O'zbekistonning tashqi siyosiy aloqalari (1991-2021) - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	60.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

80 Sotish

O'zbekistonning tashqi siyosiy aloqalari (1991-2021)

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH ................................................................................................................. 2-3
I BOB. O’ZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI BILAN
TASHQI SIYOSATIDA MINTAQAVIY HAMKORLIK
1.1 Markaziy Osiyo hamkorligi tashkilotining tashqi siyosatda tutgan o’rni ........ 4-9
1.2 Markaziy Osiyo mintaqasi O’zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy
ustuvor yo‘nalishi ………………………………………………………… 10-13
II BOB. TASHQI SIYOSATDA AQSH, XITOY VA ROSSIYA BILAN
ALOQALAR
2.1 Aqsh va Xitoy bilan integratsion aloqalar .................................................... 14-22
2.2 Rossiya bilan O’zbekistonning tashqi siyosatdagi faoliyati ......................... 23-30
XULOSA ................................................................................................................ 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ......................................................... 32-33
2

KIRISH
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi. Birinchi Prezidentimiz I. A.
Karimovning “Tarixga murojaat qilar ekanmiz, u xalq xotirasi ekanligini nazarda
tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan
xalqning kelajagi ham bo‘lmaydi” degan fikrlarni aytib o’tgan 1
. Biz tanlagan mavzu
ham bugunning dolzarb mavzusi hisoblanib, uni ilmiy nuqtai nazardan tadqiq etib,
manbalar, arxiv hujjatlari orqali xolislik bilan yaqindan o`rganib, fanga yangiliklar
kiritish, bugun va kelajak avlodni haqqoniy tarixdan boxabar etish mavzuning
dolzarbligini tashkil qiladi.
Bugungi kunda xalqaro maydonda globallashuv bilan bir qatorda
mintaqaviylashuv jarayoni ro’y bermoqda. Ma’lumki, mintaqaviylashuv muayyan
mintaqaning koordinatsiya (mintaqaviy hamkorlik) va subordinatsiya (integratsiya)
asosida yaqinlashuvini nazarda tutadi. Koordinatsiya o‘zaro mintaqaviy hamkorlik
asosida davlatlarning bir birlari bilan aloqalarni amalga oshirilishini nazarda tutsa,
subordinatsiya muayyan organning integratsiyaga a’zo bo‘lgan davlatlardan
yuqorida turishini anglatadi. Ta’kidlash joizki, xalqaro tajribada davlatlar
mintaqaviy integratsiyaga kirishishdan oldin mintaqaviy hamkorlik asosida o’zaro
munosabatlarini mustahkamlaganini kuzatish mumkin. Bu borada Yevropa Ittifoqi,
ASEAN (Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi), Arab Davlatlari Ligasi,
Afrika Ittifoqi kabi integratsion birlashmalarni misol qilib keltirish mumkin.
Tadqiqotning ob’ekti. O’zbekistonning mustaqillikdan keyingi tashqi
siyosiyaloqalarini o’rganish, xususan Markaziy Osiyo davlatlari bilan savdo-
iqtisodiy hamkorliklarini o’rganishdan iborat.
Tadqiqotning predmeti. BMT, Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti,
Yunesko kabi tashkilotlarda O’zbekistonning faoliyatini o’ragnish orqali tashqi
siyosatini tahlil qilish kurs ishining predmeti hisoblanadi.
Tadqiqotning maqsadi. Markaziy Osiyo davlatlari ham mustaqillikdan keyin
o’zlarining integratsion tuzilmalarini tuzishga uringanliklari, bunday tashkilotlarni
1
Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. Toshkent., “Sharq”., 1998.
3

o’zaro ishonch va bag’rikenglik tamoyillariga asoslanganini ko’rish mumkin.
Tadqiqotning vazifasi. Mintaqada tinchlik, barqarorlik va xavfsizlikka
tahdid soluvchi tashqi va ichki xatarlarning yoyilishiga yo’l qo‘ymaslik, ularning
oldini olish uchun Markaziy Osiyo mamlakatlarining sa’y-harakatlari, salohiyat va
imkoniyatlarini muvofiqlashtirish va birlashtirish, o’zaro hamjihatlikni
mustahkamlash.
Tadqiqotning usullari: tarixiylik, tizimlashtirish, qiyosiy,
muammoviyxronologik hamda fanlararo yondashuv kabi ilmiy tadqiqot usullari
hamda xolislik tamoyillaridan foydalanildi.
Tadqiqot mavzusi bo‘yicha adabiyotlar sharhi (tahlili). Qamariddin
Usmonov. O’zbekistom tarixi: milliy istiqlol davri, N.To’xliyev, Q.Haqberdiyev
“O’zbekiston iqtisodiyoti asoslari”, Bahodir Xalilov, Sayfiddin Jo’rayev. Markaziy
Osiyo hamkorligi tashkiloti kabi adabiyotlardan foydalanildi.
4

I BOB. O’ZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO DAVLATLARI BILAN
TASHQI SIYOSATIDA MINTAQAVIY HAMKORLIK
1.1 Markaziy Osiyo hamkorligi tashkilotining tashqi siyosatda tutgan o’rni
Bugungi kunda xalqaro maydonda globallashuv bilan bir qatorda
mintaqaviylashuv jarayoni ro’y bermoqda. Ma’lumki, mintaqaviylashuv muayyan
mintaqaning koordinatsiya (mintaqaviy hamkorlik) va subordinatsiya (integratsiya)
asosida yaqinlashuvini nazarda tutadi. Koordinatsiya o‘zaro mintaqaviy hamkorlik
asosida davlatlarning bir birlari bilan aloqalarni amalga oshirilishini nazarda tutsa,
subordinatsiya muayyan organning integratsiyaga a’zo bo‘lgan davlatlardan
yuqorida turishini anglatadi.
Ta’kidlash joizki, xalqaro tajribada davlatlar mintaqaviy integratsiyaga
kirishishdan oldin mintaqaviy hamkorlik asosida o’zaro munosabatlarini
mustahkamlaganini kuzatish mumkin. Bu borada Yevropa Ittifoqi, ASEAN (Janubi-
Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi), Arab Davlatlari Ligasi, Afrika Ittifoqi kabi
integratsion birlashmalarni misol qilib keltirish mumkin.
Markaziy Osiyo davlatlari ham mustaqillikdan keyin o’zlarining integratsion
tuzilmalarini tuzishga uringanliklari, bunday tashkilotlarni o’zaro ishonch va
bag’rikenglik tamoyillariga asoslanganini ko’rish mumkin. Markaziy Osiyo
davlatlari integratsiyasi haqida so’z borar ekan, bu borada O’zbekiston
Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning quyidagi fikrlari katta
amaliy ahamiyatga ega: “Mintaqada tinchlik, barqarorlik va xavfsizlikka tahdid
soluvchi tashqi va ichki xatarlarning yoyilishiga yo’l qo‘ymaslik, ularning oldini
olish uchun Markaziy Osiyo mamlakatlarining sa’y-harakatlari, salohiyat va
imkoniyatlarini muvofiqlashtirish va birlashtirish, o’zaro hamjihatlikni
mustahkamlash o’ta muhim ahamiyat kasb etadi” 2
.
Bu borada Markaziy Osiyo davlatlari quyidagicha integratsiya dinamikasini
o’z boshidan kechirganini kuzatish ahamiyatlidir.
O’zbekiston, Qozog’iston va Qirg‘iziston Respublikalari o’rtasida 1994-yil
2
Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. J. 9. –T.: O’zbekiston, 2001. – B. 89.
5

aprel oyida yagona iqtisodiy hududni barpo etish to’g’risidagi shartnomaning
imzolanishi mintaqada o’zaro hamkorlik va integratsion jarayonlarni rivojlantirish
borasida qo’yilgan dastlabki jiddiy qadamlar edi. Bu shartnomani imzolashdan
asosiy maqsad tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchining mintaqa bo’ylab erkin
harakatini ta’minlash, kelishilgan soliq, budjet, narx, bojxona va valyuta siyosatini
yuritishdan iborat edi 3
.
Shu yilning o’zida ushbu “uchlik” davlatlari Markaziy Osiyo iqtisodiy
hamdo’stligi tashkilotiga asos soldilar. Bu tashkilot doirasidagi masalalarni hal etish
uchun Davlatlararo Kengash, Bosh vazirlar, tashqi ishlar vazirlari, mudofaa vazirlari
kengashi, tashkilotning ishchi organi – Ijroiya qo’mita kabi institutsional tuzilmalar
tashkil etildi. Bundan tashqari a’zo davlatlarning ulushlari hisobiga Markaziy Osiyo
banki tashkil etildi.
Qozog’iston, O’zbekiston va Qirg‘iziston Respublikalari 1998-yil 17-martda
Sirdaryo havzasining suv-energatika resurslaridan foydalanish to’g’risidagi uzoq
muddatli shartnomani imzoladilar. Bir yildan so’ng bu shartnomaga Tojikiston ham
qo’shildi va 1998-yil 26-martda mazkur respublika ham yagona iqtisodiy hudud
to’g’risidagi shartnomaning to’laqonli a’zosiga aylandi. Markaziy Osiyo iqtisodiy
hamdo’stligi tashkilotiga a’zo davlatlar boshliqlari 1999-yilning iyun oyida
Bishkekda bojxona ittifoqini tuzish to’g’risidagi fikrlarni ilgari surdilar. Bir yildan
so’ng esa Dushanbe shahrida “Markaziy Osiyo iqtisodiy hamdo’stligining 2005-
yilgacha mo’ljallangan integratsion rivojlanish strategiyasi”ni tasdiqladilar. Ushbu
hujjatda iqtisodiy hamkorlikka a’zo davlatlar integratsiyalashuvi jarayoni har bir
davlatning hayotiy muhim manfaatlaridan kelib chiqadiga obyektiv jarayon ekanligi
alohida ta’kidlandi.
Markaziy Osiyo iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlarning 2001-yil
28-dekabrda Toshkentda bo’lib o’tgan uchrashuvi chog’ida mintaqaviy integratsiya
shakllari va mexanizmlarini takomillashtirish, mintaqada tinchlik va barqarorlikni
ta’minlash bo’yicha birgalikdagi harakatlarini muvofiqlashtirish maqsadida
3
Qamariddin Usmonov. O’zbekistom tarixi: milliy istiqlol davri. –T.: O’qituvchi, 2007. – B. 276.
6

