Purin - nukleotid guruh preparatlari tahlili - Tibbiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tibbiyot

Purin - nukleotid guruh preparatlari tahlili

Sotib olish

KURS ISHI
Purin - nukleotid guruh preparatlari tahlili
1

Reja:
I. Kirish
II. Adabiyotlar sharxi
II.1 Purin nukleotid guruh preparatlariga kiruvchi dori
moddalar
II.2 Purin nukleotid guruh preparatlarining chinligini aniqlash
II.3 Purin nukleotid guruh preparatlarining miqdoriy tahlil
usullari
II.4 Purin nukleotid guruh preparatlarining tibbiyotda
qo’llanishi
III. Tajriba qismi
III.1 XI DF ga asosan kofein natriy benzoat preparatining tahlili.
III.2 Olingan natijalarnimatematik statistika usulida qayta
ishlash
IV. Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
Mundarija.
2

Kirish
Oliy ta’limning maqsadi respublikamizning ijtimoiy-iqtmsodiy va madaniy
rivojini ta’minlashga, o’zi tanlagan mutaxassislik bozor iqtisodiyoti sharoitida
mustaqil ishlashga layoqatli, yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarni tayyorlashdan
iborat. Tayyorlanayotgan mutaxassislarga real iqtisodiyot tarmoqlari va sohalardagi
mavjud talablarga alohida e’tibor qaratilgan holda, o’sib kelayotgan yosh avlodga
ta’lim va tarbiya berish sohasidagi moddiy-texnika bazasini yanada mustahkamlash,
undan oqilona va samarali foydalanishni ta’minlash, davlat ta’lim standartlarini,
o’quv dasturlari va o’quv uslubiy adabiyotlarini takomillashtirish ishlari kо’rib
chiqildi.
Respublikamiz mustaqillikdan so’ng ta’lim tizimini yuksaltirish uchun aniq va
dadil qadamlar tashlamoqda.
Hozirgi kunda mamlakatimiz taraqqiyoti va rivojlanishi kimyo sanoatining
rivojlanishi bilan bog’liq.
Dori moddalar sifat ko’rsatkichlari oxirgi 10 yillikda ancha keng tushunchalarni
o’z ichiga qamrab oldi. Ilgari dori moddalar sifati deganda asosan ularning MH
talablariga javob berishi tushunilgan. Hozirgi kunda qo'shimcha ravishda dori
moddalar sifati ularning davlat ro'yxatiga olish tartibini ishlab chiqish texnik talablari
va xususiyatlariga javob berish bilan baholanadi. Xalqaro farmatsiyada qo'llanilgan
atamalar bo'yicha sifat bu substansiya va dori shaklini qo'llash talablariga javob
berishi uning sifat-samaradorlik va xavfsizlik tizimi bog'liqligiga mutanosibligi bilan
izohlanadi. Dori vositalari sifatini ta'minlashga qaratilgan tadbirlar ya'ni, dori
vositalari MH va ularga qo’yiladigan talablar tahlil ishlarini olib borish ro’yxatga
olish tartiblari bo'yicha bir qator davlatlararo kelishuvlar Mustaqil Davlatlar
Hamdo'stligi mas'ul tashkilotlari tomonidan imzolangan . . Bundan tashqari, dori
vositalari sifatini jahon va ayrim mintaqalar bo'yicha muvofiqlashtiruvchi bir qator
mas'ul tashkilotlar faoliyat olib boradi. Bularga Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti
(JSST), Farmatsevt injenerlar xalqaro assotsatsiyasi (FIXA-ISPE), Xalqaro
3

farmatsevtlar tashkiloti (XFT-FIP), Farmatsevtik inspeksiyasining faoliyat sistemasi
(FIFS-PICS), Dori vositalarini ro'yxatga olish texnik talablarini muvofiqlashtiruvchi
xalqaro konferensiyasi (TTMXK-ICH), Janubi-Sharqiy Osiyo hamdo 'stlik tashkiloti
(OHT-ASEAN) hamda Yevropa farmakopeyasining yaratish konvensiyasi va
boshqalar. Bularning barchasi farmasevtikaga doir hujjjatlar tashkil qilishning
nechog’lik zarur ekanligini ko’rsatib turibdi.
Fanlar akademiyasida O'simlik moddalari kimyosi instituti, Bioorganik kimyo
instituti, Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, Mikrobiologiya instituti, Yadro
fizikasi instituti va “Radiopreparat” korxonasi farmasevtika ishlab chiqarishining
innovatsion texnologiyalarini ishlab chiqish, dorivor va boshqa tibbiyot preparatlarini
yaratish hamda ularning davolash xususiyatlarini tadqiq etish bilan shug'ullanmoqda.
Masalan, O'simlik moddalari kimyosi institutida so'nggi yillarda yangi texnologiyalar
o'zlashtirilib, olimlarimiz tomonidan yaratilgan 7 turdagi eksportbop dori-darmonlar
ishlab chiqarilmoqda. Bioorganik kimyo institutida 12 turdagi yuqori samarali yangi
preparat ishlab chiqildi va ularning bir qismi import o'rnini bosadigan va eksportbop
hisoblanadi. Mikrobiologiya instituti, o'zimizda yaratilgan texnologiyani qo'llagan
holda, oshqozon-ichak kasalliklarini davolash uchun besh turdagi biopreparat ishlab
chiqarmoqda. Mamlakatimiz ilmiy va ishlab chiqarish muassasalarining bu borada
to'plagan tajribasi, salohiyati va kooperatsiyasi farmasevtika sanoatiga
biotexnologiyalarni, o'zimizda ishlab chiqarilgan yuqori samarali dori-darmonlarni
sog'liqni saqlash tizimi amaliyotiga joriy etish imkonini bermoqda.
4

