Para-aminosalitsil kislota preparatlari tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	10.0MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Para-aminosalitsil kislota preparatlari tahlili

Sotib olish

KURS ISHI
Para-aminosalitsil kislota preparatlari tahlili
1

Reja:
I. Kirish
II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Para-aminosalitsil kislota preparatlari ning olinishi
II.2 Para-aminosalitsil kislota preparatlari chinligini aniqlash
II.3 Para-aminosalitsil kislota preparatlarining miqdoriy tahlil usullari
II.4 Para-aminosalitsil kislota preparatlari ning tibbiyotda qo’llanishi
III. Tajriba qism
3.1 Natriy para - aminosalitsilatning XDF farmakopeyasi bo’yicha tahlili
3.2 Natriy para - aminosalitsilatning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
3.3 Bepaskning XDF farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash
3.4 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Mundarija

2

I. Kirish
Farmakologik vosita-klinik t е kshirishga mo`ljallangan farmakologik faol
modda yoki moddalar aralashmasi.
Dori moddasi-dori shakli b е rilmagan modda bo`lib, tanaga kiritilgach
a'zolarga davolovchi ta'sir etadi.
Dori pr е parati- farmatsiyada o`ziga xos nom bo`lib, dori vositasining yoki
moddasining davo ko`rsatadigan ma'lum bir dori shaklidagi ko`rinishi.
Dori vositasi-kasallikni aniqlash, davolash yoki oldini olish maqsadida
tavsiya etilgan tabiiy yoki sint е z yo`li bilan olingan (toza yoki aralashma)
farmakologik modda.
Dori shakli-davolovchi ta'sir ko`rsatadigan dori moddasi yoki vositasi bo`lib,
ishlatish uchun qulay va davo samarasini saqlagan ma'lum bir ko`rinishi-shakli.
Umuman olganda yangi dori moddalarini topish, t е kshiruvdan o`tkazish va
ularni amaliyotga joriy etish, turli mutaxassislar faoliyatining natijasi bo`lib, bunda
ko`proq kimyo, farmakologiya va farmatsiya sohalari xodimlarining ahamiyati
kattadir. Bu o`ziga xos ancha murakkab, ko`p mablag` va vaqt talab etadigan
vazifadir.
Prezident Islom Karimov 2012 yil 17 fevral kuni Toshkentdagi Simpoziumlar
saroyida «Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash – mamlakatni
barqaror taraqqiy ettirish va modernizatsiya qilishning eng muhim sharti» xalqaro
konferensiyasidagi ma’ruzalarida “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi deb nom olgan
Ta’lim sohasini isloh qilish dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning
bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan iqtisodiy va siyosiy
islohatlarning biz tanlagan “o’zbek modeli”- o’z taraqqiyot yo’limizning ajralmas
tarkibiy qismidir.
3

Ushbu dastur jiddiy izlanish tadqiqotlarning, jahondagi taraqqiy topgan ilhor
tajribasini umumlashtirishning natijasi sifatida o’tmishdan majburan singdirilgan
kommunistik mafkuraning qolip va andozalaridan butunlay voz kechish,
odamlarning, birinchi navbatda, unib-o’sib kelayotgan avlodning ongida demokratik
qadriyatlarni mustahkamlashga qaratilgan bo’lib, qisqacha aytganda, bu dastur
hayotda o’z fikriga, o’zining qarashlari va qat’iy grajdanlik pozitsiyasiga ega bo’lgan,
har tomonlama yetuk va mustaqil fikrlaydigan shaxsni shakllantirishni maqsad qilib
qo’yadi, faqat milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg’unligi zaruriyatini teran
anglaydigan, zamonaviy bilimlarni, intelektual salohiyat va ilg’or texnologiyalarni
egallaydigan insonlargina o’z oldimizga qo’ygan strategik taraqqiyot maqsadlariga
erishishi mumkin” deb ta’kidladilar
4

