Qishloq xo’jaligini rivojlantirishda investitsiyalar va ularning tahlili - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	22000UZS
Hajmi	57.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

66 Sotish

Qishloq xo’jaligini rivojlantirishda investitsiyalar va ularning tahlili

Sotib olish

MAVZU: QISHLOQ XO’JALIGINI RIVOJLANTIRISHDA
INVESTITSIYALAR VA ULARNING TAHLILI
MUNDARIJA:

KIRISH……………………………………………………………………...……..2
I BOB. QISHLOQ XO’JALIGIDA INVESTITSIYANI JALB ETISH
YO’LLARI VA UNING MOHIYATI VA AHAMIYATI …….……………….4
1.1. Qishloq xo’jaligida investitsiyaning mohiyati va ahamiyati…………………..4
1.2. Qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni jalb etish yo’llari………………………..8
II BOB. QISHLOQ XO’JALIGIGA INVESTITSIYALARNI JALB ETISH
KO’LAMI VA KO’RSATKICHLARNI ANIQLASH TARTIBI…………….14
2.1. Investitsiyalardan foydalanish samaradorligini tavsiflovchi ko’rsatkichlar va
ularni aniqlash tartibi……………………………………………………………...14
2.2. Qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni jalb etish ko’lamini va samaradorligini
oshirish yo’llari………………………………………………………..…………..17
XULOSA………………………………………………………………………...24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………….25

1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov o‘zining
“Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch” asarida yosh avlod qalbida yuksak
ma’naviyatni shakllantirishda ta’lim-tarbiya tizimining o‘rni yuksakligiga alohida
e’tibor qaratib “... farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga ega
bo‘lgan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga etkazish – ta’lim-tarbiya
sohasining asosiy maqsadi va vazifasi bo‘lishi lozim, deb qabul qilishimiz
kerak” 1
, - deb ta’kidlab o‘tadi.
Barcha tarmoqlarda bo’lgani singari qishloq xo’jaligi tarmog’ida ham biror
yo’nalishdagi tadbirkorlikni yo’lga qo’yishda investitsiyalar muhim ahamiyatga
ega. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun avvalo turli
xarajatlarni amalga oshirish, ya’ni investitsiya mablag’larini sarflash talab etiladi.
“Investitsiya” atamasi lotincha “invest” so’zidan olingan bo’lib, “pul sarf
qilmoq”, “pul qo’ymoq” kabi ma’nolarni anglatadi. Investitsiya faoliyati
subyektlari investitsiya loyihalarining barcha qatnashchilari: investorlar,
investitsiya faoliyati obyektlaridan foydalanuvchilar, banklar, sug’urta
kompaniyalari, vositachi tashkilotlar, investitsiya fondlari va boshqalar
hisoblanadi.
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish vositalariga sarflanadigan barcha
mablag’lar investitsiyalar deb ataladi. Ular qishloq xo’jaligi korxonalarining
moddiy-texnik bazasini mustahkamlaydi va ishlab chiqarish jarayonlarini
mexanizatsiyalashtirish, kimyolashtirish, elektrlashtirish, avtomatlashtirish
natijasida mehnat unumdorligi oshadi, xarajatlar esa tejaladi. Natijada
yetishtiriladigan mahsulotlar hajmi ko’payadi va sifati yaxshilanadi, olinadigan
foyda summasi oshadi. Bu investitsiyalarni amalga oshirishning tub maqsadidir.
Shularni e’tiborga olgan holda respublikada barqaror investitsion siyosat
ishlab chiqilgan. U O’zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati
to’g’risida”gi va “Chet el investitsiyalari to’g’risida”gi Qonunlari hamda boshqa
me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshirilmoqda.
1
O'zbekiston respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimov
2

Barcha sohalar singari qishloq xo’jaligini rivojlantirishda ham
investitsiyalarning ahamiyati juda katta. Chunki tarmoqni ustuvor shaklda
rivojlantirish uchun uning moddiy-texnika bazasini mustahkam ravishda barpo
etish zarur. Buning uchun uni zamonaviy binoinshootlar, barcha turdagi zarur
texnikalar, qishloq xo’jalik mexanizmlari, ichki irrigatsiya va melioratsiya
inshootlari, serunum, tezpishar navlar, mahsuldor chorva mollari zotlari hamda
aylanma vositalar va boshqa ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlash lozim.
Kurs ishi maqsadi: Qishloq xo’jaligini rivojlantirishda investitsiyalar va
ularning tahlilini o'rganishdagi ahamiyati.
Kurs ishi predmeti: : Qishloq xo’jaligini rivojlantirishda investitsiyalar va
ularning tahlili
Kurs ishi tuzilishi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
3

I BOB. QISHLOQ XO’JALIGIDA INVESTITSIYANI JALB ETISH
YO’LLARI VA UNING MOHIYATI VA AHAMIYATI
1.1. Qishloq xo’jaligida investitsiyaning mohiyati va ahamiyati.
Barcha tarmoqlarda bo’lgani singari qishloq xo’jaligi tarmog’ida ham biror
yo’nalishdagi tadbirkorlikni yo’lga qo’yishda investitsiyalar muhim ahamiyatga
ega. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish uchun avvalo turli
xarajatlarni amalga oshirish, ya’ni investitsiya mablag’larini sarflash talab etiladi.
“Investitsiya” atamasi lotincha “invest” so’zidan olingan bo’lib, “pul sarf
qilmoq”, “pul qo’ymoq” kabi ma’nolarni anglatadi. Investitsiya faoliyati
subyektlari investitsiya loyihalarining barcha qatnashchilari: investorlar,
investitsiya faoliyati obyektlaridan foydalanuvchilar, banklar, sug’urta
kompaniyalari, vositachi tashkilotlar, investitsiya fondlari va boshqalar
hisoblanadi.
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish vositalariga sarflanadigan barcha
mablag’lar investitsiyalar deb ataladi. Ular qishloq xo’jaligi korxonalarining
moddiy-texnik bazasini mustahkamlaydi va ishlab chiqarish jarayonlarini
mexanizatsiyalashtirish, kimyolashtirish, elektrlashtirish, avtomatlashtirish
natijasida mehnat unumdorligi oshadi, xarajatlar esa tejaladi. Natijada
yetishtiriladigan mahsulotlar hajmi ko’payadi va sifati yaxshilanadi, olinadigan
foyda summasi oshadi. Bu investitsiyalarni amalga oshirishning tub maqsadidir.
Shularni e’tiborga olgan holda respublikada barqaror investitsion siyosat
ishlab chiqilgan. U O’zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati
to’g’risida”gi va “Chet el investitsiyalari to’g’risida”gi Qonunlari hamda boshqa
me’yoriy hujjatlar asosida amalga oshirilmoqda.
Barcha sohalar singari qishloq xo’jaligini rivojlantirishda ham
investitsiyalarning ahamiyati juda katta. Chunki tarmoqni ustuvor shaklda
rivojlantirish uchun uning moddiy-texnika bazasini mustahkam ravishda barpo
etish zarur. Buning uchun uni zamonaviy binoinshootlar, barcha turdagi zarur
texnikalar, qishloq xo’jalik mexanizmlari, ichki irrigatsiya va melioratsiya
4

inshootlari, serunum, tezpishar navlar, mahsuldor chorva mollari zotlari hamda
aylanma vositalar va boshqa ishlab chiqarish vositalari bilan ta’minlash lozim.
Hozirgi davrda investitsion mablag’lar yangi, samarali texnologiyaga hamda
intellektual mulkni barpo etishga sarflanishi maqsadga muvofiqdir. Bu masalaning
to’g’ri, samarali hal etilishi ma’lum miqdordagi investitsiyalar sarflanishini
obyektiv ravishda talab etadi. Demak, investitsiya mablag’lari tarmoqda doimiy va
o’zgaruvchan kapitalni hamda intellektni barpo etish va ularni rivojlantirish hamda
yuksaltirish uchun sarflanadi. U uzoq hamda qisqa muddatlarga mo’ljallab
sarflanishi mumkin. Qishloq xo’jaligining asosiy vositalarini sotib olishga,
qurishga hamda ularni kapital ta’mirlashga sarflansa, unda bu sarflar uzoq
muddatga mo’ljallangan bo’ladi. U asosiy kapitalga sarflangan investitsiyalar deb
ataladi. Shu bilan birgalikda investitsiyalar qishloq xo’jaligining aylanma
vositalariga ham sarflanadi, ular odatda qisqa muddatga sarflanadi. Demak,
investitsiyalar natijasida qishloq xo’jaligining ishlab chiqarish vositalari barpo
etilib, ularning ishga yaroqliligi tubdan yaxshilanadi.
Investitsiyalar maqsad va vazifalariga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:
- kapital investitsiyalar;
- innovatsion investitsiyalar; - ijtimoiy investitsiyalar.
Asosiy va aylanma fondlarni barpo etishga va ularni takror ishlab
chiqarishga, shuningdek, moddiy ishlab chiqarishning barcha shakllarini
rivojlantirishga sarflangan investitsiyalar kapital investitsiyalar deb ataladi.
Texnika va texnologiyalarning yangi avlodini yaratish, mavjudlarini
takomillashtirish va ularni o’zlashtirishga sarflangan investitsiyalar innovatsion
investitsiyalardir.
Inson salohiyatini, malakasini va ishlab chiqarish tajribasini oshirishga,
shuningdek, nomoddiy ne’matlarning boshqa shakllarini rivojlantirishga
sarflanadigan mablag’lar ijtimoiy investitsiyalar deb ataladi.
Investitsiyalarni real va moliyaviy investitsiyalarga ham bo’lish mumkin.
Moddiylashgan asosiy va aylanma vositalarga sarflangan mablag’lar real
5

investitsiyalarni tashkil etadi. Real investitsiyalar kapital qo’yilmalar deb ham
ataladi. Kapital qo’yilmalar yalpi va sof kapital qo’yilmalarga bo’linadi. Real
investitsiyalarning umumiy summasi yalpi kapital qo’yilmalarni tashkil etadi. Real
investitsiyalarni sarflash natijasida ishga tushirilgan qismi sof kapital
qo’yilmalardir. Sof kapital qo’yilma yalpi kapital qo’yilma summasiga teng yoki
kam bo’lishi mumkin. Qishloq xo’jaligi, jumladan, korxonalar miqyosida yalpi
kapital qo’yilmani sof kapital qo’yilmaga aylantirishga alohida e’tibor berilishi
lozim. Sarflanayotgan real investitsiyalar moddiylashtirilishini, ya’ni ishga
tushirilishini ta’minlash zarur.
Qimmatli qog’ozlarni (aksiya, obligatsiya, sertifikat va hokazo)
shakllantirishga sarflangan mablag’lar esa moliyaviy investitsiyalar hisoblanadi.
Mamlakatimiz qishloq xo’jaligida moliyaviy investitsiyalar ko’lamini
kengaytirish maqsadga muvofiqdir. Jumladan, fermer xo’jaliklari, agrofirmalarda
qimmatli qog’ozlar chiqarib, sotilishini yo’lga qo’yish lozim.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsion siyosatni shakllantirishda
quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak:
- tender asosida raqobatbardosh loyihalarni tanlash. Bu qishloq xo’jaligida
investitsion loyihalar bozori barpo etilishini ta’minlaydi; - qishloq xo’jaligi uchun
mo’ljallangan investitsiyalarning iqtisodiy jihatdan asoslanganligi. Qishloq
xo’jaligi tabiiy-iqtisodiy omillarining xususiyatlarini hisobga olgan holda
loyihalarning iqtisodiy-ijtimoiy natijalari aniqlangan bo’lishi zarur. Chunki, ayrim
hollarda loyihada belgilangan mablag’lar ko’zda tutilgan tadbirlarni bajarish uchun
yetmaydi va oqibatda ko’zlangan maqsadga erishilmaydi. Bu hol investitsion
loyihalar uzoq muddatga cho’zilishiga olib keladi;
- chet el investorlarini va ularning investitsiyalarini qishloq xo’jaligiga jalb
etish. Buning uchun xorijlik tadbirkorlarni mamlakatimiz qishloq xo’jaligida
mavjud ishlab chiqarish imkoniyatlar va ular uchun yaratilgan imkoniyatlar bilan
tanishtirish, reklamani to’g’ri yo’lga qo’yish hamda investitsion muhitni yanada
yaxshilab borish lozim va boshqalar.
6

Barcha omillarni e’tiborga olgan holda sarflanadigan investitsiyalar qishloq
xo’jaligining mustahkam moddiy-texnika bazasini barpo etadi, qishloq xo’jaligi
zamonaviy mashinalar, traktorlar, kombaynlar, bino-inshootlar bilan ta’minlanadi,
bog’lar, uzumzorlar barpo etiladi, chorva hayvonlarining mahsuldor zotlari
yaratiladi va hokazo. Ular yangi ish o’rinlari barpo etilishini ham ta’minlaydi,
qishloq xo’jaligida band bo’lgan tadbirkorlarning bilimlarini, malakalarini
yuksaltiradi, bozor munosabatlarini shakllantiradi. Ularning uyg’unlashishi
natijasida tarmoqda yetishtiriladigan mahsulotlar hajmi ko’payib,
raqobatbardoshligi oshadi. Bu, o’z navbatida, aholi va qayta ishlash tarmoqlarining
talabi qondirilishini ta’minlaydi, fuqarolarning turmush darajasini yuksaltiradi.
Bularning hammasi investitsiyalarning iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyati katta
ekanligidan dalolat beradi.
Investitsiyalarning mamlakat iqtisodiyoti va qishloq xo’jaligidagi ahamiyati
ulkan.
Birinchidan , investitsiyalar jami xarajatlarning asosiy qismi hisoblanadi.
Investitsiyalardagi o’zgarishlar jami talabga yetarlicha ta’sir ko’rsatadi,
shuningdek aholining bandligi va yalpi milliy daromad hajmining ham o’zgarishini
ta’minlaydi.
Ikkinchidan , investitsiyalar korxonaning asosiy fondlari jamg’arilishiga,
ya’ni ko’payishiga olib keladi. Bunda ishlab chiqarish kuchlarini kengaytirishga
sarf qilingan pul mablag’lari boshlang’ich bosqichda korxona faoliyati natijalariga
ta’sir etmasligi mumkin, lekin kelajakda iqtisodiy o’sish uchun zarur bazani
yaratadi.
Uchinchidan , investitsiyalarning noratsional sarf qilinishi ishlab chiqarish
resurslari, xarajatlar o’sishiga olib keladi, natijada yalpi milliy daromad qisqaradi.
Misol uchun, tugallanmagan qurilishning ko’payishi, moddiy resurslar sarfi
oshishi, to’lanadigan ish haqining ko’payishi hamda ishlab chiqarishning qisqarishi
shular jumlasidandir. Ular sarflanayotgan investitsiyalarning qiymati o’sishiga
hamda samaradorligi pasayishiga ta’sir etadi.
7

1.2. Qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni jalb etish yo’llari.

Qishloq xo’jaligining barqaror rivojlanishi tarmoqda mavjud bo’lgan ishlab
chiqarish vositalari oqilona tarzda takror ishlab chiqarilishini talab etadi. Bu
jarayon ishlab chiqarish vositalarini sotib olish, ta’mirlash, qurish, innovatsion
hamda ijtimoiy munosabatlar yig’indisidan tashkil topadi.
Barcha investitsiyalar quyidagi yirik ikkita manbadan shakllantirilib, amalga
oshiriladi:
• korxonaning o’z mablag’lari hisobidan;
• chetdan jalb qilingan mablag’lar orqali.
Korxonaning investitsiyalarni shakllantirishda qo’llaniladigan o’z
mablag’lariga quyidagilar kiradi:
- korxonaning sof foydasidan ajratilayotgan mablag’lar;
- amortizatsiya fondidagi mablag’lar;
- asosiy vositalarni tugatishdan, sotishdan kelib tushgan mablag’lar;
- asosiy vositalarni ijaraga berishdan tushgan mablag’lar;
- qishloq xo’jalik korxonalarining boshqa korxonalar qimmatli qog’ozlarini
sotib olishi natijasida oladigan dividendlardan ajratilayotgan mablag’lar va boshqa
shu kabilar.
Qishloq xo’jaligi tarmog’ida ishlab chiqarish jarayonining mavsumiyligi
mazkur tarmoqda faoliyat yurituvchi tadbirkorlarning investitsion imkoniyatlarini
cheklab qo’yadi. Tarmoqda ishlab chiqarish vositalari sifatida tirik
organizmlarning ishtirok etishi, mahsulot ishlab chiqarish jarayonida ularning
ma’lum vegetatsiya davrini o’tishi lozomligi ishlab chiqarish jarayonining uzoq
davom etishiga olib keladi. Masalan, kuzgi bug’doy oktabr oyida ekiladi va kelgusi
yilning may oyida tayyor mahsulot olinadi, ya’ni 7-8 oy o’tgachgina tayyor
mahsulot olinadi. Bunday holatda tarmoqda faoliyat yurituvchi tadbirkorlarning
8

uzoq muddat davomida investitsiyani amalga oshirish uchun mablag’lari
yetishmaydi.
Investitsiyalarni shakllantirishda chetdan jalb qilinadigan mablag’larga
quyidagilar kiradi:
- qishloq xo’jaligi uchun davlat budjetidan ajratiladigan mablag’lar;
- tijorat banklaridan olinadigan kreditlar;
- hamkorlardan olinadigan mablag’lar;
- qimmatli qog’ozlar chiqarib sotish orqali jalb etiladigan mahalliy va xorijiy
korxonalar hamda fuqarolarning bo’sh turgan mablag’lari;
- xayriya fondlaridan, homiylar tomonidan ajratilayotgan mablag’lar va
boshqalar.
Chetdan jalb qilingan mablag’lar orasida bank kreditlari alohida o’rin tutadi.
Ular ishlab chiqarish faoliyati natijalaridan qat’i nazar, alohida korxonalar
ehtiyojlarini hisobga olgan holda investitsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi.
Bank kreditlari korxona o’z mablag’larining investitsiya uchun kerakli miqdorini
yig’masdan turib investitsiya jarayonini tezlashtiradi. Kreditlar investitsiya manbai
sifatida nafaqat kapital qurilishda, balki yangi texnikani joriy qilishda ham
ishlatiladi. Investitsiyalarning asosiy vazifasi – tarmoq mahsulotini ko’paytirish va
ishlab chiqarish samaradorligining o’sish sur’atlari tezlashtirilishini ta’minlashdir.
Moliyalashtirish manbalari bo’yicha qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligiga
kiritilgan investitsiyalar to’g’risidagi ma’lumotlar 1jadvalda keltirilgan.
1-jadval Moliyalashtirish manbalari bo’yicha qishloq, o’rmon va baliq
xo’jaligiga kiritilgan investitsiyalar (mlrd. so’m)
2016 20
17 20
18 201
9
Jami 4795,3 61
10,6 79
91,9 121
99,1
Shu jumladan:
9

respublika budjeti mablag’lari 565,7 55
3,4 91
1,1 193
5,6
korxona va tashkilotlar
mablag’lari 510,0 90
5,5 17
68,8 113
2,9
tijorat banklari kreditlari va
boshqa qarz mablag’lari 371,2 71
5,6 23
28,1 203
4,1
xorijiy investitsiya va kreditlar 171,8 18
9,8 10
64,4 505
0,6
boshqa moliyalashtirish
manbalari 3176,6 37
46,3 19
19,5 204
5,9
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari

Qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligiga kiritilgan investitsiyalarning tarkibida
moliyalashtirish manbalarining salmog’i to’g’risidagi ma’lumotlar 2-jadvalda
keltirilgan.
2-jadval Qishloq, o’rmon va baliq xo’jaligiga kiritilgan
investitsiyalarning tarkibida moliyalashtirish manbalarining salmog’i (foizda)
2016 2017 2018 2019
Jami 100,0 100,0 100,0 100,0
Shu jumladan:
respublika budjeti mablag’lari 11,8 9,1 11,4 15,9
korxona va tashkilotlar mablag’lari 10,6 14,8 22,2 9,3
tijorat banklari kreditlari va boshqa
qarz mablag’lari
7,7 11,7 29,1 16,7
xorijiy investitsiya va kreditlar 3,6 3,1 13,3 41,4
boshqa moliyalashtirish manbalari 66,3 61,3 24,0 16,7
Manba: O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari
10

Ushbu jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, qishloq, o’rmon va baliq
xo’jaligiga kiritilgan investitsiyalarning tarkibida korxona va tashkilotlarning
mablag’lari 2018-yildagi 22,2 foizdan 2019-yilda 9,3 foizga tushgan, tarmoqqa
jalb etilgan xorijiy investitsiyalar va kreditlar hajmi esa keskin oshgan, ya’ni 2018-
yildagi 13,3 foizdan 2019-yilda 41,4 foizga yetgan.
Yuqori rentabellik darajasiga ega korxonalar ishlab chiqarish vositalarini
yangilash maqsadida kapital qo’yilmalarni amalga oshirishda ko’proq imkoniyatga
ega bo’ladi.
Shuni ham aytib o’tish kerakki, investitsiya qilishda korxona imkoni boricha
o’z mablag’laridan foydalanishi ikkita ustunlikka olib keladi: korxonada tashqi
qarzlar mavjud bo’lmaydi (olingan kreditlar bo’yicha foiz, ijara haqi va hokazo),
shuningdek, korxonani boshqarishda mustahkam pozitsiyani shakllantiradi.
Ayni paytda xo’jaliklarga chetdan jalb qilinadigan mablag’larning
manbalaridan biri xo’jalik a’zolarining vaqtincha bo’sh turgan mablag’larini jalb
etish hisoblanadi. Bunday investitsiyani amalga oshirish uchun korxona o’z ichida
qisqa muddatli obligatsiyalarni chiqarib, ularni a’zolariga ishonchli tarzda
tarqatishi (sotishi) yoki huquqiy kuchga ega bo’lgan ishonchli dalolatnomalarni
ham berishi mumkin. Xo’jalik a’zolari esa muomalaga berilgan mablag’larini
ma’lum muddat o’tgandan so’ng belgilangan foizi bilan qaytarib olish
imkoniyatiga ega bo’ladilar. Bu turdagi investitsiya imkoniyatlaridan qishloq
xo’jaligi korxonalarida unumli foydalanish kerak.
Xorijiy investitsiyalar chet mamlakatlardagi yuridik va jismoniy
shaxslarning mablag’laridan tashkil topadi. Chet ellik investorlar tomonidan foyda
olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida ta’qiqlanmagan boshqa
turdagi faoliyat obyektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy
boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar
respublika hududida chet el investitsiyalari hisoblanadi. Ular O’zbekiston
Respublikasi hududida quyidagi yo’llar bilan amalga oshiriladi:
11

• respublika qishloq xo’jaligidagi yuridik hamda jismoniy shaxslarning Nizom
jamg’armalarida va boshqa mol-mulkida ulush qo’shib qatnashish;
• tarmoqda chet ellik investorgarga to’liq qarashli bo’lgan xo’jalik jamiyatlari
va shirkatlari, bank, sug’urta va boshqa korxonalarni barpo etish va rivojlantirish;
• mol-mulk, aksiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlarni, shu jumladan,
O’zbekiston Respublikasi rezidentlari tomonidan emissiya qilingan qarz
mablag’larini sotib olish;
• intellektual mullka, shu jumladan, mualliflik huquqlari, patentlar, firma
nomlari va nou-xaularga, shuningdek, ishchanlik nufuziga (gudvillga) huquqlar
kiritish va boshqalar.
Ularni chet davlatlar yoki bu davlatlarning quyidagi hududiy organlari
amalga oshiradilar:
• davlatlararo bitimlar yoki boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan
yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo’lgan xalqaro tashkilotlar;
• chet davlatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat
ko’rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, shirkatlar, uyushma va tashkilotlar;
• chet el fuqarolari bo’lmish jismoniy shaxslar va boshqalar.
Hozirgi davrda mamlakat qishloq xo’jaligini boshqarishni
takomillashtirishga va ishlab chiqarishini rivojlantirishga Jahon banki, Yevropa
tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot bankining respublikamizdagi
bo’limlari hamda AQSh, Germaniya, Isroil, Gollandiya, Fransiya va boshqa
davlatlarning vakolatxonalari investitsiyalarni joylashtirish, sarflash orqali
muayyan darajada hissa qo’shish ishlari bilan shug’ullanmoqda. Lekin ularning
investitsiyalari mavjud imkoniyatlar darajasidan ancha pastdir. Shuning uchun bu
masalaga, ya’ni chet el investitsiyalarini jalb etish muammosiga kelajakda alohida
e’tibor berish maqsadga muvofiqdir.
Qishloq xo’jaligi tarmog’iga jalb etilgan xorijiy investitsiyaga misol
tariqasida 2020-yil 11-avgustda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xalqaro
tiklanish va taraqqiyot banki hamda Xalqaro taraqqiyot uyushmasi ishtirokida
12

“O’zbekiston Respublikasi qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish” loyihasini
amalga oshirish choratadbirlari to’g’risida”gi PQ-4803-sonli qarori asosida jalb
etilgan invstitsiyani keltirishimiz mumkin. Umumiy qiymati 659,3 mln. AQSh
dollariga teng bo’lgan ushbu loyiha 6 yilga (2020-2026-yillar) mo’ljallangan.
Loyiha doirasida Jahon banki tomonidan 30 yil muddatga quyidagi shartlar asosida
500 mln. AQSh dollar ajratilmoqda: - 10 yillik imtiyozli davr bilan Xalqaro
tiklanish va taraqqiyot banki tomonidan 181 mln. AQSh dollari miqdoridagi qarz;
- 10 yillik imtiyozli davr bilan Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 100 mln.
AQSh dollari miqdoridagi kredit;
- 5 yillik imtiyozli davr bilan Xalqaro taraqqiyot uyushmasining 219 mln.
AQSh dollari miqdoridagi imtiyozli kredit.
Loyihada O’zbekistonning ulushi 159,3 mln. AQSh dollarini tashkil etadi,
shu jumladan:
- soliq va bojxona to’lovlari bo’yicha imtiyozlar berish, investitsiya davrida
moliyaviy xarajatlarni to’lash shaklidagi ulush – 124,3 mln. AQSh dollarini;
- loyiha ishtirokchilarining ulushi esa 35 mln. AQSh dollari ekvivalentini
tashkil etadi.
Qarorda Jahon banki tomonidan moliyalashtirilayotgan loyihaning ustuvor
yo’nalishlari, etib quyidagilar belgilangan:
-qishloq o’jaligida ilmiy-tadqiqot, ta’lim va maslahat xizmatlarining ishlab
chiqarish bilan integratsiyalashgan samarali tizimini yaratish; - qishloq xo’jaligini
raqamlashtirish, statistik ma’lumotlarni to’plash, tahlil qilish va tarqatishning
ishonchli va shaffof usullarini joriy etish; - oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va
qishloq xo’jalik mahsulotlarini yetishtirishda “daladan iste’molgacha” tamoyili
asosida sifat nazoratini kuchaytirish, agrologistika, yo’l va boshqa zarur
infratuzilmani yaratish; - eksportni rag’batlantirish, xalqaro bozorlarda
raqobatbardosh, eksportbop yuqori qo’shilgan qiymatli qishloq xo’jaligi
mahsulotlari ishlab chiqarish borasida qulay agrobiznes muhitini va qo’shilgan
qiymat zanjirini yaratish;
13

II BOB. QISHLOQ XO’JALIGIGA INVESTITSIYALARNI JALB
ETISH KO’LAMI VA KO’RSATKICHLARNI ANIQLASH TARTIBI
2.1. Investitsiyalardan foydalanish samaradorligini tavsiflovchi
ko’rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi

Qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni sarflashdan maqsad – tarmoqda ishlab
chiqarishni rivojlantirish, qo’shimcha foyda olish va fuqarolarning yashash
sharoitini yaxshilashdir. Ularning darajasini loyihalar tuzishda hamda bu
loyihalarni amalga oshirishda aniqlash mumkin. Buning uchun investitsiyalarning
iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi. Iqtisodiy samaradorlik xarajatlar bilan foyda
summalari taqqoslanishi natijasida aniqlanadi.
Investitsiyalardan foydalanish samaradorligiga baho berishda quyidagi
ko’rsatkichlardan foydalaniladi:
a) investitsiyalarning mutlaq iqtisodiy samaradorligi koeffitsiyenti. Uning
darajasi sarflangan investitsiyalar natijasida yalpi ichki mahsulotning o’sgan
summasini shu o’sishni ta’minlagan investitsiya summasiga nisbati bilan
aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Bunda: Si – investitsiyalarning mutlaq iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti;
YaMo’ – ma’lum bir davr ichida yalpi mahsulotning o’sgan summasi,
so’mda. Bunda qishloq xo’jaligida yalpi daromadning
o’sgan summasi ham olinishi mumkin;
Is – sarflangan investitsiya summasi.
Bu ko’rsatkich sarflangan 1 so’mlik investitsiya mablag’i evaziga necha
so’mlik yalpi ichki mahsulot yoki yalpi daromad olinganligini ifodalaydi. Uning
14

mutlaq miqdori imkoni boricha yuqori bo’lishi maqsadga muvofiq. Shunda
investitsiyalarning mutlaq iqtisodiy samaradorlik darajasi yuqori bo’ladi. Kam
bo’lsa, u iqtisodiy samaradorlik darajasi past bo’lganligidan dalolat beradi, bunday
holda investitsiyalarni sarflash maqsadga muvofiq hisoblanmaydi.
Investitsiyalar aksariyat hollarda uzoq muddatga mo’ljallangan xarajatlardir.
Shuning uchun ularning bir necha yillar davomidagi iqtisodiy samaradorligini
aniqashda qiyosiy baholardan foydalanish lozim. Bunda inflyatsiya darajasi
hisobga olinadi.
b) sarflangan investitsiyaning samaradorligi. Uni aniqlash uchun investitsiya
sarflanishi natijasida sof foydaning o’sgan summasini shu o’sishni ta’minlagan
investitsiya summasiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish
mumkin:
Bunda: SFo’ – investitsiyani amalga oshirish natijasida sof foydaning o’sgan
summasi;
O’TIS - foydaning o’sishini ta’minlagan investitsiya summasi.
Bu ko’rsatkich yordamida sarflangan bir so’mlik investitsiya necha so’mlik
yoki tiyinlik foyda keltirilganligi aniqlanadi. Shuning uchun bu ko’rsatkichning
mutlaq miqdori yuqori bo’lgani maqsadga muvofiqdir.
d) investitsiya sarflanishi natijasida xarajatlarning tejalishi. Qishloq
xo’jaligida sarflangan investitsiyalar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish
orqali mahsulot yetishtirish uchun qilingan o’rtacha xarajatlar (mahsulot tannarxi)
ni kamaytirishda ham muhim ahamiyatga ega. Ushbu holatga baho berishda
ularning iqtisodiy samaradorlik darajasi tejalgan mablag’ qiymatini sarflangan
investitsiya summasiga taqsimlab ham aniqlanadi. U quyidagi tenglik yordamida
aniqlanishi mumkin:
15

Bunda: T
1 – investitsiya sarflanishidan oldingi tannarx summasi, ming
so’mda;
T
2 – investitsiya sarflanganidan keyingi tannarx summasi, ming so’mda.
Bu ko’rsatkichning ham mutlaq darajasi yuqori bo’lishi maqsadga
muvofiqdir.
e) investitsiyaning qoplanish muddati. Bu ko’rsatkich sarflangan investitsiya
summasini olingan sof foydaning o’sgan summasiga taqsimlash orqali aniqlanadi.
Bunda quyidagi formulalardan foydalanish mumkin:
Investitsiyalarning qoplanish muddati imkon qadar qisqa bo’lishi maqsadga
muvofiqdir.
f) sarflangan investitsiyaning kelajakda keltiradigan foydasi. Bu
ko’rsatkich quyidagi formula orqali aniqlanadi:
F
k =S
o (1+i/100) t

Bu yerda: F
k – investitsiyaning kelajakdagi foydasi; S
o – boshlang’ich
summa; i – inflyatsiya darajasi; t – investitsiya muddati.
g) agrar sohaga sarflangan investitsiyalarning samaradorligini tavsiflovchi
ko’rsatkichlardan yana biri – agrar sohaga jalb qilingan 1 so’mlik investitsiyaga
to’g’ri keladigan qishloq xo’jalik yalpi mahsuloti ko’rsatkichidir. Ushbu
ko’rsatkichni aniqlash uchun qishloq xo’jaligi tarmog’ida yaratilgan yalpi
mahsulot hajmi ushbu tarmoqda sarflangan jami investitsiya summasiga
taqsimlanadi:

16

Bunda: Iym – 1 so’mlik investitsiyaga to’g’ri keluvchi qishloq xo’jalik yalpi
mahsuloti;
YMqx – qishloq xo’jalik yalpi mahsuloti;
Is – tarmoqqa sarflangan investitsiya summasi.
2.2. Qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni jalb etish ko’lamini va
samaradorligini oshirish yo’llari.

Agrar sohaga jalb qilingan investitsiyalar samaradorligini oshirish qishloq
infratuzilmasini rivojlantirish, qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi
va aholi turmush farovonligini oshirish imkonini beradi. Buning uchun agrar
sohaga jalb qilinadigan investitsiyalarni moliyalashtirish mexanizmlarini
takomillashtirish talab etiladi. Mamlakatimizdagi va chet ellik iqtisodchi olimlar
tomonidan agrar sohani investitsiyalash samaradorligini oshirish masalalari tadqiq
qilingan. Agrar sohadagi investitsiyalarni moliyalashtirish mexanizmining ayrim
nazariy va amaliy jihatlari iqtisodchi olimlarimizdan A. Vahabov, D. G’ozibekov,
S. Umarov,
E. Shodmonovlarning ilmiy izlanishlarida tadqiq qilingan. A. Vahobov ilmiy
tadqiqotlariga asoslangan holda, agrar sohani investitsiyalash jarayoni davlat
tomonidan moliyaviy qo’llab-quvvatlanishi shart degan xulosaga kelgan. E.
Shodmonov esa, qishloq xo’jaligi korxonalari moliyaviy holatining beqarorligi,
investitsion xarajatlarni moliyalashtirish manbalaridan foydalanish imkoniyatining
cheklanganligi sharoitida lizing asosida investitsiyalarni moliyalashtirish
amaliyotini kuchaytirish maqsadga muvofiqligini asoslab bergan. Xorijlik
iqtisodchi olimlardan A. Yemelyanov agrar sohaga sarflangan investitsiyalar
samaradorligiga salbiy ta’sir etuvchi asosiy omil sifatida baholar o’rtasidagi
nomutanosiblikni ko’rsatadi. Uning fikriga ko’ra, qishloq xo’jalik mahsulotlari
baholarining o’sish sur’ati agrar soha ehtiyojlari uchun zarur bo’lgan resurslar
baholarining o’sish sur’atidan sezilarli orqada qolayotganligi investitsiyalash
uchun zarur bo’lgan mablag’larni jamg’arish imkonini bermayapti.
17

Respublikamizdagi siyosiy-iqtisodiy barqarorlik qishloq xo’jaligiga
investitsiyalar jalb etilishiga imkoniyat bermoqda. Uning rivojlanishini ta’minlash
maqsadida investitsion siyosatning huquqiy asoslari ham barpo etilgan. Ularning
mavjudligi so’nggi yillarda tarmoqqa ma’lum miqdorda investitsiyalar
sarflanishini ta’minlamoqda.
So’nggi yillarda respublika iqtisodiyotiga yo’naltirilgan investitsiyalarning
3-4 foizi qishloq xo’jaligiga sarflangan. Bu mavjud imkoniyatlarga nisbatan kam.
Shuning uchun kelajakda bu investitsion holatni qishloq xo’jaligi foydasiga
o’zgartirish maqsadga muvofiqdir. Xuddi shunday holatni xorijiy investitsiyalarni
jalb etish jarayonida ham kuzatish mumkin. Chet el investitsiyalarini qishloq
xo’jaligiga jalb etish bo’yicha ham holat talab darajasida emas. Bu boradagi
ishlarni jonlantirish va shu orqali qishloq joylarda zamonaviy texnologiyalar bilan
jihozlangan qishloq xo’jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar sonini
ko’paytirish maqsadga muvofiqdir. Bu orqali nafaqat mahsulot ishlab chiqarish
hajmi ortadi, balki qishloq aholisini ish bilan ta’minlashga ham erishiladi.
Investitsiyalarni amalga oshirishda xo’jaliklarning o’zlari tomonidan
sarflangan mablag’lar ham muhim ahamiyatga ega. 2019yilda ularning mablag’lari
hisobidan qishloq xo’jaligiga sarflanayotgan investitsiyalarning 9,3 foizi amalga
oshirilgan, vaholanki 2018-yilda ushbu ko’rsatkich 22,2 foizni tashkil etgan edi.
Qishloq xo’jaligi tarmog’ida faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik subyektlarining
investitsiyalarni amalga oshirish imkoniyatlarini oshirish lozim.
Qishloq xo’jaligi tarmog’ida faoliyat yurituvchi tadbirkorlarning
investitsion faolligiga salbiy ta’sir etayotgan omillarni aniqlash va ularni bartaraf
etish muhim ahamiyatga ega. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
2008-yil 6-oktabrdagi “Fermer xo’jaliklari faoliyatini yuritishda yer uchastkalari
miqdorini maqbullashtirish choralarini ko’rish yuzasidan takliflar ishlab chiqish
bo’yicha maxsus komissiya tashkil etish to’g’risida”gi 3077-sonli farmoyishiga
muvofiq fermer xo’jaliklarining ekin maydonlari qayta ko’rib chiqildi. Ushbu
farmoyish asosida tashkil etilgan maxsus komissiyalar har bir fermer xo’jaligini
individual o’rganib chiqib, yer uchastkalari miqdorini maqbullashtirish choralarini
18

ko’rish yuzasidan takliflar ishlab chiqishi nazarda tutilgan edi. Ya’ni, fermer
xo’jaligining mavjud imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda uning yer uchastkasini
kengaytirish, o’zgarishsiz qoldirish yoki kamaytirish bo’yicha takliflar berishi
lozim edi. Lekin, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davom etayotgan o’sha paytda
fermer xo’jaliklarining yer uchastkalari miqdorini ko’paytirish ularning iqtisodiy
salohiyatini oshiradi degan fikrlar ilgari surildi. Shu sababli ushbu farmoyish
bo’yicha mamlakatimizdagi fermer xo’jaliklari asosan yiriklashtirildi. Buning
natijasida ko’plab fermer xo’jaliklaridan yer uchastkalari qaytarib olindi. Bundan
tashqari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2015-yil 15-dekabrda “Fermer xo’jaliklarini yuritish uchun berilgan yer
uchastkalari maydonlarini maqbullashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 362-
sonli hamda 2019-yil 9-yanvardagi “Fermer xo’jaliklari va boshqa qishloq
xo’jaligi korxonalari yer maydonlarini maqbullashtirish hamda qishloq xo’jaligi
ekin yer maydonlaridan samarali foydalanishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida”gi 14-sonli qarorlari ham qabul qilindi. Ushbu hukumat qarorlarining
ijrosini ta’minlash jarayonida ham joylardagi ayrim mutasaddi rahbarlarning yo’l
qo’ygan xatolari tufayli fermer xo’jaliklaridan yer maydonlarining asossiz olib
qo’yilishi holatlari kuzatildi. Buning natijasida fermer xo’jaliklari rahbarlarida
o’zlariga uzoq muddatga ijaraga berilgan yer uchastkalarining shartnomada
ko’rsatilgan muddat davomida daxlsiz bo’lishiga ishonch susaydi. Bu esa fermerlar
tomonidan o’z faoliyatiga uzoq muddatli investitsiyalarni amalga oshirishga
bo’lgan ishtiyoqning pasayishiga olib keldi. Bundan ko’rinadiki, bozor
munosabatlarini yanada takomillashtirish qishloq xo’jaligi tarmog’ida
investitisiyalar ko’lamining kengayishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Davlat budjetidan ham qishloq xo’jaligini investitsiyalashga mablag’lar
sarflanmoqda. Bunda “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” davlat Dasturi,
2008-2012-yillarga mo’ljallangan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash dasturi
va boshqa shu kabi dasturlar shaklida budjetdan mablag’lar ajratilmoqda. Bozor
iqtisodiyoti sharoitida davlat ahamiyatiga molik bo’lgan yo’nalishlarni
rivojlantirishda davlat budjetidan ajratiladigan mablag’larning ahamiyati katta.
19

Masalan, hozirgi vaqtda respublikamiz bo’yicha sug’oriladigan yerlarning 45,3
foizi turli darajada turli darajada sho’rlangan bo’lib, yerlarning meliorativ holatini
yaxshilash uchun davlat budjetidan investitsiyalar ko’lamini kengaytirish
maqsadga muvofiqdir. Chunki, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash ko’p
miqdorda mablag’lar sarflanishi talab etiladi va qishloq xo’jaligi tarmog’ida
faoliyat yuritayotgan fermer xo’jaliklarida ushbu jarayonga investitsiyalarni
amalga oshirish imkoniyatlari cheklangan.
Kelajakda qishloq xo’jaligining moddiy-texnika bazasini talab darajasida
barpo etish, mehnat resurslarining bilimlarini, malakalarini, tajribalarini oshirish
uchun investitsiyalar sarflashni izchil davom ettirish lozim. Qishloq xo’jaligini
rivojlantirish uchun, avvalo, davlat hamda mahalliy budjetlardan ajratilayotgan
investitsion mablag’larni o’z vaqtida o’zlashtirishga erishish kerak. Shu bilan birga
tarmoq, korxonalar iqtisodiyotini yuksaltirish orqali ularning faoliyatini kelajakda
investitsiyalash uchun ko’proq mablag’ ajratilishini ta’minlashga alohida e’tibor
berish maqsadga muvofiqdir. Bunda korxonalar ixtiyoridagi fondlarning
mablag’laridan ham oqilona foydalanishga harakat qilish kerak. Chunki ular
investitsiyalar ko’lamini kengaytirishning real manbalari hisobanadi.
Qishloq xo’jaligiga talabni qondiradigan darajada investitsiyalar
sarflanishini kelajakda ishonchli ta’minlash uchun investitsiyalarni amalga
oshiruvchi yuridik hamda jismoniy shaxslar ko’lamini kengaytirish talab etiladi.
Ular respublikamiz yoki chet davlatlardan bo’lishi mumkin, ularni qishloq
xo’jaligidagi investitsion jarayonga faolroq jalb etishga alohida e’tibor berish
lozim.
Ma’lumki, jahon andozalariga javob beradigan va dunyo bozorlarida
xaridorgir mahsulot ishlab chiqarish uchun xorijiy investitsiyalarni, birinchi
navbatda, to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalarni jalb etish bo’yicha qulay shart-
sharoitlar yaratish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur vazifalarni amalga
oshirishda esa erkin iqtisodiy zonalar yetakchi o’ringa ega. Zero, bunday erkin
iqtisodiy zonalarni tashkil etish innovatsion faoliyatni qo’llab-quvvatlash, ilg’or
texnologiyalarni joriy qilish, eksport faoliyatini kengaytirish uchun qulay
20

infratuzilma yaratish, transport va telekommunikatsiya infratuzilmasini jadal
rivojlantirishda ham ayni muddaodir. Shu boisdan bugungi kunda dunyoning
aksariyat davlatlari, xususan Xitoy, AQSh, Fransiya, Janubiy Koreya kabi
mamlakatlarda hududiy-geografik va boshqa qulayliklardan kelib chiqqan holda,
erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bugungi
kunda jahonda 4000 dan ortiq erkin iqtisodiy zonalar faoliyat yuritmoqda. Bunday
erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etishdan asosiy maqsad – mintaqani jadal ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirish uchun mamlakat va chet el investitsiyasini, istiqbolli
texnologiya hamda boshqaruv tajribasini jalb etish orqali uning sanoat salohiyatini,
ishlab chiqarish, transport-tranzit va ijtimoiy sohani rivojlantirish barobarida,
zamonaviy bozor infratuzilmalarini tashkil etishdan iboratdir.
Mamlakatimizda erkin iqtisodiy zonalar tashkil etish va ular faoliyatiga doir
munosabatlar esa 1996-yil 25-aprelda qabul qilingan “Erkin iqtisodiy zonalar
to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinadi. Ushbu
qonunga 2009-yil 23-sentabrda ayrim o’zgartirish va qo’shimchalar kiritilgan.
Mazkur qonunning “Erkin iqtisodiy zonani tuzish” deb nomlangan 3-moddasida
erkin iqtisodiy zona O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan tashkil
etilishi, erkin iqtisodiy zonaning maqomi, shuningdek, uning qancha muddatga
tashkil etilishi mazkur hujjat bilan belgilanishi, erkin iqtisodiy zonaning
chegaralari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanishi,
erkin iqtisodiy zonaning faoliyat ko’rsatish muddatini uzaytirish belgilangan
muddat tugashidan kamida 3 yil oldin O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
qarori bilan amalga oshirilishi ko’rsatib o’tilgan. 4-moddaga binoan esa, erkin
iqtisodiy zonaning maqomi uni tashkil etish to’g’risidagi qarorda belgilangan
muddat tugaganda hamda unda nazarda tutilgan maqsad va vazifalar
bajarilmaganda tugatilishi belgilangan. Ushbu qonunning 6-moddasiga muvofiq,
erkin iqtisodiy zonalar mamlakatimizda erkin savdo zonalari, erkin ishlab chiqarish
zonalari, erkin ilmiy-texnikaviy va boshqa zonalar tarzida tuziladi. Qonunning 7-
moddasiga ko’ra, erkin ishlab chiqarish zonalari – tadbirkorlikni rag’batlantirish,
iqtisodiyotning ustun tarmoqlariga chet el investitsiyalarini jalb etish, istiqbolli
21

texnologiyalarni jalb etish maqsadida xo’jalik-moliyaviy faoliyatning alohida
tartiboti joriy etiladigan hududlar bo’lib, u o’z ichiga eksportga mo’ljallangan
ishlab chiqarish zonalarini, agropolislarni, tadbirkorlik zonalarini va boshqa erkin
zonalarni qamrab oladi. Albatta, erkin ishlab chiqarish zonalarida iqtisodiyotning
ustun tarmoqlariga chet el investitsiyalarini jalb qilish orqali istiqbolli
texnologiyalar joriy etiladi, pirovardida mahalliy xomashyolar asosida eksportbop
mahsulotlar ishlab chiqariladi.
Mamlakatimizda ham erkin iqtisodiy zonalarni tashkil etishga alohida
e’tibor berilmoqda. 2019-yil holatiga mamlakatimizda 14 ta erkin iqtisodiy zona
mavjud bo’lib, ulardan ayrimlarining faoliyati ancha jadallashgan. Xususan,
“Navoiy”, “Angren”, “Jizzax”, “Urgut”, “G’ijduvon”, “Qo’qon” va “Xazorasp”
erkin iqtisodiy zonalarida umumiy qiymati 486 million AQSh dollariga teng 62 ta
loyiha amaliyotga joriy etilib, 4600 dan ortiq ish o’rinlari yaratilgan. Shuningdek,
farmatsevtika sohasiga ixtisoslashgan 7 ta erkin iqtisodiy zonalarni rivojlantirish
bo’yicha ham chora-tadbirlar ko’rilmoqda.
Investitsiyalarni amalga oshirishda banklarning ko’lamini kengaytirishga
erishish muhim ahamiyatga ega. Buning uchun zarur barcha huquqiy, iqtisodiy
shart-sharoitlar yaratib berilgan. Shu bilan birga qishloq xo’jaligi korxonalari
tomonidan tuziladigan turli birlashmalar, jumladan agrofirmalar, kredit
uyushmalari va boshqa shu kabilarning ham imkoniyatlaridan keng foydalanish
maqsadga muvofiq. Chunki, bir nechta fermer xo’jaliklari birikib agrofirma tashkil
etishi ularning investitsion imkoniyatlarini kengaytiradi.
Bundan tashqari, qishloq xo’jaligini investitsiyalash jarayoniga turli xildagi
banklarning, investitsiya, lizing va sug’urta kompaniyalarining, ishlab chiqarish
konsernlarining, savdo va boshqa korxona hamda tashkilotlarning mablag’larini
jalb etish lozim. Buning uchun ularga davlat hamda qishloq xo’jaligi tomonidan
ma’lum darajada iqtisodiy imtiyozlar yaratilishi zarur. Shundagina ular o’z
mablag’larini qishloq xo’jaligiga yo’naltirishi mumkin.
Mamlakatimiz hukumati tomonidan qishloq xo’jaligiga investitsiyalarni jalb
etishga alohida e’tibor berilmoqda. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
22

Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 29-dekabrdagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida
q ishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish, raqamlashtirish, yerning unumdorligini
oshirish, zamonaviy agrotexnologiyalarni joriy etish uchun 2021-yilda 600 million
dollardan ziyod kredit va grant mablag’lari jalb qilinishi ta’kidlandi.
Qishloq xo’jaligiga xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda quyidagilarga
e’tibor berish lozim:
- qishloq hududlarida investitsiya infratuzilmasini rivojlantirish – avtomobil
va temir yo’llari, uzluksiz elektr, gaz va suv ta’minoti, sifatli aloqa xizmati,
banklar, sug’urta kompaniyalari va boshqa shu kabilar faoliyatini rivojlantirish va
investitsiya loyihalarini amalga oshirishda ularning ishtirokini samarali yo’lga
qo’yish;
- qishloq xo’jaligida faoliyat yurituvchi tadbirkorlarning biznes ko’nikmalari,
shu jumladan, investitsiya loyihalari bilan ishlash tajribasini shakllantirish va
huquqiy bilimlarini oshirish – hududlarda konsalting, marketing va yuridik xizmat
ko’rsatuvchi markazlar tashkil etish va faoliyatini rivojlantirish;
- qishloq xo’jaligida investitsiya takliflari va loyihalarining texnikiqtisodiy
asoslarini sifatli ishlab chiqishga e’tibor berish – tadbirkorlarga investitsiya
loyihalarini ishlab chiqishda tijorat banklari, hududlardagi savdo-sanoat palatasi va
boshqalar tomonidan amaliy yordam ko’rsatilishini mahalliy hokimliklar
tomonidan tashkil etish va doimiy nazoratga olish;
- xorijiy investorlarni mamlakatimiz qishloq xo’jaligi to’g’risida batafsil
ma’lumotlar bilan ta’minlashni tashkil etish – xorijiy investorlarni to’laqonli
ravishda axborot (investitsiya loyihalari va biznes takliflar bazasi, turli bukletlar,
hududiy matbuot nashrlari, xomashyo va mehnat salohiyati to’g’risidagi hamda
yaratilgan imkoniyatlar haqidagi ma’lumotlar) bilan ta’minlash, maxsus veb-portal
tashkil etish, shuningdek, investitsiya faoliyatiga oid konferensiyalar, seminarlar
va respublika hududida hamda xorijiy mamlakatlarda taqdimotlar o’tkazish.

23

XULOSA
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish fondlari uchun sarflangan mablag’lar
investitsiya deyiladi. Ma’lum belgilariga qarab investitsiyalar turlarga ajratiladi.
Qishloq xo’jaligini ishlab chiqarish resurslari bilan talab darajasida
ta’minlash, ularni takror ishlab chiqarish uchun investitsiyalar jalb etilmoqda.
Investitsiyalar tufayli tarmoqda fan-texnika taraqqiyoti jadallashmoqda,
uning yutuqlaridan foydalanish jarayoni rivojlantirilib, ilg’or texnologiyalar joriy
etilmoqda. Investitsiyalar korxonalarning o’z mablag’lari hamda chetdan jalb
etilayotgan mablag’lar evaziga amalga oshirilmoqda. Mustaqillik yillarida qishloq
xo’jaligiga jalb etilayotgan mablag’lar summasi ortib bormoqda.
Investitsiyalardan foydalanishning mutlaq hamda qiyosiy samaradorligini
tarmoq, korxona va yo’nalishlar bo’yicha aniqlash maqsadida muayyan
ko’rsatkichlar tizimidan foydalanish lozim.
Qishloq xo’jaligiga jalb etilayotgan investitsiyalar miqdori, iqtisodiy
samaradorligi mavjud imkoniyatlar darajasida emas. Kelajakda investitsiyalarni
talab darajasida jalb etish va ulardan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini
oshirish uchun investitsiyalar manbalarini kengaytirishga erishish, investitsiyalar
jalb etishda zarur infratuzilmani rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni keng jalb
etish, investitsiyalardan maqsadga muvofiq, samarali foydalanishga erishish kerak.

25

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelejagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz O’zbekiston NMIU 2017 yil.
2. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manffatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligi garovi .Tosh kent”O’zbekiston 2017 yil.
3. Mirziyoev Qonun ustuvorligi va inson manffatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligi garovi . Toshkent”O’zbekiston 2017y.
4. Abdug’aniyev A.A., Abdug’aniyev A.A. Qishloq xojaligi iqdisodiyoti. Darslik. -
T: “Adib Nashriyoti”, 2011. – 400 b.
5. David L. Debertin. Agricultural Production Economics Textbook. 2nd ed.
Published by McMillan. University of Kentucky, USA. 2012.
6. Rustamova I.B., Sheripbayeva U.A., Dehqonova N.S., Ahmedova V. Qishloq
xo’jaligi iqtisodiyoti. O’quv qo’llanma. –T.: TDAU, 2015. 174 b.
7. Samatov G’.A, Rustamova I.B., Sheripbayeva U.A. Qishloq xo’jaligi
iqtisodiyoti va menejmenti. Darslik. –T.: “Cho’lpon” nomidagi nashriyot-matbaa
ijodiy uyi, 2012. -320 b.
8. Umurzoqov O’.P, Toshboyev A.J., Rashidov J., Toshboyev A.A.. Qishloq
xo’jaligi iqtisodiyoti va menejmenti. Oquv qo’llanma. –T.: “Iqtisod-Moliya”,
2008. -264 b.
9. Murtazayev O, Ahrorov F.B. Qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti. Darslik.
–T.: “ILM ZIYO”, 2017. -415 b.
26

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Sotib olish