Para-aminobenzoy kislota hosilalari - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	4.1MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Para-aminobenzoy kislota hosilalari

Sotib olish

KURS ISHI

Mavzu: “ Para-aminobenzoy kislota hosilalari ”

1

Reja:
I. Kirish
II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning olinishi
II.2 Para-aminobenzoy kislota hosilalari chinligini aniqlash
II.3 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning miqdoriy tahlil usullari
II.4 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning tibbiyotda qo’llanishi
III. Tajriba qism
3.1 Novokainning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
3.2 Anestezinning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash
3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Mundarija

2

I. Kirish
Birinchi prezident Islom Karimov 2012 yil 17 fevral kuni Toshkentdagi
Simpoziumlar saroyida «Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash
– mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim
sharti» xalqaro konferensiyasidagi ma’ruzalarida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi
deb nom olgan Ta’lim sohasini isloh qilish dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat
qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan iqtisodiy
va siyosiy islohatlarning biz tanlagan “o‘zbek modeli”- o‘z taraqqiyot yo‘limizning
ajralmas tarkibiy qismidir.
Hozirgi paytda O’zbekistonda farmatsevtika faoliyatini amalga oshirish
huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan 130 ta korxona bor. Ushbu faoliyat dori
vositalari hamda tibbiy ehtiyojdagi buyumlarni va diagnostika vositalarini ishlab
chiqarishga yo‘naltirilgan. Ayni paytda “O’zfarmsanoat” AK o‘z tarkibida 132 ta
korxonani birlashtirgan. Bular — uchta ilmiy-tadqiqot instituti, birlashma,
aksiyadorlik jamiyati, mulkchilikning barcha shaklidagi ishlab chiqarish korxonalari,
shu jumladan, qo‘shma hamda chet el korxonalari, xususiy mas’uliyati cheklangan
jamiyatlardir.
Yurtimizda dori vositalarini ishlab chiqarish va ular bilan aholi hamda davolash-
profilaktika muassasalarini ta’minlash maqsadida mazkur sohadagi ishlarni tashkil
etishning mustahkam huquqiy asoslari yaratildi. Yigirmadan ortiq qonun, bir yuz
yigirmadan ziyod me’yoriy-huquqiy hujjatlar bu yo‘nalishdagi vazifalarni hayotga
izchil tatbiq qilishda muhim huquqiy asos bo‘lmoqda. Ayniqsa, 2016 yilning 4
yanvarida “Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida”gi O’zbekiston
Respublikasi Qonunining yangi tahrirda qabul qilinishi soha yuksalishining keyingi
bosqichini boshlab berdi.
Ta’kidlash kerakki, oxirgi o‘n yil mobaynida farmatsevtika tarmog‘iga 300 mln.
AQSh dollaridan ziyod investitsiyalar, shu jumladan, 100 mln. dollar miqdorida
3

to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalari jalb etildi. Bu sohani yanada ravnaq
toptirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
Farmatsevtika korxonalari kapitalining 35,7 foizini xorijlik hamkorlar va 64,3
foizini mahalliy ishtirokchilarning ulushlari tashkil etadi.
Bugungi kunda soha korxonalari tomonidan 35 ta farmakoterapevtik guruhlarga
mansub tibbiyotning 28 ta yo‘nalishida qo‘llaniladigan 1921 nomdagi zamonaviy
dori vositalari ishlab chiqarilmoqda. Ular in’eksiya (ampula, kukunli, infuziya) uchun
eritmalar, tabletkalar, kapsulalar, surtmalar, gellar, damlamalar, siroplar va boshqalar,
shuningdek, 177 nomdagi tibbiy buyumlardir. Oxirgi yillarda tayyorlanayotgan
mahsulotlar hajmining o‘sishi 3,1 barobarni tashkil qilgani, ayniqsa, diqqatga
sazovor.
Ayni paytda respublikada ishlab chiqarish hamda sotish hajmlari bo‘yicha
mahsulotning 84 foizi “O’zfarmsanoat” AK tarkibiga kiruvchi korxonalar tomonidan
faol amalga oshirilayotir.
Quvonarlisi, 2015 yilda aksiyadorlik konserni tarkibidagi korxonalar qiymati
742,6 mlrd. so‘mlik farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqardilar, shulardan 576,3
mlrd. so‘mlik miqdoridagisi dori vositalari va 52,1 mlrd. so‘mlik tibbiy yordam
uchun mo‘ljallangan buyumlar hamda 113,7 mlrd. so‘mlik boshqa mahsulotlardir.
4