II. Adabiyotlar sharxi
2.1 Para-aminosalitsil kislota preparatlari ning olinishi
Natriy para-aminosalitsilat, natriy-PAS Natrii para-aminosalicylas
4-aminosalitsil kislotaning natriyli tuzi
Natriy para-aminosalitsilat oq yoki biroz sarg’imtir, ba’zida esa kuchsiz pushti
rangli, mayda kristall kukun bo’lib, suvda oson eriydi, spirtda qiyin eriydi. Uning
suvdagi eritmasi turish natijasida oksidlanib qoramtir tus oladi.
5

Bepask oq kristall kukun bo’lib, suvda deyarli erimaydi, 95 %li spirtda qiyin va
sekin eriydi, metil spirtida biroz loyqalanib eriydi. [2]
2.2 Para-aminosalitsil kislota preparatlari chinligini aniqlash
Natriy para-aminosalitsilatning chinligi, uning molekula tuzilishidagi aromatik
aminoguruh asosida qizil rangli azobo’yoq hosil qilish reaksiyasi, fenol gidroksili
bo’yicha esa temir (III) xlorid eritmasi ta’sirida qizil-binafsha rangli kompleks
birikma berishi orqali aniqlanadi. Rang suyultirilgan xlorid kislota ta’sirida o’chib
ketadi:
Farmakopeya maqolasi ko’rsatmasiga ko'ra, preparat eritmasiga temir (III) xlorid
qo’shilgandan so’ng uch soat davomida qo’ng’ir cho'kma hosil bo’lmasligi kerak, aks
holda natriy para-aminosalitsilat tarkibida yot modda sifatida uning farmakologik
ta’sirga ega bo’lmagan izomeri - metaaminosalitsil kislota qo'shilib qolganligini
bildiradi: [1]
6

Natriy para-aminosalitsilat 0,001 %li
eritmasining 265 va 299 nm to’lqin
uzunligidagi optik zichligi 1,51-1,56 ga
teng bo ’l ishi kerak. Ushbu ko’rsatkich
asosida ham uning chinligi aniqlanadi.
Preparat tarkibidagi natriy,
alanganing rangsiz qismini sariq rangga
bo’yashi bo’yicha aniqlanadi.
Natriy para-aminosalitsilatning chinligini yuqorida keltirilgan usullaridan
tashqari, boshqa reaksiyalar yordamida ham aniqlash mumkin. Masalan, undagi
karboksil va gidroksil guruhlari asosida, og’ir metallar tuzlari bilan rangli birikmalar
hosil qilishdan foydalaniladi. Uning mis (II) sulfat eritmasi ta’sirida hosil qilgan
birikmasi yashil rangga bo’yalgan bo’ladi.
Bromli suv yoki yodxlorid eritmasi ta’sirida oq cho’kma holida uch brom yoki
diyod birikmalar hosil qilishidan ham preparat chinligini aniqlashda foydalaniladi. [2]
Bepaskning chinligini aniqlashda uni suyultirilgan xlorid kislota bilan
qaynagunigacha qizdirib, so’ngra sovitib filtrlanadi. Filtratni natriy gidroksid eritmasi
bilan neytrallab, undagi kalsiy ionini ammoniy oksalat eritmasi yordamida oq
cho’kma holida cho’ktirib aniqlanadi:
7

Bepaskning mctil spirtdagi eritmasi, undagi fenol gidroksili hisobiga temir (III)
xlorid bilan binafsha rangli birikma hosil qiladi.
Natriy para-aminosalitsilat tarkibida yot modda
sifatida sulfat, xlorid, og’ir metall va boshqa
qo’shilmalar bilan bir qatorda uni olishda ishlatilgan
boshlang’ich modda m-aminofenol ham bor- yo'qligi
tekshirib ko’riladi. Buning uchun preparatni
metanoldagi eritmasidan efir yordamida m-
aminofenolni (agar preparat tarkibiga qo'shilib qolgan
bo’lsa) ekstraksiya qilib olinadi va uning
ma’lum bir miqdori n-nitroanilin, xlorid kislota va natriy nitrit solingan
probirkaga qo’shilganda qizil rangli azobo’yoq hosil bo’ l adi. Aksincha preparat
tarkibida m-aminofenol bo’ l masa, rang paydo bo’ l maydi:
Bu reaksiyani nazorat tajribasiga olingan namuna bilan taqqoslab ko'riladi. [1]
2.3 Para-aminosalitsil kislota preparatlarining miqdoriy tahlil usullari
Natriy para-aminosalitsilatning miqdori, uni aromatik amin sifatida nitritometrik
usul bo’yicha aniqlanadi. Bunda ham barcha aromatik aminlami aniqlashdagidek,
preparatning ma’lum miqdordagi eritmasi xlorid kislota va kaliy bromid ishtirokida
natriy nitritning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
8