Markaziy Osiyo iqtisodiy hamdo’stligini “Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti”ga
aylantirish to’g’risida qaror qabul qildilar. Almati shahrida 2002-yil 28-fevralda
bo‘lib o‘tgan uchrashuvda Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston va O’zbekiston
rahbarlari “Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti”ni tashkil qilish to’g’risidagi
shartnomani imzoladilar. Bu uchrashuv chog’ida tashkilot faoliyatini kuchaytirish
maqsadida O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov
tomonidan bu tashkilot doirasida qabul qilingan hujjatlarni qayta ko’rib chiqish va
ayni paytda harakatda bo’lmagan hujjatlarni bekor qilish taklifi ilgari surildi. Bu
davrga kelib tashkilot doirasida 243 ta hujjat imzolangan edi. Shunday qilib MOHT
keng ko’lamdagi masalalarni ko’rib chiqish imkoniyatiga ega bo’lgan mintaqaviy
integratsion tashkilotga aylandi. Buning isboti sifatida 2002-yilning 5-6-oktabr
kunlarida Dushanbeda bo’lib o’tgan MOHTga a’zo mamlakatlar rahbarlarining
uchrashuvini keltirishimiz mumkin. Uchrashuv chog’ida mintaqaviy integratsiya
masalalaridan tashqari, Afg’oniston bilan bog’liq muammolar ham ko’rib chiqildi.
Bu uchrashuv davomida Orol bo’yidagi ekologik holat chuqur o’rganib chiqildi
hamda “Orolni qutqarish xalqaro fondi” faoliyati tahlil qilindi 4
.
2005-yil 6-7-oktabr kunlari Sankt-Peterburg shahrida bo‘lib o’tgan Markaziy
Osiyo tashkiloti Davlat Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati rahbarlarining kengashida
o’tgan davrda qilingan ishlar sarhisob qilindi. Kengashda Markaziy Osiyo umumiy
bozorini barpo etish konsepsiyasi tasdiqlandi. MOHning bu galgi sammiti
Yevroosiyoda integratsiyalashuv jarayonidagi burilish nuqtasi bo’ldi.
O’zbekiston rahbarining tashabbusi bilan MOH va Yevroosiyo iqtisodiy
hamjamiyati negizida yangi YOIHni shakllantirishga qaror qilindi. Negaki, bu ikki
tashkilotning maqsad va vazifalari deyarli farq qilmas edi. Ikki tashkilotning
qo’shilishi natijasida yirik jo’g’rofiy makonda yanada faol yangi integratsiya uchun
keng yo’l ochildi. YOIH Rossiya, Belorus, Qozog’iston, Qirg’iziston va Tojikiston
o’rtasida 1995-yilda tuzilgan Bojxona ittifoqi negizida tashkil topgan edi.
YOIHning 2006-yil 24-25-yanvar kunlari Sankt-Peterburg shahrida bo’lib o‘tgan
4
N.To’xliyev, Q.Haqberdiyev “O’zbekiston iqtisodiyoti asoslari”. –T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi asoslari”
nashriyoti, 2006. – B. 87.
7

sammitida O’zbekiston unga a’zo bo’lib kirdi. Mazkur sammitda O‘zbekistonning
YOIHni ta’sis etish to’g’risidagi shartnomaga qo’shilishi to’g’risidagi protokol,
“YOIHni ta’sis etish to’g’risidagi shartnomaga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish
to’g’risida”gi qarorlar imzolandi. YOIH tashkiloti unga a’zo mamlakatlar o’rtasida
integratsiyani rivojlantirishga, yagona umumiy bozorning shakllanishiga, Bojxona
ittifoqiga, erkin savdo zonasining tashkil topishiga ko’maklashadi. Lekin
O’zbekiston iqtisodiy manfaatlariga zid bo’lganligi uchun Respublikamiz 2008-
yilda bu tashkilotdan chiqqan edi. Hozirda bu tashkilot Markaziy Osiyodan
faqatgina ikki davlat (Qozog’iston va Qirg’iziston) va Rossiya, Belorus, Armaniston
davlatlaridan iborat 5
.
O‘zbekistonning tashqi kursi 2005-yilning o‘rtalarida Andijondagi xalq
g‘alayonlarining bostirilishi natijasida mamlakat xalqaro yakkalanib qolganidan
keyin keskin o‘zgardi.
2012-yilda “O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosati konsepsiyasini
tasdiqlash to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilindi. Neytrallik
e lon qilindi.ʼ
O zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov 1992-yil sentyabrda BMT
ʻ
ning Bosh kotibiga murojaatnoma yo llab, xalqaro hamjamiyat e tiborini Tojikiston
ʻ ʼ
muammolariga qaratib bu muammolarni tinch yo l bilan hal etishga chaqirdi.
ʻ
Tojikistonda tinchlik jarayonining amalga oshishi va ahdlashuvlarning barcha
bosqichida O zbekiston rasmiy kuzatuvchi sifatida ishtirok etdi. 2000-yil 14—15
ʻ
iyunda I. A. Karimovning rasmiy tashrif bilan Dushanbe shahrida bo lishi, E.
ʻ
Rahmonovning Toshkentda bo lishi o zbek-tojik munosabatlarining yangi
ʻ ʻ
pog onaga ko tarilishidan dalolat edi. 1998-yil yozda O zbekistonda Tojikiston
ʻ ʻ ʻ
Respublikasining madaniyat kunlari bo lib o tdi. 1995-yil Toshkent shahrida
ʻ ʻ
Tojikiston Respublikasining, 2000-yil Dushanbe shahrida O zbekiston Respublikasi
ʻ
elchixonasi ochilib, ular davlatlararo siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ma naviy
ʼ
5
Bahodir Xalilov, Sayfiddin Jo’rayev. Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti. URL manzil:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Markaziy_Osiyo_hamkorligi_tashkiloti
8

aloqalarni muvofiqlashtirish yo lida xizmat qilmoqda. Keyingi vaqtda O zbekistonʻ ʻ
Respublikasi bilan Tojikistonning savdo-iqtisodiy aloqalari birmuncha rivojlandi.
O zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasida Tojikistonning ulushi
ʻ
2003-yilda 2002-yilga nisbatan 24,7% oshdi va 2,2% ni tashkil etdi.
O zbekiston — Turkmaniston diplomatik aloqalari 1993-yil 7-fevralda
ʻ
o rnatildi. O zbekiston Ashxobodda elchixonaga ega. Turkmaniston Toshkentda
ʻ ʻ
elchixonaga ega 6
.
Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti — davlatlararo mintaqaviy iqtisodiy
tashkilot. 1993-yil iyul oyida O zbekiston Respublikasi bilan Qozog iston
ʻ ʻ
Respublikasi o rtasida 1994—2000-yillarda iqtisodiy integratsiyani chuqurlashtirish
ʻ
to g risida bitim imzolandi. Integratsiya jarayonlariga sharoitlar yaratish
ʻ ʻ
maqsadlarida 1994-yil 10-yanvarda O zbekiston va Krzog iston o rtasida Yagona
ʻ ʻ ʻ
iqtisodiy makon tashkil etish to g risida Shart-noma tuzildi. Shartnomaga 1994-yil
ʻ ʻ
16-yanvarda Qirg iziston qo shildi. 1996-yil 23 avgustda Olmaota shahrida
ʻ ʻ
o tkazilgan Davlatlararo kengash majlisida Rossiya Federatsiyasi va Tojikiston
ʻ
Respublikasi kuzatuvchi (1998-yil 26-martdan a zo) sifatida tashkilotga qabul
ʼ
qilindi. 1998 i. 17-iyulda Cho lponota shahrida (Qirg iziston) Yagona iqtisodiy
ʻ ʻ
makonni tashkil etish to g risidagi shartnoma ishtirokchilari — Markaziy Osiyo
ʻ ʻ
davlatlarining mintaqaviy birlashmasi "Markaziy Osiyo iqtisodiy hamjamiyati"
nomini oldi.
1999-yildan davlatlararo kengashda Gruziya, Turkiya, Ukraina kuzatuvchi
maqomida ishtirok eta boshladi. Mintaqa mamlakatlarining yagona iqtisodiy
makonni shakllantirish, mintaqa xavfsizligi va barkarorligi masalalarida, mintaqa
mamlakatlarining o zaro hamkorligini yanada chuqurlashtirish, integratsion
ʻ
jarayonlarni, siyosiy, savdo-iqtisodiy, ijtimoiymadaniy va boshqa sohalarda o zaro
ʻ
manfaatli hamkorlikni rivojlantirishning muhimligini hisobga olgan holda
O zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov tomonidan hamjamiyat faoliyati
ʻ
6
Markaziy Osiyo – O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo’nalishi. URL manzil: http://uza.uz/uz/politics/markaziy-
osiyo-o‘zbekiston-tashqi-siyosatining-asosiy-ustuvovor yo‘nalishi-11-08-2017
9

doirasini kengaytirish va uni "Markaziy Osiyo hamkorligi" tashkiloti deb atash
taklif etildi va bu taklif Qozog iston, Qirg iziston, Tojikiston, O zbekistonʻ ʻ ʻ
Respublikalari davlat boshliklarining Toshkent bayonotida (2001 i. 28 dekabr) o z
ʻ
ifodasini topdi. Davlat boshliklarining Olmaota uchrashuvida (2002-yil 28-fevral)
"Markaziy Osiyo hamkorligi" (MOH) tashkilotini tuzish haqida Shartnoma
imzolandi. Milliy muvofiklashtiruvchilar instituta tashkil etildi.
MOHni tashkil etishning asosiy maqsadlari: qatnashuvchi mamlakatlarning
manfaatlarini hisobga olgan holda suv-energetika resurslaridan va suv xo jaligi
ʻ
ob yektlaridan ratsional foydalanish; transport tizimining umummintaqaviy
ʼ
infratuzilmasini barpo etish (qarang Yevropa—Osiyo transport yo lagi); ishlab
ʻ
chiqarish kooperatsiyasi va savdo-iqtisodiy hamkorligini har tomonlama
rivojlantirish; gumanitar sohada va ekologik muammolarni hal etishda o zaro
ʻ
hamkorlik; mintaqa xavfsizligini mustahkamlashda hamkorlikni kuchaytirish.
2002-yilda MOH davlat boshliklarining 4-marta uchrashuvi bo lib o tdi
ʻ ʻ
(Olmaota — 28-fevral; Oqtov — 6—7-iyul; Dushanba — 5—6 oktabr; Ostona —
27 dekabr).
2002-yil 18-noyabrda Toshkentda MOH tashkiloti mamlakatlari parlamentlari
a zolarining davlatlar qonunchilik bazalarini yaqinlashtirishga qaratilgan
ʼ
uchrashuvi, 2002-yil 28—29-noyabrda MOH tashkilotiga a zo davlatlar ishbilarmon
ʼ
doiralari va tadbirkorlarning Markaziy Osiyo hamkorligi — iqtisodiy integratsiya
jarayonlarini chuqurlashtirish mavzuida biznes forumi o tkazildi. MOH tashkiloti
ʻ
doirasida Markaziy Osiyo hamkorlik va taraqqiyot banki tashkil etilgan 7
.
7
Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of uzbekistan's initiatives in central Asia. Asian
Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 324-328.
10