II. Adabiyotlar sharxi
2.1 Purin nukleotid guruh preparatlariga kiruvchi dori moddalar
Bu gruppaga kiradigan alkaloidlar pirimidin va imidazol halqalarining
birikishidan hosil bo’lgan bitsiklik purin yadrosidan tashkil topgan .
Purin alkaloidlarini asosan o’simliklarning turli organlaridan olinadi. Masalan,
choy bargidan- kofein, kakao mevasidan- teobromin olinadi. Bu gruppaga kiradigan
alkaloidlarning kimyoviy tuzilishini, yani ular tarkibidagi metil radikallarining
joylashishi va sonini turli kimyoviy reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Masalan,
kofein, teofillin, teobromin va ksantin molekulalarini oksidlansa, ular quyidagi
moddalarni hosil qiladi. [1]
5

Bu reaksiyalardan ko’rinib turibdiki, ksantin, kofein, teofillin va teobrominlar
molekulalari alloksan va mochevinadan tashkil topgan. Ular bir-biridan
molekulasidagi metil radikallarining joylanishi va soni bilan farq qiladi, xolos.
Purin gruppasiga kiradigan alkaloidlardan tibbiyotda kofein va uning benzoat
hamda salitsilat kislotalar bilan hosil qilgan tuzlari, shuningdek teobromin, diuretin,
teofillin kabilar dori modda sifatida qo’llaniladi. [2]
Kofein
(Coffeinum 1,3,7-trimethylxontinum. Theinum)
М . О =212,21
Kofein turli o’simlik organlaridan, shuningdek sintetik usul bilan olinadi. Kofein
asosan choy bargidan, ko’pincha ishlab chiqarish fabrikalarida chiqadigan choy
chiqindisini suv bilan ekstraksiya qilib olinadi. Kofein bunday manbalarda o’rta
hisobda 3% atrofida bo’ladi.
Kofeinni choy chiqindisidan ajratib olishda bir necha usullardan foydalaniladi.
Shulardan suv yordamida ajratib olish usuli alohida ahamiyatga ega. Bu usulda choy
chiqindisini suv bilan aralashtirib, suvli qismini qo’rg’oshin atsetat yoki magniy va
kaliy oksid bilan ishlash orqali yot moddalardan tozalanadi. So’ngra aralashmani
filtirlab sovutilsa, kofein kiristallab, yot moddalardan ozod qilinadi. [3]
6

Kofein bir necha usullar bilan sintez qilinadi.1 usul:
Bu reaksiya bo’yicha 8-metilksantinni siydik kislotaga dimetilanilin katalizatori
ishtirokida atsetat angidrid tasir ettirib, uzoq vaqt davomida 138-142 0
S gacha qizdirib
olinadi. Sintezning keyingi bosqichlari quyidagi sxema bo’yicha olib boriladi: [4]
8

2 усул:
Kofeinni original metodlardan biri Traube usuli bilan olish.
Kofein natriy benzoat
( Coffeinum-natrii benzoas. Coffeinum natrio-benzoicum)
Kofein natriy benzoat kofein-asos suspenziyasiga natriy benzoat bilan hosil
qilingan molekulyar birikmasi bo’lib, formulasini quyidagicha ifodalash mumkin.[7]
Bu preparatni olish uchun kofein – asos suspenziyasiga natriy benzoatning
suvdagi eritmasi aralashtiriladi. Kofein to’liq erigandan so’ng eritmani ehtiyotlik bilan
bug’lantiriladi va hosil bo’lgan cho’kmani quritiladi. Natijada kofein natriy benzoat
oq poroshok holida hosil bo’ladi.
9

DIPROFILLIN
Diprophyllinum
7- (2,3-Dioksipropil) -teofillin
Diprofillin achchiq mazali, oq mayda kristall kukun bo ’ lib, suvda sekin eriydi,
metil spirit va 95 % li etil spirtida qaynatilsagina eriydi, xloroform, efir va atsetonda
esa erimaydi. 158—163° C haroratda suyuqlanadi.
KSANTINOL NIKOTINAT
Xantinoli nicotinas
7- [2-oksi-Z- (N-metil-r-oksietilamino) -propil] -teofillin nikotinat
2.2 Purin nukleotid guruh preparatlarining chinligini aniqlash
Kofein oq hidsiz, achchiq mazali kristall poroshok bo’lib, suvda, spirtda qiyin
eriydi. Issiq suv va xloroformda esa yaxshi eriydi. Ochiq havoda turishi natijasida
kristallizatsiya suvini yo’qotadi, 234-237 ℃ da suyuqlanadi.[7]
Preparat chinligini mureksid hosil qilish reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Buning
uchun chinni idishda preparatning quruq kristallariga pergidrol yoki bromli suv va
xlorid kislota qo’shib, suv hammomida quriguncha bug’lantiriladi. So’ngra qolgan
qoldiqqa ammiak bug’ini yuborilsa, qizil rang hosil bo’ladi. Bunda boradigan
kimyoviy reaksiyani quyidagicha ifodalash mumkin:Preparatning suvdagi eritmasi
10