II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning olinishi
Para-aminobenzoy kislotaning murakkab efir hosilalaridan anestezin, novokain,
dikain gidroxloridlar tibbiyotda mahalliy og‘riqsizlantiruvchi (anesteziyalovchi),
amid hosilalaridan esa novokain-amid antiaritmik modda sifatida ishlatiladi.
Orto-aminobenzoy kislotaning N-aril hosilalari mefenamin kislota va uning
natriyli tuzi hamda voltaren preparatlari yallig’lanishga qarshi va organizmda isitma
tushiruvchi modda sifatida ishlatiladi. Sil kasalligini davolashda, para-aminosalitsil
kislotaning natriyli tuzi (Na - PAS) va bepask preparatlari qo’llaniladi: [1]
Para-aminobenzoy kislota hosilalari uzoq vaqtlargacha asosiy va birdan bir
mahalliy og‘riqsizlantiruvchi modda sifatida tabiiy alkaloid kokain ishlatilar edi.
Ammo organizmda uning kuchli toksik ta’siri va kishining unga tez o'rganib qolishi
kabi xossalari ushbu salbiy xossaga ega bo ’l magan hamda kimyoviy tuzilishi va
olinishi jihatdan birmuncha oddiy va qulay bo ’l gan preparatlarni yaratishga da’vat
etdi.
Ayniqsa, kokainning kimyoviy tuzilishi bilan uning farmakologik ta’siri
o'rtasidagi munosabatlami chuqur va hartomonlama o‘rganish natijasida, preparatning
og‘riqsizlantiruvchi ta’siri butun molekulaga bog’liq bo‘lmay, balki uning
tuzilishining ayrim qismi, ya’ni anestezioform guruhiga bog’liq ekanligi ma’lum
bo‘ldi. [2]
5

Kokain tarkibidagi anestezioform guruhi formulada chiziq bilan belgilangan:
Formuladan ko‘rinib turibdiki, kokainning og‘riqsizlantiruvchi faolligi uning
tarkibidagi benzoy kislota qoldig‘ining alkilamin asosi bilan efirsimon birikkan
qismiga bog’liq:
Yuqorida keltirilgan fizikaviy xossalaridan ko‘rinib turibdiki, para-aminobenzoy
kislota xossalari bir-birlaridan o‘zlarining suyuqlanish harorati hamda suvda va
organik erituvchilarga bo‘lgan munosabatlari bilan farqlanadi. Masalan, anestezin
suvda erimay, organik erituvchilarda oson eriydi. Novokain, dikain va novokain-amid
gidroxlorid tuzlari holida bo‘lganligi uchun suvda yaxshi eriydi. Ular spirtda eriydi,
xloroformda kam yoki qiyin eriydi, efirda esa erimaydi. [3]
6

II.2 Para-aminobenzoy kislota hosilalari chinligini aniqlash
Para-aminobenzoy kislota hosilalarining chinligini aniqlashda ularning barcha
birlamchi aromatik aminlarga o‘xshash azobo'yoq hosil qilish reaksiyasidan
foydalaniladi. Bu reaksiya bo‘yicha anestezin, novokain va novokainamidlar
aniqlanadi. Dikaindagi aromatik aminoguruh «yopiq», ya’ni ikkilamchi aminoguruh
holida bo ’l ganligi uchun azobo‘yoq hosil qilmaydi va shu bilan p-aminobenzoy
kislotaning boshqa preparat l aridan farqlanadi. Azobo‘yoq hosil qilish uchun
odatdagicha preparat eritmasiga xlorid yoki sulfat kislota muhitida avval natriy nitrit
eritmasi, keyin esa P-naftolning ishqordagi eritmasidan qo‘shilganda qizil rangli
azobo'yoq hosil bo‘ladi: [2]
7

