Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 65000UZS
Размер 341.8KB
Покупки 2
Дата загрузки 22 Май 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Биология

Продавец

Zafar Nurullayev

Дата регистрации 22 Май 2023

63 Продаж

Palmanamolar qabilasi

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
Biologiya ta’lim yo’nalishi 1-kurs, 20.71-guruh
talabasi 
« PALMANAMOLAR QABILASI »
mavzusidagi
Kurs ishi
Kurs ishi rahbari:
Farg’ona – 2020 MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………………………………3
I BOB. ADABIYOTLAR TAHLILI…………………………………………….6
II   BOB.   O`ZBEKISTONDA   TARQALGAN   YALPIZNAMOLAR
QABILASIGA MANSUB YALPIZDOSHLAR –LAMIACEAE L. OILASI
O‘SIMLIKLARINING SISTEMATIK TARKIBI
2.1.  Lamiaceae  oilasining umumiy tavsifi ……………………………………….11
III BOB.  LAMIACEAE  OILASI SHIFOBAXSH VA DORIVOR
TURLARNING BIOEKOLOGIK XOSSALARI
3.1.  Lamiaceae  oilasi o‘simliklari tarkibi…………………………………………34
3.2.  Lamiaceae  oilasi shifobaxsh va dorivor o`simliklar konspekti va tahlili…….39
XULOSALAR ……………………………………………………………………47
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..49
2 KIRISH
Mavzuning   dolzarbligi.   O`zbekiston   florasi   ko`plab   foydali,   dorivor,
efir   moyli   va   manzarali   o`simlik   turlariga   boyligi   bilan   boshqa   floralardan
ajralib   turadi.   Aksariyat   o`simlik   turlari   meditsinada,   kulinariyada,
ko`kalamzorlashtirish   va   shu   boshqa   sohalarda   keng   ishlatiladi.   Biroq,
O`zbekiston florasidagi foydali ahamiyatga ega o`simlik turlari, turkumlari va
oilalari hali to`la to`kis o`rganilgan emas. Kishilarning kundalik hayotida yoki
ishlab   chiqarishning   ayrim   tarmoqlarida   mahalliy   bioxilma-xillikdagi   ko`plab
o`simlik turlari hali o`z o`rnini topgani yo`q. Yana bir faktni aytish mumkinki,
dunyo   florasidagi   300   000   dan   ortiq   o`simlik   turlaridan   faqatgina   2500   ga
yaqin o`simlik turlari odamlarning kundalik turmush tarzida u yoki bu darajada
ishlatiladi, xalos.
O`zbekiston   xududida   4300   ga   yaqin   o`simlik   turlari   tabiiy   sharoitda
yovvoyi   holda   uchraydi.   Ulardan   120   ga   yaqin   turlar   rasmiy   ravishda
farmakologiya   ro`yhatidan   o`tgan   turlar   hisoblanadi.   Olimlarning
ma‘lumotlariga   ko`ra,   O`zbekiston   florasidagi   2000   ga   yaqin   o`simlik   turlari
halq   tabobatida   turli   darajada   ishlatiladi,   xalos.   Qolgan   o`simlik   turlarining
foydalilik   xususiyatlari   yoki   ularni   kundalik   turmushda   ishlatilishi   borasidagi
ma‘lumotlar yetarli darajada emas.
Bunday holat mahalliy biologik xilma-xillik ob‘ektlarini yanada ko`proq
o`rganish   lozimligini   belgilaydi.   Flora   tarkibini,   ayniqsa   mavjud   oilalarning
sistematik   va   floristik   nuqtai   nazardan   o`rganish   va   uning   keng   ko`lamli
tahlilini amalga oshirish bu botanika fanining dolzarb mavzulardan biri bo`lib
qolmoqda.   Ayniqsa,   aholi   o`ta   zich   joylashgan   va   kishilarning   kundalik
turmush   tarzi   atrof   muhitga   ta‘sir   ko`rsatishi   bilan   qattiq   bog`liq   bo`lgan
xududlarda   bunday   tadqiqotlarning   nafaqat   ilmiy,   balki   amaliy   ahamiyati
yanada yuqori bo`lib bormoqda.
Yalpiznamolar   qabilasini   o`rganar   ekanmiz,   bu   qabila   sistematik   jihatdan
xilma-xil   ekanligiga   guvoh   bo’lamiz.   Bu   qabilaning   O’zbekiston   o’simliklar
qoplamida o’ziga xos o’rni mavjud. Qabila vakillarining turlari yildan-yilga
3 kamayib bormoqda. Kamayib borishiga asosiy sabab biotik, abiotik va antropogen 
omillar ta`siri natijasidadir.
Mavzuning   o`rganilganlik   darajasi.   O`zbekistonda   olib   borilgan
botanik izlanishlar ichida aynan Yalpiznamolar qabilasiga bag`ishlangan ilmiy
tadqiqotlar,   manbalar   va   ilmiy   adabiyotlarning,   shuningdek,   oilaning   turlari
ro`yhatini tuzilmaganligi mavzuning dolzarbligini belgilaydi.
Kurs ishining maqsadi.   O`zbekistonda tarqalgan Yalpiznamolar qabilasiga
mansub   o`simliklarining   zamonaviy   holati,   o`simlik   jamoalarining   xilma-xilligi,
tur   tarkibi,   turlar   morfologiyasi,   tarqalish   mintaqalari,   hayotiy   shakllari,   xalq
xo`jaligi   va   xalq   tabobati   hamda   ilmiy   meditsinada   qo`llanilish   usullarini
o`rganish.
Kurs ishining vazifalari:
─ Yalpiznamolar qabilasiga umumiy tavsif;
─Yalpiznamolar qabilasining zamonaviy holatini o`rganish;
─Yalpiznamolar qabilasining turlar tarkibini aniqlash, kamyob va endem 
turlarning kamyoblik maqomini o`rganish
─ ayrim vakillarining morfologiyasini, bioekologik xususiyatlarini o’rganish;
─ taksonomik tahlil;
─ hayotiy shakllari va tarqalish mintaqalarini yoritib berish;
─ xalq xo`jaligi va tabobatda ahamiyatini o`rganish;
Kurs ishining ob`ekti:  O`zbekistonda tarqalgan Yalpiznamolar qabilasi  
vakillari;
Kurs   ishining   ilmiy   va   amaliy   ahamiyati.   Yalpiznamolar   qabilasi   ayrim
vakillarining morfologiyasi, bioekologik xususiyatlari va ahamiyati ilmiy adabiyot
manbalari asosida o`rganildi:
- O`zbekiston florasidagi  Lamiaceae  oilasi dorivor o`simliklarining 69 tur, 26 
turkumdan iborat bo‘lgan zamonaviy konspekti tuzildi;
- dala   tadqiqotlari   va   gerbariy   namunalarini   o‘rganish   orqali   Lamiaceae
oilasining istiqbolli dorivor o`simliklari taksonomik tarkibi va alohida
turlarning tarqalishi haqidagi ma’lumotlar aniqlandi va to‘ldirildi;
4 - O`zbekiston florasidagi  Lamiaceae  oilasining istiqbolli dorivor o`simliklari 
hayotiy shaklining turli guruhchalari o‘rtasidagi nisbatlari o‘rganildi;
- Lamiaceae   oilasining   istiqbolli   dorivor   o`simliklarining   endemizm
ko‘rsatkichi   aniqlandi,   ular   Lamiaceae   oilasining   29%   dan   ko‘prog‘ini
tashkil qilishi aniqlandi;
Natijalarining   amaliy   ahamiyati   shundan   iboratki,   olingan   natijalar   Lamiaceae
oilasining   istiqbolli   dorivor   o‘simliklar   dunyosidan   oqilona   foydalanish   va   uni
saqlash   tizimini   ishlab   chiqish   uchun   asos   sifatida   xizmat   qiladi.   Shu   bilan   bir
qatorda,   u   kamyob   va   yo‘qolib   borayotgan   dorivor   o‘simlik   turlarining   davlat
kadastrini   tuzish   uchun,   yovvoyi   dorivor   o`simliklarni   madaniylashtirishga   doir
o‘tkaziladigan izlanishlar uchun ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.
Kurs ishi quyidagi metodlar asosida amalga oshirildi:
Klassik   floristik,   solishtirma-morfologik,   floristikaning   solishtirma-
geografik   usullari,   O`zbekiston   florasi,   O`rta   Osiyo   o`simliklari   aniqlagichi,
O‘zbekiston   Respublikasi   «Qizil   kitobi»ni   tahlil   qilish   va   kuzatishlarimizga
asoslangan.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi:   Kurs ishi kirish, 3 bob, 4 bo`lim,
umumiy xulosa va tavsiyalar, 4 ta rasm, 6 ta jadval, adabiyotlar ro`yhatidan iborat.
Umumiy hajmi 50 sahifa kompyuter matnidan tashkil topgan.
5 I BOB. ADABIYOTLAR TAHLILI
O`rta Osiyo olimlarning o`rta asrda qilgan ilmiy tadqiqotlarining ko`pginasi
bizgacha etib kelmaganligi o`sha davrlarni holati haqida xususan, botanika haqida
fikr   yuritish   ancha   mushkul.   Masalan,   Abu   Rayxon   Beruniyning   150   ta   asaridan
bizgacha 27 tatasigina yetib kelgan xolos. Beruniy o`zining «Kitob as-Saydana fi-
t-tib» kitobida tabiatshunoslik va tibbiyot masalalariga to`xtagan bo`lsada, lekin u
o`z  ma‘lumotlarida botanika fani  bilan  bog`liq ko`p masalalarni  hal  qilgan. O`rta
asrlarning   botanika   va   o`simlik   dunyosi   rivojlanishiga   muhim   hissa   qo`shgan
olimlardan   yana   biri   Abu   Ali   Ibn   Sinodir.   Ibn   Sino   o`zining   «Tib   qonunlari»
kitobiga   dorivor   o`simliklarga   keng   to`xtab,   ularning   morfologiyasini,
nomlanishini   kelib   chiqishini   va   geografiyasini   yoritgan.   Ibn   Sino   o`simliklarni
lotincha, grekcha, arabcha atamalari bilan birga ularning mahalliy atamalarini ham
keng qo`llagan. Ular hozirgi zamon ilmiy atamashunoslik amaliyotiga kirgan.
O`simliklar   haqida   qo`shimcha   ma‘lumotlar   Mahmud   Qoshg`aroiyning  (XI
asr)   «Devonu   Lug`atiy   turk»   asarida   ham   keltirilgan.   Sharqiy   Turkistonning
ensiklopedik   va   geograf   olimi   200   ga   yaqin   o`simliklarni   geografik,   ekologik
tarqalishi   va   morfologiyasiga   oid   ma‘lumotlarni   bergan.   Mashhur   arab   geografi
Ibn   Boyto`t   (Muhammad   Ibn   Abdulloh)   o`zining   Afrika,   Osiyo   va   Janubiy
Yevropaga   qilgan   sayohatida   14-asrning   birinchi   yarimida   Xorazm,   Buxoro   va
Samarqandga   ham   kelgan.   Uning   asarlarida   geografik   ma‘lumotlar   bilan   birga
O`zbekistonning   o`simliklar   dunyosi   xaqida   ham   o`ta   muhim   ma‘lumotlar
berilgan.
O`rta   asrning   oxiri   (XV-XVI   asrlar)   dan   meros   bo`lib   qolgan   ajoyib   va
mashhur   asarlardan   biri   Sharqiy   Farg`ona   –Andijon   farzandi   Boburning
«Boburnoma»   asaridir.   Bobur   bu   asarda   tarixiy   geografiya   masalasi   bilan
shug`ullanganlar,   lingivitstlar   va   botanik-geograflar   uchun   muhim   ma‘lumotlar
kiritadi,   uning   florasi   xalqda   aniq   faktlar   beradi.   Yuqoridagilarni   yakunlab   shuni
aytish   kerakki,   qadimgi   asrlarda   O`rta   Osiyoda   o`simliklar   haqida   bilimlar
chegaralangan   edi,   asosiy   etibor   oziq   ovqatbop   o`simliklarga   qaratilgan   bo`lsa,
o`rta asrlarda bu ma‘lumotlar ancha kengaytirilgan va dorishunoslik nuqtai
6 nazardan biroz chuqurlashgan. XVIII asrning boshlaridan boshlab O`rta Osiyo rus
samoderjaviyasining   e‘tiborini   jalb   eta   boshladi,   natijada   1914   yildan   1920
yilgacha O`rta Osiyoga ruslarning bir qancha ekspedetsiyalari tashkil etildi. Biroq,
bu xarbiy razvedka ekspeditsiyalari tarkibida tabiatshunoslar bo`lmaganligi tufayli
ularning   to`plagan   ma‘lumotlari   tabiatshunoslik   nuqtai-nazardan   unchalik   muhim
bo`lmagan.   Shunga   qaramay   ulardan   ayrimlari   O`zbekiston   tabiati   haqida   oz
bo`lsada   ma‘lumotlar   berilgan.   Dastlabki   Yevropalik   tabiatshunoslar
O`zbekistonga 1820 yili kelganlar.
1841 yilda muxandis–injener Botenev boshliq ekspeditsiyasi (uning tarkibida
tabiatshunos   Lemann   ham   bo`lgan)   Qizilqumdan   Samarqandgacha   kelgan.   Ular
Zarafshon bo`ylab yuqoriga ko`tarilishgan va o`simliklardan gerbariylar va boshqa
ma‘lumotlar yig`ishgan. Lemanning to`plagan ma‘lumotlari  keyinchalik A.Bunge
tomonidan   qayta   ishlanib   bosmadan   chiqarilgan.   Lemanning   kundaliklari   uning
vafotidan so`ng Gelmerson tomonidan nashr etilgan. Uning floristik ma‘lumotlari
o`simliklar   geografiyasi   nuqtai-nazardan   muhim   ahamiyatga   ega   bo`lib,
keyinchalik I.G.Borisov tomonidan Zarafshon vodiysini alohida botanik geografik
viloyat sifatida ajratish uchun asos bo`lgan. 50-60 yillarda O`zbekiston, jumladan
Farg`ona   vodiysida   yirik   va   ilmiy   ahamiyatga   ega   tadqiqotlar   olib   borgan   rus
olimlari P.P.Semenov, N.A.Seversev, I.G.Borisovlar tomonidan olib borilgan.
I.G.Borisov   o`zining   «Orol-Kaspiy   o`lkasi   botanik   geografiyasi   uchun
ma‘lumotlar»   asarida   (1885)   O`rta   Osiyoning   ijtimoiy   tekistliklarida   tarqalgan
ayrim o`simliklarning geografik tarqalishini ko`rsatgan. I.G.Borisov shu o`lkaning
o`simlik   formatsiyalarini   o`rganib,   bu   o`lka   o`simliklarning   shu   o`lkaga   xosligi,
O`rta   Osiyo   o`simlmk   dunyoing   avtozon   rivojlanganligi   haqida   fikrga   keladi.
Keyinchalik uning bu fikrlarini A.N.Krasnov rivojlantiradi.
1865 yildan keyin, ya‘ni O`rta Osiyoning Rossiyaga qo`shilishi natijisida bu
joylarga   kelishi   sayohat   qilish   va   uni   o`rganish   muammo   bo`lmay   qolganidan
so`ng   rus   olimi   va   tabiatshunoslari   tez-tez   keladigan   bo`lib   qolishdi.   1868-1871
yillarda   Moskva   tabiatshunoslar   jamiyati   yordamida   er-xotin   A.P.   Fedchenko   va
O.A.Fedchenkolar ekspeditsiya tashkil qilib O`zbekistonga, ya‘ni Farg`ona
7 vodiysiga kelishadi. Olga Aleksandrovna Fedchenko Zarafshonning o`rta qismiga
yaqin   bo`lgan   Samarqand   vohasini   o`rganadi.   1870-1871   yillarda   Zarafshon
daryosining yuqori qismi bo`yicha Janubiy-Sharqiy Qizilqum va Farg`ona vodiysi
bo`yicha   ko`pgina   kolleksiyalar   to`pladi.   Uning   botanika   sohasidagi   asosiy   va
muhim   ishlari   1901,1904,1906,1909,1911   yillarda   nashr   qilingan.   U   1500   ortiq
o`simlik  turlarini  qayta ishladi. Ular  orasida yangi  tur  va turkumlar  ham  bor  edi.
A.V.Bunakovskiy   1869   yilda   Chirchiq   daryosining   vohasini,   A.A.Ivanov   esa
uning   o`rmon   zonasini   o`rgangan.   Huddi   shu   vohaning   o`simlik   dunyosi   bilan
1873 yilda N.I.Korolkov ham shug`ullangan.
1975   yilda   Xisor   ekspeditsiyasining   boshlig`i   N.I.Isaev   yo`l-   yo`lakay
Samarqandning Taxtaqoracha atroflari bo`yicha o`simliklardan kolleksiyalar
yig`adi. 1878 yilda V.Fomanin boshchiligidagi ekspeditsiya tarkibidagi
qatnashgan  M.Nevesskiy  esa Samarqand Taxtaqorcha yo`nalishida,  1876 yillarda
L.S.Borshevskiy Samarqand, Urgo`t, Panjikent, Zarafshon vodiysi hududlarining
o`simlik   dunyosi   bilan   shug`ullanib,   muhim   ma‘lumotlar   to`plagan.   1976   yilda
A.Regel Tyan-Shanning Toshkent atrofi tumonlarni, 1980 yilda esa Toshkent,
Jizzax, Samarqand, Xo`jand va Farg`ona vodiysining Noringacha bo`lgan qismini
o`simlik dunyosini o`rgandi. 1880-1882 yillarda u Kuxistonning Xisor- Zarafshon
qismining o`simliklarini, Toshkent, Samarqand atroflarini, Dovon, Termiz,
Sherobod,   G`o`zor   o`simliklarini,   1883   yilda   Bobotog`   atroflarining   o`simliklari
dunyosini   o`rgandi.   1884   yilda   Zarafshon   vodiysining   O`zbekiston   qismining
qamrab olib Qoraqum o`simlik dunyosi bilan mashg`ul bo`ldi.