tannin bilan oq cho’kma, yod eritmasi bilan qo’ng’ir cho’kma, shuningdek Dragendorf
reaktivi, sulema va boshqa umumalkaloid reaktivlar bilan turli tarkib va rangga ega
bo’lgan cho’kmalar hosil qiladi.
Kofein natriy benzoat oq, hidsiz, achchiq mazali poroshok bo’lib, suvda oson,
spirtda esa kam eriydi.
Preparat chinligini muriksid hosil qilish reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Kristall
holidagi preparatni rangsiz alangaga tutilsa, alanga sariq rangga bo’yaladi. Preparat
eritmasiga temir (III)-xlorid reaktividan tasir ettirilsa, benzoat ioni borligini
isbotlaydigan qo’ng’ir-sariq cho’kma hosil bo’ladi.
Ksantinol nikotinat hidsiz, oq kristall kukun bo ’ lib, suvda engil eriydi, 95 % li
spirtda kam eriydi, xloroform va efirda esa erimaydi, U 180—186° C haroratda
suyuqlanadi.
Ksantin hosilalarining chinligini aniqlashda ularning barchasiga umumiy
reaksiya sifatida Davlat farmakopeyasida keltirilgan «Mureksid» hosil qilish
reaksiyasidan foydalaniladi. Bunda preparat pergidrol yoki bromli suv hamda
suyultirilgan xlorid kislota solingan chinni idishni to ’ la bug ’ languncha suv
hammomida isitib, so ’ ngra unga bir-ikki tomchi ammiak eritmasi tomizilsa, pushti-
qizil rangli «Mureksid» yoki tetrametilpurpur kislotaning ammoniyli tuzi hosil
bo ’ ladi. [10]
Mureksid hosil bo ’ lish reaksiyasining boshlang ’ ich jarayonida tahlil qilinayotgan
preparat, masalan, kofein, pergidrol yoki bromli suv ta’sirida oksidlanib,
dimetilalloksan (uning tautomer shakl o ’ zgarishidagi izomeri 1,3-dimetil dialur
kislota) va metilmochevinaga (teofillinni tahlilida mochevinaga) parchalanadi.
Kofein 1/3-dimetil- 1,3'bimetil-diaalloksanlur kislota
11

Reaksiyaning navbatdagi jarayoni hosil bo ’ lgan 1,3- dimetilalloksan ( I ) va uning
tautomer izomeri 1,3-dimetil dialur kislota ( II ) - xlorid kislota ishtirokida o ’ zaro
kislorod orqali birikib, tetrametilalloksantin (III) hosil qiladi. U o ’ z navbatida
ammiak ta’sirida qizil-pushti rangli tetrametilpurpur kislotasining ammoniyli tuzi
yoki mureksidga (IV) o ’ tadi. [5]
Kofeinning chinligi yana Davlat farmakopeya ko ’ rsatmasi, bo ’ yicha uning
eritmasidan xlorid kislota ishtirokida yod eritmasi ta’sirida qo ’ ng ’ ir cho ’ kma,
poliyodid birikmasi holida cho ’ ktirib aniqlanadi:
Kofein taninning 0,1 % li eritmasi bilan oq cho ’ kma hosil qiladi. C h o ’ kma
reaktivning ortiqchasida eriydi.
Teobromin va teofillinning chinligi mureksid hosil qilish reaksiyasidan tashqari,
ularni og ’ ir metall tuzlari bilan rangli cho ’ kma hosil qilishi bo ’ yicha ham aniqlanadi.
Masalan, Davlat farmakopeyasida keltirilgan usulga ko ’ ra, teofillinni natriy
gidroksid eritmasi bilan neytrallab, olingan natriyli tuziga kobalt xlorid eritmasi
qo ’ shilsa, ochpushtiroq rangli oq cho ’ kma hosil bo ’ ladi. Teobromin kobalt xlorid
bilan ko ’ kimtir-havo rangli cho ’ kma hosil qiladi. Reaksiya natijasida cho ’ kma hosil
bo ’ lishi teofillinning C 7- xolatidagi, teobrominning esa C 1-dolatidagi vodorod
atomining kobaltga almashinishi hisobigadir. [6]
12

