O’zbekistonning turistik salohiyati va rivojlantirish strategiyalari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	1.7MB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Ноябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

O’zbekistonning turistik salohiyati va rivojlantirish strategiyalari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT KAFEDRASI
“TURIZM NAZARIYA VA AMALIYOT” FANIDAN

KURS ISHI
MAVZU: O’zbekistonning turistik salohiyati va
rivojlantirish strategiyalari
1

Mundarija
KIRISH……………………………………………………………...………………..3
Asosiy qism:
1. O’zbekistonda turizm sohasining rivojlanishi va uning bosqichlari…………….5
2 Iqtisodiyotda turizmning tutgan o’rni……………………………..………………10
3 Mamlakatimizda turizm salohiyati holati va tahlili………………...……………13
4 Turizm bo’yicha rivojlangan davlatlarning xorij tajribasi……………………….18
5.O’zbekistonda turizm salohiyatini rivojlantirish strategiyalari………………….21
XULOSA…………………………………………………………………………….27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………………….30
2

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. Jahondagi globallashuv sharoitida turizm muhim
ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy omillardan biriga aylandi. Iqtisodiyotning ushbu
sektorida umumiy daromad hajmi trillionlab dollarni tashkil etmoqda, har yili butun
dunyoda bir milliarddan ziyod kishi sayohat qilmoqda. Turizm nafaqat savdo
xizmatlarining bir turi sifatida, balki bugun turizm bozorlarining barqaror rivojlanishi
yangi ishchi o’rinIami yaratishga va unga turdosh bo’lgan tarmoqlami rivojlantirishga
imkoniyat yaratmoqda.
Kurs ishining maqsadi. O’zbekiston va jahon turizm biznesining nazariy va
amaliy yondoshuvlar genezisini hamda bugungi kundagi rivojlanish tendensiyalarini,
turizm sohasining mohiyatini ochib berish, turizmning taraqqiyot yo’li, tajribasi,
hozirgi kundagi muammolarini aniqlab olish, turizm sohasining iqtisodiy va ijtimoiy
ahamiyatini yoritib berish, O’zbekiston va jahon turizm biznesining taraqqiyotini
xorijiy tajribalar asosida o’rgatishdan iborat.
Kurs ishining vazifasi. Yurtimizga sayohat qiladigan mahalliy va xorijiy
turistlarga sifatli xizmat ko’rsatish uchun turizmni nazariy hamda amaliy jihatdan
o’rganish va bilish talab etilmoqda. Turizm nafaqat o’tmishni o’rganish, o’zga
xalqlar va elatlar, ularning urf-odatlari, an’analari, milliy meroslari bilan tanishish,
ularning madaniy yodgorliklaridan bahramand bo’lish, shu bilan birgalikda, katta
biznes manbasi bo’lib hisoblanadi. Mazkur faoliyatni yo’lga qo’yish esa
mutaxassislarga bog’liq bo’lganligi tufayli, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash
hozirgi kunning muhim vazifalaridan biriga aylanmoqda.
Kurs ishining ob’ekti. Mustaqillikning dastlabki davrlaridan boshlab,
O’zbekistonda ham turizmni shakllantirish va qaror toptirishga katta ahamiyat berilib,
bu jarayonda turistik resurslardan, ayniqsa mintaqa hududlarida mavjud bo’lgan
salohiyatdan samarali foydalanish yo’l – yo’riqlari qidirilmoqda va uning
imkoniyatlari o’rganilmoqda.
Kurs ishining predmeti. Turistik resurslarni, turlari va mohiyatini, ijtimoiy-
iqtisodiy mazmuni, hudud bo’yicha joylanish xususiyatlarini, milliy iqtisodiyotda
samarali foydalanishni, ekologik-iqtisodiy xususiyatlarini, turizm faoliyatida
foydalanish va muhofaza qilishni o’rganishdan kelib chiqadi.
3

Kurs ishining tuzilishi va tarkibi. Kurs ishi tarkibida, jami kirish, asosiy
qism, 5 reja xulosa va foydalanilgan adabiyotlar mavjud. Kurs ishini yoritishda 2 ta
rasm, 1 ta diagramma, statistik ma’lumotlar, maqolalardan foydalanildi. Umumiy
hajmi 31 betni tashkil qiladi.
4

Asosiy qism
1. O’zbekistonda turizm sohasining rivojlanishi va uning bosqichlari.
O’zbekistonda iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari qatorida turizm sohasining
markazlashgan ma’muriy boshqaruv tizimi 1971– 1991-yillar davriga to’g’ri keldi. Bu
davrda salbiy oqibatlar ham ko’zga tashlana boshladi. Qurilmay qolgan turistik-
rekreatsion maq- sadidagi obyektlar sonining ko’payishi, mavjudlarida esa mijozlarga
ko’rsatilgan xizmatlarning sifati bo’yicha ko’plab e’tirozlar paydo bo’la boshladi.
Ijtimoiy tadqiqotlarga ko’ra, mehmonxonalar, turba- zalar, dam olish uylari hamda
pansionatlar tomonidan taklif qilina- digan 50 foizgacha bo’lgan barcha xizmatlar
fuqarolarning norozi- ligini keltirib chiqargan. Joylashtirish va ovqatlanish xizmatlari
bilan birga, hordiq chiqarish va tibbiy xizmat ko’rsatish talab darajasida bo’lmagan.
Turistik xizmat turlari va hajmi sezilarsiz va sifatsiz bo’lgan. Bugungi kunda
O’zbekistonning turizm sohasidagi rivojlanishini shartli ravishda beshta bosqichga
ajratish mumkin.
Birinchi bosqich. O’zbekiston mustaqillikka erishgach, 1991- yildan keyin
milliy turistik xizmatlar bozori shakllana boshladi. Aynan shu davrda respublika
o’zining iqtisodiy mustaqilligini hamda mustaqil ravishda tashqi dunyo bozorlariga
chiqishini e’lon qildi. Bu davrda qabul qilingan tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risidagi
qonun turistik xizmatlarni sotuvchi korxonalarga yangi yaratdi. Natijada, tarmoqda
yangi boshqaruv tizimini shakllantirish, turistik biznesni yuritishga yordamlashadigan
qo’shimcha biznes turlarini yaratish, sohaga xizmat qiladigan bank, audit, maslahat
xizmatlarini tashkil etish, viloyatlarda turizm tarmog’ining minta- qaviy bo’linmalarini
tuzish, xalqaro miqyosda turizm mahsulotini reklama qilish, xususiylashtirilgan
turistik korxonalarni litsenziyalashtirish kabi masalalarga alohida e’tibor berildi.
Mustaqillikdan keyin turizm sohasida bir vaqtning o’zida uchta muhim jarayon amalga
oshirildi:
1992-yilda respublikada «O’zbekturizm» Milliy kompaniyasi tashkil etildi va
turizm sohasida bu kompaniya barcha tashkiliy, boshqaruv hamda muvofiqlashtirish
funksiyalarini amalga oshira boshladi. 1993-yilda «O’zbekturizm» Milliy kompaniyasi
Butunja- hon turizm tashkilotiga (BTT) haqiqiy a’zo bo’lib kirdi. Bu jarayon, o’z
5

navbatida, xalqaro turizmni rivojlantirishda muhim omil bo’lib xizmat qildi. 1994-
yilda BMT ning YUNESKO tashkiloti hamda O’zbekiston hukumatining tashabbusi
bilan Samarqand shahrida Buyuk Ipak yo’lidagi shaharlarda xalqaro turizmni
rivojlantirish bo’yicha Samarqand Deklaratsiyasi qabul qilindi.
Bu bosqich mobaynida, ya’ni 1994-yilda ishlab chiqilgan
«Turistik korxonalarni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chi- qarish
dasturi» chuqur tizimli institutsional o’zgarishlarni amalga oshirishda juda katta
ahamiyat kasb etdi. 1994–1995-yillar mobay- nida «O’zbekturizm» Milliy
kompaniyasining 87,8 foiz turistik obyektlari xususiylashtirildi va davlat tasarrufidan
chiqarildi.
Amalga oshirilgan o’zgarishlar turistlarni qabul qilish shaklini jadallik bilan
rivojlantirdi. 1995-yilda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
«Buyuk Ipak yo’lini qayta tiklashda O’zbekiston Respublikasining ishtirokini avj
oldirish
va respub likada xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar
to’g’risida» 1
gi Farmoni Buyuk Ipak yo’lida turistik mahsulotni tiklash borasida
strategik ahamiyatga ega bo’ldi.
Bu, o’z navbatida, O’zbekistonda turizm sohasidagi islohotlarning ikkinchi
bosqichini boshlab berdi. Natijada Buyuk Ipak yo’lidagi shaharlar va turistik
manzillar ro’yxatga olindi, Imom al- Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Abduholiq
G’ijduvoniy, Ahmad al-Farg’oniy, Imom al-Motrudiy, Mahmudi A’zam, Hakim at-
Termiziy, Hazrati Imom, Shayx Shamsiddin Kulol, Burxoniddin Marg’iloniy,
Buxorodagi Chor Bakr kabi allomalarimizning maqbaralari ta’mirlandi va ziyoratgoh
majmualarga aylantirildi. 1998-yildan boshlab, Toshkent shahrida muntazam ravishda
Buyuk Ipak yo’lida turizm nomli Xalqaro turizm yarmarkasi tashkil etila boshlandi,
‖
mehmonxonalardagi xalqaro talablarga javob beruvchi o’rinlar soni 4,8 barobarga
ko’paytirildi. Bu bosqichda O’zbekistonning turizm sohasida quyidagi muhim
masalalari amalga oshirildi:
-davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni;
-yangi xorijiy investorlarni jalb qilish;
1
«Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklashda O‘zbekiston
Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respub likada xalqaro turizmni
rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»
6

