• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 176.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 14 Июнь 2025
Расширение doc
Категория Психология

Продавец

Lola Mamurova

Дата регистрации 25 Сентябрь 2024

16 Продаж

Psixologik maslahatning maxsus muammolari

ushbu yechim mijoz amalga oshirishi uchun tushunarli va mumkin bo‘ladigan qilib amalga oshiriladi. Psixolog-maslahatchining mijoz bilan uchrashuvi ko‘pincha bir-ikki uchrashuv bilan cheklanmaydi. Ko‘pchilik hollarda mijoz bilan uch marta va undan ko‘p uchrashib ancha uzoq muddat davomida maslahat berib borish talab e t i l a d i . Bunday uzoq muddatli maslahatlarning zarurligi quyidagi odatiy hollarda yuzaga keladi: - Mijozning muammosi shunday murakkab bo‘ladi-ki, bir-ikki soat davomida uni tushunib olish deyarli mumkin emas. Mijozning bir emas, baiki bir necha muammolari mavjud, ularning har birini hal etish alohida maslahatni talab etadi; - Taklif etilayotgan muammoning yechimi mijoz tomonidan darhol va to‘la mustaqil amalga oshirilishi mumkin emas va maslahatchi tomonidan qo‘shimcha yordam ko‘rsatishni talab etadi. - Mijozning individual xususiyatlari sababli psixolog-maslahatchi uning muammosini darhol va qo‘shimcha yordamsiz hal eta olishiga to‘la ishonmaydi. Agarda mijoz o‘ziga yetarlicha ishonmasa, o‘z hayajonlari va xulqini boshqara olmasa, agarda uning intellektual rivojlanish darajasi qiyin vaziyatlarda oqilona, to‘g‘ri yechimni mustaqil qabul qilish uchun yetarli bo‘lmaganda bunday hollar uchrab turadi. Turli odamlar psixologik maslahatga muhtoj bo‘lganligi va turli masalalarda ular yordam so‘rab murojaat etganliklari sababli psixologik maslahatni mijozlar individual xususiyatlariga va muammolariga qarab turlarga ajratish mumkin. Birinchi navbatda intim-shaxsiy deb ataluvchi psixologik maslahatni ajratib ko‘rsatamiz, ko‘pchilik odamlarda ko‘pincha mana shunday maslahatga talab yuzaga keladi. Ushbu turga shaxs sifatida odamga chuqur ta'sir ko‘rsatadigan, unda kuchli hayajonlar uyg‘otadigan, atrofdagi odamlardan yashiriladigan masalalar bo‘yicha maslahatlarni kiritish mumkin. Bular odam nima bo‘lsa ham ularni yo‘qotishni xohlaydigan psixologik yoki xulqi muammolari, shaxslararo munosabatlar bilan bog‘liq muammolar, turli qo‘rqinchlar, muvaffaqiyatsizliklar, shifokor aralashuvini talab etmaydigan psixogen kasalliklar va boshqalar. 31 davomi deb bilishadi. Avstriyalik olim Konrad Lorenz o‘z monografiyasida tajovuz yovuzlik emas, balki turning omon qolishiga hissa qo‘shadigan tabiiy instinkt ekanligini va uni o‘z-o‘zini yo‘q qilishga qaratilgan emasligini ta'kidladi. Agressiya tadqiqotchisi A. Bass uni “reaksiya sifatida, jismoniy harakat yoki bir shaxs tomonidan boshqa shaxsning erkinligini yoki irsiy tayyorgarligini pasaytiradigan, buning natijasida organizmning bunday xatti-harakati tahdidi sifatida belgilaydi. boshqa odam og‘riqli ogohlantirishlarni oladi." Agressivlik - bu tajovuzkor xatti-harakatlarga tayyorlikda namoyon bo‘ladigan shaxsning xususiyati. Bundan tashqari, tajovuzga ma'lum bir moyillik ham ongli, ham ongsiz bo‘lishi mumkin. Psixologlar tajovuzkor xatti-harakatlarning bir necha turlarini ajratib ko‘rsatishadi: 1. Bilvosita. 2. Negativizm. 3.Nafrat, hasad, nafrat. 4.Shubha. 5.Aybdorlik. 6.Og‘zaki tajovuz. 7.Tirnash xususiyati. Ko‘rib turganingizdek, tajovuzning turli xil yuzlari bor, u boshqa odamlarga, tashqi muhitga va o‘ziga qaratilishi mumkin. Demak, tajovuz, bir tomondan, tajovuzkorlikning oqibati bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ijtimoiy o‘rganish jarayonida yuzaga keladi. Hayot uchun kerak Bugungi kunda tajovuzkor bo‘lish moda. Agressiya - bu shaxsni tashqi dunyo ta'siridan psixologik himoya qilishning o‘ziga xos mexanizmi deb ishoniladi. Passiv, qaram bo‘lmaslik, o‘z manfaatlarini va maqsadlarini himoya qila olmaslik uchun siz tajovuzkor bo‘lishingiz kerak. Qum qutisidagi onasi kichkintoyi boshqa chaqaloqdan chelak olganidan xursand: Yaxshi, u o‘z maqsadlariga qanday erishishni biladi! O‘zingizni xafa qilishiga yo‘l qo‘ymang. Boshqasi bolalar bog‘chasiga borishda o‘rgatadi: Agar kimdir sizni itarib yuborsa, siz taslim bo‘lasiz. O‘smirlik davrida, ya'ni bolalikdan kattalikka o‘tish davrida, ota-onaning muvaffaqiyatsizligi eng aniq bo‘ladi. O‘smirlar Uretra 19 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Insonlarga psixologik yordam ko‘rsatish ildizi uzoq tarixga borib taqaladi. Bu yumushlarni qadimda aynan psixologlar bo‘lmasa-da, kohinlar, diniy arboblar, faylasuflar bajargan. Diniy ullamolar odamlarga ruhiy jihatdan ko‘mak berishda maxsus psixologik metodlardan foydalanmagan bo‘lsa-da, uning elementlarini o‘z faoliyatlarida aks ettirishgan. Ya’ni insonlarni qiynayotgan muammolarini eshitganlar, taskin berganlar. Psixologik xizmatning aynan mutaxassislar, xususan, psixologlar tomonidan amalga oshirilishni boshlanish XIX asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Xususan, psixologik xizmat АQShda 1800-yillardan boshlab rivojlana boshladi. АQShning birinchi amaliyotchi psixologlari o z-o zini tarbiyalash muammosiniʼ ʼ o rgangan eksperimental psixologlar edilar. Bugungi kunga kelib, psixologik ʼ xizmatni 3 nuqtai nazardan qarab chiqish mumkin: - ilmiy nuqtai nazardan; - tashviqot nuqtai nazardan; - amaliy nuqtai nazardan. Faqat mana shu nuqtai nazarlarning birligigina psixologik xizmat predmetini tashkil etadi. Ilmiy nuqtai nazar psixologik xizmatning metodologik muammolarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Bu yo nalish ijrochilarining asosiy funksiyasi ʼ psixologik xizmat ishida psixodiagnostik, psixokorrektsion va rivojlantiruvchi metodlarni ishlab chiqish va nazariy asoslashga bag ishlangan ilmiy ʼ tadqiqotlarni o tkazishdan iborat. ʼ Kurs ishining maqsadi : Kurs ishi shaxsning har tomonlama shakllanishi, rivojlanishi, samarali ijtimoiylashuvi va moslashuvi, rivojlanishining barcha yosh davrlarida psixologik salomatligini muxofaza qilish uchun psixologik- pedagogik shart-sharoit yaratishdan iborat. Kurs ishining vazifalari: 2 Yaqin kishinisini yo‘qotgan odamning depressiya holatiga tushib qolganligi sababi ochiq oydin ko‘rinib turgan muammoga misol bo‘lsa, kichik maktab yoshidagi bolaning o‘z-ozidan tinmay yig‘lab injiqlik qilishi noaniq sababli psixologik muammoga misol bo‘lishi mumkin. Psixologik muammoning asl sababini to‘g‘ri aniqlash uning yechish uchun qo‘yilgan birinchi qadam bo‘ladi. Bu esa psixolog konsultantda yetarli malaka talab etadi. Psixologik muammolarni hal qilishda bugungi kunda konsultativ psixologiya amaliyotida turli maktab yondashuvlardan foydalaniladi. Ularga misol qilib, psixoanaliz, geshtalt, kognitiv yondashuv kabilarni kiritish mumkin. Psixologik maslahat jarayonida shaxsni qiynayotgan muammolarga yechimtopishda foydalaniladigan metod hamda yondashuvlar psixologik muammo xarakteri hamda psixolog mahoratiga bog‘liq. 6 Sababi ochiq oydin muammolar Sababi yashirin muammolarSababi chuqur yashirin muammolar MUNDARIJA: KIRISH…………………………………………………………………………….3 I BOB. PSIXOLOGIK MUAMMOLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA 1.1.Psixologik muammo tasnifi............................................................................5 1.2. Psixologik konsultasiyaning maxsus muammolari..........................................9 II BOB. PSIXOLOGIK MASLAHAT ISHLARINI TASHKIL ETISH 2.1.Psixologik maslahat ishini tashkil etishi...................................................23 2.2. Psixolog-maslahatchining boshqa mutaxassis maslahatchilar bilan o‘zaro aloqasi...............................................................................................................27 