O’zbekistonning ekoturistik resurslari va ularga turpaket yaratish yo’llari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	111.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekistonning ekoturistik resurslari va ularga turpaket yaratish yo’llari

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“ Turizm: nazariya va amaliyot ” FANIDAN
KURS ISHI
MAVZU: O’zbekistonning ekoturistik resurslari
va ularga turpaket yaratish yo’llari

2MUNDARIJA
KIRISH .......................................................................................................................................................... 3
1. O'zbekistonning tabiiy-geografik sharoiti va ekoturizm salohiyati ........................................................... 6
2. Ekoturistik turpaketning mohiyati va turlari .......................................................................................... 12
3. Mamlakatimizda sharoitida ekoturistik turpaketni shakllantirish va ekoturizm holati tahlili ................. 14
4. Ekoturizm rivojlangan xorijiy davlat tajribasi ......................................................................................... 22
5. O'zbekistonda ekoturistik turpaketlarni targ'ib qilish istiqbollari .......................................................... 26
XULOSA ...................................................................................................................................................... 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 34

3 KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. O‘zbekistonning ekoturistik resurslari va ularga
turpaket yaratish yo‘llari mavzusi, ayniqsa, bugungi kunda ekologik turizmning
jadal rivojlanishi va tabiatni asrashga qaratilgan global e’tibor ortayotgan bir
paytda juda dolzarbdir. O‘zbekistonning turli tabiiy landshaftlari, milliy bog‘lari,
tabiat yodgorliklari, ko‘llari va tog‘lari mamlakatda ekologik turizmni
rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Ekoturizm, nafaqat mahalliy
iqtisodiyotga foyda keltiradi, balki ekologik muhofaza va tabiatni saqlashga ham
yordam beradi. Aynan shu sababli, ushbu mavzu O‘zbekistonning turizm sohasini
diversifikatsiya qilish va barqaror rivojlanishini ta’minlashda muhim ahamiyatga
ega. 1
Ekoturizm sohasining dolzarbligi, ayniqsa, so‘nggi yillarda global miqyosda
atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslarni barqaror foydalanish bilan
bog‘liq masalalar ahamiyat kasb etmoqda. O‘zbekiston tabiiy go‘zalliklar, milliy
bog‘lar, ko‘llar, tog‘lar, arxitektura yodgorliklari va tarixiy obidalar bilan boy. Bu
hududlar nafaqat turistlarga jozibadorlik yaratadi, balki ekologik muhofaza,
tabiatni asrash va barqaror rivojlanishni ta’minlashga xizmat qiladi.
Bugungi kunda O‘zbekistonning turizm sohasida ekoturizmning o‘rni ortib
bormoqda. Bunga sabab, aholining ekologik ongini oshirish, iqtisodiy salohiyatni
rivojlantirish va tabiiy resurslarni to‘g‘ri boshqarish orqali davlat va mahalliy
jamiyat uchun foyda keltiruvchi turizm turlarining rivojlanishi.
Kurs ishining maqsadi. Ushbu tadqiqotning asosiy maqsadi,
O‘zbekistonning ekoturistik resurslarini tahlil qilish, ulardan samarali foydalanish
usullarini aniqlash va ekoturizmni rivojlantirish uchun turpaketlarni yaratish
yo‘llarini ko‘rsatib berishdan iborat. Bu orqali, mamlakatning ekoturizm
1
O’zbekiston Respublikasiнинг “Turizm, sport va madaniy meros sohalarida davlat boshqaruvi tizim ini
yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida” gi PF-6199- farmoni. 2021 yil

4salohiyatini maksimal darajada oshirish va turizm sohasining barqaror
rivojlanishini ta’minlash mumkin bo‘ladi.
Mazkur tadqiqotning asosiy maqsadi — O‘zbekistonning ekoturistik
resurslarini o‘rganish va ulardan samarali foydalanish uchun turpaketlar yaratish
yo‘llarini ishlab chiqishdir. Bunda, turizm sohasida yangi turdagi xizmatlarni,
ya’ni ekoturizmni rivojlantirishning asosiy tamoyillarini belgilash, ekoturizmni
rivojlantirish orqali tabiiy resurslarni muhofaza qilishni ta’minlash va ushbu
jarayonda mahalliy aholini jalb etishni ko‘zda tutish muhim ahamiyatga ega.
Kurs ishining vazifalari.
 O‘zbekistonning ekoturistik resurslarini tahlil qilish va ularning mavjud
holatini o‘rganish.
 Ekoturizmning mohiyatini, uning O‘zbekistondagi rivojlanish
imkoniyatlarini aniqlash.
 O‘zbekistonning turli mintaqalaridagi ekoturizm resurslarini saralash va
ularni maksimal darajada samarali foydalanish yo‘llarini ishlab chiqish.
 Turpaketlarni yaratish uchun turli tabiiy, madaniy va tarixiy ob’yektlarni
o‘rganish va ulardan foydalanish istiqbollarini aniqlash.
 Ekoturizmni rivojlantirish uchun yuridik, iqtisodiy va ijtimoiy asoslarni
belgilash.
 Ekoturistik resurslarni tahlil qilish: O‘zbekistonning tabiiy landshaftlari,
milliy bog‘lari, tabiiy yodgorliklari va ekologik hududlarini o‘rganish. Bu
resurslarning ahamiyatini va ularni qanday ishlatish mumkinligini aniqlash.
 Ekoturizmni rivojlantirish uchun turistik ob’yektlarni identifikatsiya qilish:
O‘zbekistondagi muhim ekoturistik ob’yektlarni, masalan, Sirdaryo daryosi
bo‘yidagi tabiiy hududlar, Farg‘ona vodiysidagi yovvoyi hayvonlar
yashovchi hududlar, Buxoro va Xorazmdagi qadimiy madaniy obidalarni
o‘rganish va tavsiflash.

5 Turpaketlar yaratish: Ekoturizmga mos turpaketlar yaratish. Masalan, tog‘
sayohatlari, o‘rmonlarda sayr qilish, tabiatni o‘rganish turlari, eko-
xo‘jaliklar bilan bog‘langan faoliyatlar.
 Barqaror turizmni rivojlantirish: Ekoturizmni barqaror ravishda rivojlantirish
uchun yuridik va iqtisodiy asoslarni ishlab chiqish. Tabiatni saqlash,
joylarda ekologik toza ishlab chiqarishni tashkil qilish va turizmning
ijtimoiy-iqtisodiy foydasini ta’minlash.
 Mahalliy aholini jalb qilish: Ekoturizmni rivojlantirishda mahalliy aholi va
turizm kompaniyalarining hamkorligini ta’minlash, aholining farovonligini
oshirish va ularni turizmga jalb qilish.
Kurs ishining ob’yekti. O‘zbekistonning ekoturistik resurslari, jumladan,
tabiiy yodgorliklar, milliy bog‘lar, ekologik toza hududlar va tabiiy landshaftlar.
Kurs ishining predmeti. Ekoturizmni rivojlantirish va turpaketlarni yaratish
uchun tabiiy resurslardan foydalanish usullari, ekologik turizmni rivojlantirishning
yuridik va iqtisodiy asoslari.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda
5 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Kurs ishining
umumiy hajmi 33 betdan iborat.

61. O'zbekistonning tabiiy-geografik sharoiti va ekoturizm salohiyati
O zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo hududidagi davlatlar orasidaʻ
ekologik turizmni rivojlantirish bo’yicha katta imkoniyatlariga ega bo lgan va bu
ʻ
borada raqobatbardoshligi yuqori mamlakatlardan hisoblanadi. Yuksak tog'
cho'qqilarimiz, uch ming yillik insoniyat tamadduniga guvoh shaharlarimiz, cho'l
va yashil vodiylarimiz, ming bir dardga shifo zilol suvlarimizning borligi ushbu
sohani rivojlantirish uchun ulkan imkoniyatlar yaratib beradi. Mavjud
imkoniyatlarda to’g’ri foydalanish uchun esa mamlakatimiz tabiatining xilma-xil
va boy turistikrekreatsiya resurslari salohiyatidan samarali foydalanish, tabiat va
madaniyat meroslarini asrash va muhofaza qilish, mahalliy aholini ish bilan
ta'minlash bo'yicha tegishli dasturlar ishlab chiqish zarur. O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning "O'zbekiston Respublikasining turizm sohasini
jadal rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlari to'g'risida" gi 2016-yil 2-
dekabrdagi PF-486-sonli Farmoni mamlakatimizda turizmni rivojlantirishda tub
burilishni, yangi bosqichning zaminini, turizmda istiqbolli islohotlarning
sharoitlarini yaratdi. Prezident farmonida: “Mamlakatda turizmi jadal
rivojlantirish, mavjud ulkan turizm salohiyatdan yanada to'liq va samarali
foydalanish, an'anaviy madaniy-tarixiy turizm bilan birgalikda turizmning boshqa
salohiyatli turlarini ekalogik turizmni ichki, kirish va drigish turizmini kompleks
rivojlantirishning milliy va hududiy dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish”
belgilangan.
Ommaviy axborot vositalarida ekoturizmning o'rni va ahamiyatini ochib
berishga qaratilgan ko'plab qarashlar olg'a surilmoqda. Xalqaro maqomdagi
tashkilot va muassasalarning ma'lumotiga ko ra, ko pgina turizm turlari yiliga
ʻ ʻ
o'rtacha 5 foizga ortib borayotgan bo lsa, ekoturizm yiliga o'rtacha 20-30 foizga
ʻ