Barcha aromatik aminlarga o‘xshash anestezin, novokain va novokainamidlar
ham bromli suv yoki yodxlorid eritmasi ta’sirida, oq cho‘kma holida dibrom yoki
diyod birikmalarini hosil qiladi:
Bu umumiy reaksiyalardan tashqari anestezin, novokain va novokainamidlaming
chinligini aniqlashda ularning har qaysisiga xos xususiy reaksiyalardan foydalaniladi.
Anestezinni aniqlashda, uning oksidlovchilar ta’sirida oksidlanib rangli birikma hosil
qilishi hamda preparatdagi murakkab efirsimon birikkan etil spirt qoldig'i asosida,
yodoform hosil qilish reaksiyalaridan foydalaniladi. Masalan, anestezinga xlorid
kislota, xloramin eritmasi va biroz efir qo'shib chayqatilsa, aralashmaning efir
qatlami to‘q sariq rangga bo‘yaIadi. Bu anestezindagi aminoguruhning oksidlanishiga
asos- langan. Anestezinni yana undagi efirsimon birikkan etil spirti qoldig‘i asosida
aniqlashda, preparatga natriy gidroksid va yod eritmalaridan qo‘shib qizdirilsa, o‘ziga
xos yodoform hidi seziladi:
Novokainning chinligini unga xos xususiy reaksiya sifatida kislotali muhitda
kaliy permanganatni rangsizlantirish bo‘yicha aniqlanadi. Bu reaksiya novokainning
oksidlanishiga asoslangan. [2]
8

Novokainni suvdagi eritmasidan natriy gidroksid eritmasi ta’sirida rangsiz,
moysimon asos holida erkin novokain ajra l ib chiqishi orqali ham aniqlanadi:
Novokainning chinligini aniqlashda yana konsentrlangan sulfat kislota va
pergidrol ta’sirida och binafsha rangli birikma hosil qilishidan foydalaniladi. Bu ham
preparatning oksidlanishiga asoslangan reaksiyadir. Dikainning chinligini aniqlashga
doir bir qator reaksiyalar tavsiya qilingan. Masalan, Davlat farmakopeya ko‘rsatmasi
bo‘yicha preparatga konsentrlangan nitrat kislota qo‘shib, suv hammomida qizdirish
yordamida bug ’l antirib, so‘ngra unga kaliy gidroksidning spirtdagi eritmasi qo‘shilsa,
dikain qizil rangli orto-xinoid turidagi nitrotuz hosil qi l adi: [1]
Dikainning suvdagi eritmasiga 25 %li ammoniy rodanid eritmasi qo'shilsa, oq
kristall shaklida cho‘kma ajralib chiqadi. U 130— 132 °C haroratda suyuqlanadi.
Reaksiyani taxminan quyidagicha ifodalash mumkin:
9

Dikainning chinligini aniqlashda yuqoridagi MHda keltirilgan reaksiyalardan
tashqari, boshqa reaksiyalardan ham foydalaniladi. Masalan, preparatni natriy
gidroksid bilan qizdirish yordamida gidrolizfangan eritmasiga suyultirilgan xlorid
kislota qo‘shilsa, uning ortiqchasida eriydigan oq cho‘kma holida p-butilaminbenzoy
kislota cho‘kadi. Keyin eritmaga bir necha tomchi natriy nitrit eritmasi qo'shilganda,
oq cho‘kma holida p-butilaminbenzoy kislotaning nitroza hosilasi cho‘kadi:
Dikainning eritmasiga kaliy permanganat yoki kaliy dixromat eritmasidan
qo‘shib qizdirilsa, yoqimsiz izonitril hidi keladi . [2]
Novokainamidning chinligini aniqlashga tavsiya qilingan reaksiyalardan, uning
konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida ammoniy vanadat (NH4V03) ta’sirida to‘q
qizil rangli birikma hosil qilish reaksiyasi preparatga xususiy reaksiya sifatida MHga
kiriti l gan. Novokainamid ushbu reaksiya orqali novokaindan farqlanadi.
Novokain, dikain va novokainamidlaming tarkibidagi xlorid kislota qoldig‘idagi
xlor ioni nitrat kislotali muhitda kumush xlorid holida cho'ktirib aniqlanadi.
II.3 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning miqdoriy tahlil usullari
Bu yerda ko'rilayotgan para-aminobezoy kislota hosilalarining miqdori, barcha
aromatik aminlarga xos umumlashtirilgan nitritometrik usul bo‘yicha aniqlanadi.
Bunda molekula tuzilishida birlamchi aromatik aminoguruh saqlagan anestezin,
10

