoat xizmatlari (Ana Maria Campon-Cerro, 2019).30 So’rovnomaning
maqsadi mutlaq reytinglar va ko’rsatkichlarni aniqlashdan ko’ra, tadqiqotning
havolalarini va tushuntirish elementlarini o’rganishdir; va shuning uchun namuna
ushbu mintaqadagi aholining umumiy sonini statistik jihatdan tahlil qilishni
taminlamagan bo’lsada, u tadqiqot jamoalarining turli xil tasavvurlarini namoyish
etadi. Qabul qilingan konvensiyani tanlash usuli boshqa turizm ta’siriga oid
tadqiqot nashrlariga hamohang ravishda olib borildi. Shuningdek, tadqiqotni
o’tkazish mobaynida Adham Isroilovning (Institut talabalarining qaysi social
media tarmoqlaridan ko’proq foydalanishi. 2021) yuzasidan shu yilning boshlarida
o’tkazgan tadqiqot metodlaridan o’zimizning tadqiqotimiz metodlarini yaratishda
(so’rovnomaning nusxasi so’rov bo’yicha yetakchi muallifdan olingan).
So’rovnomada avvalgi tadqiqotlada qo’llanilgan savollar va ushbu tadqiqot loyhasi
uchun maxsus tuzib chiqilgan ba’zi orginal savollar ham mavjud. Tadqiqot
metodlari so’rov shaklini yaratishda (Hu, H., Yang, Y., Zhang, J., COVID-19 va
biznes turizm bilan bog’liqligi)31 to’g’risidagi tadqiqot metodlaridan ham
foydalanilgan. Islomshunoslik dini va ilm-fan ravnaqi, ularning ilmiy va ma’naviy
merosi, O’rto Osiyo hududida islom sivilizatsiyasini shakllantirishdagi o’rni,
xalqning boy tarixi va mehmondo’stligi uchun O’zbekiston olimlarining qo’shgan
hissasi asos bo’ladi. Mamlakatda tashrif buyuradigan turizmni rivojlantirish uchun
Ismoiliy, Tsar Bakr, Chashmai Ayub, Shohizinda, Ruhobot, Imom al-Buxoriy,
Bahouddin Naqshband, Go’ri Amir, Xo’ja Ahror, Pahlavon Mahmud, Hazrati
Imom, Zangi ota, Sulton Saodat, Hakim at-Termiziy kabi mashhur ziyoratchilar bu
fikrning dalilidir. Mamlakatda dunyoga mashhur ziyorat va ziyoratgohlar bor,
ularning tashrifi Islomning kichik ziyoratiga tenglashtirilgan. Xususan, O’rto
Osiyodagi Samarqanddagi Qusam ibn Abbos qabrini ziyorat qilish Ka’baning
ziyoratiga tenglashtiriladi (Xoshimov, 2001, 34-bet).32 O’zbekistonda
ziyoratchilarga qulaylik yaratish maqsadida muqaddas ziyoratgohlar va

ziyoratchilarga mo’ljallangan mobil ilovalar ishlab chiqildi. O’zbekistonda ziyorat
turizmini rivojlantirish bo’yicha aniq takliflar ishlab chiqilmoqda va
respublikamizga tashrif buyuradigan turizm imkoniyatlari to’g’risida jahon
hamjamiyatini xabardor qilish masalasiga e’tibor qaratilmoqda. O’zbekistonda
yangi sayyohlik brendini rivojlantirish, tashrif buyuruvchilar uchun barcha zarur
shart-sharoitlarni yaratish, tashrif buyuruvchilar talablarini inobatga olgan holda
mavjud sayyohlik yo’nalishlarini takomillashtirishga katta e’tibor qaratildi.