Kofein kobalt xlorid bilan teofillin va teobrominga o ’ xshash reaksiyaga
kirishmaydi.
Teofillin va teobrominning natriy gidroksid eritmasi bilan neytrallab olingan
natriyli tuzlari kumush nitrat eritmasi ta’sirida, teofillin isitilganda suyuqlanib
ketadigan, sovutilganda esa yana qotib qoladigan yarim tiniq dirildoq (ilviragan),
teobromin esa oq dirildoq modda hosil qiladi. [10]
Teofillin natriy nitroprussidning natriy gidroksiddagi eritmasi bilan yashil rangli
modda hosil qiladi. Rang kislota ta’sirida uchib ketadi. Bu reaksiyani boshqa purin
alkaloidlari bermaydi va shu reaksiya bo ’ yicha teofillin ulardan farqlanadi. Purin
alkaloidlarining tibbiyotda keng qo ’ llanadigan qo ’ sh molekulyar tuzlarini, jumladan
kofein natriy benzoate va eufillin chinligini aniqlashda ham avval ular tarkibidagi
13

kofein va teofillin qoldiqlarini odatdagicha mureksid hosil qilish reaksiyasi bo‗yicha
aniqdanadi. Kofein natriy benzoatdagi benzoy kislota qoldig ’ ini temir ( III ) -xlorid
eritmasi ta’sirida sariq-qizg ’ ish cho ’ kma, eufillindagi etilendiamin qoldig ’ ini esa mis
(II) - sulfat eritmasi ta’sirida binafsha rangli kompleks tuz hosil qilishi bo ’ yicha
aniqlanadi.
Y a na eufillinning chinligini uning eritmasidan xlorid kislota ta’sirida teofillinni asos
holida cho ’ ktirib, so ’ ngra cho ’ kmani suyuqlanish harorati bo ’ yicha aniqlanadi.
Tozalab va quritilgan teofillin asos 269—274° C haro-ratda suyuqlanishi lozim.
Eufillin tarkibidagi etilendiamin qoldig ’ ini yuqorida keltirilgan farmakopeya usulidan
tashqari, yana bir qancha boshqa reaksiyalar orqali aniqlash mumkin. Masalan,
preparat tarkibidagi etilendiaminni oldindan neytral xlorid, sulfat yoki atsetat tuziga
o ’ tkazib, so ’ ngra unga sariq-qo ’ ng ’ ir natriy rodizonat ta’sir ettirilsa, to ’ q binafsha
rangli kristall cho ’ kma hosil bo ’ ladi. [7]
Kofein-natriy benzoatdagi natriy ionini odatdagicha alanganing rangsiz qismini
sariq rangga bo ’ yashi bo ’ yicha bilinadi.
Teofillinning yarim sintetik hosilalaridan diprofillin va ksantinol nikotinat
chinligini aniqlashda xam avval ulardagi teofillin qoldig ’ ini mureksid hosil qilish
reaksiyasidan foydalaniladi.
Diprofillinning chinligini yana uni natriy gidroksid eritmasi bilan qizdirilganda
ammiak ajratib chiqarishi orqali xam aniqlanadi. Ammiakni o ’ ziga xos hididan yoki
suv bilan ho ’ llangan qizil lakmus qog ’ ozini ko ’ k rangga bo ’ yashi bo ’ yicha bilinadi.
Diprofillin va kaliy bisulfat solingan probirkaning ustiga natriy nitroprussid
eritmasi bilan ho ’ llangan filtr qog ’ ozi yopib probirkani qizdirilsa, filtr qog ’ ozida ko ’ k
14

dog ’ paydo bo ’ ladi. Keyinchalik unga 2— 3 tomchi 0,1 mol/l natriy gidroksid eritmasi
tomizilsa, ko ’ k rang pushti rangga o ’ tadi.
Ksantinol nikotinatning chinligi mureksid hosil qilish reaksiyasidan tashqari,
farmakopeya maqolasi talabi asosida spektrofotometrik usul bo‗yicha xam
aniqlanadi. Preparatning 0,1 mol/l xlorid kislotadagi 0,0025 % li eritmasi 250 dan
275 nm to ’ lqin uzunligi soxasidagi maksimum nur yutishi 267 nm da bo‗ladi.
Ksantinol nikotinatdagi nikotin kislota qoldig ’ ini yupqa qatlamli xromatografiya
usuli bo ’ yicha aniqlanadi. Bunda xromatografik plastinka sifatida UV-254
markali silufol, erituvchi sistema sifatida esa butil va metil spirti, 25 % li ammiak
eritmasi xamda xloroform (8:9:6:14 qism) dan iborat aralashma ishlatiladi.
Xromatogrammani solishtirish uchun plastinkaning start chizig ’ iga guvox standart
eritma sifatida toza nikotin kislotasidan tayyorlangan eritma xam tomiziladi.
Tahlilning oxirida olingan xromatogrammani ultrabinafsha nur oqimida quriladi.
Ksantinol nikotinatning tarkibidagi nikotin kislotani yana preparatning quruq
xolidagisini natriy karbonat bilan qizdirilganda piridin hidini eslatishi bo ’ yicha
bilinadi.
Preparat tarkibidagi nikotin kislota qoldig ’ ini uning eritmasiga mis ( II) - sulfat va
ammoniy rodanid eritmasi ta’sirida yashil rangli kompleks birikma hosil qilishi orqali
ham aniqlash mumkin (nikotin kislotani chinligini aniqlashda keltirilgan reaksiyaga
qaralsin). [7]
2.3 Purin nukleotid guruh preparatlarining miqdoriy tahlil usullari
Kofein miqdorini suvsiz sharoitda alkalimetrik, shuningdek yodometrik usullar
bilan aniqlanadi.
1. Alkalimetrik usul. Preparatning aniq miqdorini suvsiz atsetat kislotada eritiladi.
So’ngra eritmaga xloroform va benzol qo’shib, neytral qizili indikatori ishtirokida
perxlorat kislota bilan titrlanadi. reaksiyani quyidagicha ifodalash mumkin:
15