1.2 Markaziy Osiyo mintaqasi O’zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining
asosiy stuvor yo‘nalishi
Markaziy Osiyo davlatlari mustaqillikka erishgandan keyin o’zaro
integratsion birlashma tuzishga urinib ko’rdilar. Bunday inegratsion
birlashmalarning o’zaro tenglik va tolerantlik tamoyillarga asoslangan bo‘lishiga
qaramasdan kutilganidek samara bermadi. Bu bir necha sabablar oqibatida tadrijiy
o’sishga erisha olmasdan qoldi:
Birinchidan, mintaqa davlatlari integratsion birlashma tuzishni dinamikasini
juda ham tezlashtirib yubordilar. Ular jahon tajribasida sinalgan avval koordinatsiya,
keyin esa subordinatsiya usulidan foydalanmadilar. Masalan, Yevropa Ittifoqi yarim
asr davomida erishgan yutuqlarga Markaziy Osiyo davlatlari 10-15 yilda erishishga
urindilar.
Ikkinchidan, mustaqillikdan keyin deyarli bir xil salohiyatga, bir xil
imkoniyatga ega bo‘lgan mintaqa davlatlari keyingi davr mobaynida turli xil
rivojlanish yo’llarini boshlaridan kechirdilar. Masalan, Qozog’iston xalqaro
yordamlar va kreditlar evaziga juda tez rivojlanish yo’lini tanlab, mintaqada
iqtisodiy ko’rsatkichlar bo’yicha boshqa davlatlardan ancha ilgarilab ketdi.
O’zbekiston iqtisodiy rivojlanishning tadrijiy yo’lini tanladi va bosqichma bosqich
rivojlanib bordi. Tojikistondagi barqarorlikka esa fuqarolar urushi to’g’anoq bo’lgan
bo’lsa, Qirg’iziston “demokratik o’zgarishlar” ta’siriga tushib qoldi. Turkmaniston
esa integratsion jarayonlarga umuman qo’shilmadi va neytrallik yo’lini tanladi. Shu
jihatdan bu davlatlar manfaatlari mutanosiblik xarakteriga ega bo’lmadi va oqibatda
inetgratsiya jarayoni to’xtab qoldi 8
.
Oxirgi bir necha yillar mobaynida mintaqa davlatlari yana qaytadan o’zaro
hamkorlikka kirishishni boshlab yubordilar. Bu borada O’zbekiston
Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbuskor bo’lmoqda.
Sh.Mirziyoyev hali Prezident etib saylanmasdan oldin, ya’ni 2016-yil 8-sentabrda
8
Sayfullaev, D. (2016). Parliamentary Diplomacy In Making Of Foreign Policy. The Advance Science Journal of
International Relations, 1(1), 52-54. p
11

Oliy Majlis palatalarini qo‘shma yig’ilishida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentini
vaqtincha bajaruvchi lavozimga kirishar ekan, Markaziy Osiyo haqida quyidagicha
fikr bildirgan edi: “Mamlakatimizning milliy manfaatlarni ta’minlashda muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo mintaqasi O’zbekiston tashqi siyosiy
faoliyatining asosiy ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi. Biz o‘zimizning yaqin
qo’shnilarmiz Turkmaniston, Qozog’iston, Tojikiston va Qirg’iziston bilan ochiq,
do‘stona va pragmatik siyosat olib borishga sodiq qolamiz” 9
.
Shu jihatdan olib qaraganda, O’zbekiston rahbari o’tgan yillar mobaynida
barcha Markaziy Osiyo davlatlariga davlat tashrifi bilan tashrif buyurdi va
mintaqada o’ziga xos muhit yaralishiga sababchi bo‘ldi. Shu boisdan mamlakatimiz
tashabbus bilan 2017-yil 11-avgust kuni Toshkentda bo‘lib o’tgan “Markaziy Osiyo
— O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi” mavzuidagi xalqaro
konferensiyada mintaqaviy ahamiyatga molik eng muhim masalalar yuzasidan
O’zbekiston va unga qo‘shni davlatlarning zamonaviy mintaqaviy siyosati, nuqtai
nazar hamda yondashuvlarining turli qirralari batafsil muhokama etildi.
Xalqaro miqyosda o’tkazilgan bu yirik anjuman O’zbekiston Respublikasi
Tashqi ishlar vazirligi tomonidan Xalqaro munosabatlar axborot-tahlil markazi,
BMT Taraqqiyot dasturining mamlakatimizdagi vakolatxonasi hamda Yevropada
xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (YXHT) loyihalari koordinatori ofisi bilan
hamkorlikda tashkil etildi. Qayd etish lozimki, aynan shu anjuman keyinroq
Samarqandda yirik xalqaro konferesiya o’tkazilishiga sabab bo’ldi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan 2017-yilning 10-11-
noyabr kunlari Samarqand shahrida bo’lib o’tgan “Markaziy Osiyo: yagona tarix va
umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik”
mavzuidagi xalqaro konferensiya hamda 2018- yilning 15-mart kuni Ostona
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining birinchi maslahat uchrashuvi bo’lib o’tdi.
Aynan shu uchrashuvlarning keyingi yillarda ham davom etdi va davlatlarining
mintaqaviy hamkorligining rivojlanib borishiga asos bo’ldi, deyish mumkin.
9
Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yoʼlimizni qatʼiyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T.1 –T.:
O‘zbekiston, 2018 – B. 17.
12

Markaziy Osiyo davlatlari hamkorligidagi keyingi muhim qadam 2018
yilning 15-martida Qozog’iston poytaxti Ostona shahrida bo’lib o’tgan Markaziy
Osiyo davlatlari rahbarlarining birinchi maslahat uchrashuvi bo’ldi, deyish mumkin.
Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning Samarqanddagi tashabbusiga ko’ra joriy etilgan
bunday uchrashuv N.Nazarboyevning taklifiga ko’ra Qozog’istonda bo’lib o’tdi.
Ta’kidlash joizki, bu uchrashuvda quyidagi asosiy vazifalarni hal etish
Markaziy Osiyo hamkorligining ustuvor yo’nalishlari sifatida mamlakatimiz
tomonidan taklif etildi:
Birinchidan, Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash
sohasida samarali mintaqaviy hamkorlikni kengaytirish uchun yangi zaxira va
amaliy mexanizmlarni izlash;
Ikkinchidan, savdo-iqtisodiy, innovatsiya, investitsiya, transport-
kommunikatsiya, bankmoliya, suv-energetika va madaniy-gumanitar sohalardagi
sheriklik bo’yicha aniq dasturlar — “yo’l xaritalari”ni ishlab chiqish;
Uchinchidan, eng dolzarb xalqaro va mintaqaviy masalalar bo’yicha keng fikr
almashish, ular bo’yicha umumiy pozitsiyani kelishib olish hamda uni keyin BMT,
MDH, SHHT va boshqa xalqaro tashkilotlar doirasida ilgari surish 10
.
Markaziy Osiyo davlatlari o’zaro mintaqaviy hamkorlik va integratsiyani
amalga oshirishning o’ziga xos yo’lidan bordilar. Bu o’ziga xoslik mustaqillikdan
keyinoq Markaziy Osiyo davlatlari koordinatsiya yo’lini to’liq bosib o’tmasdan
subordinatsiya holatiga o’tib ketishida namoyon bo’ldi. Oqibatda yana bir necha
omillar bilan bog’liq holda o’zaro integratsiya jarayonlari to’xtab qoldi. Bugungi
kunda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning tashqi
siyosatdagi tashabbuslari, ayniqsa, O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor
yo’nalishi sifatida qayd etishi natijasida Markaziy Osiyo davlatlari hamkorligida
yangi bosqich boshlandi. Bu bosqich har qanday subordinatsiyadan holi bo’lgan,
faqatgina o’zaro hamkorlik va koordinatsiyaga asoslanuvchi jarayonlarni qamrab
olmoqda. Shu o’rinda bir biriga turtki bo’lgan yirik anjumanlarning o’tkazilganligi
10
Madaminova, D. I. (2021). Uzbekistan as a leading initiator in central Asia. ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 1045- 1049. p
13

yanada dolzarb ahamiyatga ega. Masalan, mamlakatimiz tashabbus bilan 2017-yil
11-avgust kuni Toshkentda bo’lib o’tgan “Markaziy Osiyo — O’zbekiston tashqi
siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi” mavzuidagi xalqaro konferensiya 2017-
yilning 10-11-noyabr kunlari Samarqand shahrida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va
umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik”
mavzuidagi xalqaro konferensiya o’tkazilishiga bu esa, o’z navbatida, 2018-yilning
15-mart kuni Ostona Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining birinchi maslahat
uchrashuvining tashkillanishiga sabab bo’ldi. Keyingi bosqichda bunday
uchrashuvlarning har yili o’tkazilib turilishi hamda mintaqadagi muammolarni hal
etish orqali ishonchli mintaqaviy hamkorlikning mustahkamlanib borishiga sabab
bo’lmoqda.
14