Titrlash ekvivalent nuqtasiga yetgach, suyuqlikdan shisha tayoqcha orqali bir
tomchi yod-kraxmal qog’oziga tomizib, uning ko’karishi kuzatiladi: [3]
Ushbu usuldan tashqari, natriy para-aminosalitsilatning miqdorini yana fenollar
va aromatik aminokislotalarga o’xshash galloid- lash usuli, ya’ni bromatometrik va
yodxlorometrik usullar bo’yicha aniqlash mumkin. Masalan, yodxlorometrik usulda
ma’lum miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga aniq va ortiqcha hajmda yod-
xloridning 0,1 mol/1 eritmasi qo’shiladi va ma’lum vaqtdan so’ng unga kaliy yodid
qo’shib va ajralib chiqqan erkin yodni kraxmal indikatori ishtirokida natriy
tiosulfatning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi:
Natriy para-aminosalitsilatning miqdorini aniqlashda spektrofotometrik usuldan
ham keng foydalaniladi. [3]
Me’yoriy hujjat natriy para-aminosalitsilatning tabletkadagi miqdorini neytrallash
usuli bo’yicha aniqlashni tavsiya qiladi. Buning uchun dorixona hovonchasida
maydalangan tabletka kukunining ma’lum miqdorini timolftalein ko’ki indikatori
bo’yicha neytrallangan metil spirti, atseton va formalindan iborat aralashmada eritib,
so’ngra uni xlorid kislotaning 0,1 mol/1 eritmasi bilan suyuqlik sariq rangdan pushti
rangga o’tgunigacha titrlanadi. Erituvchi tarkibidagi formalin preparat tuzilishidagi
amin guruhini «qurshab», uning asos xossasining yo’qolishiga sabab bo’ladi:
9

Bepaskning miqdori undagi kalsiy asosida kompleksonometrik usul bo’yicha
aniqlanadi. Buning uchun avval ma’lum miqdordagi preparatni yuqori haroratda
chinni tigelchalarda kuydiriladi. So’ngra undan qolgan qoldiq (CaCO3) 0,1 mol/1
xlorid kislotada eritiladi va kalsiy nonini mureksid indikatori ishtirokida trilon B ning
0,05 mol/1 eritmasi bilan suyuqlik qizil-binafsha rangga o’tguniga qadar titrlanadi. [2]
2.4 Para-aminosalitsil kislota preparatlari ning tibbiyotda qo’llanishi
Natriy para-aminosalitsilatni sil kasalligining har xil turlarini davolashda
ishlatiladi. Preparatni bir sutkada 4 marta 2-3 g dan ishqoriy xossaga ega bo’lgan
mineral suvlar, shuningdek, 2 %li natriy gidrokarbonat eritmasi yoki sut bilan ichish
tavsiya qilinadi. [1]
Natriy para-aminosalitsilat izoniazid, ftivazid va streptomitsin va boshqa ularga
o’xshash sil kasalligiga qarshi preparatlar bilan birgalikda ishlatiladi. Preparatning 5-
10-20 %li eritmalari ampulalarda 5 ml dan chiqariladi. Preparat havoda asta-sekin
oksidlanadi, natijada uning eritmalari jigar rang, keyinchalik esa qo’ng’ir rangga
bo’yalib qoladi.
10