4. ZIYORAT TURIZMI RIVOJLANGAN XORIJIY DAVLATLAR
TAJRIBASI
Bugungi kunda jahon miqyosida turizm sanoatining roli keskin oshib
bormoqda, bu mamlakat aholisining ijtimoiy-iqtisodiy holatiga sezilarli ta’sir
ko’rsatadi. Turizm sohasining rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining taraqqiyotiga
va YAIMning o’sish sur’atiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Turistik jozibadorlikni
shakllantirish hamda turizm infratuzilmasini rivojlantirish davlatlarning bugungi
kunda ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatining strategik yo’nalashlaridan biriga aylanib
ulgurdi. 1-jadval YAIMda turizm sohasining ulushi Yillar 2018 2019 2020 2021
2022 Turizm YAIM 3,9 3,9 1,8 1,8 2,5 Turizm sohasining YAIMdagi ulushi
so’nggi yillarda o’sib bormoqda. 2022-yilda 2021yilga nisbatan 0,7 barobarga
oshgan. 2020-2021-yillarda YAIM dagi ulushining pasayishi butun dunyo
iqtisodiy-ijtimoiy sohalarga o’z ta’sirini ko’rsatgan pandemiya oqibati bilan
ifodalanadi. 2022-yilda sayyohlar tashrifi bo’yicha davlatlar o’rtasida birinchi
o’rinni 80 million turist bilan Fransiya, ikkinchi o'rinni 71 660 000 kishi bilan
Ispaniya, AQSh esa 50 870 000 kishi bilan uchinchi o'rinni egalladi. Turkiya
davlati esa 50 450 000 sayyoh bilan AQShdan keyin to’rtinchi o’rinni egalladi
Yevropa davlatlarida YAIMdagi turizmning ulushi doimiy ravishda o’sib
borayotganlini ko’rsatib turibdi, bu esa Yevropa davlatlarini turizmning
rivojlantirish tajribani o’rganish maqsadga muvofiq ekanligini ko’rsatib turibdi.
Fransiyada turizm sohasini tartibga soluvchi asosiy qonun hujjatlari “Turizm
kodeksi” hisoblanadi (2017 yilda yangi nashrda chiqarilgan), ikki qismdan iborat:

Qonunchilik qismi (4 ta kitob, jami 253 ta modda) va normativ qism (4 ta kitob,
jami 527 ta modda). Fransiyada turizm sohasini tartibga solish uchun asos Yevropa
Ittifoqi standartlari bilan uyg’unlashtirilgan mamlakatning milliy qonunchiligi
hisoblanadi. Fransiyada turistik mahsuloti quyidagi yo’nalishlarda sotiladi: “sohil”
(plyaj turizmi), “tog’lar” (qishki turizm), “tabiat” (ekologik turizm), “madaniyat va
meros” (ekskursiya turizmi), “Fransiya shaharlari” (kognitiv turizm), “yashash
san’ati” (vinochilik va restoran turizmi), diniy turizm va boshqalar. Shuningdek,
Fransiyada biznes turizmi, yoshlar turizmi va imkoniyati cheklangan kishilar
uchun ham turizm rivojlangan. Bugungi kunda Fransiyada qishloq joylarida dam
olish va qishloq xo’jaligida aholini yashash tarzi bilan tanishish imkonini beruvchi
qishloq turizmi juda mashhur. Turizmning ushbu turi bilan tashrif buyuruvchilar
uchun turar joy, ovqatlanish, bo’sh vaqtni tashkil etish (baliq ovlash va ov qilish),
ekskursiya xizmatlari ko’rsatiladi va bularning barchasi tabiiy va qishloq xo’jaligi
resurslaridan foydalanish orqali tashkil etiladi. Fransiyadagi qishloq turizmining
maqsadi mamlakat hududining rivojlanishini ta’minlashdir. Odatda turistlar bu
yerda kichik kottejlardakvartiralarda joylashadilar, frantsuzlar ekologik toza
qishloq mahsulotlaridan mustaqil ravishda ovqat tayyorlaydilar. Fransiyadagi
qishloq mamlakat maydonining qariyb 80 foizini egallaydi, shuning uchun
fransuzlar qishloq turizmini faol rivojlantirmoqdalar, qishloq xo’jaligi