II BOB. TASHQI SIYOSATDA AQSH, XITOY VA ROSSIYA BILAN
ALOQALAR
2.1 Aqsh va Xitoy bilan integratsion aloqalar
AQSh va boshqa G arb davlatlari bu voqealarni mustaqil tergov qilishni talabʻ
qilib, O zbekiston hukumatini qo zg olonni bostirishda beg araz kuch ishlatganlikda
ʻ ʻ ʻ ʻ
ayblab keldi. Yevropa Ittifoqi va AQSh Kongressi O‘zbekistonga qarshi sanksiyalar
kiritdi. 2005-yil 23-noyabrda BMT Bosh Assambleyasi O‘zbekistonni Andijon
voqealari ishtirokchilariga nisbatan ta’qib qilinayotganini qoralovchi rezolyutsiya
qabul qildi. BMT rezolyutsiyasida u ommaviy hibsga olishlardan xavotir bildirdi va
haddan tashqari shafqatsizlik ko rsatgan yuzlab odamlarning o limiga hukumat
ʻ ʻ
qo shinlarini aybladi. Rezolyutsiyaning qabul qilinishi AQSh tashabbusi bilan
ʻ
chiqqan. Unga 73 davlat ovoz berdi, 58 davlat betaraf qoldi. Ozarbayjon,
Belorussiya, Qozog‘iston, Tojikiston, Turkmaniston va Rossiya qarshi ovoz berdi.
Biroq, 2009-yil oktyabr oyida embargo va boshqa cheklovlar bekor qilindi 11
.
1992-yildan buyon AQSh va O zbekiston o rtasida yaqin munosabatlar
ʻ ʻ
rivojlanib, chegara va mintaqaviy xavfsizlik dasturi, iqtisodiy aloqalar, siyosiy va
fuqarolik jamiyati masalalari, O zbekiston xalqiga ingliz tilini o rgatish kabi
ʻ ʻ
sohalarda hamkorlik yo lga qo yilgan. O zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida
ʻ ʻ ʻ
barqarorlik, farovonlik va xavfsizlikni ta minlashda Qo shma Shtatlarning muhim
ʼ ʻ
hamkori hisoblanadi va Qo shma Shtatlar ushbu maqsadlarga erishish uchun
ʻ
O zbekistonga xavfsizlik sohasida yordam ko rsatadi. Mintaqaviy tahdidlarga
ʻ ʻ
quyidagilar kiradi: giyohvand moddalar savdosi, odam savdosi, terrorizm va
ekstremizm. O‘zbekiston NATOning Afg‘onistondagi tinchlikparvar kuchlari
uchun, birinchi navbatda, foydalanish uchun elektr energiyasi va temir yo‘l
infratuzilmasini ta’minlash orqali asosiy hamkor hisoblanadi.
2001-yil 11-sentabrdagi teraktlardan so‘ng va Qo‘shma Shtatlar shafeligida
“global aksilterror koalitsiyasi” tuzilganidan so‘ng, O‘zbekiston 2001-yildan buyon
11
Sayfullaev, D. B. (2020). CONCEPTUAL BASIS OF THE MODERN WEST AND EAST DIPLOMACY STUDY. Journal of
Legal, Ethical and Regulatory Issues, 23(2), 1-10. p
15

AQShni terrorizmga qarshi kampaniyasida qo‘llab-quvvatladi va o‘z hududini
AQSh va NATO qo shinlari, O zbekiston va G arb o rtasidagi munosabatlarʻ ʻ ʻ ʻ
iliqlashdi. Mamlakat rahbari Islom Karimov AQShga bir necha bor tashrif buyurdi.
O‘zbekiston Qo‘shma Shtatlarning strategik hamkori hisoblanib, ularning katta
moliyaviy yordamidan bahramand bo‘ldi.
O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov Andijon voqealaridan keyin birinchi
bo‘lib Xitoyga tashrif buyurgan prezident bo‘ldi. 25-may kuni XXR raisi Xu
Szintao va Karimov o‘rtasida do‘stlik va hamkorlik munosabatlari to‘g‘risidagi
shartnoma imzolandi. G‘arbning bosimi fonida Xitoy rahbariyati O‘zbekiston
Prezidenti tarafini oldi. Karimov “Jenmin Jibao” gazetasiga bergan intervyusida
Andijon voqealariga xorijdan yo‘naltirilgan va moliyalashtirilganini ta’kidlagan:
“Jinoyatchilar va ularning orqasida turgan kuchlar nafaqat O zbekistonda, balki
ʻ
butun Markaziy Osiyoda vaziyatni beqarorlashtirishni maqsad qilgan”. Xitoy Tashqi
ishlar vazirligi matbuot kotibi Kun Tsyuan Pekin “O zbekiston rasmiylarining
ʻ
terrorizm, separatizm va diniy ekstremizmga qarshi kurashdagi sa y-harakatlarini”
ʼ
qo llab-quvvatlashini tasdiqladi.
ʻ
Karimovning 2005-yil 25-mayda Xitoyga tashrifi chog ida Xitoy Xalq
ʻ
Respublikasi Raisi Xu Szintao O zbekiston hukumatiga yagona Xitoy tamoyiliga
ʻ
sodiqligi va Xitoy xalqini vatanni birlashtirish yo lidagi intilishlarini qo llab-
ʻ ʻ
quvvatlagani uchun minnatdorlik bildirdi: “O‘zbekiston bundan keyin ham “yagona
Xitoy” tamoyiliga qat’iy amal qiladi”, – dedi, Karimov bunga javoban Xitoyni
O‘zbekistonning haqiqiy do‘sti va do‘stona qo‘shnisi, deb atadi. Mustaqillikka
erishganidan buyon uning mamlakati Xitoy bilan doimo yaqin hamkorlik qilib
kelganini ta’kidladi. Xu Szintao Xitoy o‘zbek xalqi tanlagan taraqqiyot yo‘lini
hurmat qilishini ta’kidladi 12
.
“O‘zbekiston tomoni Xitoyning xalqaro munosabatlardagi roli ortib
borayotganini yuksak qadrlaydi”, – dedi Karimov.
AQSh—O zbekiston munosabatlari, bir nechta hukumatlararo shartnoma va
ʻ
12
САЙФУЛЛАЕВ , Д . Б . (2017). ДИПЛОМАТИЧЕСКИЕ И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ ИНДИИ И УЗБЕКИСТАНА В
ИСТОРИЧЕСКОЙ ПЕРСПЕКТИВЕ. Восток. Афро-Азиатские общества: история и современность, (1), 142-148 c
16

bitim asosida tartibga solib turiladi. AQSh—O zbekiston munosabatlari asta-sekinʻ
rivojlanib, AQShning 11-sentabr 2001-yilda Afg onistonga hujumlaridan so ng, ikki
ʻ ʻ
davlat o rtasidagi munosabatlar yaxshilanishi eng yuqori cho qqiga ko tarildi. 2003-
ʻ ʻ ʻ
2005-yillarda sobiq Sovet respublikalari hisoblangan Gruziya, Ukraina va
Qirg izistonda „rangli inqilob“ dan beri munosabatlar sezilarli darajada
ʻ
yomonlashdi va O zbekiston hukumati AQSh va fuqarolik jamiyati, siyosiy
ʻ
islohotlar va inson huquqlari sohasidagi boshqa nodavlat tashkilotlar ta sirini
ʼ
cheklashga harakat qildi.
O zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Islom Karimovning 1996-
ʻ
yil iyunida AQShga qilgan tashrifi ikki mamlakat o rtasidagi munosabatlarni yanada
ʻ
rivojlantirishga ko maklashgan muhim voqea bo ldi. Tashrif chog ida ikki
ʻ ʻ ʻ
tomonlama hujjatlar majmui imzolandi. Buxori viloyatidagi gaz konlarini
o zlashtirish loyihasini mablag bilan ta minlash, surkov materiallari ishlab
ʻ ʻ ʼ
chiqaruvchi qo shma korxona barpo etish, qishloq xo jaligi korxonalariga lizing
ʻ ʻ
xizmati ko rsatuvchi qo shma korxona tashkil qilish to g risidagi bayonnomalar,
ʻ ʻ ʻ ʻ
O zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat (TIF) Milliy banki bilan AQSh
ʻ
Savdo va taraqqiyot agentligi o rtasida Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish
ʻ
birlashmasida birgalikda aviatexnika ishlab chiqarish loyihasining texnik-iqtisodiy
asoslamasini tayyorlash uchun Amerika tomonidan grant ajratish to g risidagi bitim,
ʻ ʻ
O zbekiston TIF Milliy banki bilan „Bank of America“ o rtasida hamkorlik
ʻ ʻ
to g risidagi memorandum, O zbekiston Respublikasi Davlat geologiya va mineral
ʻ ʻ ʻ
resurelar qo mitasi bilan „Nyumont-Mayning“ kompaniyasi o rtasida hamjihatlik
ʻ ʻ
to g risidagi memorandum, O zbekiston Respublikasi Davlat geol. va mineral
ʻ ʻ ʻ
resurelar qo mitasi bilan „Nyumont-Mayning“ va „Mitsui“ korporatsiyalari o rtasida
ʻ ʻ
„Qizilolmasoy“ va „Ko chbuloq“ ruda konlarini birgalikda o zlashtirish
ʻ ʻ
to g risidagi bitim shular jumlasidandir
ʻ ʻ 13
.
1999-yilda O zbekiston bilan AQSh o rtasidagi tovar aylanmasi 282 mln.
ʻ ʻ
AQSh dollarini tashkil etdi. O zbekiston AQShdan bug doy, xalq iste mol mollari,
ʻ ʻ ʼ
13
Ravshanov, F. R., & Azimov, H. Y. (2021). Danger and Security: History and Present. Internatonal Journal of
Multicultural and Multireligious Understanding, 8(4), 280-285 p
17