Regelning topshirig`i bilan 1881 yilda Musa Maxmud G`arbiy TyanShanning
Toshkent xududlarining o`simliklarini o`rgangan. Ayniqsa 1881 yilda
O`zbekiston  o`simlik  dunyosini  o`rgangan  franso`z  Kopyu  va  Bonvanlarning
ishlari   diqqatga   sazovordir.   Kopyu   1880   yilda   Samarqand   atroflarini   va
Samarqand tog`lari, Qarshi-Sherobod, va Zarafshonning yuqori qisimlari o`simlik
dunyosini tadqiq qildi. A.F.Middendorf 1878yildan boshlab Farg`ona vodiysining
barcha   xududlarini   ilmiy   jihatdan   o`rgangan.   1920   yilda   Turkiston   Davlat
Universiteti (keyinchalik O`rta Osiyo davlat Universiteti SAGU) deb nomlangan)
8 tashkil   etiganligi   munosabati   bilan   O`zbekistonga   M.G.Papov,   E.P.Korovin,
M.V.Kultiasov,   R.I.Abolin,   A.I.Vvedenskiy,   P.A.Baranov,   V.P.Drobov,
I.A.Raykova,   M.M.Sovetkina   kabi   mashhur   botaniklar   O`rta   Osiyoga,   xususan
O`zbekistonga   kelib,   uning   flora   va   o`simlik   qoplamini   o`rganishda   o`zlarining
muhim hissalarini qo`shganlar.
Universitet   tasaruffida   «Tuproqshunoslik   va   geobotanika»   (1923-1932y)
instituti tashkil etildi va unga N.A.Dimo rahbarlik qildi. Instito`t 10 yil davomida
mustaqil   ilmiy   tadqiqot   muassasasi   sifatida   faoliyat   ko`rsatdi.   Bu   davrda
botaniklarning   eng   ilg`or   vakili   M.G   Popov   hisoblanar   edi.   Institutning
geobotanika   bo`limiga   esa   R.I.Abolin   rahbarlik   qildi.   M.G.Popov   O`rta   Osiyo
floarsi   va   o`simlik   dunyosining   migratsion   nazariyasini   yaratdi.   Uning   fikricha
Tetisning   o`rnida   hosil   bo`lgan   –Qurg`oq   yerda   Janubiy   Afrikaning   «Velvagiya
florasi   va   shimolning   migrant   florasi-«Ginkgo   florasi»   ning   elamentlar   to`qnash
kelgan. Natijada chatishish jarayoni ketib, O`rta Osiyo florasi kelib chiqqan.
1828   yilda   SAGU   tasarrufida   «Yuksak   o`simliklar»   va   «O`simliklar
geografiyasi»   kafedrasi   ochilib,   unda   shu   bugunga   qadar   400   dan   ortiq
mutaxassilar   yetishib   chiqadi.   Ulardan   ko`pchiligi   Fan   sohasida   xizmat   qiladilar
ham ularni ko`pchiligi faoliyat ko`rsatmoqda.
O`zbekiston   florasi   va   o`simliklar   dunyosini   o`rganishga   V.G.Kultiasov
I.I.Granitov,   A.YA.Bo`tkov,   S.X.Chevrinidi,   R.S.Vernik,   I.F.Momotov,
R.D.Melnikov, O.N.Bondarenko kabi rus olimlari qatorida M.M.Orifxonova,
Q.Z.Zokirov,   T.A.Odilov,   A.U.Usmonov,   P.K.Zokirov,   O`.P.Pratov,
A.M.Maxmedov, T.X.Xudoyberdiyev, M.M.Nabiyev, I.Sottiboev, S.Holiqov kabi
olimlar   o`z   xissalarini   qo`shganlar.   1920   yilda   O`rta   Osiyo   universiteti   tashkil
etilishi   munosabati   bilan   Farg`ona   vodiysidagi   botanik   tadqiqotlar   ham   ancha
kuchayadi.   Universitetga   taniqli   botaniklar   P.A.   Baranov,   E.P.   Korovin,   V.P.
Drobov,   I.A.   Raykova,   A.I.   Vvedenskiy,   M.M.   Sovetkinalar   tashrif   buyurishadi.
Ular bilan birga 1932-1933 yillar tashrif buyurishgan Leningradlik botaniklar P.N.
Ovchinnikov, F.A. Zapryagaev, V.I. Zapryagaeva, Yu.S. Grigorev, A.S. Koroleva,
K.S. Afanasev, V.N. Nikitinlar ham Farg`ona vodiysi florasini o`rganish va tahlil
9 qilishda   katta   ishlar   olib   borishadi.   O`sha   davrdagi   yirik   olimlardan   ta‘lim   olgan
mahalliy   botanik   olimlarning   hizmatlari   Farg`ona   vodiysining   o`simliklarini
o`rganishga   katta   xissa   qo`shadi   1967   yil   M.M.   Arifxonova   Farg`ona   vodiysi
o`simliklari   qoplamini   o`rganishga   bag`ishlangan   tadqiqotlariga   yakun   yasab,
«Rastitelnost Ferganskoy dolin ы » nomli monografiyasini chop etadi. Bu asarda bu
xududda mavjud  bo`lgan  barcha  o`simlik  tiplari   to`g`risida   ba‘tavsil  ma‘lumotlar
berilgan.   Bizning   tadqiqotimiz   ob‘ekti   bo`lgan   to`qay   o`simliklari   borasidagi   ilk
to`laqonli   ma‘lumotlar   ham   aynan   M.M.   Arifxanovaning   izlanishlarining   natijasi
hisoblanadi.
Farg`onalik   professor   A.M.Maxmedov   birinchi   marta   O`rta   Osiyo
yalpizdoshlarini   sistematik   tahlil   qilib   bir   necha   yangi   turlarni   aniqlagan.   T.X.
Xudayberdiev   tomonidan   birinchi   marta   Farg‘ona   vodiysida   tarqalgan
Yalpizdoshlar   ( Lamiaceae )   oilasi   flora   va   o‘simliklar   qoplami   tarkibidagi
taksonomik birlik sifatida tadqiq qilingan. Ish asosan oila vakillarining o‘simliklar
qoplamida   tutgan   o‘rni,   tur   tarkibini   aniqlashtirishga   bag‘ishlangan.   Dissertatsiya
ishida   markaziy   o‘rinni   turlarning   xalq   xo‘jaligida   tutgan   o‘rni   va   oqilona
foydalanishning   asoslariga   bag‘ishlangan.   Muallif   ma’lumotlariga   ko‘ra,   mazkur
hudud florasida 36 turkumga mansub bo‘lgan 184 tur uchrashini qayd etilgan.
Flora   davlatimizning   yirik   tabiiy   boyligi   undan   oqilona   foydalinib,   muhofaza
qilish   uchun   uning   turlarini   botanika   nomenklaturasi   nuqtai-nazaridan   puxta
o`rganish   zarur.   Aks   holda   juda   murakkab   chalkashliklarga   olib   kelishi   mumkin.
Ta‘kidlash joizki, so`ngi 20 yil ichida, ayniqsa chet ellarda sistematikaga oid qator
asarlar   nashr   etildi,   ularda   tavsiya   etilgan   fikr   va   taksonomik   birliklar   jahon
botanik   olimlari   tomonidan   ma‘qullandi,   «Xalqaro   botanika   nomenkaturasining
kodeksi»ga   sistematik   taksonlarga   oid   qator   o`zgarishlar   kiritildi.   O`zbekistonda
esa   «Flora   Uzbekistana»   nomli   monagrafiyalar   nashr   etilgandan   so`ng   fan   uchun
yangi ko`plab tur va turkumlar kashf etildi.
10 II BOB. O`ZBEKISTONDA TARQALGAN YALPIZNAMOLAR 
QABILASIGA MANSUB YALPIZDOSHLAR –LAMIACEAE L. OILASI
O‘SIMLIKLARINING SISTEMATIK TARKIBI
2.1.  Lamiaceae  oilasining umumiy tavsifi
Yalpizdoshlar   (Lamiaceae)   oilasi   Yalpizkabilar   kichik   sinfi,   Yalpiznamolar
qabilasiga   mansub   yer   yuzidagi   eng   yirik   oilalardan   biri   hisoblanadi.   Uning
vakillari asosan issiq va mo`tadil iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu oilaga
200 ga yaqin turkum va 3000 tur kiradi. O`rta Osiyoda 53 turkumga mansub 360
tur,   O`zbekistonda   esa   39   turkumga   mansub   238   tur,   Farg`ona   vodiysida   esa   26
turkumga   oid   59   tur   o`sishi   ma‘lum.   Yalpizdoshlar   oilasi   O`zbekiston   florasida
ham   keng   tarqalgan   oilalardan   biri   bo`lib,   foydali   turlarga   boyligi   bilan   boshqa
oilalardan ajralib turadi.
Yalpiz,   Marmarak,   Kiyiko`t,   Bozulbang,   Tog`rayhon,   Limono`t,
Arslonquyruq   kabi   turkumlarning   vakillari   juda   qadimdan   beri   tibbiyotda,   oziq
ovqat, qandolatchilik va parfyumeriya sanoatida foydalanib kelinmoqda.
Bu katta oilaga o`t, chala buta va buta o`simliklari kiradi. Poyasi 4 qirrali buta
shaklida   qarama-qarshi   joylashdi.   Yon   barglari   bo`lmaydi.   Gullari   zigomorf,  ikki
jinsli   gultojisi   2   ta   tojbargining   qo`shilib   o`sishidan   vujudga   kelgan   bo`lib,
qalpoqsimon yoki yassi shaklda bo`ladi.
Ostki 3 ta tojbargdan vujudga kelgan bo`lib, yotiq holatda yoki pastga egilib
turadi   va   aksariyat   o`simliklarda   bu   tojibarglarning   o`rtadagisi   2   ga   ajralgan
bo`ladi.   Kosachalari   besh   tishli,   barglari   qo`shilib   o`sgan   bo`lib   ba‘zan   ikki   labli
bo`ladi   va   lablarning   ustki   3   ta   tojbargdan,   ostkisi   2   ta   tojbargdan   tuziladi
changchilari   4   ta   gultoj   naychasiga   qo`shilib   o`sadi   va   oldingi   2   tasi   keyingi   2
tasiga   qaraganda   uzunroq   bo`ladi.   Ba‘zan   2   tagina   changchi   bo`lib   qolgan
changchilar   reduksiyalangan   urug`chilari   2   ta   mevacha   bargdan   tuzilgan
tugunchali   ustki   4   uyalidir.   Gullarning   bandi   juda   qisqa   bo`lib   gullar   uchki
barglarining   qo`ltig`ida   oddiy   to`pgullarga   to`plangan   bu   kichik   to`pgullar   esa
shingil boshcha yoki ro`vakga o`xshash murakkab to`pgullar hosil qiladi. Gulning
changi tumshuqchasidan oldin yetiladi. Gullar hashoratlar yordamida chetdan
11 changlanadi. Mevalari bir urug`li 4 ta yong`oqchaga ochiladi. Urug`ida endosperm
bo`ladi.   Labgullilarning   aksari   turlari   efir   moyli   o`simliklardir.   Labguldoshlar
oilasining  200 turkumi   va  3500 turi  bor. Ular  butun  yer  yuzining  deyarli   hamma
joyida uchraydi va o`rmon, dasht, sahro va tog`larda o`sadi. Gul formulasi:
Ca
(5)  Co(
2/3 ) A
4  G( 
2 )
Yalpiz   turi   (Mentha).   Ko`p   yillik   o`t   o`simliklari   bo`lib   efir   moylidir.   Bu
oilaning   vakillari   asosan   zax   yerlarda,   ariq   va   kanal   bo`ylarida   tarqalgan
O`zbekiston florasida Osiyo yalpizi (M.asiatica) keng tarqalgan. Cho`l yalpiz (M.
arvensis) va jingalak yalpizlar (M. crispa) ekiladi.
Oddiy rayhon-(Acimum basilicum). Bir yillik o`t o`simlik, uning oq rayhon,
qora rayhon, osh rayhon, turlari ma‘lum. Ular ziravor va xushbo`y o`simlik sifatida
ekiladi.
Yasnotkalar turkumi - Lamium. Bir va ko`p yillik o`t o`simliklar. O`zbekiston
florasida  pushti   yasnotka  (L.amplexicanle)   va  oq yasnotka  (L.alla)   turlari  begona
o`t sifatida o`sadi. L.alla dori tayyorlashda ishlatiladi. Ular asal beruvchi o`simlik
hisoblanadi.
Kiyiko`tlar turkumi - Ziziphora. Bular tarkibida efir moylari bor bir yillik va
ko`p yillik o`tlardir.
Tog` jambili (Origanum)- Faqat bir turi (O.tythantum) O`zbekiston florasida
tarqalgan.
Lavanda   turkumi   -   Lavandula.   Asl   lavanda   L.vera   bu   gullari   ko`p   yoki   to`q
binafsha  rangli  juda xushbo`y hidli  chala butadir. Efir  moyi  olish uchun  Qrimda,
Kavkazda   va   Moldaviyada   ekiladi.   Efir   moyidan   odekolonlar   tayyorlanadi.
Quritilgan gullari kiyimlarni kuyadan saqlash uchun sepiladi. Bu oila vakillari efir
moyiga boy bo`lgandan ularning ko`pgina vakillari efir moyi olish uchun ekiladi.
Masalan Mavrak (muskat mavragi), lavanda, nano va boshqalar. Bulardan olingan
efir   moyi   atir   upa   sanoatida,   ovqat   va   likyor-aroq   ishlab   chiqarish   sanoatida
qo`llaniladi. Bir necha turlari masalan, tog` jambili, logoxillus, limono`ti, jingalak
nano,   dori   mavrak,   arslonquyruq   va   boshqalar   tibbiyotda   ishlatiladi.   Yalpiz,   osh
rayhon, jambil va boshqalar ovqat mazasini yaxshilashda ishlatiladi.
12 Lamiaceae oilasi vakillarining tarqalish areali 2.1.1-jadval
1. Ajuga turkestanica (Regel) Briq. Pomir-Oloy (Hisor tizmasi va uning janubiy-g`arbiy tizmasi, Darvoz, Janubiy Pomir-Oloy endemi
Tojikiston, Ko`xitang past tog`ligi)
2. Teucrium scordioides Schreb. Olako`l botig`i, Balxashbo`yi cho`li, Ili d.vodiysi, Muyunqum, Chuy daryosi
etagi Sariqsuv, Sirdaryo daryo vodiysi, Chirchiq, Zarafshon, Surxandaryo,
Farg`ona vodiysi, Mirzacho`l, onda-sonda Tyan-Shanda va Pomir-Oloyda,
Pomirdan tashqari Kopet-Tog`da
3. Scutellaria adenostegia Briq. Surxandaryo daryo vodiysi, Tyan-Shan (Susamir, Uzun-Axmat, Norin daryosi Tog`li O`rta Osiyo
o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Chotqol, Qurama, Farg`ona tizmalari), Pomir- endemi
Oloy (Turkiston, Oloy tizmalari, Oloy vodiysi, Zarafshon, Hisor, Qorategin,
Pyotr I, Darvoz, Bobotog` tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
4. Scutellaria adsurgens Popov Tyan-Shan (Qoratog`, Talas, Olatov, Korjontog`, Ugom, Chotqol, Qurama
tizmalari)
5. Scutellaria angrenica Juz. & Vved. G`arbiy Tyan-Shan(Angren daryosi havzasi, Qurama tizmasi shimoliy qiyaligi- Oxangaron daryosi
Laylak-soy) O`zbekiston endemi
6. Scutellaria anitae Juz. Pomir-Oloy (Hisor tiz., Sardai-Mion daryosi havzasi) Janubiy-G`arbiy
Pomir-Oloy,
O`zbekiston endemi
7. Scutellaria baldschuanica Nevski ex Pomir-Oloy (Bobotog`, Janubiy Tojikiston past tog`ligi) Janubiy Pomir-Oloy
Juz. endemi
8. Scutellaria botschantzevii M.N. Nurota tog`lari
Abdull. endemi, O`zbekiston
endemi
9. Scutellaria bucharica Jus. Pomir-Oloy (Cho`lbair tog`lari, Bobotog` tiz.) Janubiy-G`arbiy
Pomir-Oloy,
O`zbekiston endemi
10. Scutellaria colpodea Nevski Surxandaryo daryo vodiysi, Pomir-Oloy (Hisor, Ko`xitang, Bobotog` tizmalari) Janubiy-G`arbiy
Pomir-Oloy,
O`zbekiston endemi
11. Scutellaria comosa Juz. Farg`ona vodiysi, Dasht yalanglik, Tyan-Shan(Chotqol, Farg`ona, Mo`g`ultog`
tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy vodiysi, Turkiston, Nurota, Oloy, Zarafshon
tizmalari)
13 12. Scutellaria cordifrons Juz. Tyan-Shan (Qoratog`, Talas, Olatov, Korjontog`, Ugom, Pskom, Sandalash,
Chotqol, Qurama tizmalari), Pomir-Oloy (Turkiston tizmasi)
13. Scutellaria cristata Popov Pomir-Oloy (Vaxsh, Bobotog` tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi) Janubiy Pomir-
Oloyning endemi
14. Scutellaria fedtschenkoi Bornm. "Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (Hisor tizmasi, Ko`xitang tizmasi) Janubiy-G`arbiy
Pomir-Oloy,
O`zbekiston endemi
15. Scutellaria filicaulis Regel "
16. Scutellaria galericulata L. Tyan-Shan (Talas Olatovii: Kalba daryosi xavzasi, Qurama, Farg`ona
tizmalari), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloy orti, Turkiston, Zarafshon, Hisor,
Pyotr I)
17. Scutellaria glabrata Vved. Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Balxashbo`yi cho`li, Turgay botig`i,
Orolbo`yi sahrolari, Katta Barsuklar, Muyunqum, Chuy daryosi vodiysi,
Sariqsuv, Sirdaryo daryo vodiysi, Amudaryo daryo vodiysi, Farg`ona vodiysi,
Zarafshon daryo vodiysi, Qoratovatrofi tog` etagi tekisligi, Toshkent va
Samarqand sh.atrofi, Qashqadaryo daryo havzasi, Tarbagatay, Jung`or Olatovi,
Tyan-Shan(Iliy orti Olatovi, Kungey Olatovi, Terskey Olatovi, Qirg`iz Olatovi,
Talas Olatovi tizmalari, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, Qoratog`,
Korjontog`, Chotqol, Qurama tizmalari), Pomir-Oloy (Turkiston, Molguzar,
Zarafshon, Hisor tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
18. Scutellaria guttata Nevski ex Juz. Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Molguzar, Nurota, Zarafshon, Hisor) Hisor-Darvoz,
O`zbekiston endemi
19. Scutellaria haematochlora Juz. Pomir-Oloy (Hisor tiz.: To`palang daryosi havzasi, Sangardak)
20. Scutellaria heterotricha Juz. & Tyan-Shan (Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama tizmalari)
Vved.