Oksidlanishning oldini olish maqsadida preparat eritmalariga stabilizator sifatida
ma’lum miqdorda natriy sulfit qo’shiladi. Bepaskning organizmda sekin
parchalanishi qonda para-aminosalitsil kislotaning konsentratsiyasini uzoq vaqt
saqlab turishini ta’minlab beradi. Bepaskni ham boshqa silga qarshi preparatlar bilan
birga beriladi. Uni kukun hamda tabletka liolida chiqariladi.
Natriy para-aminosalitsilat va bepask og’zi mahkam berkitilgan idishlarda, quruq
va qorong’i joylarda saqlanadi. [1]
11

III. Tajriba qism
3.1 Natriy paraaminosalitsilatning XDF farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: hidsiz, sho'rtang och sarg’ish yoki oq kristall kukun .
Eruvchanligi: suvda juda oson eriydi, spirt da juda kam eriydi
Chinligi: preparat aromatik aminlarga va xloridlar ga xos reaksiyalarni berishi
kerak (GF 74 3, 747- bet)
0. 01 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 3 tomchi suyultirilgan sulfat kislota
va ustiga 2-3 tomchi temir xlorid kislota qo’shiladi. Bunda eritma qizil binafsha tusga
bo’yaladi.
0. 02 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 1 ml suyultirilgan sulfat kislota va
ustiga 1 ml 0.1 N li nariy nitrit eritmasidan qo’shiladi ustiga 5 ml betanaftol
eritmasidan qo’shilganda eritma qizil tusga o’tadi.
SF usulida optik zichligi o’lchandi. Bunda 0.001 ％ li eritma 265 va 299 nm
to’lqin uzunligida qalinligi 1 sm bo’lgan kyuvetada tekshiriladi. Optik zichligi 1.50-
1.56 ni tashkil etishi lozim.
Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 10 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda
eritilsa eritma ranggi etalon 5 bilan bir xil bo’lishi zarur.
12

Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
Etalon eritmasini tayyorlash : quruq preparatdan 0. 1 g (aniq tortma) olib 1 0 0 ml
etil spirtida suvda eritiladi. Eritmadan 1 ml olib 100 ml li kolbga solib etil spirti bilan
belgisigacha yetkaziladi. Bunda 1 ml eritma o’zida 0.001 mg para aminofenol
saqlaydi.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 4 g (aniq tortma) olib 18 0 ml suvda va 20
ml suyultirilgan sulfat kislotada eritiladi. Ustiga 3 g kaliy bromid solinadi. So’ng
harorat 5 ℃ li muhitda 3 minut davomida 0.1 N li natriy nitrit eritmasi bilan titrlanadi.
Indikator yod kraxmal qog’ozi.
x % = VKT· 100
a = 18.07 x 1 x 0.02213 x 100
0.4 = 100
V=18.07 ml (titrant hajmi)
T=0.02213 g/ml (titr)
a=0.4 (preparat aniq tortim)
K=1 (tuzatish koeffisiyenti)
13

1ml 0.1 N li natriy nitrit eritmasi 0. 02112 g preparat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.0 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u, quruq joyda, og’zi yopiq holda
saqlanadi.
3.2 Natriy para - aminosalitsilatning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
Tasvirlanishi: hidsiz, sho'rtang och sarg’ish yoki oq kristall kukun .
Eruvchanligi: suvda juda oson eriydi, spirt da juda kam eriydi
Chinligi: preparat aromatik aminlarga va xloridlar ga xos reaksiyalarni berishi
kerak (GF 74 3, 747- bet)
0. 01 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 3 tomchi suyultirilgan sulfat kislota
va ustiga 2-3 tomchi temir xlorid kislota qo’shiladi. Bunda eritma qizil binafsha tusga
bo’yaladi.
0. 02 g preparat 10 ml suvda eritiladi, ustiga 1 ml suyultirilgan sulfat kislota va
ustiga 1 ml 0.1 N li nariy nitrit eritmasidan qo’shiladi ustiga 5 ml betanaftol
eritmasidan qo’shilganda eritma qizil tusga o’tadi.
14