2.Yodometrik usul. Preparat eritmasiga kislotali sharoitda yod eritmasidan
ortiqcha qo’shib cho’ktiriladi. So’ngra reaksiyaga kirishmay qolgan yidni filtratda
natriy tiosulfatning 0,1 N eritmasi bilan titrlanadi. [5]
Preparat miqdorini quyidagi usullar bilan aniqlanadi:
1.Yodometrik usul. Bu kofein-asos miqdorini aniqlashga o’xshashdir.
2.Tortma usul. Aniq miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga yetarli
miqdorda xloroform qavatiga o’tadi. Xloroform qavatini ajratib olib bug’lantiriladi va
qolgan qoldiq- kofein-asosning og’irligiga nisbatan preparat miqdori aniqlanadi.
3.Natriy benzoatga nisbatan neytrallash usuli bilan va sterillangan eritmalarini
refraktometrik usul bilan aniqlanadi. Preparat tarkibida 38-40 % sof kofein bo’lishi
kerak.
Ksantin guruhi preparatlarining miqdori ularning kimyoviy xossalari asosida, turli
usullar yordamida aniqlanadi. Masalan, sof kofeinni barcha organik asoslarga
o’ xshash suvsiz muhitda kislota-asos titrlash usuli bo ’ yicha aniqlanadi. Bunda
preparatning suvsiz atsetat kislota va benzoldagi eritmasini kristallik binafsha
indikatori ishtirokida suyuqlik sariq rangga o ’ tguncha perxlorat kislotaning suvsiz
atsetat kislotadagi 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi
16

Kofeinning miqdorini yodometrik usul bo ’ yicha aniqlash farmatsevtik tahlilda
keng qo ’ llanadi. Ayniqsa undan kofein-natriy benzoatni va murakkab dori turlari
tarkibida kofeinni aniqlashda foydalaniladi. Yodometrik usul bo ’ yicha aniqlashda
ma’lum miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga kislotali muhitda 0,1 mol/l yod
eritmasidan aniq hajmda ortiqcha qo ’ shiladi.
So ’ ngra filtratda reaksiyaga kirishmay qolgan yodning ortiqchasi natriy
tiosulfatning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi. Bu usul kofeinni yod bilan qo ’ sh
molekulyar poliyodid birikma hosil qilishga asoslangan (reaksiya chinligini
aniqlashda keltirilgan). Yodometrik usul Davlat farmakopeyasida kofein benzoat
natriy tarkibidagi kofeinning miqdorini aniqlashda asosiy usul sifatida keltirilgan.
Preparat tarkibidagi natriy-benzoatning miqdori neytrallash usuli bo ’ yicha aniqlanadi.
Bunda kofein benzoat-natriyning suvda eritilgan ma’lum miqdori efir va aralash
indikatori (1 tomchi metil ko ’ ki va 2 tomchi metiloranj eritmasi) ishtirokida xlorid
kislotasining 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi. [6]
Reaksiyadan ajralib chiqqan benzoy kislota efir qatlamiga ekstraksiya qilib
olinadi.
Teofillin va teobromin miqdori bavosita neytrallash usuli bo ’ yicha aniqlanadi.
Bunda ma’lum miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga aniq hajmda kumush
nitratning 0,1 mol/l eritmasi qo ’ shiladi va reaksiya natijasida ekvivalent miqdorda
ajralib chiqqan nitrat kislotasi fenol-qizil indikatori ishtirokida eritma qizil-binafsha
rangga o ’ tguncha natriy gidroksidining 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi:
17

Eufillin miqdorini aniqlashda uning tarkibini tashkil qiluvchi teofillin va
etilendiaminning har qaysisi ayrim holda aniqlanadi. Undagi toefillinni sof teofillinga
O ’ xshash bevosita neytrallash usuli bo ’ yicha aniqlanadi. Bunda avval ma’lum
miqdorda tortib olingan preparatni 125—130° C haroratda quritish shkafida bug ’ latish
yo ’ li bilan etilendiamindan ozod qilib, so ’ ngra idishda qolgan teofillinning miqdori
aniqlanadi.
Eufillin tarkibidagi etilendiamin qoldig ’ i preparatning suvdagi eritmasida metiloranj
indikatori ishtirokida xlorid kislotasining 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlab aniqlanadi.
Eufillin tarkibining 80 — 85% ni teofillin, 14— 18 % ni esa etilendiamin tashkil
qilishi kerak.
Diprofillin miqdori Davlat farmakopeyasi talabiga ko ’ ra, undagi azot asosida
Keldal usuli bo ’ yicha aniqlanadi. Uni yana neytrallash usuli bo ’ yicha aniqlash ham
tavsiya qilinadi. [5]
Bunda ma’lum miqdordagi preparatga piridin va sirka angidridi solingan kolbani
qaytarsovutgichga ulangan holda tegishli vaqtgacha qizdirib, diprofillinni
atsetillanadi. Atsetillash natijasida hosil bo ’ lgan sirka kislotasi fenolftalein indikatori
ishtirokida natriy gidroksidning 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi.
18