mahsulotlarini ishlab chiqarishga emas, balki qishloq turizmi sohasida xizmat
ko’rsatishga e’tibor qaratmoqdalar. Shu maqsadda fransuzlar hatto maxsus
qishloqlar yaratadilar va hokimiyat qirg’oq zonalarida uylar qurishni va qumli
plyajlarni yaratishni rag’batlantirib kelmoqda. Shunisi e’tiborga loyiqki, qishloq
turizmini nafaqat chet elliklar (nemislar, inglizlar, belgiyaliklar, gollandlar va
boshqalar), balki fransuzlarning o’zlari orasida ham mashhur. Fransiya hukumati
turizmni rivojlantirishning yana bir usuli raqamli iqtisodiyot va “aqlli” turizm
yo’nalishlaridan keng foydalanadi. Bugungi kunda fransuzlar turizmni boshqarish
uchun ba’zi choralarni ko’rmoqdalar. Ko’pgina muzeylar va diqqatga sazovor
joylar (shu jumladan Eyfel minorasi, Luvr)ga tashrif buyurish sanasi va vaqtni
tanlash bilan elektron chiptalarni sotib olish imkoniyatini beradi. Shunday qilib,

madaniy obyektlarga tashrif buyurish jarayoni yanada uyushgan bo’ladi,
ko’chalarda navbatlar kamroq bo’ladi. Turizm sanoati fransuzlar va mehnat
muhojirlari uchun milliondan ortiq ish o’rinlari bilan ta’minlaydi, bu esa ishsizlik
darajasi pasaytirishga imkoniyat yaratadi. Fransiyada rivojlangan mehmonxona va
restoran biznesi turistlar oqimini ko’paytirishga yordam beradi. Bronlanlashtirish
saytlari ma’lumotlariga ko’ra, bugungi kunda Parij shahrida 5000 ga yaqin
mehmonxona mavjud. Taqqoslash uchun, O’zbekitonda 2022-yilda
mehmonxonalar soni 1167 taga yetgan. O’zbekiston Respublikasiga turistik
maqsadlarda kelgan chet el fuqarolari soni 2023-yilda 6 626 300 kishini tashkil
etgan . Ispaniyaning turizm bozori asosan xorijlik turistlarning talablarini inobatga
olgan holda shakllantirilgan. Turistlar Ispaniyani boy madaniy merosi, qulay
mehmonxonalari, sifatli va benuqson xizmatlari, mehmondo’stligi hamda qulay
muhiti mamlakat bo’ylab sayohatni va dam olishni tanlashda asosiy omillardan biri
hisoblanadi. Ispaniyada milliy darajadagi turizm faoliyati 48/1963-sonli “Turizm
sohasidagi vakolatlar to’g’risida”gi qonun va 14-yanvar 1965-yildagi “Xususiy
turizm korxonalari faoliyati to’g’risida” gi Farmon bilan belgilanadi. Turizm
sohasidagi davlat nazorati Sanoat, energetika va turizm vazirligi tomonidan amalga
oshiriladi. Turizm bo’yicha Bosh kotib ushbu Vazirlikka hisobot beradi, bu esa o’z
navbatida Turespaña, Ispaniya turizm instituti va Ispaniyaning chet elda turizmni
targ’ib qilish boshqarmasi bilan hamkorlik qiladi. Ispaniyada har uch yilda bir
turizm instituti davlatning eng muhim dasturlari doirasida strategik reja ishlab
chiqadi. Turistik xizmatlarni sertifikatlash va lisenziyalash hamda turizmni
rivojlantirishning strategik rejalarini ishlab chiqish mahalliy hokimiyat tomonidan
amalga oshiriladi. Ispaniyada turizmning barcha sohalari birdek rivojlangan bo’lib,
hozirgi kunda Ispaniya hukumati dengiz bo’yi turizmiga qaramlikdan qutulish
maqsadida eko-turizm va qishloq joylariga sayohat kabi yo’nalashlarini
rivojlantirishga katta e’tibor qaratmoqda. Respublikamiz xalqaro turizm
biznesidagi imkoniyatlarining kattaligi bilan qo’shni mamlakatlardan tubdan farq
qiladi. O’zbekistonning geografik o’rni nihoyatda qulay, ajoyib tabiiy iqlim
sharoitiga egaligi insoniyat madaniy taraqqiyotida ham katta o’rin tutadi.