21. Scutellaria hissarica B. Fedtsch. Pomir-Oloy (Ko`xitang tizmasi) Hisor tizmasi
endemi
22. Scutellaria holosericea Gontsch. ex Pomir-Oloy (Hisor tizmasi) Hisor-Darvoz,
Juz. O`zbekiston endemi
23. Scutellaria immaculata Nevski ex Pomir-Oloy (Hisor tizmasi: Tupalang daryosi xavzasi i Shatrut)
Juz.
24. Scutellaria intermedia Popov Tyan-Shan (Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona, Mo`g`ultog` tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston,
14 Molguzar, Nurota tizmalari)
25. Scutellaria iskanderi Juz. Tyan-Shan(Farg`ona, Qurama, Mo`g`ultog` tizmalari), Pomir-Oloy (Turkiston,
Nurota: Oqtov tog`lari, Xobduntov, Zarafshon tizmalari)
26. Scutellaria leptosiphon Nevski Tyan-Shan(Qurama, Farg`ona tizmalari), Pomir-Oloy (Turkiston, Zarafshon
tizmalari)
27. Scutellaria lipskyi Juz. Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (Zarafshon, Hisor, Ko`xitang tizmalari) Hisor tizmasi,
O`zbekiston endemi
28. Scutellaria microdasys Juz. Pomir-Oloy (Hisor tizmasi)
29. Scutellaria microphysa Juz. Toshkent atrofi dashtlari, Tyan-Shan(Qoratog`, Talas Olatovi Mashat,
Korjontog`, Ugom tizmalari)
30. Scutellaria nevskii Juz. & Vved. Pomir-Oloy (Turkiston, Zarafshon, Hisor(tizmalari) Janubiy-G`arbiy
Pomir-Oloy endemi
31. Scutellaria ocellata Juz. Pomir-Oloy (Ko`xitang tizmasi)
32. Scutellaria oxystegia Juz. Pomir-Oloy ( Oloy, Turkiston, Zarafshon, Pyotr Itizmalari)
33. Scutellaria phyllostachya Juz. Tyan-Shan(Chotqol, Farg`ona tizmalari), Pomir-Oloy (Turkiston, Nurota, Oloy
tizmalari)
34. Scutellaria physocalyx Regel & Tyan-Shan(Ugom, Chotqol, Qurama tizmalari), Pomir-Oloy (Zarafshon, Hisor,
Schmalh. Vaxsh, Darvoz tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
35. Scutellaria pycnoclada Juz. Pomir-Oloy (Turkiston, Oloy, Oloy vodiysi, Zarafshon, Hisor, Oloy orti Pyotr I,
Vaxsh, Qorategin, Pomir tizmalari)
36. Scutellaria ramosissima Popov Tyan-Shan(Korjontog`, Chotqol, Sandalash, Qurama, Farg`ona tizmalari)
37. Scutellaria schachristanica Juz. Tyan-Shan(Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, Korjontog`, Ugom, Chotqol, G`arbiy Pomir-Oloy
Qurama, Mo`g`ultog`, Farg`ona tizmalari), Pomir-Oloy (Turkiston tizmalari: endemi
Guralash qo`riqxonasi)
38. Scutellaria squarrosa Nevski Pomir-Oloy (Turkiston, Zarafshon tizmalari)
39. Scutellaria striatella Gontsch. Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (Turkiston, Molguzar, Zarafshon, Hisor, Janubiy-G`arbiy
Ko`xitang tizmalari) Pomir-Oloy endemi
40. Scutellaria villosissima Gontsch. ex Pomir-Oloy ( Bobotog` tizmasi, Janubiy Tojikiston past tog`ligi) Hisor-Darvoz,
Juz. O`zbekiston endemi
41. Drepanocaryum sewerzowii Pomir-Oloy (Hisor tizmasi)
(Regel) Regel
42. Thuspeinantha persica (Boiss.) Qizilqum (Oqtov tog`lari), Amudaryo daryo vodiysi(Termiz sh.atrofi), Farg`ona
15 Briq. vodiysi, Zarafshon daryo vodiysi (Qoratog` tog`lari), Tyan-Shan(Chu-Iliy
tog`lari, Issiqko`l ko`lining shimoliy qirg`og`i, Qirg`iz Olatovi: Uchbuloq,
Syugat daryosi o`rta oqimi, Talas Olatovi:  Ulkunburul tog`lari, Oqsuv daryo
vodiysi, Qoratog`, Korjontog`, Chotqol tizmasi, Qurama tizmasi: Asht-Bolo,
Kalqanoti tog`lari, Mo`g`ultog`) Pomir-Oloy (Turkiston, Molguzar, Oloy,
Nurota, Zarafshon tizmalari, Zirabuloq-Ziadin tog`lari, Hisor tizmasi va uning
janubiy-g`arbiy tizmasi, Bobotog`, Darvoz, Pyotr I, Ko`xitang, Qorategin,
G`arbiy Pomir, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`, Katta
Balxanlar,Badxiz
43. Marrubium anisodon Koch Orolbo`yi sahrolari, Ustyurt, Qoratov etagi tekisligi, Qizilqum, Amudaryo
d.havzasi, Sherobod vodiysi, Qoraqum,Badxiz, Katta Balxanlar
44. Sideritis montana L. Ustyurt, Mangishloq, Qizilqum, Mirzacho`l, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari,
Ketmontov, Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Ichkeletov
tog`lari, Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama,
Mo`g`ultog`, Farg`ona tizmalari, Toshkent sh.atrofi), Pomir-Oloy (Oloy,
Turkiston tizmalari, Sariqtov tog`lari va Xobduntov, Nurota, Zarafshon, Hisor
tizmalari, Zirabuloq-Ziadin tog`lari, Bobotog`, Ko`xitang, Janubiy Tojikiston
past tog`ligi, G`arbiy Pomir), Kopet-Tog`, Kichiki va Katta Balxanlar
45. Lophanthus ouroumitanensis Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Embin platosi, Quyi CHu, Farg`ona
(Franch.) Kochk. & Tzukerv. vodiysi, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan, Pomir-Oloy (Sharq.  Pomirdan tashqari),
Kopet-Tog`
46. Lophanthus schrenkii Levin Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Oloyorti, Hisor, Ko`xitang, Darvoz,
Qorategin, Pyotr I, G`arbiy Pomir tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
47. Lophanthus schtschurowskianus Balxashbo`yi cho`li (Archali tog`lari), Qozog`iston m. (Qizilray tog`lari),
(Regel) Lipsky Betpakdala, Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi, Tarbagatay, Jung`or, Olatov,
Tyan-Shan tizmalari (Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Qoratog`, Korjontog`, Talas
Olatovi, Iliyorti Olatovi, Qirg`iz Olatovi, Pskom, Chotqol, Farg`ona)
48. Lophanthus subnivalis Lipsky Tyan-Shan(tiz. Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloyorti, Turkiston,
Nurota)
49. Lophanthus tschimganicus Lipsky Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Zarafshon, Oloyorti, Hisor, Qorategin,
Pyotr I, Oloy vodiysi, Sharqiy Pomir- daryosi xavzasi Kaindlar, Janubiy
Tojikiston past tog`ligi)
50. Lophanthus virescens (Lipsky) Tyan-Shan (Talas Olatovi, Korjontog`, Pskom, Ugom, Chotqol, Qurama
16 Kochk. tizmalari)
51. Nepeta alatavica Lipsky Pomir-Oloy (Oloy, Zarafshon, Hisor, Oloyorti, Ko`xitang, Pyotr I tizmalari
Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
52. Nepeta bracteata Benth. Tyan-Shan(Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol
tizmalari)
53. Nepeta bucharica Lipsky Pomir-Oloy (Turkiston, Zarafshon, Ko`xitang, G`arbiy Pomir tizmalari)
54. Nepeta cataria L. Tyan-Shan(Talas Olatovi, Chotqol, Farg`ona, Uzunaxmaty, Atoynak tizmalari),
Pomir-Oloy (Zarafshon, Hisor, Petr I, Darvoz, Qorategin, G`arbiy Pomir
tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
55. Nepeta formosa Kudrjasch. Turgay botig`i, Balxashbo`yi cho`li, Orolbo`yi sahrolari, Sirdaryo daryo
vodiysi, Ustyurt, Mangishloq, Amudaryo daryo vodiysi, Toshkent atrofi
dashtlari; Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Iliyorti Olatovi, Chu-Iliy tog`lari, Qirg`iz
Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`,
Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona, Atoynak tizmalari); Pomir-Oloy
(Oloy, Turkiston, Nurota, Zarafshon, Oloyorti, Hisor, Ko`xitang, G`arbiy Pomir
tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`, Katta Balxanlar
56. Nepeta kokanica Regel Tyan-Shan(i Qoratog`, Chotqol, Uzun-Axmat, Farg`ona, Atoynak tizmalar);
Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Darvoz, Qorategin, Pyotr I
tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
57. Nepeta lipskyi Kudrjasch. Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Darvoz, Qorategin, Pyotr I
tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
58. Nepeta mariae Regel Pomir-Oloy
59. Nepeta maussarifi Lipsky Tyan-Shan, Pomir-Oloy
60. Nepeta micrantha Bunge Pomir-Oloy (Zarafshon, Hisor tizmalari)
61. Nepeta olgae Regel Turgaybotig`i, Alakul botig`i, Balxashbo`yi, Orolbo`yi sahrolari, Betpakdala,
Sirdaryo daryo vodiysi, Qizilqum, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Kungey Olatov,
tizmalari Norin d.o`rta oqimi tutashmasi, Iliyorti Olatovi, Chu-Iliy tog`lari,
Qoratog`), Pomir-Oloy (Turkiston, Zarafshon, Hisor, G`arbiy Pomir tizmalari)
62. Nepeta Pomirensis Franch. Sirdaryo daryo vodiysi, Qizilqum, Farg`ona vodiysi, Surxon-Sherobod vodiysi
63. Nepeta pannonica L. Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Hisor, Petr I, Pomir)
64. Nepeta podostachys Benth. Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Turgaybotig`i, Balxashbo`yi cho`li, Saur,
Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan (Ketmontov, Iliyorti Olatovi tizmalari,
17 Chu-Iliy tog`lari, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas
Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Chotqol, Farg`ona, Kavaktau), Pomir-Oloy
(Oloy, Zarafshon, Hisor, Qorategin, Darvoz, Pyotr I tizmalari, Janubiy
Tojikiston past tog`ligi)
65. Nepeta pungens (Bunge) Benth. Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Darvoz, Qorategin, Pyotr I,
Pomir tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
66. Nepeta santoana Popov Zaysan tog` havzasi, Turgaybotig`i, Balxashbo`yi cho`li, Betpakdala,
Kaspiybo`yi cho`li,Sariqsuv quyi oqimi, Ustyurt, Qizilqum, Jung`or Olatovi,
Tyan-Shan(Kungey Olatov, Iliyorti Olatovi tizmalari, Chu-Iliy tog`lari,
Qoratog`, Qurama, Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Nurota,
Zarafshon, Hisor tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi),Badxiz, Kopet-
Tog`, Katta Balxanlar
67. Nepeta satureiodes Boiss. Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon tizmalari)
68. Nepeta subhastata Regel Ustyurt, Mangishloq, Qizilqum, Farg`ona vodiysi, Tyan-Shan(Qoratog`, Shimoliy Pomir-
Qurama tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Darvoz, G`arbiy Oloy endemi
Pomir tizmalari),Badxiz
69. Nepeta ucranica L. Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston tizmalari)
70. Dracocephalum adylovii I.I. Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Turgaybotig`i, Alakulskayabotig`i, G`arbiy Tyan-Shan,
Malzev Balxashbo`yi cho`li, Betpakdala, Muyunqum, Chuy daryosi etagi Sariqsuv, O`zbekiston endemi
Zakratauskaya tekisligi, Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi, Toshkent atrofi
dashtlari, Saur, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Iliyorti Olatovi, Chu-Iliy tog`lari,
Terskey Olatov, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, Qirg`iz Olatovi, Talas
Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Chotqol, Qurama), Pomir-Oloy (Oloy,
Turkiston, Oloy vodiysi, Zarafshon, Oloyorti, Pyotr I tizmalari)
71. Dracocephalum bipinnatum Rupr.
72. Dracocephalum discolor Bunge "Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey
Olatov, Issiqko`l yabotig`i, tiz. Ketmontov, Norin d.o`rta oqimi tog`lari, Qirg`iz
Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`, Chotqol, Farg`ona tizmalari), Pomir-Oloy
(Hisor, Qorategin, Pyotr I, Darvoz, G`arbiy Pomir tizmalari, Janubiy Tojikiston
past tog`ligi)
73. Dracocephalum diversifolium Rupr.
74. Dracocephalum formosum Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, G`arbiy Pomir-Oloy
18 Gontsch. Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Susamirtov, Ko`kshaltov tizmalari, Norin endemi
daryosi o`rta oqimi tog`lari, Chotqol i Qurama tizmalari), Pomir-Oloy
(Turkiston, Hisor, Oloy tizmalari, Oloy vodiysi, Oloyorti, Qorategin, Pyotr I,
Pomir tizmalari)
75. Dracocephalum imberbe Bunge Tyan-Shan(Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi,
Ichkeletau, Talas Olatovi, Susamirtov tizmalari, Norin daryosi o`rta oqimi
tog`lari, Chotqol, Qurama, Farg`ona tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston
tizmalari, Oloy vodiysi, Zarafshon, Hisor tizmalari)
76. Dracocephalum integrifolium Pomir-Oloy (Hisor tizmasi)
Bunge
77. Dracocephalum karataviense Pavl. Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey
& Roldugin Olatov, Terskey Olatov, Ketmontov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, tizmalari,
Norin d.o`rtayuqori oqimi tutashmasi), Pomir-Oloy (Oloy vodiysi, Oloy,
Turkiston, Zarafshon, Qorategin, Oloyorti tizmalari)
78. Dracocephalum komarovii Lipsky Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, Iliyorti Olatovi, tog`li O`rta
Kungey Olatov, Terskey Olatov, Ketmontov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Osiyoning endemi
Susamirtov, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona
tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Oloy vodiysi, tizmalari Zarafshon,
Oloyorti, Hisor, Qorategin tizmalari)
79. Dracocephalum nodulosum Rupr. Tyan-Shan(Talas Olatovi: Daubaba va Mashattov tog`lari, Qoratog`, Chotqol:
Chotqol qo`riqxona - Zindonsoy)
80. Dracocephalum nuratavicum Tyan-Shan(Talas Olatovi, Ugom, Chotqol, Qurama tizmalari), Pomir-Oloy Nurota tog`lari,
Adylov (Turkiston, Zarafshon tizmalari) O`zbekiston endemi
81. Dracocephalum nutans L. Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey
Olatov, Ketmontov, Issiqko`l botig`i, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi tizmalari,
Korjontog`, Chotqol, Qurama, Farg`ona tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy, Nurota
tizmalari, Oloy vodiysi, Zarafshon, Oloyorti, Hisor tizmalari, Janubiy
Tojikiston past tog`ligi: Kugi-Frush)
82. Dracocephalum oblongifolium Pomir-Oloy (Nurota tizmasi)
Regel
83. Dracocephalum scrobiculatum Zaysan tog` havzasi, Balxashbo`yi cho`li, Saur, Tarbagatay, Jung`or Olatovi,
Regel Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Issiqko`l
botig`i, tizmalari Ketmontov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Susamirtov,
19 tizmalari Norin d.o`rta oqimi, tizmalari Ugom, Pskom, Chotqol, Farg`ona)
84. Dracocephalum spinulosum Popov Tyan-Shan(Talas Olatovi, Uzun-Axmat, Ugom, Pskom, Chotqol tizmalari), G`arbiy Tyan-Shan
Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor tizmalari) endemi
85. Dracocephalum stamineum Kar. & Pomir-Oloy (Turkiston, Zarafshon, Hisor tizmalari)
Kir.
