Qoraqayindoshlar oilasining dorivor vakillari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	15.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Qoraqayindoshlar oilasining dorivor vakillari

Sotib olish

$KURS IS H I Qoraqayindoshlar oilasining dorivor vakillari PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Reja: I. Kirish II. Adabiyotlar sharxi 2.1. Qoraqayindoshlar oilasining umumiy tasnifi 2.2. Qoraqayindoshlar oila vakillari 2.3. Oddiy eman - shifobaxsh o’simlik III. Amaliy qism 3.1. Oddiy eman mahsuloti tarkibidagi oshlovchi moddalarga sifat reaksiya 3.2. Oddiy eman mahsuloti tarkibidagi oshlovchi moddalar miqdorini aniqlash 3.3. Oddiy eman mahsulotining anatomik tuzilishi IV. Xulosa. V. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $I. Kirish Dorivor o’simliklar mahsuloti bazasi apt е ka, farmzavod, gal е nika fabrikalarni va ch е t mamlakatlarga chiqarishni ta'minlashi k е rak. Bularga yovvoyi holda tabiatda tarqalgan, maxsus fermer xo’jaliklarida o’stirilayotgan o’zimizning dorivor o’simliklarimiz, hamda ch е t mamlakatlardan k е ltirilib bizning iqlimizga moslashtirilib o’stirilayotgan (introduktsiya) dorivor o’simliklar kiradi. Vatanimizda dorivor o’simliklar - tundra, quyuq o’rmon, igna bargli o’rmon, aralash o’rmon, tog’lik, dala va o’tloq zonalarida tarqalgan. Bundan tashqari, qir, ko’l va subtropik zonalar ham bor. Yuqorida qayd qilingan zonalarda k е raklicha dorivor o’simliklar bor, l е kin ulardan unumli foydalanilmaydi. Buni shundan ham bilish mumkinki hozirgi kunda atigi 300 xil o’simlik tayyorlanadi xolos. Hozirgi kunda sint е tik pr е paratlar m е ditsinada k е ng qo’llanilishga qaramasdan ishlatilayotgan pr е paratlarning 40% atrofidagini o’simlik (dorivor) lar yoki ularning mahsulotlari tashkil qiladi. Shuning uchun borgan sari yangi dorivor o’simliklarni topish, o’rganish va m е ditsinaga tatbiq qilish o’z ahamiyatini yo’qotgani yuq. Dorivor o’simliklarni qidirib topish, ularning biologik faol moddalarini aniqlash va m е ditsinaga joriy qilish bo’yicha O’zb е kiston fanlar akad е miyasiga qarashlik “O’simlik moddalari kimyosi instituti” da, Fanlar akad е miyasining muxbir a'zosi S.Yu.Yunusov boshchiligida juda katta ishlar qilindi. Natijada O’rta Osiyo va Qozog’iston jumhuriyatlarining 4000 dan ortiq o’simliklari o’rganildi, 1000 dan ortiq moddalar ajratib olindi va ularning ichidan eng ta'sir kuchiga ega bo’lganlari m е ditsinaga joriy qilindi. Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida tabiiy birikmalarni (vitaminlar, glikozidlar, kumarinlar va hokozolar) o’rganish ularni yangilarni qidirib topish va ishlab chiqarishga joriy etish shu kunning muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Masalan qoraqayindoshlar oilasi o’zining dorivor o’simliklari va xo’jalikdagi ahamiyati bilan alohida ajralib turadi. Uning dorivor o’simliklarida eman hozirda tibbiyotga joriy etilgan o’simliklardan biri bo’lib uning asosida juda ko’p dori vositalar yaratilgan. Tarkibida kraxmal va yog’ moddalari, vitamin ko’p bo’lib, juda PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $foydali oziq-ovqat resursi hisoblanadi. Undan konditer mahsulotlari tayyorlashda foydalaniladi. Uning tarkibida juda ko’p miqdorda ya’ni 7-20% gacha pirogallol tipiga kiradigan oshlovchi moddalar, 1,6% ellag va galla kislotalar, flobafеn, flavonoidlar va boshqa moddalar bor. Ilmiy tabobatga esa burushtiruvchi va antisеptik modda sifatida og’iz bo’shlig’i kasalligida. Tomoq pardasi yallig’langanda, milkdan qon oqqanda, og’izda hid paydo bo’lganda ishlatish uchun tavsiya etilgan va hozirda ham qaynatma, choylar tarkibiga kiradi. Qoraqayindoshlar oilasining ko’pgina vakillari o’z tarkibida oshlovchi moddalar saqlaydi. Ushbu moddalarga xos asosiy xususiyat terini oshlash xususiyati. Ammo ilmiy tibbiyotda bu moddalar yallig’lanishga qarshi, bakteroskopik, burushtiruvchi, qon ketishini to’xtatuvchi va alkoloidlar, og’ir metall tuzlari, glikozidlar bilan zararlanganda antidot sifatida ishlatiladi. Bunday moddalarga ega o’simliklarni o’rganish, ularni tadqiq etish juda muhim masalalardan biridir. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $II. Adabiyotlar sharxi 2.1. Qoraqayindoshlar oilasining umumiy tasnifi Qoraqayindoshlar (Fagaceae) oilasi Bu oilaning vakillari baland bo’yli katta daraxtlar, barglari oddiy tuzilgan bo’lib, navbat bilan joylashadi, ayrim turlarining bargi kuzda to’kilmay, qish bo’yi saqlanadi. Gullari ayrim jinsli, yig’ilib kuchala hosil qiladi yoki novdalardagi barglari qo’ltig’ida to’da-to’da bo’lib joylashadi. Ayrim turkumlarda changchi va urug’chi gullar yig’ilib to’pgul hosil qiladi. Bunday to’pgulda changchi kuchalaning uchida, urug’chi gullar esa tubida joylashadi. Erkak gulida 5-20 ta changchi bo’ladi. Urug’chi guli ikkitadan yoki uchtadan bo ’l ib joylashadi. Mevasi bir urugii bo ’li b, po’sti qattiq yog’ochlashgan. Yetilganda o’ramadan ajralib yerga tushadi. Urug ’ i endospermasiz. Qoraqayindoshlar oilasining bir necha turkumi boiib, bulardan qoraqayin, kashtan va eman turkumi eng ko’p tarqalgan va katta ahamiyatga ega. [ 2,8 ] Q oraqayin turkumi Bu turkumning vakillari baland bo’yli daraxtlardir. Po’stlog’i silliq, kulrangda, shox-shabbasi keng tuxumsimon. Kurtaklari duksimon bo ’l ib, bo’yi 1,5 sm, jigarrangda, tangachalari cherepitsasimon joylashadi. Barglari navbat bilan joylashadi, oval tuxumsimon, butun, patsimon tomirlangan, plastinkasining cheti kiprikli, gullari ayrim jinsli, bir uyli. Guli barg yozilishi bilan bir vaqtda qo’ltiqda hosil bo’ladi. Changchigullari osilib turadigan uzun bandchali to’pgul hosil qiladi. Urug’chi gullari esa yumaloq boshchaga yig ’ ilgan bo ’l adi. Gullari shamol vositasida changlanadi. Urug’chi gullari 2-3 tadan yig ’ ilib, to’rt bo’lakli barglar bilan o’ralib oladi, mevasi yetilishi oldidan ular o’sib yog’ochlashadi va o’rama hosil qiladi, unda ninasimon o’siqlar bor. Mevasi uch qirrali yong’oq, po’sti yupqa, yog’ochlashgan, jigarrangda bo’lib, yaltirab turadi. Yetilganda o’ramasi 4 bo ’l akka bo’linadi, so’ng yong'oqlar to’kilib ketadi. Bu daraxtlar yoshligida sekin o’sadi. 40-60 yoshidan boshlab tez o’sa boshlaydi. Ildizi baquvvat bo’lib, yerga chuqur kirmaydi. Unda mikoriza rivojlanganidan ular mikotrof o’simliklar deb ataladi. Qoraqayinlar yosh vaqtda to’nkasidan ko’karadi. Ayrim turlari ildizdan bachkilaydi. Soyaga chidamli daraxt, shox-shabbasi qalin bo’lib, yorug’ni o’tkazmaydi. Ular mo’tadil iqlimli PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $hududlarda tarqalgan. Unumdor yerda yaxshi o’sadi. Yog’ochi o’zaksiz, qizil- sarg’ish rangda, og’ir va qattiq bo’lib, yillik halqalari yaxshi ko’rinib turadi. Uning mexanikaviy xossalari yuqori, ammo tez chiriydigan bo’ladi, shuning uchun kam ishlatiladi. Qoraqayinning yog’ochidan bochka, turli xil mebel, cholg’u asboblari, faner va qishloq xo’jaligi mashinalari uchun asboblar yasaladi. Uning yong ’ og ’ i qovurib yeyiladi, tarkibida 50% moy bor. Yetilmagan yong ’og’ ida fagin alkaloidi bor, u inson organizmi uchun zararli. MDH florasida qoraqayinning ikkita turi - Yevropa yoki o’rmon qoraqayini (Fagus silvatica L.) va Sharq qoraqayini (Fagus orientalis Lipsky) tarqalgan. [2] 2.2 Qoraqayindoshlar oila vakillari O’rmon qoraqayini (Fagus silvatica L.) bo’yi 30-50 m li, shoxshabbasi katta, tuxumsimon, barglari oval yoki tuxumsimon shakldagi daraxt. Mevasining o’ramasida dag’al tuklar bor, ulaming uzunligi o’rama bilan teng. O ’rmon qoraqayini Ukrainaning g’arbiy viloyatlarida, Belorussiyada va Qrimda o’rmonzorlar hosil qiladi. G’arbiy Yevropada ham ko’p uchraydi. U eman, oqqarag’ay bilan birga yoki sof qoraqayinzorlar hosil qiladi. Tog ’l i viloyatlarda dengiz sathidan 1300-1500 m gacha balandliklarda uchraydi. Soyasevar o’simlik. Qoraqayinning yog’ochi yuqori baholanadi. U Sankt-Peterburgda, Moskvada, Xarkov va Kiyevda hamda boshqa shaharlarda ko’plab ko'kalamzorlashtirish maqsadlarida ekilgan. Juda chiroyli daraxt bo ’l ganligidan parklarga ekish tavsiya etiladi. [ 2 ] KASHTAN (CASTANEA) TURKUMI Turkumning vakillari katta daraxt bo ’l ib, bo’yi 40 m ga yetadi. Tanasi kam shoxlangan, po’stlog’i qalin, bo’yiga yorilgan, qo’ng’ir-jigar rangda. Turkumning 14 PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $ta turi bo ’l ib iste’molbop haqiqiy kashtan (Castanea sativa Mill.) nomli turi diqqatga sazovordir. Uning bo’yi 30m ga, diametri 1,5-2 m ga yetadi, shox-shabbasi keng, yoyiq. Novdalari qirrali, avval tukli, yashil-qizg ’ ish rangli, so’ng q o’ ng ’ ir- qizg ’ ish rangga kiradi, barglari spiral shaklda joylashadi, kuzda to’kilib ketadi. Bandi kalta, barg plastinkasi keng lansetsimon, dag’al, chetlari yirik tishchali, patsimon tomirli. Yon bargchalari ingichka, cho’zinchoq bo ’l ib , tez to’kilib ketadi. Barglari to’liq yozilib bo’lganda (may-iyun oylarida) gullaydi. Gullari yig’ilib, 35 sm uzunlikda bo’lgan boshoq hosil qiladi. Bu boshoqda ham changchi, ham urug’chi yoki faqat changchi gullari rivojlanishi mumkin. Kashtan odatda bir uyli o’simlik b o ’l sada, ikki uyli tuplari ham uchraydi, bu paytda birida faqat changchi, ikkinchisidan urug’chi gullar bo ’l adi. Kashtanning gullari shamol vositasida va hasharotlar yordamida changlanadi. Urug’chi gullari 1-3 tadan bo ’l ib, joylashadi. Ular to’rt o’ rama ichida yashirin yotadi, gullash paytida esa faqat tumshuqchasi va qisman gulqo’rg’oni ko’rinib turadi. Nektarli o’simlik. Mevasi oktabr oyining boshlarida yetiladi va noyabr oyi davomida yerga to’kiladi. Bu vaqtda qattiq tikanli sharsimon o’ramasi 4 qismga ajraladi. O ’rama ichida 1 tadan 3 tagacha yong’oq (kashtan) bo ’l adi. Mevasi yupqa yog’ochlashgan, dag’al, jigarrangda, yaltiroq, tub qismida rangli dog’i bor. Yong’og’i sharsimon, tuxumsimon bo’lib, yonidan ezik. Urug’i endospermasiz, embrioni oq-sariq rangda, urug’pallasi seret, plastik moddasi juda ko’p. Kashtan yosh vaqtida tez o’sadi. Ildizi o’q ildiz bo’lib, yerga chuqur kirib boradi. To’nkasidan ko’karadi, ko’p yil yashaydi, 1000-1500 yillik daraxtlari bor. U Kavkazortining g’arbiy hududlaridagi o'rmonzorlarda, Kavkazda kashtanning mevasi yig'ib olinadi, qaynatib yoki qovurib iste’mol qilinadi. Tarkibida kraxmal va yog’ moddalari, vitamin ko’p bo’lib, juda foydali oziq-ovqat resursi hisoblanadi. Undan konditer mahsulotlari tayyorlashda foydalaniladi. Kashtanning ekiladigan navlari juda ko’p bo’lib, ular mevasining yetilish muddati, yirik-maydaligi, tarkibidagi qand va kraxmal miqdoriga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Kashtanning yog’ochi to’q jigarrangda, o’zakli bo’lib, fizikaviy mexanikaviy xossalari juda yaxshi. Undan qurilish ishlarida, duradgorlikda, mebel va bochka yasashda foydalaniladi. Kashtanning yog’ochida, po’stlog’ida, barglarida va o’ramasida ko’p miqdorda (10- PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $16%) oshlovchi va bo’yoq moddalar bor. Sovuqqa chidamsiz. Kiyevda kashtan sovuqdan zararlanadi, lekin 80 yoshli daraxtlari bor. [2,8] EMAN (QUERCUS) TURKUMI Bu qoraqayindoshlar oilasining asosiy turkumi bo ’l ib, 600 ga yaqin turi bor. Barcha turlari yirik daraxt bo ’l ib, shox-shabbasi yoyiq, ba’zan butalari ham uchraydi. Yosh daraxtining po’stlog’i silliq, to’q kul rangda bo’l ib , so’ng bo’yiga yoriladi. Ayrim turlarining po’stlog’ida po’kak qavatlar hosil bo ’l adi. Kurtaklari bandsiz, tangachalar bilan qoplangan b o’li b, spiral shaklda joylashadi. Barglari ham oddiy, spiral shaklda joylashadi, ba’zi turlarida qish bo’yi yashil holda saqlanadi, boshqalarida esa tez to’kilib ketadi. Gullari ayrim jinsli, bir uyli daraxt. Barg to’kadigan turlari barg yozish bilan bir vaqtda gullaydi. Changchi gullari osilib turadigan kuchala hosil qiladi. Ular novdaning tub qismida yoki kuzgi kurtaklardan o’sib chiqadigan novdalarda joylashadi. Urug’chi gullari bandsiz yoki bandli bo ’l ib, barg qo ’l tigida bittadan yoki bir nechtadan joylashadi. Guli shamol vositasida changlanadi. Guli changlanadigan vaqtda urug’kurtak hali takomillashmagan bo ’l ib, mevasi keyinroq tugiladi va har xil muddatda yetiladi. Mevasi bir yilda yetiladigan turlarida gullari changlangandan keyin 2 oydan so’ng urug’lanish ro’y beradi. Mevasi ikkinchi yili yetiladigan turlarida esa 13- 14 oydan so’ng sodir bo’ladi. Tugunchadagi 6 ta urug’kurtakning odatda bittasi urug’lanadi, xolos. Ayrim vaqtlarda 2-3 ta yoki 4 ta urug’kurtak urug ’l anishi mumkin. Bunda 3-4 urug ’l i meva yetiladi. Mevasi bir urug’li yong’oq bo’lib, birinchi yoki ikkinchi yili yetiladi. Yetilgan meva ajralib yerga to’kiladi. Mevasi (yong’og’i) -5-7 ｰ C sovuqqa chidaydi. Nam tuproqqa tushsa PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $va harorat normal bo’lsa, una boshlaydi. Ildizi o’q ildiz. U keyin shoxlanib ketadi va yerga 10-12 m chuqurlikkacha o’sadi. Emanning hamma turi ildizida mikoriza hosil bo ’ ladi, demak, bular ham mikotrof o’simliklardir. To’nkasidan ko’karadi. Ildizdan bachkilamaydi. Uni parxish yo’li bilan hamda yashil qalamchasidan ko'paytirish mumkin. Emanning yog’ochi qattiq, og’ir bo ’ lib, ko’p maqsadlarda ishlatiladi. Po’stlog’ida oshlovchi moddalar bo ’ lib, ulardan teri oshlash sanoatida foydalaniladi. Ba’zi turlarining po ’ stlog’idan po’kak olinadi. Yong’og’idan oziq-ovqat sanoatida sun’iy kofe tayyorlanadi. Eman turkumida 600 ga yaqin tur bo’lib, ular shimoliy yarim shaming mo’tadil va tropik iqlimli mintaqalarida, jumladan, Yevropada, Shimoliy Afrikada, Kichik Osiyoning markazida hamda sharqiy janubida, Amerikaning Shimoliy va Markaziy qismida tarqalgan. MDH da 20 turi uchraydi. [ 2,10 ] 2.3. Oddiy eman - shifobaxsh o’simlik Dub daraxtining po’stlog’i - Cortex Quersus O’simlikning nomi: Oddiy dub - Querous robur L. Oilasi: Qoraqatdoshlar - Fagaceae. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Oddiy dub bo ’ yi 35-40 m, diametri 1-1,5 m ga yetadigan daraxt. Tanasi to’g’ri o'sadi, shox-shabbasi qalin. Ochiq yerda o’sganda shoxlari yon tomonga o’sib, keng shox-shabba hosil qiladi. Uning piramidasimon, sharsimon shox-shabbali, majnuntol singari shakllari bor. Po’stlog’ i bo’yiga yorilgan, to’q kul rangda bo'ladi. Yosh shoxlari va novdalari ham qo’ng’ir- qizg ’ ish rangda , qirrali . Kurtaklari oval shaklda , yirik bo ’ lib , novdaning uchida doira bo ’ lib joylashadi . Yuqorigi kurtaklari o ’ tkir uchli , yonidagisi yirikroq . Barglari oddiy tuzilgan , spiral shaklda , kuzda to ’ kilib ketadi . Barg plastinkasi teskari tuxumsimon , patsimon bo ' lakli , bo ' laklari yumaloq uchi to ’ mtoq . Barglarining tubida ( quloqchalar ) bor . Dastlab barglari tukli bo ’ ladi , so ’ ng tuk faqat ula rn ing orqa tomonidagi tomirlarda saqlanib qoladi . Tomirlari patsimon, plastinkasi bo’laklari va chetlarining kesigi har xil bo’ladi. Emanning barcha turlari bir uyli ayrim jinsli o’simliklardir. Ular 8-10 yoshida hosilga kirib, har yili gullaydi. Changchi gulli kuchalalar yosh novdalaming tubida rivojlanadi. Urug’chi gullari 2-5 tadan bo’lib, yuqori bargchalaming qo’ltig’ida joylashadi. Eman barg yozish bilan bir vaqtda gullaydi. Shamol vositasida changlanadi. Changlanishidan keyin urug’kurtak yetilib, so’ngra urug ’l anadi. Urug ’l angandan keyin urug ’ rivojlanadi. Yong’oqlari uzun bandli bo’lib, sentabr oyidan boshlab, ayniqsa, kuzgi sovuqdan keyin to’kila boshlaydi. Ular har xil shaklda va yirik-mayda bo’lishi mumkin. Oddiy emanning ildizi baquvvat o’q ildiz bo’lib, yerga 10-12 m ga yaqin kirib boradi. Shamolga chidamli, 500-600 yilgacha yashaydi. Sovuqqa ham chidamli daraxt, yorug’sevar va har xil tuproqda o’sa oladi, lekin nam tuproq uning o’sishi uchun eng qulay sharoitdir. Yog’ochi to’q jigarrangda, o’zakli, enli va ensiz halqalari bor. O ’zak nurlari yaxshi bilinib turadi. Uning fizikaviy va mexanikaviy xossalari yuqori bo ’l adi. Oddiy eman MDHning Yevropa qismida, Kavkazda va Qrimda ko’p uchraydi. O ’rmon mintaqasida ham o ’ sadi. Dasht mintaqasida ko’p ekiladi. O’zbekistonga eng muvaffaqiyatli introduksiya qilingan PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $yaproqbargli tur hisoblanadi. Ko’plab shaharlami ko’kalamzorlashtirish uchun, o’rmon melioratsiya maqsadlarida ko’plab ekiladi. [2,8] G е ografik tarqalishi : eman daraxti Ukraina, Belarusiya, Moldava, Boltiq bo’yi davlatlarida, Rossiyaning Ovrpo qismida keng tarqalgan. Asosan MDH ning ye vropa qismida k е ng tarqalgan. D е yarli hamma joyda manzarali daraxt sifatida o’stiriladi. Mahsulot tayyorlash: Bahorda ya’ni daraxt tanasida suv yurisha boshlagan paytda maxsus yerdan ajratilgan daraxtlardagi diam е tri 5-10 sm shoxlardan shilib olinadi, salqin joyda ochiq havoda quritiladi. [ 6 ] Tayyor mahsulot har xil uzunlikdagi (30 sm gacha), 2-3 mm (6 mm gacha) qalinlikdagi naychasimon yoki tarnovsimon po’stloqdan iborat. Po’stloqning usti och qo’ng’ir yoki och kulrang tusli, yaltiroq, ba’zan xira, silliq yoki biroz burishgan, yorilmagan, yasmiqchali, ichki tomoni esa sariq- qo’ng’ir rangli uzunasiga juda ko’p ingichka qirrali bo’ladi. Kimyoviy tarkibi : 7-20% gacha pirogallol tipiga kiradigan oshlovchi moddalar, 1,6% ellag va galla kislotal a r, flobaf е n, flavonoidlar va boshqa moddalar bor. Ishlatilishi: Eman po’stlog’idan tayyorlangan p r е patarlar burushtiruvchi va antis е ptik modda sifatida og’iz bo’shlig’i kasalli klar ida (gangivit, stomatit va PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $boshqalar) hamda t omoq shilliq pardasi yallig’langanda, milkdan qon oqqanda hamda og’izda hid paydo bo’lganda og’iz chayish uchun ishlatiladi. Ba’zan 20 ％ li qaynatma terining kuygan yerlarini davolashda ishlatiladi. [ 6,5 ] Dori pr е paratlari : Qaynatma, mahsulot og’iz chayish uchun ishlatiladigan choy - yig’ma lar tarkibiga kiradi. III. Amaliy qism 3.1. Oddiy eman mahsuloti tarkibidagi oshlovchi moddalarga sifat reaksiya Oshlovchi moddalarni taxlil q ilish usullari. O’ simlik tarkibidagi oshlovchi moddalarni ani q lash. Odatda eman po’stlog’i ga tanidlardagi sifat analizi uchun 10% li suvli ajratma tay yo rlab, 5ta probirkaga 3 ml dan q uyildi va ular ustiga temir – ammoniyli achchi q toshning va temir xloridning h amda alkaloidlar, o’ simlik shilli q moddalari va jelatinining 1% li eritmasidan qo’ shildi. Temir tuzlari qo’ shilgan probirkada tanidlar b o’ l ganligi uchun q ora-k o’ k (pirogallol guruxi) yoki q ora-yashil (pirogallol guruxi) rang va shu rangdan ch o’ kma, PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $shilli q moddalar, jelatina h amda alkaloidlar eritmasi qo’ shilgan probirkada esa rangsiz ch o’ kma h osil b o’ ldi. Oshlovchi moddalarning tasnif reaksiyalari. Oshlovchi moddalarni q aysi guruxga mansubligini ani q lash. Oshlovchi moddalarning q aysi guruxga mansubligini xlorid kislota va formalin ishtirokida olib boriladigan klassifikatsiya reaksiyasi yo rdamida ani q la dim . Buning uchun 200-250 ml h ajmli tagi tekis kolb a ga eman po’stlog’idan tayyorlagan 10% li tanid ajratmasidan 50 ml solindi va ustiga 10 ml konsentrla n ga n (1:1) xlorid kislota va formalinning 40% li eritmasidan 15 ml qo’ shildi. S o’ ngra kolbani tik turuvchi shisha nay bilan birlashtirib, elektr plitka ustida to g ’ isht rangli q izil ch o’ kma (tanidlarning kondensatsiyalanuvchi guruxi kondensatsiyalanishdan vujudga kelgan ch o’ kma) h osil b o’ lgun ga q adar asta-sekin q izdirildi. H osil b o’ lgan ch o’ kma filtrlan di va filtratda gidrolizlanuvchi guru h ning parchalangan maxsulotlari q oladi. Bu guru h mavjudligini ani q lash uchun 5 ml filtrat olib, ustiga 1g kristall h oldagi natriy atsetatdan asta–sekin solindi va suyu q likni chay q atmay, temir-ammoniyli achchi q toshning 1% li eritmasidan 10 tomchi qo’ shildi. Natijada kristal l ustidagi neytral zonada filtratdagi tanidlarning gidrolizlanuvchi guru h i parchalangan ma h sulotlari mavjudligini isbotlovchi k o’ k yoki zangori rangli t o’ garakcha h osil b o’ ldi. Pirokatexin guru hi uchun tasnif reaksiyasi. Kolbachaga eman po’stlog’i dan tay yo rlangan 10%li tanidlar ajratmasidan solib, unga nitrozometil uretan qo’ shib q aynaguncha q izdiril di va kondensatsiyalanuvchi (pirokatexin gurux) oshlovchi moddalar t o’ li q ch o’ kdi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $C ho’ kma filtrlandi. Filtratda gidolizlanuvchi (pirogallol gruppa) oshlovchi moddalar borligini ani q lash uchun probirkada olingan 5ml filtratga 1g kristall xoldagi natriy atsetatdan solindi va suyu q li k chay q atmay, temir-ammoniyli achchi q toshning 1% li eritmasidan 10 tomchi qo’ shildi. Pirogallol guru h oshlovchi moddalar mavjudligi tufayli filrat binafsha rangga b o’ yaldi. Qo’ rg ’ oshin atsetat bilan boradigan reaksiyasi. Kolbachaga eman po’stlog’i dan tay yo rlagan 10%li tanidlar ajratmasidan 5ml solib, unga qo’ rg ’ oshin atsetatning 10%li eritmasidan 5ml va sirka kislotning 10%li eritmasidan 10 ml qo’ shil di , gidrolizlanuvchi (pirogallol gurux) oshlovchi moddalari ch o’ k maga tushdi . Vanilin bilan boradigan reaksiyasi. Kondensatsiyalanuvchi oshlovchi moddalarning asosiy q ismi b o’ lgan katexinlarga vanilin bilan reaksiya q ilindi. Buning uchun eman po’stlog’ idan tay yo rlangan ajratmaga vanilin va konsentrlangan xlorid kislot a (yoki vanilinning konsentrlangan xlorid kislotadagi 1% li eritmasi) qo’ shildi. Ajratmada katexinlar borligi tufayli aralashma q izil rangli b o’ yaldi. 3.2. Oddiy eman mahsuloti tarkibidagi oshlovchi moddalar miqdorini aniqlash PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Maxsulot tarkibidagi oshlovchi moddalar mi q dorini ani q lash usullari. Dorivor maxsulotlardagi oshlovchi moddalar mi q dori XI DF q abul q ilingan Levental – Kursanov usuli b o’y icha ani q landi. Bu usul tanidlarning kislotali sharoitda kaliy permanganat – KMnO 4 yordamida oksidlanishiga asoslangan. Indikator sifatida ingosulfon kislota qo’ llanildi. Bu kislot a (1g ingokarminni 50ml konsentrlangan sulfat kislotada eritildi va eritmani suv bilan 2 litrgacha suyultirildi) tanidlar oksidlanib (titrlanib) b o’ lgan zaxoti (filtratdagi o’ simliklardan ajralib chi qq an bosh q a organik moddalarning oksidlanishiga y o’ l bermay) o’ zi oksidlanib, k o’ k rangdan sari q rangli o’ t a boshadi . Ani q lash texnikasi (XI DF b o’ yicha ). Maydalangan 2g atrofidagi (ani q tortilgan) eman po’stlog i 500 ml h ajmli konnussimon kolbaga solindi, ustiga 250ml q aynagunicha istilgan suv q uyildi, kolbaga vertikal sovutich o’ rnatib, usti yopi q elektroplitka ustida va q ti-va q tida chay q atib turgan h olda 30 minut q aynatildi. K o’ rsatilgan va q t o’ tgach ichidagi suyu q lik xona h aroratiga tushgunicha sovitildi, s o’ ngra undan 100ml mi q dorda bosh q a 200-250ml h ajmli konussimon kolbaga paxta or q ali (maxsulot b o’ lakchalari kolbaga tushma gan holda ) filtrlandi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Filtratdan pipetka yordamida 25 ml olib 750 ml h ajmli konussimon kolbga solindi, ustiga 500ml suv va 25 ml indigosulfokislota eritmasidan qo’ shib, doimiy chay q atib h olda aralashmani kaliy permaganatning 0,02 mol/l eritmasi bilan arashma tini q -sari q rangga o’ tguncha q adar titrlandi. Indigosulfon kislota titrlash uchun q ancha kaliy permanganat eritmasi sarflanganini q uyidagicha ani q landi . 