SF usulida optik zichligi o’lchandi. Bunda 0.001 ％ li eritma 265 va 299 nm
to’lqin uzunligida qalinligi 1 sm bo’lgan kyuvetada tekshiriladi. Optik zichligi 1.50-
1.56 ni tashkil etishi lozim.
Preparat kaliy xlorid diskida IQ spektrida tekshirilganda quyidagi cho’qqilar
bilan bir xilbo’lishi zarur:
Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 10 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda
eritilsa eritma ranggi etalon 5 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.02 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.1 foizdan oshmasligi
kerak.
15

Etalon eritmasini tayyorlash : quruq preparatdan 0. 1 g (aniq tortma) olib 1 0 0 ml
etil spirtida suvda eritiladi. Eritmadan 1 ml olib 100 ml li kolbga solib etil spirti bilan
belgisigacha yetkaziladi. Bunda 1 ml eritma o’zida 0.001 mg para aminofenol
saqlaydi.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 4 g (aniq tortma) olib 18 0 ml suvda va 20
ml suyultirilgan sulfat kislotada eritiladi. Ustiga 3 g kaliy bromid solinadi. So’ng
harorat 5 ℃ li muhitda 3 minut davomida 0.1 N li natriy nitrit eritmasi bilan titrlanadi.
Indikator yod kraxmal qog’ozi.
1ml 0.1 N li natriy nitrit eritmasi 0. 02112 g preparat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 9.0 ％ dan kam bo’lmasligi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u, quruq joyda, og’zi yopiq holda
saqlanadi.
3.3 Bepaskning XDF farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash
Tasvirlanishi: och sarg’ish yoki oq kristall kukun .
Eruvchanligi: suvda deyarli eri ma ydi, metil spirtida xira eritmasi hosil bo’ladi, 95
％ li etil spirtida oz miqdorda eriydi
Chinligi: preparat aromatik halqaga va kalsiy ga xos reaksiyalarni berishi kerak
(GF 74 4- bet)
0. 05 g preparat 5 ml metanol da eritiladi, ustiga 0.5 ml temir xlorid kislota
qo’shiladi. Bunda eritma qizil binafsha tusga bo’yaladi.
16

Eritma tiniqligi: 0 .5 g preparat 10 ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda
eritilsa eritma ranggi etalon 5 bilan bir xil bo’lishi zarur.
Xloridlar : 25 ml filtrlangan eritmaga 75 ml suv qo’shib undan 10 ml olib
xloridlar uchun sifat reaksiya o’tkaziladi. Bunda xloridlar miqdori 0.0 1 foizdan
oshmasligi zarur
Sulfatlar: 0.5 g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0. 05 foizdan
oshmasligi kerak.
Og’ir metallar: 0.5 g preparat og’ir metallar uchun sinovdan o’tkaziladi. Bunda
uning miqdori 0.001 ％ dan oshmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0. 5 g (aniq tortma) olib tigelga solib mufel
pechida bir xil masa hosil bo’lgunga qadar qizdiriladi. Qoldiq 200 ml li kolbaga
solinib ustiga issiq holdagi 20 ml 1 N li sulfat kislota qo’shiladi. 0.05 N li trilon B
eritmasi bilan mureksid indikatori bilan o’zgarmas qizil binafsha rangga qadar
titrlanadi.
17

x % = VKT· 100
a = 15.56 x 1 x 0.03213 x 100
0.5 = 100 %
V=15.56 ml (titrant hajmi)
T=0.03213 g/ml (titr)
a=0.5 (preparat aniq tortim)
K=1 (tuzatish koeffisiyenti)
1ml 0.05 N li trilon B eritmasi 0. 03213 g preparat ga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 9 8.0 - 102.0 ％ da bo’lishi kerak.
Saqlanishi: B ro’yhat bo’yicha qorong’u, quruq joyda, og’zi yopiq holda
3.4 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash
Natriy paraaminosalitsilatning tahlil natijalari
x % = VKT· 100
a = 18.07 x 1 x 0.02213 x 100
0.4 = 100
a=0.4 T=0.02212 V=0.4
0.02112 =18.07
18