XULOSA……………………………………………………………………........31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..34 1 Psixologik maslahat deb muhtoj bo‘lganlarga maslahat va tavsiyalar sifatida mutaxassis psixolog tomonidan bevosita beriladigan psixologik yordam ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan amaliy psixologiyaning alohida sohasiga aytiladi. Ular psixolog tomonidan mijoz hayotida duch kelgan muammoni dastlab o‘rganib chiqish va shaxsiy suhbat asosida beriladi. Ko‘pincha psixologik maslahat oldindan belgilangan soatda, buning uchun maxsus jihozlangan xonada, odatda begona odamlardan xoli va yakkama-yakka, yuzma-yuz o‘tkaziladi. Psixologik maslahat birsoatdan uch soatgacha davom etadigan psixologning mijoz bilan shaxsiy suhbati shaklida o‘tkaziladi. Mana shu suhbat davomida mijoz o‘z muammolari, o‘zi to‘g‘risida gapirib beradi. Psixolog o‘z navbatida muammoning mohiyatini tushunib yetish, bu muammoni o‘zi uchun ham, mijoz uchun ham oydinlashtirishga harakat qilib diqqat bilan tinglaydi, maslahatlar davomida mijozningshaxsibaholanadi, uning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olib mijozga uning muammosini qanday qilib amaliy hal etish bo‘yicha ilmiy, asosli tavsiyalar beriladi. Psixolog-maslahatchi tomonidan mijozga beriladigan maslahat va takliflar ko‘p hollarda mijoz psixolog-maslahatchi yordamisiz o‘z muammosini o‘zi to‘la hal eta olishiga qaratilgan bo‘ladi. Psixologik maslahat — bu inson hayotida yuzaga keladigan barcha psixologik muammolarni hal eta olishiga, ishonchiga asoslangan odamlarga amaliy psixologik yordam ko‘rsatish uchun yuzaga kelgan amaliyotdir. Lekin mijoz har doim ham uning muammosi mohiyati nimadan iborat ekanligini va o‘zining kuchi va imkoniyatlariga tayanib, uni qanday qilib hal etishni aniq bilmaydi va tushunmaydi. Professional tayyorlangan psixolog-maslahatchi mana shu bo‘yicha unga yordam ko‘rsatishi kerak. Psixologik maslahatning asosiy vazifasi mana shundan iborat. Maslahat berish davomida psixolog odatda qisqa vaqt ichida mijoz muammosini amaliy hal etish usulini topish va aniq ifoda etish uchun qaratilgan maxsus ish uslublari va unga ta'sir ko‘rsatish metodlarini qo‘llaydi. Shu bilan birga 30 Negativizm - bu odatda hokimiyat yoki etakchilikka qarshi qaratilgan muxolif xatti-harakatlar. U passiv qarshilikdan o‘rnatilgan qonunlar va urf-odatlarga qarshi faol kurashga o‘sishi mumkin. Dushmanlik reaktsiyalarining shakllaridan quyidagilar qayd etiladi: Xafagarchilik - hasad va boshqalarga nafrat, achchiq tuyg‘u, haqiqiy yoki xayoliy azob-uqubatlar uchun butun dunyoga g‘azab. Shubha - boshqalarga zarar etkazish niyatida ekanligiga ishonish asosida odamlarga nisbatan ishonchsizlik va ehtiyotkorlik. O‘smirlar bilan deviant xatti- harakatlarning oldini olish bo‘yicha tuzatish ishlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Guruh shakllari dastlabki bosqichlarda ko‘rsatilmaydi. O‘smirlarning guruhda deyarli muqarrar salbiy birlashuvi haqida gapirmasa ham, o‘smir bilan individual ishlash samaraliroq bo‘ladi. Eng boshidan, parallel ravishda, oila bilan ishlashni boshlash kerak. Oilaviy munosabatlarni va ularning nomutanosiblik darajasini diagnostika qilgandan so‘ng, individual va guruhli psixo-tuzatish ishlari bajarilishi kerak. Ammo asosiy e'tibor o‘smir bilan individual ishlashga qaratilishi kerak. "O‘zini yaxshi tutish" kerakligi haqidagi umumiy suhbatlar mutlaqo samarasiz bo‘lib chiqadi. Tuzatish ishlarida o‘smirning xarakteri va qobiliyatlari xususiyatlaridan kelib chiqqan holda qiziqish doirasini shakllantirishga alohida o‘rin berilishi kerak. 6 O‘smirning bo‘sh vaqtini - "bo‘sh vaqt va bekorchilik vaqti" ni, ularni shaxsiyatni ijobiy shakllantiradigan mashg‘ulotlarga jalb qilish orqali minimallashtirishga harakat qilish kerak: o‘qish, o‘z-o‘zini tarbiyalash, musiqa chalish, sport. Bolalarni sport maktablariga olib boring, ularga uyda kundalik gimnastikani o‘rgating, slip gantel va ekspanderlar, temir og‘irliklar va boks qo‘lqoplari. Tinch kurashda bir-birlarini urishsin. Faqat statik elektr kabi tajovuzkorlikni oldini olish uchun. Axir, u og‘riqli oqimlar bilan portlash xususiyatiga ega. Psixologlar tajovuzkorlik va agressivlik tushunchalarini ajratadilar. Agressiya lotincha “hujum”, “dushmanlik” degan ma noni anglatadi.ʼ Agressiya ostida, birinchi navbatda, harakatlarni tushunish. Ba’zi psixoanalitiklar tajovuzni Freyd tomonidan tasvirlangan o‘lim instinkti, halokatga intilishning 6 Adizova T . M . Psixokorr е ksiya . − T .2005. 157- b 18 psixologik xususiyatdagi turli muammolar bo‘ladi. Bu muammolarni ular mustaqil hal eta olmaydilar. Gap, o‘zini bemor deb hisoblamaydigan va shifokorga yordam so‘rab murojaat qilishni xohlamaydigan lekin psixolog maslahatiga quloq tutadigan va uning tavsiyalariga amal qiladigan odamlar haqida bormoqda. Jamiyatda yashovchi ko‘pchilik odamlarda hayot sharoitlari ancha va uzoq vaqtga yomonlashganda, raqobatchilik keskin ko‘payganda va hayot keskinligi o‘sganda odatda bunday muammolar ommaviy paydo bo‘ladi. Bularning barchasi erkinlik cheklangan va jamiyatni yuqoridan boshqarish bilan totalitar jamiyatdan bozor iqtisodiyotiga va siyosiy erkinlikka asoslangan jamiyatga o‘tishda mavjud bo‘ladi. Ikkinchidan, alohida psixologik maslahatni yaratish ehtiyoji u yoki bu ijtimoiy birlikda (jamiyat, tashkilot) o‘zining psixologik maslahati mavjud bo‘lib, uning ishi samarasini oshirish zarur bo‘lgan sharoitlar yuzaga keladi. Bunga odatda mutaxassislar faoliyatining yagona tashkilot doirasida tashkil etish va vazifalarini taqsimlash hisobiga erishiladi. Vazifalarni taqsimlash o‘z navbatida ishida chuqur ixtisoslashishni ko‘zda tutadi, buning hisobiga yuksak kasb mahorati va ish sifatini oshirishga erishiladi. Amaliy psixologiyada bu psixolog-mutaxassislar orasida kamida uch faoliyat sohasi: psixodiagnostika, psixokorreksiya va psixologik maslahat bo‘yicha kasbiy vazifalarining taqsimlanishini ko‘zda tutadi. 8 Ixtisoslashtirishni yanada chuqurlashtirish ko‘rsatib o‘tilgan alohida faoliyat sohalari har biri ichida yanada tor vazifalarning ajralishini ko‘zda tutadi. Shu mazmunda intim-shaxsiy, oilaviy, psixologik-pedagogik va amaliy maslahat sohalarida alohida amaliy psixologlar doirasida ixtisoslashish juda to‘g‘ri bo‘ladi. 8 Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педgогика, 1991. – 232 с. 22 o‘tkazilishidan iborat. Barcha bunday holatlarda psixolog-maslahatchining vazifasi mijozga kerakli ко ' так yoki uning qonuniy huquqini himoya qilishda yordam ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi. Bu ish esa o‘z navbatida turli usullarda amalga oshirilishi mumkin. Birinchi usul mijozning roziligi bilan psixolog- maslahatchi mutaxassis psixologlar bilan gaplashadi va mijozga u bilan ishlash natijalari to‘g‘risida xabar berishdan iborat. 9) Ikkinchi usuli psixolog-maslahatchi mijozning ruxsati bilan birgalikda mijozga maslahat berish uchun boshqa bir mutaxassisni 10) taklif etishidan iborat. Mumkin bo‘lgan uchinchi usul ushbu masalani hal etish uchun mijozni kerakli mutaxassisga yuborish va mijoz psixologsiz mutaxassisdan maslahat olishidan iborat. 11) 2-holat. Psixolog-maslahatchi o‘z shaxsiy tajribasiga tayanib, mijozga malakali yordam ko‘rsata olishi uchun qo‘shimcha bilimlar va malakalarga muhtoj ekanligini anglab yetadi. Shundan keyin u kerakli sohada o‘zini kasbiy malakasini oshirishga qaratilgan harakatlarni amalga oshiradi. 