750 ml h ajmdagi kolbaga 500 ml suv va 25 ml indigosulfon kislota solib, aralashma tini q sari q rangga o’ tguncha kaliy permangatning 0,02 mol/l eritmasi bilan titrlandi. Eman po’stlog’ i tarkibidagi tanidlarning % mi q dori q uyidagi formula bilan ani q landi. X=(a−v)⋅0.0041 ⋅250 ⋅100 ⋅100 M ⋅25 ⋅(100 −W ) Bunda : X – tanidlarning % mi q dori; 0,004157 – taninning kaliy permanganatning 0,02 mol/l eritmasi b o’ yicha titri (pirogallol gurux oshlovchi moddalar uchun; pirokatexnik guru h oshlovchi moddalar uchun titr 0,00582 ga teng); a - tanidlar va indigosulfon kislotani titrlash uchun sarf b o’ lgan kaliy permanganat 0,02 mol/l eritmasining ml mi q dori; v – indigosulfon kislotani titrlash uchun sarf etilgan kaliy permanganat 0,02 mol/l eritmasining ml mi q dori; m – maxsulot og ’ irligi g mi q dori, w – namligi, % h isobida. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $X=(4−0,3 )⋅0.004157 ⋅250 ⋅100 ⋅100 2⋅25 ⋅(100 −15 ) =9 ％ Mahsulot tarkibida oshlovchi moddalar miqdori 9 ％ ni tashkil qildi. Mahsulot davlat farmakopeya talabiga javob beradi. O’ simliklar tarkibida tanidlarning pirogallol va pirokatexin guru h lari doimo birga uchraydi, shuning uchun (ayni q sa, kondensatsiyalanuvchi oshlovchi moddalar b o’ lsa) ularni fa q at pirogallol guruxi (tanin) b o’ yicha h isoblash not o’ g ’ ri b o’la r edi. Bu xil h isob bilan chi q arilgan mi q dor h a q i q iy mi q dordan ancha kam b o’ lgani uchun h isoblashga pirokatexin guru h i titrini ol indi . 3.3. Oddiy eman mahsulotining anatomik tuzilishi Mahsulotning mikroskopik tuzilishi: Probka qavati, koll е nxima, druzlar, m е xanik xalqa (b е lbog’), toshsimon hujayralar, kristallar bilan o’ralgan st е ridlar, o’zak nur hujayralari. Sovuq usulda ko’ndalangiga kesib preparat tayyorlandi. Floroglyutsin va xlorid kislota bilan bo’yalgan po’stloqni ko’ndalangiga kesib mikroskop ostida ko’rildi. Po’stloq tashqi tomondan probka to’qimasi bilan qoplanganligini ko’rdim. Uning ichkarisida esa po’stloq parenximasi joylashgan bo’lib, po’stloq parenximasida guruh holida lub tolasi va toshsimon hujayralar hamda lub tolasi bilan toshsimon hujayralar PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $galma gal o’rnashib hosil qilgan tutash mexanik halqa (belbog’) bo’lishini ko’rdim. Agar mexanik halqa uzilib ketgan bo’lsa (po’stloq yorilganda), mahsulot past sifatli (qari) bo’lib, mexanik halqa lub tolalari va toshsimon hujayralar floroglyutsin va xlorid kislota ishtirokida qizil rangga o’tdi. Ichki po’stloqda bir (yoki ikki) qator joylashgan hujayralardan iborat o’zak nurlari borligini ular orasida esa guruh- guruh bo’lib joylashgan qalin devorli lub tolalari borligini kuzatdim. Ba’zan guruh holida toshsimon hujayralar ham uchradi. Parenxima hujayralarida druzlar bo’lib, po’stloqni uzunasiga kesib tayyorlangan preparatda toshsimon hujayralar va kristalli hujayralar bilan qoplangan lub tolalari bo’lishini ko’rdim. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Eman po’stlog’ining ko’ndalang kesimi. 1-po’kak (probka) qavati; 2-kollenxima; 3-druzlar; 4-mexanik halqa (belbog’); 5-toshsimon hujayra; 6-kristallar bilan qoplangan steroidlar (lub tolalari); 7-o’zak nur hujayralar. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $IV. Xulosa. Qorqayindoshlar oilasiga mansub o’simliklar respublikamiz florasida keng tarqalgan bo’lib, ular xalq xo’jaligida, tibbiyotda shuningdek ishlab chiqarish sanoatida ham katta ahamiyatga ega ekan. Yuqoridagi malumotlardan ko’rininb turibdiki ularning tibbiyotdagi ahamiyati bu borada alohida diqqatga sazovordir. Chunki hozirgi dori darmon sanoati rivojlangan davrda sintetik dori vositalaridan ko’ra tabiiy dori vositalariga aholi orasida talab tobora o’sib bormoqda. Sababi sintetik dori vositalari organizmga tez singish, o’zining terapevtik xusuiyatlarini tezda namoyon qilish kabi ijobiy tomonlari bilan birga organizmda to’planib qolish, o’zining aks ta’sirini namoyon qilish kabi salbiy xususiyatlarini ham namoyon qilmoqda. Kurs ishimni bajarishim davrida dorivor eman o’simligi mahsulotini anatomik organi chinligini ifodalovchi belgilarni aniqladim. Xomashyoga sifat reaksiyalar o’tkazib oshlovchi moddalar borligini va miqdoriy tahlil orqali ular xomashyoning 9 foizini tashkil etishini aniqladim. Bu esa o’z-o’zidan dorivor o’simliklarga bo’lgan talabning oshishiga, ularga bo’lgan qiziqishlarning ortishiga sabab bo’lmoqda. Dorivor o’simliklar orasida qoraqayindoshlar oilasi vakillari o’zing ajralmas o’rniga ega. Ular tibbiyotning noyob durdonasiga aylanib ulgurgan. Xususan eman, qayin, kashtan kabi o’simliklar ularning xalq xo’jaligidagi hamda tibbiyotdagi ahamiyati qadimdan insonlarga ma’lum bo’lgan. Buning dalili sifatida g’arbda Avitsenna nomi bilan tanilgan buyuk tabib Abu Ali ibn Sinoning tibbiyotga doir “Kitob alqonun fit-tib ” asarida ushbu o’simlik mahsulotlaridan tayyorlangan damlama va qaynatmalarning turli kasalliklarda qo’llanilishi ularning ahamiyati tariflab berilgan. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $V. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Internet materallari: www.ziyouz.com www.plantarium.ru 2. A.K. Qayimov, E.T. Berdiyev. Dendrologiya. (Darslik). - Т .: «Fan va texnologiya», 2012 3. Ковальов О.У., Павлiй Т.У. и др. Фармакогнозiя с основами бiохiмii рослин .- Харкiв, «Прапор», Видавництво НФАУ 2000. 4. Машковский М.Д. Лекарственные средства: М.: Новая волна, 2002. – Т. 1,2. 5. П y латова Т.П., Холматов Х.Х. Фармакогнозия амалиёти. – Т.: Ибн Сино, 2002. 6. Хolmatov H.X., Ahmedov O’.A. Farmakognoziya. – 1, 2 qism. - Toshkent. Fan, 2007. 7. Ибрагимов А.Я. Доривор ва зиравор y симликлар. - Т.: ХФ “Nisim” босмахонаси, 2005. 8. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 9. Maxmedov A. M. Botanika fanidan ma`ruzalar. F. 2003 10. Tog`aev I. U. va boshqalar. Botanikadan amaliy mashg`ulotlar. T. «ToshDAU» 2002 11. Практикум по фармакогнозии: Учеб. пособ. для студ. вузов / В.Н.Ковалев, Н.В.Попова, В.С.Кисличенко и др. – Х.: Изд-во НФаУ «Золотые страницы», 2003. 12. Trease and Evan’s Pharmacognosy (14th edition). – London^ WB Sanders Company Limited, 1996. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $MUNDARIJA I. Kirish……………………………………………………………………………..3 II. Adabiyotlar sharxi………………………………………………………………5 2.1. Qoraqayindoshlar oilasining umumiy tasnifi…………………………………....5 2.2. Qoraqayindoshlar oila vakillari……………………………………………..…..6 2.3. Oddiy eman - shifobaxsh o’simlik……………………………………….……..10 III. Amaliy qism…………………………………………………………..…….…13 3.1. Oddiy eman mahsuloti tarkibidagi oshlovchi moddalarga sifat reaksiya………13 3.2. Oddiy eman mahsuloti tarkibidagi oshlovchi moddalar miqdorini aniqlash.…..15 3.3. Oddiy eman mahsulotining anatomik tuzilishi………………………………....17 IV. Xulosa…………………………………………………………………….……20 V. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………………21 PAGE \* MERGEFORMAT 1$

Qoraqayindoshlar oilasining dorivor vakillari

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Qoraqayindoshlar oilasining dorivor vakillari

O'xshash dokumentlar