Titrlash uchun
ketgan hajmV 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 17.98 18.0 18.5 18.65 18.66
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
17 .98 ⋅1⋅0,02212 ⋅100
0,4 =99.5 ％
X ％ =
18 .0⋅1⋅0,02212 ⋅100
0,4 =99.6 ％
X ％ =
18 .5⋅1⋅0,02212 ⋅100
0,4 =102.3 ％
X ％ =
18 .65 ⋅1⋅0,02212 ⋅100
0,4 =103.2 ％
X ％ =
18 .66⋅1⋅0,02212 ⋅100
0,4 =103.2 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 99.5 99.6 103.2
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+99 .5+99 .6+103 .2
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
19

d1=│103.2-101.56│=1.64
d 2
=│102.3-101.56│=0.74
d 3
=│99.5-101.56│=2.06
d 4
=│99.6-101.56│=1.96
d 5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 =0.35
S=
√S
2 =
√0.35 =0.6
S X=
S
√n
=
0.6
√5 =0.268
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max − X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
20

Q 3=
|x3−x4|
R=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.35=0.973
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.35
√5 =0.156
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik
ɛ va o ’ rtacha nisbiy xatolik ε hisoblab topiladi .
21

ε= ΔX
X ×100％ = 0.973
101 .56 ×100 =9.58 ％
ε= ΔX
X
×100 = 0.156
101 .56
×100 =1.536
％
Bepaskning tahlil natijalari
x % = VKT· 100
a = 15.56 x 1 x 0.03213 x 100
0.5 = 100 %
a=0. 5 T=0.0 3213
Titrlash
uchun
ketgan hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 1 5.644 1 5.68 1 5.7 1 5.92 1 6.06
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii matematik
statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
15 .644 ⋅1⋅0,03213 ⋅100
0,5 =100.53 ％
X ％ =
15 .68⋅1⋅0,03213 ⋅100
0,5 =100.76 ％
X ％ =
15 .7⋅1⋅0,03213 ⋅100
0,5 =100.93 ％
X ％ =
15 .92⋅1⋅0,03213 ⋅100
0,5 =102.3 ％
22

X ％ =16 .06 ⋅1⋅0,03213 ⋅100
0,5 =103.2 ％
Tahlil soni 1 2 3 4 5
xi
％ 103.2 102.3 100.53 100.93 100.76
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+100 .53 +100 .93 +100 .76
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d2
=│102.3-101.56│=0.74
d3
=│99.5-101.56│=2.06
d4
=│99.6-101.56│=1.96
d5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
23

Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi. Bu
kattalikning kvadrati S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 = 4.45
S=
√S
2 =
√4.45 = 2.1
S X=
S
√n
=
2.1
√5 =0. 9433
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max − X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy qiymati
bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati jadvaldagi
qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab yuborilib, statistik
24

hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S2 va s1 , sx kattaliklarini
hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining nazariy qiymatini jadvaldan
Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95 ％ va n=5 bo’lganda nazorat
mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati
X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0. 9433 = 2.6226
∆
X =
t(P,f)s
√n =
4.45
√5 = 1.99
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi. Unga
ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ
ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％
=
2.6226
101 .56 ×100 =2.58
％
25