7o’sib bormoqda. Aksariyat mutaxassis va tadqiqotchilarning ilmiy tajriba va
xulosalari shuni ko rsatmoqdaki, ekoturizm turizmning yangi va yosh yo'nalishiʻ
bo'lishiga qaramasdan, ommalashuvi boshqa turistik yo'nalishlarga nisbatan 2-3
barobar jadal kechmoqda.
Tadqiqot jarayonida ekologik muammolarni bartaraf etish va turizmni
rivojlantirish hamda uni tashkil etish bo‘yicha izlanishlar bir qator usullar,
jumladan, xorijiy tajribalarni monografik tahlillar natijalarini monografik tadqiqot,
analiz va sintez, tizimli tahlil kabi iqtisodiy usullar asosida o‘rganilgan.
Ekoturizm ( yashil turizm ) - antropogen ta'sirga nisbatan ta'sirlanmagan
tabiiy hududlarga tashrif buyurishga qaratilgan barqaror turizmning bir shaklidi .
Ekoturizmning tamoyillarini “Xalqaro ekoturizm” tashkiloti ishlab chiqqan.
Bu tamoyillar jahondagi barcha davlatlarning rahbarlariga tarqatilgan bo‘lib, har
bir davlatlar ekoturizmni tashkil qilganda ushbu tamoyillarga amal qilish talab
qilinadi:
1. Ekoturizm tabiatga qaratilgan va tabiiy resurslardan
foydalanishgaasoslangan bo‘lishi.
2. Ekoturizm ekologik barqaror rivojlanishga va yashash
muhitimizgakeltirilayotgan ziyonlarni minimallashtirishga asoslangan bo‘lishi.
3. Ekoturizm ekologik ta’lim va ma’rifatga yo‘naltirilgan bo‘lib, tabiat
bilanteng hamkorlikka asoslangan bo‘lishi.
4. Ekoturizm mahalliy ijtimoiy madaniyatni saqlashga va yordam
berishgaasoslangan bo‘lishi.
5. Ekoturizm faoliyat ko‘rsatgan hududlarning barqaror rivojlanishini
vaiqtisodiy samaradorligini ta’minlashiga asoslangan bo‘lishi kerak.
Bugungi kunda ekoturizm jahon iqtisodiyotining eng tez rivojlanayotgan
tarmoqlaridan biri bo'lib, ekspertlarning fikricha, 2020-yilgi pandemiyadan oldin
turizmning ushbu turi bir kunda 1 milliard dollargacha daromad keltirdi. Hozirda
dunyodagi barcha sayyohlarning taxminan uchdan bir qismi ekoturistlardir.
Ekoturizmning maqsadi – hozirgi va kelajak avlodlarning ekologik xavfsizliginiva

8barqaror rivojlanishini ta`minlash uchun tabiatdan turistik yo'nalishda oqilona
foydalanishdir.
Ekoturizmning maqsadini amalga oshirish uchun «O zbekistonda ekologikʻ
turizmni rivojlantirish Konsepsiyasi»dagi dasturni keltirish kifoya qiladi. Bu
konsepsiyada respublikamizda ekologik turizmni rivojlantirish uchun quyidagi
vazifalarni bajarish muhimligi alohida qayd qilingan: ekoturizm industriyasini
shakllantirish uchun maxsus qonunlarni ishlab chiqish va ularning huquqiy
mexanizmini yaratish; ekoturistik fan, ta'lim va amaliyotning nazariy asoslarini
ishlab chiqish; aholining ekologik ongi va madaniyatini ekoturizm orqali
o'stirish;ekoturizm yo nalishidagi ta'lim va tarbiyani yo lga qo yish; ekoturizm
ʻ ʻ ʻ
bo'yicha mutaxassislarni tayyorlash va qayta tayyorlash, ekoturistik obyektlarni har
tomonlama baholash va ularning kadastrini olib boorish; ekoturizm monitoringi va
istiqbolini olib borishni yo lga qo'yish; milliy davlat hududlarini ekoturizm
ʻ
bo'yicha rayonlashtirish; davlatlarning va xalqaro jamiyatning ekoturizmga oid
taktik reja va strategikdasturlar va tadbirlarini ishlab chiqish; biologik xilma-
xillikni saqlash.
Jahonda «2002-yil - ekoturizm yili», deb e’lon qilinishi bu sohaga yanada
ko’proqe’tibor berish va mavjud muammolarni bartaraf etishga qaratilgan yo’lning
boshi bo’lgan. Negaki, hozirgi kunda ekologik muammolar yetarli bo'lib, tabiatni
muhofazaqilish va ulardan oqilona foydalanish dunyo hamjamiyati oldida turgan
eng muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Jamiyat rivojlanishi hozirgi bosqichining xarakterli xususiyatlaridan biri
atrof- muhit ifloslanishining texnogen omillarining ortishi bo'lib, bu favqulodda
holatlarda birinchi navbatda turistik resurslarning ekologik krizisiga olib keladi.
Ekologik vaziyatning zo'rayishi butun dunyoda muammo darajasidagi holatdir.
Shuning uchun bugungi kunda dolzarb vazifalardan biri tabiiy muhitni saqlash
masalalarini hal qilishga yangicha yo'nalishlarni ishlab chiqishdir. Bunday
yondashuvni kompleks darajada murakkab ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik tizim
sifatida qaralishi muhimdir.

9Ushbu muammolarni hal qilishda yetakchi o'rinni turizm egallaydi va buning
asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
1. Turizm dunyo xo'jaligida dinamik rivojlanayotgan tarmoqlaridan biridir.
U jahon milliy yalpi mahsulotida samarali o'rin egallaydi, jahon
investitsiyalarining 7% ni o'ziga jalb qilgan holda katta miqdorda yangi ishchi
o'rinlari yaratishi ko'p mamlakatlarda soliq tushumlarining muhim manbasi
hisoblanadi.
Turizm zamonaviy davlat iqtisodiyotining barcha muhim bo'g'inlariga,
rivojlangan jamiyat hayotining barcha tomonlariga ta'sir ko'rsatadi. Turizm
iqtisodiyotni tarkiban qayta qurishni ta’minlaydi va ijtimoiy taraqqiyot ustuvor
almashuvining samarali vositalaridan biri hisoblanadi.
Dunyoning qator mamlakatlari Turkiya, Yegipet, Tailand, Malaziya, Kipr,
Hindiston, Yaponiya, Fransiya, Italiya, Ispaniya va boshqa mamlakatlarda
sayohatni rivojlantirish uchun qator tadbirlar bajarilmoqda. Bu mamlakatlarda
turizmni rivojlantirishdan maqsad, mamlakat budjetiga chet el valyutasi tushumini
ta’minlash. Bugungi kunda,o’lkamizda ham ekologik sayyohlikni rivojlantirishga
keng shaqroitlar yaratilmoqda. Zero, respublikamiz viloyatlari boy sayyohlik
imkoniyatlarga ega.
O‘zbekistonda ushbu sohani rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar mavjud
bo‘lib, xalqning boy tarixi va madaniyatini aks ettiruvchi noyob madaniy merosni
asrab avaylashni kuchaytirish sohani raqamlashtirish, innovatsion rivojlantirish va
moddiy–texnika bazasini mustahkamlash, jahonning ilg‘or tajribalarini samarali
qo‘llash hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim omillaridan
biridir. Tarixiy-madaniy turizmni rivojlantirishda hududlarda mavjud bo’lgan
tarixiy hamda arxeologik obyektlarning o’rni muhimdir. Ularning tarixiyligi,
hudud tarixida tutgan o’rni hamda saqlanganlik darajasi unga qiziquvchi
turistlarning sonini oshishiga yordam beradi Har qanday tashrif buyuradigan
sayyoh uchun bir manzilgohda bir nechta obyektlarning mavjud bo’lishi, uning
safar vaqtining davomiyligini uzaytirib beradi. Bu jarayon esa turistik xizmatlarni

10ko‘proq eksport qilish imkoniyatini va yondosh tarmoqlarning ham
rivojlanishiga turtki beradi.
Siyosiy va huquqiy omillar:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining
(O‘zbekiston Respublikasining “Turizm to’g’risida”gi qonuni, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining “Turizm, sport va madaniy meros sohalarida davlat
boshqaruvi tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-
6199 sonli Farmoni, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Buxoro,
Samarqand, Xiva va Shahrisabz shaharlarida xavfsiz turizmni ta’minlash chora-
tadbirlari to’g’risida”gi 939-son qarori.) Sohaga oid boshqa farmonlar Prezident va
hukumat qarorlari (jumladan litsenziyalar va ruxsatnomalar berilishini
yengillashtirilishi);
Mamlakatdagi siyosiy barqarorlik ta’minlanganligi;
YUNESKO Xalqaro tashkilotining mamlakatimizdagi tarixiy arxeologik
yodgorliklar va madaniy san’at asarlarini tiklash, saqlash va muhofaza qilish
bo‘yicha aniq mexanizm va dasturlarning mavjudligi; 90 ta mamlakat sayyohlariga
O‘zbekistonga vizasiz kirish rejimining o‘rnatilishi;
Mamlakatda barqaror tinchlik ta’minlanganligi hamda jinoyatchilik
darajasining pastligi;
O‘zbekiston tashqi siyosating oshkoralikni ilgari surishga hamda mintaqaviy
va ko‘p tomonlama o‘zaro hamkorlikni rivojlantirishga qaratilganligi;
O‘zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini
yaxshilash bo‘yicha tizimli ishlar olib borilishining yangi mexanizmi joriy etilgani
davlat boshqaruvida ochiqlik, shaffoflik va hisobdorlik mexanizmlarining
shakllantirilishi;
O‘zbekistonda 2017 yildan boshlab “Xavfsiz turizm” konsepsiyasi va
standartlarining joriy etilishi; - Pandemiya sharoitida chegaralarning yopilishi
natijasida turistlarning erkin sayohat qilishning taqiqlanishi
Iqtisodiy omillar:

11Madaniy yodgorliklarni saqlash va rest а vratsiya qilish uchun pul
mablag‘larini ajratilishi hamda maxsus jamg‘armalar tashkil etilgani;
Mavjud xizmatlar narxlarining tartibga solinishi ва mo’tadillashtirilganligi;
Madaniy obyektlardan olinadigan soliqlarning kamaytirilgani;
Turistik mahsulotlar va xizmatlar turini ko‘paytirish (diversifikatsiyalash)
choratadbirlarining amalga oshirilayotganligi;
Sohada raqobat muhitini yaratilishi;
Pandemiya sababli yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz;
Aholi daromadlari va turmush darajasining yuksalishi.
Ijtimoiy omillar: aholining qadriyatlar to‘g‘risida sobit tasavvurlari madaniy
meroslarni asrab avaylashga bo‘lgan munosabati va diniy e’tiqodi; aholida
shakllangan urf-odat va qadriyatlar; ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanganligi;
malakali kadrlarni tayyorlash; nodavlat notijorat tashkilotlarning faoliyati;
ekskursovod va muta х assislarning malakasini oshirish; mahalliy va xorijiy
turistlarga sifatli va namunali xizmat ko’rsatish.
Texnologik omillar: tarixiy me’moriy obidalarning internet va boshqa
ommaviy axborot vositalari orqali reklama qilinishi; tarixiy madaniy-meroslarni
o’rganish bo’yicha Veb-saytlarni yaratilishi va muntazam boyitib borilishi;
madaniy tarixiy obyektlar va muzeylarda Wifi internet zonalarining tashkil etilishi;
а rxeologik yodgorliklarni muhofaza etishning innovatsion tehnologiyalar
qo‘llanilishi; mintaqada mavjud muzeylar faoliyatini yo’lga qo’yishda raqamli
texnologiyalardan foydalanish; barcha tarixiy va madaniy resurslar zahiralarining
yagona bazasini yaratish - virtual sayyohlik turlarning tashkil etilishi v а b.
Yuqorida keltirilgan PEST tahlildan xulosa qilish mumkinki, mamlakatda
tarixiymadaniy turizmning ijtimoiy-iqtisodiy rolini oshirish uchun barcha ta’sir
etuvchi omillarni hisobga olish, imkoniyatlardan samarali foydalanish, mavjud
kamchilik va muammolarni bartaraf etish zarur hisoblanadi.

122. Ekoturistik turpaketning mohiyati va turlari
O‘zbekiston Respublikasining landshaftlari ham boy madaniy va tarixiy
merosning integral qismidir. Ushbu merosning reprezentativ obhektlari va
komponentlari albatta saqlanishi zarur. Bu boradagi istiqbolli yo‘nalishlardan biri
ekoturizm hisoblanadi. Kishilarni tabiiy muhitga sayohatlari yoki ularning doimiy
yashash joylaridan muayyan muddatga dam olish, sport bilan shug‘ullanish,
sog‘liginit tiklash, mahrifiy-mahnaviy tadbirlarni olib borish maqsadida muayyan
hududlarga qiladigan sayohatlari ekoturizm sifatida baxolangan. Ekoturistik
marshrutlarini ishlab chiqishda turist va sayohlarning hayoti xavfsizligini
tahminlash birinchi vazifa sifatida belgilanadi. Bu borada marshrut rahbari
belgilangan tartibda yo‘riqnoma ishlab chiqadi. Marshrutdagi eng mahsulli
xizmatlar bu – transport xizmatlari hisoblanadi. Turistik marshrutga transport
turlari marshrut yo‘nalishi, ekskursiya turi, yo‘lning holati (avtomagistral, tosh
yo‘l, shosse, mahalliy yo‘l va hakozo) bo‘yicha tanlanadi.
Agar turistlar palatkalarda tunaydigan bo‘lsa, albatda yig‘ma karovatlar,
yig‘ma stol-stullar, toza choyshablar tayyorlanishi lozim bo‘ladi. Palatkalarni
joylashtirishda iloji boricha ochiq sayhonlik, yoki o‘tloqzorlar tanlanishi maqsadga
muvofiq. Qalin o‘suvchi o‘tzor, pichanzorlarda hashorotlar ko‘p bo‘lganligidan
bunday joylarda ilon, chayon, qoraqurt, falanga, ari kabi chaquvchi hashorotlar
turistlarning hayotga xavf solishi mumkin. Turistik marshrutda yoz oylari dalada
tunashni hohlovchi turistlarga maxsus ko‘rpachalar berilishi lozim. Bu usulda
tunash ekspeditsiya usuli ham deyiladi. Bunday sharoitda maxsus ko‘rpachalarda
mashinalar bortida, balandliklarda bemalol tunash mumkin.
Shuningdek, turistlarni ovqatlantirishda jiddiy ehtiyot choralarini ko‘rish
talab qilinadi. Mavsumlarda turistlarni ovqatlantirishda dastlab may-iyun oylarida
pishib yetiladigan mevalar (qulupnay, gilos, olma, anjir, tut)ni dasturxoniga
tortishda mehyordan oshirmaslik. Yoz mavsumida haroratni yuqori bo‘lishi
ichimlik suvi bilan bog‘liq muammolarni (meyoridan ortiq istemol qilishdan
saqlanish) keltirib chiqarishi mumkin. Turistlarni milliy taomlarimiz bilan

13ovqatlantirishda ham ehtiyotlik choralarini ko‘rish lozim bo‘ladi (2-3 xil ovqat
tayoyrlash, yog‘li ovqatlar berish va hakozo). Turizm marshrutlaridagi
ekskursiyalarda turistlarning hayotiga xavf soluvchi vaziyatlar transport, dam
olish, sayrlarda va ovqatlanish xizmatlarida ham yuz berishi mumkin. Chunki,
marshrut davomida sayoyhlarga rejada belgilangan barcha xizmatlar ko‘rsatiladi.
Ayniqsa ekoturizm marshrutlaridagi (tog‘larda, suv havzalarida, daralardagi
so‘qmoqlarda, ekologik inqirozli hududlarda va hakozo) ekskursiyalarda
harakatlanishdagi xavfsizlik oldindan tahminlanishi zarur.
Turistik marshrutlar mavzuli, majmuali va kartografik usullar asosida
amalga oshiriladi va tayyorgarlik (marshrut hujjatlarini tayyorlash); marshrutda
yurish va marshrutning tugashi bosqichlariga bo‘linadi. Tayyorgarlik bosqichida
marshrut yo‘lini o‘rganib chiqish, ekskursiya va xizmatlar ko‘rsatish dasturlari
tuziladi. So‘ngida turistlarga xizmatlar ko‘rsatish hujjatlari rasmiylashtiriladi.
Marshrutni amalga oshirish bosqichida marshrutga chiqish (boshlash, yo‘lga
chiqish), ekskursiyalar, uchrashuvlar, dam olish va boshqa tadbirlarni marshrut
dasturi asosida o‘tkazish, marshrutdan qaytish hamda turistlarning fikri,
tahsurotlari, taklifi va taqrizlarini to‘plash, tahlil qilish jarayoni amalga oshiriladi. 2
Yakunlovchi bosqichda marshrut o‘tkazilganligi haqida hisobot
tayyorlanadi. Marshrut davomida yuz bergan kutilmagan muammolar tahlil
qilinadi hamda tavsiyalar asosida qo‘shimchalar kirishga kelishib olinadi. Turistik
marshrutni o‘tkazishni amalda tashkil qilish va o‘tkazish ishlari, marshrutda
belgilangan tadbirlar «marshrut hujjatlarida» qayd qilinishi lozim. Bu hujjatlar
quyidagilardan iborat bo‘ladi: turistik marshrutni o‘tkazish haqida hujjat
(ruxsatnoma, xarita va boshq.); turistik marshrutda turistlarga xizmat qiluvchilar
haqida hujjatlar (haydovchi, tarjimon, oziq-ovqat bilan tahminlovchilar, yuklarni
ko‘taruvchi, axborotchi, boshlovchi va boshqalar); hisobot uchun hujjatlar va
turistik marshrutning texnologik xaritasi; turistga beriladigan yo‘llanma
2
“Ekoturizmning qishloq rivojlanishiga ta’siri” — Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universitetining ilmiy jurnali, 2021
yil.

14(axborotlanganlik varaqasi mahlumotlar - axborotlanganlik tamoyili bo‘yicha) va
marshrutning sxemasi.
Turistik marshrutni o‘tkazish og‘zaki va amaliy metodlar asosida
tashkillanadi. Turistik marshrutni o‘tkazishdagi og‘zaki metodika bo‘yicha dastlab
turistlar bilan uchrashuv tashkil (turfirma yoki marshrut rahbari) qilinadi. Marshrut
davomida marshrut rahbari quyidagi metodik-yo‘l axborotlarini berish usullaridan
foydalanadi: ehlonlar, tushuntirishlar, xabarlar, mahlumotlar va suhbatlar. Turistik
marshrutni o‘tkazishda amaliy metodida axborotlar qisqa, mazmunli, maqsadli,
qiziqarli bo‘lishi marshrut rahbaridan o‘z ishi bo‘yicha usta bilimdon, yetuk
mutaxassis bo‘lishligini talab qiladi.
3. Mamlakatimizda sharoitida ekoturistik turpaketni shakllantirish va
ekoturizm holati tahlili
Bugungi kunda ilmiy va ommabop adabiyotlar, shuningdek, ommaviy
axborot vositalarida ekoturizmning o‘rni va ahamiyatini ochib berishga qaratilgan
ko‘plab qarashlar olg‘a surilmoqda. Shu o‘rinda, “O‘zbekiston Respublikasida
ekoturizmni rivojlantirishning ahamiyati nimalardan iborat?” degan savol tug‘iladi.
Buning bir necha asoslari bor:
Birinchidan, xalqaro maqomdagi tashkilot va muassasalarning ma'lumotiga
ko‘ra, ko‘pgina turizm turlari yiliga o‘rtacha 5 foizga ortib borayotgan bo‘lsa,
ekoturizm yiliga o‘rtacha 20-30 foizga ko‘payib bormoqda. Ko‘pgina mutaxassis
va tadqiqotchilarning ilmiy tajriba va xulosalari shuni ko‘rsatmoqdaki, ekoturizm
turizmning yangi va yosh yo‘nalishi bo‘lishiga qaramasdan, ommalashuvi boshqa
turistik yo‘nalishlarga nisbatan 2-3 barobar jadal kechmoqda;
Ikkinchidan, O‘zbekistonda turizmning tarixiy turizm, diniy turizm, madaniy
turizm kabi turlari bo‘yicha muayyan yutuq va tajribalar bazasi shakllandi;
Uchinchidan, ayni paytda O‘zbekistonda 800ga yaqin turizm faoliyatini
ko‘rsatuvchi turoperatorlik firmalari, 600ga yaqin mehmonxonalar, 30dan ortiq