12) Psixolog-maslahatchi uchun yangi hisoblangan kasb sohasida uning egallayotgan bilim va malakalarini psixolog ulardan mijozlar bilan ishlashda foydalanishidan oldin ushbu sohaning malakali mutaxassisi baholashi ma'qul hisoblanadi. Psixolog-maslahatchining faoliyati yangi sohada mumkin bo‘lgan xatolarini iloji boricha kamaytirish uchun, bu ishni albatta, amalga oshirish zarur. Amaliy maslahatchilik ishlari yangi sohasida malakasini oshirgandan keyin psixolog-maslahatchi uning kasbiy mahorati darajasini tasdiqlovchi rasmiy hujjat- sertifikat olishi eng yaxshi holat deb hisoblash mumkin. 13) 3-holat. Ushbu holatda psixolog-maslahatchi kasbi doirasidan chiqadigan, lekin shunga qaramay boshqa mutaxassislar bilan o‘zaro munosabatlar yordamida ularni yaxshi tushuna oladigan muammolarni psixolog-maslahatchi mustaqil hal etishiga zarurat yo‘q bo‘ladi. 11 Agarda psixolog-maslahatchi aralash kasblar komissiyalari ishlarida ancha ko‘p ishiashiga to‘g‘ri kelsa, unda ular bilan o‘zaro munosabatlar tajribasi to‘planib hamkasblari bilan bir-birini tushunishga 11 Kochyunas R. Psixologicheskoe konsultirovanie. Gruppovaya psixoterapiya - Moskva, 2002. 45-c 28 Ba’zan psixologik muammoni hal etish maslahatdan ijobiy natija olinmagandek yoki olingan natija mijoz kutgandek emasday tuyuladi. Psixologesa o‘zi tomonidan ish to‘g‘ri bajarilgan va kerakli natija yaqqol ko‘rinib turibdi, deb ishonishi mumkin. Bunda psixolog-maslahatchi oldida qo‘shimcha, mijozga muammo ancha qoniqarli hal etilganligini isbotlash vazifasi yuzaga keladi. Ba’zan, esa aksincha bo‘ladi, mijoz ish yaxshi bajarildi deb o‘ylaydi, psixolog-maslahatchi esa boshlangan ish hali oxiriga yetkazilmagan deb hisoblaydi. Ushbu holatda psixolog- maslahatchi bunga mijozni ishontirishga va muammo to‘la hal etilishi uchun qo‘lidan kelgan barcha ishlarni amalga oshirishga harakat qilishi talab etiladi. 32 -qo‘rquv va dahshat. Inson ma’lum bir vaziyatda nima uchun bunday harakat qilishini tushunmaydi, chunki u qachon tanaga salbiy ta’sir ko‘rsatganini eslay olmaydi. Va tanada salbiy ta'sir tajribasi saqlanib qoldi. Ushbu ko‘rinish doimiy qo‘rquv deb ataladi. Barcha bostirilgan his-tuyg‘ular kasallik orqali qaytishga harakat qiladi. Ko‘pgina jismoniy kasalliklar asabiy buzilish tufayli yuzaga keladi. Qo‘rquv yashaydigan joyda kasalliklarning simptomatik rasmi paydo bo‘la boshlaydi. Shunday qilib, tana odamga uning qo‘rquviga e’tibor berish uchun signal yuboradi. Psixologik davolash usullari qo‘rquvni rad etishga emas, balki uni qabul qilish va amalga oshirishga asoslangan. Qo‘rquv bir necha shaklda bo‘lishi mumkin. Qo‘rquvning astenik shakli U passiv-mudofaa reaktsiyasi orqali o‘zini namoyon qiladi, tana barcha kuchlarini parvoz yoki jangga safarbar qiladi. Stenik shakl. U o‘zini to‘liq stupor yoki tajovuzkorlikda namoyon qiladi, bu esa individual zavq bag‘ishlaydi. Bu ekstremalning harakatlarini tushuntiradi. Ijobiy his-tuyg‘ular salbiy tajribalarni bartaraf etishdan kelib chiqadi, bu esa o‘z navbatida eyforiya holatini keltirib chiqaradigan opiatlar ishlab chiqarishni faollashtiradi. 4 Biroq, qo‘rquv har doim ham odamga najot topishga yordam bermaydi. Bedavolik, titroq, oyoq-qo‘llarda titroq, konvulsiyalar, noto‘g‘ri xatti-harakatlarga olib keladigan maxsus vaziyatlarning fobiyalari boshqa tizimli kasalliklarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Xavotirli mijozlar konsultatsiyasi Xavotirlilik qo‘rquvdan farqli ravishda tasavvurdagi, noma’lum xavfga reaktsiyani o‘zida aks ettiradi. Xavotirlilik asosida shaxsning ichki nizosi yotadi. Xavotirlilikka vaqtda cho‘zilish, doimiy takrorlanish yoki uzluksiz bo‘lish xosdir. Fiziologik nuqtai nazardai xavotirlilik reaktiv holat hisoblanadi. U organizmni kurashga - chekinish yoki qarshilik ko‘rsatishga tayyorlovchi fiziologik o‘zgarishlarni chaqiradi. Xavotirlilik uchta darajada namoyon bo‘ladi: 4 Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 89-b 14 nevroendokrin, psixik va somatik. Psixologik himoyaning mijozlar foydalanishi mumkin bo‘lgan qator mexanizmlari mavjud, psixologiyada himoyaning bu mexanizmlari ixtiyorsiz darajada, avtomatik tarzda ishlaydi. Ulardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz: 1.Siqib chiqarish. Bu ixtiyorsiz, nomaqbul fikrlar, istaklar yoki tuyg‘ularni beixtiyor yo‘q qilish jarayoni. 2.Regressiya. Istakni qondirishga imkon beruvchi moslashuvning ancha erta darajasida anglanmagan ko‘ngilchanlikni amalga oshirish. Ko‘pchilik hissiy muammolari regressiv chiziqqa ega. 3.Proektsiya. Bu ongli darajada shaxs o‘zi qabul qilmaydigan fikrlar, tuyg‘u, motiv va istaklarni boshqa shaxs yoki ob’ekt sababli deb bilish mexanizmi. Proektsiyaning buzilishi holati gallyutsinatsiya va fantaziyani reallikdan farqlash qobiliyatini yo‘qotadigan alaxlashga olib keladi. 4. Introektsil. Bu inson yoki obektning ramziy internalizatsiyasi (o‘ziga kirish). Ishlash mexamizmi proektsiyaga qarama-qarshi. Introektsiya yordamida sevgi obekti va o‘z shaxsi o‘rtasidagi tafovut yo‘qotiladi. Ba’zida boshqa odamlarga nisbatan darg‘azablik yoki tajovuzkorlik o‘z-o‘zini tanqidga aylanadi. Bu ruhiy tushkunlik holati tez-tez uchraydi. 5.Ratsionalizatsiya. Bu aslida ham nomaqbul bo‘lgan fi krlar, tuyg‘ular, axloqni oqlovchi himoya mexanizmi. Ratsio nalizatsiya o‘z-o‘ziga hurmatni saqlab qolish, javobgarlik va aybdorlikdan qochishda yordamlashadi. Ratsionalizatsiya shunisi bilan xavfliki, unda o‘z-o‘zini aldashning kattagina ulushi mavjud. 5 6.Intellektualizatsiya. Bu xissiy kechinmalar va tuy g‘ularni bartaraf etish maqsadida intekllektual imkoniyatlardan bo‘rttirilgan foydalanishni ko‘zda tutuvchi himoya mexanizmi. Intellektualizatsiya tuyg‘ularni boshdan kechirishni ular tug‘risida fikrlashga almashtiradi 7.Kompensatsiya. Bu real va tasavvurdagi kamchiliklarni yengishga ixtiyorsiz urinishdir. 5 Джордж Р., Кристиани Т. Консультирование: теория и практика. М.: Эксмо, 2002, с. 43-48, 53-54 c 15 I BOB. PSIXOLOGIK MUAMMOLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA 1.1.Psixologik muammo tasnifi Psixologik muammoni yaxshiroq anglash uchun, avvalo, muammo nima degan savolga javob berish lozim. Muammo – muayyan yechim talab qiladigan chigallik. Muammo grekcha “problema” so‘zidan olingan bo‘lib, (zadacha) vazifa dedgan ma’noni anglatib muammoli vaziyat orqali subyekt faoliyatida o‘zgarishlarga olib kelgan natijalardan biri bo‘lib, mavjud tajribalar orqali uni hal etish imkoniyati yo‘qligini anglatadi. Psixologik muammo ichki muammolar bo‘lib, ular ro‘y-rost ratsional asosga ega bo‘lmaydi. Bugungi kunda psixologik muammoni xarakterlovchi 3ta belgi hisobga olinadi: 1. Normal hayot faoliyatidagi qiyinchiliklarning jiddiy manbai yoki noadekvat xulq-atvor sababli muammoning mavjud bo‘lishi; 2. Muammoning mohiyatini tashkil etuvchi jarayon mo‘ljallanmagan yoki ratsional asosga ega emas. 3. Muammoning manbai tashqi shart-sharoitlarga emas, balki insonni ichki olamidagi qarama-qarshiliklardir. Yuqoridagi diagrammada psixologik muammoning asosiy xususiyatlari aks etgan. Bugungi kunda psixologik muammolarning bir qator turlari sanalib o‘tiladi. Albatta, ushbu muammolar birinchi navbatda insonning ruhiy holati bilan bog‘liq 4Psixologik muammo Insonning ichki olami bilan bog’liq Ratsional asosga ega emas fobiyaga chalinganlar ommaviy joylar, transportlarda bo‘lish, yolg‘iz sayohat kabilardan vahimaga tushadilar. Odam fobiyani boshidan kechirayotgan chog‘ida uning organizmida fiziologik o‘zgarishlar ham kuzatiladi. Ularga quyidagilarni kiritish mumkin: -Yurakning tez urishi (taxikardiya); - Bosh aylanishi; - Tremor (qaltirash); - Terlab ketish; - Qorin yo boshda og‘irlik his qilish; - Og‘iz va tomoqning qurib ketishi; - Bosh og‘rig‘i. Shunday vaziyatlar bo‘ladiki, inson fobiyasi uning normal hayot kechirishiga halaqit berishi