-tashqi bozorlarga chiqishning yangi yo’llarini izlash, xalqaro ko’rgazmalarga
chiqish (Berlin, London, Madrid, Moskva);
-turistik korxonalar va sayohatchilarning manfaatlarini himo- yalovchi
nodavlat tashkilotlarning vujudga kelishi;
-turistik yo’nalishlarning jozibadorligini ta’minlash, mahsulotning ekologik
talablarini kuchaytirish, yangi hududlarni turistik diqqatga sazovor joylar sifatida
ochish.
1-rasm. O’zbekistonda amalga oshirilgan islohatlar.
O’zbekiston mehmonxonalarini boshqarishda xorijiy menejmentni
qo’llash;kichik xususiy mehmonxonalar tarmog’ini kengaytirish; turizm sohasida
mutaxassislarni tayyorlash (o’rta maxsus hamda oliy ta’lim bosqichida);xorijiy
tajribalarni o’rganish; ilmiy loyihalar tayyorlash; BTT tadqiqot guruhining
O’zbekistonga kelishi va «Turizm to’g’risida»gi Qonunni tayyorlash borasidagi ishlar
turfirmalarning nodavlat va korporativ tashkilotlar «Ustoz», «Meros», «Ekosan» va
h.k. bilan aloqalari yo’lga qo’yildi. Turizm sohasidagi islohotlarning uchinchi
bosqichida , 1999- yil 15-aprelda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «2005-yil-
gacha bo’lgan davrda O’zbekistonda turizmni rivojlantirish davlat dasturi
to’g’risida»gi Farmoni e’lon qilindi, shu yilning 20-avgustida esa O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Turizm to’g’risida» gi Qonun qabul qilindi.
7

Buning asosida turizm sohasidagi bozor munosabatlari uzil-kesil yo’lga qo’yildi
hamda xalqaro bozorda raqobatbardosh turistik mahsulot yaratila bosh- landi, turizm
tizimini boshqarishning markazlashtirilishiga chek qo’yildi. Ko’pchilik turistik
obyektlar o’zlarini mustaqil ravishda boshqara boshladi, xizmatlar bozorida
raqobatlasha olmaydigan korxonalar yopilib, ular o’rniga samarali ishlovchi yangi
xususiy korxonalar tashkil etildi.
Turizm sohasidagi islohotlarning to’rtinchi bosqichi 2000– yildan boshlangan
bo’lib, 2017-yilgacha davom etdi. Bu davrda xususiy turistik tashkilotlar
assotsiatsiyasiga va tashkil etiladigan boshqa turistik assotsiatsiyalarga asos qo’yildi
(Gid-tarjimonlar assotsiatsiyasi, Mehmonxona egalari assotsiatsiyasi, Transportchilar
assotsiatsiyasi) va «O’zbekturizm» Milliy kompaniyasining bir qator vakolatlarini
o’tkazish ustida izlanishlar olib borildi. Bu o’lkamiz turizm xizmatlar bozorida faoliyat
yurituvchi korxonalarning yanada tezroq sur’atlarda rivojlantirishga yordam berdi.
Turizm sohasi bo’yicha 2014-yilda xalqaro anjuman Birlashgan millatlar
tashkiloti (BMT) Butunjahon turizm tashkiloti Ijroiya kengashining 99-sessiyasining
aynan
Samarqand shahrida bo’lib o’tishi ham bejiz emas. Bunga barcha asoslar
mavjud bo’lib, hozirgi paytda butun dunyoda «Samarqand Deklaratsiyasi» deb tan
olingan hujjatni qabul qilgan Butunjahon turizm tashkilotining Samarqandda bo’lib
o’tgan kengashida (1994-yil 5-oktabr) shahar bir ovozdan
«Ipak yo’lining yuragi» deb e’tibor etilgan edi.
Samarqand shahri 2014-yilda AQSHning mashhur ―The Huf- fington Post
‖
internet nashri tomonidan e’lon qilingan reytingga mu- vofiq, sayyoramizning turistlar
borib ko’rishi lozim bo’lgan 50 ta eng go’zal shaharlari qatoridan o’rin oldi. E’tiborlisi,
MDH davlatlari shaharlaridan ushbu ro’yxatga faqat Samarqand shahri kiritilgan .
O’zbekistondagi turizm sohasining 2008–2017-yillar davomidagi rivojlanish
dinamikasi O’zbekiston Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlarida aks etgan
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning 2016-yil 2-
dekabrdagi O’zbekiston Respublikasining turizm soha- sini jadal rivojlantirishni
ta’minlash chora-tadbirlari to’g’risida gi qabul qilgan Farmoni tarixiy ahamiyatgaega
‖
bo’lib, iqtisodiyotda birinchi marotaba turizm sohasiga strategik sektormaqomi
berildi, natijada O’zbekistonda turizmning xorijiy hamda ichki turistlargaxizmat
8

ko’rsatuvchi turdosh sohalari va tarmoqlarining rivojlanishini ta’minlashda milliy
turizm sohasining yangi beshinchi bosqichi boshlandi.
Farmonda quyidagilar o’rta muddatli istiqbolda turizm sohasidagi davlat
siyosatining maqsadli vazifalari va ustuvor yo’nalishlari etib belgilandi
Turizmni rivojlantirishning yaxlit konsepsiyasini shakllantirish va izchil amalga
oshirish, turizmga iqtisodiyotning strategik sektori maqomini berish, ushbu sohani
barcha hududlarni va o’zaro bog’liq tarmoqlarni kompleks ravishda jadal
rivojlantirishning yetakchi kuchiga aylanishi lozim bo’lgan iqtisodiyotni
diversifikatsiyalash, tarkibiy o’zgartirish va barqaror rivojlanishning qudratli
vositasiga aylantirish, yaratiladigan yalpi ichki mahsulotda, mahalliy budjet
daromadlarida turizmning ulushini ko’paytirish, ish bilan bandlikni ta’minlash,
aholining turmush darajasi va sifatini oshirish bo’yicha tizimli chora-tadbirlarni
amalga oshirish;
Turizm industriyasi subyektlari faoliyati uchun qulay shart-sharoitlarni
shakllantirishga yo’naltirilgan turizm faoliyati sohasi- dagi qonun hujjatlarini va
normativ-huquqiy bazani yanada takomil- lashtirish, turizmning rivojlanishidagi
barcha to’siq va g’ovlarga barham berish, viza va ro’yxatdan o’tkazish tartib-
tamoyillarini, pasport va bojxona nazoratini soddalashtirish, turizm sohasini davlat
tomonidan boshqarish va bozorga xos tarzda tartibga solish mexa- nizmini
maqbullashtirish, turizm sohasida tadbirkorlik faolligini rag’batlantirish va turizm
xizmatlari bozorida raqobatni rivojlan- tirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga
oshirish, turizm sohasida statistik hisobga olish tizimini takomillashtirish;
Mamlakatda turizmni jadal rivojlantirish, mavjud ulkan turizm salohiyatidan
yanada to’liq va samarali foydalanish, an’anaviy madaniy-tarixiy turizm bilan
birgalikda turizmning boshqa salohiyatli turlarini ziyorat qilish, ekologik, ma’rifiy,
etnografik, gastronomik, sport, davolash-sog’lomlashtirish, qishloq, sanoat,
ishbilarmonlik turizmi va boshqa turlarini jadal rivojlantirish, bolalar, o’smirlar va
yoshlar turizmini, oilaviy turizmni, keksalar uchun ijtimoiy turizmni rivojlantirish
hisobiga turizmning ijtimoiy ahamiyatini kuchaytirish, Milliy turizm sohasining
yangi beshinchi bosqichi 2017–2021- yillarda O’zbekiston Respublikasini
9

rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlari bo’yicha Harakatlar strategiyasining
iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishda turizm sohasini rivojlantirish ustuvor
yo’nalishlaridan biriga kiritilishi bilan boshlandi. Harakatlar strategiyasi turizm
sohasini isloh qilishda farmonda belgilangan o’rta muddatli istiqbolda amalga
oshiriladigan masalalarga alohida e’tibor berishni talab qiladi.
Bosqichlarga e’tibor berilsa, mamlakatimizda turizmni rivojlan- tirishga
mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq asosiy davlat siyo- satining ustuvor yo’nalishi
sifatida qaralmoqda. Turizm sohasining rivoji uchun barcha zaruriy tashkiliy-huquqiy
mexanizm vujudga keltirilgan bo’lib, muhim me’yoriy hujjatlar qabul qilindi,
jumladan, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining qonuni, O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining turizmga oid qator Farmonlari, respublika Vazirlar
Mahkamasining qarorlari, Adliya vazirligining va boshqa mutasaddi davlat
idoralarining yo’riqnoma, ko’rsatma va tartiblari ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq
etilmoqda.
2. Iqtisodiyotda turizmning tutgan o’rni
Turizm s о h а sid а gi mut аха ssisl а rning fikrich а , u XXI а srd а dunyo miqiyosid а
eng ustuv о r f о yd а k е ltiruvchi s о h а g а а yl а n а di. H о zir u dunyo bo’yich а
а vt о m о bils о zlik v а n е ftni q а yt а ishl а sh s о h а sid а n k е yin uchinchi o’rinni eg а ll а b
turibdi. Bu s о h а dunyo s а n оа ti v а qishl о q х o’j а ligid а n o’zib k е tdil а r. Turizmning t е z
riv о jl а nishig а yan а bir s а b а b, u yuq о ri d а r а j а d а gi k а tt а ilmiy t а dqiq о t ха r а j а tini
(n а uk о yomkiy) v а quvv а tni ko’p s а rf qil а dig а n (en е rg о yomkiy) t ех n о l о giyani t а l а b
qilm а ydi. Bir о q, turizm b о shq а s о h а l а rni riv о jl а ntirishni t а q о z о qil а di. Shu tuf а yli
ushbu s о h а bil а n ko’pgin а х izm а t ko’rs а tuvchi s о h а l а r bir-biri bil а n uzviy b о g’liq
r а vishd а riv о j t о pm о g’i l о zim. Turizmning yuq о ri d а r о m а d k е ltiruvchi s о h а
bo’lg а nligi tuf а yli ko’pgin а d а vl а tl а r v а t а dbirk о rl а r uning riv о jl а nishi uchun k а tt а
e’tib о r b е rm о qd а l а r. Ul а r yangi-yangi m е hm о n хо n а l а rni qurm о qd а , eskil а rini
r е k о nstruksiya qilib t а ’mirl а m о qd а , q а ysiki ul а rni h а m j а h о n st а nd а rtl а ri t а l а bl а rig а
m о sl а shtirm о qd а . Bung а birgin а S а m а rq а nd sh а hrid а qurilg а n o’nl а b sh ах siy
m е hm о n хо n а l а rni mis о l k е ltirish mumkin. Ul а r h е ch kimning t а ’ziqi yoki
ko’rs а tm а sisiz o’z t а sh а bbusl а ri bil а n qurilg а n о b’ е ktl а rdir.
10

Bugungi globallashuv jarayonida qariyb barcha mamlakatlariqtisodfaoliyatida
turizm sektori yuqori daromad manbai sifatida alohida ahamiyatga ega. Mazkur
sohaning mamlakat iqtisodiy-ijtimoiy hayotiga ta’siri nafaqat valyuta tushumi, ish
o’rni yaratish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish, balki ajdodlardan
meros qolgan madaniyat va qadryatlarning saqlashning bosh omilidir.
Shu sababdan, turizmning iqtisodiyotga ta’sirini to’liq tushunish va samarali
faoliyat yuritishni ta’minlash maqsadida ko’plab xalqaro turistik tashkilotlar faoliyat
olib boradi. Bular ichida Dunyo sayohat va turizm kengashini (WTTC) alohida
ta’kidlab o’tish maqsadga muvofiqdir. WTTC jahon miqyosida turizm va sayohatning
iqtisodiy-ijtimoiy ulushini belgilaydigan global hokimyatdir. Ushbu hokimyat turizm
sektorining barqaror o’sishini qo’llab-quvvatlaydigan hamda yangi ish o’rinlari
yaratishda, sayyohlik eksportini boshqarishda va samaradorlikka erishishda
hukumatlar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlaydi. 25 yildan buyon WTTC
turizm va sayohatning iqtisodiy ta’sirini o’rganib kelmoqda. 2015-yilgi ma’lumotlar
yillik iqtisodiy hisobotlar 184 mamlakat va 25 ta hududni o’z ichiga oladi. Ushbu
ma’lumotlarga muvofiq, dunyo bo’yicha 2014-yilda sayohat va turizm 7,6 trillion
AQSH dollari, ya’ni umumiy YaIMning 10 %i va 277 million ish o’rni (har 11dan 1
kishi turizm sohasida ishlaydi) ga teng bo’ldi. Yaqin yillarda turizm dunyo miqyosida
avtomobil sanoati, moliyaviy xizmatlar va sog’liqni saqlashga qaraganda tez sur’atlar
bilan rivojlanmoqda. O’tgan yil ham bundan mustasno bo’lmadi. Xalqaro turistlar
tashrifi 1,14 mlrdga teng bo’ldi va bu ko’rsatkichning 46 %i rivojlanayotgan
mamlakatlar hissasiga to’g’ri keladi.
Aytish joizki, ayni davrda davom etayotgan Rossiyadagi retsessiya, ya’ni
iqtisodiy tanglik jahon turizmiga o’z salbiy ta’sirini ko’rsatdi. Shunga qaramasdan,
jahonning ko’plab mamlakatlari shular qatorida O’zbekiston ham iqtisodiy o’sishda
davom etdi.
Ma’lumki, O’zbekiston turizm sanoatida katta imkoniyatga ega davlatdir.
Bugungi kunda mamlakatimizda 4000 dan ortiq tarixiy obidalar va muzeylarimizda 2
mlndan ziyod qadimiy eksponatlar saqlanayotgani fikrimizning yorqin dalilidir.
Shuningdek, Respublika bo’yicha jami 550 ta sayyohlik kompaniyasi turoperatorlari
faoliyat yuritmoqda. Mintaqamizdagi tarixiy ob`yektlar, arxitektura va shaharsozlik
11

obidalarining aksariyatini qamrab olgan 110 ta xalqaro sayyohlik yo’nalishi bo’yicha
sayyohlarga xizmat ko’rsatilmoqda. Bu yo’nalishlarning 65 tasi tarixiy madaniy meros
ob`yektlari, 30 tasi tabiiy rekreatsion, 15 tasi sog’lomlashtirish turizm elementlarini
o’z ichiga olgan ekologik yo’nalishdir. Hozirda yurtimizda 50.000 dan ziyod o’ringa
ega bo’lgan 500 dan ortiq mehmonxona, motel va kempinglarda sayyohlarga xalqaro
standartlar bo’yicha xizmat ko’rsatilmoqda.
Turizm bo’yicha raqobatbardosh mamlakatlar reytingida dunyodagi (madaniy
zaxiralar, arzon infratuzilma, sayyohlik mahsulotlari narxi, xavfsizlik darajasi, xalqaro
shaffoflik jihatidan) eng jozibador 140 ta sayyohlik maskani qayd etilgan bo’lib, ushbu
ro’yxatda Qozog’iston 85-o’rin, Qirg’iziston 116-o’rin, Tojikiston 119-o’rinni
egallagan, O’zbekiston esa Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida eng oxirgi o’rinda
turibdi va bu reytingga kiritilmagan 2
. Bu esa bizning Buning uchun bizda arzigulik va
maqtagulik boy tarixiy merosimiz yetarli. Birgina Fransiyaning Parij shahriga yiliga
15 million sayyoh tashrif buyurar ekan. Biz esa har yili sayyohlar sonini sanashdan,
o’tgan yildagidan biroz ko’paygan bo’lsa, uni baralla ovoza qilishdan nariga
o’tmayapmiz. Nahotki yirik bir sayyohlik salohiyatiga ega davlat bo’la turib, bitta
shaharchalik natijaga erisha olmasak? Raqamlarda mamlakatimizga 1 million 800
ming nafar sayyoh tashrif buyurgani qayd etilgan. Agar mamlakatimizda asosiy
sayyohlik mavsumi mart oyining o’rtalarida boshlansa va dastlabki mavsum yakuni
iyun oyi so’ngiga qadar bo’lsa, shu davr mobaynida shuncha sayyoh kelib ketishini
tasavvur qilish qiyin. Qolaversa, bizda mehmonxonalar yetarli emas, bori ham
Yevropa mamlakatlarining mehmonxonalari narxi bilan deyarli teng va har yili narx
sezilarli darajada o’sib bormoqda. Bu borada yana Parijga «murojaat» qiladigan
bo’lsak, u yerda shahar va uning atrofidagi hududlardagi mehmonxonalar soni 4,260
tani tashkil etar ekan. Bizda esa bu ko’rsatkich respublika miqyosida 4 yarim
barobarga past, ya’ni, yurtimiz bo’yicha atigi 750 ta mehmonxona mavjud 3
.
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy Osiyo
davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Chunki mamlakatimiz jahon sivilizatsiya
o’choqlaridan biri sifatida, o’zining asori-atiqalari bilan mashhurdir. Bizning
2
Abduhakimov A. “O'zbekistonda turizm qay ahvolda va uni rivojlantirish uchun nimalar qilish kerak” 2018- yil.
3
Abduhakimov A. “O'zbekistonda turizm qay ahvolda va uni rivojlantirish uchun nimalar qilish kerak”, 2018- yil.
12