asbob-uskunalar sotib oladi. Eksport asosan paxta tolasidan iborat. AQShdagi turli
firma va kompaniyalarning O zbekiston bilan muvaffaqiyatli hamkorligi,ʻ
delegatsiyalar almashuvi ikki davlat o rtasidagi munosabatlarni mustahkamlashga
ʻ
imkon beradi.
O zbekistonda bir qancha O zbekiston—Amerika qo shma loyihalarini
ʻ ʻ ʻ
amalga oshirishga kirishildi. Ular orasida eng yiriklari „Nyumont-Mayning“
kompaniyasi tomonidan Zarafshon shahrida oltin ruda konidan foydalanish,
„International Telset, Inc.“ kompaniyasi tomonidan Toshkent shahrida kabel
televideniyesi tarmogini yaratish va boshqarish loyihalaridir.
Amerikaning firma va kompaniyalaridan „Barents grupp“ kimyo sanoati
sohasida, „Kellog“ Ko qdumaloq koni uchun kompressor st-yasi qurish, „AIG“,
ʻ
„Emsi-Ay“ turli sohalarda o zbekistonlik sheriklari bilan muvaffaqiyatli hamkorlik
ʻ
qilmoqda.
„Zarafshon Newmount“ O zbekiston—Amerika qo shma korxonasi Qizilqum
ʻ ʻ
cho lida qisqa muddatda zamonaviy korxona barpo etdi.
ʻ
MDH mamlakatlaridagi katta loyihalarni ro yobga chiqaruvchi Amerika
ʻ
firmalarining tadqiqotlarini mablag bilan ta minlovchi AQShning yirik nohukumat
ʻ ʼ
tashkiloti — Savdo va taraqqiyot agentligi oltin qazib chiqaruvchi modulli yangi
zavod loyihasining texnik-iqtisodiy asoslamasini mablag bilan ta minlash uchun
ʻ ʼ
Navoiy kon-metallurgiya kombinatiga grant ajratishga qaror qildi 14
.
O zbekiston — Amerika hamkorligiga xususiy biznes namoyandalari ham
ʻ
salmoqli hissa qo shdi. Jumladan 1997-yilda Amerikaning „Keys interneyshnl“
ʻ
kompaniyasi yordamida Toshkent traktor zavodi qayta qurilib, shu firmaning
zamonaviy traktorlarini ishlab chiqarish yo lga qo yildi. „Boeing“ kompaniyasi esa
ʻ ʻ
o zaro manfaatli shartlar (lizing) asosida yo lovchi tashiydigan samolyotlar yetkazib
ʻ ʻ
berdi. „Boeing“ qulayligi jihatidan ham, uchish xavfsizligi jihatidan ham
Rossiyaning shu toifadagi samolyotlaridan katta farq qiladi.
Dunyodagi eng kuchli kompyuter kompaniyasi IBM esa O zbekiston bank
ʻ
14
Yevroosiyo Iqtisodiy hamjamiyati. URL manzil: http://uza.uz/uz/politics/yevroazes/-09- 02-2014
18

tizimini kompyuterlash sohasida katta amaliy yordam berdi. Amerikaning IREX,
ACCELS, Soros jamg armasi kabi muassasalari esa AQSh va Yevropaning ilmiyʻ
markazlarida O zbekiston uchun mutaxassislar taiyerlashga oid dasturlarni amalga
ʻ
oshirmoqda.
O tish davrining qiyinchiliklarini bartaraf etishda AQSh hukumati va xayriya
ʻ
jamg armalari insonparvarlik yordami berib, O zbekistonga bolalar va davolash
ʻ ʻ
muassasalari uchun doridarmon, tibbiyot asbob-uskunalari, kiyimkechak, oziq-ovqat
mahsulotlari yuborib turibdi. 1997-yil noyabrda AQSh prezidenti rafiqasi Hillary
clintonning O zbekistonga tashrifi ikki mamlakat o rtasidagi samarali aloqalarni
ʻ ʻ
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo ldi.
ʻ
1997-yil 9-11-iyunda O zbekiston—Amerika qo shma komissiyasining
ʻ ʻ
tuzilishi AQSh bilan O zbekiston o rtasidagi munosabatlarning yanada
ʻ ʻ
mustahkamlanib va rivojlanib borayotganligini ko rsatdi. Qo shma komissiya
ʻ ʻ
mintaqaviy siyosiy muammolarni o z ichiga olgan o zaro manfaatli masalalar,
ʻ ʻ
O zbekistonning siyosiy va iqtisodiy islohotlardagi siljishi, harbiy sohada hamkorlik
ʻ
qilish hamda O zbekistonda xorijiy investitsiyalar uchun sharoitlarni muhokama
ʻ
etadi. 1998-yil 26-27-fevral Vashington shahrida qo shma komissiyaning birinchi,
ʻ
1999-yil 24-25-may Toshkent shahrida ikkinchi majlisi bo lib o tdi
ʻ ʻ 15
.
Bugungi kunda O‘zbekiston va AQSh o‘rtasida mustahkam shartnomaviy-
huquqiy baza, jumladan, turli xarakterdagi 100 dan ortiq hujjatlar mavjud. Siyosiy
muloqotni mustahkamlash, xususan, mintaqaviy xavfsizlik, terrorizm va uyushgan
jinoyatchilikka qarshi kurashish kabi sohalardagi hamkorlikni chuqurlashtirish
yuzasidan tashqi ishlar vazirliklari aro siyosiy maslahatlashuvlar muntazam o‘tkazib
kelinmoqda.
Ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlikning muhim yo‘nalishlaridan biri savdo-
iqtisodiy sheriklikdir. Tomonlar savdo-iqtisodiy aloqalarni doimiy ravishda
kengaytirishga intilib, iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga harakat qilmoqda.
O‘zaro savdo so‘nggi uch yil ichida o‘sib bormoqda. Misol uchun, O‘zbekistonning
15
Qamariddin Usmonov. O’zbekistom tarixi: milliy istiqlol davri. –T.: O’qituvchi, 2007. – B. 276.
19

AQSh bilan tovar ayirboshlash hajmi 2022 yil yakuni bo‘yicha 436,8 million
dollarni (eksport – 68,5 million dollar, import – 368,3 million dollar) tashkil etib,
2021 yilga (426,3 million dollar) va 2020 yilga (277 million dollar) nisbatan
oshganligini ko‘rsatmoqda.
AQSh davlat kotibi Entoni Blinken O‘zbekistonga ilk rasmiy tashrifini
amalga oshirdi. O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo
tadqiqotlar instituti yetakchi ilmiy xodimi Farrux Ermanov bu tashrifning ahamiyati
va ikki mamlakat o‘rtasidagi munosabatlarning holati haqida so‘z yuritdi.
28 fevral – 1 mart kunlari bo‘lib o‘tgan tashrif doirasida O‘zbekiston
prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Tomonlar ikki
tomonlama o‘zaro manfaatli hamkorlikning bugungi holati va istiqbollarini,
mintaqaviy va xalqaro ahamiyatga molik dolzarb masalalarni muhokama qildilar.
AQSh O‘zbekistonning G‘arbiy yarim shardagi asosiy va ishonchli
hamkorlaridan biridir. Ikki davlat o‘rtasidagi chuqur ildiz otgan munosabatlar
so‘nggi yillarda yangi bosqichga ko‘tarildi.
O‘zaro munosabatlar tarixi shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekiston mustaqilligini
birinchilar qatorida tan olgan Qo‘shma Shtatlar 30 yil davomida eng ishonchli
hamkorlardan biri bo‘lib qolmoqda. Ikki tomonlama munosabatlar mustahkam
poydevorda shakllangan va an’anaviy tarzda ishonchli xarakterga ega.
Ikki davlat o‘rtasida diplomatik aloqalar o‘rnatilganidan buyon o‘zaro
manfaatli hamkorlikni mustahkamlash borasida katta ishlar amalga oshirildi. Bunda
2002 yilda imzolangan O‘zbekiston bilan AQSh o‘rtasida strategik sheriklik va
hamkorlik asoslari to‘g‘risidagi deklaratsiya hal qiluvchi rol o‘ynadi 16
.
O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2018 yil 15-17 may kunlari
Qo‘shma Shtatlarga rasmiy tashrifi O‘zbekiston-AQSh sherikligi rivojiga kuchli
turtki bo‘ldi.
Bu AQSh yuqori martabali rahbarlari, biznes va akademik soha vakillari
tomonidan ko‘p qirrali va o‘zaro manfaatli ikki tomonlama hamkorlikni qayta
16
N.To’xliyev, Q.Haqberdiyev “O’zbekiston iqtisodiyoti asoslari”. –T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi asoslari”
nashriyoti, 2006. – B. 87.
20

faollashtirgan tarixiy voqea sifatida e’tirof etildi.
2020 yil noyabr oyida O‘zbekiston va AQSh har yili o‘tkaziladigan ikki
tomonlama maslahatlashuvlarni Strategik sheriklik muloqotiga aylantirishga qaror
qildi. Uning doirasida tomonlar siyosat, xavfsizlik, iqtisod va insoniy o‘lchovlar
bo‘yicha yaqin hamkorlikni rivojlantirmoqda 17
.
Ta’kidlash joizki, Qo‘shma Shtatlarning amaldagi ma’muriyati davrida
Toshkent va Vashington o‘zaro munosabatlarning ishonchga asoslangan xarakterini
yanada mustahkamlash va o‘zaro hamkorlikning barcha sohalarida strategik
sheriklikni yangi bosqichga olib chiqish uchun intiqlik bilan sa’y-harakatlarini
davom ettirmoqda.
Keyingi yillarda parlamentlararo aloqalar, xavfsizlik, huquqiy soha va
mudofaa vazirliklari orqali hamkorlik sezilarli darajada faollashdi. Ikki davlatning
yetakchi ekspertlari mazkur yo‘nalishlarda tajriba almashish, davlat organlari
o‘rtasidagi munosabatlarning tashkiliy-huquqiy masalalarini muhokama qilish
maqsadida bir necha bor uchrashgan. Bir so‘z bilan aytganda, davlatlar o‘rtasida
siyosiy o‘zaro ishonch o‘rnatilgan bo‘lib, bu boshqa sohalardagi sheriklik uchun
asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
Bugungi kunda O‘zbekiston va AQSh o‘rtasida mustahkam shartnomaviy-
huquqiy baza, jumladan, turli xarakterdagi 100 dan ortiq hujjatlar mavjud. Siyosiy
muloqotni mustahkamlash, xususan, mintaqaviy xavfsizlik, terrorizm va uyushgan
jinoyatchilikka qarshi kurashish kabi sohalardagi hamkorlikni chuqurlashtirish
yuzasidan tashqi ishlar vazirliklari aro siyosiy maslahatlashuvlar muntazam o‘tkazib
kelinmoqda.
Ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlikning muhim yo‘nalishlaridan biri savdo-
iqtisodiy sheriklikdir. Tomonlar savdo-iqtisodiy aloqalarni doimiy ravishda
kengaytirishga intilib, iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga harakat qilmoqda.
O‘zaro savdo so‘nggi uch yil ichida o‘sib bormoqda. Misol uchun, O‘zbekistonning
AQSh bilan tovar ayirboshlash hajmi 2022 yil yakuni bo‘yicha 436,8 million
17
Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of uzbekistan's initiatives in central Asia.
Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 10(3), 324-328.
21

dollarni (eksport – 68,5 million dollar, import – 368,3 million dollar) tashkil etib,
2021 yilga (426,3 million dollar) va 2020 yilga (277 million dollar) nisbatan
oshganligini ko‘rsatmoqda.
Shu bilan birga, tomonlar bugungi kunda O‘zbekistonda savdo-iqtisodiy
hamkorlik ko‘lamini sezilarli darajada oshirishi mumkin bo‘lgan ishbilarmonlik
tashabbuslari uchun keng imkoniyatlar mavjudligini hisobga olib, joriy yilda o‘zaro
tovar ayirboshlash hajmi sezilarli darajada oshishini kutmoqda.
Ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlashda madaniy-gumanitar
aloqalar katta ahamiyatga ega. Bu boradagi hamkorlik ham ikki mamlakat
xalqlarining diqqat markazida.
AQSh hukumati mamlakatda ta’lim sifatini oshirish, ta’lim bazasini
yaxshilash va o‘qituvchilarning kasbiy mahoratini mustahkamlash bo‘yicha amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarni olqishlaydi. Tomonlar ta’lim sohasida
qo‘shma loyihalarni amalga oshirishdan manfaatdor va ilm-fan sohasida
hamkorlikni yanada chuqurlashtirish tarafdori.
Sog‘liqni saqlash, atrof-muhitni muhofaza qilish, axborot texnologiyalari,
qishloq xo‘jaligi, seysmologiya va boshqalar istiqbolli yo‘nalishlar sifatida
belgilangan.
O‘zbekiston va AQSh o‘rtasidagi konstruktiv hamkorlik ham ko‘p tomonlama
formatda, xususan, global va mintaqaviy kun tartibidagi masalalar bo‘yicha BMT va
C5+1 doirasida amalga oshirilmoqda 18
.
Yuqoridagilarni sarhisob qiladigan bo‘lsak, ishonch bilan aytish mumkinki,
AQSh davlat kotibi Entoni Blinkenning O‘zbekistonga birinchi rasmiy tashrifi ikki
davlatning siyosiy muloqotni mustahkamlash, savdo-iqtisodiy hamkorlikni
kengaytirish va chuqurlashtirishga, sarmoyaviy, madaniy-gumanitar hamkorlikka
intilishini tasdiqlaydi.
Shubhasiz, uning natijalari ikki tomonlama munosabatlarni yanada
18
Sayfullaev, D. (2016). Parliamentary Diplomacy In Making Of Foreign Policy. The Advance Science Journal of
International Relations, 1(1), 52-54.
22

rivojlantirishda yangi ijobiy tendensiyalarni keltirib chiqaradi va hamkorlikning
yangi istiqbolli yo‘nalishlarini aniqlash imkonini beradi.
23

2.2 Rossiya bilan O’zbekistonning tashqi siyosatdagi faoliyati
2005-yilgi inqiroz davrida Rossiya dastlab O zbekiston rasmiylariningʻ
harakatlarini qo llab-quvvatladi va O zbekistonning xalqaro yakkalanishidan
ʻ ʻ
Markaziy Osiyoda o z mavqeini mustahkamlash uchun foydalandi. Rossiya
ʻ
hukumati O zbekiston so roviga ko ra 2005-yilning iyun oyida Ivanovo shahrida
ʻ ʻ ʻ
Andijon voqealarida ishtirok etganlikda ayblanib qidiruvda bo lgan bir guruh
ʻ
shaxslarni qo lga oldi. 2006-yilning avgustida Rossiya Bosh prokuraturasi xalqaro
ʻ
tashkilotlar ushbu shaxslarni siyosiy qochqinlar deb tan olganiga qaramay,
Rossiyadan siyosiy boshpana olishdan bosh tortgan 12 nafar O zbekiston fuqarosi
ʻ
va bir nafar Qirg iziston fuqarosini O zbekistonga ekstraditsiya qilish to g risidagi
ʻ ʻ ʻ ʻ
qarorini e lon qildi. O‘zbekiston prokuraturasi ularni “ekstremistik jinoiy
ʼ
hamjamiyatda ishtirok etish, ekstremistik faoliyatga ommaviy chaqiriqlar, terrorizm,
qo‘poruvchilik, qotillik, tartibsizliklar va o‘qotar qurol va o‘q-dorilarni noqonuniy
sotib olishda” aybladi. O‘zbekiston ularga “qiynoqqa, zo‘ravonlikka, boshqa
shafqatsiz yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala yoki jazoga duchor
bo‘lmaslik” va ularga nisbatan “o‘lim jazosi” qo‘llanilmasligini kafolatladi.
2005-yil 9-iyun kuni Rossiya Mudofaa vaziri Sergey Ivanov Bryusselda
bo lib o tgan Rossiya-NATO Kengashi yig ilishida “xalqaro islom terrorizmi”
ʻ ʻ ʻ
kuchlari Andijonda O zbekiston hukumatiga qarshilik ko rsatganini aytdi. U
ʻ ʻ
O‘zbekiston rasmiylari harakatlarining qonuniyligini xalqaro tergov o‘tkazishga
qarshi chiqdi. Ivanovning so zlariga ko ra, xalqaro tashkilotlar tartibsizlikni
ʻ ʻ
bostirish uchun rasmiylarning harakatlarini emas, balki uning o zi qanday
ʻ
sharoitlarda bo lganini tekshirishi kerak edi: “Bizda juda ishonchli ma lumotlar bor:
ʻ ʼ
Andijonda sodir bo lgan barcha voqealar Afg oniston hududidan ilhomlantirilgan.
ʻ ʻ
Islomiy tashkilotlarning qurollangan jangarilari guruhi, jumladan Tolibon ham uzoq
vaqtdan beri O zbekistonga bostirib kirishga hozirlik ko rmoqda... Oxir oqibat, bu
ʻ ʻ
strategik muhim mintaqada xalqaro terrorizm tahdidini to‘xtatish haqida
24

bormoqda” 19
.
Rossiya hukumati Andijon voqealarini tergov qilishni tartibsizliklarni
qo zg atuvchilar va “xalqaro terrorizm” o rtasidagi aloqalarni qidirishgaʻ ʻ ʻ
qisqartirishga chaqirdi. May oyi o‘rtalarida tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov
shunday degan edi: “O zbekistonda qurolli ekstremistlar guruhini kim va qanday
ʻ
maqsadda to plagani bo yicha eng chuqur tekshiruv o tkazish kerak”.
ʻ ʻ ʻ
O zbekiston o z navbatida GUUAM tashkilotidan chiqishini rasman e lon
ʻ ʻ ʼ
qildi, uning pozitsiyalari Rossiyaga qarshi bo lib bordi. O zbekiston o z navbatida
ʻ ʻ ʻ
GUUAM tashkilotidan chiqishini rasman e lon qildi, uning pozitsiyalari tobora
ʼ
Rossiyaga qarshi bo lib bordi, Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkilotiga a zo
ʻ ʼ
bo lish niyati borligini e lon qildi, 2005-yil 14-noyabrda Rossiya bilan ittifoqchilik
ʻ ʼ
shartnomasini imzoladi, Qarshida AQSh Harbiy-havo kuchlarining Xonobod bazasi
2001-yildan beri Afg onistondagi operatsiyalarni havodan qo llab-quvvatlash uchun
ʻ ʻ
foydalanilgan va 2006-yildan boshlab Rossiya qo shinlari foydalanishi uchun tayyor
ʻ
bo ldi.
ʻ
Islom Karimov 2005-yilning yozidan buyon ma lum bir davlatdagi
ʼ
qo zg olon yoki qo zg olonni bostirish uchun qo llanilishi mumkin bo lgan xalqaro
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tezkor harakat kuchlarini yaratish zarurligini tobora ko proq ta kidlab keldi. Aynan
ʻ ʼ
shu g‘oya 2005-yil oktabr oyida Rossiya va O‘zbekiston o‘rtasida imzolangan
ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi shartnomaga asos bo‘ldi.
20-asrning 90-yillaridan ikki mamlakat o rtasida teng huquqli aloqalar
ʻ
o rnatila boshladi. O zbekiston birinchi Prezidenti Islom Karimovning 1998, 2001
ʻ ʻ
va 2004-yillarda Rossiyaga qilgan tashriflari, Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning
2000 va 2003-yillarda O zbekistonda bo lgan vaqtida erishilgan bitimlar va
ʻ ʻ
imzolangan hujjatlar ikki mamlakat o rtasidagi iqtisodiy, ilmiy va madaniy
ʻ
hamkorlikda huquqiy asosni yaratdi.2003-yil O zbekiston bilan Rossiya o rtasida
ʻ ʻ
tovar ayirboshlash hajmi 1 mlrd. 149,1 mln. AQSH dollariga yetdi. O zR dan
ʻ
Rossiyaga paxta tolasi, yengil avtomobil, mevasabzavot mahsuloti va boshqa
19
Madaminova, D. I. (2021). Uzbekistan as a leading initiator in central Asia. ACADEMICIA: An International
Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 1045- 1049.
25

yuboriladi. Rossiyadan mexanik va elektr mashinauskuna, transport vositalari, qora
metall, plastmassa va undan tayyorlangan mahsulotlar, doridarmon, yog och, kimyoʻ
sanoati mahsulotlari va boshqa keltiriladi. Ikki mamlakat ishbilarmonlarining
hamkorligi tufayli O zbekiston Respublikasida 520 ta qo shma korxona barpo
ʻ ʻ
etilgan. Ular orasida Rossiya sarmoyasi 100 % bo lgan o nlab korxona bor. Ular
ʻ ʻ
oziq-ovqat, to qimachilik, yog ochni qayta ishlash, doridarmon ishlab chiqarish,
ʻ ʻ
mashinasozlik, qishloq xo jaligi mahsulotlarini qayta ishlash sohasida faoliyat
ʻ
yuritadi. Rossiyaning salkam 40 ta kompaniyasi, jumladan, „Aeroflot“, „Avtovaz“,
„Zarubejneftgaz“, „LUKoyl“, „Texmashimpeks“ va boshqa o z vakolatxonalariga
ʻ
ega. Rossiyada o zbek rezidentlari ishtirokida tashkil etilgan 167 korxona, shu
ʻ
jumladan, 72 qo shma korxona bor. O zbekiston – Rossiya munosabatlari sohasida,
ʻ ʻ
ayniqsa, aviasozliqda avvalgi kooperatsiya aloqalari sakdanib qolgan. Rossiyaning
„Gazprom“ aksiyadorlik jamiyatlari birlashmasi bilan „O zbekneftgaz“ milliy
ʻ
xolding kompaniyasi o rtasida strategik hamkorlik qilish to g risida hamda
ʻ ʻ ʻ
„O zbekneftgaz“ bilan „LUKoyl“ o rtasida mahsulotni taqsimlashga oid bayonnoma
ʻ ʻ
tayyorlash hakida imzolangan hujjatlar bu borada muhim voqea bo ldi. Moskva
ʻ
shahri va viloyati, Sankt-Peterburg, Yaroslavl viloyati, Boshqirdiston, Mordoviya,
Tatariston respublikalari, Sibir va Ural regionlarining ishbilarmon doiralaridan
O zbekiston Respublikasi ga delegatsiyalar kelib turadi, ular O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi xo jalik yurituvchi subyektlari bilan o zaro manfaatli shartnomalar
ʻ ʻ
tuzdi. . Ikki mamlakat fanlar akademiyasilari va ularning institutlari ilmiy aloqalari
yo lga qo yilgan. 2001-yil fevralda Toshkentda ochilgan Rossiya xalqaro ilmiy va
ʻ ʻ
madaniy hamkorlik markazi („Roszarubejsentr“)ning vakolatxonasi zimmasiga aniq
gumanitar masalalarni hal qilish vazifasi yuklatilgan 20
.
Shavkat Mirziyoyev 2021-yil 17-mart kuni Rossiyaning favqulodda va
muxtor elchisi Vladimir Tyurdenevni mamlakatdagi diplomatik missiyasi
yakunlangani munosabati bilan qabul qildi. Rossiyaning O zbekistondagi
ʻ
diplomatik vakolatxonasiga 11 yildan ortiq vaqt mobaynida rahbarlik qilib
20
Ravshanov, F. R., & Azimov, H. Y. (2021). Danger and Security: History and Present. Internatonal Journal of
Multicultural and Multireligious Understanding, 8(4), 280-285
26