ε= ΔX
X ×100 = 1.99
101 .56 ×100 =1.96
％26

Xulosa
Men kurs ishimni bajarish davomida “ Para-aminosalitsil kislota preparatlari
tahlili” mavzusi bo’yicha quyidagi bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’ldim:
Natriy para-aminosalitsilat oq yoki biroz sarg’imtir, ba’zida esa kuchsiz pushti
rangli, mayda kristall kukun bo’lib, suvda oson eriydi, spirtda qiyin eriydi. Uning
suvdagi eritmasi turish natijasida oksidlanib qoramtir tus oladi.
Natriy para-aminosalitsilatning chinligini yuqorida keltirilgan usullaridan
tashqari, boshqa reaksiyalar yordamida ham aniqlash mumkin. Masalan, undagi
karboksil va gidroksil guruhlari asosida, og’ir metallar tuzlari bilan rangli birikmalar
hosil qilishdan foydalaniladi. Uning mis (II) sulfat eritmasi ta’sirida hosil qilgan
birikmasi yashil rangga bo’yalgan bo’ladi.
Natriy para-aminosalitsilatning miqdori, uni aromatik amin sifatida nitritometrik
usul bo’yicha aniqlanadi. Bunda ham barcha aromatik aminlami aniqlashdagidek,
preparatning ma’lum miqdordagi eritmasi xlorid kislota va kaliy bromid ishtirokida
natriy nitritning 0,1 mol/1 eritmasi bilan titrlanadi .
Bepaskning chinligini aniqlashda uni suyultirilgan xlorid kislota bilan
qaynagunigacha qizdirib, so’ngra sovitib filtrlanadi. Filtratni natriy gidroksid eritmasi
bilan neytrallab, undagi kalsiy ionini ammoniy oksalat eritmasi yordamida oq
cho’kma holida cho’ktirib aniqlanadi
Bepaskning miqdori undagi kalsiy asosida kompleksonometrik usul bo’yicha
aniqlanadi. Buning uchun avval ma’lum miqdordagi preparatni yuqori haroratda
chinni tigelchalarda kuydiriladi. So’ngra undan qolgan qoldiq (CaCO3) 0,1 mol/1
xlorid kislotada eritiladi va kalsiy nonini mureksid indikatori ishtirokida trilon B ning
0,05 mol/1 eritmasi bilan suyuqlik qizil-binafsha rangga o’tguniga qadar titrlanadi.
Men ushbu chiqargan bilimlarimdan albatta kelajakda keng foydalanishga,
ushbu preparatlarning yangi vakillarini o’rganishga harakat qilaman.
27

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1.Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “Farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
2. Ibodov A.Yu. Farmatsevtik kimyo. 11. T., Abu Ali ibn Sino,1996.
3. Государственная фармакопея, XI изд, Т. 2. М., Медицина,1990.
4. Государственная фармакопея, XI изд, Т. -1. М ., Медицина ,1987.
5 .The united states pharmacopoeia, 2003
6 .European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition. Strasbourg,
1997
7.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
8.O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
9.Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
10.Арзамасцев А.П., Печенников В.М., Радионова Г.М. и др. Анализ
лекарственнмх смесей. М., «Спутник», 2000 г.
11. Арзамасцев А.П., Яскина Д.С. Ультрофиолетовме и инфракраснме
спектри лекарствешшх вецеств, М., «Медицина», 1975.
12. Арзамасцев А.П. и др. Фармацевтическая химия. М., «Г еотар-Мед»,
2005.
13. Арзамацев А.П. и др. Анализ лекарственнмх смесей. М.,«Спутник»,
2000 r.
14. A . J . Xamroyev , A . G . Mahsumov . Umumiy kimyodan amaliy mashg ' u lotlar . —
Т., 2004, 152- bet
15. Narrow-leaved coneflower root , monograph 1821. Pharmeuropa 2002
Jan; 14.1 :135-6.
16. Pale coneflower root , monograph 1822. Pharmeuropa 2002
Jan; 14.1 :137-8.
28

Mundarija
I. Kirish ……………………………………………………………………….3
II. Adabiyotlar sharxi …………………………………………………………5
2.1 Para-aminosalitsil kislota preparatlari ning olinishi……………………..5
2.2 Para-aminosalitsil kislota preparatlari chinligini aniqlash…………..…6
2.3 Para-aminosalitsil kislota preparatlarining miqdoriy tahlil usullari…….8
2.4 Para-aminosalitsil kislota preparatlari ning tibbiyotda qo’llanishi………10
III. Tajriba qism………………………………………………………………….12
3.1 Natriy para - aminosalitsilatning XDF farmakopeyasi bo’yicha tahlili….12
3.2 Natriy para - aminosalitsilatning Rossiya farmakopeyasi bo’yicha tahlili
3.3 Bepaskning XDF farmakopeyasi bo’yicha miqdorini aniqlash…………15
3.4 Olingan natijalarni matematik statistika usuli bo’yicha qayta ishlash….16
Xulosa…………………………………………………………………………….24
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati…………………………………………..25
29

Para-aminosalitsil kislota preparatlari tahlili

Sotib olish