15muhofazaga olingan hudud (qo‘riqxona, milliy bog‘, nodir tabiat yodgorliklari va
h.k.)lar, 60 ta o‘rmon xo‘jaliklari, faoliyat ko‘rsatmoqda. Shuningdek,
O‘zbekistonda 400 dan ortiq tabiatning noyob yodgorliklari mavjud.
Ekoturizmni rivojlantirishdan ko‘zlangan maqsad quyidagilardan iborat:
jahon turistik xizmat bozorida O‘zbekistonning ekoturistik salohiyati, tabiiy
potensiali va resurslarini namoyish qilish; hududlarning, ayniqsa tabiatning,
geotizimlarning ekoturistik resurslari va imkoniyatlarinidan yanada samarali
foydalanishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlar olib borishni rag‘batlantirish; turizmni
rivojlantirishda ekoturizmning ahamiyati va ulushini oshirish;
O‘zbekistonda joriy etilgan turistik faoliyatda ekoturistik xizmatlar sifatini
tubdan takomillashtirish va ekoturistik xizmatlar hajmini jadal oshirish; istiqbolda
ekoturizmni rivojlantirishga qaratilgan ilmiy, innovatsion va metodik ishlanmalarni
yaratish;
O‘zbekistonning turizm sohasidagi ijobiy qiyofasini shakllantirishda
ekoturizm rolini oshirish va h.k.
O‘zbekiston ekoturistik resurs va imkoniyatlarga juda boy. Turoperatorlik
firmalari tomonidan “Toshkent-Chorvoq-Toshkent”, “Toshkent-Bildirsoy-
Chimyon-Toshkent”, “Toshkent-Zomin-Toshkent”, “Toshkent-Aydarko‘l-
Toshkent” kabi marshrutlarda o‘tkazilgan ekoturlar, cho‘l hududlardagi tuyadagi
sayr, nafaqat O‘zbekiston, balki butun dunyo turistlarining katta e'tibor va
e'tiroflariga sazovor bo‘lmoqda.
1- Diagramma
2023- yilda kiruvchi, chiquvchi va ichki turizmning
asosiy ko‘rsatkichlari
8437,8

166748,5
6626,3
4787,4
5232,8 5163,2 5112,5
2480,8 2001,5
1504,1 1069,2 1881,3 2162,7 2475,0
2019- y . 2020- y 2021- y. 2022- y 2023- y
Tahlillarga ko‘ra, ekoturizm xizmatlarini ko‘rsatayotgan turoperatorlik
firmalari asosan, Chimyon-Chorvoq rekreatsiya zonasi doirasida faoliyat
ko‘rsatmoqda xolos. Biroq, O‘zbekistonning Hisor, Bobotog‘, Ko‘hitangtog‘
(Surxondaryo), Chaqchar (Qashqadaryo), Nurota (Navoiy-Jizzax), Zarafshon
(Samarqand), Turkiston (Jizzax), Oloy (Farg‘ona), Qurama, Chotqol (Namangan)
tog‘lari, Qizilqum cho‘lidagi qoldiq tog‘lar, Qizilqum cho‘li, Orol dengizining
qurigan tubi va qodiq sho‘r ko‘llar, Ustyurt platosi, Borsa kelmas sho‘rxogi,
Mingbuloq botig‘i, Aydarko‘l, Dengizko‘l, Amudaryo va Sirdaryo sohilidagi
to‘qaylar, Muruntov kareri va tabiatning noyob yodgorliklari bo‘ylab majmuali va
mavzuli ekoturlar tashkil etish to‘laqonli yo‘lga qo‘yilmagan.

17O‘zbekistonda o‘ziga xos joziba va takrorlanmas manzaralarga boy bo‘lgan
speleoturizm (g‘or turizmi) katta imkoniyatlarga ega. Ayni paytda O‘zbekistonda
500dan ortiq g‘orlar bo‘lib, ma'lumotlarga ko‘ra, yetarli turistik infratuzilmaga ega
bo‘lmaganligi sababli ularning birortasiga ham ekoturlar tashkil etilmayapti.
O‘zbekiston cho‘llari va tekislik hudlarida barxan, dyuna, to‘qay, sho‘rxok,
taqir, quduqlarni, shuningdek mahalliy cho‘ponlar yashash tarzini namoyon
qiluvchi o‘tovlarni tomosha qilishga qaratilgan tuya sayrini tashkil etish katta
imkoniyatlarga ega.
Katta Chimyon, Zomin, Chotqol, Ko‘ksuv, Piskom, Turkiston, Hisor,
Zarafshon, Oloy, Qurama, Nurota tog‘larida piyoda, trekking turlarini hamda
alpinizmni tashkil etishga tabiiy geografik shart-sharoit mavjud. Shuningdek,
tog‘lardan oqib tushuvchi ko‘plab serostona va sharqiroq daryo va soylar (Ugam,
Chotqol, Piskom, Ko‘ksuv, To‘polondaryo, Shoximardon, Sangzor, Zarafshon va
h.k.)larda rafting turizmini rivojlantirish imkoniyatlari katta.
Ilmiy tadqiqot muassasalari va mutaxassislarning ma'lumotlariga ko‘ra,
bugungi kunda ekoturizmning rivojlanish yo‘nalishlari va istiqbollari tabiat
qonuniyatlari va geotizimlar barqarorligi bilan bog‘liq holda shakllanmoqda.
So‘ngi yillarda O‘zbekistonda ekoturizmning ilmiy va metodologik
asoslarini ochib berishga qaratilgan bir qator ilmiy izlanishlar olib borildi,
nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari himoya qilindi, ilmiy va o‘quv
adabiyotlar nashr qilindi. An'anaviy ustoz-shogird tizimida ekoturizm va
o‘lkashunoslikning nazariy jihatlari o‘rganildi.
Ammo, bu boradagi tahlillar ekoturizm yo‘nalishida tabiatni, geotizimlarni
yaxshi biladigan, tabiatda va tabiatning ekstremal sharoitlarida guruhni boshqara
oladigan, zurur bo‘lganda birinchi tibbiy yordamni ko‘rsatish malakasiga ega
bo‘lgan bakalavr kadrlar tayyorlash dolzarbligini ko‘rsatmoqda. Sababi, tarixiy
turizm, diniy turizm, tibbiyot turizmi, madaniy turizm kabi turizm turlari asosan
shahar joylarda, turistik infrastruktura va servis obektlari yetarli joylarda

18o‘tkazilsa, ekoturlar asosan tabiat qo‘ynida va geotizimlarda olib boriladi, aksariyat
ekoturlar ekstremalligi bilan xarakterlanadi.
Insonlar hozirda sog’lom turmush tarzi va atrof muhit himoyasi uchun qat’iy
kurash ishmoqda. Turistlarning tabiat muhofazasiga bo’lgan qarashlarini so’nggi
paytlarda keskin o’zgarishlarni ularning barqaror rivojlanishga qat’iy amal
qilinayotgan hududlarga sayohat qilishni ma’qul ko’rishayotganligidan ham bilsa
bo’ladi. Aynan “yashil”likka urg’u berish ommalashayot ganligi ekologik
turizmning turizmning boshqa yo’nalishlarga nisbatan ahamiyatini sezilarli tar zda
oshirdi1. Qolaversa, yaqin o’tmishda dunyo aholisining pandemiya davrida
tabiatga insoni yat qay darajada ziyon yetkazayotganligi ma’lum bo’ldi. Shu bilan
bir qatorda dunyo aholisi sonin ing oshib borayotganligi tabiiy resurslarga bo’lgan
ehtiyojning ortishini anglatib, ekologik turizm bu kabi muammolarga qarshi
qaratilgan ma’qul deya qaralayotganligi ham bejiz emas. Turizmning bu yo’nalishi
mamlakatimizda rivojlanishi uchun katta salohiyatga ega bo’lib, keng ko’lamli
ishlar olib borilmoqda. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, keng ko’lamli harakatlar
ekoturizmning asta sekinlik bilan mamlakatimizda rivojlanib borayotganligidan
darak bermoqda.
Jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, ekotur izmning barqaror rivojlanish
talablariga mos tarzda kechib boradi. Ekologik turizm va uning huquqiy jihati
turizm sohasi rivoji uchun eng muhim huquqiy masalalar sirasiga kiradi. Ekologik
turizmda ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik muammolar borasida A. Dem kina, A.
Shelygov, S. Rebina, A. Maksimenkolar ilmiy izlanishlar olib borib, huquqiy va
moddiy jihatning ahamiyatini ko’rsatib o’tishgan. Ekologik turizmda huquqiy
yondashuv hamda hujjatlarni to’g’ri yur gizish borasida Nimatullayev, Kozlov va
Zvyaginst sevalar maqolalarida o’z fikrlarini bildirib o’tishgan. Bacon, Do va
boshqalar ekoturizmning ta’lim olish, ish o’rinlarining yaratilishi va rekreatsiya
masalalar ida ahamiyatining beqiyosligini ta’kidlasa, Nino, Saenz de Miera va
Russelo kabi olimlar bu kabi foydali jihatlari tabiiy resurslar dan foydalanish oqi
batida atrof muhit bilan bog’liq turli salbiy oqibatlar yuzaga kelishidan xavotir olib,