86. Kudrjaschevia jacubi (Lipsky) Tyan-Shan(Ugom, Pskom, Chotqol tizmalari)
Pojark.
87. Lallemantia royleana (Benth.) Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan( Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov,
Benth. Ketmontov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Chotqol, Farg`ona
tizmalari), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Zarafshon, Oloyorti, Hisor, Qorategin,
Pyotr I, Darvoz tizmalari, Oloy vodiysi, Pomir)
88. Hymenocrater incisodentatus Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Zarafshon, Hisor, Ko`xitang, Darvoz, Janubiy-G`arbiy
Boriss. Janubiy Tojikiston past tog`ligi) Pomir-Oloy endemi
89. Hypogomphia bucharica Vved. Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Turgaybotig`i, Olako`l botig`i,
Balxashbo`yi cho`li, Betpakdala, Orolbo`yi sahrolari, Embin platosi,
Kaspiybo`yi cho`li, Muyunqum, Chuy daryosi etagi Sariqsuv, Sirdaryo
d.vodiysi, Ustyurt, Qoratog`orti tekisligi, Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi,
Qizilqum, Amudaryo d.havzasi, Farg`ona vodiysi, Toshkent atrofi dashtlari,
Mirzacho`l, Zarafshon daryo vodiysi, Karnabchul, Qarshi dashtligi, Sandiqli
qumliklari, Surxon-Sherobod vodiysi, Qoraqum, Zauzbay, Janubiy-g`arbiy-
Turkman pasttekislik, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy
tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas
Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Chotqol, Qurama, Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy
(tizmalari Oloy, Turkiston, Nurota, Zarafshon, Zirabuloq-Ziadin tog`lari, Hisor,
Qorategin, Darvoz, G`arbiy Pomir, Ko`xitang, Bobotog`, Janubiy Tojikiston
past tog`ligi), Kopet-Tog`, Karabil-Badxiz.
90. Hypogomphia turkestanica Bunge Pomir-Oloy (Hisor tizmasi: daryosi xavzasi, Sangardak, tiz.  Ko`xitang,
Ko`xitang, Karlyuk, Vandob)
91. Prunella vulgaris L. "Amudaryo d.vodiysi, Sandiqli qumliklari, Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-
Oloy (tizmalari Hisor, Ko`xitang, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
92. Phlomoides alaica (Knorring) "
Adylov, Kamelin & Makhm.
93. Phlomoides ambigua (Popov ex Balxashbo`yi cho`li, Priiliyskie cho`li, Betpakdala, Muyunqum, Chuy daryosi G`arbiy Pomir-Oloy,
20 Pazij & Vved.) Adylov, Kamelin & etagi Sariqsuv, Sirdaryo d.vodiysi, Qoratog`orti tekisligi, Qoratog` atrofi O`zbekiston endemi
Makhm. yonbag`ir tekisligi, Qizilqum, Amudaryo daryo vodiysi(Kelif, Oguzbulak,
CHarshanga), Farg`ona vodiysi, Toshkent atrofi dashtlari, Mirzacho`l,
Zarafshon daryo vodiysi, Karnabchul, Qarshi dashtligi, Surxon-Sherobod
vodiysi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov,
Qirg`iz Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama,
Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tiz. Nuratu, g`arbiy qismi Oloy, Turkiston,
Zarafshon va Hisor tizmasi, Ko`xitang, Bobotog` tizmalari, Janubiy Tojikiston
past tog`ligi)
94. Phlomoides angreni (Popov) Balxashbo`yi cho`li, Chu d.quyi qismi, Toshkent atrofi dashtlari, Farg`ona G`arbiy Tyan-Shan
Adylov, Kamelin & Makhm. vodiysi, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, Iliyorti endemi
Olatovi, Kungey Olatov, Issiqko`l botig`i, Terskey Olatov, Ketmontov, Qirg`iz
Olatovi, Talas Olatovi, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Qoratog`,
Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Uzun-Axmat, Farg`ona), Pomir-
Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Molguzar, Nurota, Zarafshon, Hisor,
Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Xozretisho, Darvoz, Zap.  Pomir: tizmalari Vanch,
Shugnan, Rushan, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`
95. Phlomoides anisochila (Pazij & Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston) Nurota  O`zbekiston
Vved.) Salmaki endemi
96. Phlomoides aralensis (Bunge) Pomir-Oloy (g`arbiy qismTurkiston tizmasi, tiz.  Nurota: tog`lariKoytash, Hisor Qizilqum
Salmaki tiz.: r. Djidjikrud) O`zbekiston endemi
97. Phlomoides arctiifolia (Popov) Tyan-Shan(tizmalari Chotqol i Qurama)
Adylov, Kamelin & Makhm.
98. Phlomoides baburii (Adylov) Nurota tizmasi - tog`lari Koytash, qishl.  Uxum Sherobod-Kelif
Adylov, Kamelin & Makhm. qoyalari endemi,
O`zbekiston endemi
99. Phlomoides baissunensis (Popov) Qizilqum Janubiy-G`arbiy
Adylov, Kamelin & Makhm. Pomir-Oloy endemi,
O`zbekiston endemi100
Phlomoides boissieriana (Regel) Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, Hisor, Qorategin, Darvoz, Janubiy Tojikiston
Adylov, Kamelin & Makhm. past tog`ligi)
101
Phlomoides brachystegia (Bunge) Pomir-Oloy (Ko`xitang tizmasi: tog`lariAktash)
Adylov, Kamelin & Makhm.
21 102 Phlomoides canescens (Regel) Pomir-Oloy (tizmalari Hisor, Ko`xitang)
Adylov, Kamelin & Makhm.
103 Phlomoides codonantha Sennikov Amudaryo d.havzasi, Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy ( Janubiy
Tojikiston past tog`ligi: tog`lariXodja-Kazyan, Koykitau, Buryutau, okr. oz.
Djilikul, Tuganakkul)
104 Phlomoides cordifolia (Regel) Tyan-Shan(tizmalari Qoratog`, Talas Olatovi, Korjontog`, Ugom, Pskom,
Adylov, Kamelin & Makhm. Sandalash, Chotqol, Qurama)
105 Phlomoides desertorum (Regel) Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Bobotog`, Ko`xitang)
Salmaki
106 Phlomoides dszumrutensis (Afan.) Farg`ona vodiysi, Tyan-Shan(tizmalari Chotqol, Qurama), Pomir-Oloy Shimoliy Pomir-
Adylov, Kamelin & Makhm. (tizmalari Turkiston: sharqiy qism i Oloy: g`arbiy qism) Oloy endemi
107 Phlomoides ebracteolata (Popov) Pomir-Oloy (tizmasi Turkiston: tog`lari Sar ы tau, tog`lari Dulon.  Vorux, tizmasi
Adylov, Kamelin & Makhm. Oloy)
108 Phlomoides eriocalyx (Regel) Zarafshon d.Vodiysi (Konimex), Karnabchul, Qarshi dashtligi O`zbekiston endemi
Adylov, Kamelin & Makhm.
109 Phlomoides eriolarynx (Pazij & Pomir-Oloy (tiz. Turkiston) O`zbekiston endemi
Vved.) Adylov, Kamelin &
Makhm.
110 Phlomoides fulgens (Bunge) "Tyan-Shan(tizmalari Korjontog`, Ugom, Chotqol)
Adylov, Kamelin & Makhm.
111 Phlomoides gypsacea (Popov) " Hisor tizmas
Adylov, Kamelin & Makhm. endemi,
O`zbekiston endemi
112 Phlomoides hissarica (Regel) "Qizilqum, Mirzacho`l, Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Molguzar, Nurota
Adylov, Kamelin & Makhm. tog`lari, Zirabuloq-Ziadin tog`lari)
113 Phlomoides impressa (Pazij & "
Vved.) Adylov, Kamelin &
Makhm.
114 Phlomoides integior (Pazij & Qizilqum
Vved.) Adylov, Kamelin &
Makhm.
115 Phlomoides isochila (Pazij & Tyan-Shan (tizmalari Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol)
Vved.) Salmaki
22 116 Phlomoides kaufmanniana (Regel) Pomir-Oloy (Hisor tiz.: k YUV ot g. Guzar)
Adylov, Kamelin & Makhm.
117 Phlomoides kirghisorum Adylov, Pomir-Oloy (tizmalari Hisor, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
Kamelin & Makhm.
118 Phlomoides labiosa (Bunge) "Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi, Toshkent atrofi dashtlari, Tyan-
Adylov, Kamelin & Makhm. Shan(tog`lari Korjontog`, Mo`g`ultog`)
119 Phlomoides labiosissima (Pazij & "
Vved.) Adylov, Kamelin &
Makhm.
120 Phlomoides lehmanniana (Bunge) Farg`ona vodiysi, Tyan-Shan(Qurama tizmasi: Kalkanata, Mo`g`ultog`
Adylov, Kamelin & Makhm. tog`lari), Pomir-Oloy (Turkiston tizmasi i g`arbiy qismOloy tizmasi)
121 Phlomoides leiocalyx (Pazij & Turgaybotig`i, Betpakdala, Orolbo`yi sahrolari, Muyunqum, vodiysi r. CHu, Qarshi dashtlari ,
Vved.) Adylov, Kamelin & Priiliyskaya tekisligi, Qoratog`orti i Qoratog`oldi tekisligi, Toshkent atrofi O`zbekiston endemi
Makhm. dashtlari, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, Iliyorti Olatovi, Qirg`iz
Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, tizmalari Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona, Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Oloy)
122 Phlomoides mihaelis Adylov, Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Molguzar, Nurota, Zarafshon, Hisor,
Kamelin & Makhm. Ko`xitang, Zirabuloq-Ziadin tog`lari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi: tiz.
Koykitau)
123 Phlomoides napuligera (Franch.) Farg`ona vodiysi (Farg`ona, Chotqol, Oloy tizmalari etaklari)
Adylov, Kamelin & Makhm.
124 Phlomoides nuda (Regel) Adylov, Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi, Toshkent atrofi dashtlari, Mirzacho`l, Tyan-
Kamelin & Makhm. Shan(tizmalari Qirg`iz Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona, Mo`g`ultog`)
125 Phlomoides ostrowskiana (Regel) Pomir-Oloy (janubiy-g`arbiy tizmasi Hisor tizmasi, Bobotog`)
Adylov, Kamelin & Makhm.
126 Phlomoides pulchra (Popov) Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Zarafshon, Oloy, Hisor, Karatentskiy, Vaxsh,
Adylov, Kamelin & Makhm. Teryay, Pyotr I, Darvoz)
127 Phlomoides regeliana (Aitch. & Qarshi dashtligi (vdol jeleznoy dorogi mejdu gorodami Guzar i Karshi)
Hemsl.) Adylov, Kamelin &
Makhm.
128 Phlomoides sarawschanica (Regel) Farg`ona vodiysi, Pomir-Oloy (tiz.  Oloy)
Adylov, Kamelin & Makhm.
23 129 Phlomoides sogdiana (Pazij & Toshkent atrofi dashtlari, Mirzacho`l, Qizilqum, Karnabchul, Qarshi dashtligi, G`arbiy Pomir-Oloy
Vved.) Salmaki Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Molguzar, Nurota tog`lari, Pistalitau, endemi
tizmalari Zarafshon, Oloy, Hisor, Ko`xitang, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), O`zbekiston endemi
Kopet-Tog`, Karabil-Badxыz
130 Phlomoides speciosa (Rupr.) Farg`ona vodiysi, Tyan-Shan(Norin d. vodiysi, tizmalari Chotqol, Qurama,
Adylov, Kamelin & Makhm. Farg`ona), Pomir-Oloy (Oloy tizmasi, Oloy vodiysi)
131 Phlomoides tadschikistanica (B. Tyan-Shan(tizmalari Ugom, Pskom, Sandalash, Chotqol, Qurama)
Fedtsch.) Adylov, Kamelin &
Makhm.
132 Phlomoides transoxana (Bunge) Pomir-Oloy (Turkiston tizmasi sharq.qismi: Qizilqiyoq tog`i, Oloy tizmasi) Qizilqum
Salmaki O`zbekiston endemi
133 Phlomoides tschimganica (Vved.) Zarafshon daryo vodiysi (quyi oqimi), Sandiqli qumliklari, Qarshi dashtligi, Chimyon endemi,
Adylov, Kamelin & Makhm. Qoraqum (jan.jan-sharq.), Karabil-Badxiz O`zbekiston endemi
134 Phlomoides tytthaster (Vved.) Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Zarafshon, Hisor, Qorategin, Pyotr I, Darvoz) Oloy tizmasi
Adylov, Kamelin & Makhm. endemi
135 Phlomoides uniflora (Regel) Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (Nurota tog`lari, tizmalari Malguzar, O`zbekiston endemi
Adylov, Kamelin & Makhm. Turkiston, Zarafshon, Hisor, Ko`xitang)
136 Phlomoides uralensis Salmaki Toshkent atrofi dashtlari, Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi, Jung`or Olatovi,
Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, Iliyorti Olatovi, Ketmontov, Kungey Olatov,
Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Norin d.havzasi tog`lari,
Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Uzunaxmaty, Farg`ona
tizmalari, Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Zarafshon, Hisor,
Ko`xitang, Oloy, Oloyorti, Oloy vodiysi)
137 Phlomis bucharica Regel Pomir-Oloy (tizmalari Hisor, Qorategin, Pyotr I, Janubiy Tojikiston past
tog`ligi)
138 Phlomis betonicifolia Regel Qizilqum (Aytim, Djirik, Oguz, Segett quduqlari)
139 Phlomis cyclodon Knorring Tyan-Shan(tiz.Chotqol: Bolshoy CHimgan) Janubiy Pomir-Oloy
endemi
140 Phlomis drobovii Popov & Vved. Pomir-Oloy (tiz. Oloy) Oloy tizmasi endemi
141 Phlomis hypoleuca Vved. Qizilqum, Karnabchul, Pomir-Oloy (tizmasi Nurota: Oqtov tog`lari, Baxiltau)
142 Phlomis fruticetorum Gontsch. Turgaybotig`i, Orolbo`yi sahrolari, Embin platosi, Kaspiybo`yi cho`li,
Mangishloq, Ustyurt, Muyunqum, Qizilqum (krayniy Shimoliy-zapad)
24 143 Phlomis linearifolia Zakirov Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, Hisor, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past Shimoliy-G`arbiy
tog`ligi) Pomir-Oloy endemi,
O`zbekiston endemi
144 Phlomis olgae RegelPomir-Oloy (tizmalari Hisor, Xozretisho, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past
tog`ligi, Djilantau, Qoratog`)
145 Phlomis oreophyla Kar. & Kir. Pomir-Oloy ( Janubiy Tojikiston past tog`ligi, tizmalari Sanglok, Sarsaryak,
Qoratog`)