kelayotgan elchi Vladimir Tyurdenevning ikki tomonlama do stlik, strategikʻ
sheriklik va ittifoqchilik munosabatlarini mustahkamlash, mamlakatlar o rtasidagi
ʻ
ko p qirrali hamkorlikni kengaytirishga hissa qo shgan.
ʻ ʻ
Shavkat Mirziyoyev 2021-yil 5-aprel kuni xalqaro „Innoprom“ sanoat
ko rgazmasida ishtirok etish uchun Toshkent shahrida bo lib turgan Rossiya sanoat
ʻ ʻ
va savdo vaziri Denis Manturov boshchiligidagi delegasiyani qabul qildi.
„Innoprom“ Rossiya hukumati tomonidan iqtisodiyotning turli tarmoqlarida
texnologiyalar va zamonaviy ishlanmalarni birgalikda ilgari surish maqsadida
o tkazib kelinayotgan eng yirik ko rgazma hisoblanadi. Ushbu tadbir O zbekistonda
ʻ ʻ ʻ
birinchi marta o tkazilgan
ʻ 21
.
1992-yilda Toshkentda o z vakolatxonasini ochgan Tatariston ayni paytda
ʻ
O zbekiston va Rossiya mintaqalari o rtasidagi muvaffaqiyatli sheriklikning
ʻ ʻ
namunasidir. 2021-yil yakuniga ko ra, ikki respublika o rtasidagi savdo aylanmasi
ʻ ʻ
qariyb 200 million dollarni tashkil etgan, bu o tgan yilga nisbatan 23,5 foizga
ʻ
ko pdir.
ʻ
2022-yilda Rossiya O zbekistonning asosiy sarmoyaviy hamkori bo lib
ʻ ʻ
qoladi[3]. Ko p yillar davomida „LUKOIL“, „Gazprom“, „Tatneft“, „chet el“,
ʻ
„KAMAZ“, „Bilayn“ va boshqa yirik rus futbolchilari mamlakat hududida
bo lgan[4]. 2019-yildan 2022-yil noyabrigacha Rossiya korxonalari soni 1828 tadan
ʻ
2919 ta sanoat ob’ektiga ko paydi. Chet el kapitali ishtirokidagi korxonalarning
ʻ
umumiy sonida Rossiya Federatsiyasining ulushi −19,3% ni tashkil qiladi.
Bugun Tataristonning yirik ishlab chiqarish korxonalari va kompaniyalari
O zbekistonda o z faoliyatini rivojlantirmoqda. Masalan, „KAMAZ“ O zavtosanoat
ʻ ʻ ʻ
bilan birgalikda o z mahsulotlari uchun yuk tashuvchi transport vositalari va
ʻ
butlovchi qismlar ishlab chiqarishni yo lga qo ygan. Neft va gaz sohasida
ʻ ʻ
„Tatneft“ni alohida e tirof etish mumkin. Bu kompaniyaning respublikada bir
ʼ
nechta yoqilg i quyish stantsiyalari va O zbekneftgaz bilan bir qator istiqbolli
ʻ ʻ
qo shma loyihalari mavjud. Ushbu ishlab chiqarishlarning barchasi O zbekiston
ʻ ʻ
21
. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining maslahat
uchrashuvidagi nutqi. // “Xalq so’zi” gazetasi, 2018 yil 16 mart, № 52 (7010).
27

manfaati uchun ishlaydi, yangi ish o rinlari yaratadi va aholi farovonligini oshiradi.ʻ
2022-yilda O zbekiston va Rossiyaning iqtisodiy hamkorligi yangi bosqichga
ʻ
ko tarildi. 15-sentyabr kuni mamlakatlar rahbarlari muzokaralar davomida bir qator
ʻ
aniq yo nalishlar bo yicha hamkorlikni rivojlantirishni nazarda tutuvchi keng
ʻ ʻ
qamrovli strategik hamkorlik to g risida deklaratsiya tuzdilar: siyosiy, harbiy-
ʻ ʻ
texnik, huquqiy, savdo-iqtisodiy, atom-energetika, mintaqalararo, transport,
madaniy-gumanitar, moliya-bank sohalarida. Bundan tashqari, uchrashuv doirasida
mashinasozlik, kimyo, neft-kimyo va geologiyada 4,6 milliard dollarlik investitsiya
shartnomalari to plami imzolandi. Shuningdek, Rossiya va O zbekiston rahbarlari
ʻ ʻ
so nggi yillarda ularning hamkorligi „misli ko rilmagan darajada yuqori darajaga
ʻ ʻ
ko tarilganini“ta kidladilar. O tgan yil va joriy yilning etti oyi yakunlariga ko ra
ʻ ʼ ʻ ʻ
tovar aylanmasining o sishi 30 foizdan oshdi
ʻ 22
.
O zbekistonning Samarqand viloyatida „Urgut“ EIZ hududida Markaziy
ʻ
Osiyodagi eng yirik o simliklarni himoya qilish kimyoviy vositalari ishlab
ʻ
chiqaruvchi Rossiya-O zbekiston korxonasi „Shchelkovo Agroxim
ʻ
O zbekiston“ochildi. Zavod har yili 20 ming tonnadan ortiq kimyoviy o simliklarni
ʻ ʻ
himoya qilish vositalarini ishlab chiqaradi. Korxonada 100 dan ortiq zamonaviy ish
o rinlari yaratilgan. Loyihaga investitsiyalar 30 million AQSh dollaridan oshdi, bu
ʻ
esa kompaniyaga maksimal 10 yil davomida soliq imtiyozlarini olish imkonini
berdi. Zavod mahsulotlari eksportga, shu jumladan qo shni Tojikiston, Qirg iziston
ʻ ʻ
va Qozog istonga yetkazib beriladi.
ʻ
O zbekiston va Rossiya Jizzax viloyatida agroekspress loyihasining bir qismi
ʻ
bo ladigan yangi agrologiya majmuasini ochdilar, bu esa agroekspress
ʻ
mahsulotining tezlashtirilgan konteyner temir yo l tashishini rivojlantirishni nazarda
ʻ
tutadi. Loyihani amalga oshirish O zbekiston Respublikasiga nafaqat Rossiya
ʻ
Federatsiyasiga, balki boshqa ko plab mamlakatlarga ham mahsulotlarni eksport
ʻ
qilishning kompleks ishlab chiqarish-logistika zanjirlarini tizimlashtirish, o z ishlab
ʻ
chiqaruvchilarini xalqaro standartlar va eng kam xarajatlar bo yicha mahsulotlarni
ʻ
22
https://arxiv.uz
28

sotish uchun eksport kanallari bilan ta minlash imkonini beradi. Kompleks qishloqʼ
xo jaligi bozori ishtirokchilariga meva-sabzavot mahsulotlarini saralash, qayta
ʻ
ishlash, saqlash, sanitariya va bojxona rasmiylashtiruvi, transportga tayyorlash va
logistika xizmatlarini ko rsatadi. „Agroexpress“ doirasida Rossiya federatsiyasi va
ʻ
O zbekiston 2030 yilga kelib mamlakatlar o rtasida mahsulotlarning temir yo l yuk
ʻ ʻ ʻ
aylanmasini 1 mln tonnagacha oshirishni rejalashtirmoqda.
2018 yil sentabr oyida Rossiya va O zbekiston respublikada Jizzax viloyatida
ʻ
har biri 1,2 GVt·soat bo lgan „3+“ avlod VVEP-1200 ikkita yadroviy reaktoridan
ʻ
atom elektr stantsiyasini qurish to g risida bitim tuzdilar. Do stona mamlakatlarning
ʻ ʻ ʻ
ushbu loyihasi hozirda global atom hamjamiyati tomonidan eng xavfsiz deb tan
olingan. Rossiya va O zbekiston 2022 yilda qurilishni boshlashni rejalashtirmoqda.
ʻ
Taxminlarga ko ra, mamlakat loyihani amalga oshirish uchun taxminan 6 yil
ʻ
sarflaydi. Mutaxassislarning ta kidlashicha, atom elektr stantsiyasining ishga
ʼ
tushirilishi elektr tanqisligining pasayishiga yordam beradi.
Harbiy-texnik hamkorlik rivojlanmoqda. Ushbu sohadagi asosiy ikki
tomonlama hujjat Rossiya Federatsiyasi va O zbekiston Respublikasi o rtasida
ʻ ʻ
harbiy va harbiy-texnik sohalarda har tomonlama hamkorlikni yanada
chuqurlashtirish to g risidagi shartnoma bo lib, 1999-yil dekabr oyida 2001-yil may
ʻ ʻ ʻ
oyida imzolangan. chegara masalalari bo yicha hamkorlik to g risida davlatlararo
ʻ ʻ ʻ
shartnoma, o sha yilning oktyabr oyida Rossiya havo kuchlari, havo mudofaasi
ʻ
qo shinlari va O zbekiston havo kuchlarini ikki mamlakat havo hududi xavfsizligini
ʻ ʻ
ta minlash uchun birgalikda ishlatish to g risida davlatlararo bitim tuzildi. 2001-yil
ʼ ʻ ʻ
iyun oyida harbiy-texnik hamkorlikni muvofiqlashtirish maqsadida Rossiya-
O zbekiston ishchi guruhi tuzildi. 2007-yil may oyida uning sakkizinchi yig ilishi
ʻ ʻ
Moskvada bo lib o tdi.
ʻ ʻ
2021-yil 27-aprelda O zbekiston Mudofaa vazirlari Bahodir Qurbonov va
ʻ
Rossiya Sergey Shoygu 2021—2025-yillarda harbiy sohada strategik sheriklik
dasturini imzoladilar. Bunday dastur birinchi marta hamkorlikning erishilgan
sur’atini qo llab-quvvatlash maqsadida ishlab chiqilgan. Uchrashuv doirasida
ʻ
29