madaniyatimiz dunyo xalqlari san’at, arxitektura, shaharsozlik va ko’pgina sohalarga
o’lkan hissani qo’shgan. Tarixda ma’lumki, mintaqaning rivojlanishida ma’lum
darajada turizmning ham hissasi bo’lgan. Chunki, mamlakatimiz «Buyuk ipak yo’li»
markazida joylashgan, Shuning uchun savdo-sotiq va boshqa ijtimoiyiqtisodiy aloqalar
rivojlangan bo’lib, ulardan tushgan daromadlar mamlakat xazinasiga katta ulush
qo’shgan.
O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi dastlabki yillardan boshlab
iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tub islohotlar va yangilanishlar boshlandi. Shu
o’tgan davr mobaynida, mamlakatimiz o’z iqtisodiyotini rivojlantirishda jahon
tajribasidan keng foydalanmoqda. Shu o’rinda turizm sohasida ham tub islohotlar olib
borilib, davlat tomonidan katta imkoniyatlar yaratilmoqda.
O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarida yuqori natijalarga erishishi,
jahon iqtisodiy tizimida to’laqonli sheriklik o’rnini egallay borishi, inson faoliyatining
barcha jabhalarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan yuqori daraja
foydalanishning ko’lamlari qanday bo’lishiga hamda bu texnologiyalar ijtimoiy
mehnat samaradorligining ochishida qanday rol o’ynashiga bog’liq. Bozor iqtisodiyoti
munosabatlari sharoiti jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining barcha sohalariga
axborotlashtirish sohasida erishilgan eng so’nggi yutuqlarni tatbiq etish sur’atlarini
g’oyatda tezlashtirib yuboradi. O’zbekiston o’zining ko’plab tarixiy-me’moriy
yodgorliklari, turfa xil iqlimi va tez sur’atlarda rivojlanishi bilan butun dunyo diqqatini
o’ziga tortmoqda. Asrlar mobaynida O’zbekiston Buyuk ipak yo’lining savdo,
savdogarlar va sayohatchilar, jo’g’rofiyashunoslar va missionerlar, isti’lochilar va zabt
etuvchilarning yo’lida joylashgan edi. Ayni paytda esa, O’zbekiston tashabbuskor,
madaniyat, tarix, an’ana va ekzotik mamlakatlarga qiziquvchilar uchun maftunkor
sayyohlik yo’nalishlaridan biriga aylanmoqda. O’zbekiston ajdodlardan bugungi
kungacha saqlanib qolgan me’moriy yodgorliklari bilan faxrlanadi.
3 Mamlakatimizda turizm salohiyati holati va tahlili
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo’yicha Markaziy
Osiyo davlatlari ichida yetakchi hisoblanadi. Chunki mamlakatimiz jahon
sivilizatsiya o’choqlaridan biri sifatida, o’zining asori-atiqalari bilan mashhurdir.
13

Bizning madaniyatimiz dunyo xalqlari san’at, arxitektura, shaharsozlik va ko’pgina
sohalarga o’lkan hissani qo’shgan. Tarixda ma’lumki, mintaqaning rivojlanishida
ma’lum darajada turizmning ham hissasi bo’lgan. Chunki, mamlakatimiz «Buyuk
ipak yo’li» markazida joylashgan, Shuning uchun savdo-sotiq va boshqa
ijtimoiyiqtisodiy aloqalar rivojlangan bo’lib, ulardan tushgan daromadlar mamlakat
xazinasiga katta ulush qo’shgan. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi
dastlabki yillardan boshlab iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida tub islohotlar va
yangilanishlar boshlandi. Shu o’tgan davr mobaynida, mamlakatimiz o’z
iqtisodiyotini rivojlantirishda jahon tajribasidan keng foydalanmoqda. Shu o’rinda
turizm sohasida ham tub islohotlar olib borilib, davlat tomonidan katta imkoniyatlar
yaratilmoqda.
Sayyohlik (turizm) sohasi dunyo iqtisodining eng jadal rivojlanayotgan
sohalaridan biridir. Uning keng qamrovli taraqqiyoti esa, ko’plab mamlakatlar uchun
katta daromad manbaiga aylanib bormoqda.
BMTning Jahon sayyohlik tashkiloti ma'lumotida 2015 yilda dunyo bo’yicha 1
milliard 184 million sayyoh qayd etilgan bo’lsa, 2016 yil yakuni bo’yicha bu
ko’rsatkich 1 milliard 235 millionga ya'ni, 3.9 foizga oshgan. Sayohatchilarga
ko’rsatilgan eksport xizmatlari qiymati 2015 yilda qariyb 1,5 trillion AQSh dollarini
tashkil qilgan. 2016–2017 yillarda ham bu raqamlarda katta tafovutni ko’rish
mumkin.
Bundan ko’rinib turibdiki, sayyohlik sohasi bugungi kunning eng muhim
iqtisodiy sohalaridan biriga aylandi. Shu bois dunyoning ko’plab davlatlari ushbu
sohani yanada rivojlantirish, bu borada tegishli infrastrukturani jahon standartlari
darajasida yaratish va sayyohlar oqimini oshirish bo’yicha barcha chora-tadbirlarni
amalga oshirmoqda.
Turizmning samaradorlik darajasi quyidagi raqamlarda o’z aksini topgan:
2015 yilda eng ko’p xorijlik mehmonlarni qabul qilishda Fransiya (83,7 million),
AQSh (74,8 million), Ispaniya (65,0 million), Xitoy (55,6 million) va Italiya (48,6
million) kuchli beshlikda turishibdi. Germaniya, Buyuk Britaniya, Rossiya va
Meksika kuchli o’ntalikdan joy olgan. Biroq bu ko’rsatkich bo’yicha Yevropa va
Osiyoning bir nechta shaharlari yetakchilik qilmoqda. Bunga misol qilib Hongkong
14

(27,7 million), London (17,4 million), Singapur (17,1 million), Bangkok (16,2
million) va Parij (15,0 million) singari shaharlarni keltirish mumkin.
Afsuski, O’zbekiston bu sohada hali ancha orqada ekanligini ko’rish mumkin.
Xususan, Butunjahon turizm va sayohatlar bo’yicha kengashi (BTSK) tomonidan
berilgan bahoga ko’ra, O’zbekiston sayyohlar tashrifi bo’yicha dunyo mamlakatlari
orasida 150-o’rinni egallaydi.
Yurtimiz jahon sayyohlik bozorida o’z o’rniga ega bo’lishiga qaramasdan,
turistlarga qulay sharoit yaratish, servis xizmatini yaxshilash, sayyohlik obidalarining
jozibadorligini oshirish va reklamani kuchaytirish darajasi juda past. Shuning uchun
bu borada sezilarli o’sish haqida fikr yuritish ana shu omillarga bog’liq.
Turizm bo’yicha raqobatbardosh mamlakatlar reytingida dunyodagi (madaniy
zaxiralar, arzon infratuzilma, sayyohlik mahsulotlari narxi, xavfsizlik darajasi,
xalqaro shaffoflik jihatidan) eng jozibador 140 ta sayyohlik maskani qayd etilgan
bo’lib, ushbu ro’yxatda Qozog’iston 85-o’rin, Qirg’iziston 116-o’rin, Tojikiston 119-
o’rinni egallagan, O’zbekiston esa Markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida eng oxirgi
o’rinda turibdi va bu reytingga kiritilmagan.
Yaqinda rasmiy saytlardan birida 2017 yilning birinchi yarmida yurtimizga 1
million 800 ming nafar sayyoh tashrif buyurgani, bu ko’rsatkich 2016 yilga
qaraganda 17 foizga oshgani haqidagi maqolaga ko’zim tushdi. Nazarimda, ushbu
raqamlarda biroz mubolag’a bordek. Chunki o’zim aynan sayyohlik sohasida
ishlayotganim bois, shunday fikrdaman. Buning sabablarini maqolam davomida
ko’rsatib o’tishga harakat qilaman.
Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish borasida keng ko’lamli ishlar amalga
oshirilyapti. Sayyohlar oqimini yanada oshirish, ularni ohanrabodek jalb qilish uchun
nima qilishimiz kerak?
15

2-rasm. O’zbekistonga tashrif buyurgan sayyohlar soni.
O’zbekiston katta tarixiy-madaniy merosga 7300 dan ortiq qadimiy-me'moriy
va arxeologik obidalarga ega. Ularning ko’pchiligi Samarqand, Buxoro, Xiva,
Shahrisabz, Termiz, Qo’qon va Toshkent shaharlarida joylashgan. Yurtimizdagi 200
dan ziyod tarixiy yodgorlik va obidalar YUNESKOning madaniy merosi ro’yxatiga
kiritilgan.
Nahotki shuncha tarixiy va boy madaniy meroslarimiz bo’la turib, ularni
dunyoga tanita olmasak? Buning uchun bizda arzigulik va maqtagulik boy tarixiy
merosimiz yetarli. Birgina Fransiyaning Parij shahriga yiliga 15 million sayyoh
tashrif buyurar ekan. Biz esa har yili sayyohlar sonini sanashdan, o’tgan yildagidan
biroz ko’paygan bo’lsa, uni baralla ovoza qilishdan nariga o’tmayapmiz. Nahotki
yirik bir sayyohlik salohiyatiga ega davlat bo’la turib, bitta shaharchalik natijaga
erisha olmasak?
Raqamlarda mamlakatimizga 1 million 800 ming nafar sayyoh tashrif
buyurgani qayd etilgan. Agar mamlakatimizda asosiy sayyohlik mavsumi mart
oyining o’rtalarida boshlansa va dastlabki mavsum yakuni iyun oyi so’ngiga qadar
bo’lsa, shu davr mobaynida shuncha sayyoh kelib ketishini tasavvur qilish qiyin.
16