mumkin. Shunday vaziyatlarda patsient psixokonsultatsiyaga ehtiyoj sezadi. Psixokonsultatsiyada fobiyali mijozlar bilan ishlashda “Tizimli desenzibilizatsiya” metodi keng qo‘llanadi. Masalan, kimningdir biror hayvonga nisbatan fobiyasi bor. Avval unga o‘sha hayvonning suratlari va videolarini ko‘rishga o‘rgatiladi. Keyin uzoqdan turib tomosha qilish malakasi shakllantiriladi. Asta-sekinlik bilan shu hayvonga yaqinlashish va undan qo‘rqmaslik malakasi hosil qilinadi. Boshqa turdagi fobiyalarda ham aynan shu uslubdan foydalaniladi. Masalan, omma oldida gapirishdan qo‘rqadigan odamga, avval oyna oldida keyin yaqin insonlari qarshisida ma’ruza qilish malakasi shakllantiriladi. Sekin-astalik bilan tinglanadigan auditoriya kengaytirib boriladi. Shu tariqa bosqichma-bosqich ravishda sotsiofobiyadan xalos etiladi. Bizda ong ba’zan umuman ko‘rishni yoki tan olishni istamaydigan juda ko‘p his-tuyg‘ularga ega. Psixoterapevtlar buni repressiya deb atashadi. Ong unga noqulaylik keltiradigan hamma narsani siqib chiqarishga harakat qiladi: -yomon xotiralar; -tajribalar; -salbiy his-tuyg‘ular; 13 Kormier (1998-yil) muvaffaqiyatli konsultantda quyidagi shaxsiy sifatlar borligni bildiradi. 1. Intelektual (aqliy kompetentlik) ya’ni o‘rganishga bo‘lgan xohish va o‘z ustida ishlash layoqati 2. G‘ayratlilik 3. Moslashuvchanlik (konsultatsiya jarayonida patsientning to‘satdan berilgan savollariga javob bera olish layoqati) 4. Jonbozlik ko‘rsata olish layoqati ya’ni konsultantning patsient qaror qabul turtki bo‘la olishi kerakli yordam va o‘ziga bo‘lgan ishonchni bera olishi 5. Irodalilik 6. O‘ziga bo‘lgan ishonch. Psixolog konsultant shaxsiga qo‘yiladigan talablar turli olimlar tomonidan turlicha talqin qilingan bo‘lsa-da, barchasini birlashtiradigan umumiylikni guvohi bo‘lishimiz mumkin. Bu sifatlar qatoriga malakaviy kompetentlik, o‘ziga bo‘lgan ishonch, irodalalilikni kiritish mumkin. O‘z ishini yaxshi olib boruvchi psixolog konsultant esa psixologik maslahat jarayonining muvaffaqiyati garovidir. 1.2. Psixologik konsultasiyaning maxsus muammolari Psixologik maslahat murakkab jarayon bo‘lib, psixologdan o‘ziga yarashat tajriba, malaka hamda ko‘nikmalar talab etadi. Psixolog amaliy faoliyati jarayonida turli tipdagi mijozlar bilan ishlashiga to‘g‘ri keladi. Psixologik maslahatni samarali tashkil etishda psixolog mijoz tiplari hamda ularning o‘ziga xos psixologik xususiyatlarini bilgan holda ish olib borishi ayni muddaodir. Quyida turli tipdagi mijozlar hamda ularning o‘ziga xos xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Yig‘loqi mijoz bilan konsultatsiya o‘tkazish texnikalari Konsultant- psixolog faoliyatida turli toifadagi mijozlar bilan konsultatsiya olib borishiga to‘g‘ri keladi. Konsultatsiyaning muvaffaqiyatli kechishida psixoolog patsientning psixologik holatini hisobga olishi hamda shunga 8 psixologik maslahatlarning ayrim turiarini chuqurlashtirib, mutaxassislar tomonidan o‘rganilishini ta'minlashdir. Psixolog maslahatlari qanchalik ko‘p bo‘lsa, taqsimot shunchalik aniq bo‘lmog‘i zarur. Bunday tavsiya shunisi bilan afzalki, mutaxassislikning biror tor sohasi bilan shug‘ullanadigan psixolog umumiy maslahat beruvchi psixologga nisbatan yuqori darajada kasbiy mutaxassislik mahoratiga erishadi. Biroq maslahatxonada faqat ikki psixolog-maslahatchi xizmat qilsa, ular o‘rtasida majburiyatlarni taqsimlash va ularni ixtisoslashtirish shart emas, bu agar psixolog ish joyida bo‘lmay qolsa, mijozlar bilan ishlashda qiyinchilik tug‘diradi. Bunday holda ishning asosiy qismini ikki psixolog uchun ham umumiy qilib, qolgan qismini ixtisoslashtirish zarur. Umumiy ish sifatida tezkor chora ko‘rilishi zarur bo‘lgan hodisalar, psixologlar amaliyotida ko‘p uchraydigan holatlar uchun maslahatlar ko‘zda tutiladi. Ixtisoslashganlariga nisbatan kamdan kam uchraydigan, tezkor qaror qabul qilishni talab etmaydigan hodisalar uchun maslahatlar kiritiladi. Bundan tashqari, psixologlar o‘z xizmatlarini ado etishda o‘zaro bir-birlarining o‘rinlarini bosa oladigan, o‘z mijozlarini qabul qilishning iloji bo‘lmagan holda boshqasi lining o‘rniga ishlay olishi nazarda tutilmog‘i lozim. Bunday majburiyat taqsimoti psixologik maslahatxona yordamchi xodimlariga ham taalluqlidir. Ular o‘rtasida ham psixologik jihatdan o‘zaro kelishish va psixolog-maslahatchilar ish sharoitlariga moslashish uyushgan holda amalga oshirilishi zarur. 2.2. Psixolog-maslahatchining boshqa mutaxassis maslahatchilar bilan o‘zaro aloqasi Psixologik maslahat xizmati amaliyotida ko‘pincha psixolog-maslahatchining boshqa mutaxassislar - psixolog, shifokor, huquqshunos pedagoglar psixologik maslahat xizmatida ishlovchi boshqa insonlar bilan axborot almashinuv, kasbiy muloqot zaruriyati tufayli o‘zaro aloqada bo‘ladilar. Bunday muloqot zaruriyatini ta'minlovchi turli hayotiy vaziyatlarni quyidagicha ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) Psixolog-maslahatchining mijoz bilan ishlash davrida shunday muammolar uchraydiki, ularni hal etish zarur bo‘lsa-da, mustaqil hal eta oimaydi. 26 Psixologik maslahatda ishlovchi yordamchi xodimlar ham psixologik maslahat to‘g‘risida va psixolog-maslahatchi ishi to‘g‘risida umumiy bo‘lsa ham tasawurga ega bo‘lsalar yaxshi bo‘ladi. Psixologik maslahat ish tartibi. Mijozning vaqti, qiziqishlari va ehtiyojlariga mos keladigan psixologik maslahat ish tartibi mijozlar uchun qulay hisoblanadi. Mijozlar esa ko‘pincha ularning ishlari boshlanishidan oldin yoki ish yakunlanishi bilan hamda ular yashaydigan va ishlaydigan joyda psixologik maslahat olishni hohlaydilar, ko‘pchilik odamlar soat 9-10 dan to 17 - 18 gacha ishlashlari sababli soat 8 — 9 dan 18 — 20 gacha vaqt oralig‘ida bo‘lgan ish tartibi psixologik maslahat o‘tkazish uchun eng qulay hisoblanadi. Shu bilan birga ertalab to‘la psixologik maslahatni o‘tkazish uchun nisbatan kam vaqt bo‘ladi, shuning uchun ertalablari bir - ikki soat yetarli bo‘lgan maslahatning kichik bir tsiklini rejalashtirish kerak. Psixologik maslahat har kuni ertalab va kechqurun yoki bo‘lmasa bir kun ertalab, bir kun esa kechqurun almashib ishlasa yaxshi bo‘ladi, bunda dam olish kunlaridan bin ham kiritilsa foydali bo‘ladi, chunki ko‘pchilik mijozlar shanba kunlari o‘zlarining asosiy ishlaridan ozod bo‘ladilar. Psixologik maslahat kun tartibidan mijozlar uchun o‘tkaziladiganini, xodimlar uchun mo‘ljallangan ishlardan farqlash (birinchisini shartli ravishda tashqi, keyingisini ichki deb ataymiz) lozim. Psixologik maslahatning muvafTaqiyati mutaxassisning shaxsiy imkoniyatlari hamda mehnat sharoitiga, shuningdek yordamchi shaxslarga bog‘Iiq. Psixolog-maslahatchi maslahat o‘tkazish, ya'ni mijoz bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri ishlashidan tashqari, faoliyatining boshqa turlari bilan ham shug‘ullanadi. Bu ishlar uning psixologik - maslahat muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Bu ishlar, xususan, psixodiagnostika, uning natijalarini qayta ishlab chiqish hamda sharhlash, kasbiy va boshqa masalalarda hamkasblar bilan muhokama yuritish ish bilan bog‘Iiq muammolar, mijoz bilan maslahat davrida olgan axborotlarni tahlil etish, hujjatlar ustida ishlash, psixologik maslahatni me'yoriy va samarali o‘tishini ta'minlovchi barcha shu kabi ishlardan iborat. Agar yuqoridagi barcha ma'lumotlarni e'tiborga olib, psixologik maslahat o‘tkazish 24 qanday farqi bor kabi savollarga javob berish kerak bo‘ladi. Qo‘rquv insonga xos his bo‘lib, organizm yashashi, tirik qolishi hamda o‘zini himoya qilishi uchun bu his juda zarur. Fobiya - bu boshqarib bo‘lmaydigan qo‘rquv bo‘lib, uning o‘ziga xos xususiyati insonning hech qanday xavf tug‘dirmaydigan narsa- hodisalardan qo‘rqishi bilan xarakterlidir. Fobiyada kishi qo‘qrqishi mumkin bo‘lgan obyekt yoki narsalar oldida emasligini, ayni damda hech qaynday xavf tug‘dirmasligini bilsa-da u haqida o‘y yuzaga kelishi bilan ratsional asosga ega bo‘lmagan qo‘rquv yuzaga keladi. Lekin psixologlar fobiyani tadqiq qilganda, uning kelib chiqishiga biror voqea yoki vaziyatlar asos bo‘lishini ta’kidlashgan. Masalan, onasi hayotdan ko‘z yumayotganda, og‘zidan ko‘p miqdorda qon kelganini ko‘rgan farzandda qondan qo‘rqish fobiyasi (gematofobiya) paydo bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Bugungi kunga kelib, fobiyalarning 350 dan ortiq turi mavjud bo‘lib, ularni umumiy ravishda 3 katta guruhga ajratish mumkin: 1. Maxsus fobiyalar. Ular aniq bir predmet yoki hodisa bilan chegaralangan bo‘ladi. Hayvonlar va hasharotlarning ma'lum bir turidan, balandlikdan, qorong‘ulikdan, momaqaldiroqdan, samalyotda parvoz qilishdan, qondan qo‘rqish kabi fobiyalar kiradi. 