146 Phlomis nubilans Zakirov Pomir-Oloy (Oloy tiz.) Nurota tog`lari,
O`zbekiston endemi
147 Phlomis regelii Popov Tyan-Shan(Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Chotqol - vostoch.
qism, Atoynak, Farg`ona), Pomir-Oloy (Oloy tiz.: vostoch. qism)
148 Phlomis salicifolia Regel Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon - sharqiy qism, Hisor, Qorategin, Vaxsh,
Xozretisho, Pyotr I, Darvoz)
149 Phlomis sewerzowii Regel Pomir-Oloy (tizmalari Molguzar, Turkiston, Nurota tog`lari)
150 Phlomis spinidens Nevski Pomir-Oloy (tizmalari Molguzar, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Bobotog`, Janubiy-G`arbiy
Ko`xitang, Janubiy Tojikiston past tog`ligi) Pomir-Oloy endemi
151 Phlomis thapsoides Bunge Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey
Olatov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Farg`ona, Uzunaxmaty,
Baubashata, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Chotqol, Qurama),
Pomir-Oloy (Oloy vodiysi, tizmalari Oloy, Oloyorti, Turkiston, Zarafshon)
152 Stachyopsis canescens (Regel) Pomir-Oloy (tizmalari Nurota, Aktau) G`arbiy Tyan-Shan,
Adylov & Tulyag. O`zbekiston endemi
153 Stachyopsis oblongata (Schrenk) Toshkent atrofi dashtlari, Tyan-Shan(tizmalari Qoratog`, Korjontog`,
Popov & Vved. Ugamckiy, CHatkalckiy, Qurama)
154 Lamium album L. Muyunqum (yujnaya  qism), Toshkent atrofi dashtlari (uroch. Kaplanbek),
Tyan-Shan(Kapatay, Talas Olatovi, Qirg`iz Olatovi - dol. r. Ala-Archa,
Chotqol, Qurama, Mo`g`ultog` tizmalari), Pomir-Oloy (Molguzar, Turkiston,
Nurota, Zarafshon, Hisor tizmalari)
155 Lamium amplexicaule L. Tyan-Shan(Qoratog`, Talas Olatovi, Qirg`iz Olatovi, Korjontog`, Ugom,
Pskom, Santalash, Chotqol, Qurama, Farg`ona tizmalari)
156 Leonurus glaucescens Bunge Pomir-Oloy (Hisor tizmasi-jan.g`arb., Ko`xitang)
157 Leonurus kudrjaschevii Kamelin & Pomir-Oloy (tizmalari Molguzar, Turkiston – g`arb.qism., Nurota tog`lari Hisor tizmasi ,
Tulyag. Xobduntov i Karakchitau, tiz. Zarafshon, Zirabuloq-Ziadin tog`lari, Hisor, O`zbekiston endemi
25 Ko`xitang, Bobotog`)
158 Leonurus panzerioides Popov Tyan-Shan(tizmalari Korjontog`, Ugom)
159 Leonurus turkestanicus V.I. Krecz. Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey
& Kuprian. Olatov, Ketmontov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Norin
daryosi o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor,
Qorategin, Pyotr I, Darvoz, Xoretisho, Pomir: Issiq d., Janubiy Tojikiston past
tog`ligi)
160 Lagochilus acutilobus (Ledeb.) Zaysan tog` havzasi, Alakulskayabotig`i, Balxashbo`yi cho`li, Toshkent atrofi O`rta Osiyo
Fisch. Fisch. & C. A. Mey. dashtlari, Saur, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti cho`llari endemi
Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Issiq
ko`l botig`i, Susamir vodiysi, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, tizmalari
Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona, Uzun-
Axmat), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Nurota, Zarafshon, Oloyorti, Hisor,
Vaxsh, Pyotr I, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`
161 Lagochilus botschantzevii Kamelin Balxashbo`yi, Orolbo`yi va Kaspiybo`yi cho`li, Muyunqum, Chu d.quyi, Bobotog` endemi,
& Tzukerv. Sirdaryo d.vodiysi, Qoratog` atrofi yonbag`ir tekisligi, Qizilqum, Amudaryo O`zbekiston endemi
d.havzasi, Farg`ona vodiysi, Toshkent atrofi dashtlari, Qoraqum, Zauzboy,
Janubiy-g`arbiy-Turkman pasttekislik, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy
tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Issiqko`l botig`i, tizmalari
Qoratog`, Qirg`iz Olatovi, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama,
Mo`g`ultog`, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Molguzar,
Nurota, Zarafshon, Zirabuloq-Ziadin tog`lari, tizmalari Hisor, Darvoz,
Ko`xitang, G`arbiy Pomir: vodiysi r. Bartang, Gunt, Pyandj, Garm-Chashma,
Shaldarya, Vaxan, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`, Katta va
Kichik Balxanlar,Badxiz
162 Lagochilus diacanthophyllus (Pall.) Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Turgaybotig`i, Alakulskayabotig`i,
Benth. Balxashbo`yi, Orolbo`yi i Kaspiybo`yi cho`li, Muyunqum, Sirdaryo daryo
vodiysi, Farg`ona vodiysi, Mirzacho`l, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan,
Pomir-Oloy, Kopet-Tog`
163 Lagochilus hirsutissimus Vved. Hisor tizmasi (Beshnau tog`lari)
164 Lagochilus gypsaceus Vved. Tyan-Shan(tizmalari Talas Olatovi, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, Hisor)
26 165 Lagochilus inebrians Bunge Zaysan tog` havzasi, Qozog`iston m., Turgaybotig`i, Alakulskayabotig`i,
Balxashbo`yi cho`li, Orolbo`yi sahrolari, Kaspiybo`yi cho`li, Muyunqum,
Sirdaryo daryo vodiysi, Farg`ona vodiysi, Mirzacho`l, Tarbagatay, Jung`or
Olatovi, Tyan-Shan, Pomir-Oloy, Kopet-Tog`
166 Lagochilus knorringianus Pavlov Orolbo`yi, Kaspiybo`yi cho`li, Ustyurt, Mang`ishloq
167 Lagochilus nevskii Knorring Pomir-Oloy (tiz. Bobotog`: Arganchi soyi)
168 Lagochilus occultiflorus Rupr.
169 Lagochilus olgae Kamelin Tyan-Shan(tizmalari Chotqol, Qurama), Pomir-Oloy (tiz.  Oloy) Nurota endemi,
O`zbekiston endemi
170 Lagochilus paulsenii Briq. Qizilqum, Karnabchul, Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (tizmalari
Nurota, Hisor, Bobotog`, Ko`xitang, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
171 Lagochilus platyacanthus Rupr. Qizilqum, Farg`ona vodiysi, Zarafshon va Amudarya d.vodiylari, Karnabcho`l,
Qarshi dashtligi, Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Nurota, Zarafshon,
Zirabuloq-Ziadin tog`lari, Hisor, Ko`xitang)
172 Lagochilus platycalyx Schrenk Tyan-Shan(tizmalari Qoratog`, Talas Olatovi, Qirg`iz Olatovi, Chotqol,
Sandalash, Farg`ona), Pomir-Oloy (tiz.  Turkiston)
173 Lagochilus proskorjakovii Ikramov Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Zarafshon, Hisor, Xo`ja-Gurgurot, Belaut, Nurota endemi,
Ko`xitang) O`zbekiston endemi
174 Lagochilus pubescens Vved. Tyan-Shan(Norin daryosi xavzasi tog`lari, tizmalari Moldotau, Talas Olatovi,
Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona)
175 Lagochilus serawschanicus Pomir-Oloy (tiz. Nurota: Gurdara darasi, Sarimsoq q., tog`lari Qoytosh)
Knorring
176 Lagochilus setulosus Vved. Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Pyotr I tizmalari, Oloy vodiysi)
177 Lagochilus vvedenskyi Kamelin & Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Iliyorti Olatovi, Terskey Olatov, Ketmontov, Qizilqum qoldiqlari
Tzukerv. Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, tog`lariv Norin daryosi xavzasi ), Pomir-Oloy endemi,
(Oloy, Oloyorti, Oloy vodiysi, Bobotog`, G`arbiy Pomir) O`zbekiston endemi
178 Otostegia bucharica B. Fedtsch. Muyunqum, Qoratog`orti i Qoratog`oldi tekisligi, Farg`ona vodiysi, Toshkent Janubiy-G`arbiy
atrofi dashtlari, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Pomir-Oloy endemi,
Olatov, Terskey Olatovi, Ketmontov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`, O`zbekiston endemi
Ugom, Pskom, Chotqol, Korjontog`, Qurama, Mo`g`ultog`, Farg`ona)
179 Otostegia fedtschenkoana Pomir-Oloy (tiz. Nurota) endemi Janubiy-
Kudrjasch. G`arbiyPomir-
27 Oloyning
180 Otostegia megastegia Vved. Sirdaryo daryo vodiysi, Tyan-Shan(tiz. Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tizmalari Bobotog` endemi,
Oloy, Turkiston) O`zbekiston endemi
181 Otostegia olgae (Regel) Korsch. Tyan-Shan(tizmalari Talas Olatovi, Qurama), Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston,
Oloy, Zarafshon, Hisor, Darvoz, Oloy vodiysi, Pomir)
182 Otostegia sogdiana Kudrjasch. Qoratog`orti Qoratog`oldi tekisligi, Sirdaryo daryo vodiysi, Toshkent atrofi
dashtlari, Tyan-Shan(tiz. Qoratog`)
183 Stachys annua L. Qizilqum (Tomditov, Qing`irtov, Bukantov, Kuljuktov qoldiqlari)
184 Stachys betonicaeflora Rupr. Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (Hisor tizmasi)
185 Stachys hissarica Regel Pomir-Oloy (tizmalari Hisor, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
186 Stachys setifera C.A. Mey. Pomir-Oloy (tiz. Bobotog`)
187 Phlomidoschema parviflorum Farg`ona vodiysi, Surxon-Sherobod vodiysi, Tyan-Shan(Issiqko`l botig`i,
(Benth.) Vved. tizmalari Talas Olatovi, Susamirtov, Uzun-Axmat, Norin daryosi o`rta oqimi
tog`lari, tizmalari Chotqol, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Hisor,
Ko`xitang, Bobotog`)
188 Chamaesphacos ilicifolius Schrenk Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, Hisor, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past
tog`ligi)
189 Salvia aequidens Botsch. Tyan-Shan(tiz. Iliyorti Olatovi, Toshkent sh.atrofia) Shimoliy-G`arbiy
Pomir-Oloy endemi,
O`zbekiston endemi
190 Salvia aethiopis L. Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Qirg`iz
Olatovi, Talas Olatovi, Susamir, Qoratog`, Kaz ы kurt, Korjontog`, Ugom,
Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona, Atoynak, Uzun-Axmat), Pomir-Oloy
(tizmalari Oloy, Hisor, Darvoz, Pyotr I, Xozretisho, Janubiy Tojikiston past
tog`ligi)
191 Salvia ariana Hedge Tyan-Shan(tizmalari Talas Olatovi, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol),
Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Zarafshon, Hisor, Qorategin, Xozretisho,
Pyotr I, Darvoz, Ko`xitang, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
192 Salvia bucharica Popov Tarbagatay, Tyan-Shan(tizmalari Qoratog`, Chotqol, Qurama), Pomir-Oloy
(tizmalari Turkiston, Nurota, Zarafshon, Hisor)
193 Salvia deserta Schangin Pomir-Oloy (Zarafshon tizmasi)
194 Salvia drobovii Botsch. Turgaybotig`i, Alakul botig`i, Balxashbo`yi cho`li, Betpakdala, Orolbo`yi G`arbiy Pomir-Oloy
28 sahrolari, Kaspiy bo`yi cho`li, Muyunqum, Chuy daryosi etagi Sariqsuv, endemi,
Sirdaryo d.vodiysi, Ustyurt, Mangishloq, Qizilqum, Amudaryo d.havzasi, O`zbekiston endemi
Farg`ona vodiysi, Karnabchul, Sandiqli qumliklari, Surxon-Sherobod vodiysi,
Qoraqum, Zauzboy, Janubiy-g`arbiy-Turkman pasttekisligi, Jung`or Olatovi,
Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Ketmontov, Terskey
Olatov, Priiliyskaya vodiysi, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Chotqol,
Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tizmalari Nurota, Zarafshon, Hisor, Ko`xitang,
Vaxsh vodiysi), Kopet-Tog`, Katta va KichikBalxanlar, Karabil,Badxiz
195 Salvia glabricaulis Pobed. Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, Nurota)
196 Salvia insignis Kudrjasch. Tyan-Shan(Qirg`iz Olatovi g`arb.tarmoqlari), Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, JanubiyPomir-Oloy
Hisor, Ko`xitang), Kopet-Tog` (Markaziy va g`arbiy) endemi
197 Salvia komarovii Pobed. Ko`xitang, Janubiy Tojikiston past tog`ligi - Tuyuntau, Aktau, Kopettog` G`arbiy Pomir-Oloy
endemi
198 Salvia korolkovii Regel & Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, Hisor, Vaxsh, Ko`xitang, Bobotog`, Janubiy G`arbiy Tyan-Shan
Schmalh. Tojikiston past tog`ligi: Gazimaylik tog`i, Sanglok, Sarsaryak) endemi
199 Salvia lilacinocaerulea Nevski Zaysan tog` havzasi, Balxashbo`yi cho`li (dol. r. Ayaguz), Chu d.vodiysi, Janubiy-
Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey G`arbiyPomir-Oloy
Olatov, Terskey Olatov, Ketmontov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`, endemi
Korjontog`, Chotqol, Qurama, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy,
Turkiston, Molguzar, Nurota)
200 Salvia macrosiphon Boiss. Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon - zapad. qism, Hisor - sev.-zapad. qism)
201 Salvia margaritae Botsch. Tyan-Shan(tiz. Qurama: g. Okurtau), Pomir-Oloy (tiz.  Turkiston: O`ratepa va Oloy tizmasi
Zomin orasi,d.O`tkansoy) endemi
202 Salvia nemoroza L. Pomir-Oloy (tiz. Bobotog`)
203 Salvia sarawschanica Regel & Pomir-Oloy (Zarafshon tizmasi: Fan tog`lari)
Schmalh.
204 Salvia sclarea L. Tyan-Shan(yugo-vost. otrogi tiz. Korjontog`, tizmalari Ugom, Pskom, Chotqol -
shim.-g`arb. qism)
205 Salvia spinosa L. Pomir-Oloy (janubiy-g`arbiy tizmasi Hisor tizmasi: tog`lari Suzistau va
Boysuntog`, Ko`xitang tizmasi)
206 Salvia submutica Botsch. & Vved. Toshkent atrofi dashtlari, Chirchiq d.vodiysi, Angren, Sirdaryo, Zarafshon Nurota endemi,
Qashqadaryo, Surxon-Sherobod vodiysi, Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, O`zbekiston endemi
29 Turkiston, Molguzar, Nurota, Zarafshon, Hisor, Vaxsh, Xozretisho, Ko`xitang,
Bobotog`, Janubiy Tojikiston past tog`ligi),Badxiz - dolin ы  rek Kushka i
Murgab
207 Salvia tianschanica Makhm. Pomir-Oloy (Oloy tizmasi) G`arbiy Tyan-Shan,
O`zbekiston endemi
208 Salvia turcomanica Pobed. Orolbo`yi i Kaspiybo`yi cho`li
209 Salvia virgata Jacq. Pomir-Oloy (tizmalari Nurota, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Ko`xitang
210 Perovskia angustifolia Kudrjasch. Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi - jan.g`arb.qism, Qirg`iz
Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Sandalash,
Chotqol, Qurama, Chortosh, Uzun-Axmat, Farg`ona, Susamir), Pomir-Oloy
(tizmalari Oloy, Turkiston, Molguzar, Nurota, Zarafshon, Xozretisho,
Ko`xitang, Bobotog`, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`
211 Perovskia botschantzevii Qizilqum (ostansov ы e gor ы ), Toshkent atrofi dashtlari, dolin ы  rek Zarafshon i
Kovalevsk. & Koczk. Kashkadarya, Pomir-Oloy (Nurota, Malguzar garb.qiyaliklari, Turkiston
tizmalari, Zarafshon i Hisor tizmasi), Kopet-Tog`,Badxiz
212 Perovskia kudrjaschevii Gorschk. Pomir-Oloy (tizmasi Nurota)
& Pjataeva
213 Perovskia scrophulariefolia Bunge Tyan-Shan(tizmalari Chotqol - yugo-g`arbiy qismi Qurama)
214 Ziziphora capitata L. Pomir-Oloy (tizmalari Hisor, Hisor vodiysi i  Qashqadaryo d. vodiysi, Janubiy
Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog` (g`arbiy va markaziy)
215 Ziziphora clinopodioides Lam. Tyan-Shan(Ichkeletov tog`lari, zap. otrogi Kirgizskogo Olatov, tizmalari Talas
Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Sandalash, Chotqol, Qurama,
Baubashata, Farg`ona), Pomir-Oloy (Oloy, Turkiston, Molguzar, Nurota,
Zarafshon, Hisor, Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Xozretisho, Darvoz, Ko`xitang,
Bobotog tizmalari , Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
216 Ziziphora interrupta Juz. Tyan-Shan(tizmalari Chotqol, Uzun-Axmat, Farg`ona, Qurama, Mo`g`ultog`
tog`lari), Pomir-Oloy (Oloy, kamroq Turkiston, Nurota, Zarafshon, Darvoz
tizmalari, janubiy-g`arbiy tizmasi Hisor tizmasi, G`arbiy Pomir)
217 Ziziphora Pomiroalaica Juz. Tyan-Shan(tizmalari Chotqol, Farg`ona, Uzun-Axmat, Qurama, Mo`g`ultog`),
Pomir-Oloy (tizmalari Nurota, Ko`xitang)
218 Ziziphora pedicellata Pazij & Vved. Tyan-Shan(tizmalari Korjontog` - Ak-Tash, Pskom – Bog`ustan va Burchmulla
orasida, Chotqol, Farg`ona - Arslanbob), Pomir-Oloy (tizmalari Nurota,
30 Turkiston - Sulyukl, Hisor - janubiy-g`arbiy tizmasi, Ko`xitang)
219 Ziziphora persica Bunge Tyan-Shan(Farg`ona tizmasi), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Nurota,
Zarafshon, Hisor - g`arbiy qismi janubiy-g`arbiy tizmasi, Ko`xitang)
220 Ziziphora suffruticosa Pazij & Tyan-Shan(tizmalari Qoratog`, Qurama), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy,
Vved. Zarafshon, Hisor), Kopet-Tog`
221 Ziziphora tenuior L. Zaysan tog` havzasi, Turgaybotig`i, Alakul botig`i, Balxashbo`yi cho`li,
Sirdaryo d.vodiysi, Qoratog`orti tekisligi, Toshkent atrofi dashtlari, Farg`ona
vodiysi, Surxon-Sherobod vodiysi, Saur, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-
Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey
Olatov, Ketmontov, Issiqko`l botig`i, tizmalari Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi,
Ichkeletau, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Qoratog`, Susamirtov,
Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona, Uzun-Axmat, Atoynak,
Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloyorti, Turkiston, Nurota,
Zarafshon, Hisor, Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Xozretisho, Darvoz, Bobotog`,
Ko`xitang, Oloy vodiysi,  Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`.