Qolaversa, bizda mehmonxonalar yetarli emas, bori ham Yevropa mamlakatlarining
mehmonxonalari narxi bilan deyarli teng va har yili narx sezilarli darajada o’sib
bormoqda. Bu borada yana Parijga «murojaat» qiladigan bo’lsak, u yerda shahar va
uning atrofidagi hududlardagi mehmonxonalar soni 4.260 tani tashkil etar ekan.
Bizda esa bu ko’rsatkich respublika miqyosida 4 yarim barobarga past, ya'ni,
yurtimiz bo’yicha atigi 750 ta mehmonxona mavjud.
«Hozirgi kunda milliy iqtisodiyotga yuqori daromad keltiradigan istiqbolli
tarmoqlardan biri – bu turizmdir 4
. O’zbekiston turizm sohasida dunyo bo’yicha ulkan
salohiyatga ega bo’lgan davlat hisoblanadi. Yurtimizda 7300 dan ortiq madaniy
meros obektlari mavjud va ularning qariyb 200 tasi YUNESKO ro’yxatiga kiritilgan.
Shu bilan birga, mamlakatimizning betakror tabiati, go’zal dam olish maskanlari
imkoniyatlaridan foydalanib, yangi turistik yo’nalishlar ochish mumkin. Bu sohaga
jahon brendlarini faol jalb etgan holda, biz ziyorat turizmi, ekologik, ma'rifiy,
etnografik, gastronomik turizm va bu sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga
alohida e'tibor qaratishimiz zarur. Bu borada davlat-xususiy sheriklik munosabatlarini
qo’llash sohani taraqqiy ettirishda keng imkoniyatlar ochishini hisobga olishimiz
lozim.
Samarqand, Buxoro, Toshkent shaharlaridagi muqaddas qadamjolar va
yodgorliklarni ziyorat qilish dasturini rivojlantirish va jadallashtirish zarur. Ichki
turizm sohasidagi katta imkoniyatlarni ham to’liq ishga solish lozim».
Shuningdek, davlatimiz rahbarining 2016 yil 2 dekabrdagi «O’zbekiston
Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlari
to’g’risida» 5
gi Farmoni sohada uchrayotgan xato va kamchiliklarni bartaraf etib, uni
izchil rivojlantirishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir.
O’zbekiston turizmni rivojlantirish yo’lida hal qiluvchi pallada turibdi.
Infratuzilmaga sarmoya kiritish, samarali marketing strategiyalarini amalga oshirish,
madaniy merosini saqlash va barqaror amaliyotni qo’llash orqali O’zbekiston
o’zining ulkan sayyohlik salohiyatini ochishi mumkin. Mamlakat innovatsiyalar va
hamkorlikni o’zlashtirar ekan, o’zini butun dunyo bo’ylab sayohatchilarga boyituvchi
4
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev parlamentga Murojaati
5
«O‘zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta'minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»
17

tajribalar taklif etuvchi Markaziy Osiyodagi yetakchi yo’nalish sifatida ko’rsatishi
mumkin.
4 Turizm bo’yicha rivojlangan davlatlarning xorij tajribasi
Bugungi kunda jahon miqyosida turizm sanoatining roli keskin oshib
bormoqda, bu mamlakat aholisining ijtimoiy-iqtisodiy holatiga sezilarli ta’sir
ko’rsatadi. Turizm sohasining rivojlanishi mamlakat iqtisodiyotining taraqqiyotiga va
YAIMning o’sish sur’atiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Turistik jozibadorlikni
shakllantirish hamda turizm infratuzilmasini rivojlantirish davlatlarning bugungi
kunda ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatining strategik yo’nalashlaridan biriga aylanib
ulgurdi.
Turizm sohasining YAIMdagi ulushi so’nggi yillarda o’sib bormoqda. 2022-
yilda 2021- yilga nisbatan 0,7 barobarga oshgan. 2020-2021-yillarda YAIM dagi
ulushining pasayishi butun dunyo iqtisodiy-ijtimoiy sohalarga o’z ta’sirini ko’rsatgan
pandemiya oqibati bilan ifodalanadi. 2022-yilda sayyohlar tashrifi bo’yicha davlatlar
o’rtasida birinchi o’rinni 80 million turist bilan Fransiya, ikkinchi o'rinni 71 660 000
kishi bilan Ispaniya, AQSh esa 50 870 000 kishi bilan uchinchi o'rinni egalladi.
Turkiya davlati esa 50 450 000 sayyoh bilan AQShdan keyin to’rtinchi o’rinni
egalladi.
1-diagramma
М intaqalar bo’yicha turizm YAIM (2024).
18

Rasmda ko’rsatilgan ma’umotlarga ko’ra, Yevropa davlatlarida YAIMdagi
turizmning ulushi doimiy ravishda o’sib borayotganlini ko’rsatib turibdi, bu esa
Yevropa davlatlarini turizmning rivojlantirish tajribani o’rganish maqsadga muvofiq
ekanligini ko’rsatib turibdi. Fransiyada turizm sohasini tartibga soluvchi asosiy
qonun hujjatlari “Turizm kodeksi” hisoblanadi (2017 yilda yangi nashrda
chiqarilgan), ikki qismdan iborat: Qonunchilik qismi (4 ta kitob, jami 253 ta modda)
va normativ qism (4 ta kitob, jami 527 ta modda). Fransiyada turizm sohasini tartibga
solish uchun asos Yevropa Ittifoqi standartlari bilan uyg’unlashtirilgan mamlakatning
milliy qonunchiligi hisoblanadi.
Buyuk Britaniya tajribasi. Mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega
bo’lgan turizm sanoati, ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni, birinchi navbatda, aholining
ishga joylashishi bilan bog’liq muammolarni hal qilish yordam beradi. Avvalo, ushbu
mamlakatda kadrlarni tayyorlashda birinchi navbatda professional ta’lim va malakali
xodimlariga alohida e’tibor beriladi. Jumladan, 2008 yilda Kornell universitetida
o’tkazilgan bir tadqiqot dunyoning turli mamlakatlarida mehmonxona sanoatining
243 ta katta va o’rta korxonalar o’rtasida mehmonxona sanoati uchun beshta quyidagi
asosiy omillarni aniqlash imkonini berdi:
- kadrlar;
- umumiy iqtisodiy vaziyat;
- xarajatlarni oshishi;
- xizmat darajasi;
- raqobat.
Eng muhimi, kadrlar muammolari ushbu omillar orasida birinchi o’rinni
egalladi. Hamda ushbu mamlakatda insoniy munosabatlar asosidagi boshqaruvning
quyidagi unsurlari mavjud bo’ladi: - xodim shaxsiyatining hurmat qilinishi; - har bir
xodimning muammolari va qiyinchiliklariga nisbatan e’tibor;
- to’liq va chin dildan ikki tomonlama fikrlar almashinuvi;
- xodimlami motivatsiyalash, ulaming intilishlarini e’zozlash va yutuqlarini
rag’batlantirish;
- tizimli o’qitish va malakasini oshirish.
19