19tabiiy resurslardan foydalanishning huquqiy jihatiga katta e’tibor ber ish zarurligini
ta’kidlashgan. Jahon turizm tashkiloti ma’lumotlariga ko’ra ekoturizm ayniqsa
barqaror turizmni ommaviylashtirish maqsadida so’nggi 15 20 yillikda turli
huquqiy mexanizmlar ishlab chiqildi va bu hol ekologik turizmning rivojlanib
borishiga zamin yaratmoqda. Honey o’z islanish larida turizmning bu yo’nalishini
sertifikatlashtirish va akkreditatsiyadan o’tkazish tomonlariga e’tibor qaratib,
ushbu jarayon harakatlarning qanchalik huquqiy tomonlama amal
qilinayotganligini kuza tish imkonini berishini ta’kidlagan. 3
Keltirib o’tilgan tadqiqotlarga suyangan holda e’tirof etish mumkinki,
ekologik turizm faoliyatin ing to’g’ri tashkil etilishi har jihatdan uning huquqiy
hamda moddiy bazasi bilan uzviy bog’liq. Va bu borada bizning yurtimizda
maxsus ilmiy tadqiqot larni amalga oshirish muhim ilmiy va metodologik ahamiyat
kasb etadi.
Mamlakatimizda ekoturizmning rivojlanishiga bo’lgan e’tibor nafaqat
ma'naviyatimiz, madaniyat imiz, tabiatimizni muhofaza qilish, ekoturistlar oqi
mini ko’paytirish, biologik xilma xillikni avaylashda, balki tub aholi turmush
tarzining yaxshilanishi, markazdan uzoqda joylashgan tabiiy hududlarda ish
o’rinlarining yaratilishida o’zining ulkan hissa sini qo’shadi. O’zbekiston hududida
yo’qolish xavfi ostida turgan noyob o’simlik va hayvonlarni asrab qolishda
ularning turlarini ko’paytirishni maqsad qiluvchi milliy bog’larni yaratish
loyihalarini ishlab chiqish, bu orqali muhofaza qilinadigan hududlarda
ekoturizmning moddiy va texnik bazasini yaratish uchun “Ekoturizmni
rivojlantirish” davlat dasturini ishlab chiqish zarur bo’ladi.
O’zbekiston turizm sohasi bo’yicha dunyoda ulkan salohiyatga ega bo’lgan
davlatlar sirasiga kiradi. Yurtimizda 7300 dan ortiq madaniy meros ob’yektlari
mavjud va ularning qariyb 200 tasi YUNESKOning ro’yxatiga kiritilgan. Shu bilan
birga mamlakatimizning betakror tabiati, go’zal dam olish maskanlari
3
Тухлиев Н., Таксанов А. Экономика большого туризма. Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси», 2001.
— 208с.

20imkoniyatlaridan foydalanib, yangi tur istik yo’nalishlarni ochish imkoniyati
mavjud. 4
Bu sohaga jahon brendlarini faol jalb qilgan holda, biz ziyorat turizmi,
ekologik, ma’rifiy, etnografik, gastronomik turizm va bu sohaning boshqa tarmo
qlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratishimiz zarur1.
Turizm va madaniy meros vazirligining 2022 yilga qadar bo’lgan davr
mobaynida amalga oshiril gan ishlar bo’yicha matbuot anjumanidagi hiso botiga
ko’ra, shu davrga qadar Respublika bo’ylab jami 3384 ta mehmonxona faoliyat
olib borayotgan bo’lib, ularning 133 tasi yangi qurilgan, 1946tasi hostel, 210 tasi
yangi ko’rinishga keltirilgan mehm onxonalardan iborat. Bundan tashqari turizm
indus triyasi infratuzilmasini yanada yaxshilash maqsadida 1747 ta turistik yo’l
ko’rsatkichlari o’rnatilgan. Aholi gavjum joylarda turistlarga yengillik yaratish
uchun yurtimiz bo’ylab jami 1502 ta sanitariya gigiyena shoxobchalari qurib
topshirilgan. 5
Bundan tashqari Vazirlar Mahkamasining topshirig’iga asosan, 2022 2023 -
yillar davomida “Sanitariya inqilobi” loyihasining amalga oshirili shi soha
rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. So’nggi yillarda O’zbekistonda turizm
sohasiga bo’lgan e’tibor yanada ortishi ushbu sohada qabul qilinayotgan qaror va
farmonlarda ham o’z aksini topmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 6 apreldagi “Turizm, sport
va madaniy meros sohalarida davlat boshqaruvi tizimini yanada tako millashtirish
chora tadbirlari to’g’risida”gi PF 6199 sonli Farmoni va 2021 yil 6 apreldagi “Turizm
va sport vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ 5054 sonli qarori
mazmunan yurtimizda turizm industriyasining yanada rivojlantirish uchun maqbul
sharoitlar yaratish uchun zamin yaratdi. Unga ko’ra, sohada faoliyat yuritishni
maqsad qilgan yosh tadbirkorlarga davlat hisobidan maqsadli grant lar ajratish,
O’zbekistonga charter reyslarni tashkil etishda kuzatilayotgan xarajatlarning
ma’lum qis mini davlat tomonidan qoplab berish, turistlar oqimini kengaytirish
4
O’zbekiston Respublikasiga turistik maqsadlarga kelgan va ketgan shaxslar.25.01.2021.www.stat.uz
5
Ekologicheskiy vestnik. J. Toshkent, № 6, 2007

21uchun mehmonxonalar tizimida ham qator yengilliklar berish, turizm sohasida
ishlayotgan xodimlar faoliyati samaradorligini oshirish uchun moddiy
rag’batlantirish masalalari sohadagi muhim jihat sifatida qaralmoqda.
1- Jadval
O’zbekistonda turistik resurslarga bo’lgan talab va undan foydalanish.
Resurslar Mahalliy
sayohatchilar
talabi Xorijiy
sayohatchilar
ning talabi Resurs
salohiyati Foydalanish
darajasi
Rekreasiya va
ekologik
turizm resurslari past yuqori o’rta past
Madaniy va
etnografik
turizm resurslari o’rta yuqori yuqori past
Tarixiy, me’moriy va
arxeologik tanishuv
resurslari o’rta yuqori yuqori o’rta
Diniy turizm resurslari yuqori o’rta yuqori o’rta
Ekzotik muhit va har
xil sarguzasht
resurslari past o’rta o’rta past
Servis sifati past yuqori past past
Turizm infratuzilmasini shakllantirish va uni rivojlantirishga qaratilgan
harakatlar bugungi kunda o’z samarasini ko’rsatmoqda. O’zbekistonning yirik
turistik imkoniyatlaridan foydalanish borasida olib borilayotgan izlanishlar,
rivojlangan mamlakat lar tajribasidan foydalanishga qaratilgan hara katlar,
yangidan yangi turizm sohalarini yo’lga qo’yilayotganligi fikrimizning yaqqol
isboti bo’la oladi. Dunyo hamjamiyatining ekologik turizmga bo’lgan alohida
e’tibori bu sohaning O’zbekistonda ham rivojlantirish strategiyalarini ishlab

22chiqishga bo’lgan intilishini kuchaytirishga sabab bo’ldi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2022 yil 30 apreldagi “Ichki turizm xizmatlarini diversifi katsiya
qilishga oid qo‘shimcha chora tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ 232 sonli Qaroriga binoan
Oila va xotin qizlar davlat qo’mitasi hamda Tibbiy ijti moiy xizmatlarni
rivojlantirish agentligi O’zbekiston bo’ylab ekologik turizmni rivojlantirish
bo’yicha turli turistik paketlarni shakllantirishda faol ishtirok etib kelmoqda.
1- rasm O`zbekiston Ekoturizm Resurslari
4. Ekoturizm rivojlangan xorijiy davlat tajribasi
2022-yilning 30-oktyabridan 4-noyabr kuniga qadar “Taraqqiyot strategiyasi”
markazi rahbari Eldor Tulyakov boshchiligidagi markaz ekspertlari ilg or xorijiyʻ
tajriba, xususan, Yevropa davlatlarining tadqiqot markazlari tajribasini o rganish,
ʻ
yetakchi “aql markazlari” bilan hamkorlik aloqalarini o rnatish maqsadida
ʻ
Shvetsiyada bo lib turibdi.
ʻ
Tashrif asnosida O zbekiston va mintaqamizdagi jarayonlarga qiziqish
ʻ
bildirayotgan siyosatchilar, parlament a zolari, diplomatik korpus va biznes
ʼ

23vakillari hamda ilmiy-tadqiqot institutlari va tahlil muassasalari tadqiqotchi-
ekspertlari bilan qator uchrashuvlar o tkazish rejalashtirilgan.ʻ
Jumladan, 31-oktyabr kuni Markaz delegatsiyasi Shvetsiya poytaxti Stokgolm
shahrida “Global suv hamkorligi” (Global Water Partnership) tashkilotining bosh
ijrochi direktori Dario Soto-Abril bilan uchrashuv o tkazdi.
ʻ
Ushbu uchrashuv O zbekiston Respublikasining Shvetsiya Qirolligidagi
ʻ
elchixonasi hamda YEXHT O zbekistondagi vakolatxonasi ko magida tashkil
ʻ ʻ
etildi. Unda “Taraqqiyot strategiyasi” Markazi rahbari Eldor Tulyakov
O zbekistonda ekologiya, atrof-muhofazasi, tabiiy va suv resurslaridan samarali
ʻ
foydalanish va bu borada aholining xabardorligini oshirish bo yicha amalga
ʻ
oshirilayotgan islohotlarga batafsil to xtalib o tdi. Bunda, O zbekiston rahbari
ʻ ʻ ʻ
Shavkat Mirziyoyev va hukumat tomonidan ilgari surilayotgan taklif va g oyalar
ʻ
muhim rol o ynayotgani e tirof etildi.
ʻ ʼ
“Global suv hamkorligi” bosh ijrochi direktori Dario Soto-Abril suv
resurslaridan samarali foydalanishning ahamiyatiga to xtalib, bu jarayon ijtimoiy-
ʻ
iqtisodiy rivojlanishga bevosita bog liqligi, xususan, bunda tashkilot jahonning
ʻ
yetmishdan ortiq davlatlari bilan turli loyihalarni amalga oshirayotgani, shu bilan
birgalikda O zbekistondagi hamkorlar bilan ham loyihalarni yo lga qo yishni
ʻ ʻ ʻ
rejalashtirayotganini ta kidlab o tdi.
ʼ ʻ
O z o rnida, Dario Soto-Abril O zbekistonda atrof-muhit muhofazasi, suv, yer
ʻ ʻ ʻ
va boshqa resurslardan samarali foydalanish yo lida olib borilayotgan islohotlarga
ʻ
ijobiy baho berdi va to la qo llab-quvvatlashini qayd etdi. Xususan, u atrof-muhit
ʻ ʻ
muhofazasiga nafaqat davlat tashkilotlari, balki nodavlat tashikotlari, fuqarolik
jamiyati institutlari, jamoatchilikning, ular orqali aholining xabardorligini
oshirishga qaratilgan bir qator ishlar amalga oshirilayotganiga ham e tibor qaratdi.
ʼ
Undan tashqari, Dario Soto-Abril O zbekiston tomonidan olib borilayotgan
ʻ
faol pragmatik tashqi siyosat, ayniqsa suv resurslaridan samarali foydalanishni
mintaqaviy darajada ilgari surayotgan tashabbuslari, transchegaraviy