2. Sotsiofobiya. Bunda odam kishilar bilan muloqotni talab qiluvchi vaziyatlardan qo‘rqadi. Ya’ni shaxs fobiyasi jamiyat bilan bog‘liq bo‘ladi. Omma oldida nutq so‘zlash, telefonda notanish odam bilan suhbatlashish, bazmlarda qatnashish, xorijiy tildagi so‘zlarni xato talaffuz qilishdan qo‘rqish kabilar vahima uyg‘otishi mumkin. Sotsial fobiyaning asosida kamsitilishdan qo‘rqish va uyatli vaziyat sodir bo‘lishidan qochish qo‘rqish yotadi. Sotsiofobiya shaxslararo munosabatlar o‘rnatish, ishlash va o‘qish jarayonida kuchli to‘siq bo‘lishi mumkin. shuning uchun ham sotsiofobiyasi mavjud odam psixologga murojaat etib, o‘zidagi qo‘rquvni yengib o‘tishi foydadan holi bo‘lmaydi. 3. Agarofobiya. Bunda odamlar uyidan chiqishdan qo‘rqadilar. Ya’ni o‘z uyidan boshqa hamma joyda o‘zini xavfsiz his qila olmaydilar. Ushbu 12 e'tibor bersa, qilgan ishi uchun uni maqtamasa, u o‘zini sevmasligini his qiladi va hammadan xafa bo‘ladi - birinchi navbatda qizlardan, keyin esa. ayollar. U sinfdoshlarini eshakka tepadi, ularni iflos la'natlar deb ataydi, o‘qituvchini so‘kishi mumkin. Teri bolasi har kimni tirsaklari bilan agressiv tarzda itaradi, u shuhratparast, har qanday vaziyatdan tezda chiqish yo‘llarini topadi. U o‘zi xohlagan narsaga erisha olmaganida, masalan, yuqori baho (buning uchun unga velosiped va'da qilingan) tajovuzkorlik qiladi, uning ambitsiyali rejalari buzilganda. U o‘qituvchi bilan bahslashishga harakat qiladi, o‘z huquqlarini "silkitadi", qanchalik tez buziladi, xuddi o‘zi qilgan ishlarini tezda unutadi. Skinnerlar teng shart-sharoitlarni talab qiladilar, ongsiz ravishda hammadan o‘zib ketishlarini his qilishadi, ular yutqazishni yoqtirmaydilar va ularning printsipi: "G‘alaba qozonish uchun hamma narsa yaxshi". Shuni ta'kidlash kerakki, terining noto‘g‘ri rivojlanishi bilan o‘smirning salbiy tomonlari - bu o‘z-o‘zini intizomning etishmasligi, o‘zini nazorat qila olmaslik va cheklay olmaslik (masalan, u o‘z vaqtida maktabga kelishni tashkil qila olmaydi). II BOB. PSIXOLOGIK MASLAHAT ISHLARINI TASHKIL ETISH 2.1.Psixologik maslahat ishini tashkil etishi Psixologik maslahat ishlarini tashkil qilish zaruriyati quyidagi sharoitlarda yuzaga keladi. Birinchidan, u yoki bu tashkilotda ishlovchi ko‘pchilik odamlarda 21 o‘smiri o‘z suruviga nisbatan adolatsizlik, erkin, cheklanmagan shaxsga tajovuz qilish, unga unvonda emas - yuqoridan pastgacha murojaat qilishda (masalan, maqtov) g‘azab ko‘rinishida tajovuzni ko‘rsatadi. Uning g‘azabi yorqin namoyon bo‘ladi, u chegara va chegara bilmaydi. Uretral vektor yarim o‘lchov bilan kifoyalanmaydi. Bu erda g‘azab - shunday g‘azab, sevgi - shunday sevgi. Maktabda uretrali o‘smirni darhol ko‘rish mumkin, u o‘zgacha tabassum bilan tabassum qiladi, o‘ziga ishongan yurish bilan yuradi, ko‘pincha ko‘ylagi tugmachalarini yechib tashlaydi, ular beixtiyor unga qarashadi. O‘qituvchilar uni norasmiy rahbar deb atashadi, uning xatti-harakatini baholash uchun shaxsiy kundalikni boshlaydilar, u uni kiyadi, xotirjamlik bilan ikkiliklarni qabul qiladi va o‘qituvchilarga shunday havo bilan qaraydiki, kattalar bu jasurning oldida mutlaqo ojiz bo‘lib qoladilar. Uretral bolaning kaliti uning regenti bo‘lish, unga yordam, yordam, maslahat so‘rab murojaat qilish, o‘z vakolatingizni unga topshirishdir. 7 Hech qanday holatda siz adyolni o‘zingizga tortish, unga bosim o‘tkazish, so‘zsiz itoatkorlikni talab qilish bilan shug‘ullanmasligingiz kerak - siz baribir yutqazasiz. Sinf rahbari qilish eng yaxshisidir, u jamoani boshqaradi va shu bilan siz uning energiyasini ijobiy tomonga samarali yo‘naltirishingiz mumkin. Sinfda uretrali bola bo‘lsa, aslida bu baxt, siz unga sinf intizomini nazorat qilishni, bolalarni yuqori o‘quv yutuqlariga va jamoaning yaxshi birlashishiga ishonch bilan ishonib topshirishingiz mumkin. U tabiatan mehribon va uni dushmaningizdan ko‘ra sizning ittifoqdoshingizga aylantirish juda oson. U ta'sirchan, sodda, tushunadigan emas. Agar sinfda ikkita uretra etakchisi bo‘lsa, unda ular adovatda bo‘lishlari tabiiydir va nizo tajovuzkorlik bilan birga keladi. Hamma narsa hayot uchun emas, balki o‘lim uchun kurashadigan kurash bilan tugaydi. Kurtakdagi tajovuzning sababini oldini olish yaxshiroqdir - ularni turli sinflarga o‘tkazish, ularga turli hududlar va faoliyat sohalarini belgilash. Tug‘ma qobiliyatlari to‘g‘ri rivojlangan anal o‘spirin - itoatkor, itoatkor bola, kattalarning fikrini hurmat qiladi. Anal o‘smirning teskari tomoni og‘zaki tajovuzkorlik, qasoskorlik, qasoskorlik, xafagarchilik, sadizmdir. Bola uchun onasi katta ahamiyatga ega, agar u unga kam 7 Дубровинu.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482 c 20 17. Лебедева Л.Д. Практика Арт-терапии: подходы, диgностика, система занятий. – СПб.: Речь,2003. 47-c 18. Nishonova Z. Psixologik maslaxat. –Toshkent, 2010 y. 248-b. 19. Kochyunas R. Psixologicheskoe konsultirovanie. Gruppovaya psixoterapiya - Moskva, 2002. 45-c 20. Maxmudova D. Psixokorreksiya asoslari –Toshkent, 2011y. 128 - b 21. George R. L., Cristiani T. S. Counseling: Theory and Practice, 3rd Ed. Englewood Cliffs. N. J.: Prentice Hall, 1990.15-p INTERNET MANBALARI 1. www.ziyonet.uz 2. www.arxiv.uz 3. www.psychologies.ru 4. www.psyjournals.ru 34 8.Reaktiv shakllanish. Bu himoya mexanizmi anglash uchun nomaqbul istaklarni ortik darajada o‘ sib ketgan, qarama-qarshi tendentsiyalarga almashtiradi. 9.Inkor etish. Bu ongli darajada nomaqbul b o‘ lgan fikrlar, tuyg‘ular, istaklar, extiyojlarni inkor etish me xanizmi, ko‘pincha inkor etishdan inqirozli vaziyatlar (tuzatib bo‘lmas kasal, yaqin odamini yo‘qotish) vaqtida foydalaniladi. 10.K o‘ chirish. Bu hissiyotlarni bitta ob’ektdan ancha maqbul o‘rnini bosuvchi ga yo‘naltirish mexanizmi. Masalan, tajovuzkor tuyg‘ularni ish beruvchidan oila a’zolariga ko‘chirish, Mijozga ichidagilarini aytib olish va uz xavotirini ifodalashiga imkon berish juda muhim. Konsultant tushunish va chidamlilikni namoyish etishi zarur. Mijozning ichki azobini diqqat bilan tushunib yetishi, keyin esa profilaktik va korrektsion ishlarni rejalashtirishi lozim. Tajovuzkor va qasoskorlik kayfiyatidagi patsientlar psixologik konsultatsiyasi. O‘smirlarda tajovuzkor xatti-harakatlarning shakllanishi murakkab jarayon bo‘lib, unda ko‘plab omillar ishtirok etadi. Agressiv xatti-harakatlarga oila, tengdoshlar va ommaviy axborot vositalari ta'sir qiladi. Bolalar tajovuzkor xulq- atvorni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchaytirgichlar orqali ham, tajovuzkor harakatlarni kuzatish orqali ham o‘rganadilar, farzandlari o‘rtasidagi salbiy munosabatlarni to‘xtatishga urinishda, ota-onalar beixtiyor ular qutulmoqchi bo‘lgan xatti- harakatlarni rag‘batlantirishlari mumkin. O‘ta og‘ir jazolardan foydalanadigan va farzandlarining faoliyatini nazorat qilmaydigan ota-onalar farzandlarining tajovuzkor va isyonkor ekanligini ko‘rishlari mumkin. Ko‘pgina tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, tajovuzkor bolalar chiqadigan oilalar oila a'zolari o‘rtasidagi maxsus munosabatlar bilan ajralib turadi. Bunday tendentsiyalarni psixologlar "zo‘ravonlik sikli" deb ta'riflaydilar.Bolalar ota-onalari bir-birlari bilan "amaliyot qiladigan" munosabatlar turlarini takrorlashga moyildirlar. O‘smirlar aka-uka va opa-singillar bilan munosabatlarni tartibga solish usullarini tanlab, nizolarni hal qilish taktikasini ota-onalaridan ko‘chirib olishadi. Farzandlar ulg‘ayib, turmushga chiqqach, ular nizolarni hal qilishning takroriy usullaridan foydalanadilar va halqani yopib, o‘ziga xos tartib-intizom uslubini yaratib, ularni bolalariga 16 Psixologik maslahat o‘tkazish murakkab jarayon bo‘lib, psixolog konsultantga katta mas’uliyat yuklaydi. Shu bois ham konsultativ psixologiyada ko‘plab olimlar psixolog consultant shaxsiga qo‘yiladigan asosiy talablarni tadqiq ilishga intilishgan. Quyida ular orasida bir nechtasi ko‘rib chiqamiz. Foster va Guy konsultant shaxsiga qo‘yiladigan talablarni quyidagilarga ajratadi. a) Bilimga chanqoqlik, harakatchanlik Ushbu sifatlarga ega bo‘lgan odamlar boshqa insonlarga samimiy qiziqa oladi. b) eshita olish qobiliyati c) muloqatga kirishishda yengillik fikr almashishda qoniqish hissi his qildira olish d) empatiya va tushunish psixolog patsient o‘rniga hatto boshqa jinsdagi bo‘lsa ham o‘zini qo‘ya olishi e) introspeksiya har bir konsultant o‘zining ichki holatini his qila olishi f) fidoyilik kerakli vaqtda patsient boshqa insonni eshita olish hamda uning muammolarini hal qila olish g) emotsionallik h) iliq munosabat o‘rnata olishkonsultant uchun patsient bilan emotsional yaqinlik munosabatini o‘rnata olish muhimdir. i) Boshqarishidagi komfortlik konsultant boshqalarning mustaqilligini sqlagan holda konsultatsiya jarayonini boshqarib turishi muhim. j) Hazil-mutoyiba hissi. Hayotda sodir bo‘lgan ba’zi bir voqealarni kulgili tomonini ko‘rsata olish ham psixolog konsultantning malaka talablariga kiradi. 2 Bundan tashqari Pattersen va Velfel (1994-y) psixolog konsultant faoliyatining muvaffaqiyatli bo‘lishida unda quyidagi sifatlar: stressga chidamlilik, maqsadga inltiluvchanlik bo‘lishi lozimligini ta’kidlagan. 2 Schneider K. Therapist's personal maturity and therapeutic success' how strong is the link// the psychotherapy Patient. 1992. Vol. 8. N 3-4 p 7 uchun mutaxassis o‘rtacha qancha vaqt sarflashi mumkinligi (mijoz bilan shaxsan ishlash nazarda tutiladi), shuningdek psixologik maslahat bilan bog‘Iiq barcha ishlar, mijoz bilan ishlash vaqti hamda boshqa masalalarga sarflanadigan vaqt bir- biriga to‘g‘ri kelishi zarur. Shunday taxminiy nisbatni psixologik maslahat ishlarini rejalashtirishda e'tiborda tutish shart. Psixologik maslahatchining shaxsiy ish tartibini o‘rnatishda uning shaxsiy xususiyatlari, xususan unga odatiy bo‘lgan kun tartibi, ish va dam olish vaqtini ko‘zda tutish lozim. Ayrim insonlar uchun ertalab eng samarali ish vaqti bo‘lsa, boshqalar uchun kechki vaqt shunday ahamiyatli bo‘lishi mumkin. Ayrimlar ishni osongina boshlasalar, biroq tezda charchab qoladilar. Boshqalar juda sekin ish boshlasalar-da, uzoq vaqt ishni samarali o‘tkazishga qodir bo‘ladilar. Birinchi toifa insonlarga qisqa ish davridan so‘ng albatta hordiq zarur, ikkinchi toifadagilar uzoq vaqi ishlab, so‘ng dam olishlari mumkin. 10 Psixologik xizmat xodimlari o‘rtasida ish majburiyatlarining taqsimlanishi. Psixologik maslahat unda xizmat qiladigan mutaxassislarning soniga ko‘ra turlicha bo‘lishi mumkin. Nisbatan tor ma'nodagi muammo ustida xususiy amaliyot ishini yurituvchi kichik maslahat xizmatlari mavjud. Turli sohalar bo‘yicha ixtisoslashgan mutaxassis - psixologlarning ko‘pchiligi ish yurituvchi katta maslahat xizmatlari ham bor. Shunday bir holatni tasawur etish mumkin. Bir psixolog mutaxassisning o‘zi turli muammolar yuzasidan barcha ishlarni, hatto yordamchi xodimlarsiz bajaradi. Bu xususiy psixologik xizmat amaliyoti bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislardir. Shuningdek, katta bir muassasada o‘nlab yoki undan ham ortiq turli soha bo‘yicha ish yurituvchi psixologlar xizmatining yaxlit bir tashkiloti bo‘lishi ham mumkin. Eng ko‘p uchraydigani psixologik maslahatlarni to‘rttadan oltitagacha bo‘lgan psixolog-maslahatchilar bo‘lsa, qolganlari yordamchi xodimlar xizmat qiluvchi maslahat xonalardir. Majburiyatlami taqsimlash muammosi faqatgina maslahatxonalarda bir necha mutaxassis xizmat qilgan chog‘dagina yuzaga keladi. Bunday holatda majburiyatlami go‘yo tibbiy rnasalalardagi (masalan, kasalxona, poliklinika) kabi taqsimlash lozim, ya'ni 10 Nishonova Z. Psixologik maslaxat. –Toshkent, 2010 y. 248-b. 25 ancha tez erishiladi. Biroq muntazam bir- birlariga o‘rgatib, o‘zining kasbiy malakasi masalalari bo‘yicha bir- biriga komissiya a'zolari axborotlar berib borishlari hisobiga bu jarayonni tezlashtirish mumkin. Mana shu maqsadlarda komissiyaning har bir a'zosi mustaqil qaror qabul qilganida uni ish bo‘yicha hamkasblariga to‘la tushuntirib berishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. 14) 4-holat. Ushbu holatda psixolog-maslahatchi uchun yagona bir oqilona va to‘g‘ri yo‘l — mijozlarga ko‘pincha maslahat berishga to‘g‘ri keladigan sohada bilimlarga ega bo‘lish yo‘lidir. Birinchisi o‘zi uchun yangi bo‘lgan bilimlar va amaliyot sohasida qo‘shimcha, 15) kasbiy bilim olishga harakat qilib ko‘risbdan iborat. Bunday yo‘l to‘g‘ri bo‘ladi va oqibatda, kerakli sohada ancha yuqori darajada kasbiy malakasini oshirishni ta'minlashi mumkin. Lekin bu yo‘l juda uzoq izlanish va katta mehnat talab qiladi. Ikkinchi yo‘li o‘z malakasini oshirish uchun masalan, kerakli adabiyotlarni o‘qish, kerakli sohada kasb egalari guruhlarida ishlash, ularning faoliyatini kuzatish va ularga taqlid qilish orqali mustaqil harakat qilib turishi mumkin. 12 16) 5-holat. Bu yerda vaziyat psixolog-maslahatchi, maslahatchi rolida emas, balki boshqa mutaxassislar uchun psixologiya o‘qituvchisi rolida ishtirok etishiga to‘g‘ri keladi. Ba'zan psixologik maslahat amaiiyotida alohida mutaxassislar bilan emas, baiki kasb guruhlari va tashkilotlari bilan, masalan, tibbiyot, yuridik va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lish zaruriyati yuzaga keladi. Mutaxassislarning aloqalari, munosabathiri umumiy qoidalari bu yerda yuqorida, ko‘rsatib o‘tilgandek bo‘ladi. Lekin tashkilotlar darajasidagi o‘zaro aloqalar alohida mutaxassislar o‘rtasidagi munosabatlardan tashkiliy mazmunda ancha murakkabroq. Bu o‘zaro munosabatlar belgilab olingan, oldindan puxta ishlab chiqilgan reja bo‘yicha amalga oshirilsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. XULOSA 12 Кочюнас Р. Основы психологического консультирования. М.:Академический проект, 1999, с. 22-35, 125-141. c 29 muvofiq munosabatda bo‘lishi lozim. Quyida biz turli toifaga mansub mijozlarning o‘ziga xos xususiyatlari hamda ular bilan konsultatsiya jarayoni samarali bo‘lish uchun e’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan xususiyatlar haqida ma’lumotlar beramiz. a)yig‘loqi mijoz Ushbu toifadagi mijozlarga quyidagi xususiyatlar xos: -Ruhiy beqarorlik - Hayotiy muammolarni bartaraf etishga nisbatan ojizlik -Ruhiy zo‘riqishlarni yig‘lash bilan ifoda etishga moyillik -Muammolari sababining tub mohiyatini anglamay emotsiyalarga beriluvchanlik Tabiiyki, yig‘loq mijozlarda mavjud yuqorida sanab o‘tilgan kamchililar konsultantga ular bilan ishlashda bir qator qiyinchiliklarnin keltirib chiqaradi. 