Yaponiya tajribasi. Yapon tizimining o’ziga xos xususiyati mashhur “umrbod
yollanish”dir. Bunda xodim o’quv yurtini tamomlagandan keyin tashkilotga ishga
kirgach, uni butun mehnat hayoti mobaynida tark etmaydi. Inson resurslarini
boshqarishning butun tizimi mazkur tamoyilga bo’ysundirilgan. Masalan, mehnatga
haq to’lash tizimi shunday tuziladiki, xodim oladigan daromadning anchagina qismi
kompaniyadagi ish stajiga bog’liq va har yili muayyan miqdorda ortib boradi. Yapon
korxonasi faqat xodimlar birgalikda mehnat qilish uchun birlashadigan iqtisodiy tizim
bo’lib qolmasdan, shu bilan birga, o’zaro majburiyatlar bilan yagona “ishlab
chiqarish oilasi”ga bog’langan hamfikrlarning ijtimoiy hamjamiyatidir. Ish bilan
bandlar, ya’ni "bolalar" o’z sadoqatlarini doimiy ravishda namoyish qilishlari va
“o’zlarini butunlay jonajon oilaga bag’ishlashlari” kerak, astoydil mehnat qilishlari
va firmalari farovonligini birinchi o’ringa qo’yishlari lozim. Buning uchun “otalar”
ma’murlarning g’amxo’rliklari 24 tufayli ular ish bilan, yaxshi turmush sharoiti va
doimiy ortib boruvchi daromad bilan ta’min etiladilar. Jamoaviylik, yetakchiga
bo’ysunish va kattaga hurmat.
Respublikamiz xalqaro turizm biznesidagi imkoniyatlarining kattaligi bilan
qo’shni mamlakatlardan tubdan farq qiladi. O’zbekistonning geografik o’rni
nihoyatda qulay, ajoyib tabiiy iqlim sharoitiga egaligi insoniyat madaniy
taraqqiyotida ham katta o’rin tutadi. O’zbekiston nodir tarixiy arxitektura
yodgorliklariga, shirin-shakar mevalar, xilma-xil taomlar, ajoyib milliy an’ana, urf-
odatga ega bo’lgan mehmondo’st xalqqa ega. Bularning barchasi xorijiy turistlar
e’tiborini o’ziga jalb etadi va kishilarni lol qoldiradi.
Xalqaro turizmni rivojlantirishda O’zbekistonda mavjud bo’lgan siyosiy
barqarorlik ham muhim o’rin tutadi. Ammo xalqaro turizm taraqqiyoti darajasini
yuqori bosqichga olib chiqishda hali ko’p islohotlarni amalga oshirish, kechiktirib
bo’lmas choralarni belgilash va ularni jadallik bilan hayotga tatbiq etish lozim.
Xorijiy mamlakatlarda turizm sohasini rivojlantirish tajribasini tahlili natijasida
quyidagi xulosalar shakllantirildi:
- Mamlakatimizda xorijiy turistlarni jalb qilish uchun bevosita javobgar
tashkilotlarning bo’lishi va ushbu tashkilot davlatning turizm siyosatini amalga
oshirishni ta’minlashi va boshqa tashkilotlar bilan hamkorlik qilishi kerak;
20

− Mamlakatning turistik salohiyatini baholash va undan oqilona foydalanish;
− Mamlaktimizning turistik imkoniyatlarini targ’ib qilish; − Aholi o’rtasida
turistik madaniyatni shakllantirish;
− O’zbekistoning turistik imkoniyatlari bilan chet ellik investorlarni
tanishtirish va ulardan unumli foydalanish;
− Respublikamiz vakillarining Yevropa mamlakatlarida o’tkaziladigan turistik
yarmarkalarda doimiy ravishda ishtirok etishini ta’minlash.
Yuqoridagi xulosadagi tadbirlarni amalga oshirish turizm infratuzilmasini
rivojlantirish O’zbekiston iqtisodiyoti uchun g’oyatda zarur bo’lib, uning
imkoniyatlaridan kelib chiqib, turizm sohasi orqali aholining moddiy farovonligini
yaxshilash, ularni ish bilan ta’minlash uchun yangi ish o’rinlarini tashkil qilish
mumkin bo’ladi.
5. O’zbekistonda turizm salohiyatini rivojlantirish strategiyalari
Turizm ham iqtisodiy, ham ijtimoiy-madaniy ahamiyatga ega keng qamrovli
soha. U daromadliligi bo’yicha dunyoda uchinchi o’rinda turadi. Yana bir muhim
tomoni, kam xarajat bilan ko’p ish o’rinlari yaratish imkonini beradi. O zbekistondaʻ
bu soha izchil rivojlanmoqda. Jumladan, 2022-yilda O zbekistonga tashrif buyurgan
ʻ
xorijiy turistlar soni 2021-yilga nisbatan 3 baravar oshgan. Soha eksporti 1 milliard
600 million dollarni tashkil etgan. Ichki turizm dasturlari doirasida 11 milliondan
ziyod aholi sayohat qilgan. Samarqandda yangi turizm markazi barpo etilgani
natijasida u yerga qo’shimcha 2 million sayyoh kelgan. Aslida O zbekistonda bu
ʻ
sohadagi salohiyat bundan ancha yuqori. O zbekistonga kelmoqchi bo’lgan sayyohlar
ʻ
juda ko’p.
Lekin, ularni qiziqtiradigan joylar haqida kontent kam, turistlarni 4-5 kun olib
qoladigan dasturlar yetishmaydi. Samolyot va poyezdga biletni bir necha oy oldindan
sotib olishda noaniqliklar ko’p.
Infratuzilmani rivojlantirish har qanday davlatning turizm industriyasini
shakllantirishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Kuchli infratuzilma tarmog'i nafaqat
foydalanish imkoniyatini oshiradi, balki tashrif buyuruvchilarning umumiy
tajribasiga ham hissa qo'shadi va shu bilan turizmning o'sishiga yordam beradi.
21

Turizmga ta’sir etuvchi asosiy omillardan biri bu infratuzilmadir. O’zbekiston
sayyohlar uchun qulaylik yaratish maqsadida transport tarmoqlarini, jumladan,
avtomobil yo’llari, temir yo’llar va aeroportlarni modernizatsiya qilishga sarmoya
kiritishi kerak. Mamlakat ichidagi aloqani yaxshilash va qo’shni davlatlar bilan
transport aloqalarini yaxshilash nafaqat ko’proq sayyohlarni jalb qilish, balki ularni
O’zbekistonning turli hududlarini kashf etishga undaydi. Bundan tashqari, hashamatli
mehmonxonalardan tortib, byudjetga qulay variantlar va ekolojalargacha bo’lgan
turar joylarni rivojlantirish sayohatchilarning turli xil afzalliklarini qondirish uchun
juda muhimdir. Yaxshi rivojlangan transport tarmoqlari, jumladan avtomobillar,
temir yo'llar, aeroportlar va dengiz portlari sayyohlarning belgilangan manzilda
harakatlanishini osonlashtirish uchun zarurdir.
O’zbekistonda turizmni rivojlantirish strategiyasi turizm infratuzilmasini
rivojlantirishga asoslangan. Mamlakatimizda mehmonxonalar, restoranlar va
sayyohlik obyektlarini modernizatsiya qilish va yangilarini qurishga katta e’tibor
qaratilmoqda. Bu o’z navbatida turistlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshiradi.
Aviatsiya, temir yo’l va avtomobil infratuzilmasini rivojlantirishni o’z ichiga olgan
transport tizimini rivojlantirish sayyohlarning mamlakatimiz bo’ylab sayohat qilish
qulayligini oshirishda muhim o’rin tutadi. O’zbekiston hukumati xorijiy va mahalliy
sayyohlarni jalb etish maqsadida xizmat ko’rsatish sifatini oshirish, ob’ektlarni
modernizatsiya qilish, yangilarini barpo etishga katta e’tibor qaratmoqda.
Mehmonxona infratuzilmasi turizm sektorining muhim elementi hisoblanadi.
O’zbekistonda turli turdagi mehmonxonalarni qurish va modernizatsiya qilish
bo’yicha faol ishlar olib borilmoqda. Ularning aksariyati xalqaro standartlarga javob
beradi va sayyohlar uchun yuqori darajada qulaylik yaratadi. Uning tarkibiga
Toshkent va boshqa yirik shaharlardagi yirik mehmonxona majmualari, shuningdek,
O’zbekiston viloyatlaridagi kichik mehmon uylari va minimehmonxonalar kiradi.
Sayyohlarni jalb etishda transport infratuzilmasini rivojlantirish ham muhim o’rin
tutadi.
O’zbekistonda aviatsiya, temir yo’l va avtomobil yo’llari tizimlari faol
modernizatsiya qilinmoqda. Toshkent, Samarqand va Buxorodagi xalqaro
aeroportlarning rekonstruksiya qilinishi yo’lovchilar oqimini ko’paytirish va xizmat
22