novokain va novokain-amidlar titrlash jarayonida natriy nitrit bilan diazoniv birikma,
ikkilamchi aromatik aminoguruhi mavjud dikain esa nitroza birikma hosil qiladi:
Bu preparatlami ham nitritometrik usulida aniqlashda ularning ma’lum
miqdordagi eritmasini xlorid kislota va kaliy bromid ishtirokida natriy nitritning 0,1
mol/l eritmasi bilan titrlanadi. Sirtqi indikator sifatida yodkraxmal qog'ozi, ichki
indikator sifatida esa tropeolin 00 bilan metilen ko‘ki aralashmasi ishlatiladi va
titrlash suyuqlik havo rangga o‘tgunicha olib boriladi. Anestezin, novokain va
novokainamidlaming miqdori yana boshqa birlamchi aromatik aminlarga o‘xshash,
bromatometrik va yodxlorometrik usullar bo'yicha ham aniqlanadi.
Bromatometriyaning bevosita titrlash usuli bo'yicha aniqlashda preparatning
eritmasini kaliy bromid, sulfat kislota va metiloranj indikatori ishtirokida suyuqlik
rangsizlanguniga qadar, kaliy bromatning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi. [1]
Preparatlarni aniqlashda bromatometriyaning qayta titrlash, ya’ni kaliy
bromatning ortiqchasi bo'yicha aniqlash usulidan ham foydalaniladi. Anestezin,
novokain va novkainamidlaming miqdorini yodxlorometrik usul bo'yicha aniqlashda,
ulaming eritmasiga ma’lum hajmda ortiqcha yodxloridning 0,1 mol/1 eritmasidan
qo'shiladi va biroz o'tgach. suyuqlikka kaliy yodid qo'shib, ajralib chiqqan erkin
yodni natriy tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
Novokain, dikain va novokainamidlaming miqdorini ular tarkibidagi xlorid
kislota qoldig ’i asosida neytrallash yoki argentometrik usullar bo‘yicha ham
aniqlanadi. [2]
11

Preparatlaming miqdorini yana suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli
yordamida aniqlash mumkin. Masalan, novokain miqdorini aniqlashda, uning suvsiz
sirka kislotadagi eritmasi simob (II) atsetat va kristall binafsha indikatori ishtirokida
suyuqlik havo rangga o‘tguniga qadar, perxlorat kislotaning suvsiz sirka kislotadagi
0,lmol/l eritmasi bilan titrlanadi: [3]
II.4
II.5 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning tibbiyotda qo’llanishi
Tibbiyotda para-aminobenzoy kislota hosilalaridan anestezin, novokain va dikain
og‘riqsizlantiruvchi, novokainamid esa antiaritmik modda sifatida ishlatiladi.
Anestezin sirtdan teri yoki shilliq qavat anesteziyasida 5-10 %li surtma dori,
shamcha, sepma va moyli eritma shaklida ishlatiladi.Anestezin og‘riqsizlantiruvchi
modda sifatida boshqa dori mod- dalari bilan birga 0,25-0,3 g dan kukun yoki
tabletka holida ichiriladi. [1]
Novokain mahalliy og‘riqsizlantiruvchi modda sifatida 0,25- 0,5 % eritma holida
inyeksiyada qo ’l lanadi. Uning 5 %!i eritmasi orqa miya anesteziyasida ishlatiladi.
Dikain, anestezin va novokainga nisbatan birmuncha kuchli og‘riqsizlantiruvchi
bo‘lib, unda ancha kuchli toksik ta’sir mavjud. Masalan, dikain novokainga nisbatan
10 baravar zaharlidir. Dikainning 0,5-1,0 va 2 %li eritmalari ko‘z, quloq, tomoq,
12