1. Ko‘z yosh konsultatsiya jarayonida muloqotni tashkil etishga halaqit berishi mumkin; 2. Mijoz emotsiyalari natijasida psixolog o‘zini aybdordek his qilib qolishi mumkin; 3. Ba’zan esa konsultatsiya oxiriga yetmay qolishi mumkin. Shu kabi holatlarni oldini olish uchun psixolog mijozga ortiqcha tasalli berib yubormasligi , shu bilan birga mijoz o‘ziga kelib olguncha kutib turishini aytishi lozim. bundan tashqari psixolog yig‘i asosan qanday holatda kuzatilayotganiga e’tibor qaratishi mijozga kerakli psixologik yordamni berishda qo‘l keladi. b) isterik shaxslar bilan konsultatsiya Isterik shaxslarga xos xususiyatlar insonda ilk bolalik davridan namoyon bo‘ladi. bunday xususiyatlarga quyidagilarni kiritish mumkin: -Psixolog ko‘z o‘ngida yoqimtoy, qiziqarli ko‘rinishga intilishga intiluvchanlik -Psixolog-konsultant sifatida qarama qarshi jins vakilini tanlashlik; -Psixolog ko‘z o‘ngida kuchsiz, qaram inson qiyofasida gavdalanishga urinish; 9 Psixologik maslahat ishlarini tashkil etish masalalariga uni doimiy o‘tkazadigan xonani tanlash ham kiradi. Agarda psixologik maslahat boshqa xonalardan alohida, boshqa ishlar bilan shug‘ullanadigan odamlardan uzoqda bo‘lsa yaxshi va qulay bo‘ladi. Biroq hozirgi sharoitlarda bunga erishish deyarli mumkin emas. Shunda boshqacha tamoyillarga amal qilish kerak bo‘ladi. Birinchi navbatda psixologik maslahat o‘tkazish mumkin bo‘lmagan joyda uni tashkil etishga iloji boricha yo‘l qo‘ymaslik. Masalan, psixologik maslahat ishlarini bir sharoitda olib borish va psixolog- maslahatchining mijoz bilan tinch ishlashiga halal beruvchi sharoitlar mavjud korxonalar yaqinida yoki ichida psixologik maslahatni o‘tkazish mumkin emas. Psixologik maslahatlarni savdo korxonalari yaqinida va ichida, transport yo‘llari yaqinida umuman, shovqin borjoylarda o‘tkazish umuman mumkin emas. Psixologik maslahatlar uchun kasalxonalar va klinikalar yaqinida, ularning binolarida esa umuman joylashtirib bo‘lmaydi, bunday qo‘shni bo‘lish mijozning xayolida u kasal odam degan fikr paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Psixologik maslahatni militsiya bo‘limlari, qonunbuzarlarni hibsda ushlash joylari, harbiy va boshqa shunga o‘xshash idoralar yaqinida o‘tkazish mumkin emas. Shahardan uzoqda psixologik maslahatxonasini joylashtirish mumkin emas, chunki bu mijozlar uchun qo‘shimcha qiyinchiliklar tug‘diradi, psixologik maslahat uchun tinch, yaqin joyni, masalan turar joy binosi yoki ta'lim, madaniyat muassasasi binosida xona topilsa juda yaxshi bo‘ladi. 9 Psixologik maslahat ishini tashkil qilishni yana bir umumiy masalasi - bu kadrlami to‘plash masalasidir. Psixologik maslahat ixtisosligi bo‘yicha amaliy psixologiya sohasida oliy psixologik ta'limga ega odamlar psixolog-maslahatchi sifatida ishlasalar juda o‘rinli bo‘ladi, biroq hozirgi kunda umumiy psixologik ta'lim har doim ham bunday ixtisoslikni ta'minlay olmaydi va psixolog- maslahatchi mustaqil ish boshlar ekan, bu sohada amaliyot davomida o‘rganishiga to‘g‘ri keladi. 9 Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов – н/Д.: Феникс.2002. 147-c 23 o‘tkazadilar. Shunga o‘xshash tendentsiyalar shaxsning o‘zida (spiral printsipi) kuzatiladi. Oilada bolani suiiste'mol qilish nafaqat uning tengdoshlariga nisbatan xulq-atvorining tajovuzkorligini oshiribgina qolmay, balki yetuk yoshda zo‘ravonlikka moyillikni rivojlanishiga yordam beradi, jismoniy tajovuzni turmush tarziga aylantiradi. shaxsning. Agressiv xulq-atvorning shakllanishiga oilaning ahillik darajasi, ota-ona va bola o‘rtasidagi yaqinlik, aka-uka va opa-singillar o‘rtasidagi munosabatlarning tabiati, oilani boshqarish uslubi ta'sir qiladi. Oilada kuchli kelishmovchilik bo‘lgan, ota-onasi uzoq va sovuq bo‘lgan bolalar tajovuzkor xatti-harakatlarga nisbatan ko‘proq moyil bo‘ladi. O‘smirlar tajovuz haqida ma'lumotni tengdoshlari bilan muloqotdan ham oladilar. Ular boshqa bolalarning (masalan, sinfdoshlarining) xatti-harakatlarini kuzatish orqali o‘zlarini tajovuzkor tutishni o‘rganadilar. Biroq, juda tajovuzkor bo‘lganlar sinfdagi ko‘pchilik tomonidan rad etilishi ehtimoli ko‘proq. Boshqa tomondan, bu tajovuzkor bolalar boshqa tajovuzkor tengdoshlari orasida do‘st topishlari mumkin. Shunday qilib, ota-onalar, o‘qituvchilar, psixologlar va butun jamiyat o‘smirlar bilan muloqot qilishda yuqoridagi barcha omillarni hisobga olishlari kerak, chunki tajovuzkor xatti-harakatlarni keyinchalik tuzatishdan ko‘ra, tajovuzning oldini olish osonroqdir. O‘smirlarda agressiv xulqiyatni tuzatish usuli. Turli manbalarda topilgan agressiv reaktsiyalar shakllari orasida quyidagilarni ta'kidlash kerak: Jismoniy tajovuz (hujum) boshqa shaxsga nisbatan jismoniy kuch ishlatishdir. Bilvosita tajovuz - boshqa odamga qarata aylanma yo‘l bilan qilingan harakatlar (g‘iybat, yomon hazillar), va hech kimga qaratilmagan g‘azab portlashlari (qichqirish, oyoqlarini mushtlash, stolga mushtlarini urish, eshiklarni taqillatish). Og‘zaki tajovuz - bu salbiy his-tuyg‘ularning shakli (qichqiriq, qichqiriq, janjal) va og‘zaki javoblar mazmuni (do‘q-po‘pisa, qarg‘ish, so‘kinish) orqali ifodalanishi. Achchiqlanishga moyillik - jahldorlik, qattiqqo‘llik, qo‘pollikning ozgina qo‘zg‘alishida namoyon bo‘lishga tayyorlik. 17 bo‘lgan muammolar hisoblanadi. Shu boisdan ham psixologik amaliyotda quyidagi psixologik muammolar bo‘yicha maslahat tashkil etiladi. Erkaklar va ayollar: -Xiyonat va rashk -Yaqin kishisiga emotsional tobe bo‘lib qolish -Sevgi uchburchagi -Tanlagan insonini yoqimsiz xulq-atvorga ega bo‘lishi -Shaxslararo munosabatlarning umumiy masalalari Psixologik travmalar va yo‘qotishlar -O‘lim -Ota-ona va bola muammolari -Jinsiy faoliyat bilan bog‘liqlar -O‘smir va o‘spirinlar muammosi -Shaxslilik muammolari -Qo‘rquv -Depressiya -Yo‘lg‘izlik (guruhdan ajralish, baxti ochilmaslik) -O‘z o‘rnini aniqlash -Yaqinlarining psixologik muammolari -Ta’lim jarayonidagi muammolar -Karera, marketing bilan bog‘liq muammolar -Profkonsultatsiya masalalari (Kasb tanlash bilan bog‘liq muammo) Shunga ko‘ra, psixologiyada muammolarning bir necha modellari mavjud. Ushbu modellardan biri N.I. Kazlov modelidir. Uning modeliga ko‘ra muammolar sababi 3ga ajratiladi. 1 1. Sababi ochiq oydin muammolar 2. Sababi yashirin muammolar 3. Sababi chuqur yashirin muammolar 1 Nishonova Z., Asomuddinova Sh. Psixologik maslahat. T.: O‘zb. Faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010. - 56b. 5 -Atrofdagi insonlarga yoqishni uddasidan chiqac olmagan taqdirda, bor kuchi bilan turli rollarning o‘ynashga qodirligi yoxud istalgan niqobni taqishga moyillik; -Psixolog bilan mumoloqatda ham erotik xarakterdagi gaplarni gapirishlik Umuman isterik shaxs bolishning ilk ildizlari ularni bolalikdagi tarbiyaning xatolariga borib taqaladi. Isterik shaxslar go‘dak paytida mehr, e’tibor yetishmasligi sabab diqqatni tortish uchun bor kuchlari bilan intilganlar. Ushbu intilish bolalikdagi harhasha, yig‘i, baqir-chaqirda o‘z aksini topgan. Ularga e’tibor qatilmagani sari bu harhashalar yana ham balandlashgan. Natijada isterik shaxsiga xos xususiyatlar shakllana borgan. Shunday ekan, psixolog isteriklar bilan samarali konsultatsiya olib borishi uchun uzoq vaqt talab etiladi. Kompulsiv mijozlar bilan konsultatsiya osonroq aytganda istalmagan fikrlar yoki harakatlardir. Bunday odamlar odatda eshikni qulflagani, chiroqni o‘chirgani haqida shubha qiladi, har doim nimanidir tekshirdi, yog‘ochni taqillatadi, irimlarga ishonadi, kanalizatsion lyuk qopg‘og‘ini bosishdan qo‘rqadi. Odamlarga yoki xo‘jalik buyumlariga teginishdan haddan ziyod qo‘rqish holatlari ko‘p uchrab turadi. Bunday fikrlar (obsessive) xavotir paydo qiladi, takrorlanaveradi va reallikday qabul qilinishni boshlaydi. Odamning hayoti qo‘rqinchi tushga aylanadi. Masalan, bir patsient tushlik vaqtigacha infeksiyanmaslik uchun 60marta qo‘lini yuvishi, lekin baribir qo‘rqib ovqatlanmasligi mumkin. Ushbu toifadagi mijozlar o‘zlari ixtiyor etmagan holda turli o‘y-fikrlarga bog‘lanib qolishadi. E’tibor qaratish lozim bo‘lgan jihati shuki, ular bu fikrlardan iroda kuchi sarflab mustaqil ravishda qutula olamydilar. Kompulsiv mijozlarni quyidagiga o‘xshash holatlar bezovta qiladi: 1. Nohush tuyg‘ularga berilib qolishi natijasida ortiqcha diskomfort kelib chiqadi. 