ko’rsatish sifatini yaxshilashga xizmat qilmoqda. Temir yo’l yo’nalishlari ham
modernizatsiya qilinmoqda, bu sayyohlarning mamlakat ichida harakatlanishini
osonlashtiradi va mavzuli turistik marshrutlarni rivojlantirishga yordam beradi.
Bundan tashqari, muntazam ravishda ta mirlash ishlari olib borilayotgan, shuningdek,ʼ
sayyohlik ob yektlari va diqqatga sazovor joylarga qulay bo lgan yo llarni ta mirlash
ʼ ʻ ʻ ʼ
va qurish bilan yo l infratuzilmasi doimiy asosda takomillashtirilmoqda.
ʻ
O’zbekistonda turizm kontekstida transport infratuzilmasini kengaytirish va
modernizatsiya qilishga sarmoya kiritish zarur. Bunga asosiy turistik obyektlarni
bog’lovchi yo’l tarmoqlarini yangilash, jamoat transporti tizimini takomillashtirish,
shahar markazlari va qishloqlar o’rtasidagi aloqani yaxshilash kiradi. Bundan
tashqari, aeroportlarni modernizatsiya qilish va havo aloqalarini yaxshilash xalqaro
sayyohlar uchun sayohat vaqtini sezilarli darajada qisqartirishi va O’zbekistonni
borish uchun qulayroq va jozibador qiladi. Turistlarning turli xil imtiyozlari va
byudjetlarini qondirish uchun turli xil turar joy variantlari juda muhimdir.
O’zbekiston turar joy infratuzilmasini, jumladan, mehmonxonalar, kurortlar,
eko-lojalarni rivojlantirishga sarmoya kiritishi kerak. Bu nafaqat turar joy sonini
ko’paytirish, balki sifat va xizmat ko’rsatishning yuqori standartlarini ta’minlashni
ham o’z ichiga oladi. Barqaror va madaniy jihatdan o ziga xos turar joy variantlarini
ʻ
ta kidlash O zbekistonning madaniy merosi va tabiiy muhitini saqlashga hissa
ʼ ʻ
qo shgan holda tashrif buyuruvchilar tajribasini yanada oshirishi mumkin. Madaniy
ʻ
meros ob'ektlarini saqlash va namoyish etish turizm tajribasining ajralmas qismidir.
O’zbekiston merosni saqlash va talqin qilish uchun infratuzilmaga sarmoya
kiritib, mamlakatning boy tarixi va merosini o’rganishga qiziquvchi madaniy
turistlarni jalb qilishi mumkin. Bugungi raqamli asrda turizm infratuzilmasini
yaxshilash uchun texnologiyadan foydalanish muhim ahamiyatga ega. O’zbekiston
tashrif buyuruvchilar tajribasini soddalashtirish va sayyohlarga real vaqtda ma’lumot
taqdim etish uchun Wi-Fi ulanishi, mobil ilovalar va onlayn bron qilish platformalari
kabi raqamli infratuzilmaga sarmoya kiritishi mumkin. Bundan tashqari, raqamli
belgilar, yo lni aniqlash tizimlari va virtual reallik tajribasi kabi aqlli
ʻ
texnologiyalarning integratsiyasi umumiy turizm infratuzilmasini yaxshilashi va
tashrif buyuruvchilar uchun immersiv va interaktiv tajribalarni yaratishi mumkin.
23

Infratuzilmani rivojlantirishda barqarorlik va barqarorlikka ustuvor ahamiyat berish
juda muhimdir.
Barqaror turizm infratuzilmasi atrof-muhitga ta'sirni minimallashtirish,
tabiiy resurslarni saqlash va mahalliy hamjamiyatlarni qo'llab-quvvatlashga
qaratilgan.
O’zbekiston turizm faoliyatidagi uglerod izlarini kamaytirish uchun yashil
qurilish amaliyotlarini, qayta tiklanadigan energiya yechimlarini va ekologik toza
transport imkoniyatlarini qo’llashi mumkin. Bundan tashqari, turizm
infratuzilmasining barqarorligini oshirish tabiiy ofatlar, iqlim o’zgarishi ta’siri va
ijtimoiy-iqtisodiy buzilishlar kabi xavflarni oldindan ko’rish va yumshatishni o’z
ichiga oladi, bu esa turizm sektorining uzoq muddatli hayotiyligi va barqarorligini
ta’minlaydi.
Marketing strategiyalari : O’zbekistonning noyob diqqatga sazovor joylarini
jahon auditoriyasiga ko’rsatish uchun samarali marketing muhim ahamiyatga ega.
Mamlakat o'zining madaniy merosi, tarixiy joylari va tabiat mo''jizalarini targ'ib
qilish uchun raqamli platformalar va ijtimoiy media kanallaridan foydalanishi kerak.
Sayohatchilar bilan hamkorlik qilish, qiziqarli kontent yaratish va xalqaro sayyohlik
yarmarkalarida ishtirok etish O’zbekistonning istalgan manzil sifatidagi obro’sini
sezilarli darajada oshirishi mumkin. Sarguzasht izlovchilar, tarix ixlosmandlari yoki
eko-ongli sayohatchilar kabi ma'lum demografiyaga mo'ljallangan marketing
kampaniyalarini moslashtirish mamlakat jozibadorligini yanada oshirishi mumkin.
Madaniy saqlanish : O’zbekistonning madaniy merosini asrab-avaylash
sayyohlarni jalb qilish va ularni saqlab qolishda muhim ahamiyatga ega. Hukumat
tarixiy obidalar, yodgorliklar va an'anaviy hunarmandchilikni muhofaza qilish
choralarini ko'rishi kerak. Madaniy tadbirlar, festivallar va spektakllarni targ ib qilishʻ
nafaqat tashrif buyuruvchilar tajribasini boyitibgina qolmay, balki O zbekistonning
ʻ
jonli an analarini qadrlashga ham yordam beradi.
ʼ
Bundan tashqari, mahalliy tillar, oshxona va hunarmandchilikni tiklash va
asrab-avaylash bo’yicha tashabbuslar O’zbekistonni boshqa yo’nalishlardan ajratib
turadigan sayyohlik tajribasining haqiqiyligiga hissa qo’shadi. Barqaror amaliyotlar:
24

Atrof-muhit muammolari haqida global xabardorlik oshgani sayin, barqaror
turizm amaliyoti tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.
O’zbekiston chiqindilarni mas’uliyat bilan boshqarish, suv resurslarini tejash
va jamoatga asoslangan turizm loyihalarini qo’llab-quvvatlash kabi ekologik
tashabbuslarni qabul qilishi mumkin.
Turoperatorlar va turar joylarni qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalanish va uglerod chiqindilarini kamaytirish kabi barqaror amaliyotlarni amalga
oshirishga rag'batlantirish xalqaro standartlarga mos keladi va eko-ongli
sayohatchilarni jalb qiladi. Barqarorlikni qabul qilish nafaqat O’zbekistonning tabiiy
go’zalligini saqlab qoladi, balki turizm sanoatining uzoq muddatli barqarorligini ham
ta’minlaydi.
O’zbekiston turizmni rivojlantirish yo’lida hal qiluvchi pallada turibdi.
Infratuzilmaga sarmoya kiritish, samarali marketing strategiyalarini amalga oshirish,
madaniy merosini saqlash va barqaror amaliyotni qo’llash orqali O’zbekiston
o’zining ulkan sayyohlik salohiyatini ochishi mumkin. Mamlakat innovatsiyalar va
hamkorlikni o’zlashtirar ekan, o’zini butun dunyo bo’ylab sayohatchilarga boyituvchi
tajribalar taklif etuvchi Markaziy Osiyodagi yetakchi yo’nalish sifatida ko’rsatishi
mumkin. Birgalikda say-harakatlar va strategik rejalashtirish bilan O'zbekiston
o'zining noyob o'ziga xosligi va tabiiy boyliklarini kelajak avlodlar uchun saqlab
qolgan holda gullab-yashnayotgan turizm markaziga aylanish haqidagi tasavvurini
amalga oshirishi mumkin.
O’zbekiston turizm sohasiga xorijiy sarmoyalarni faol jalb qilmoqda. Turizmni
rivojlantirish strategiyasida xorijiy investorlar uchun soliq imtiyozlari, ruxsatnomalar
va litsenziyalar berish tartib-taomillarini soddalashtirish, shuningdek, kafolatlar va
mulkni himoya qilish bilan birga qulay investitsiya muhitini ta’minlashga alohida
e’tibor qaratilgan. Bu choratadbirlar yangi infratuzilma loyihalarini rivojlantirish,
zamonaviy sayyohlik majmualarini barpo etish va mehmonxona sohasiga yetakchi
xalqaro brendlarni jalb etishga xizmat qilmoqda. O’zbekistonning turizm brendini
ilgari surish davlat, turizm tashkilotlari, xususiy korxonalar va barcha manfaatdor
tomonlarning birgalikdagi sa’y-harakatlarini talab qiluvchi murakkab jarayondir.
O’zbekistonning turistik yo’nalish sifatida jozibador va taniqli imidjini yaratish vaqt
25

talab etadi, biroq to’g’ri yondashuv bilan mamlakatda turizmni rivojlantirishda
sezilarli natijalarga erishish mumkin. O’zbekistonda turizmni rivojlantirish
strategiyasida yangi turizm yo’nalishlarini rivojlantirish va ommalashtirish ham
ko’zda tutilgan. Ular orasida tarix, madaniyat, tabiat va ko'ngilochar bilan bog'liq
mavzuli marshrutlarni yaratish kiradi. Masalan, “Ipak yo’li” marshruti sayyohlarga
Samarqand, Buxoro va Xivaning tarixiy shaharlari bilan tanishish imkonini bersa,
“O’zbekiston tabiat mo’jizalari” yo’nalishi go’zal tog’li hududlar, ko’llar va milliy
bog’larga ekskursiyalarni taklif etadi.
26