Ksantinol nikotinatning miqdori suvsiz muhitda kislota asos titrlash usuli
bo ’ yicha aniqlanadi. Ma’lum miqdordagi preparatni suvsiz sirka kislota, sirka
angidridi va atseton aralashmasidagi eritmasini kristallik binafsha indikatori
ishtirokida suyuqlik sariq rangga o ’ tguncha perxlorat kislotasining suvsiz sirka
kislotadagi 0,1 mol/l eritmasi bilan titrlanadi. [6]
2.4 Purin nukleotid guruh preparatlarining tibbiyotda qo’llanishi
Kofein markaziy nerv sistemasi ishini kuchaytiruvchi, yurak faoliyatini
yaxshilovchi modda sifatida 0,05-0,1 g dan kuniga 2-3 marta ichiriladi. Kofein
askofein, novomigrofen, novotsefalgin, piramein va sitramonlarga o’xshash murakkab
tabletkalar tarkibiga kiradi.
Og’zi mahkam yopiladigan bankalarda ehtiyotlik bilan saqlanadi.
Kofein suvda yomon eriganligi sababli meditsinada uning suvda yaxshi eruvchan
natriy benzoat va natriy salitsilat tuzlari keng qo’llaniladi.
Kofein natriy benzoat meditsinada kofein-asos kabi qo’llaniladi. Uni 0,1-0,2 g dan
poroshok holida, 10-20% li sterillangan eritmalari esa 1 ml dan ostiga yuboriladi.
Kofein va kofein-natriy benzoat qon tomirlari spazmasida yurak ish faoliyatini
yaxshilovchi (kardiotonik) modda sifatida 0,05—0, 1 g dan kuniga 2 — 3 marta
19

ichiriladi. Kofein-natriy benzoat sof kofeindan suvda engil erishi bilan farqlanadi. Uni
10 %li va 20 % li eritma holida in’eksiyalarda ham ishlatiladi. [7]
Teofillin va teobromin o ’ zaro kimyoviy tuzilishlari bilangina o ’ xshash bo ’ lib
qolmasdan, balki farmakologik ta’sirlari jixatidan ham yaqindir. Ular yurak ish
faoliyatiga kuchaytiruvchi ta’sir ko ’ rsatadi. Qon tomirlari va bronx mushaklariga
kengaytiruvchi (spazmolitik) ta’sir ko ’ rsatadi.
Teofillin va teobromin diuretik (siydik haydash) ta’sirga ham egadir. Teofillinni
diuretik va bronxolitik modda sifatida 0,1 —8,2 g dan kuniga 2—4 marta ichiriladi.
Teofillin hosilalaridan eufillin va diprofillin asosan bronxial va yurak astma
kasalligida xamda miya qon aylanishini yaxshilovchi modda sifatida ishlatiladi.
Eufillinni 0,1—0, 15 g dan kuniga 2—4 marta ichiriladi. Eufillin va diprofillinni
eritma holida in’eksiyalarda ham ishlatiladi. Masalan, eufillinning 24 % li eritmasi 1-
1,5 ml dan, 12 % li eritmasi esa 2-3 ml dan mushak orasiga yoki 2,4% li eritmasi 5—
10 ml dan venaga yuboriladi. Diprofillinning 10 % li eritmasi 3—5 ml dan mushak
orasiga, 2,5 % lieritmasi esa 5—10 ml dan venaga yuboriladi.
Ksantinol nikotinat periferik tomirlarni kengaytiruvchi va qon aylanishini
yaxshilovchi preparat hisoblanadi. Uni diabet, migren va boshqa ba’zi kasalliklarni
davolashda 0,15 g dan kuniga 3 marta ichiriladi, 15 % li eritmasi 2 ml dan mushak
orasiga yoki venaga yuboriladi.
Purin qator alkaloidlari va ularning tuzlari xamda yarim sintetik hosilalari og ’ zi
maxkam berkitilgan idishlarda, «B» ro ’ yxati bo ’ yicha saqlanadi.
Didrofillin, eufillin va ksantinol nikotinatlarni yorug ’ lik nurlari ta’siridan himoya
qilgan holda saqlash kerak. [10]
III. Tajriba qismi
3.1 XI DF ga asosan kofein natriy benzoat preparatining tahlili.
20

Tasvirlanishi: Kofein natriy benzoat oq, hidsiz, achchiq mazali kukun
Eruvchanligi: suvda oson, spirtda esa kam eriydi.
Chinligi: preparat natriy va bonzoatga xos reaksiyalarni berishi kerak (GF 743
bet)
Erishi: 1g preparat 10ml yangi qayatilgan va sovutilgan suvda eritilsa eritma
ranggi tiniq va shaffof bo’lishi zarur.
Ishqoriyligi: eritmaga bir tomchi fenolftalein tomizilsa pushti rangga kirmasligi
lozim.
Ammoniy tuzlari: 10ml suvda 0.5g preparat eritilib ammoniy tuzlari uchun
sinovdan o’tkazilganda 0.004 foizdan oshmasligi kerak
Sulfatlar: 3g preparat 30ml suvda eritiladi. Sulfatlarga sinov o’tkazish uchun
bariy xlorid bilan sinab ko’riladi. Bunda sulfatlarning miqdori 0.01 foizdan
oshmasligi kerak.
Nitratlar: preparatning 1g iga 5ml natriy gidroksid, 0.5g rux, 0.5g temir
xomashyosi qo’shib qizdiriladi. Suyuqlik yuzasidagi bug’da lakmus qog’ozi ranggi
ko’kka bo’yalmasligi zarur.
Quruq massa chetlanishi: 1g preparat aniq tortmasi 110 ℃ da 4 soat quruq holda
uhlab urib tortib ko’riladi. Bunda chetlanish 0.5 ％ dan oshmasligi kerak.
Miqdoriy tahlil: quruq preparatdan 0.3g (aniq tortma) olib 30ml suvda eritiladi.
Ustiga 10ml suyultirilgan sulfat kislota eritmasidan, 50 ml 0.1N li yod eritmasidan
qo’shiladi. 15 minut davomida qorong’u joyda saqlab so’ng quruq kolbaga filtrlanadi.
Filtratdagi ortiqcha yod 0.1 N li natriy tiosulfat eritmasi bilan titrlanadi. Indikator
kraxmal.
21

1ml 0.1 N li yod eritmasi 0.004855 g kofein natriy benzoatga to’g’ri kelishi zarur.
Preparatdagi tasir etuvchi modda 38.0 dan kam 40.0 ％ dan ko’p bo’lmasligi kerak.x=(V 1−V 2)⋅K⋅T⋅100
a
3.2 Olingan natijalarnimatematik statistika usulida qayta ishlash
a=0. 3 T=0.0 04855
Titrlash
uchun
ketgan
hajm
V 1 V 2 V 3 V 4 V 5
Son
qiymati(ml) 18. 17 18. 24 18. 21 18. 5 18. 66
Davlat farmakopeyasining XI nashriga asosan tahlil natijalarii
matematik statistika usuli bilan ishlab chiqish uchun quyidagilar aniqlandi:
X ％ =
18 .17⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =103.2 ％
X ％ =
18 .24 ⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =102.3 ％
X ％ =
18 .21⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =99.5 ％
X ％ =
18 .5⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =99.6 ％
X ％ =
18 .66⋅1⋅0,01660 ⋅100
0,3 =103.2 ％
22

Tahlil soni 1 2 3 4 5xi
％ 103.2 102.3 99.5 99.6 103.2
O’rtacha qiymat
X ni hisoblash
X
=
X 1+X 2+X 3+X 4+X 5
5 =
103 .2+102 .3+99 .5+99 .6+103 .2
5 =101.56
Chetlanish qiymati va erkinlik darajasi qiymati
d 1= X 1−X
d1
=│103.2-101.56│=1.64
d 2
=│102.3-101.56│=0.74
d 3
=│99.5-101.56│=2.06
d 4
=│99.6-101.56│=1.96
d 5
=│103.2-101.56│=1.64
f=n-1
f=5-1=4
Standart chetlanishning qiymati S ning qiymatini tasodifiy xatolik deb qaraladi.
Bu kattalikning kvadrati
S
2 - dispersiya deyiladi. U quyidagicha topiladi:
S
2
= ∑ 1
5¿d 1
2
f =
1.64
2
⋅0.74
2
¿2.06
2
¿1.96
2
⋅1.64
2
4 =0.35
23

S=√S
2 =
√0.35 =0.6
S X=
S
√n
=
0.6
√5 =0.268
Qiymatlar oralig’i R quyidagicha topiladi:
R=(
X max −X min )=(103.2-99.5)=3.7
Bajarilgan tahlil soni n<10 bo’lganda qiymatlarning bir xilligi statistik
tavsifnomani hisoblamasdan ham aniqlash mumkin. Buning uchun nazorat
mezoning amaliy qiymati - Q hisoblanib, u nazorat mezonining nazariy
qiymati bilan solishtiriladi:
Q 1=
|x1−x2|
R
=
|103 .2−102 .3|
3.7 =0.243
Q 2=
|x2−x3|
R
=
|102 .3−99 .5
3.7 =0.756
Q 3=
|x3−x4|
R
=
|99 .6−99 .5|
3.7 =0.027
Q 4=
|x4−x5|
R
=
|99 .6−103 .2|
3.7 =0.97
Nazorat mezoning hisoblab chiqilgan sonlardan birortasining qiymati
jadvaldagi qiymatdan katta bo’lsa Q>Q(P,n)
x1 va x2 qiymatlar tashlab
yuborilib, statistik hisoblash boshqattan bajariladi va bir xil qiymatlardan X, S
2
va
s1 , sx kattaliklarini hisoblash uchun foydalaniladi. Nazorat mezonining
nazariy qiymatini jadvaldan Q(5.95 ％ ) topamiz.
Nazorat mezoni Q(P,n) ning son qiymati P=95
％ va n=5 bo’lganda
nazorat mezoning nazariy qiymati Q(P,n)=0.64
Q 1
; Q 2 ; Q 3 ; Q 4 < Q (P,n)
Demak varianntlarni tashlab yuborishga hojat yo’q.
24

Ishonchlilik oraliqlari va ular kattaliklarini baholash
Bu yerda t(P,f) Styudent mezonining jadvaldan olingan qiymati X i
± X = X i ±t(P,f)s= X i ±t(95 ％ ,4)s= X i ±2.78×0.35=0.973
∆
X =
t(P,f)s
√n =
0.35
√5 =0.156
Bu oraliq har bir aniqlash uchun ishonchlilik oralig’i bo’lib hisoblanadi.
Unga ishonchlilik ehtimolligi P bilan o’zaro bog’liqlik sharti amal qiladi:
X i−ΔX ≤μ≤ X i+ΔX
X i−ΔX ≤ X i≤ X i+ΔX
Bulardan nisbiy xatolik va o’rtacha nisbiy xatolik
ɛ ε hisoblab topiladi.
ε= ΔX
X ×100
％ = 0.973
101 .56 ×100 =0.958 ％
ε= ΔX
X ×100 = 0.156
101 .56 ×100 =0.1536
％
25

IV. Xulosa.
Purin alkaloidlarini asosan o’simliklarning turli organlaridan olinadi. Masalan,
choy bargidan- kofein, kakao mevasidan- teobromin olinadi. Bu gruppaga kiradigan
alkaloidlarning kimyoviy tuzilishini, yani ular tarkibidagi metil radikallarining
joylashishi va sonini turli kimyoviy reaksiyalar yordamida aniqlanadi. Masalan,
kofein, teofillin, teobromin va ksantin molekulalarini oksidlansa, ular quyidagi
moddalarni hosil qiladi.
Kofein oq hidsiz, achchiq mazali kristall poroshok bo’lib, suvda, spirtda qiyin
eriydi. Issiq suv va xloroformda esa yaxshi eriydi. Ochiq havoda turishi natijasida
kristallizatsiya suvini yo’qotadi, 234-237 ℃ da suyuqlanadi.
Preparat chinligini mureksid hosil qilish reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Buning
uchun chinni idishda preparatning quruq kristallariga pergidrol yoki bromli suv va
xlorid kislota qo’shib, suv hammomida quriguncha bug’lantiriladi. So’ngra qolgan
qoldiqqa ammiak bug’ini yuborilsa, qizil rang hosil bo’ladi. Bunda boradigan
kimyoviy reaksiyani quyidagicha ifodalash mumkin:Preparatning suvdagi eritmasi
tannin bilan oq cho’kma, yod eritmasi bilan qo’ng’ir cho’kma, shuningdek
Dragendorf reaktivi, sulema va boshqa umumalkaloid reaktivlar bilan turli tarkib va
rangga ega bo’lgan cho’kmalar hosil qiladi.
Kofeinning miqdorini yodometrik usul bo ’ yicha aniqlash farmatsevtik tahlilda
keng qo ’ llanadi. Ayniqsa undan kofein-natriy benzoatni va murakkab dori turlari
tarkibida kofeinni aniqlashda foydalaniladi. Yodometrik usul bo ’ yicha aniqlashda
ma’lum miqdordagi preparatning suvdagi eritmasiga kislotali muhitda 0,1 mol/l yod
eritmasidan aniq hajmda ortiqcha qo ’ shiladi.
Kofein markaziy nerv sistemasi ishini kuchaytiruvchi, yurak faoliyatini
yaxshilovchi modda sifatida 0,05-0,1 g dan kuniga 2-3 marta ichiriladi. Kofein
askofein, novomigrofen, novotsefalgin, piramein va sitramonlarga o’xshash murakkab
tabletkalar tarkibiga kiradi.
26

Og’zi mahkam yopiladigan bankalarda ehtiyotlik bilan saqlanadi.
27

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1 . European Pharmacopoeia, Technical Guide for the Elaboration of
Monographs, 3rd ed., Strasbourg: Council of Europe; 1999.
2 . O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), II kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
3 . Thin-Layer Chromatography, general method 2.02.27.00. In: Ph. Eur. 4th ed.
Strasbourg: Council of Europe; 2002
4 . Reich E, Blatter A. A Standardized Approach to Modern High Performance
Thin-Layer Chromatography (HPTLC). In: Vovk I, Medja A, editors. Proceedings of
the International Symposium. Planar Chromatography Today.: Novo Mesto; 2002
Oct 4-6
5 . Xalqaro farmakopeya CCCP XI bo’lim 1.bob- umumiy analiz metodlari- 1987
6 . Xalqaro farmakopeya CCCP XI bo’lim 2.bob- umumiy analiz metodlari- 1987
7 . Ibodov A.Yu. Farmasevtik kimyo 1, 2qism, Toshkent, Abu Ali ibn Sino, 1996
8 . Yunusxo’jayev A.N. Isayev M.X. O’zbekiston Respublikasida farmasevtika
faoliyati; 1-2 kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino, 2001
9 . Farmasevtik kimyo, 1-2 qism T., “Ekstremium press”, 2011
1 0 . Q. A. Ubaydullayev va boshqalar. “farmasevtik kimyo”, “O’zbekiston
faylasuflar milliy jamiyati nashryoti”. T.,2006
11 . The united states pharmacopoeia, 2003
12 . European pharmacopoeia. Council of Europe, 1997. 3 rd Edition.
Strasbourg, 1997
13 . O’zbekiston Respublikasida Farmasevtika faoliyati (prof. A.N.Yunusxodjayev
tahriri ostida), I kitob, Toshkent, Abu Ali ibn Sino,2001
28

Purin - nukleotid guruh preparatlari tahlili

Sotib olish