burun kasalliklarida, shuningdek, stomatologiya amaliyotida og‘riqsizlantiruvchi
modda sifatida ishlatiladi. Novokainamidni yurak maromining buzilishidan kelib
chiqadigan turli kasalliklami davolashda 0,25-0,5 g dan ichiriladi yoki 10 %li
eritmasidan 5-10 ml mushak orasiga yuboriladi. Anestezin, novokain va
novokainamidlar «В» ro‘yxati bo‘yicha, og‘zi mahkam berkitilgan qo‘ng‘ir shisha
idishlarda, qorong‘i joylarda saqlanadi. Dikain « А » ro‘yxati bo‘yicha og‘zi mahkam
berkitilgan idishlarda saqlanadi. Metoklopramid gidroxloridning chinligi IQ-
spektrometrik usulda aniqlaniladi. Bunda 650 dan 2000 snr1 oralig‘ida olingan IQ-
spektr metoklopramid gidroxloridning standart namunasi bilan mos kelishi lozim.
Preparat chinligi, shuningdek, xlor ioniga xos reaksiya orqali ham aniqlaniladi.
Metoklopramid gidroxloridning miqdori potensiometrik titrlash usulida aniqlanilib,
0,2500 g dori moddasini 5,0 ml 0,01 M xlorid kislota eritmasi va 50 ml spirt
aralashmasida eritiladi va 0,1 M natriy gidroksid eritmasi bilan titrlanadi.
Metoklopramid gidroxlorid yorug‘lik nuri tushmaydigan, qorong‘u joyda
saqlanadi. [2]
III. Tajriba qism
3.1 Novokainning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: deyarli hidsiz, sho'rtang rangsiz yoki oq kristall kukun . Tilni
sezmaydigan qilib qo’yadi.
Eruvchanligi: suvda juda oson eriydi, spirt da oson eriydi , efir da erimaydi ,
xloroformda kam eriydi.
Chinligi: preparat aromatik aminlarga va xloridlar ga xos reaksiyalarni berishi
kerak (GF 74 3, 747- bet)
0. 0 5g preparat 2 ml suvda eritiladi, ustiga 3 tomchi sulfat kislota va 1 ml 0.1 M li
xlorid kislota qo’shiladi. K aliy permanganat eritmasidan solinsa binafsharang
yo’qoldi.
13

Suyuqlanish harorati: 154-156 ℃
Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 5 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa
eritma ranggi tiniq va rangsiz bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 1g preparat 20ml suvda eritib eritmaga bir tomchi
fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 3 g (aniq tortma) olib 1 0 ml suvda va 10 ml
suyultirilgan sulfat kislotada eritiladi. GF dagi “Nitritometriya” maqolasi bo’yicha
titrlanadi. (799-bet) Indikator sifatida bir necha tomchi tropeolin 00 yoki neytral qizili
indikatorida titrlanadi.
1ml 0.1 N li natriy nitrit eritmasi 0. 122728 g novokain ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u joyda saqlanadi.
3.2 Anestezinning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash
14