222 Melissa officinalis L. Surxon-Sherobod vodiysi, Tyan-Shan(tizmalari Qurama, Mo`g`ultog`), Pomir-
Oloy (Turkiston, Zarafshon, Hisor, Qorategin, Vaxsh, Ko`xitang, Darvoz,
Xozretisho, Bobotog`, Vanch, Yazgulem, Rushan, Shugnan, Shaxdaryo
tizmalari, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
223 Satureja hortensis L. Surxon-Sherobod vodiysi, Zarafshon daryo vodiysi, Tyan-Shan(Chu-Iliy
tog`lari, Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Norin daryosi o`rta
oqimi tog`lari, tizmalari Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Ugom, Pskom, Chotqol,
Farg`ona, Susamirtov, Mo`g`ultog`) Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloyorti,
Oloy vodiysi, tizmalari Turkiston, Nurota, Zarafshon, Hisor, Qorategin, Vaxsh,
Pyotr I, Darvoz, Xozretisho, Ko`xitang, Pomir, Janubiy Tojikiston past
tog`ligi)
224 Micromeria popovii (B. Fedtsch. & Toshkent atrofi dashtlari, Tyan-Shan(Issiqko`l botig`i, Qirg`iz Olatovi, Kungey
Gontsch.) Vved. Olatov, Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama,
Farg`ona tizmalari, Qazi-qurt tog`lari)
225 Antonina debilis (Bunge) Vved. Pomir-Oloy (tizmalari Zarafshon, Hisor, Ko`xitang), Kopet-Tog`,Badxiz
226 Clinopodium integerrimum Boriss. Tyan-Shan(tizmalari Qirg`iz Olatovi, Qurama, Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy
(tizmalari Turkiston, Molguzar, Hisor)
227 Acinos rotundifolius Pers. Zaysan tog` havzasi, Turgaybotig`i, Alakulskayabotig`i, Balxashbo`yi cho`li,
31 Betpakdala, Orolbo`yi sahrolari, Muyunqum, Chu d.quyi qismi, Sirdaryo
d.vodiysi, Ustyurt, Mangishloq, Qizilqum, Qoraqum, Amudaryo d.havzasi,
Farg`ona vodiysi, Toshkent atrofi dashtlari, Mirzacho`l, Zarafshon daryo
vodiysi, Karnabchul, Qarshi dashtligi, Sandiqli qumliklari, Surxon-Sherobod
vodiysi, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari
Iliyorti Olatovi, Ketmontov, Kungey Olatov, Issiqko`l botig`i, Norin daryosi
o`rta oqimi tog`lari, tiz. Qirg`iz Olatovi, Talas vodiysi, tizmalari Talas Olatovi,
Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Mo`g`ultog`, Farg`ona,
Susamir), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Nurota, Zarafshon, Hisor,
Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Darvoz, Bobotog`, Ko`xitang, G`arbiy Pomir,
Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`, Katta va Kichik Balxanlar,
Karabil,Badxiz.
228 Hyssopus serawschanicus (Dubj.) Tyan-Shan(tizmalari Qirg`iz Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom,
Pazij Chotqol, Atoynak, Qurama, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Zarafshon,
Hisor, Qorategin, Pyotr I, Xozretisho, Darvoz, Janubiy Tojikiston past tog`ligi),
Kopet-Tog`
229 Origanum tyttanthum Gontsch. Shahar atrofi: Toshkent, Farg`ona, Andijon, Jalolobad, Xiva, Chardjou, Farab,
Ashxabod
230 Thymus dmitrievae Gamajun. Qarshi dashtligi, Pomir-Oloy (tizmalari Hisor, Bobotog`, Janubiy Tojikiston
past tog`ligi)
231 Thymus insertus Klokov Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey
Olatov, Qirg`iz Olatovi, Ichkeletau, Talas Olatovi, Norin daryosi o`rta oqimi
tog`lari, tizmalari Susamirtov, Ugom, Pskom, Chotqol, Qurama, Farg`ona),
Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Turkiston, Zarafshon, Hisor, Qorategin, Darvoz,
Xozretisho, Janubiy Tojikiston past tog`ligi)
232 Thymus serawschanicus Klokov CHuyskaya vodiysi, Farg`ona vodiysi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi,
Chotqol, Atoynak, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloyorti, Zarafshon,
Hisor, Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Darvoz, G`arbiy Pomir - r. Vanch), Kopet-
Tog`
233 Thymus subnervosus Vved., Tyan-Shan(tizmalari Qirg`iz Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Nurota tog`lari,
Nabiev & Tulyag. Chotqol, Kaz ы kurt, Qurama, Mo`g`ultog`), Pomir-Oloy (tizmalari Turkiston, O`zbekiston endemi
Zarafshon, Hisor, Ko`xitang, Janubiy Tojikiston past tog`ligi), Kopet-Tog`,
Katta Balxanlar,Badxiz
32 234 Lycopus europeanus L. Farg`ona vodiysi, Surxon-Sherobod vodiysi, Tyan-Shan(tizmalari Talas
Olatovi, Qirg`iz Olatovi, Susamir, Uzun-Axmat, Atoynak, Ugom, Pskom,
Chotqol, Qurama, Farg`ona), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloyorti, Nurota
Zarafshon, Hisor, Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Darvoz, Zap.  Pomir - Shugnan
tizmasi)
235 Lycopus exaltatus L. Toshkent atrofi dashtlari, Farg`ona vodiysi, Surxon-Sherobod vodiysi,
Priiliyskaya tekisligi, Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi,
Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona, Uzun-Axmat, Atoynak), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy,
Oloyorti, Turkiston, Molguzar, Nurota, Zarafshon, Hisor Qorategin, Vaxsh,
Xozretisho, Ko`xitang, Bobotog`, Pyotr I, Darvoz, Vanch, Janubiy Tojikiston
past tog`ligi)
236 Mentha arvensis L. Tyan-Shan(Chu-Iliy tog`lari, tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov,
Ketmontov, Terskey Olatov, Qirg`iz Olatovi, Talas Olatovi, Qoratog`,
Korjontog`, Ugom)
237 Mentha longifolia var. asiatica Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti Olatovi, Kungey Olatov, Terskey Olatov, Qirg`iz
(Boriss) Rech. f. Olatovi, Talas Olatovi, Susamir vodiysi, Norin daryosi o`rta oqimi tog`lari,
tizmalari Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol, Atoynak, Farg`ona), Pomir-Oloy
(tizmalari Oloy, Zarafshon, Hisor)
238 Mentha Pomiroalaica Boriss. Balxashbo`yi cho`li, Embin platosi, Farg`ona vodiysi, Surxon-Sherobod G`arbiy Pomir-Oloy
vodiysi, Saur, Tarbagatay, Jung`or Olatovi, Tyan-Shan(tizmalari Iliyorti endemi
Olatovi, Kungey Olatov, Ketmontov, Terskey Olatov, Issiqko`l botig`i, O`zbekiston
tizmalari Qirg`iz Olatovi, Ichkelitau, Talas Olatovi, Susamirtov, Norin daryosi endemi
o`rta oqimi tog`lari, tizmalari Qoratog`, Korjontog`, Ugom, Pskom, Chotqol,
Qurama, Farg`ona, Uzun-Axmat), Pomir-Oloy (tizmalari Oloy, Oloyorti, Hisor,
Qorategin, Vaxsh, Pyotr I, Darvoz, Xozretisho, Oloy vodiysi, Pomir, Janubiy
Tojikiston past tog`ligi)
33 III BOB.  LAMIACEAE  OILASI SHIFOBAXSH VA DORIVOR 
TURLARNING BIOEKOLOGIK XOSSALARI
3.1.  Lamiaceae  oilasi o‘simliklari tarkibi
O`zbekistonda tarqalgan Lamiaceae oilasining turkum va turlari
3.1.2-jadval
Turkum nomi Turlar soni Umumiy tur soni %
1. Phlomoides Moench45	19 %
2. Scutellaria L.	
38	16 %
3. Salvia L.	
21	8,9 %
4. Nepeta L.	
19	8 %
5. Lagochilus Bunge ex Benth.	
18	7,5 %
6. Dracocephalum L.	
16	6,7 %
7. Phlomis L.	
15	6,3 %
8. Ziziphora L.	
8	3,3 %
9. Lophanthus Adans.	
6	2,5 %	
10.
Otostegia Benth.	5	2,1 %	
11.
Leonurus L.	4	1,7 %	
12.
Stachys L.	4	1,7 %	
13.
Perovskia Kar.	4	1,7 %	
14.
Thymus L.	4	1,7 %	
15.
Mentha L.	3	1,3 %	
16.
Lycopus L.	2	0,8 %	
17.
Hypogomphia Bunge	2	0,8 %	
18.
Lamium L.	2	0,8 %	
19.
Stachyopsis Popov et Vved.	2	0,8 %	
20.
Drepanocaryum Pojark.	1	0,4 %	
21.
Marrubium L.	1	0,4 %	
22.
Kudrjaschevia Pojark.	1	0,4 %	
23.
Lallemantia Fisch. et C.A. Mey.	1	0,4 %	
24.
Hymenocrater Fisch. et Mey.	1	0,4 %	
25.
Prunella L.	1	0,4 %	
26.
Ajuga L.	1	0,4 %	
27.
Sideritis L.	1	0,4 %	
28.
Thuspeinantha Durand.	1	0,4 %	
29.
Phlomidoschema (Benth.) Vved.	1	0,4 %	
30.
Chamaesphacos Schrenk	1	0,4 %	
31.
Teucrium L.	1	0,4 %	
32.
Melissa L.	1	0,4 %	
33.
Satureja L.	1	0,4 %	
34.
Micromeria Benth.	1	0,4 %	
35.
Antonina Vved.	1	0,4 %	
36.
Clinopodium L.	1	0,4 %
34 37. Acinos Mill.1	0,4 %
38. Hyssopus L.	
1	0,4 %
39. Origanum L.	
1	0,4 %
Jami	
238	100 %
O`zbekistonda   tarqalgan   Lamiaceae   -Yalpizdoshlar   oilasiga   mansub   turkum
va turlar tahlil qilinganda  Phlomoides Moench.  turkumining 45 turi oilaga mansub
turlarning 19 %,   Scutellaria L.   38 turi 16%,   Salvia L.   21 turi 8,9 %,   Nepeta L.   19
turi   8%,   Lagochilus   Bunge   ex   Benth .   18   turi   7,5   %,   Dracocephalum   L.   16   turi
6,7%,  Phlomis L.  15 turi 6,3%,  Ziziphora L.  8turi 3,3 %,  Lophanthus Adans . 6 turi
2,5   %,   Otostegia   Benth.   5   turi   2,1   %,   Leonurus   L.,   Stachys   L.,   Perovskia   Kar.,
Thymus L. turkumlarining 4 tadan turlari 1,7 % dan 6,8% ni,  Mentha L . 3 turi 1,3%,
Lycopus   L.,   Hypogomphia   Bunge,   Lamium   L.,   Stachyopsis   Popov   et   Vved.
turkumlari 2 tadan turga ega bo`lib 0,8 % dan 3,2% ni, qolgan 20 ta turkum faqat 1
tadan turga ega bo`lib 0,4 % dan 8% ni tashkil qildi.  Phlomoides Moench.  turkumi
vakillari   (45)   ko`pligi   bilan   ajralib   turadi.   Ikkinchi   o`rinda   Scutellaria   L.   (38),
uchinchi   o`rinda   esa   Salvia   L.   turkumi   (21)   turlari   ko`p   tarqalishi   jihatidan
yetakchi   o`rinlarda   turadi.   Lamiaceae   oilasining   O`zbekiston   “Qizil   Kitobi”ga
kiritilgan 30 tur o`simligidan Farg`ona vodiysi  florasida faqat 1 turi  ya‘ni, Salvia
margaritae Botsch. uchraydi xolos.
Yalpizdoshlar oilasiga mansub 238 turdan 144 ta ko`p yillik o`t, 73 ta chala
buta,   20   ta   bir   yillik,   faqat   1   ta   ikki   yillik   hayotiy   shaklga   ekanligi,   oilada
fanerofitlar uchramasligi aniqlandi.
Lamiaceae oilasi turlarining hayotiy shakllari  (Raunkiyer bo`yicha)
3.1.3-jadval
№ Hayotiy shakli. Tur soni. Umumiy  tur  soni
nisbati %
1 Fanerofit ( daraxt ) lar. - -
2 Xamefit (buta, yarim buta va liana) lar. 73 30,6 %
3 Gemikriptofit (ko`p yillik o`t o`simlik) lar. 145 61 %
35 4 Kriptofit (ildizmevali, piyozchali o`simlik) - -
lar.
5 Terofit ( bir yillik o`simlik ) lar. 20 8,4 %
Jami: 238 100 %
O‘simliklar   hayotiy   shakllari   Raunkiyer   sistemasi   ancha   sodda   va   oson
bo‘lib,   u   5   ta   tipdan   iborat.   O‘simliklar   hayotiy   shakllarini   Raunkiyer   sistemasi
bo‘yicha   quyidagicha   joylashtirish   mumkin:   fanerofitlar   (ya’ni   daraxtlar)   yo`q,
xamefitlar   bo‘yicha   barcha   yarimbuta,   chalabuta   va   butalar   bitta   katta   guruhga
(chalabuta)   bo‘linadi,   ya`ni   ular   73   turdan   (30,6%)   iborat.   Eng   ko‘p   turlar   ko‘p
yillik   o‘tchil   o‘simliklar   tipiga   to`g`ri   keldi   (gemikriptofitlar   145   turdan   iborat
(61%). Kriptofitlar uchramaydi, terofitlarga 20 tur (8,4 %) o`simliklar mansubligi
aniqlandi. Lamiaceae oilasi turlarining xalq xo`jaligida foydalanilishi va   ishlatilishi
bo`yicha tahlil qilinganda quyidagilar ma`lum bo`ldi, 238 turdan eng ko`p 143  tur
asal-shirali 60%, 69 ta dorivor 29%, 100 ta efir moyli 42%, 27 ta dekorativ, ya`ni
manzarali   11,3%,   19   ta   oziq-ovqat   8%   ni   tashkil   qildi.   Oilaga   mansub   74   tur
o`simlikdan esa hozircha foydalanilmasligi ma`lum bo`ldi.
3.1. 4-jadvalDorivor	
Asalli	
Efir m
oyli	
Oziq-ovqat	
Yem-xashak	
Dekorativ	
Bo`yoqbop	
D
ubil	Xushboy-ziravor	
Zaharli,alkaloidli	
Ishlatilm
ayd	
i
69 143 100 19 5 27 9 2 10 5 74
29% 60% 42% 8% 2,1% 11,3% 3,8% 0,8% 4,2% 2,1% 31%
36 Lamiaceae oilasi turlarining xalq xo`jaligida foydalanilishi va ishlatilishi 3.1.5- jadval
Turkum nomi dori asalli Efir Oziq- Yem- deko Bo`yoq dubil Xushboy Zaharli, Ishlatilm
vor moyli ovqat xashak rativ bop ziravor alkaloidli aydi
1. Phlomoides 39 1 6
Moench
2. Scutellaria L. 2 2 2 1 1
36
3. Salvia L. 7 21 21 2 21
4. Nepeta L. 3 19 19 1
5. Lagochilus Bunge 11 5
6. Dracocephalum L. 7 6 1 1 7
7. Phlomis L. 2 15 15 1 2
8. Ziziphora L. 8 8 8 8 8
9. Lophanthus Adans. 6 6
10. Otostegia Benth. 5
11. Leonurus L. 1 1 3
12. Stachys L. 4 3 3
13. Perovskia Kar. 4 4 4 4
14. Thymus L. 1 4 4 1 1
15. Mentha L. 3 3 3 3 3 1
16. Lycopus L. 2 2 2 2 2
17. Hypogomphia 1
Bunge
18. Lamium L. 2 2 1 1
19. Stachyopsis Popov 2
20. Drepanocaryum 1
Pojark.
21. Marrubium L. 1 + + +
37 22. Kudrjaschevia 1
Pojark.
23. Lallemantia Fisch. 1 +
24. Hymenocrater 1
Fisch.
25. Prunella vulgaris L. 1 + + + +
26. Ajuga L. 1
27. Sideritis L. 1 + + +
28. Thuspeinantha 1
Durand.
29. Phlomidoschema 1
30. Chamaesphacos 1
Schrenk
31. Teucrium L. 1 + +
32. Melissa L. 1 + + +
33. Satureja L. 1 + + +
34. Micromeria Benth. 1
35. Antonina Vved. 1
36. Clinopodium L. 1 + +
37. Acinos Mill. 1
38. Hyssopus L. 1 + + + +
39. Origanum L. 1 + + +
38 3.2.  Lamiaceae  oilasi shifobaxsh va dorivor o`simliklari konspekti va tahlili
Yalpizdoshlar   -   Lamiaceae   oilasi   dorivor   o`simliklari   konspekti   dala
tadqiqotlari,   adabiyot   ma’lumotlari   va   gerbariy   namunalarini   o‘rganish   asosida
tuzildi.   To‘plangan   ma’lumotlarni   umumlashtirish   O`zbekiston   florasida   39
turkumga   mansub   bo‘lgan   238   turdagi   Lamiaceae   oilasining   turlari   mavjudligini
ko‘rsatdi. Konspektda har bir tur uchun birlamchi ma’lumot manbaiga ko‘rsatma,
“Flora   Uzbekistana”,   “Flora   Kirgizii”,   “Flora   Tadjikistana”,   “Opredelitel   rasteniy
Sredney   Azii”   asosiy   manbalar   sifatida   keltirilgan.   Bundan   tashqari,   keltirilgan
turlarning   taksonomik   statusini   aniqlashtirishda   Farg‘ona   vodiysidagi   Lamiaceae
oilasi   turlarini   qamrab   olgan   ilmiy   manbalardan   hamda   xalqaro   elektron
resurslardan   ( www.theplantlist.org ,   www.ipni.org )   foydalanildi.   Farg‘ona
vodiysining   Qirg‘iziston   Respublikasi   hududida   tarqalgan   Lamiaceae   oilasining
istiqbolli dorivor o`simliklari tur tarkibini aniqlashtirish va tarqalishini  keltirishda
G.A.Lazkov   va   B.A.Sultanovalarning   asaridan   foydalanildi.   Konspektda   oilalar
gulli   o‘simliklarni   zamonaviy   taksonomik   tizimi   APG   IV   (2016)   asosida
joylashtirilgan. Oila ichida turkumlar va turlar esa alfavit tartibida joylashtirilgan.