24hamkorlikning rivojlanayotgani, suvdan samarali foydalanish bo yicha davlatlarʻ
o rtasida o zaro hamjihatlik rivoj topayotganini alohida e tirof etdi.
ʻ ʻ ʼ
Ta kidlash joizki, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish, suv
ʼ
resurslaridan oqilona foydalanish BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlari ham
to la aks etgan va O zbekiston ham dunyoning boshqa mamlakatlari qatorida
ʻ ʻ
barqaror, keng qamrovli va izchil iqtisodiy o sish, ijtimoiy integratsiya hamda
ʻ
atrof-muhitni muhofaza qilish, shuningdek sayyorada tinchlik hamda xavfsizlikni
ta minlashga ko maklashish majburiyatini olgan.
ʼ ʻ
Uchrashuv so nggida “Global suv hamkorligi” tashkiloti hamda “Taraqqiyot
ʻ
strategiyasi” markazi hamkorligida ekologiya, atrof-muhit, tabiiy va suv
resurslaridan samarali foydalanish bo yicha qo shma loyihalarni amalga oshirish,
ʻ ʻ
shu bilan birgalikda mazkur sohada faoliyat yuritayotgan davlat tashkilotlari,
nodavlat tashkilotlar, fuqarolik jamiyati institutlari hamda xususiy sektor uchun
malaka va ko nikmalarini oshirish bo yicha turli treninglar tashkil etishga kelishib
ʻ ʻ
olindi, deb xabar beradi “Taraqqiyot strategiyasi” markazi Axborot xizmati.
Sayyohlarni Shvetsariyaning rang-barang landshafti, shuningdek, Alp
tog lari
ʻ iqlimi va landshaftlaridan foydalanadigan mavjud faoliyat turlari, xususan,
chang i va alpinizm jalb qiladi.
ʻ
2016-yil holatiga ko ra, turizm
ʻ Shvetsariya yalpi ichki
mahsulotining taxminan 2,6 foizini (16,8 milliard CHF) tashkil etgan.
Turizm Shvetsariyada XIX asr boshlarida britaniyalik alpinistlarning Bern
Alp tog larining asosiy cho qqilariga chiqishlari bilan boshlangan (Jungfrau 1811,
ʻ ʻ
Finsteraarhorn 1812). Londonda Alp tog lari klubi
ʻ 1857-yilda tashkil etilgan. Alp
tog lari iqlimi XIX—XX asr boshlarida turizmning yana bir muhim tarmog i
ʻ ʻ
bo lgan: masalan Davos, Graubunden.
ʻ Britaniyalik alpinistlar Bern Alp
tog larining alpinizmda o rni muhimligini ta kidlaydilar. Shu tufayli Bern
ʻ ʻ ʼ
Oberlendi qadimdan ayniqsa sayyohlik maskani sifatida tanilgan. Meiringenning
Reyxenbax sharsharasi ser Artur Konan Doylning Sherlok Xolmsning (1893)
xayoliy o limi joyi sifatida shuhrat qozongan.
ʻ Shvetsariyada birinchi tashkil etilgan

25sayyohlik bayramlari XIX asrda Tomas Kuk va Lunn Travel kompaniyalari
tomonidan tashkil qilingan. Shvetsariyadagi turizm XX asrgacha faqat boylar
uchun bo lgan.ʻ
Turizmning rasmiy statistikasi 1852-yildan boshlab rejalashtirilgan edi, lekin
faqat 1934-yildan boshlab amalga oshirildi va 2003-yilgacha davom etdi. 2004-
yildan beri Federal Statistika idorasi o z statistik ma lumotlarini to xtatdi. Ammo
ʻ ʼ ʻ
har yili „Shvetsariya turizmi raqamlari“ ni nashr etishda Shvetsariya turizmi bilan
hamkorlik qiladi. 2011-yilda jami 4967 ta mehmonxona ro yxatga olingan bo lib,
ʻ ʻ
ular 128.000 ta xonada jami 240.000 o rinni taklif etadi. Bu sig im 41,7 foizga
ʻ ʻ
ko paygan (2005-yildagi 39,7 foizga nisbatan). Jami 38,8
ʻ million sayyoh kamida
bir kecha tunab qoladi. Mehmonxonalarning 14 foizi Grisonsda, 12 foizi Vale va
Sharqiy Shvetsariyada, 11 foizi Markaziy Shveysariyada va 9 foizi Bern
Oberlendda joylashgan. Turistik aholi soniga nisbatan („turizm intensivligi“,
turizmning mahalliy iqtisod uchun nisbiy ahamiyatini ko rsatuvchi ko rsatkich)
ʻ ʻ
Shvetsariyadagi o rtacha 1,3 bilan solishtirganda Grisons (8,3) va Bern-Oberlend
ʻ
(5,3) mehmonxonalari eng kattasi bo lgan. Mehmonxonaga tashrif
ʻ
buyuruvchilarning 56,4 foizini chet eldan kelgan sayyohlar tashkil etadi (millatiga
ko ra: 16,5
ʻ % Germaniya , 6,3 % Buyuk Britaniya , 4,8 % AQSh , 3,6 % Fransiya ,
3,0 % Italiya fuqarolari).
Turizm bilan bog liq bo lgan umumiy moliyaviy hajm, shu jumladan
ʻ ʻ
transport, 35,5 milliard CHF (2010-yil holatiga ko ra) ni tashkil etadi. Ammo
ʻ
buning bir qismi yoqilg i solig i va avtomobil yo llari vinetkalarini sotishdan
ʻ ʻ ʻ
tushadi. Turizmdan olingan umumiy qo shilgan qiymat 14,9 mlrdni tashkil etadi.
ʻ
Turizm butun mamlakat bo ylab jami 144 838 ta to liq vaqtli ekvivalent ish
ʻ ʻ
o rinlarini ta minlagan. Turistik turar joyning umumiy moliyaviy hajmi
ʻ ʼ
5,19 milliard CHFni tashkil etadi va mehmonxonada ovqatlanish qo shimcha
ʻ
5,19 milliarddan iborat. 14,9 milliard yalpi qo shilgan
ʻ
qiymat Shvetsariyaning 2010-yildagi 550,57 milliard CHF nominal YaIMning 2,9
foizini tashkil qiladi.

26Shvetsariyaning eng ko p tashrif buyuradigan sayyohlik joylari birinchiʻ
bo lib, Reyn sharsharasi, ikkinchidan, Berne Bear ko rgazmasi (ikkalasiga ham
ʻ ʻ
kirish to lovsiz) va uchinchisi 1,8
ʻ milliondan ortiq ovozlar bilan: Bazel hayvonot
bog i.
ʻ
5. O'zbekistonda ekoturistik turpaketlarni targ'ib qilish istiqbollari
Ayni damda dunyo miqiyosida, turizm sohasida rivojlanib kelayotgan turlari
ichida ekologik turizm dunyo boylab ommalashib borayotgan yo‘nalishlardan
biridir. Xalqaro maqomdagi tashkilot va muassasalarning ma‘lumotiga ko‘ra,
ko‘pgina turizm turlari yiliga o‘rtacha 5 foizga ortib borayotgan bo‘lsa, ekoturizm
yiliga o‘rtacha 20-30 foizga ko‘payib bormoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “O‘zbekiston
Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta‘minlash chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi 2016-yil 2- dekabrdagi PF-4861-sonli Farmoni mamlakatimizda
turizmni rivojlantirishda tub burilishni, yangi bosqichning zaminini, turizmda
istiqbolli islohotlarning sharoitlarini yaratdi. Mazkur farmonda:
“Mamlakatda turizmni jadal rivojlantirish, mavjud ulkan turizm
salohiyatidan yanada to‘liq va samarali foydalanish, an‘anaviy madaniy-tarixiy
turizm bilan birgalikda turizmning boshqa salohiyatli turlarini -ekologik turizmni
ichki, kirish va chigish turizmini kompleks rivojlantirishning milliy va hududiy
dasturlarini ishlab chigish va amalga oshirish” belgilangan.
Bu farmon mamlakatimizda turizmning barcha turlarini bir tekis
rivojlantirish masalalarini tatbiq qilishga, turizmni hududiy va mintagaviy
rivojlantirish uchun asosiy dastur bo‘lib xizmat qiladi. Shu nuqtai nazardan va
Farmonda ekologik turizmni rivojlantirish alohida ta‘kidlanganligi ham, ekologik
turizmni jadal rivoilantirishning jiddiy muammolarini aniqlashimiz va bu
muammolarning yechimlarini ishlab chiqishning ilmiy-amaliy asoslashni
kuchaytirishning vaqti keldi.