O’zbekiston nodir tarixiy arxitektura yodgorliklariga, shirin-shakar mevalar,
xilma-xil taomlar, ajoyib milliy an’ana, urf-odatga ega bo’lgan mehmondo’st
xalqqa ega. Bularning barchasi xorijiy turistlar e’tiborini o’ziga jalb etadi va
kishilarni lol qoldiradi. Xalqaro turizmni rivojlantirishda O’zbekistonda mavjud
bo’lgan siyosiy barqarorlik ham muhim o’rin tutadi. Ammo xalqaro turizm
taraqqiyoti darajasini yuqori bosqichga olib chiqishda hali ko’p islohotlarni amalga
oshirish, kechiktirib bo’lmas choralarni belgilash va ularni jadallik bilan hayotga
tatbiq etish lozim. Xorijiy mamlakatlarda turizm sohasini rivojlantirish tajribasini
tahlili natijasida quyidagi xulosalar shakllantirildi: − Mamlakatimizda xorijiy
turistlarni jalb qilish uchun bevosita javobgar tashkilotlarning bo’lishi va ushbu
tashkilot davlatning turizm siyosatini amalga oshirishni ta’minlashi va boshqa
tashkilotlar bilan hamkorlik qilishi kerak; − Mamlakatning turistik salohiyatini
baholash va undan oqilona foydalanish; − Mamlaktimizning turistik
imkoniyatlarini targ’ib qilish; − Aholi o’rtasida turistik madaniyatni shakllantirish;
5. O`ZBEKISTONDA ZIYORAT TURIZMINI RIVOJLANTIRISH
IMKONIYATLARI
Ziyorat qilish ming yillar oldin vujudga kelgan datlabki sayyohlik harakatlari
hisoblanadi [15]. Zamonaviy turizm nisbatan yangi soha sifatida qaralsada, uning
kelib chiqishi qadimiy ziyorat amallariga borib taqaladi [14]. Ziyorat turizmi – bu
diniy turizmning kichik turi bo’lib, bunda ziyoratchi shunchaki diqqatga sazovor
joylarni tomosha qilish, diniy yodgorliklar va ashyolarni tomosha qilishdan
tashqari, diniy yoki ma’naviy maqsadlarda sayohatga boradi. Ziyorat - bu qadimiy
harakatchanlik shakli bo’lib, zamonaviy va ziyorat turizmlarining asosi
xisoblanadi, shuningdek, sayyohlarni diniy qarashlari va urf-odatlariga kuchli
tarzda turtki beradi [18]. Hozirgi kunda sayyoramizning barcha mamlakatlari
ziyorat turizmini rivojlantirish uchun qattiq bel bog’laganlar (Amerika geografiya
jamiyati) [17]. Jahon sayyohlik tashkilotining (UNWTO, 2011) hisob-kitoblariga
ko’ra har yili dunyodagi asosiy ziyoratgohlarga ziyorat qilish maqsadida 300 mln
dan 330 milliongacha sayyoh tashrif buyuradi. Shuningdek, dunyoda olti yuz

millionga yaqin milliy va xalqaro diniy sayohatlar amalga oshiriladi [6, 7, 16].
Shulardan eng yiriklari Hindistondagi Kumbh Mela shahrida bo’lib o’tadi. Ushbu
shaharga har yili o’rtacha 120 milliondan ortiq ziyoratchilar tashrif buyurishadi.