Vazirlar xalqaro va mintaqaviy xavfsizlik, harbiy va harbiy-texnik hamkorlik
masalalarini muhokama qildilar. Bundan tashqari, Sergey Shoygu O zbekistongaʻ
fashizm ustidan qozonilgan g alabaga mamlakat xalqining qo shgan hissasi
ʻ ʻ
to g risida arxiv hujjatlarini taqdim etdi.
ʻ ʻ
Rossiya va O zbekiston gumanitar sohada yaqindan hamkorlik qilmoqda.
ʻ
Ularning munosabatlari 1993-yil 19-martdagi madaniyat, fan va texnika, ta lim,
ʼ
sog liqni saqlash, axborot, sport va turizm sohasidagi hukumatlararo hamkorlik
ʻ
shartnomasi asosida rivojlanadi.
1998-yil 6-maydagi axborot-madaniy markazlarni tashkil etish va ularning
faoliyati shartlari to g risidagi hukumatlararo bitimga muvofiq, O zbekistonda
ʻ ʻ ʻ
Rossiya fan va madaniyat markazi ishga tushirildi. Markaz negizida O zbekistonda
ʻ
rus tilini o rganish bo yicha ilmiy-uslubiy, madaniy-ma rifiy va ma rifiy tadbirlar
ʻ ʻ ʼ ʼ
o tkazilmoqda.
ʻ
Rossiya ta lim va fan vazirligi va O zbekiston oliy va O rta maxsus ta lim
ʼ ʻ ʻ ʼ
vazirligi o rtasida 2005-yildagi hamkorlik to g risidagi bitim tufayli O zbekiston
ʻ ʻ ʻ ʻ
umumta lim maktablari bitiruvchilari har yili Rossiya universitetlariga o qishga
ʼ ʻ
yuboriladi. O zbekiston abituriyentlari, shuningdek, Moskva davlat universiteti
ʻ
filiallarida oliy ma lumot olish imkoniyatiga ega. M. V. Lomonosov, Rossiya
ʼ
iqtisodiy akademiyasi. G. V. Plexanov, Rossiya davlat neft va gaz universiteti. I. M.
Gubkina 23
.
2020-yilda „sinf!“ rus-o zbek gumanitar loyihasi ishga
ʻ
tushirildi."O zbekistondagi maktablarda rus tili va umumta lim fanlarini rus tilida
ʻ ʼ
o qitish sifatini oshirishga qaratilgan. Loyihani amalga oshirish to g risidagi
ʻ ʻ ʻ
memorandum 2020-yil oktyabr oyida Rossiya Xalq ta limi vazirligi, O zbekiston
ʼ ʻ
xalq ta limi vazirligi va Alisher Usmonovning „san at, fan, sport“xayriya
ʼ ʼ
jamg armasi tomonidan imzolandi. Loyiha doirasida 2-11-sinf o quvchilari uchun
ʻ ʻ
rus tilini chet tili sifatida o qitish bo yicha o quv-uslubiy majmua ishlab chiqildi.
ʻ ʻ ʻ
O quv qo llanmalari A. I. Gertsen nomidagi Rossiya davlat pedagogika universiteti
ʻ ʻ
23
https://historymaps.uz
30

mutaxassislari tomonidan O zbekiston Respublikasi xalq ta limi vazirligi huzuridagiʻ ʼ
Respublika ta lim markazi bilan birgalikda tuzilgan. 2022-yilda
ʼ
„sinf!“O zbekistonga 153 nafar rossiyalik mutaxassis yuborildi: 104 nafar rus tili
ʻ
o qituvchisi, 35 nafar kimyo, biologiya, fizika va matematika fan o qituvchilari, 14
ʻ ʻ
nafar malaka oshirish kurslarining metodistlari.
2022-yil 28-oktabr kuni uchinchi O zbekiston-Rossiya ta lim forumi
ʻ ʼ
doirasida 20 dan ortiq O zbekiston va Rossiya universitetlari hamkorlik
ʻ
shartnomalarini imzoladilar. Imzolangan hujjatlar orasida Lomonosov nomidagi
Moskva davlat universiteti bilan tuzilgan shartnomalar ayniqsa istiqbolli
hisoblanadi.
Bu Toshkent davlat yuridik universiteti bilan o zaro anglashuv memorandumi
ʻ
va 2022—2024-yillarda O zbekiston maktabgacha ta lim vazirligi bilan o zaro
ʻ ʼ ʻ
anglashuv memorandumini amalga oshirish bo yicha yo l xaritasi. Bundan tashqari,
ʻ ʻ
universitetlararo hamkorlik doirasida Moskva davlat universiteti, Mirzo Ulug bek
ʻ
nomidagi O zbekiston milliy universiteti, Berdax nomidagi Qoraqalpoq davlat
ʻ
universiteti va Samarqand davlat universiteti o rtasida hamkorlik shartnomalari
ʻ
imzolandi.
31

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Markaziy Osiyo davlatlari o’zaro mintaqaviy
hamkorlik va integratsiyani amalga oshirishning o’ziga xos yo’lidan bordilar. Bu
o’ziga xoslik mustaqillikdan keyinoq Markaziy Osiyo davlatlari koordinatsiya
yo’lini to’liq bosib o’tmasdan subordinatsiya holatiga o’tib ketishida namoyon
bo’ldi. Oqibatda yana bir necha omillar bilan bog’liq holda o’zaro integratsiya
jarayonlari to’xtab qoldi. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyevning tashqi siyosatdagi tashabbuslari, ayniqsa, O’zbekiston
tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishi sifatida qayd etishi natijasida Markaziy Osiyo
davlatlari hamkorligida yangi bosqich boshlandi. Bu bosqich har qanday
subordinatsiyadan holi bo’lgan, faqatgina o’zaro hamkorlik va koordinatsiyaga
asoslanuvchi jarayonlarni qamrab olmoqda. Shu o’rinda bir biriga turtki bo’lgan
yirik anjumanlarning o’tkazilganligi yanada dolzarb ahamiyatga ega. Masalan,
mamlakatimiz tashabbus bilan 2017-yil 11-avgust kuni Toshkentda bo’lib o’tgan
“Markaziy Osiyo — O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi”
mavzuidagi xalqaro konferensiya 2017-yilning 10-11-noyabr kunlari Samarqand
shahrida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va
taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik” mavzuidagi xalqaro konferensiya o’tkazilishiga bu
esa, o’z navbatida, 2018-yilning 15-mart kuni Ostona Markaziy Osiyo davlatlari
rahbarlarining birinchi maslahat uchrashuvining tashkillanishiga sabab bo’ldi.
Keyingi bosqichda bunday uchrashuvlarning har yili o’tkazilib turilishi hamda
mintaqadagi muammolarni hal etish orqali ishonchli mintaqaviy hamkorlikning
mustahkamlanib borishiga sabab bo’lmoqda.
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI
I O’zbekiston Respublikasi prezidentining asarlari
1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008. – B.30.
2. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz ma’sulmiz. J. 9. –T.:
O’zbekiston, 2001. – B. 89.
3. Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo limizni qat iyat bilan davom ettirib,ʼ ʼ
yangi bosqichga ko‘taramiz. T.1 –T.: O‘zbekiston, 2018 – B. 17.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Markaziy
Osiyo davlatlari rahbarlarining maslahat uchrashuvidagi nutqi. // “Xalq
so’zi” gazetasi, 2018 yil 16 mart, № 52 (7010).
II ASOSIY ADABIYOTLAR
5. Qamariddin Usmonov. O’zbekistom tarixi: milliy istiqlol davri. –T.:
O’qituvchi, 2007. – B. 276.
6. N.To’xliyev, Q.Haqberdiyev “O’zbekiston iqtisodiyoti asoslari”. –T.:
“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi asoslari” nashriyoti, 2006. – B. 87.
7. Bahodir Xalilov, Sayfiddin Jo’rayev. Markaziy Osiyo hamkorligi
tashkiloti. URL manzil:
https://uz.wikipedia.org/wiki/Markaziy_Osiyo_hamkorligi_tashkiloti
8. Yevroosiyo Iqtisodiy hamjamiyati. URL manzil:
http://uza.uz/uz/politics/yevroazes/-09- 02-2014
9. Markaziy Osiyo – O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy yo’nalishi. URL
manzil: http://uza.uz/uz/politics/markaziy-osiyo-o‘zbekiston-tashqi-
siyosatining-asosiy-ustuvovor yo‘nalishi-11-08-2017
III. JURNAL VA MAQOLALAR
10. Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of
uzbekistan's initiatives in central Asia. Asian Journal of Multidimensional
Research (AJMR), 10(3), 324-328.
33

11. Sayfullaev, D. (2016). Parliamentary Diplomacy In Making Of Foreign
Policy. The Advance Science Journal of International Relations, 1(1), 52-
54.
12. Madaminova, D. I. (2021). Uzbekistan as a leading initiator in central
Asia. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal, 11(3), 1045- 1049.
13. Sayfullaev, D. B. (2020). CONCEPTUAL BASIS OF THE MODERN
WEST AND EAST DIPLOMACY STUDY. Journal of Legal, Ethical and
Regulatory Issues, 23(2), 1-10.
14. САЙФУЛЛАЕВ, Д. Б. (2017). ДИПЛОМАТИЧЕСКИЕ И
ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ ИНДИИ И УЗБЕКИСТАНА В
ИСТОРИЧЕСКОЙ ПЕРСПЕКТИВЕ. Восток. Афро-Азиатские
общества: история и современность, (1), 142-148.
15. Ravshanov, F. R., & Azimov, H. Y. (2021). Danger and Security: History
and Present. Internatonal Journal of Multicultural and Multireligious
Understanding, 8(4), 280-285
34

O'zbekistonning tashqi siyosiy aloqalari (1991-2021)

Sotib olish