Lamiaceae   oilasining   26   turkumga   mansub   69   turi   dorivor   shifobaxsh
xususiyatga   ega   bolib,   turkumlar   orasida   Lagochilus   Bunge   ex   Benth.   11   ta ,
Ziziphora   L.   8   ta,   Salvia   L.   7   ta,   Dracocephalum   L.   7   ta   turga   ega   bo`lib
yetakchilik   qiladi.   Perovskia   Kar.,   Stachys   L.   4   tadan,   Mentha   L. ,   Nepeta   L .   3
tadan,  Lycopus L., Lamium L., Scutellaria L.  2 tadan, qolgan 14 turkumning faqat 1
tadan dorivor vakillari borligi ma`lum bo`ldi.
3.2.6-jadval
Turkumlar Turlar soni Umumiy tur
soni nisbati %
1
Lagochilus Bunge ex Benth. 1116 %
2
Ziziphora L. 8
11,6 %
3
Salvia L. 7
10,1 %
4
Dracocephalum L. 7
10,1 %
5
Perovskia Kar. 4
5,8 %
39 6
Stachys L. 45,8 %
7
Qolgan 20 turkum 28
40,6 %
69
100 %
Quyida   Lamiaceae oilasining   ayrim   dorivor vakillari   bioekologik
xususiyatlari haqida ma`lumotlar beriladi.
Turkiston   ayugasi   -   Ajuga   turkestanica   (Regel)   Briq.   Ko‘p   yillik,
poyasining   balandligi   25   sm.   Bargi   teskari   uzunroq   lansetsimon,   yirik   tishchali,
osti tuksiz, ust tomoni siyrak tuklangan. Gullari halqasimon to‘pgullar hosil qiladi.
Kosachasi qo`ng‘iroqsimon, ko‘k rangda 7 mm uzunlikda.  Tojbarglari havorang 15
mm uzunlikda tashqi tomoni tuklangan. May oyida gullab urug‘laydi.  Toshkent
viloyati dalalarida tarqalgan.
Xalq   tabobatida   yer   ustki   qismining   damlamasi,   qaynatmasi   bezgak,   rak
kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi.
Komarov tog‘bo‘znochi (ajdarbosh)- Dracocephalum Komarovii Lipsky.
Ko‘p yillik, poyalari ko‘p sonli, asos qismi yo‘g‘onlashgan, balandligi 10-20
sm.   Barglari   uchburchaksimon,   asosan   yuraksimon,   chetlari   tekkis,   kalta   bandli.
Gullari   yuqori   qismidan   kichraygan,   barglar   qo‘ltig‘idan   bittadan   hosil   bo‘ladi,
kalta   tutqichli.   Kosachasi   10-11mm   uzunlikda   binafsha   rangda,   ikki   labli,   mayda
burmali, uch tishchali. Tojibarglari ko‘rinishi, tashqi tomondan momiq tuklar bilan
qoplangan,   20-22   mm   uzunlikda.   Yong‘oqchasi   nashtarsimon   uzunchoq   uch
qirrali,   tekkis,   3   mm   uzunlikda.   Iyul-avgust   oylarida   gullab,   avgust-sentyabrda
urug‘lari   yetiladi.   Tog‘larning   yuqori   qismidagi   toshli   joylarda   o‘sadi.   Toshkent,
viloyati (Oxangaron daryosi yuqori qismida) tarqalgan.
Mahalliy   aholi   tomonidan   qadrlanib   uni   tuyub,   qaynoq   suvga   bir   choy
qoshiqda   qo‘shib   choy   o‘rnida   ham   istemol   qilinadi.   Qaynoq   choyi   oshqozon
spazmasida, qorindagi boshqa og‘riqlarda ham ichiladi.
Harxiltishli devortagi o‘ti  -Marrubium alternidens Rech .   Ko‘p yillik, ko‘p
sonli poyali, kam shoxlanandigan dag‘al tuklangan, balandligi 30-80 sm. Barglari
yumaloq uzun bandli, tishchali-egatchali. Gullari ko‘p sonli bo‘lib halqasimon
40 joylashgan   kosachasi   9-11   mm   uzunlikda,   yulduzsimon   tuklari   bilan   qoplangan.
Toj   barglari   oq,   tashqi   tomoni   yulduzsimon   tuklar   egalangan,   uzunligi   9-11   mm,
bargi   ikki   bo‘lakli   qirqilgan.   Yong‘oqchasi   uch   qirrali   tuxumsimon,   1,5   mm
uzunlikda. May-sentyabr oylarida gullab urug‘laydi.
Begona   o‘t   sifatida   bog‘larda,   ekinzorlar   chetida   va   tashlandiq   yerlarda
o‘sadi.   Toshkent,   Farg‘ona,   Samarqand,   Buxoro   va   Surxondaryo   viloyatlarida
tarqalgan.
Xalq tabobatida yer  ustki  qismi  ishlatiladi. Yer  ustki  qismining qaynatmasi
xalq   orasida   tomoq   og‘rig‘i,   nafas   yo‘llarining   surunkali   shamollashi   va   tish
og‘rishi   kabi   kasalliklarda   og‘iz   va   tomoq   chayishda   ishlatiladi.   Surmasi
(nastoykasi)   esa   tinchlantiruvchi   va   qon   bosimini   pasaytiruvchi   ta’sirga   ega
ekanligi tajribada aniqlangan.
Dorivor   limono‘t -   Melissa   officinalis   L .   Ko‘p   yillik,   poyasi   tik,   asosidan
shoxlanuvchan, qalin dag‘al bezlar va tuklar bilan qoplangan, limon singari hidga
ega,   30-60   sm   balanlikdagi   o‘t   o‘simlik.   Barglari   tuxumsimon,   chetlari   yirik
tishchali,   ostki   tomoni   tuksiz,   ust   tomoni   siyrak   kalta   tuklangan.   Gullari   uzun
tutqichli,   halqasimon   joylashgan.   Kosachasi   7-8   mm   uzunlikda,   uzun   tolali
tuklarga ega. Tojbargalari oq, tashqi tomoni biroz tuklangan, 13-14 mm uzunlikda.
Yong‘oqchasi   uch   qirrali,   to‘q-qo‘ng‘ir   1.7   mm   uzunlikda.   Iyun-avgust   oylarida
gullab,   Iyul-sentyabr   oylarida   urug‘i   yetiladi.   Tog‘larning   o‘rta   mintaqalarida,
qoyalar, soyalarda o‘sadi.
Toshkent, Qashqadaryo, Farg‘ona, Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan. 
Tibbiyotda yer ustki qismi ishlatiladi. Yer ustki qismining (ba’zan
bargining)   damlamasi   ovqat   hazm   bo‘lishi   buzilganda   uni   tartibga   solish,
kamqonlik,   ba’zi   asab   va   yurak   kasalliklarini   davolash   uchun   hamda   tirishishga
qarshi   ta’sir   etuvchi,   og‘riq   qoldiruvchi,   surgi,   siydik   va   yel   haydovchi   vosita
sifatida qo‘llannladi. Limono‘t asosan xalq tabobatida ishlatiladi.
Qalampir   yalpiz -   Mentba   piperita   L .   Ko‘p   yillik,   balandligi   30-40   sm,
poyalari   oddiy   kam   shoxlangan.   Barglari   uzun   nashtarsimon,   uchi   uchli,   qisqa
bandli, tishchalari arrasimon. Gullari poya va shoxchalar uchida boshoqsimon
41 to‘pgul   hosil   qiladi.   Kosachasi   binafsha,   tuksiz,   uch   burchakli,   uchli   kipriksimon
tishchali. Tojbarglari pushti-ko‘kish 3-4 mm uzunlikda. Changchilari tojbarglardan
qisqa. Iyun-avgust oylarida gullaydi.
Kam hollarda ariqlar qirg‘og‘ida o‘sadi. Toshkent viloyatida tarqalgan. 
Bargi tinchlantiruvchi, o‘t haydovchi va me’da kasalliklarida ishlatiladigan
choylar   yig‘malar,   efir   moyi   qorin   og‘rig‘ini   qoldiruvchi   tabletka   va   tomchilar,
mentol   ingofen   tarkibiga   kiradi.   O‘simlikning   bargi   Zdrenko   yig‘masi   tarkibiga
kiradi.
Mushuk   zufo -Nepeta   cataria   L .   Ko‘p   yillik,   poyalari   yo‘g‘on,   sershox,
balandligi 60-80 sm. Barglari uchburchakli, teskari tuxumsimon, asosi yuraksimon,
yirik tishchali, yuzasi  tuksiz, ostki  tomoni siyrak tukli. Gullari siyrak, ko‘p sonli,
yarim soyabonsimon, to‘pgul hosil qiladi. Gul tutqichlari 5-10 mm uzunlikda, gul
yon barglari juda mayda, nashtarsimon ignaga o‘xshash tuklangan. Kosachasi  5-6
mm   uzunlikda,   kulrang   momiqli.   Tojibarglari   och   havorang   yoki   ko‘k   ayrim
hollarda oq, 7-8 mm uzunlikda. Yong‘oqchasi ellipisimon, qo‘ng‘ir rangda, tekkis
1,5 mm uzunlikda. Iyun-iyul oylarida gullaydi, iyul-avgustda urug‘laydi.
Tog‘larning   o‘rta   mintaqasigacha   begona   o‘t   sifatida   o‘sadi.   Toshkent,
Farg‘ona, Surhondaryo viloyatlarida va Qoraqalpog‘istonda tarqalgan.
O‘simlikning   yer   ustki   qismi   bosh   og‘rig‘ida,   oshqozon   yallig‘lanishida,
yo‘talda qo‘llaniladi.
Mayda   gulli   tog‘   rayhoni-   Origanum   tytthanthum   Jontseh.   Ko‘p   yillik,
poyasi tik o‘suvchi, ko‘p sonli, yuqori qismidan shoxlanuvchi balandligi 30-60 sm.
Bargi   tuxumsimon   yoki   uzunchoqroq,   to‘mtoq   asosi   ponasimon   chetlari   tekkis,
yuzasi   tuksiz.   Gullari   o‘troq   boshoqsimon   yarim   soyabonsimon   qalqonsimon
to‘pgullarga to‘plangan. Kosachasi 3 mm uzunlikda kalta tuklangan. Tojbargi och
ko‘kish-pushti   5   mm   uzunlikda.   Y o ng‘oqchasi   to‘q-qo‘ng‘ir   0,75   mm   uzunlikda .
Iyul-avgust oylarida gullab iyul-sentyabr oyida urug‘lari   y etiladi. Tog‘larni ng   o‘rta
va   pastki   mintaqalaridagi   toshli-shag‘alli   joylarida   o‘sadi.   Toshkent,   Andijon,
Farg‘ona, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan.
42 Yer   ustki   qismi   tarkibida   efir   moyi,   triterpen   kislotalar,   kumarinlar,
flavonoidlar  va boshqa  moddalar  bor. Oddiy tog‘  rayhonning yer  ustki  qismining
Suyuq   ekstrakti   nafas   yo‘llari   kasalliklarida   balg‘am   ko‘chiruvchi   vosita   sifatida,
ichak yurishi zaiflashganda, ishtaha ochish, ovqat hazm qilishni yaxshilash, siydik
va   yel   haydash   uchun   qo‘llaniladi.   Suyuq   ekstrakti   nafas   yo‘llari   kasalligida   va
ko‘k yo‘talda ishlatiladigan pertussin tarkibiga kiradi. Timol og‘iz shilliq qavatini
dezinfeksiya   qilish   va   tish   og‘rishini   qoldirish   hamda   terining   zamburug‘li
kasalliklarini davolash, ba’zan, gijjalarni haydash uchun ishlatiladi.
Muxallis   barg   qisraq   (xapri )-Perovskia   serophulariifolia   Bunge .   Ko‘p
yillik,   yo‘g‘onlashuvchan   poyali,   qo‘ng‘ir   qobiqli   chala   buta,   balandligi   60-120
sm.   Barglari   uzunchoq   yoki   tuxumsimon,   to‘ntoq   tishchali,   gullari   kalta   tutqichli
kam   gulli,   halqasimonga   o‘xshash   joylashgan   shingili   to‘pgul   hosil   qiladi.
Kosachasining   uzunligi   5-6   mm,   binafsha   rangli,   barcha   qismi   uzun   tuklar   bilan
qoplangan. Tojibarglari binafsha rangda, uzunligi 11-12 mm, siyrak momiq. Iyun-
iyulda gullab, iyul–avgust oylarida yetiladi.
Tog‘larning   pastki   mintaqalaridagi   suyurma   toshlar,   shag‘alli   joylarda
o‘sadi. Farg‘ona, Samarqand va Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan.
Xalq tabobatida yer ustki qismi ishlatiladi. Yer ustki qismidan tayyorlangan
qaynatmasi   xalq   orasida   qo‘tir   va   teri   kasalliklarini   davolash   uchun   qo‘llaniladi.
Yer ustki qismining surmasi (nastoykasi)  va damlamasidan tayyorlangan surtmasi
bakteritsid   ta’siriga   hamda   yaralarni   davolash   xossasiga   ega   ekanligi   tajribada
aniqlangan va shu maqsadda ilmiy tibbiyotda ishlatishga tavsiya etilgan.
Sigirquyruqsimon   qo‘ziquloq -Phlomis   thapsoides   Bunge .   Ko‘p   yillik,
ko‘p   sonli   poyali,   tik   o‘suvchi,   shoxlangan,   yulduzsimon   momiq   tuklar   bilan
qoplangan,  balandligi  30-50  sm.  Barglari   keng  tuxumsimon,  ostki  barglari   bandli
yuqoridagilari   qisqa   bandli,  yuza   va   ostki   qismlari   ham   yulduzsimon   tuklar   bilan
qoplangan.   Gullari   yuqoridagi   gul   barglarini   qo‘ltig‘ida   2-6   tadan   joylashgan.
Kosachasi  12-14 mm uzunlikda, qalin yulduzli tuklar bilan qoplangan, qobirg‘ali,
0,5-2   mm   uzunlikdagi   kalta   tikansimon   tishchali,   tojibarglari   pushti-ko‘k   rangda.
Iyun-iyul oylarida gullab, iyul-avgust oylarida urug‘lari yetiladi.
43 Tog‘ oldi yaylovlarida asosiy landshaft o‘simligi sifatida o‘sadi. Samarqand,
Surxandaryo, viloyatlarining g‘arbiy qismlarida tarqalgan.
Gullari oz miqdorda choy bilan aralashtirilib shamollashda qabul qilinadi.
Turkiston arislonquyrug‘i -Leonurus turkestanicus V.Krecz.et, Kuprian.
Ko‘p yillik, poyasi ko‘p sonli tik o‘suvchi, yuqori qismidan shoxlanuvchan,
mayda  tuklangan,  40-50  sm  balandlikda.  Barglarining  ko‘rinishi   doirasimon   besh
panjali   bo‘laklarga   bo‘lingan.   Gullari   o‘troq,   kam   sonli   halqasimon   joylashgan.
Kosachasi   8-9   mm   uzunlikda,   kalta   tuklangan,   uzun   uchlari   tikanga   aylangan.
Tojbarglari   pushti-qizg‘ish,   tashqi   tomoni   tuklangan   12-13   mm   uzunlikda.
Yong‘oqchali   mevasi  ochiq  qo‘ng‘ir,  o‘tkir  uch  qirrali.  Iyun-iyul  oylarida  gullab,
iyul-avgust oylarida urug‘lari yetiladi.
Tog‘larning o‘rta mintaqalarida nam, shag‘alli tuproqli joylarda o‘sadi.
Toshkent, Smarqand, Qashqadaryo va Surxandaryo viloyatlarida tarqalgan.
Yer   ustki   qismi   tarkibida   flavonoidlar   (rutin,   kversetin   va   kvinkvelozid),
alkaloidlar,   efir   moyi   vitamin   C,   karotin,   oshlovchi   va   moddalar   bor.   Dori
preparatlari   damlamasi,   surmasi   (nastoykasi)   va   Suyuq   ekstrakti   tinchlantiruvchi
vosita   sifatida   qon   bosimi   oshishi,   asabiylanish   va   ba’zi   yurak   kasalliklari,   yurak
nevrozida hamda kardiosklerozni davolash uchun qo‘llaniladi.
Zarafshon  ko‘k  o‘ti  (issop)- Hyssopus  zeravschanicus  (Dubjan.)  Pazij.
Ko‘p   yillik,   ko‘p   sonli   poyari   bor,   shoxlangan,   20-50   sm   balandlikda.   Barglari
nashtarsimon,   o‘troq,   chetlari   tekkis.   Gullari   kalta   tutqichli,   oz   sondagi   gullarga
ega.   Kosachasi   rangli,   7-8   mm   uzunlikda,   mayda   tuklangan,   uchburchaksimon.
Tojbarglari   to‘q   ko‘k-binafsha   ranglarda,   9-10   mm   uzunlikda.   Iyul-avgustda
gullab, avgust-sentyabr oylarida urug‘i pishadi.
Tog‘larning o‘rta mintaqadagi quruq toshli yonbag‘irlarida o‘sadi. Toshkent,
Andijon, Samarqand Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan.
O‘simlikning   yer   ustki   qismini   gulli   qismi   novdalari   bilan   qaynatmasi
ko‘krak   organlarida   astma,   bronxit,   tamoq   va   angina   xastaliklarida   qo‘llaniladi.