Tasvirlanishi: hidsiz, ozgina achchiq tamli rangsiz yoki oq kristall kukun . Tilni
sezmaydigan qilib qo’yadi.
Eruvchanligi: suvda juda oz eriydi, spirt da , efir da , xloroformda osonlik bilan
eriydi.
Chinligi: preparat aromatik aminlarga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 74 3-
bet)
0.05 g preparat 2 ml suvda eritiladi va 5 tomchi xlorid kislota va 2 ml xloramin
eritmasi qo’shiladi. 2-3 daqiqadan so’ng 2 ml efir qo’shiladi va chayqatiladi. Efir
qatlam to’q sariq rangga bo’yaladi.
0.05 g preparat 5 ml 0.1 N natriy ishqori eritmasida eritilib eritmada yodoform
hidi seziladi.
Suyuqlanish harorati: 89-91.5 ℃
Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 5 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa
eritma ranggi tiniq va rangsiz bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi yoki kislotaliligi: 1g preparat 20ml suvda eritib eritmaga bir tomchi
fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi lozim.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 2 g (aniq tortma) olib 1 0 ml suvda va 10 ml
suyultirilgan sulfat kislotada eritiladi. GF dagi “Nitritometriya” maqolasi bo’yicha
titrlanadi. (799-bet) Indikator sifatida bir necha tomchi tropeolin 00 yoki neytral qizili
indikatorida titrlanadi.
15

1ml 0.1 N li natriy nitrit eritmasi 0. 01652 g anestezin ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.5 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u joyda saqlanadi.
Mahalliy og’riqsizlantiruvchi vosita.
3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Novokainning miqdoriy tahlilix% = VKT· 100
a = 2.4688 x1x0.122728 x100
0.3 =101 %
a=0. 3 T= 0. 122728 V=
0.3
0.122728 =2.444
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son 2 .4285 2 .4273 2 .576 2 .533 2 .4569
16

qiymati(ml)
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =2.4285 ⋅1⋅0,122728 ⋅100
0,3 =99.348 ％
X ％ =
2.4273 ⋅1⋅0,122728 ⋅100
0,3 =99.93 ％
X ％ =
2.4569 ⋅1⋅0,122728 ⋅100
0,3 =100.51 ％
X ％ =
2.533 ⋅1⋅0,122728 ⋅100
0,3 =103.63 ％
X ％ =
2.576 ⋅1⋅0,122728 ⋅100
0,3 =105.38 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 99.348 99.93 105.38 103.63 100.51
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
99 .348 +99 .93 +105 .38 +103 .63 +100 .51
5 =101.7596
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│101.7596-99.348│=2.4
17

d2=│101.75-99.93│=1.82
d3
=│101.75-105.38│=3.63
d4
=│101.75-103.63│=1.88
d5
=│101.75-100.51│=1.24
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
2 .4
2
⋅1.82
2
¿3.63
2
¿1.88
2
⋅1 .24
2
4 =6.92
S=
√S
2 =
√6.92 =1.17
S X=
S
√n
=
6.92
√5 =2.63
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(105.38-99.348)=6.032
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|99 .348 −99 .93 |
6.032 =0.096
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|99 .93 −105 .38 |
6.032 =0.9
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|105 .38 −103 .63|
6.032 =0.29
18

Q 4=
|x4−x5|
R=
|103 .63 −100 .51|
6.032 =0.51
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78 × 2.63=7.31
∆
X =
t(P,f)s
√n =
7.31
√5 =3.27
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ =7.1 ％
19

ε= ΔX
X
×100 = 3.27
101 .76
×100 =3.2％
Anestezin ning miqdoriy tahlili
x % = VKT· 100
a = 12.227 x 1 x 0.01652 x 100
0.2 = 101 %
a=0. 2 T=0.016 52 V=
0.2
0.01652 =1 2.1
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 1 2.494 1 2.385 1 2.17 1 2.22 1 2.2
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
12 .494 ⋅1⋅0,01652 ⋅100
0,2 =103.2 ％
X ％ =
12 .385 ⋅1⋅0,01652 ⋅100
0,2 =102.3 ％
X ％ =
12 .17⋅1⋅0,01652 ⋅100
0,2 =100.53 ％
X ％ =
12 .22⋅1⋅0,01652 ⋅100
0,2 =100.93 ％
20

X ％ =12 .2⋅1⋅0,01652 ⋅100
0,2 =100.76 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 100.53 100.93 100.76
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+100 .53 +100 .93 +100 .76
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d2
=│102.3-101.56│=0.74
d3
=│99.5-101.56│=2.06
d4
=│99.6-101.56│=1.96
d5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
21

Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 = 4.45
S=
√S
2 =
√4.45 = 2.1
S X=
S
√n
=
2.1
√5 =0. 9433
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max − X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
22

hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95 ％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0. 9433 = 2.6226
∆
X =
t(P,f)s
√n =
4.45
√5 = 1.99
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ
ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
2.6226
101 .56 ×100 =2.58
％
23

ε= ΔX
X ×100 = 1.99
101 .56 ×100 =1.96
％Xulosa
Men kurs ishimni bajarish davomida “ Para-aminobenzoy kislota hosilalari
tahlili” mavzusi bo’yicha quyidagi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ldim:
1. Tibbiyotda para-aminobenzoy kislota hosilalaridan anestezin, novokain va dikain
og‘riqsizlantiruvchi, novokainamid esa antiaritmik modda sifatida ishlatiladi.
2. Anestezin sirtdan teri yoki shilliq qavat anesteziyasida 5-10 %li surtma dori,
shamcha, sepma va moyli eritma shaklida ishlatiladi.Anestezin
og‘riqsizlantiruvchi modda sifatida boshqa dori mod- dalari bilan birga 0,25-0,3 g
dan kukun yoki tabletka holida ichiriladi.
3. Novokain mahalliy og‘riqsizlantiruvchi modda sifatida 0,25- 0,5 % eritma holida
inyeksiyada qo ’l lanadi. Uning 5 %!i eritmasi orqa miya anesteziyasida ishlatiladi.
Dikain, anestezin va novokainga nisbatan birmuncha kuchli og‘riqsizlantiruvchi
bo‘lib, unda ancha kuchli toksik ta’sir mavjud.
4. Bu yerda ko'rilayotgan para-aminobezoy kislota hosilalarining miqdori, barcha
aromatik aminlarga xos umumlashtirilgan nitritometrik usul bo‘yicha aniqlanadi.
Bunda molekula tuzilishida birlamchi aromatik aminoguruh saqlagan anestezin,
novokain va novokain-amidlar titrlash jarayonida natriy nitrit bilan diazoniv
birikma, ikkilamchi aromatik aminoguruhi mavjud dikain esa nitroza birikma
hosil qiladi
5. Para-aminobenzoy kislota hosilalarining chinligini aniqlashda ularning barcha
birlamchi aromatik aminlarga o‘xshash azobo'yoq hosil qilish reaksiyasidan
foydalaniladi. Bu reaksiya bo‘yicha anestezin, novokain va novokainamidlar
aniqlanadi. Dikaindagi aromatik aminoguruh «yopiq», ya’ni ikkilamchi
24

aminoguruh holida bo ’l ganligi uchun azobo‘yoq hosil qilmaydi va shu bilan p-
aminobenzoy kislotaning boshqa preparat l aridan farqlanadi.
Men ushbu chiqargan bilimlarimdan albatta kelajakda keng foydalanishga, ushbu
preparatlarning yangi vakillarini o’rganishga harakat qilaman.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М ., Медицина ,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник»,
2000 r.
14. A . J . Xamroyev , A . G . Mahsumov . Umumiy kimyodan amaliy mashg ' u lotlar . —
Т., 2004, 152- bet
25

15. Narrow-leaved coneflower root , monograph 1821. Pharmeuropa 2002
Jan; 14.1 :135-6.
16. Pale coneflower root , monograph 1822. Pharmeuropa 2002
Jan; 14.1 :137-8.
Mundarija
I. Kirish ………………………………………………………….…..……3
II. Adabiyotlar sharxi ……………………………………………………..…..5
2.1 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning olinishi…………………..…..5
2.2 Para-aminobenzoy kislota hosilalari chinligini aniqlash…………….…7
2.3 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning miqdoriy tahlil usullari…..…10
2.4 Para-aminobenzoy kislota hosilalari ning tibbiyotda qo’llanishi………12
III. Tajriba qism………………………………………………………………13
3.1 Novokainning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili…………………….13
3.2 Anestezinning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash…...….14
3.3 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash…..…16
Xulosa ………………………………………………………………………....23
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………...…..24
26

Para-aminobenzoy kislota hosilalari

Sotib olish