Bundan tashqari musulmonlar hayotida bir marta tashrif buyurish talab qilinadigan
Makka shahridagi haj ziyorati amallari ham dunyodagi eng yirik ziyorat turizm
markazlaridan biri hisoblanadi [18]. Dunyoning ko’plab mamlakatlari qatori
O’zbekiston Respublikasi ham o’zining boy tarixi, madaniyati, jahon
sivilizatsiyasiga ulkan hissa qo’shgan olimu, allomalari, beqiyos madaniy meros
obyektlari, qadimiy me morchilik, hunarmandchilik va pazandachilik san ati bilanʼ ʼ
bir qatorda, ziyorat turizmi yo’nalishida ham yuksak salohiyatga ega mamlakat
hisoblanadi. Jumladan, O’zbekistonda jami 7,4 ming madaniy meros obyektlari
mavjud, ulardan 209 tasi to’rtta muzey shaharlar — “Xiva shahridagi Ichan-qal’a”,
“Buxoro shahrining tarixiy markazi”, “Shahrisabz shahrining tarixiy markazi”,
“Samarqand shahri” hududida joylashgan bo’lib, YUNESKO butunjahon merosi
ro’yxatiga kiritilgan [2]. Keyingi yillarda mamlakatimizda turizmning boshqa
yo’nalishlari qatori ziyorat turizmini rivojlantirishga ham katta e’tibor berilmoqda
[8]. Bu borada Mamlakatimizda qabul qilingan “2019 – 2025 yillarda O’zbekiston
Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish Konsepsiyasi”ning o’rni juda katta.
Chunki, ushbu konsepsiyada turizmni milliy iqtisodiyotning strategik sohasiga
aylantirish, turistik xizmatlarni diversifikasiyalash va sifatini oshirish hamda
turistik infratuzilmani, shu jumladan, xorijiy sarmoyalarni jalb qilish va samarali
reklama marketing ishlarini olib borish evaziga takomillashtirish vazifalari belgilab
berildi [5]. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 29-iyuldagi “Turkiy
davlatlar bilan turizm sohasidagi hamkorlikni jadal rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risidagi” PQ-338-son Qarori ziyorat turizmini rivojlantirish uchun juda
muhim poydevor vazifasini bajaradi [1]. Mazkur qarorning 1-ilovasiga muvofiq
Turkiy dunyo doirasida “Tabarruk ziyorat” turizm konsepsiyasi qabul qilindi.
Turkiy dunyo doirasida “Tabarruk ziyorat” turizm konsepsiyasi O’zbekiston
Respublikasining ziyorat turizmi yo’nalishidagi ulkan salohiyatidan kelib chiqib,
mamlakatimizda mavjud madaniy merosga qardosh millat va elatlarni keng jalb

qilish, yosh avlodning xalqlarimiz tarixi va milliy-madaniy merosiga mehrini
oshirish, Turkiy davlatlar tashkilotiga a’zo davlatlar bilan turizm sohasidagi
hamkorlik aloqalarini yanada kengaytirish, umumturkiy madaniy merosni
birgalikda dunyoga targ’ib qilish, bozorning turli segmentlariga yo’naltirilgan
sayyohlik mahsuloti va xizmatlarini diversifikatsiya qilish, ularning
raqobatbardoshligini oshirish, maqbul holda qulay ichki va xalqaro ziyorat turizmi
muhitini yaratishga qaratilgan [1]. Konsepsiya O’zbekiston Respublikasida Turkiy
davlatlar tashkilotiga a’zo davlatlar doirasida ziyorat turizmini rivojlantirish
maqsadida chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Konsepsiyani amalga oshirish orqali mamlakatimizga tashrif buyuruvchi turistlar
sonini oshirish imkoniyati mavjud. Jumladan, Turkiy davlatlar tashkilotiga a’zo
davlatlardan 2022 – 2026-yillar davomida mamlakatimizga 5 milliondan ortiq
sayyoh jalb etilib, 1,3 milliard AQSh dollariga yaqin turizm xizmatlari eksport
qilishga erishish maqsad qilib olingan. Shu bilan bir qatorda, turkiy dunyo
davlatlari xalqlari foydalanishi uchun yagona elektron portal tashkil etilishi
natijasida turizm xizmatlarini raqamlashtirishga erishiladi. Shuningdek, Turkiy
davlatlar tashkiloti doirasida tashkil etiladigan turli tadbirlar va loyihalar natijasida
yosh avlod vakillarining o’zaro madaniy yaqinlashuvi, milliy urf-odatlar va
ajdodlarga hurmat kabi yuksak qadriyatlar shakllantiriladi [1]. Bundan tashqari,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2021 yil 9-fevraldagi
“O’zbekiston Respublikasida ichki va ziyorat turizmini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi PF-6165-son farmoni turizmning ushbu yo’nalishini
rivojlantirishga katta e’tibor qaratilayotganligidan dalolat beradi [3].
Prezidentimizning mazkur farmonlarida mamlakatimizning har bir viloyatlaridagi
eng e’tiborga molik ziyorat obyektlariga turistlar oqimini oshirish maqsadida bir
qator muhim chora – tadbirlarni amalga oshirish vazifalari belgilandi. Ushbu
qarorda Namangan viloyatidagi ziyorat turizmi bo’yicha eng diqqatga sazovor
obyektlarni jaxon andozalariga mos holda obodonlashtirish, tamirlash va
rekanstruksiya qilish, umuman olganda infratuzilmani yaxshilash orqali viloyatda
ziyorat turizmini rivojlantirish chora-tadbirlari belgilandi.

Shu o’rinda aytish joizki, Namangan viloyati turizmning barcha yo’nalishlari
bo’yicha o’rtacha salohiyatga ega bo’lgan mintaqalardan hisoblanadi. O’zbekiston
Pespublikasida joylashgan moddiy-madaniy meros ko’chmas mulk obyektlarining
geografik joylashuvi reytingiga e’tibor beradigan bo’lsak, Namangan viloyati
arxeologiya, arxitektura, monumental yodgorliklar hamda diqqatga sazovor
joylarning soni bo’yicha quyidagi ko’rsatkichlarga egahisoblanadi. Viloyatda jami
274 ta turistik obyekt mavjud bo’lib, ularning 152 tasi arxeologik ob’yektlar, 98
tasi arxitektura, 8 tasi monumental va 16 tasi esa diqqatga sazovor joylardir [4].
K.S. Mirzaakhmedov, M.R. Koriyev, J.T. Makulov va I.R. Nishanovalar (2015,
2018, 2019) bergan ma’lumotlarga ko’ra esa Namangan viloyatida 282 ta turistik
madaniy meros obektlari mavjud bo’lib, shundan 103 tasi arxitektura yodgorligi,
155 tasi arxeologiya yodgorligi, 8 tasi monumental san’at asarlari, 16 tasi
ziyoratgohlar hisoblanadi [9, 10, 11, 12]. Bu salohiyat ko’p sonli turistlarni o’zida
qamrab olish imkonini beradi. Ushbu salohiyatdan samarali foydalanib, turizmni,
ayniqsa, ziyorat turizmini rivojlantirish maqsadida xukumatimiz tomonidan qator
ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
PF-6165-son farmonida Namangan viloyatining eng tabarruk ziyoratgoh
maskanlaridan biri bo’lgan “Sulton Uvays Qaraniy” majmuasining nufuzini yanada
oshirish va turistlar salmog’ini kengaytirish bo’yicha maxsus, kechiktirib
bo’lmaydigan vazifalar belgilandi [3]. Shular jumlasiga “Sulton Uvays Qaraniy”
majmuasini Namangan viloyatining ziyorat turizmi markaziga aylantirish, ushbu
obyektga tashrif buyuruvchi turistlar sonini 2021 yil davomida jami 168 776
nafarga, shundan, ziyoratchilar salmog’ini 50 633 nafarga yetkazish
rejalashtirilgan. Bundan tashqari, Turistlar uchun tashkil qilinadigan qo’shimcha
transport qatnovlarini oshirish, ya’ni 72 ta havo yo’llari orqali, 30 ta temir yo’llari
orqali, 723 ta avtobus orqali transport qatnovlarini amalga oshirish vazifasi
belgilandi. Turistlar uchun yaratiladigan qo’shimcha xizmat turlari hamda amalga
oshirilishi rejalashtirilgan targ’ibot ishlari va ajratiladigan mablag’lar miqdori ham
ushbu farmonda belgilab berildi.