Shuningdek ovqat hazm organlarini davolashda ham ishlatiladi.
44 O‘rmon quddusi - Stachys silvatica L .   Ko‘p yillik, poyasi to‘g‘ri o‘suvchi,
balandligi   1m.   Bargi   yirik,   katta   arrasimon   tishli,   ikki   yuzasi   siyrak   tuklangan,
bandli.   Gullari   siyrak   halqasimon   bo‘lib,   gul   barglar   qo‘ltig‘ida   joylashgan.
Kosachasi   8-9   mm   uzunlikda   uchburchak   shaklda   bo‘lib   uchki   qismi   tikanga
aylangan. Tojibarglari to‘q qo‘ng‘ir qizil, 14-16 mm uzunlikda, ostki lab tojibargi
1.5 marta uzun yuqoridagidan. Iyunda gullaydi.
Tog‘larning   o‘rta   mintaqasida   butazorlarda   o‘sadi.   Farg‘ona   viloyatida
(Chodaksoy)   tarqalgan.   Yer   ustki   qismidan   tayyorlangan   suyuq   ekstrakti
yallig‘lanish,   fibromioma   natijasida   qon   ketishiga   qarshi,   bachadonni   tez
qisqartirishda qo‘llaniladi.
O‘tkirtangachali   ko‘kamaron-   Scutellaria   oxystegia   Juz . .   Ko‘p   yillik,
siyrak   ko‘p   sonli   yostiqsimon,   bir   yillik   novdalari   ingichka   5-10   sm   uzunlikda,
o‘tsimon   o‘simlik.   Barglari   ellipsisimon,   ayrim   hollarda   chetlari   tkis.   Gullari
yuqoridagi   barglar   qo‘ltig‘ida   joylashgan.   Kosachasi   2   mm   uzunlikda,   Urug‘i
yetilishida   biroz   uzunlashadi.   Tojibarglari   och   sariq,   25-30   mm   uzunlikda.   Iyun-
avgustda   gullab,   iyul-sentyabrda   urug‘lari   yetiladi.   Tog‘larning   o‘rta
mintaqalaridagi   qoyalarda   o‘sadi.   Toshkent   (shag`altog`)   Farg‘ona,   Samarqand
viloyatlarida tarqalgan. Ushbu o‘simlikni ildizidan spazmatik xastaliklariga qarshi
qo‘llaniladi.
Zarafshon   tog‘jambuli -Thymus   serpyllum   L.   Ko‘p   yillik,   yer   bag‘irlab
o‘suvchi,   ildizlari   oldidagi   qismlari   yog‘ochlangan   chala   buta.   Yangi   novdalari
tuklangan, balandligi 5-10 (15) sm. Barglari teskari tuxumsimon o‘troq. 3-4 tadan
tomirlangan,   tuksiz,   chetlari   tekkis.   Gullari   poyalarini   uchki   joylashgan
boshoqsimon   to‘p   gullardir.   Kosachasi   4-5   mm   uzunlikda.   Tojbarglari   5-7   mm
uzunlikda pushti-qizg‘ish, pushti-qizil ranglarda. Iyun-avgust oylarida gullab, iyul-
sentyabrda urug‘lari yetiladi. Tog‘larning o‘rta va yuqori mintaqalaridagi toshli va
mayda   shag‘alli   tuproqlarda   o‘sadi.   Toshkent,   Farg‘ona   va   Samarqand
viloyatlarida   o‘sadi.   Yer   ustki   qismi   damlamasi   og‘riq   qoldiruvchi,   radikulitda,
yo‘talga qarshi, ich burug‘da qo‘llaniladi.
45 Muxallis   barg   qisraq   (xapri)- Perovskia   serophulariifolia   Bunge .   Ko‘p
yillik,   yo‘g‘onlashuvchan   poyali,   qo‘ng‘ir   qobiqli   chala   buta,   balandligi   60-120
sm.  Barglari   uzunchoq  yoki  tuxumsimon,  to‘ntoq  tishchali,  Gullari   kalta  tutqichli
kam   gulli,   halqasimonga   o‘xshash   joylashgan   shingili   to‘pgul   hosil   qiladi.
Kosachasini   uzunligi   5-6   mm,   binafsha   rangli,   barcha   qismi   uzun   tuklar   bilan
qoplangan. Tojibarglari binafsha rangda, uzunligi 11-12 mm, siyrak momiq. Iyun-
iyulda   gullab,   iyul–avgust   oylarida   yetiladi.   Xalq   tabobatida   yer   ustki   qismi
ishlatiladi. Yer ustki qismidan tayyorlangan qaynatmasi xalq orasida qo‘tir va teri
kasalliklarini   davolash   uchun   qo‘llaniladi.   Yer   ustki   qismining   surmasi
(nastoykasi)   va   damlamasidan   tayyorlangan   surtmasi   bakteritsid   ta’siriga   hamda
yaralarni   davolash   xossasiga   ega   ekanligi   tajribada   aniqlangan   va   shu   maqsadda
ilmiy tibbiyotda ishlatishga tavsiya etilgan.
3.2.1-rasm.  Ziziphora 3.3.2 -rasm. Z. tenuior L. pedicellata Pazij. et Vved.
3.2.3-rasm.  Prunella vulgaris   L 3.2.4-rasm.  .  Origanum tytthanthum Gontsch.
46 XULOSALAR
Hozirgi   kunda   dunyo   bo‘yicha   ilmiy   tibbiyotda   va   halq   tabobatida   120
mingdan ortiq o‘simliklar turlari  ishlatiladi. Jumladan O‘zbekiston  florasida 1000
dan   ortiq   turlarning   dori–darmonlik   xususiyatlariga   ega   ekanliklari   to‘g‘risida
ma’lumotlar bor.
Yalpizdoshlar   –   Lamiaceae   oilasi   shifobaxsh   va   dorivor   o`simliklarini
o`rganish boyicha tadqiqot ishi birinchi marotaba qilindi.
1. Lamiaceae oilasi shifobaxsh va dorivor o`simliklarining 26 turkum va 69 
turdan iborat ekanligi aniqlandi.
2. Turkumlar bo‘yicha turlar bir hil tarqalmagan.  Turlarning ko‘pligi jihatidan
Phlomoides   Moench.   turkumi   vakillari   (45)   ajralib   turadi.   Ikkinchi   o`rinda
Scutellaria   L.   (38),   uchinchi   o`rinda   esa   Salvia   L.   turkumi   (21)   turlari   ko`p
tarqalishi jihatidan yetakchi o`rinlarda turadi. O`zbekistonda tarqalgan Lamiaceae -
Yalpizdoshlar   oilasiga   mansub   turkum   va   turlar   tahlil   qilinganda   Phlomoides
Moench.  turkumining 45 turi oilaga mansub turlarning 19 %,  Scutellaria L.  38 turi
16%,  Salvia L.  21 turi 8,9 %,  Nepeta L.  19 turi 8%,  Lagochilus Bunge ex Benth . 18
turi 7,5 %,  Dracocephalum L.  16 turi 6,7%,  Phlomis L.  15 turi 6,3%,  Ziziphora L.
8turi   3,3   %,   Lophanthus   Adans .   6   turi   2,5   %,   Otostegia   Benth.   5   turi   2,1   %,
Leonurus L., Stachys L., Perovskia Kar., Thymus L. turkumlarining 4 tadan turlari
1,7   %   dan   6,8%   ni,   Mentha   L .   3   turi   1,3%,   Lycopus   L.,   Hypogomphia   Bunge,
Lamium L., Stachyopsis Popov et Vved.  turkumlari 2 tadan turga ega bo`lib 0,8 %
dan 3,2% ni, qolgan 20 ta turkum faqat 1 tadan turga ega bo`lib 0,4 % dan 8% ni
tashkil qildi.
1. Lamiaceae  oilasining  O`zbekiston  “Qizil  Kitobi”ga  kiritilgan  30  tur
o`simligidan Farg`ona vodiysi florasida faqat 1 turi ya‘ni, Salvia margaritae 
Botsch. uchraydi xolos.
2. Yalpizdoshlar oilasiga mansub 238 turdan 144 ta ko`p yillik o`t, 73 ta chala
buta, 20 ta bir yillik, faqat 1 ta ikki yillik hayotiy shaklga ekanligi, oilada
fanerofitlar uchramasligi aniqlandi.
47 O‘simliklar   hayotiy   shakllarini   Raunkiyer   sistemasi   bo‘yicha   fanerofitlar
(ya’ni  daraxtlar)  yo`q,  xamefitlar  73  tur   (30,6%),  gemikriptofitlar   145  tur  (61%),
kriptofitlar   uchramaydi,   terofitlarga   20   tur   (8,4%)   o`simliklar   mansubligi
aniqlandi.
5. Lamiaceae   oilasi   turlarining   xalq   xo`jaligida   foydalanilishi   va   ishlatilishi
bo`yicha tahlil qilinganda quyidagilar ma`lum bo`ldi, 238 turdan eng ko`p 143 tur
asal-shirali 60%, 69 ta dorivor 29%, 100 ta efir moyli 42%, 27 ta dekorativ, ya`ni
manzarali   11,3%,   19   ta   oziq-ovqat   8%   ni   tashkil   qildi.   Oilaga   mansub   74   tur
o`simlikdan esa hozircha foydalanilmasligi ma`lum bo`ldi.
3. Lamiaceae   oilasining   26   turkumga   mansub   69   turi   dorivor   shifobaxsh
xususiyatga   ega   bolib,   turkumlar   orasida   Lagochilus   Bunge   ex   Benth.   11   ta ,
Ziziphora   L.   8   ta,   Salvia   L.   7   ta,   Dracocephalum   L.   7   ta   turga   ega   bo`lib
yetakchilik   qiladi.   Perovskia   Kar.,   Stachys   L.   4   tadan,   Mentha   L. ,   Nepeta   L .   3
tadan,  Lycopus L., Lamium L., Scutellaria L.  2 tadan, qolgan 14 turkumning faqat 1
tadan dorivor vakillari borligi ma`lum bo`ldi.
7. Lamiaceae oilasi dorivor o`simliklarning taksonomik tarkibi aniqlanib 
keng tarqalgan turlarining konspekti tuzildi.
8. Lamiaceae   oilasi   shifobaxsh   va   dorivor   o`simlik   turlari   taksonomik,
geografik va fitotsenologik tahlil qilindi.  Ularning turli guruhchalari o‘rtasidagi
nisbati aniqlandi.
TAVSIYALAR
Markaziy   Farg‘ona   hududlarida   madaniylashtirish   va   kelajakda   atroflicha
o‘rganish   uchun   yalpizdoshlar   oilasining   Salvia,   Nepeta ,   Leonurus,   Ziziphora,
Thymus, Origanum  kabi istiqbolli   dorivor o‘simliklarini tavsiya qilish mumkin.
Kurs ishibo`yicha olingan ma`lumotlarni:
1. Umumta`lim maktablarida, akademik lisey va kasb – hunar kollejlarda 
botanika darslarida qo`llanma tarzida tavsiya etish mumkin.
2. Viloyat   tabiatni   muhofaza   qilish   qo`mitasi   hamda   o`rmonchilik   va   ekologiya
boshqarmasi xodimlari uchun targ`ibot va tashviqot ishlarida manba tariqasida
foydalanishni tavsiya etish mumkin.
48 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI
1. Арифханова М.М. Растительность Ферганской долины. -Ташкент: Фан, 1967.-295 с.
2. Акопов Н.Э. Кровоостанавливающие растения. -Ташкент: Медицина, 1981.-296 с.
3. Атлас лекарственных растений СССР. М., 1962.703с.
4. Артюшенко З.Т. Атлас по описательной морфологии высших растений: Семя. —
Л.: Наука, 1990. — 204 с.
5. Ашурметов О.А., Қаршибоев Х.Қ. Ўсимликларда репродукция жараёнини 
ўрганишга оид методик кўрсатмалар.-Тошкент: Фан, 2008. -22б.
6. Абу Али ибн Сино. Тиб қонунлари. -Тошкент: Фан, 1982.Т.1.-497 б.
7. Yunusov S.Yu. Alkaloidi. 3-e izd. Tashkent, 1981.
8. Xalmatov X.X. Dikorastu щ ie lekarstvennie rasteniya Uzbekistana, Tash. 1964.
9. Pavlov N.V. Rastitelnoe sire Kazaxstana.  M.-L., 1947. 550 str.
10. Ibn Sino Abu Ali. Tib qonunlari. III kitob, ikkinchi nashri, Tosh., 1980; IV kitob,  1960.
11. Madrahimov A.S. Ibn Sino shifobaxsh o‘simliklar haqida.  Toshkent, Mehnat, 1990, 140
bet.
12. Alimbaeva P.K., Nuralieva J.S., Arabaeva Z.S. Lekarstvennie rasteniya Kirgizii.  Frunze,
1990.
13. Rastitelnie resursi SSSR. Tom I-VI, L., 1985-1991.
14. Tabobat durdonalari. Toshkent, Ibn Sino nomidagi nashriyoti, 1990.
15. Pakudina Z.P., Sadikov A.S. Rasprostranenie v rasteniyax i fiziko-ximicheskie svoystva 
flavanoidov, flavanolov i ix glikozidov.  Tashkent, 1970.
16. Xojimatova A.K. Lekarstvennie rasteniya Zapadnogo Tyan-Shanya (v predelax Respubliki 
Uzbekistan). Avtoref. diss. na soisk. uch. st. d.b.n. Tashkent, 2008.
17. Malsev I.I. Lekarstvennie rasteniya basseyna r.Tupalang (Surxandarinskaya obl. Uz SSR). 
Avtoref. diss. na soisk. uch. st. k.b.n. Tashkent, 1989.
18. Shreter A.I., Krilova I.L., Borisova N.A. Metodika opredeleniya zapasov sirya lekarstvennix 
rasteniy.  M., 1986.
19. Xolmatov X.X. osnovnie dikorastuщie lekarstvennie rasteniya Sredney Azii. “Meditsina”,
20. Hamidov G‘.H. O‘zbekiston foydali o‘simliklarini muhofaza etish.  Toshkent, “Fan”, 1990 y.
63 b.
21. Xamidov G, Xalmatov A.R. O neobxodimosti uglublennogo issledovaniya resursov lekarstv. 
rast.  V kn.: Materiali II mejdunarodnoy konf. molod. ximikov, Namangan, 1998, chast II.
22. Xamidov G., Xalmatov A., Xakimov M. Resursi lekarstvennix rast. Ferganskoy dolini i puti
ix ratsionalnogo ispolzovaniya i oxrani.  V kn.: Materiali II mejdunarodnoy konf. molod.
ximikov, Namangan, 1998, chast II.
49 23. Xamidov  G‘,  Qoratoeva  CH.  Farg‘ona  vodiysining  shifobaxsh  o‘simliklari  va  
ulardan
samarali foydalanishga doir. “Farg‘ona vodiysining o‘simlik, hayvonot dunyosi va ulardan 
oqilona foydalanish muammolari”, Konf. materiallari, Andijon, 1999.
24. Xakimov O. Biologicheskie osnovi oxrani i vozmojnie puti ispolzovaniya fizoxlayni 
alayskoy. Avtoref. diss. na soisk. uch. st. k.b.n. Tashkent, 1980.
25. Xojimatov K. Efirnomaslichnie rasteniya Uzbekistana i puti ix ratsionalnogo 
ispolzovaniya. Dissertatsiya na soiskanie uch. st. d.b.n. v forme nauchnogo doklada. 
Tashkent, 1999.
26. Xojimatov K., Xojimatov O.K. Osnovnie rezultati i perspektivi izucheniya lekarstvennix i
efirnomaslichnix   rasteniy   v   Uzbekistane.   V   sb.   Botanika,   ekologiya,   o‘simliklar
muhofazasi
(xalqaro ilmiy-amaliy konf. materiallari).  Andijon, 2007.
27. Nabiev M. SHifobaxsh giyohlar. T.: “Fan”, 1980.
28. Xolmatov H.H. O‘zbekistonning shifobaxsh o‘simliklari.  T.: “meditsina”, 1976.
29. Ibrohimov A.S. Ibn Sino shifobaxsh o‘simliklar haqida (tuzuvchi-avt. Madraximov A.S.). 
T.:
“Mehnat”, 1990, 144 bet.
30. Hamidov G‘., Axunov I. Limono‘tning bioekologik xossalari.  (To‘plam: Mintaqamizdagi
ekologik muammolar va ularning echimi. Ilmiy anj. Materiallari. Farg‘ona, 2012.
31. Hamidov G‘., Mahmudov V., Sahobiddinov R. Farg‘ona vodiysining dorivor o‘simliklari 
va
ulardan samarali foydalanish. To‘plam: Biologiya va ekologiyaning hozirgi zamon 
muammolari.  Toshkent, 1995.
V. INTERNET SAYTLARI:
1. http://eco    .  Uz.
2. http://www.bav.su/art_ginkgo.php   
3. http://ziyonet.uz/uzc/library   
4. http://ru.wikipedia.org   
5. www.plantarium.ru   
6. www.theplantlist.org   
7. www.ziyonet.uz    , 50

30

Купить
  • Похожие документы

  • Exinokokkoz kasalligi patomarfologiyasi
  • Ikkilamchi va uchlamchi qoplovchi to‘qima periderma va po‘stloq bilan tanishish
  • Ikkilamchi va uchlamchi qoplovchi to‘qima periderma va po‘stloq bilan tanishish
  • Genetik injeneriya
  • Amfibiyalarni kelib chiqishi va evolyutsiyasi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha