• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 305.9KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Февраль 2025
Расширение docx
Категория Психология

Продавец

Benjamin Franklin

Дата регистрации 29 Октябрь 2024

101 Продаж

Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar

MUNDARIJA: KIRISH I BOB. O ILA INQIROZ TUSHUNCHASINI O‘RGANISHNI NAZARIY METODOLOGIK ASOSLARI 1.1. O ila inqiroz tushunchasining mohiyati va asosiy xususiyatlari . 1.2. Oilada pul muammolari, to lovlar, moliyaviy daromadlarniʻ boshqarishning ahamiyati. II BOB. OILADA INQIROZNI OLDINI OLISH VA UNGA YECHIM TOPISH USULLARI 2.1. Oila a zolari o rtasidagi munosabatlar, masalalar va ularga yechim topish ʼ ʻ masalasi 2.2. Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablarga qonuniy yechim topish usullari. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 2 Oilaviy nizolarda kimlar ishtirok etayotganiga ko`ra ularni quyidagicha asosiy turlarga ajratish mumkin: er-xotin o`rtasidagi nizolar; qaynona-kelin o`rtasidagi nizolar; qaynona-kuyov o`rtasidagi nizolar; ovsinlar o`rtasidagi nizolar; ota-onalar va farzandlar o`rtasidagi nizolar. Albatta, bu ro`yxatni yanada davom ettiraverish mumkin, lekin biz hozircha shu yuqorida keltirilganlar bilangina kifoyalanib, oilaviy hayotda ro`y berish ehtimoli nisbatan yuqori bo`lgan nizolarning eng asosiysi bo`lmish er-xotin o`rtasidagi nizolarning ayrim xususiyatlarini ko`rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Umuman oilada er-xotin o`rtasidagi nizolarning yuzaga kelishi va rivojlanishi taxminan quyida keltirilgan sxemadagidek bo`lishi mumkin. Sxemadan ko`rinib turibdiki, har qanday oilada er-xotinning o`zaro munosabatlarida nizoli vaziyatlarning yuzaga kelishi muqarrar. Lekin shu nizolarning xarakteri, ularning oqibatlariga ko`ra turli oilalar va ulardagi oilaviy munosabatlar bir-birlaridan farqlanadi. Shunday ekan biz dastavval muvaffaqiyatli va muvaffaqiyatsiz oilalarda ro`y beradigan nizolarni ko`rib chiqaylik. Sxemada ko`rinib turganidek muvaffaqiyatli oilalardagi nizolar biriktiruvchi va muvaffaqiyatsiz oilalardagi nizolar esa ajratuvchi xarakterga ega. Shuning uchun ham psixologik adabiyotlarda nizolar shartli ravishda «konstruktiv» («biriktiruvchi») va «destruktiv» («ajratuvchi») nizolarga farqlanadi. Ular, o`zlarining yuzaga kelishiga asos bo`lgan muammolar, bu muammolarning hal etilishi, kechinishi, ishtirokchilari, oqibatlari va boshqalarning xarakteriga ko`ra bir-birlaridan farqlanadi. Biriktiruvchi nizolarning yuzaga kelishiga asos bo`lgan muammolar va ularning hal qilinishi ham erning, ham xotinning, butun oilaning manfaatlariga qaratilgan bo`ladi. Agar ular hal etilsa, buning oqibatida oilaning umumiy manfaatlariga oid muammolar o`z yechimini topadi. Bunday nizolarga oiladagi 16 Bu bosqichlar oilada pul muammolari haqida tushuncha beradi va uni moliyaviy muammoni boshqarishga yordam beradi. Oilada pul muammolari mavzusini o'rganish uchun quyidagi bosqichlar keng ko'rinishda tahlil qilinishi mumkin: "Oilada pul muammolari" mavzusi quyidagi yo'nalishlarda tahlil qilinadi: 1. Qarzlar va kreditlar: Oiladagi qarzlar va kreditlar, ularning miqdori va shakli, to'lovi muddati, va qarzdan chiqishning sabablari. 2. To'lov tizimi: Oilada ishlatiladigan to'lov tizimi, masalan, qabul qilingan naqd pul miqdori, to'lov muddati, va to'lov usullari. 3. Mablag'lar o'rtasidagi kommunikatsiya: Oilada a'zolar o'rtasidagi pul mablag'larining o'zaro munosabatlari va ularning muammo chiqarishi, masalan, xarajatlar va daromadlar haqidagi ko'rsatkichlar. 4. Tasarruflar va investitsiyalar: Oilada amalga oshiriladigan tasarruflar va investitsiyalar, ularning miqdori, muddati, va maqsadi. 5. Moliyaviy strategiyalar: Oilada qo'llaniladigan moliyaviy strategiyalar, masalan, pulni xarajatlarga qaytarish tartibi, qarzlar va kreditlar to'lovi, va moliyaviy to'lovlar. Oylik to'lovlar: Oilada qabul qilingan oylik to'lovlar, ularning miqdori, to'lov vaqtini belgilash tartibi, va to'lov usullari. Qarzdorliklar: Oilada bo'lgan qarzdorliklar va ularni to'lov qilish jadvali, qarzdorliklarni boshqarish usullari va ularni yechishning strategiyalari.. Muddati o'tgan qarzdorliklar: Muddati o'tgan qarzdorliklar uchun to'lov jadvali, qarzdorliklarni boshqarishning muhimiyati, va qarzdorliklar to'lovi uchun strategiyalar. To'lov tizimi va qonuniy talablar: To'lov tizimi, qonuniy talablar va shartlar, to'lov vaqtini kechiktirish huquqi, va to'lov jarayonlarida amal qilish prinsiplari. Qo'llanish tizimi: Qo'llanish tizimi, masalan, karta hisob raqamlari, internet- bank, to'lov aplikatsiyalari, va boshqalar. Bu mavzu oila a'zolari uchun moliyaviy rivojlanishni tushunish uchun muhimdir, chunki to'lov tizimi oilaning moliyaviy holatini ko'rsatadi va oila a'zolari uchun qulaylik yaratadi. 10 asoschilaridan biri, nemis faylasufi Otto Shpenglerning 4 "Ovruponing so‘nishi" (1922), Erix Fromm 5 ning "Erkinlikdan qochish"(1941), Daniel Bell 6 ning "Mafkuraning yemirilishi" (1960) kabi asarlaridayoq namoyon bo‘la boshlagan edi. Shunisi e'tiborliki, rivojlangan G'arb mamlakatlari taraqqiyotning yangi - postindustrial bosqichiga ko‘tarilishi bilan bunday intilishlar so‘nish o‘rniga yanada avj oldi. Bu davrda taniqli ingliz olimi Arnold Toynbi 7 ning "Tamaddun - tarix hukmi oldida", Fridrix Xayekning 8 "Qullik sari yo‘l" (1989), va boshqa ko‘plab asarlar birin-ketin chop etildi. Ular orasida Richard Nikson va Ronald Reyganning sobiq yordamchisi, amerikalik taniqli faylasuf, jurnalist va siyosiy sharhlovchi Patrik Byukenenning "G'arbning halokati" (2002) asari alohida o‘rin tutadi. Mazkur asar mavzu doirasining kengligi va xulosalarining keskinligiga ko‘ra amerikalik siyosatshunos Samuel Xantingtonning G'arb mamlakatlarida jiddiy shov-shuvga sabab bo‘lgan "Tamaddunlar to‘qnashuvi" (1994) asaridan aslo qolishmaydi. Biroq Xantington global inqiroz omillarini tamaddunlar o‘rtasidagi ziddiyatlarning keskinlashuvi va ularning to‘qnashuvi bilan izohlagan bo‘lsa, Byukenen G'arbning halokatga yuz tutish mumkinligi haqidagi xulosasini boshqa omillar bilan bog‘laydi. 2.1 Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablarga qonuniy va halol yechim topish usullari . "Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablarga oid qonuniy masalalar va halol yechimlar" mavzusida quyidagi nuqtalar tahlil qilinadi: 1. Oilaviy qonunlar va farzandlar huquqlari: Oilaviy qonunlar va farzandlar huquqlari, masalan, tuzilma darajadagi oilaviy aloqalar, farzandlar huquqlarining muhofazasi, va ota-onalarning huquq-huquqlarini ta'minlashning qonuniy usullari. 2. Bo'shliq to'lashlari: Bo'shliq to'lashlari va ularning qonuniy tartibi, masalan, bo'shliq to'lashlarining miqdori, muddati, va qonuniy muddatlarini buzishning jazosi. 4 Otto Shpengler. "Ovruponing soʻnishi". asosiy asar. (1918—22).8 madaniyat 5 Erix Fromm "Erkinlikdan qochish" . 1941. Nashr 2021. -352b 6 Daniel Bell "Mafkuraning yemirilishi".1960.Toshkent. "Matbaa konserni bosh tahririyati" 2001. 7 Arnold Toynbee "Tammaddun-tarix fikri oldida".1934-61. Toshkent .2020. -665b 8 Fridrex Hayek "Qullik sari yoʻl" Toshkent. 2019. -334 b. 23 Hozirgi vaqtda nikoh-oila munosabatlari zaminida yuzaga keladigan noxush hodisalar, har xil asab buzilishlar kasalliklarning kelib chiqishi, har xil jinoyatlar, qotilliklar, o`z joniga qasd qilish, xiyonat, bolalar tarbiyasining buzilishi va shu kabi qator ko`ngilsizliklarning aksariyati shu 3-toifa oilalariga to`g`ri keladi. Shuning uchun ham nafaqat yoshlarimiz balki faoliyati bevosita nikoh-oila muammolari bilan bog`liq bo`lgan mutasaddi xodimlar, mahalla, hokimiyat vakillari, katta yoshdagilar ham hozirgi zamon oilasining ijtimoiy psixologik xusuiyatlari, er-xotin nizolari, oilaviy nizolar psixologiyasi haqida tegishli ma`lumotlarga ega bo`lishlari maqsadga muvofiqdir. Yoshlarimiz esa er-xotin nizolarini jiddiy, ayanchli oqibatlarga olib keluvchi: ajratuvchi «men» xarakteridagi «chegaralanmagan» turlaridan ogoh bo`lishi, o`z hayotlarida shu toifa nizolarning yuzaga keltirmaslik, ularning oldini olish va bartaraf etish borasida zarur bo`lgan bilim va ma`lumotlarga ega bo`lishlari lozim. G`arbda jinsiy inqilobning ommalashuviga xizmat qilgan, "erkin qizlar" hayotini o‘ta jozibali tarzda ko‘rsatgan ommaviy madaniyat ta'sirida ayollarda jamoatchilik nazaridan qolish, Yaratganning nafratiga uchrash, obro‘-e'tibordan judo bo‘lish, gunohdan qo‘rqish hissi so‘na boshlaydi. Ayolning eri va bolalari bo‘lishi tabiiy hayotiy ehtiyoj ekani haqidagi tasavvurlar ustidan kulib kelindi. Bugungi kunda jamiyatimizda ayolni onalik vazifasidan butkul mahrum etishga intilayotgan kuchlar paydo bo‘ldi. O'tgan yilning iyun oyida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi akademiyasining bir guruh tinglovchilari bilan Rossiyaning Saratov shahrida joylashgan P.Stolipin nomidagi Povolje Davlat xizmati akademiyasida safarda bo‘ldik. Albatta, Ovrupodagi eng ulkan daryo - Volga sohilidagi past-baland tepaliklarda o‘rnashgan bu shahar qadimiy me'moriy yodgorliklari, ko‘plab ilmiy va o‘quv maskanlari, chunonchi, uchta akademiya, to‘qqizta oliy o‘quv yurti, bir qancha ilmiy tadqiqot muassasalari hamda daryobo‘yi hududlariga xos chiroyi bilan har qanday odamning e'tiborini tortadi. 21 Ammo meni boshqa narsa - shahardagi son-sanoqsiz va hamisha gavjum kitob do‘konlari hayratga soldi. Toshkentga qaytishdan bir kun oldin kechki payt, rasmiy uchrashuv va anjumanlardan bo‘shashim bilan, ana shunday do‘konlardan biriga yo‘l oldim. Ochig‘i, uni "do‘kon" deb atashga til bormaydi. Chunki ko‘z o‘ngimda to‘rt qavatli muhtasham imorat, o‘ziga xos kitob "supermarketi" namoyon bo‘ldi. Binoning har bir qavatida tartib bilan taxlab qo‘yilgan turli sohalarga oid ming-minglab kitoblarni ko‘rib, hayratim yanada oshdi. Bunda sigaret qutichasidek keladigan mo‘‘jazgina kitobdan tortib yigirma-o‘ttiz kilo tosh bosadigan, katta bichimda chop etilgan va muqovasi g‘oyat bejirim ishlangan xilma-xil buklet, albom, lug‘atlar, bolalar uchun mo‘ljallangan nashrlar ko‘zingizni qamashtiradi. Chamalab ko‘rsam, barcha bo‘limlardagi kitoblarni birma-bir ko‘zdan kechirishning uziga kamida ikki kun vaqt kerak bo‘lar ekan. "Supermarket"ning yopilishiga atigi bir soat qolgani sababli ijtimoiy-gumanitar sohaga oid kitoblar joylashtirilgan to‘rtinchi qavatga shoshildim va vaqtni tejash uchun kompyuterdagi ro‘yxatni ko‘zdan kechira boshladim. "Siyosiy falsafa" ruknida anchadan buyon izlab yurganim - Patrik Byukenen 3 ning "G'arbning halokati" asari chiqib qoldi. Xarid qilmoqchi bo‘lib sotuvchiga murojaat etsam, "Bu kitob allaqachon sotilib ketgan, atigi beshta nusxa olgan edik", deb javob berdi. Toshkentga qaytib kelgandan keyin bu asarni so‘rab-surishtira boshladim va nihoyat, internet orqali topib o‘qishga muvaffaq bo‘ldim. Mazkur asarni qidirishimga sabab - meni anchadan buyon qiziqtirib kelayotgan bir masalaga oydinlik kiritish zarurati edi. Gap shundaki, o‘tgan asrning so‘nggi choragi va XXI asrning dastlabki yillarida G'arbdagi yetakchi davlatlar iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy, ilmiy texnologik taraqqiyot borasida ulkan yutuqlarni qo‘lgan kiritgan bo‘lsa-da, bu natijalarni shubha ostiga olayotgan, hatto g‘arbona tamaddunning madaniy va ma'naviy-axloqiy jihatdan yemirilib borayotganini asoslashga urinayotgan turli kontseptsiyalar paydo bo‘ldi. Sirasini aytganda, bunday yondashuvning ilk kurtaklari hayot falsafasi ta'limotining 3 Patrik Buyken"Gʻarbning Halokati" Toshkent, tarjimon - Bahodir Zokirov. 2021. - 288 b. 22 KIRISH Kurs ishi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi Oila -bu jamiyatning bir bo’g’ini xisoblanadi. Ko’pincha oiladagi kelishmovchiliklar katta muammolarga olib kelishi mumkin. Hozirgi paytda oiladagi muammolarga yoshlarning erta turmush qurishi, farzand tarbiyasidagi kamchiliklar, yoshlarning ma’naviy ongining yaxshi rivojlanmaganligi va telefon, ijtimoiy tarmoqlar sabab bo’lmoqda. Ota-onaning oiladagi moddiy, tashkiliy, tarbiyaviy va o‘zaro shaxsiy masalalar yuzasidan bir-biri bilan bo‘ladigan munosabatlari sof, samimiy, erning xotiniga, xotinning eriga nisbatan o‘zaro hurmati, iffati asosida qurilsagina, bunda u oilada musaffo ma’naviy muhit va hamjihatlik vujudga keladi. Ayniqsa, ota-ona munosabatidagi, ularning bir-biriga mehribonligi, farzandlariga bir xil muomalada bo'lishi, har ikki tomonning qarindosh-urug‘lariga bir xilda mehr-oqibat, hurmat bilan qarashi, bir so'zligi, haqiqatni gapirish kabi ijobiy fazilatlarga ega bo‘lishi, shuningdek, sog’lom hayot kechirishi, chekish, yolg‘onchilik, maishiy buzuqliq, dimog‘- dorlik, manmanlik va boshqa shu kabi illatlardan holi bo'lishi oilaviy munosabatlar madaniyatining sofligini ta’minlovchi xususiyatlardir. Bunday ijobiy xususiyatlarga ega bo’lish, serfarzand oilalarda ham, yoki faqat er va xotin yashaydigan oilalarda ham og’ir kechadi. Chunki er-xotin turli sharoitda, muhitda tarbiyalangan, ularning qarashlari, ma’lumoti, yoshi, ma’naviy saviyasi va boshqalarda nomuvofiqlik mavjud bo’lishi mumkin. Er-xotinning bir-biriga ko‘nikishi, o'zaro hurmati, do'stona munosabatiarining shakllanishi uchun ular orasidagi sevgi dastlabki manba bo’lsa, axloqiy qadriyatlarning gultoji bo’lgan ibo, hayo, xushmuomalalik, mehnatsevarlik, sarishtalik, ozodalik, pazandalik, g‘amxo‘rlik, mehrshafqat kabi azaliy odatlarimiz oilani mustahkamlashda ikkinchi manba bo’ladi. Institut jamiyatda xotin-qizlarning siyosiy onglilik darajasini yuksaltirish bilan birga, ayollarga taalluqli ijtimoiy munosabatlarni o‘rganadi, shu orqali ayollarning iqtisodiy. siyosiy, maishiy, madaniy, ta’limiy va boshqa sohalardagi ahvolini tadqiq qiladi. Oilada er-xotin bir-birini tushungan xolatda yashasa, kelin qaynonaqaynotaning xurmatini qilsa, eriga itoat qilsa, o’z vazifalarini vaqtida 3 bajarsa oilada kelishmovchiliklar yuzaga kelmaydi. Oilada kelishmovchiliklar yuzaga kelmasligi uchun yangi turmush qurish arafasida bo’lgan yoshlarga oila qanday muqaddas dargoh ekanligi, er va xotinning oiladagi roli, farzand tarbiyasi haqida tushuntirish berilishi, kerak bo’lsa oila qurish arafasidagi yoshlarga alohida kurslar ochib ularni o’tish lozim. Oila qurmoqchi bo'lgan har bir yigit-qiz o'ziga umr yo'ldoshi tanlashda bo'lajak farzandlarining otasi yo onasining shaxsiy fazilatlariga e’tibor berishi kerak. Chunki otaning axloqi, odobi, onaning fazilatlari bolaga o‘tishi isbot talab qilmas haqiqatdir. Xullas, o'g'il ham, qiz bola ham eng avvalo, oila muhitida g'uncha ochadi. Ana shu g‘uncha uning ma’naviyatida, qalbida bir umr yo’chi yulduz kabi nur sochib turadi. Rizouddin ibn Faxriddinning «Oila» risolasida: «Tarbiyali xotin ota- onasini, eri hamda bolasini, butun oila ahlini oilaga munosabati bo'lgan do'stu- qo'shnilarini, xodimau xodimalarini xulqi bilan mamnun qilur», — deyiladi. Oila ikki ustundan iborat: Birinchisi — iqtisod, ikkinchisi — ma’naviyat. Oilani shu ikki ustundan birisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Lekin iqtisodda imkoniyatdan, ma’naviyatda sharoitdan kelib chiqmoq kerak. Shunda oila mustahkam qo‘rg‘onga aylanadi. «Eng do'zaxi ayol — eri imkoniyati darajasidan ortiq talab etuvchi ayoldir», — deb uqtiriladi muborak hadislarda. Oila tutishda ma’naviyatning sharoit taqozo etgan tomonlari borki, bu haqda allomalarimiz eslatib o‘tishgan. Beruniy oila qurayotgan qizlarga ota-onaning pandnasihatlarini keltirib, oiladagi tinch-totuvlik ko‘proq ayollar zimmasiga tushishini ta’kidlab shunday yozadi: «Ey qizim! Sen o ‘rgangan uyingdan ketib, notanish xonadonga tushmoqdasan. Sen bo‘lajak kuyovingning hamma xislatlarini bilmaysan. Sen yer bo‘l, u esa osmon bo’ladi. Demak, sen u bilan shunday yo‘l tutki, uning oldida yer kabi kamtar bo’lsang, u osmon kabi oliyjanob bo’ladi. Osmon shifobaxsh yomg’iri bilan yerni ko‘kartirgani kabi ham o‘z mehru shafqati ila seni xushnud etadi. Ering sendan faqat yumshoq va shirin so'zlar eshitsin, yaramaydigan va eski libosda yoki sochlaring tartibga solinmagan holda uning oldida o‘tirma. Qizim, kuyovingdan kuchi yetmagan va sotib olishga qudrati yetmagan narsalami talab qilma. Bunday qilsang orada totuvlik yo'qoladi, turli xil janjallar paydo bo’ladi. Qizim, rashq 4 II- BOB. OILADA INQIROZNI OLDINI OLISH VA UNGA YECHIM TOPISH USULLARI 2.1 Oila a zolari o rtasidagi munosabatlar, masalalar va ularga yechimʼ ʻ topish masalasi . Xo`sh, eng ezgu niyatlar bilan bir-birlarini sevib oila qurgan yoshlar nega oila qurishgandan keyin ularning o`zaro munosabatlarida nizo-janjallar ro`y beradi? Ular nima uchun urushadilar? Umuman er-xotinlik hayotida nizolarsiz, urush-janjallarsiz ham yashasa bo`ladimi? Bu kabi savollarni yana ko`p davom ettirish mumkin. Xalqimizda bir gap bor: oshsiz uy bo`lishi mumkin, lekin nizosiz uy bo`lmaydi. Faqat, nizoning nizodan farqi bor. Bu haqda quyida batafsil to`xtalib o`tamiz. Haqiqatdan ham ilk bolalikdanoq ko`plab ertaklar eshitib, keyinchalik o`zlari ham ularni turli kitoblardan o`qib o`sgan yoshlar o`zlarining bo`lajak oilaviy hayotlarini adekvat tasavvur eta olishlari mushkul. Chunki ertaklarda ham, kinofilmlarda ham qahramonlar bir-birlariga yetishgunlariga qadar ne-ne mashaqqatlarni, zahmatlarni boshlaridan kechirib, bu yo`lda duch kelgan qora kuchlarni yengib, oxir-oqibatda visolga erishadilar, el-u yurtga «qirq kecha-yu qirq kunduz to`y berib, murod-maqsadlariga erishadilar». Deyarli barcha ertaklar, filmlar, ayniqsa, bizning yoshlarimiz, qizlarimiz sevib tomosha qiladigan hind filmlari, aksariyat hollarda shu tariqa yakunlanadi. Bunga sizlar ham ko`p martalab guvoh bo`lgansizlar. Bundan tashqari aksariyat muvaffaqiyatli oilalarda tarbiya topgan yigit-qizlar o`z ota-onasi oilasini, ularning turmush tarzini, bir-birlarga nisbatan bo`lgan o`zaro munosabatlarini va qator shu kabilarni o`zlarining bo`lajak oilaviy hayotlari uchun ideal deb olishadi va ular ham oila qurishganlaridan so`ng o`g`il bolalar xuddi o`z otasidek va qizlarimiz o`z onalaridek «ota», «ona», «er», «xotin» bo`lishni orzu qiladilar. Chunki ular o`z ota-onalari misolida, bir-birlariga nisbatan salbiy munosabatda bo`luvchi, bir-birlari bilan nizolashib turuvchi er-xotinlarni ko`rmaganlar. Mabodo bunday vaziyatlar va nizolar yuzaga kelib qolgudek bo`lsa ham ularning ota- onalari bu holatni farzandlariga sezdirmaslikka harakat qiladilar. Bundan tashqari ommaviy axborot vositalari orqali namunaviy ahil, baxtli oilalar haqida berib 13 asrlar davomida shakllanib kelgan kasb-hunar, qadriyatlarga hurmat va e’zozni shakllantirish oilaning iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarini himoya qilishda muhim omil hisoblanadi. Inqirozli oilalar bilan ishlashda sotsial hamkorlik muammolarini ilmiy jihatdan ko‘plab sharq mutafakkirlari va xorijiy olimlar tomonidan o‘rganilgan. Sharq mutafakkirlari Abu Nasr Forobiy 1 , Abu Ali Hasan ibn Ali Tusiy- Nizomulmulk, Abu Rayhon Beruniylar 2 o’zlarining asarlarida oila tushunchasi, uning asosiy xususiyatlarini yoritib berishgan. Kurs ishining ob’ekti Oila inqiroziga yuz tutgan oilalar hisoblanadi. Kurs ishining predmeti Oila inqiroziga yuz tutgan oilalar ni holatini o`rganish va ular ni muammolariga yechimi topish usullarining samaradorligidan iborat. Kurs ishining maqsadi oila inqirozini oldini olish jarayonida ijtimoiy ish xodimlarinig o’rnini belgilab berish. Kurs ishi maqsadidan kelib chiqgan holda quydagi vazifalarni bajaramiz: O ila inqiroz tushunchasining mohiyati va asosiy xususiyatlari ni o’rganish; Oilada pul muammolari, to lovlar, moliyaviy daromadlarni boshqarishningʻ ahamiyati ni yoritib berish; Oila a zolari o rtasidagi munosabatlar, masalalar va ularga yechim topish ʼ ʻ masalasi ni ko’rib chiqish; Kurs ishining tuzilishi. Mazkur ish kirish, 2 asosiy bob, 4 paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat. 1 Abu Nasr Forobiy. "Ijtimoiy axloqiy masalalar haqida" Toshkent. 2020. -225 b. 2 Abu Ali Hasan Ibn Ali Tusiy-Nizomulmulk "SIYOSATNOMA" — fors tilida yozgan tarixiy asari. Abu Rayhon Beruniy "Kitob at-Tavfim" Toshkent. 1993 7 Moliya iqtisodiyot doirasida o zaro bog liq bo lgan bir qator vazifalarniʻ ʻ ʻ bajaradi. Moliya iqtisodiy jarayon va tadbirlarni moliyaviy ta minlash, ularga ʼ xizmat ko rsatish vazifasini bajaradi. ʻ Moliyaning taqsimlovchi vazifasi moddiy ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan yalpi milliy mahsulotni, ayniqsa, uning milliy daromadni tashkil qiluvchi qismini davlat va mulkchilikning turli shakllariga asoslangan korxonalar, iqtisodiyot tarmoqlari, moddiy ishlab chiqarish sohalari, mamlakat hududlari o rtasida taqsimlash va qayta taqsimlashda namoyon bo ladi. ʻ ʻ Moliyaning rag batlantiruvchilik vazifasi, birinchidan, yaratilgan mahsulot ʻ qiymatini taqsimlash jarayoni orqali, ikkinchidan, pul fondlarini tashkil qilish va sarflash mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Moliyadan ishlab chiqarish, taqsimlash va iste mol ustidan nazorat qilish ʼ vositasi sifatida foydalaniladi. Moliyaviy nazorat korxona (firma)larning moliya intizomiga rioya qilish uchun moddiy javobgar bo lish tizimi, turli soliqlar undirib ʻ olish va mablag bilan ta minlash tizimi orqali amalga oshiriladi. ʻ ʼ Moliyaviy tizim individual shaxslar (shaxsiy moliya), korxonalar (biznes moliya) va hukumatlar (jamoat moliyasi) o'rtasidagi kapital oqimlarini o'z ichiga oladi. Moliya investorlar va sarmoyachilardan mablag'larni muxtoj tijoratlarga oldi-berdi harakatini o'rganadi. Agar investor foydali ishlab chiqarishga sarmoya kiritsa bu hissasidan foiz hisobida ulush yoki dividendlar oladi. Shaxslar, korxonalar va hatto hukumatlar o'z faoliyati uchun zarur bo'lgan pul mablag'larini tashqi jamg'armalardan oladi. Biz uchun pul muammolar «manbai» hisoblanadi. Buni birgina oilada pulga bo‘lgan munosabatda ham ko‘rish mumkin. Shu o‘rinda kattalarning munosabatini qo‘yib turaylik-da, hali hayot qiyinchiliklarini to‘liq tushunib yetmagan bolalarning pulga bo‘lgan munosabatiga e'tibor qaratsak. Pul hech kimni, tabiiyki, bolalarni ham befarq qoldirmaydi. Pul topish va uni sarflash qanchalik turlicha bo‘lishiga qaramay, oilalarda pul yuzasidan tug‘iladigan muammolar bir-biriga judayam o‘xshash. Sababi, hammaning hayoti pul bilan shunday bog‘liqki, buning natijasida yuzaga keladigan muammolar ijtimoiy 11 o‘zining ma’naviy va jismoniy barkamolligi bilan ulush qo‘shadigan farzandlami dunyoga kelishi, millatimiz genafondining saqlanishi uchun zamin hisoblanadi. Qizlarning balog‘atga yetmasdan turmushga chiqish yoki juda kech turmushga chiqib ona bo’lish holatlari ona va bola salomatligi uchun zararli oqibatlar keltirishi shubxasiz. Buning oldini olishda xotin-qizlar qo‘mitalari «Sog‘lom avlod ichun», «Bolalar», «Mahalla» jamg‘armalarining faoliyati va bolalarning salomatligini ta’minlashga, aholining tibbiy ongini shakllantirishga qaratilgandir. Oilada ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni tarbiyaash, yoshlarni oilaviy hayot qurishga tayyorlash, ulami zamonaviy kasb-hunar sirlari bilan qurollantirish bilan bir qatorda, xalqimizning asrlar davomida shakllanib kelgan kasb-hunar, qadriyatlarga hurmat va e’zozni shakllantirish oilaning iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarini himoya qilishda muhim omil hisoblanadi Kurs ishi mavzuning o‘rganilganlik darajasi. Respublikamiz aholisi tez sur’atlar bilan o‘sayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Uning asosiy sabablarini quyidagi omillar bilan izohlash mumkin: nikohlanish ko‘rsatkichlarining yuqoriligi, barvaqt nikohlanish, migratsion harakatning pastligi, xalqimizning serfarzandligi va bolajonligi kabi. Tug'ish yoshidagi ayollaming salomatligini mustahkamlash, tug‘ilajak farzandning hech qanday asoratsiz sog‘lom tug'ilishni ta’minlash maqsadida tug‘ilgan farzandlar oralig'i 2 yoki 3 yil bo‘lishi tibbiy nuqtayi nazardan tavsiya etilmoqda. Bu esa kelajagi buyuk o‘zbekistonimizni taraqqiy etgan davlatlar qatoridan o'rin olishda o‘zining ma’naviy va jismoniy barkamolligi bilan ulush qo‘shadigan farzandlami dunyoga kelishi, millatimiz genafondining saqlanishi uchun zamin hisoblanadi. Qizlarning balog‘atga yetmasdan turmushga chiqish yoki juda kech turmushga chiqib ona bo’lish holatlari ona va bola salomatligi uchun zararli oqibatlar keltirishi shubxasiz. Buning oldini olishda xotin-qizlar qo‘mitalari «Sog‘lom avlod ichun», «Bolalar», «Mahalla» jamg‘armalarining faoliyati va bolalarning salomatligini ta’minlashga, aholining tibbiy ongini shakllantirishga qaratilgandir. Oilada ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni tarbiyaash, yoshlarni oilaviy hayot qurishga tayyorlash, ulami zamonaviy kasb-hunar sirlari bilan qurollantirish bilan bir qatorda, xalqimizning 6 I- BOB. O ILA INQIROZ TUSHUNCHASINI O‘RGANISHNI NAZARIY METODOLOGIK ASOSLARI 1.1. O ila inqiroz tushunchasining mohiyati va asosiy xususiyatlari Oila a'zolari o'rtasidagi fikrlar va ko'rsatkichlar o'zgarishlarga olishishi mumkin, va bu o'zgartirishlar oilaning umumiy holatiga ta'sir qilishi mumkin. Keyingi muammolar ko'rish: 1. Fikrlar: Oiladagi har bir a'zoning o'z fikrlari va qarorlari mavjud bo'lishi mumkin. Bu fikrlar har bir oila a'zosi tomonidan o'zgartirilishi mumkin va ularning o'zgarishi oiladagi aloqalarni o'zgartirishi mumkin. 2. Ko'rsatkichlar: Oiladagi a'zolar orasidagi munosabatlar va faolliklar o'zgarishi mumkin. Masalan, bitta oila a'zosi o'z vazifasini bajarishga quvvat bersa, bu boshqa oila a'zolariga ham ta'sir qilishi mumkin va oiladagi o'zgarishni keltirishi mumkin. 3. Sabablari: Fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishining sabablari o'zaro farqlilikka o'z xos sabablar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Maslahatlashish, turmush tarzi, va jamiyatdagi o'zgarishlar kabi ko'rsatkichlar o'zgarishlarning sabablari bo'lishi mumkin. 4. Ta'siri: Fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishlari oila aloqalariga, ta'limga, ish faoliyatiga, va turmush tarziga ta'sir qilishi mumkin. Bu mavzu oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablar haqida o'rganish uchun juda muhimdir, chunki fikrlar va ko'rsatkichlar oila aloqalarini o'zgartirishi va oila azolari orasidagi munosabatlarni ta'sir qilishi mumkin. Oila a'zolari o'rtasidagi fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishi haqida dars jadvalining bu qismi oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablar bo'yicha o'rganish uchun muhimdir. Bu mavzuga oid misollar va muzlatilgan ko'rsatkichlar oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qilishga yordam berishi mumkin. Bu mavzu, oila aloqalarini mustahkamlash, muammolarni hal qilish va bir-biriga qarama-qarshi adolatni o'z ichiga oladi. 8 15. Tursunalieva, E., & Azamova, Z. (2022). Reintegration of Persons Returning from Labor Migration and Ensuring Their Employment. Periodica Journal of 5 5 5 16. Аъзамова, З., & Турсуналиева, Э. (2022). роль и социально-экономическое значение пенсионной системы в системе социальной защиты. 32 Agar siz "Oila a'zolari o'rtasidagi fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishi" mavzusini ko'rib chiqishni xohlaysiz, dars jadvalida quyidagicha ko'rinish mumkin: - Oiladagi a'zolar o'rtasidagi fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishi. - O'zgarishning sabablari: yangi imkoniyatlar, muammo va tajribalar. - Fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishlarini aniq tanlash uchun qo'llanish usullar: maslahatlashish, munosabatlar, va boshqalar. Bu mavzu oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablar haqida o'rganish uchun muhimdir, chunki oila a'zolari o'rtasidagi fikrlar va ko'rsatkichlar oila aloqalarini o'zgartirishi mumkin va muammolar yuzaga kelishi mumkin. 1. Fikrlar va hislar o'zgarishi: Oiladagi a'zolar o'rtasidagi fikrlar va hislar o'zgarishi sabablarini tushunish. Ko'rsatkichlarning o'zgarishi: Oilada turli o'zgarishlarga olib keladigan ko'rsatkichlar, masalan, ish qabiliyati, faoliyat darajasi, va boshqalar. 1.2 Oilada pul muammolari, to lovlar, moliyaviy daromadlarniʻ boshqarishning ahamiyati . Oilada pul muammolari mavzusini o'rganish uchun quyidagi bosqichlar keng ko'rinishda tahlil qilinishi mumkin: 1. Qarzdorliklar: Oiladagi mavjud qarzlar, ularning miqdori va shakli. Qarzlar uchun to'lov rejalari va boshqarish usullari. 2. To'lov jarayonlari: Oilada amalga oshiriladigan to'lovlar turlari, ularning muddatlari va shakllari (masalan, to'lov kartalari, naqd pul, elektron to'lovlar va boshqalar). 3. Budjet tashkil etish: Oilada o'tkaziladigan harajatlarni belgilash va ularni boshqarish usullari. Pul isroflarini kamaytirish va to'lovlar uchun mablag'lar ajratish. 4. Daromad manbalarini hisobga olish: Oilada kelayotgan daromad manbalarini aniqlash, masalan, oila a'zolari ish faoliyati, investitsiyalar, pensiyalar va boshqa daromad manbalarini hisobga olish. 5. Qarzdorlikni boshqarish: Qarzlar bilan bog'liq miqyoslar va shartlar, qarzlar uchun to'lov jadvallari, va qarzdorlikni boshqarish strategiyalari. 9 Xulosa Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar o'z ichiga ko'p turli omillarni o'z ichiga oladi. Bu omillar o'rtasida moliyaviy muammoat, psixologik ko'rsatkichlar, turmush tarzi muammolari, o'qitish va o'quv jarayonlari, shuningdek, boshqa ko'plab sabablar bo'lishi mumkin. Ular odatda oiladagi munosabatlarni, tajribalarini va harakatlarini samarali ravishda ta'sir qiladi. Xulosa qilish uchun, oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablarning odatiy va muhimligi haqida ko'zdan kechirish mumkin. Oilada o'zaro munosabatlar, fikrlar va ko'rsatkichlarning o'zgarishi, moliyaviy muammoat, turmush tarzi va ta'lim muammolari ko'p o'qibatlar tug'ilishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, oilada ro'yxatga olinadigan qonuniy va huquqiy muammolar ham mavjud bo'lishi mumkin. Barcha bu omillar, oilaning mustaqil va tinch hayotini ta'minlash uchun tahlil qilinishi kerak bo'lgan muhim jarayonlardir. Ba'zan musulmonlar G'arbdagi oila qadriyatlari inqirozi insoniyatning aksariyat qismi manfaatlariga mos keladi, deb hisoblaydi. Ular tushkunlik G'arb tanlagan yo‘l va u shunga munosibdir; G'arb jamiyatining muqarrar portlashi axloqan mustahkam bo‘lgan islomga dunyoning kuchli tamadduni sifatida o‘z o‘rnini qayta egallashiga maydon hozirlab beradi, deyishadi. Bu nazariyaning ko‘ngilni xijil qiladigan jihati shundaki, portlash yalpi inqiroz alomatlarini zohir qilayotganicha yo‘q. Texnologiya va boylik o‘sib borayotgan baxtsiz hodisalarga barham bera oladigan kuzatuv va ijtimoiy ta'minot tizimini vujudga keltirishga imkon yaratmoqda. Taqdir hazilini qarangki, Yangi Dunyo Tartibiga posbonlik qilayotgan davlat qorong‘i tushganda o‘zining Markaziy xiyobonida tartib o‘rnata bilmaydi. Biroq biz ahmoqlarcha nekbin bo‘lsak ham, yoki mutlaq totalitarizmdan umid qilsak ham, G'arbdagi ijtimoiy tamoyillardan xavotirga tushmasligimiz mumkin emas. G'arb oilasining omon qolishi musulmonlarni ham xavotirga soladigan masaladir, biz do‘stlarimiz va qo‘shnilarimiz, ularning aqidalari haqiqiy hayot sandoniga urilib singan va eshitishga yaramaydigan darajada yerga urilgan vaqt kelgunga qadar o‘z nuqtai nazarimizni taklif etishimiz kerak. 30 nizolar, aksariyat hollarda «chegaralanmagan» nizolar bo`lib, o`z xarakteri, ishtirokchilari, hal etilishi va oqibatlariga ko`ra er-xotin munosabatlari doirasidan chetga chiqadi. Bunday er-xotin nizolariga oilaning boshqa a`zolari: qaynona, qaynsingil, ovsinlar va boshqalar ham aralashadi. Ijtimoiy psixologiyada gap, so`z, nizo haqidagi ma`lumot bir og`izdan chiqib, kishilarning keng tomoniga qarab harakatlana boshlaydi. Uning ko`lami ma`lumot manbayidan uzoqlashib, undan xabardor bo`lgan va unga jalb etilgan ishtirokchilar soni ortib borgan sari kengayib boraveradi. Er yoki xotin bir-birlari bilan urishib qolganlaridan s o`ng bu haqda uchinchi bir odamga gapiradigan bo`lsa, imkon qadar shu nizoda o`zini aybsiz, haq qilib ko`rsatishga, shu uchinchi odamni uning manfaatlarini himoya qilishiga og`dirib olish maqsadida bir yoqlama gapiradi. Bunda subyekt foydalanadigan gap-so`zlar, ohang, imo-ishora, mimika, urg`u va boshqalar deyarli barcha verbal va noverbal vositalar ro`y berib o`tgan hodisa (nizo-janjal)ning asl holatiga qaraganda bo`rttiribroq idrok etilishini ta`minlaydi. Nizo haqida qanchalik ko`p odamga gapirib beraverilgan sayin, u ayanchli tus olgan holda avj olib boraveradi va oqibatda fojiali natijalarga ham olib kelishi mumkin Shunday ekan, oilaviy hayotda ro`y berishi mumkin bo`lgan nizolarga birdek salbiy jihatdan qarayverish ham, yoki ularni birdek oqlash ham maqsadga muvofiq emas. Yoshlarimiz oilaviy hayotda ro`y beradigan biriktiruvchi nizolarga tayyor bo`lishlari, ularni biriktiruvchilik, er-xotinni bir-birlariga moslashuvlariga, ularning o`zaro munosabatlarining rivojlanishini ta`minlovchi, ularning har ikkalovining ham, ya`ni «biz»ning manfaatiga qaratilgan nizolarning biriktiruvchanlik imkoniyatlaridan samarali foydalanishga, ularni salbiy oqibatlarga olib keluvchi nizolarga aylantirib yubormaslikka o`rganishlari lozim. Albatta ajratuvchi «men» xarakteridagi «chegaralanmagan » nizolarni oldini olish, uning oqibatlaridan voqif bo`lishlari ham maqsadga muvofiq. Sxemada ko`rinib turganidek er-xotinning o`zaro munosabatlarida yuzaga keladigan konstruktiv nizolar aksariyat hollarda er-xotin o`rtasida yuzaga kelishi 18 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi O ila K odeksi. – T oshkent : Adolat, 2023 . 2. 2017-2021-yillarda qishloq joylarda yangilangan namunaviy loyihalar bo‘yicha arzon uy-joylar qurish dasturi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. 2016-yil 21-oktabr. 3. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar strategiyasi / O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017, 6-son, 70-modda 4. Abduraxmonova, M., & A'zamova, Z. (2021). The world in reforming the pension system use of existing pension system models in practice. In наука сегодня: вызовы и решения (pp. 50-51). 5. Abu Ali Hasan Ibn Ali Tusiy-Nizomulmulk "SIYOSATNOMA" — fors tilida yozgan tarixiy asari. Abu Rayhon Beruniy "Kitob at-Tavfim" Toshkent. 1993 a. Abu Nasr Forobiy. "Ijtimoiy axloqiy masalalar haqida" Toshkent. 2020. -225 b. 6. Arnold Toynbee "Tammaddun-tarix fikri oldida".1934-61. Toshkent .2020. - 665b 7. Azamova, Z., & Tursunalieva, E. (2022). Reintegration of Persons Returning from Labor Migration and Their Employment. Zien Journal of Social Sciences and Humanities, 13, 122-126. 8. Daniel Bell "Mafkuraning yemirilishi".1960.Toshkent. "Matbaa konserni bosh tahririyati" 2001 9. Erix Fromm "Erkinlikdan qochish" . 1941. Nashr 2021. -352b 10. Fridrex Hayek "Qullik sari yo l" Toshkent. 2019. -334 b.ʻ 11. https://minikar.ru/uz/pritchi/krizis-v-semeinyh-otnosheniyah-periodyposoby- preodoleniya-krizisy/ 12. KarimovaV.M. Oila psixologiyasi. Darslik. 13. Otto Shpengler. "Ovruponing so nishi". asosiy asar. (1918—22).8 madaniyat ʻ 14. Patrik Buyken"G arbning Halokati" Toshkent, tarjimon - Bahodir Zokirov. ʻ 2021. - 288 b. 31 boriladigan materiallarda ham aksariyat hollarda er-xotinlik munosabatlarini bir yoqlama, faqat yaxshi tomondan ko`rsatish an`analari mavjud. Bularning hammasi yoshlarda oilaviy hayot haqida bir yoqlama ijobiy tasavvurlarning shakllanishiga asos bo`ladi. Shunday ertakmonand tasavvurlar, orzular og`ushida oila qurgan yoshlar, o`zlarining oilaviy hayotlarida dastlabki muammolarga duch kelishlari bilanoq, ularning oilaviy hayotlari o`zlari kutganlaridek bo`lmayotganligi, turmush o`rtog`ini tanlashda «xato qilganligi», ular oldingi (to`ydan oldingi) holatiga nisbatan ma`lum darajada (albatta) «salbiy» tomonga o`zgarib qolganligi kabilarni «tushuna» boshlaydilar. Shuningdek, yosh oilada er-xotinlarning o`zaro munosabatlari rivojlanishining o`ziga xos qonuniyatlari, ayniqsa, yosh o`zbek oilasida uning etnik, hududiy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda yosh kelinva kuyovning yangi ijtimoiy sharoitlarga moslashishi jarayoni bilan bog`liq qiyinchiliklar er-xotin munosabatlarida nizoli vaziyatlar va nizolarni yuzaga keltirishi mumkin. Afsuski, bunday jarayonlar deyarli har bir oila uchun muqarrar bo`lgan va aksariyat yoshlar oila qurish arafasida o`z nikohlaridan kutmagan jarayonlardir. Xo`sh bu jarayonlar, ya`ni er-xotin nizolari kerakmi? Ular er-xotinning o`zaro munosabatlariga qay darajada ta`sir etadi? O`tmish donishmandaridan biri haqli ravishda er-xotin nizolarini garmdoriga qiyoslagan ekan. Garmdori achchiq, lekin u me`yorda bo`lsa ishtahani ochadi, me`yoridan ortib ketsa, og`iz, lab, tilni kuydirishi, noxush hissiyotlarni yuzaga keltirishi mumkin. Nizoli vaziyatlar har qanday oilada u yoki bu darajada yuzaga keladi. Oila qanday bo`lishidan qat`i nazar nizolardan mutlaqo xoli (himoyalangan, kafolatlangan) bo`la olmaydi. Chunki oiladagi shaxslararo munosabatlar odatda nizosiz bo`lmaydi. Bu nizolar ma`lum darajada er-xotin munosabatlarini rivojlantiruvchi katalizator vazifasini o`taydi. Lekin nizoning nizodan farqi bor. Ular kelib chiqishi, tashqi ifodalanishi, takrorlanib turish tezligi (soni) va nihoyat oqibatlariga ko`ra bir- birlaridan farqlanadi. Biror-bir maxsus mezon yo`qki, shunga asosan nizolarning qaytalanishi, kuchi, darajasi va boshqa ma`lumotlari (ko`rsatkichlari)ni aniq 14 allomalarimiz eslatib o‘tishgan. Beruniy oila qurayotgan qizlarga ota-onaning pandnasihatlarini keltirib, oiladagi tinch-totuvlik ko‘proq ayollar zimmasiga tushishini ta’kidlab shunday yozadi: «Ey qizim! Sen o ‘rgangan uyingdan ketib, notanish xonadonga tushmoqdasan. Sen bo‘lajak kuyovingning hamma xislatlarini bilmaysan. Sen yer bo‘l, u esa osmon bo’ladi. Demak, sen u bilan shunday yo‘l tutki, uning oldida yer kabi kamtar bo’lsang, u osmon kabi oliyjanob bo’ladi. Osmon shifobaxsh yomg’iri bilan yerni ko‘kartirgani kabi ham o‘z mehru shafqati ila seni xushnud etadi. Ering sendan faqat yumshoq va shirin so'zlar eshitsin, yaramaydigan va eski libosda yoki sochlaring tartibga solinmagan holda uning oldida o‘tirma. Qizim, kuyovingdan kuchi yetmagan va sotib olishga qudrati yetmagan narsalami talab qilma. Bunday qilsang orada totuvlik yo'qoladi, turli xil janjallar paydo bo’ladi. Qizim, rashq qilishdan saqlangin. chunki u ajralib kelishning kalitidir. Eringga hadeb gina qilaverishni man etaman. Yaxshisi, sen u bilan xushmuomalada, shirin so‘zli bo’lgin, bu ishing har qanday sehru jodudan yaxshidir. O'zingga xushbo'y narsalar bilan oro bergil. Pokizalik hamisha yo‘ldoshing bo'lsin» Keyingi paytlarda xalqimizning ma’lum tabaqalari o'rtasida soxta shuhrat ketidan quvib, nom chiqarish, o'zini ko‘z-ko'z qilish, keragidan ortiq dabdaba bilan nikoh to'yi o'tkazish, isrofgarchilikka yo‘l qo'yish hollari ko'payib qolgan edi. Bu esa muqaddas an’analarimizni obro'sizlantirishga olib kela boshladi va oddiy odamlaming nafsoniyatiga tegar edi. Oqibatda ko‘p oilalar buzilib ketdi. To‘ylarda yangicha tartib, yangicha rasm-rusmlami joriy qilishda mahalla qo'mitalari, xotin-qizlar faollarining ta’siri kuchli bo‘lmog‘i zarur. Har bir mahallada iqtidorli ayollardan laparchilar, musiqachilar guruhini tashkil etish, to‘yni qiziqarli, bir umrga esda qoladigan qilish uchun turli-tuman dasturlar tayyorlash, to‘y ishtirokchilarining faolligini oshirish yo‘llarini o‘ylab topish lozim. Oila jamiyatdagi iqtisodiy, ma’naviy va madaniy munosabatlardan tashqari tabiiybiologik munosabatlami ham ifodalaydi. Ya’ni, oilada avlod davom ettiriladi. Jamiyat erkak va ayol o‘rtasidaga tabiiy munosabatlar madaniyatini tarbiyalash orqali ular o‘rtasidagi ahllikni mustahkamlashga ko‘maklashadi. Bu munosabatlar madaniyatini shakllantirish oila hayotiga ijobiy ta’sir ko'rsatadi, bolalar 26 Xullas, oila-nikoh munosabatlarining inqirozi g‘arbona turmush tarzining azaliy nasroniy qadriyatlari sanalgan fidoyilik, mehribonlik, sadoqat, iymon-e'tiqod kabi fazilatlarning faqat shaxs manfaatlarining qondirilishiga qaratilgan individualistik qarashlar tomonidan siqib chiqarilgani bilan izohlanadi. Bir so‘z bilan aytganda, G'arbning takdiri bugun ko‘p jihatdan ayollarga bog‘liq bo‘lib qoldi. 29 olib, ayollar joniga ora kiradi. Binobarin, bunday vaziyatda nikohga o‘rin qolmaydi. Shunday qilib, jinsiy inqilobning ommalashuviga xizmat qilgan, "erkin qizlar" hayotini o‘ta jozibali tarzda ko‘rsatgan ommaviy madaniyat ta'sirida ayollarda jamoatchilik nazaridan qolish, Yaratganning nafratiga uchrash, obro‘- e'tibordan judo bo‘lish, gunohdan qo‘rqish hissi so‘na boshlaydi. Byukenenning yozishicha, "hukmronlikni qo‘lga olgan ommaviy madaniyat kechayu kunduz azaliy nasroniy qadriyatlarimizni kamsitib, hatto ayolning eri va bolalari bo‘lishi tabiiy hayotiy ehtiyoj ekani haqidagi tasavvurlar ustidan kulib keldi. Bugungi kunda jamiyatimizda ayolni onalik vazifasidan butkul mahrum etishga intilayotgan kuchlar paydo bo‘ldi... 1950 yili olti yoshli bolasi bor ayollarning 84 foizi uy- ro‘zg‘or ishlari bilan shug‘ullangan va yana homilador bo‘lishga imkon topgan. Bugun esa, aksincha, bunday ayollar ofislarda to‘liq ish kuni tartibida ishlab, farzandli bo‘lishni hatto xayoliga ham keltirayotgani yo‘q". Bunday vaziyatning vujudga kelishida o‘tgan asrning boshlarida aksariyat G'arb mamlakatlarida shakllangan va bugungi kunga kelib g‘oyat kuchli ijtimoiy harakatga aylangan feminizmning "xizmat"i katta bo‘lgan. Masalan, ashaddiy feminist ayollardan biri Sh.Kronin "Juish Uorld Revyu" jurnalining 2000 yil fevral sonida chop etilgan maqolasida oila-nikoh masalasi haqida to‘xtalib, bunday deb yozadi: "Nikoh bu - qullikning bir shaklidir. Shunday ekan, ayollar harakati ana shu institutga qarshi yo‘naltirilishi zarur. Negaki, nikoh barham topmagan jamiyatda ayollarning ozod etilishiga umid qilish xomxayoldir". Afsuski, bu g‘oyalar ta'sirida million-million amerikalik ayollar oila qurish va bola tug‘ishdan voz kechmoqda, barcha dinlarda qoralangan oilaning noan'anaviy shakllari paydo bo‘lmoqda. Deylik, 1970 yildan hozirgi vaqtgacha nikohsiz yashayotganlar soni 523 mingdan 6,5 milliongacha, ya'ni 1000(!!!) foizga oshgani, faqat to‘rt xonadondan bittasida to‘liq oila istiqomat qilayotgani, bir jinsga oid "nikoh"lar ko‘payib borayotgani, yakka o‘zi yashayotgan amerikaliklar mamlakat aholisining 26 foizini tashkil etayotgani fikrimizni tasdiqlaydi. 28 3. Oila aloqasi to'g'risida qonunlar: Oila aloqasi, masalan, bo'lishish va turmush tarzi sharoitlari, otganlar va farzandlar huquqlari, va oila muammolarini hal qilishning qonuniy usullari. 4. Bo'linmagan bo'lish qonuniy ta'limotlar: Bo'linmagan bo'lish ta'limotlari va ularning qonuniy tartibi, masalan, tanish va tanishni ajratish, farzandlar huquqlarini muhofaza qilish, va bo'shliq to'lashlarining qonuniy tartibi. 5. Xususiyati bo'yicha qonuniy masalalar: Oiladagi xususiyati bo'yicha qonuniy masalalar, masalan, hujjatlarni olish, va oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish. Bu mavzu oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablarga oid qonuniy tushuncha va halol yechimlar haqida o'rganish uchun muhimdir, chunki qonuniy bo'shliq va qonuniy farzandlar huquqlarini tushuntirish, oilani himoya qilish va oila aloqalarini muhofaza qilishga yordam beradi. Oila -bu jamiyatning bir bo’g’ini xisoblanadi. Ko’pincha oiladagi kelishmovchiliklar katta muammolarga olib kelishi mumkin. Hozirgi paytda oiladagi muammolarga yoshlarning erta turmush qurishi, farzand tarbiyasidagi kamchiliklar, yoshlarning ma’naviy ongining yaxshi rivojlanmaganligi va telefon, ijtimoiy tarmoqlar sabab bo’lmoqda. Ota-onaning oiladagi moddiy, tashkiliy, tarbiyaviy va o‘zaro shaxsiy masalalar yuzasidan bir-biri bilan bo‘ladigan munosabatlari sof, samimiy, erning xotiniga, xotinning eriga nisbatan o‘zaro hurmati, iffati asosida qurilsagina, bunda u oilada musaffo ma’naviy muhit va hamjihatlik vujudga keladi. Ayniqsa, ota-ona munosabatidagi, ularning bir-biriga mehribonligi, farzandlariga bir xil muomalada bo'lishi, har ikki tomonning qarindosh-urug‘lariga bir xilda mehr-oqibat, hurmat bilan qarashi, bir so'zligi, haqiqatni gapirish kabi ijobiy fazilatlarga ega bo‘lishi, shuningdek, sog’lom hayot kechirishi, chekish, yolg‘onchilik, maishiy buzuqliq, dimog‘- dorlik, manmanlik va boshqa shu kabi illatlardan holi bo'lishi oilaviy munosabatlar madaniyatining sofligini ta’minlovchi xususiyatlardir. Bunday ijobiy xususiyatlarga ega bo’lish, serfarzand oilalarda ham, yoki faqat er va xotin yashaydigan oilalarda ham og’ir kechadi. Chunki er-xotin turli sharoitda, muhitda tarbiyalangan, ularning 24 mumkin bo`lgan qarama- qarshiliklarning hal etilishi, ularning o`rtasida hamkorlikning yuzaga kelishi va oxir-oqibat er-xotin munosabatlarinig mustahkamlanishiga olib boradi. Ajratuvchi nizolarda yuqorida aytib o`tganimizdek, bir nizoning hal etilishi (ya`ni er-xotinlardan birining manfaatining qondirilishi) navbatdagi nizoning yuzaga kelishiga asos yaratar ekan, o`z navbatida bunday «men» xarakteridagi, «chegaralanmagan » nizolar tufayli er-xotin munosabatlarida nizolar «eskolatsiyasi» shakllanib qoladi va oilaviy hayot er-xotin uchun «uzluksiz jang maydoni»ga aylanib qoladi. Bunday nizoli muhit nafaqat shu oiladagi er-xotinning ruhiy olamiga, ularning asabi, sog`lig`i, ijtimoiy holatigagina emas, balki shu oilalarda dunyoga kelib shunday muhitda tarbiyalanayotgan farzandlarning ruhiy olamiga ham jiddiy ta`sir ko`rsatadi. Bunday oilalarda hukm surgan nizoli vaziyat, doimiy janjallar mehr-oqibatsizlik, o`z asoratini faqat shu oilalarning o`zidagina qoldirmay, balki shu oila farzandlari tomonidan tuzilajak keyingi avlod oilalariga ham o`z asoratini olib o`tishi mumkin. Er-xotin munosabatlarida nizolarning rivojlanish yo`li tasviri berilgan sxemadan ko`rinib turibdiki, yangi yuzaga kelgan oilalarda er-xotin munosabatlarining u yoki bu tarzda rivojlanishi oqibatida shartli ravishda to`rt xil oilalar shakllanib boradi. Bular: o`zaro munosabatlari mustahkamlangan oilalar; munosabatlari vaqtincha mustahkamlangan oilalar; yangi nizolar yuzaga kelib va takrorlanib turadigan (nizoli) oilalar; va nihoyat munosabatlar uzil-kesil buzilib ajralishib ketgan oilalar. Bularning orasida eng maqbuli — 1-toifa oilalar. Yoshlarimizning har biri shunday mustahkam oila qurishga intilishlari lozim. 2-toifa oilalar munosabatlari vaqtincha mustahkamlangan oilalar. Bunday oilalarda bo`lib o`tgan nizolardan so`ng er-xotinlar o`z vaqtida bo`lib o`tgan nizolar, ziddiyatlardan to`g`ri xulosa chiqarishib, o`z xatolarini vaqtida anglab yetib, bir-birlarini tushunishga harakat qilsalar, ularda ham o`zaro hamkorlik yuzaga kelishi mumkin. Agarda qulay shart- sharoitlar yuzaga kelmasa, er-xotinlar o`z xatolarini tushunib yetish va ularni tuzatish borasida yetarlicha bilim, tajribaga ega bo`lmasalar, yoki bu xatolarni 19 qilishdan saqlangin. chunki u ajralib kelishning kalitidir. Eringga hadeb gina qilaverishni man etaman. Yaxshisi, sen u bilan xushmuomalada, shirin so‘zli bo’lgin,bu ishing har qanday sehru jodudan yaxshidir. O'zingga xushbo'y narsalar bilan oro bergil. Pokizalik hamisha yo‘ldoshing bo'lsin» Keyingi paytlarda xalqimizning ma’lum tabaqalari o'rtasida soxta shuhrat ketidan quvib, nom chiqarish, o'zini ko‘z-ko'z qilish, keragidan ortiq dabdaba bilan nikoh to'yi o'tkazish, isrofgarchilikka yo‘l qo'yish hollari ko'payib qolgan edi. Bu esa an’analarimizni obro'sizlantirishga olib kela boshladi va oddiy odamlaming nafsoniyatiga tegar edi. Oqibatda ko‘p oilalar buzilib ketdi. To‘ylarda yangicha tartib, yangicha rasm-rusmlami joriy qilishda mahalla qo'mitalari, xotin-qizlar faollarining ta’siri kuchli bo‘lmog‘i zarur. Har bir mahallada iqtidorli ayollardan laparchilar, musiqachilar guruhini tashkil etish, to‘yni qiziqarli, bir umrga esda qoladigan qilish uchun turli-tuman dasturlar tayyorlash, to‘y ishtirokchilarining faolligini oshirish yo‘llarini o‘ylab topish lozim. Oila jamiyatdagi iqtisodiy, ma’naviy va madaniy munosabatlardan tashqari tabiiybiologik munosabatlami ham ifodalaydi. Ya’ni, oilada avlod davom ettiriladi. Jamiyat erkak va ayol o‘rtasidaga tabiiy munosabatlar madaniyatini tarbiyalash orqali ular o‘rtasidagi ahllikni mustahkamlashga ko‘maklashadi. Bu munosabatlar madaniyatini shakllantirish oila hayotiga ijobiy ta’sir ko'rsatadi, bolalar salomatligi, soni va tug‘ilish muddatlarini maqsadga muvofiqlashtirishni, oilaning rivojlanish jarayonini ongli ravishda boshqarishni ta’minlaydi. Tabiiyki, jamiyat tug‘ilish muammosiga befarq qaray olmaydi, bu holat uning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga katta ta’sir ko'rsatadi. Respublikamiz aholisi tez sur’atlar bilan o‘sayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Uning asosiy sabablarini quyidagi omillar bilan izohlash mumkin: nikohlanish ko‘rsatkichlarining yuqoriligi, barvaqt nikohlanish, migratsion harakatning pastligi, xalqimizning serfarzandligi va bolajonligi kabi. Tug'ish yoshidagi ayollarning salomatligini mustahkamlash, tug‘ilajak farzandning hech qanday asoratsiz sog‘lom tug'ilishni ta’minlash maqsadida tug‘ilgan farzandlar oralig'i 2 yoki 3 yil bo‘lishi tibbiy nuqtayi nazardan tavsiya etilmoqda. Bu esa kelajagi buyuk o‘zbekistonimizni taraqqiy etgan davlatlar qatoridan o'rin olishda 5 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI _____________________________YO‘NALISHI OILALAR VA BOLALAR BILAN IJTIMOI ISH FANIDAN KURS ISH MAVZU: OILA INQIROZI VA UNI KELTIRIB CHIQARUVCHI ASOSIY SABABLAR. BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ Toshkent 202 5 1 qarashlari, ma’lumoti, yoshi, ma’naviy saviyasi va boshqalarda nomuvofiqlik mavjud bo’lishi mumkin. Er-xotinning bir-biriga ko‘nikishi, o'zaro hurmati, do'stona munosabatiarining shakllanishi uchun ular orasidagi sevgi dastlabki manba bo’lsa, axloqiy qadriyatlarning gultoji bo’lgan ibo, hayo, xushmuomalalik, mehnatsevarlik, sarishtalik, ozodalik, pazandalik, g‘amxo‘rlik, mehrshafqat kabi azaliy odatlarimiz oilani mustahkamlashda ikkinchi manba bo’ladi. Institut jamiyatda xotin-qizlarning siyosiy onglilik darajasini yuksaltirish bilan birga, ayollarga taalluqli ijtimoiy munosabatlarni o‘rganadi, shu orqali ayollarning iqtisodiy. siyosiy, maishiy, madaniy, ta’limiy va boshqa sohalardagi ahvolini tadqiq qiladi. Oilada er-xotin bir-birini tushungan xolatda yashasa, kelin qaynonaqaynotaning xurmatini qilsa, eriga itoat qilsa, o’z vazifalarini vaqtida bajarsa oilada kelishmovchiliklar yuzaga kelmaydi. Oilada kelishmovchiliklar yuzaga kelmasligi uchun yangi turmush qurish arafasida bo’lgan yoshlarga oila qanday muqaddas dargoh ekanligi, er va xotinning oiladagi roli, farzand tarbiyasi haqida tushuntirish berilishi, kerak bo’lsa oila qurish arafasidagi yoshlarga alohida kurslar ochib ularni o’tish lozim. Oila qurmoqchi bo'lgan har bir yigit-qiz o'ziga umr yo'ldoshi tanlashda bo'lajak farzandlarining otasi yo onasining shaxsiy fazilatlariga e’tibor berishi kerak. Chunki otaning axloqi, odobi, onaning fazilatlari bolaga o‘tishi isbot talab qilmas haqiqatdir. Xullas, o'g'il ham, qiz bola ham eng avvalo, oila muhitida g'uncha ochadi. Ana shu g‘uncha uning ma’naviyatida, qalbida bir umr yo’chi yulduz kabi nur sochib turadi. Rizouddin ibn Faxriddinning 9 «Oila» risolasida: «Tarbiyali xotin ota-onasini, eri hamda bolasini, butun oila ahlini oilaga munosabati bo'lgan do'stu-qo'shnilarini, xodimau xodimalarini xulqi bilan mamnun qilur», — deyiladi. Oila ikki ustundan iborat: Birinchisi — iqtisod, ikkinchisi — ma’naviyat. Oilani shu ikki ustundan birisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Lekin iqtisodda imkoniyatdan, ma’naviyatda sharoitdan kelib chiqmoq kerak. Shunda oila mustahkam qo‘rg‘onga aylanadi. «Eng do'zaxi ayol — eri imkoniyati darajasidan ortiq talab etuvchi ayoldir», — deb uqtiriladi muborak hadislarda. Oila tutishda ma’naviyatning sharoit taqozo etgan tomonlari borki, bu haqda 9 25 belgilab berish (olish) mumkin bo`lsa. Bunda hamma narsa subyektning o`ziga, uning shaxsiy, psixologik xususiyatlariga, yoshiga, jinsiga, uning qo`yilishiga, nizoning qanday idrok qilinishi va boshqa omillarga bog`liq bo`ladi. Ma`lumki, bir-birlariga aynan o`xshash, mos ikki odamning bo`lishi mumkin emas, chunki shaxs va uning individualligi takrorlanmasdir. Shunday ekan ikki va undan ortiq shaxsdan (individ)dan tashkil topgan oila ham ikki, uch karra takrorlanmasdir. Bir oila uchun me`yorida bo`lgan shaxslararo munosabatlar tizimi, ikkinchi bir oilaga mutlaqo mos kelmasligi, yoki biron-bir oila uchun u qadar ahamiyatga ega bo`lmagan nizo va uning sababi boshqa oila a`zolarining o`zaro munosabatlarida jiddiy oqibatlar olib kelishi mumkin va hokazo. Shunday ekan jamiki oilalarga xos bo`lgan nizolar va ularning sabablarini yagona bir o`lcham yoki xarakteristika bilan ko`rsatib berish masalasi ham mantiqqa to`g`ri kelmaydigan ishdir. Lekin turli toifadagi oilalar ni o`rganish, ular a`zolarining o`zaro munosabatlarini taqqoslash va shu kabilar asosida ayrim nisbiy xulosalarga, mulohazalarga kelish mumkinki, shu nisbiylikdan har bir odam o`zi uchun nisbatan «tegishli» xulosalar chiqarib olishi lozim bo`ladi. Shuning uchun, biz quyida oilaviy munosabatlar, oiladagi nizolar haqida fikr yuritar ekanmiz, ularning barcha oilalarga mutlaq tegishli bo`lishligini (ekanligini) da`vo qilolmaymiz. Quyidagilar ham bizning nisbiy mulohazalarimizdir. Oilaviy nizolar turlari 1. Er-xotin o`rtasidagi. 2. Qynona-kelin o`rtasidagi. 3. Qaynona-kuyov o`rtasidagi. 4. Ovsinlar o`rtasidagi. 5. Ota-onalar va farzandlar o`rtasidagi. Oilada yuzaga kelish ehtimoli bo`lgan nizo-janjallarning sabablarini aniqlash va ularning oldini olish masalalarini ijobiy hal qilish uchun birinchi navbatda ularni kimlar o`rtasida yuz berayotganligini farqlab olish maqsadga muvofiqdir. 15 Nizodan keyingi vaziyat tartib, intizom, ozodalik, oila budjetini yuritish, saranjomlik, tejamkorlik, isrofgarchilikka yo`l qo`ymaslik, bola tarbiyasi va boshqa shu kabi toifadagi nizolar misol bo`la oladi. Ular asosan er-xotin o`rtasidagina yuzaga keladi, ularning ishtirokchilari ham faqat er-xotinlarning o`zlarigina hisoblanadilar. Bunday nizolarning muvaffaqiyatli hal etilishida er- xotinlarning bir-birlarini yanada yaqinroq bilib, tushunib, bir-birlarining salbiy va ijobiy xususiyatlarini o`rganib borish, bir-birlariga moslashish, muammolarni hal etish borasida hamkorlik qilish kabi oilaviy hayot mustahkamligini ta`minlashga xizmat qiluvchi jarayonlar amalga oshadi. Boshqacha qilib aytganda, bunday nizolar «er-xotinnnig urushi — doka ro`molning qurishi » kabi nizolar toifasiga kiradi. «Doka ro`molning qurishi» er-xotin o`rtasidagi hamkorlikni rivojlantiradi. Ajratuvchi nizolarda ularning yuzaga kelishiga asos bo`lgan muammo va uning yechimi er-xotinlardan birining manfaatiga qaratilgan bo`ladi. Bunday nizolarda bir tomon manfaatining hal etilishi ko`pincha, ikkinchi tomon manfaatining boy berilishi hisobiga amalga oshadi. Masalan, erni yoki xotinni shaxsan o`zi uchun biron nima xarid qilishi, erning yoki xotinning ishi tufayli, o`zbek oilasi uchun xarakterli bo`lgan nizolardan bo`lmish er yoki xotinning qarindosh-urug`lari bilan bo`ladigan munosabatlar tufayli yuzaga keladigan nizolar shular jumlasiga kiradi. Bunday nizolarning hal qilinishi, ya`ni bir tomon manfaatlarining qondirilishi ko`pchilik holatlarda ikkinchi tomon manfaatlarining boy berilishi hisobiga amalga oshadi. Bunday vaziyatlarda manfaati boy berilgan tomonda norozilik, e`tiroz saqlanib qoladi va bu keyinchalik yana kuchayib navbatdagi nizoni yuzaga kelishiga asos bo`lib xizmat qilishi mumkin. Ajratuvchi nizolarda, nizo hal etilgani bilan, nizoli vaziyat saqlanib qolaveradi. Shuningdek, ajratuvchi nizolar ularni yuzaga keltirgan sabablar bevosita er- xotinlarning o`zaro munosabatlari doirasidan tashqaridagi omillarga ham bog`liq bo`ladi. Ularning sababchilari va ishtirokchilari ham ba`zan er-xotindan tashqari uchinchi odam bo`lishi mumkin, ularning hal etilishi ham erxotinlarning o`zlarigagina emas, balki shu uchinchi (boshqa) odamga bog`liq bo`ladi. Bularning oqibatida nizolarni yanada kuchayishi, sonining ortishi kuzatiladi Ajratuvchi 17 hayotning sog‘liq, o‘zaro aloqalar, farzand hamda ota-ona munosabatlari kabi umumiy muammolariga ta'sir ko‘rsatadi. Demak, pul bizga doimiy hamroh muammo. Ammo... Ota-ona + bola + pul ...muammo bo‘lganiday uning yechimi ham, albatta, topiladi. Hamma gap unga qay tarzda yondashishga bog‘liq. Ko‘pincha ota-onalar farzandlari bilan bog‘liq katta-kichik muammolarga ham pulni sababchi qilib ko‘rsatishadi. Tan olish kerak, pul oilaviy hayotning moddiy asoslaridan biri. Biroq ko‘p hollarda ota- onalar farzandlari bilan pul haqida qay tarzda gaplashishni, pulni qachon va qancha berishni bilmaydilar. O‘zaro esa farzandga beriladigan pul miqdori qancha bo‘lishi kerakligini kelisha olmaydilar. Bu holat turli tushunmovchiliklarga olib keladi va oxir-oqibat farzand tarbiyasiga o‘z ta'sirini o‘tkazmay qolmaydi. 12 salomatligi, soni va tug‘ilish muddatlarini maqsadga muvofiqlashtirishni, oilaning rivojlanish jarayonini ongli ravishda boshqarishni ta’minlaydi. Tabiiyki, jamiyat tug‘ilish muammosiga befarq qaray olmaydi, bu holat uning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga katta ta’sir ko'rsatadi. Respublikamiz aholisi tez sur’atlar bilan o‘sayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Uning asosiy sabablarini quyidagi omillar bilan izohlash mumkin: nikohlanish ko‘rsatkichlarining yuqoriligi, barvaqt nikohlanish, migratsion harakatning pastligi, xalqimizning serfarzandligi va bolajonligi kabi. Tug'ish yoshidagi ayollaming salomatligini mustahkamlash, tug‘ilajak farzandning hech qanday asoratsiz sog‘lom tug'ilishni ta’minlash maqsadida tug‘ilgan farzandlar oralig'i 2 yoki 3 yil bo‘lishi tibbiy nuqtayi nazardan tavsiya etilmoqda. Bu esa kelajagi buyuk o‘zbekistonimizni taraqqiy etgan davlatlar qatoridan o'rin olishda o‘zining ma’naviy va jismoniy barkamolligi bilan ulush qo‘shadigan farzandlami dunyoga kelishi, millatimiz genafondining saqlanishi uchun zamin hisoblanadi. Qizlarning balog‘atga yetmasdan turmushga chiqish yoki juda kech turmushga chiqib ona bo’lish holatlari ona va bola salomatligi uchun zararli oqibatlar keltirishi shubxasiz. Buning oldini olishda xotin-qizlar qo‘mitalari «Sog‘lom avlod ichun», «Bolalar», «Mahalla» jamg‘armalarining faoliyati va bolalarning salomatligini ta’minlashga, aholining tibbiy ongini shakllantirishga qaratilgandir. Oilada ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni tarbiyaash, yoshlarni oilaviy hayot qurishga tayyorlash, ulami zamonaviy kasb-hunar sirlari bilan qurollantirish bilan bir qatorda, xalqimizning asrlar davomida shakllanib kelgan kasb-hunar, qadriyatlarga hurmat va e’zozni shakllantirish oilaning iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarini himoya qilishda muhim omil hisoblanadi. O‘tgan asrning 60-yillarida G'arb mamlakatlarida sodir bo‘lgan madaniy inqilob er, xotin va bolalarni oilaviy vazifalar, burch va mas'uliyatdan ozod etib, oilaga bo‘lgan ijtimoiy ehtiyojni yo‘qqa chiqardi. Bu hol oilaning ijtimoiy institut sifatida yemirilishiga sabab bo‘ldi. Qolaversa, tug‘ishga qarshi preparatlar, xizmatingizga hamisha tayyor ginekologlar hamda mo‘‘jizaviy dori-darmonlar homiladan xalos bo‘lish, turli jinsiy kasalliklarni davolash masalasini zimmasiga 27 bartaraf qilishni xohlamasalar, shuningdek, ularning katta yoshdagi qarindosh- urug`lari, yaqinlari o`zlarining boy hayotiy tajribalaridan kelib chiqqan holda, yoshlarga umumiy yo`l-yo`riqlar, maslahatlar bermasalar, va aksincha yosh oila hayotiga noo`rin aralashgudek bo`lsalar (afsuski bunday holatlar o`zbek oilalarida tez-tez uchrab turadi), bunday hollarda vaqtinchalik erishilgan zo`riqishlarning pasayishi keyinchalik yana yangi nizolarning yuzaga kelishi bilan avj olib ketishi mumkin. Uchinchi toifa oilalar nizodan keyingi vaziyat xarakteriga ko`ra: «nizolar qisman hal qilinadigan _ zo`riqishlarning kuchayishi _ yangi nizoning yuzaga kelishi _ ular yana qisman hal qilinishi» zanjiridagi oilalar bu to`rt tur oilalar ichida eng xarakterlisi va jiddiy e`tibor talab qilinadiganidir. Chunki ayrim oilalar (4-toifa) er-xotin munosabatlari yomonligi, nizolar chuqurlashuvi, zo`riqishlar keskinlashuvi (hatto ayrim hollarda arzimagan narsalar) tufayli buzilib ketishi mumkin. Albatta, ajralish hodisasi bu nikoh oila munosabatlari uchun ayanchli. Ayniqsa, bunday hollarda oilada farzandlar bo`lsa, ular otasiz yoki onasiz qolishadi. Ajralishdan so`ng har ikki tomonning ijtimoiy ahvoli keskinlashadi. Lekin birinchi marotaba oilasi buzilgan odam kelgusi safar o`z xatolarini tuzatishi, balkim keyinchalik «o`z tengini topib» baxtli hayot kechirib ketishi ham mumkindir. Biroq 3-toifa oilalarning o`zbek etnosi uchun xarakterli yana bir jihati shuki, o`zbeklarda, shuningdek, tojik, qirg`iz, qozoqlarda ham oilalarning buzilib ketish hollariga boshqa, yevropa xalqlarida bo`lganiga nisbatan salbiy munosabatlarda bo`lish an`analari kuchli. Ya`ni ajralish jamoatchilik fikriga ko`ra qoralanadi. Buning ustiga o`zbek oilalarida qarindoshurug` chilik nikohlari boshqa qardosh millatlar oilalariga qaraganda ko`proq uchraydi. Mabodo bunday oilalarda er-xotin munosabatlari kutilgan tarzda rivojlanmasa, ya`ni ular nizojanjalli, bir-birlarini tushunmaydigan, bir-birlariga mos tushmaydigan, psixologik qovusha olmaydigan bo`lsalar ham «oila buzilmasin», «qarindosh-urug`chilik uzilmasin» qabilida ish tutib, qanday qilib bo`lmasin oilalarni saqlab qolishga harakat qilinadi. 20

Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar

 KIRISH 
IBOB. OILA INQIROZ TUSHUNCHASINI O‘RGANISHNI NAZARIY METODOLOGIK ASOSLARI 
1.1.Oila inqiroz tushunchasining mohiyati va asosiy xususiyatlari. 
1.2.Oilada pul muammolari, toʻlovlar, moliyaviy daromadlarni boshqarishning ahamiyati. 
IIBOB. OILADA INQIROZNI OLDINI OLISH VA UNGA YECHIM TOPISH USULLARI 
2.1.

Oila aʼzolari oʻrtasidagi munosabatlar, masalalar va ularga yechim topish masalasi

 

2.2.

Oila inqirozi va uni keltirib chiqaruvchi sabablarga qonuniy yechim topish usullari.

 

 XULOSA 
 FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR RO‘YXATI 
Купить