XULOSA
Mening fikrimcha O’zbekistonda ziyoratgohlarga olib boruvchi yo`llarni
yaxshilash, transport tizimini rivojlantirish va zamonaviy mehmonxonalar,
ovqatlanish maskanlarini tashkil etish muhim axamiyatga ega. O`zbekistonning
boy ziyorat turizmi salohiyatinin xalqaro miqyosda keng targ`ib qilish, jumladan,
raqamli platformalar va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish zarur. Ziyoratgohlardagi
tarixiy-ma`naviy merosni to`liq tadqiq etish va ularni sayyohlarga tushunarli tarzda
taqdim etish uchun qo`llanmalar va multimedia vositalarini yaratish zarur.
Ziyoratchilar uchun gidlar, tarjimonlar va yo`riqnomalar xizmatini yaxshilash,
shuningdek ziyoratgohlarda qulay sharoitlarni ta`minlash lozim. Turkiya Saudiya
Arabistoni kabi mamlakatlar bilan hamkorlikda ziyorat turizmiga oid loyihalarni
amalga oshirish va sayyohlik kompaniyalari bilan kelishuvlar tuzish zarur.
Ziyoratchilar uchun arzon mehmonxonalar, maxsus transport xizmatlari va
ovqatlanish joylarini tashkil etish orqali turizm xarajatlarini kamaytirish mumkin.
Mahalliy aholiga ziyorat turizmidan daromad olish imkoniyatlarini yaratish orqali
ularda turizm madaniyatini shakllantirish kerak.
Umumiy xulosa qilib aytganda, ziyorat turizmi O`zbekiston iqtisodiyotining
muhim tarmoqlaridan biri bo`lishi mumkin.Yuqorida sanab o`tilgan tadbirlarni
izchil amalga oshirish orqali mamlakatning ziyorat turizmi salohiyatidan to`liq
foydalanish va xalqaro miqyosda yetakchi ziyorat maskaniga aylantirish
imkoniyati mavjud.O’zbekistonda ziyorat turizmi rivojlanishiga Buxoro,
Samarqand, Xorazm, Toshkent kabi viloyatlar juda katta hissasini qo`shib
kelmoqda. Ziyorat turizmi, diniy va madaniy tadbirlarga bag`ishlangan
sayohatlarni o`z ichiga oladi. Bu turizm turi juda ko`p xalqlarda muhim o`rin tutadi
va iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jihatlarni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega.
Ziyorat turizmi mahalliy iqtisodiyotga to`g`ridan to`g`ri foyda keltiradi.
Mehmonlar turli xizmatlar, masalan, oziq-ovqat, turar joy va transportni sotib
oladi, bu esa mahalliy bozorda muhim aylanishni ta`minlaydi. Ziyorat sayohatlari
madaniy almashinuvni kuchaytiradi. Odamlar turli xalqlarning an`analari, urf-
odatlari va diniy e`tiqodlari bilan tanishadilar, bu esa hayot tarzi va dunyoqarashni

kengaytirishga yordam beradi. Ziyorat turizmi ijtimoiy barqarorlikka hissa
qo`shadi. Bu qadriyatlarni tushunishga va bir birini hurmat qilishga yordam beradi.
Xavfsizlik va barqarorlikni ta`minlash maqsadida hukumat va turizm tashkilotlari
o`zaro hamkorlik qilishlari zarur. Umuman olganda, ziyorat turizmini
rivojlantirish, iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan foydali bo`lib, kelajak avlodlarga
meros qilib qoldiriladi. Mahalliy an`analar va urf-odatlarni o`rganishga qaratilgan
o`quv dasturlarni tashkil qilish. Sayyohlar uchun mahalliy madaniyatni yanada
yaxshiroq tushunish imkoniyatlarini yaratish. Ziyorat uchun yangi joylarni kashf
etish va rivojlantirish. Bu joylar diniy ahamiyatga ega bo`lishi bilan birga, tabiat
go`zalligi bilan ham mashxur bo`lishi kerak. Ziyorat joylarda mehmonxona,
restoran va qo`llab quvvatlovchi xizmatlar sifatini oshirish. Sayyohlar uchun qulay
va xavfsiz muhit yaratish. Ziyorat joylarda har yili madaniy tadbirlar, festival va
anjumanlar o`tkazish. Bu tadbirlar mahalliy san`at va madaniyatni ko`rsatishga
yordam beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1. “ZIYORAT TURIZMI TARIXI VA UNING TURIZM SOHASIDA
TUTGAN O’RNI”. Denov instituti va magistranti Nuralibek Bozorov.