27G‘arb va Sharqning O‘zbekistonga bo‘lgan qiziqishi aql bovar qilmaydigan
darajada ortib bormoqda, albatta bunga sabab bizning yurtda bo‘lib o‘tayotgan
progressiv xarakatlar strategiyasidir. O‘zbekistonda ekologik turizmiga bo‘lgan
ahamiyat unchalar ham ko‘p bo‘lmasada, turizmning bu turi ko‘pchilikni bizdagi
urf-odatlar va turmush tarziga befarq qoldirmaydi.
Ekologik turizm - turizmning eng jozibali yo‘nalishlaridan biridir.
Ekoturizm tushunchasi bizning kundalik hayotimizga nisbatan yaqinda kirib keldi.
Bu dam olishning o‘ziga xos turi bo‘lib, unda sayyohlar yovvoyi tabiat joylariga
boradilar, o‘zining asl ko‘rinishida qolishga muvaffaq bo‘lgan hududlar bo‘ylab
sayohat qiladilar, tabiiy yodgorliklarni ziyorat qiladilar va hokazo. Ekologik
turistning asosiy maqsadi tabiiy jarayonlarga jiddiy aralashmaslik va ularga zarar
yetkazmaslik bilan birga atrof-muhitni bilish, u bilan iloji boricha yaqinroq
birlashishdir.
Ekoturlarni tashkil etish quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
Ekoturlarni tashkil qiluvchi tashkilotlar tabiat va mahalliy atrof-muhitni
muhofaza qilishga ko‘maklashishlari shart.
Barcha sayohatlar, ekskursiyalar va boshqa tadbirlar tabiatga, mahalliy
aholining urf-odatlari va an‘analariga ta’sir qilmasligi kerak kerak.
Atrof-muhitga salbiy ta ‘sirni minimallashtirish kerak.
Ekoturistning maqsadi, eng avvalo, ekologik ong va tarbiya bo‘lishi zarur.
Mahalliy aholini ekologik turizm faoliyatiga jalb etish majburiydir. Bu
ularga qo‘shimcha daromad keltirish va tabiatni muhofaza qilish uchun ekologik
rag‘batni yaratishga qaratilgan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida keyingi yillarda ekologik
turizmning ommaviyligi sezilarli darajada oshdi. Zero, tabiatning o‘zi
O‘zbekistonni to‘rt fasl ila siylagan, go‘zal tabiatimiz o‘zining yil bo‘yi husn
taratib turadigan cheksiz tog‘lar, cho‘llar va shirin, mazali mevalarni ato etgan.
Aslida har bir fasl O‘zbekistonda o‘z hukmronligiga ega va esda qoladigan
taa‘ssurotlar qoldiradigan go‘zal maskan, bunga misol tariqasida - bahorda asal

28gullarining hidi va xushbo‘yligini so‘z bilan ta‘riflab bo‘lmaydi, qishda qor va
ayoz bo‘lishi, yoz esa shirin tarvuz va qovun hidi ila tasavvurni boyitishi, oltin kuz
esa barcha peyzajlardan go‘zalroqligi bilan ajralib turadi. Albatta, bularning
barchasi sayyohlarni o‘ziga tortadi va ularning ko‘pchiligi jonajon O‘zbekistonga
mehr bilan qaraydi.
Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston ham boy tabiiy resurslar, betakror o‘simlik va
hayvonot olamiga ega. Ushbu salohiyatni asrash va ko‘paytirish maqsadida
ko‘plab milliy dastur va loyihalar hayotga tatbiq etilmoqda. Mamlakatimizda
ekoturizmning rivojlanishi nafaqat tabiatni muhofaza qilish, ekoturistlarni ona
tabiatimizga jalb etish, balki iqtisodiy sharoitni yaxshilash, aholini ish bilan
ta’minlashda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi.
Yurtimizda ekoturizmning yo‘nalishidan biri bo‘lgan qishloq turizmi ham
rivojlanmoqda. Qishloqlarda ko‘plab mehmon uylari tashkil qilindi. Bu o‘z
navbatida qishloq aholisining turmush tarzini yaxshilashga, sayyohlarni mehmon
uylarida joylashishiga yordam beradi. Ekoturizm va uning rivojlanishi nafaqat
hududning ijtimoiy-iqtisodiy sharoitiga bog‘liq bo‘libgina qolmasdan balki shu
hududning tabiiy sharoitiga, unda ekoturistik obyektlarning mavjudligiga va
ularning geografik o‘rniga ham bog‘liqdir. Chunki tabiiy sharoit xususiyatlari
hududning ekoturistik imkoniyatlarini va uning qaysi turlarini rivojlantirish
mumkinligini aniqlashga imkon beradi.
O‘zbekistonga turistlarni jalb qiluvchi asosiy omil bu uning maftunkor
tabiatidir, uning xilma- xilligidir. Sababi O‘zbekiston iqlimi, ob havosi yil
davomida dam olish va ekoturizmni rivojlantirish uchun qulayligi bilan ajralib
turadi. Jumladan, geografik o‘rni qulay, tabiiy sharoiti va ekoturistik imkoniyatlari
xilma-xil bo‘lgan, sanoat rivojlangan va aholi zich yashaydigan Toshkent
viloyatida ekoturlarga talab yuqori. Misol uchun, Bo‘stonliq tumani o‘zining
ekoturistik salohiyati bilan ajralib turadi. Eng muhimi, hududda turizmning
ayniqsa, ekoturizmning barcha yo‘nalishlarini rivojlantirish imkoniyati mavjud

29Barchamizga ma‘lum, Orol dengizi yo‘qolib borayotgan dengiz sifatida
tanilgan. Bu mamlakatimiz va butun dunyoning eng katta ekologik muammosidir.
Ekologik muammolarga qaramay, bu hududning tabiati haqiqatan ham noyobdir.
Qoraqalpog‘iston bo‘ylab sayohat qilib, nafaqat ajoyib tabiat manzaralarini
ko‘rish, balki qadimiy va o‘rta asr yodgorliklari xarobalari bilan tanishish mumkin,
chunki bu hudud o‘ziga xos “arxeologik qo‘riqxona” hisoblanadi.
Ekoturistik yonalish sifatida Buxorodan 42 km uzoqlikda joylashgan
“Jayron ekomarkazi”ga tashrif buyurish turislarning joni-dilidir. Mazkazga tashrif
buyuruvchilar temir to‘siqlarda (volyerda) saqlanuvchi hayvonlar bilan tanishish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shuningdek, ekoyo‘laklar bo‘ylab hududning o‘simlik
dunyosi, manzarasini bilan tanishadi.
Aydar-Arnasoy ko‘llar tizimi ham ekoturizmni rivojlantirishda alohida
e‘tiborga loyiqdir. Sharqiy Arnasoy, Tuzkon, Aydarko l ko llarini o z ichiga oladi.ʻ ʻ ʻ
2019 - yilda dunyo miqyosida o‘tqazilgan tahlil natijasida, 107-da davlat
ekoturizm bo‘yicha o‘z mamlakatida eng yaxshi sharoitlar yaratilishi boyicha
saralangan. Ularning ichida birinchilikni Finlandiya sazovor bo‘lgan, bunga sabab
mamlakatni 73 % foizi yashil zonadan va ormonlardan tashkil topgani, bu yerda 39
dan ko‘p milliy bog‘lar barpo etilganligidir. Mamlakatning “ekologik tozaligi”ning
asosiy mezonlari milliy bog‘larning soni, biologik xilma-xillik, tabiatni asrash
bo‘yicha davlatning sa‘y-harakatlari, Qizil kitobga kiritilgan o‘simlik va hayvonot
dunyosi vakillarining yo‘q bo ‘lib ketish xavfi edi.
Biz nafaqat muhim ahamiyatga ega bo‘lgan resurs salohiyati, shuningdek,
ekoturizmni barqaror rivojlantirish bo‘yicha xalqaro tavsiyalar asosida ekoturizmni
rejalashtirish, tartibga solish, qo‘llab-quvvatlash, rag‘batlantirish va monitoring
qilish bo‘yicha faol siyosat olib borish bo‘yicha mamlakatlar tajribasini ko‘rib
chiqdik, balki bu tajriba ekoturizmni rivojlantirish uchun zamin yaratishi, butun
turizm industriyasini barqarorlikning yuqori standartlariga ko‘tarishni ta‘minlashga
intilayotgan har qanday hudud va mamlakatlar uchun qiziqarli va foydali bo‘lishi
mumkinligini o‘rgandik.

30Har bir mamlakatda ekoturizmni rivojlantirishning asosi noyob tabiiy
resurslar va alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar, bioxilma-xillik,
YUNESKOning Butunjahon merosi ro yxatiga kiritilgan tabiiy obyektlardir.ʻ
Tadqiqotchilarning hisob-kitoblariga ko‘ra, dunyodagi qo‘riqlanadigan hududlar
har yili sakkiz milliarddan ortiq sayyohlarni qabul qiladi. Bunday davlatlar
qatoriga tabbiy boyliklarga ega va birinchi 10 talikka kiritilgan davlatlararo
indeksga raqobatdosh mamlakatlar va davlatlar kiritiladi, shu yo‘l bilan o‘z
davlatiga bo‘lgan qiziqishni va davlat iqtisodiyotidagi o‘rni oshib boradi. Ekologik
turizm rivojida tabiiy boyliklar, mamlakatdagi yashil zonalar, o‘rmonlarning
ko‘pligi, flora va faunaning qay darajada rivoji katta ahamiyatga ega.
Tabiat quchog’iga sayyohat qilishni tashkillashtirish to’g’risida fikr
yuritganda, ko’pincha “ekoturizm” atamasi tilga olinadi. Aslida ekoturizm, bir
tomondan, turistik bozorda jadal o’sib kelayotgan tarmoq, ikkinchi tomondan esa
insoning tabiatga ijobiy ta’siriga asoslangan tizim. Qolaversa, u turizm
infratuzilmasining ajralmas qismi bo’lib, faqat g’oyagina emas, balki, umumiy
turizmning aniq turi, hisoblanadi. Uning atrof-muhitga ta’siri turlicha (salbiy,
neytral va ijobiy) bo’lishi mumkin. “Ekoturizm” qo’riqxona hududlari va tabiiy
bog’larning zamonaviy ish yuritish faoliyatida keng qo’llanilmoqda. Bu sayyohat
turining dunyo miqyosida jadal o’sishiga sabab faqat atrof-muhitning ahvoli
yomonlashishigina emas, balki, hordiq chiqariladigan mashhur joylar–tog’
bag’ridagi kurortlar, suvi iliq dengizlarning qirg’oqlari, tekisliklar va o’rmonzorlar
borgan sari ko’proq o’zlashtirilayotganligi hamdir. “Ekoturizm” atamasi o’rniga
ko’pincha boshqa atamalar, ya’ni, “tabiiy turizm”, “barqaror turizm”, “yashil
turizm”, “mas’uliyatli turizm” va “hayriya turizmi” kabi atamalar ham ishlatiladi.
Ba’zi unsurlari bir xil bo’lsa ham, Ular aslida bir-birining sinonimi hisoblanmaydi
va biri ikkinchisining o’rnini egallamaydi. Ekoturizm - tabiiy turizm (tabiatga
sayyohat) ning bir turi.
U tabiiy turizmning ba’zi bo’laklarini, masalan, sarguzashtli turizm–otda sayr
qilish yoki kemada suzish kabilarni o’z ichiga olishi mumkin. Ekoturizmning