XULOSA
Ko’pgina mamlakatlar turizm sanoati COVID-19 inqirozidan qayta-qayta
zarbalarni boshdan kechirmasdan chiqolmaydi, degan fikrga keldi. Bu sanoat
iqtisodiy tanazzul va inqirozlarga qarshi turish qobiliyati bilan mashhur. Buni dunyo
mamlakatlari o'tishi kerak bo'lgan ko'plab epidemiyalar ko'rsatdi. Turizm butun
davlatlar iqtisodiyotini tiklashda asosiy rollardan birini o'ynashi mumkin.
O’zbekiston ulkan turizm salohiyatiga ega. Boy tabiiy salohiyat, madaniy-
tarixiy meros ob'ektlarining mavjudligi, mehmonxona va kurort biznesining
rivojlanishi, turistik xavfsizlikning yuqori darajasi, barqaror siyosiy vaziyat va
boshqalar uni yanada rivojlantirish uchun qulay omillardir.
Shu bilan birga, jozibador tabiiy va madaniy boyliklarning ko’pligiga
qaramasdan, turizm salohiyatini tashkil etuvchi boshqa muhim parametrlarda
kamchiliklar, jumladan, transport va turizm infratuzilmasidagi ayrim muammolar
mavjud bo’lib, ularning yechimi tashriflar soniga bog’liq. turistlarning xarajatlari.
Mamlakatimizda tashkil etilgan turistik hududlar va klasterlarda infratuzilmani
takomillashtirish, tartibga solish tartib-taomillarini ta’minlash ham bugungi kunda
turizm salohiyatini yanada rivojlantirishning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Xalqaro turistlarni turizm klasterlariga jalb qilishni oshirish tashabbuslari
quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin: aviatsiya sektori va arzon narxlardagi havo
xizmatlarini takomillashtirish; klasterlarda tranzit to'xtash funksiyasi bilan
markazlarni ishlab chiqish; viza rejimlarini uyg'unlashtirish; davlat-xususiy
sheriklikni rivojlantirish va boshqalar.
O’zbekistonda turizm salohiyatini pandemiyagacha bo’lganidan ham
samaraliroq rivojlantirish vazifasi mamlakat Barqaror rivojlanish maqsadlari bilan
uzviy bog’liqlik sharti bilan amalga oshirilishi mumkin. Bu yanada yashil, yanada
inklyuziv va barqaror sayyohlik salohiyatiga ega turizm sanoatini yaratadi.
Hozirgi sharoitda O’zbekistonning turizm salohiyatini tashkil etuvchi
obyektlarning ekologik barqarorligini ta’minlash dolzarb yo’nalish hisoblanadi. Turli
xil turizm dasturlari va loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonida
27

tabiiy turistik ob'ektlarni muhofaza qilish uchun barqaror rivojlanishning tegishli
choratadbirlari va amaliyoti joriy etilsa, buni ta'minlash mumkin.
Pandemiya sharoitida ichki turizmni rivojlantirishni faollashtirish respublika
iqtisodiyotida hal qiluvchi ahamiyatga ega. O’zbekistonda dam olish kunlari mahalliy
sayyohlar ko’p uchraydi. Bunday rezidentlar dam olish va ta’til kunlariga mamlakat
ichida jo’nab ketishlari turizm industriyasidagi mavsumiy egri chiziqni tekislashda
yordam beradi va shu bilan turizm ob’yektlari va ular bilan bog’liq kichik biznes
sub’ektlari uchun yil bo’yi biznesni yaratadi. Shu munosabat bilan xorijiy
mamlakatlarning ichki turizmni rivojlantirish amaliyotini va bunday sayohatlarni
rag’batlantirish mexanizmlarini o’rganish va imkon bo’lsa, mahalliy aholini jalb
qilish uchun ushbu tajribani milliy manfaatlarga moslashtirish zarur.
Raqamli va kommunikatsiya texnologiyalari turistik qiymat zanjiridagi eng
foydali faoliyatning markazida.Shu bois turizm xizmatlarini ko’rsatish bo’yicha
innovatsion yechimlarni ishlab chiqish va joriy etish, destinatsiyalar marketingi va
targ’ibotini takomillashtirish, shuningdek, ta’lim vositalari va raqamli turizm
kontentini rivojlantirishni qo’llab-quvvatlash zarur.
Turizmni raqamlashtirish tendentsiyasi, ayniqsa pandemiya sharoitida,
bozorning barcha ishtirokchilarini asta-sekin onlayn sohaga yo'naltirishni o'z ichiga
oladi. Shu munosabat bilan turizm sohasi rentabelligini oshirish uchun zarur
shartsharoitlarni yaratish zarur. An'anaviy va yangi turistik yo'nalishlar uchun raqamli
mahsulotlarni ishlab chiqish va ilgari surish istiqbolli yo'nalish hisoblanadi.
So’ngi yillarda turizm sohasi tomonidan O’zbekistonning urizm salohiyatini
jahon miqyosida targ’ib qilish bo’yicha keng ko’lamli ishlarni amalga oshirmoqda.
Turizm sohasi vakillari ichki va xorijiy sayyohlarga xizmat ko’rsatish sifatini oshirish
bo’yicha choralarni ko’rishmoqda, birincchi navbatda, mamlakatimiz hududlaridagi
turizm infratuzilmasini yaxshilashga doir faol ishlar olib borilmoqda. Turizm
sanoatida yuz bergan butunjahon inqirozdan oldin bizning yurtimizga tashrif
buyurishni istagan sayyohlar oqimi kattaligi tufayli O’zbekiston mehmondo’stlik
sanoati joylar yetishmasligi va transport xizmatlarini ko’rsatishda qiyinchiliklarga
duch keldi. 2020 yilda 8 millionga yaqin chet ellik mehmonlar kelishi kutilgan edi.
28

Afsuski, bu butun dunyoda va mamlakatimizda turizmning to’xtab qolishi va
vaqtinchalik ishsizlikka olib keldi. Umid qilamizki, tez orada koronavirus
pandemiyasi keltirib chiqargan inqiroz chekinadi va mamlakatimizda ziyorat turizmi
va turizmni rivojlantirish yo’lida rejalashtirilgan marralar, jumladan, 2025 yilgacha
10 milliondan ortiq chet ellik mehmonlarni qabul qilish bo’yicha ko’rsatkichga
erishishga oid ishlar boshlanadi. O’zbekistondagi turizm sohasi vakillaridan sabr-
matonat va birgalikda sa’y-harakatlar bilan global raqobatga tayyorgarlik
ko’rishlarini so’rayman! Birdamlikda biz barchasiga erishishimiz mumkin! Bizning
oldimizda yangi ish o’rinlari, turizmnin g yangi turlarini yaratish, turistik xizmatlarni
diversifikatsiya qilish, monetizatsiyalash bilan bog’liq katta vazifalar turibdi. Bu esa,
shubhasiz, mamlakatimizdagi aholi farovonligi darajasining oshishiga turtki beradi.
Ayni paytda biz bor kuchimizni ic hki va mahalliy turizm va ziyorat turizmni
rivojlantirishga yo’naltirishimiz kerak.
29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Yunusova S. A. Turizm sohasini innovatsion rivojlantirish imkoniyatlari
Results of National Scientific Research International Journal. – 2023
2. Yakubjonova H, Boyto’rayev O, Shodadaliyev B. M алайзийский опыт
развития экотуризма // Экономика и соцtм . – 2018.
3. Erkayeva Barno Abdurahimovna. O'zbekistonda tarixiy-madaniy turizmni
rivojlantirishning ijtimoiy - iqtisodiy jihatlari. “Iqtisodiyot va innovatsion
texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. 2021 yil.
4. Muxammedova Z.M. Turizmni innovatsion rivojlantirishda investitsion
resurslar iqtisodiy samaradorligini oshirish. PhD ilmiy darajasini olish uchun
dissertatsiyasi. Samarqand 2020.
5. Алиева , Г . И . Turizmning mamlakat iqtisodiyotida tutgan o’rni / Г . И .
Алиева . — Текст : непосредственный // Молодой ученый . — 2017.
6. Ablakulov А . А . “Turizm xizmatlari raqobatbardoshligini oshirishda
marketing qarorlaridan samarali foydalanish mexanizmi” iqtisodiyot fanlari bo'yicha
falsafa doktori (doctor of philosophy) dissertatsiyasi. 2018 y.
7.Yvette Reisinger. International tourism cultures and behavior. Elsevier 2012
8. Tuxliyev I.S., Xayitboyev R, Safarov B.Sh., Tursunova G.R. Turizm
asoslari. Darslik. - Т .: 'T an va texnologiya” nashriyoti, 2014.
9. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., Abduxamidov S.A.
“Turizm: nazariya va amaliyot” fanidan elektron darslik yaratish texnologiyasi.
Uslubiy qo ’ llanma . 2016.
10. А лександров А.Ю. Международный туризм. 2018
11. Организация международного туризма. - М.: Финансы и статистика,
2014.
12. Норчаев А. Ўзбекистонда covid -19 пандемиясининг туризмга
таъсирини юмшатиш йўллари. “ Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar ” ilmiy
elektron jurnali . 2020
30

13.Очилова Ф.М., Жалолoдинова Х., Нурматова С. Туризм в
Узбекистане после COVID -19 Научно-электронный журнал «Экономkеские
инновационные технологи». – 2021
14. Пономарева Т.В. Образовательный туризм: сущность, цели и
основные сегменты потребителей. Материалы IV Mеждународной научной
конференци "Проблемы современной экономики". Челябинск: Два
комсомольца, 2015
15. Бельская Н.Л. Современные подходы к управлению образовательным
туризмом. Научный результат. Технологи бизнеса и сервиса, 2015
16. Bryman , A . (2016). Social Research Methods . Oxford
University Press.
17.Leask, A., & Fyall, A. (2016). Managing visitor attractions.
31

O’zbekistonning turistik salohiyati va rivojlantirish strategiyalari

Купить