2 . Александров А . Ю . Международный туризм . Уч.пособие для вузов.-
М.: Аспект Пресс, 2000
3 . Асророва Л. Тариқатнинг етти пири. – Тошкент: Ўзбекистон халқаро
ислом академияси, 2021. – Б. 280; Таниева Г.М. XVI-XIX аср биринчи ярмида
Ўрта Осиё халқларининг ҳаж зиёрати. – Тошкент: O„zkitob, 2021. – 328 б.
3. Berdiev, K. A. (2022). TRADITIONAL CARPETS OF THE LIVESTOCK
POPULATION OF THE NURATA OASIS IN LATE XIX BEGINNING OF XX
CENTURY. Journal of Social Research in Uzbekistan, 2(1), 8-18.
4. Current Issues in Tourism, 10(4), 343-365.
5. Бабаджанов Б.М. Кокандская ханство: власть, политика, религия. –
Токио-Ташкент, 2010. − c. 626-627
6. Бабкин А.В. Специальные виды туризма. Ростов-на-Дону: Феникс,
2008. - 252 с
7. Бердиев Хайриддин. (2022). ТАРИХИЙ ЖОЙ НОМЛАРИ
ТАҲЛИЛИДА КЕКСАЛИК ВА ПИРИ МУРШИДЛИК
МУНОСАБАТЛАРИНИНГ АКС ЭТИШИ. Innovations in Technology and
Science Education, 1(1), 218–233.
8. Dadabaev T. Religiosity and Soviet „modernisation in Central Asia:‟
locating religious traditions and rituals in recollections of antireligious policies in
Uzbekistan // Religion, State and Society, - 2014. 42:4, - рр . 328-353.
9. Gladstone, D.L. (2013). From pilgrimage to package tour: Travel and
tourism in the third world.London: Routledge
10. Greenwood Press, 1992 - Religion - 325 page
11. Jafari, J. & Scott, N. (2014). Muslim world and its tourisms. Annals of
Tourism Research, 44, 1-19.
12. Journal of Hospitality, Tourism and Leisure, 6(1).

13. Kira n. Shinde (2007). Pilgrimage and the Environment: Challenges in a
Pilgrimage Centre,
14. Nazirov, B. (2020). “IMOMUL HUDA – HIDOYATGA BOSHLOVCHI
IMOM. Wydawnictwo Naukowe "iScience".
15. Nazirov, B. (2022). Ўзбекистонда жисмоний маданият ва спорт
тарихи ( ХХ аср –XXI аср бошларида Сурхон воҳаси мисолида ). Термиз
давлат универсетети .
16. Nicolaides, A. & Grobler, A. (2017). Spirituality, Wellness Tourism and
Quality of Life, African
17. Sacred Journeys: The Anthropology of Pilgrimage Alan Morinis
18. Saidmurod o g li, B. N. (2022). SO FI OLLOYOR-TASAVVUF‟ ‟ ‟
TARIQATI NAMOYANDASI. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy
and Culture, 2(2), 310-313.
19. Дехтярь Г.М. Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное
пособие: Финансы и статистика, 2003 г.Mосква.
20. Раҳмонов Ф. Қашқадарё воҳаси аҳолисининг зироатчиликка оид урф-
одат ва маросимлари (XIX асрнинг охири XX аср бошлари).: Тарих фан.ном.
дисс. – Тошкент, 2001. − 146 б.

O’zbekistonda ziyorat turizmi va uning rivojlanish istiqbollari

Sotib olish