31quyidagi ta’rifi ko’proq ishlatiladi: “Ekoturizm” tabiiy turizm bo’lib, tabiat
muhitini hosil qilish va tushinishni o’z ichiga oladi. Uning menejmenti shunday
amalga oshiriladiki, natijada bu faoliyat ekologik, ijtimoiy va madaniy jihatdan
barqaror bo’lib, “tabiiy muhit” madaniy tarkiblarni, “ekologik barqarorlik”
mahalliy aholi uchun tegishlicha daromadni va foydalanilayotgan resurslarning
uzoq muddatli muhofaza qilinishini o’z ichiga oladi. Ekoturizm 9 turizmning
boshqa turlari kabi ekologik barqaror bo’lishi, sayyohlarga zavq-shavq baxsh etishi
va mahalliy aholiga daromad keltirishi lozim. Bundan tashqari, tabiiy va madaniy
muhitga “mos tushishi” kerak. “Mos tushishi” degan so’zlarning ma’nosi shuki, bu
faoliyatning uslubi, hajmi va xili landshaftning ko’lami va xarakteriga, mahalliy
aholining urf-odatlariga to’g’ri kelishi zarur.
Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi ta’rifiga ko’ra, “ekologik turizm yoki
ekoturizm tabiat muhitiga nisbatan mas’uliyat bilan sayohat qilishga, hududlarni
tabiatiga ziyon yetkazmagan holda o’rganish hamda betakror, go’zal joylaridan
zavq olish maqsadida tabiatni muhofaza qilishga ko’maklashadi, atrofmuhitga
“yumshoq” ta’sir etadi, mahalliy aholining ijtimoiy-iqtisodiy sharoitini
faollashtiradi va shu faoliyatdan ularning imtiyozlar olishini ta’minlaydi” Turizm
jamiyati esa “ekoturizmni tabiiy hududlarga mas’uliyat bilan sayohat qilish
natijasida tabiatni muhofaza etishni ta’minlaydi va mahalliy xalqning turmush
darajasini yaxshilaydi”, deb hisoblaydi. “Ekologik turizm” tushunchasining
alomatlaridan iloji boricha ko’prog’ini chuqurroq tushunish uchun I.Zorin va
V.Kvartalnov o’zaro bog’langan “ekotizim”, “ekologiya”, “ekologik sayyohat
etikasi” kabi tushunchalar tizimini taklif qilishadi. Ayniqsa, oxirgi tushuncha
ahamiyatga molik. Uni jonli tabiatga, borilayotgan landshaftlarga, u yerda
yashovchi kishilarga nisbatan hurmat kodeksi, deb sharhlanadi. Qozog’istonlik
yana bir mutaxassis R.Xabiraxmonovning ta’kidlashicha, “ekoturizm alohida soha
bo’lishi, uning rivojlanishi uchun esa alohida ko’riladigan hududlar va obyektlar,
aynan qo’riqxonalar, milliy va tabiiy bog’lar, tabiat yodgorliklari, tarixiy-memorial
bog’lar bo’lishi lozim”. J.Aliyeva ham ekoturizm o’z rivojida alohida

32qo’riqlanadigan hudud resurslariga tayanishi lozim, deb hisoblaydi. Uning fikricha,
“ekoturizm” noyob va yo’qolib borayotgan hayvonlar, o’simliklar, ekotizimlar va
tabiiy komplekslarni muhofaza qilishni; inson salomatligini ruhan va jismonan
tiklashni; ekologik bilim va tarbiyani o’z ichiga oladi.
XULOSA
O‘zbekistonning ekoturistik resurslari va ularga turpaketlar yaratish,
mamlakatning turizm sohasini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Bu
jarayonda ekologik xavfsizlikni ta’minlash, turizm turlarini diversifikatsiya qilish,
mahalliy aholini rivojlantirish va tabiatni asrashga qaratilgan strategiyalarni ishlab
chiqish zarur. Ekoturizmga qaratilgan yondashuv, O‘zbekistonning global turizm
bozorida raqobatbardoshligini oshirishga va ekologik barqarorlikni ta’minlashga
yordam beradi.
1. Tabiiy resurslarni himoya qilishga yo‘naltirish
Milliy bog‘lar va qo‘riqxonalarning turistik salohiyatini oshirish, ular atrofida
ekologik mehmonxonalar va dam olish zonalari tashkil qilish.
Tabiiy landshaftlar, suv resurslari va biologik xilma-xillikni asrab-avaylash
bo‘yicha maxsus qoidalar joriy etish.
Ekoturistik faoliyatni muvofiqlashtirish uchun maxsus davlat yoki nodavlat
tashkilot tuzish.
2. Mahalliy jamoalarni jalb qilish

33Mahalliy aholini ekoturizmni rivojlantirish bo‘yicha tadbirkorlik faoliyatiga
jalb qilish, masalan, qishloq turizmini targ‘ib qilish.
Mahalliy hunarmandchilik mahsulotlari va oshxonasini turistik yo‘nalishlar
orqali ommalashtirish.
3. Barqaror infratuzilmani yaratish
Ekologik zarar yetkazmaydigan transport vositalaridan (velosiped,
elektrotransport) foydalanish.
Piyoda yurish va velosiped yo‘laklarini tashkil etish, sayyohlar uchun maxsus
ekologik yo‘riqnomalar ishlab chiqish.
4. Ta'lim va xabardorlikni oshirish
Ekoturizm va atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha ta'lim dasturlarini
yo‘lga qo‘yish.
Sayyohlar va mahalliy aholi o‘rtasida ekologik madaniyatni targ‘ib qilish
uchun seminarlar va treninglar tashkil qilish.
5. Raqamlashtirish va marketing strategiyalari
Ekoturizmni targ‘ib qilish uchun ijtimoiy tarmoqlar va zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish.
Virtual turlar va onlayn platformalar orqali ekoturistik yo‘nalishlarni tanitish.
6. Ekologik tadbirlar tashkil qilish
Daraxt ekish kampaniyalari, atrof-muhitni tozalash aksiyalari va tabiatni
muhofaza qilishga oid tadbirlar o‘tkazish.
Sayohatlar davomida atrof-muhitga zarar yetkazmaslik qoidalarini targ‘ib
qilish.
7. Xalqaro tajribadan foydalanish
Shvetsiya, Norvegiya va Kosta-Rika tajribasidan kelib chiqib, "barqaror
turizm sertifikati" tizimini joriy etish.
Xalqaro hamkorlik orqali yangi texnologiyalar va tajribalarni mahalliy
sharoitga moslashtirish.
Misol uchun:

34Shvetsiyaning "Naturens Bästa" modeli asosida O‘zbekistonda milliy bog‘lar
atrofida ekologik mehmonxona va dam olish maskanlarini tashkil etish barqaror
rivojlanish uchun muhim qadam bo‘lishi mumkin. Bunday yondashuv nafaqat
tabiatni muhofaza qiladi, balki mahalliy iqtisodiyotga ham ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
Bu g‘oyalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish orqali ekoturizmni yanada
rivojlantirishga erishish mumkin.
Ekoturistik marshrutlar ishlab chiqishda dastlabki talab marshrutdagi
jozibadorlik, turistlarning diqqatini tortadigan va qiziqtiradigan turistik obhektlar
hisoblanadi. Marshrut ishlab chiqilgandan keyin ham ushbu tur haqida imkon
darajasida rangli bukletlar ishlab chiqishga ehtibor beriladi. Aslida ham har qanday
turning jozibadorligi, qiziqarli ekanligi haqida ana shu bukletlar dastlabki turizm
bozoriga chiqariladigan reklama mashuloti ham hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasiнинг “Turizm, sport va madaniy meros sohalarida
davlat boshqaruvi tizim ini yanada takomillashtirish chora tadbirlari
to’g’risida” gi PF-6199- farmoni. 2021 yil 6- aprel. // www.lex.uz .
2. O’zbekiston Respublikasiga turistik maqsadlarga kelgan va ketgan
shaxslar.25.01.2021.www.stat.uz
3. Ro’ziyev Sh. “O‘zbekistonda tarixiy-madaniy turizmni rivojlantirishning
tashkiliyiqtisodiy mexanizmini indikativ boshqarish metodikasi” J. Экономика
и финансы . https://cyberleninka.ru/
4. “Ekoturizmning qishloq rivojlanishiga ta’siri” — Toshkent Davlat Iqtisodiyot
Universitetining ilmiy jurnali, 2021 yil.
5. Turizm sohasidagi qonunlar. www.Uzbekiston.travel

356. Turistik xizmatlar uchun xarajatlar. www. Kun.uz
7. “Barqaror turizm va ekoturizm” — A.S. Toshpulatov, Toshkent, 2020.
8. “Tabiiy resurslarni boshqarish va turizm” — Sh.S. Karimov, Toshkent, 2019.
9. Ekologicheskiy vestnik. J. Toshkent, № 6, 2007
10. I.S. Tuxliyev, va bashqalar Turizm asoslari. Darslik. -Toshkent, 2015

O’zbekistonning ekoturistik resurslari va ularga turpaket yaratish yo’llari

Sotib olish