2. Hech qanday amaliy ehtiyojlarga bog‘liq bo‘lmagan holdagi vaziyatlarga nisbatan bog‘lanib qolish yuzaga keladi; 10 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. Mirziyoev Sh.M. “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”. –Toshkent, “O‘zbekiston”, 2017. 2. Mirziyoev Sh.M. “Qonun ustivorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” –Toshkent. “O‘zbekiston” 2017 y. 3. Bugental J.F.T. The art of psychotherapist. N . Y .: Norton 1987. 12-p 4. Джордж Р., Кристиани Т. Консультирование: теория и практика. М.: Эксмо, 2002, с. 43-48, 53-54 c 5. Казлов Н.И. Психологос. Энциклопедия пратической психологии. М.: Изд.Эксмо, 2015. 46-c 6. Кочюнас Р. Основы психологического консультирования. М.:Академический проект, 1999, с. 22-35, 125-141. c 7. Nishonova Z., Asomuddinova Sh. Psixologik maslahat. T.: O‘zb. Faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2010. - 56b. 8. Роджерс К. Консультирование и психотерапия. Новейшие подходы в области практической работы. М.: ЭКСМО-пресс, 2000, с. 280-286 c 9. Schneider K. Therapist's personal maturity and therapeutic success' how strong is the link// the psychotherapy Patient. 1992. Vol. 8. N 3-4 p 10. Adizova T.M. Psixokorr е ksiya. − T.2005. 157-b 11. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 89-b 12. Дубровинu.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482 c 13. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педgогика, 1991. – 232 с. 14. Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.: Педgогика, 1998. 89-c 15. Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001. 96-c 16. Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов – н/Д.: Феникс.2002. 147-c 33 Bu masalan, tibbiy psixologik, sud-psixologik ekspertizalar o‘tkazishda psixolog aniq soha mutaxassislari bilan hamkorlikda muammo bo‘yicha muhokama yuritilib, hal etiladi. 2) Psixolog-maslahatchi o‘zi mustaqil hal eta oladigan muammolar ustida ishlaydi, biroq to‘g‘ri qaror qabul qilishi uchun boshqa soha bo‘yicha bilimlarga ehtiyoj sezadi. 3) Psixolog-maslahatchi boshqa soha mutaxassislari bilan ko‘p 4) sohali ekspertlar hay'atida ishtirok etadi, masalan, psixologik- pedagogik hay’ati ishida kerakli mutaxassislar bilan birgalikda u murakkab kompleks muammolarni hal etadi. 5) Psixolog o‘zi yaxshi bilmaydigan, lekin u baribir psixologik maslahatlar mavjud amaliyotga taalluqli bo‘lgan sohada maslahatchi bo‘lib ishlay boshlaganida, misol uchun maktabdagi psixolog iqtisodiyot va siyosat sohasida maslahatlar bera boshlaganida hamkorlik zarur bo‘ladi. 6) Psixolog-maslahatchiga 1, 2, 3 punktlarda ko‘rsatilgan muammolar sababli o‘zlari biroz bo‘lsa ham psixologik bilimlarga ega bo‘Hshlari kerak bo‘lgan boshqa soha mutaxassislari bilan munosabatda bo‘lganlarida, psixolog-maslahatchi ularning har birida qanday yo‘l tutishi kerakligini aniqroq bilib olish uchun, bu holatlardan harbirini chuqurroq ko‘rib chiqamiz. 7) 1-holat. Bu holatlarning birinchi odatiy varianti psixologik maslahatlar davomida juda ko‘p uchraydi, chunki psixolog- maslahatchiga xususan, psixologik yordamdan tashqari maxsus yordam, masalan, tibbiy, yuridik, pedagogik yordam talab etiladigan odamlar murojaat etadigan holatlar juda ko‘p uchraydi. Tibbiy yordam odatda, mijoz murojaat etib kelgan maslahat uning sog‘lig‘i umumiy holati bilan bog‘liq bo‘lganida zarur bo‘ladi. Bu muammoni hal etish uchun tibbiy tashxisni to‘g‘ri qo‘yish, uni belgilash va davolash kursini o‘tkazish zarur. Yuridik yordam mijozning muammosini hal etish huquqiy masalalar bilan bog‘liq bo‘lganida zarur bo‘ladi. 8) Ushbu holatning ikkilamchi odatiy varianti - bu qabul qilinayotgan qaror ma'luni huquqiy asos bilan ta'minlanishi kerak bo‘lganida, ekspertiza 27 - har bir shaxsning individual xususiyatlari, qiziqishlari, layoqat va qobiliyatlariga muvofiq rivojlanishida uning psixologik imkoniyatlaridan yuqori darajada foydalanish; shaxsning intelektual, shaxsiy, ijtimoiy rivojlanishidagi og ishlarni o z ʼ ʼ vaqtida aniqlash, tuzatish va oldini olish; - odamlarning shaxsiy qiziqishlari, moyilliklari, qobiliyatlari, salomatligini inobatga olgan holda psixologik yordam ko rsatish; ʼ - oilalarda sog lom psixologik iqlimni saqlash, kelib chiqishi mumkin ʼ bo lgan nizolarning eng maqbul yechimlarini topish; ʼ - shaxsning oilada va jamiyatda moslashuvi, ijtimoiylashuvi muammolari bo yicha ota-onalar yoki qonuniy vakillarning samarali ʼ hamkorligini ta minlash; ʼ - shaxsni ijtimoiy reabilitatsiya qilish bo yicha tadbirlarni amalga ʼ oshirish, ularning huquq va manfaatlarini ximoya qilish; - joylarda sog lom psixologik muhitni tarkib toptirish maqsadida ʼ psixologik kuzatish va qo llab-quvvatlash. ʼ Kurs ishining obyekti: Fanning dolzarb mavzusi va muammolari chuqur o‘rganiladi. Kurs ishi ustida ishlash jarayonida talaba tanlagan mavzuni chuqur o‘rganib tahlil qiladi. Kurs ishning tuzilishi: mazkur kurs ishi kirish, 2 bob, 4 fasl, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar majmuasidan iborat. 3 3. Nohush fikr hamda xatti-harakatlar natijasida inson organizmida somatic buzilishlar paydo bo‘ladi. Xorijiy psixologlarlardan Nayl kompulsiv shaxslarga xos bo‘lgan bir qator xususiyatlarni keltiradi: 4. Kognitiv rigidlik. Ya’ni kompulsiv mijozlar hayotni real idrok etishda qiyinchilikka duch keladilar shuning uchun ham olam haqidagi qarashlarida dogmatik xarakter mavjud bo‘ladi. 5. Dam olish, xotirjamlikka erisishlari mushkul bo‘ladi. har doim o‘zlarini ortiqcha zo‘riqishlar qurshovida his etadilar; 6. Doimiy ravishda ish bilan band bo‘lishga intilishadi. Chunki bandlik ularga nohush o‘y-xayollardan qochish imkonini beradi; 7. Qaror qabul qilishda ishonch hissi yetishmaydi; 8. Ko‘p holatlarda asosiy voqelikdan yanglishadilar. Psixolog konsultant shu toifadagi shaxslar bilan ishlayotganda, 2 asosiy jihatga alohida e’tibor qaratishi lozim: 9. Mijozning kechinmalarini to‘liq ifoda etishiga ko‘mak berishi; 10. Psixolog aynan mijoz uchun tajriba sinov vazifasini o‘tovchi subyekt bo‘lishi talab etiladi. Yo‘qotishni boshidan kechirgan shaxslar bilan konsultatsiya . Psixolog konsultant biror kishisini yo‘qotgan shaxslar bilan bo‘ladigan konsultatsiyani turli xil usullarda tashkil etishiga to‘g‘ri kelishi mumkin. Chunki bunday kechinmalar hamma insonda turlicha namoyon bo‘ladi. shu boisdan ham ba’zi mijozlar ushbu holatni haddan tashqari chuqur kechirganliklari uchun ham karaxt bo‘lib qolishadi. 3 Fobiyasi mavjud mijozlar bilan konsultatsiya Fobiyasi mavjud mijozlar bilan psixokonsultatsiya jarayonida nimalar e’tibor qaratish lozimligi, ularga qanday yordam berish mumkinligi haqida ma’lumot berishdan oldin fobiya o‘zi nima, u qanday kelib chiqadi, qo‘rquvdan 3 Роджерс К. Консультирование и психотерапия. Новейшие подходы в области практической работы. М.: ЭКСМО-пресс, 2000, с. 280-286 c 11
Купить