Qozoqiston hududi neolit davri arxeologiyasi - Tarix - Referatlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	23.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	05 Dekabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Referatlar
Fan	Tarix

Qozoqiston hududi neolit davri arxeologiyasi

Sotib olish

Qozoqiston hududi neolit davri arxeologiyasi
Reja:
1. Qozoqiston hududida neolit davri
2. Qozoqiston neolit davri yodgorliklari.
3.Qozoqiston hududida neolit davri o’simlik hayvonoti.Botay
madaniyati.
4.Xulosa.

Jaken Taimagambetov:
Sadakatsu Kunitake:
Oltoy tog lari va O zbekistonning Kavkaz hududini bog lovchi Qozog istonʻ ʻ ʻ ʻ
Osiyoda homo sapiensning tarqalishi va joylashishi haqidagi bahslarda ajralmas
mintaqa hisoblanadi. Sharqiy Qozog iston va Shimoliy Oltoyda yuqori paleolit
ʻ
madaniyati birga rivojlangan. Shunga qaramay, ushbu hududlardagi arxeologik
yodgorliklardan olingan ishonchli xronologik ma’lumotlar diffuziyani tushunish
uchun zarur
1.Bu davr miloddan avvalgi 5-ming yillikda boshlangan. Bu toshni qayta
ishlash texnikasining yuksalishi davri edi. Bu davrda asboblar ishlab chiqarishda
ko’proq ixtisoslashuv sodir bo’ldi. Bosim bilan ishlov berish texnologiyasini
takomillashtirish bilan bir qatorda toshni maydalash, burg’ulash, arralashning
yangi texnologik usullari paydo bo’ldi: barcha qiyin ishlatiladigan tosh turlari,
ishlab chiqarilgan tosh boltalar, ketmonlar, silliqlash toshlari, ohak va pestle.Bu
Erning muhim xususiyati chorvachilik va dehqonchilikning paydo bo’lishi edi,
ya’ni samarali iqtisodiyot.Bu tabiat, terim va ovchilikning tayyor mahsulotini
topshirishni almashtirdi. ning yangi turlarining paydo bo’lishidehqon xo’jaliklari
insoniyat jamiyati taraqqiyotida katta ahamiyatga ega edi. Bu mehnat huquqlari
doirasini kengaytirdi va bir vaqtning o’zida tabiatni sifat jihatidan
o’zgartirdi.Minglab inson xo’jalik faoliyatining keyingi tarixi deyarli rivojlanish
tarixiga ega.iqtisodiyotning ushbu ikki shaklini takomillashtirish. Neolitda ibtidoiy
aholi tomonidan erishilgan ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi
boshqa madaniy va ijtimoiy yangiliklarning paydo bo’lishiga olib keldi Konchilik
va to’qishning boshlanishi Qozog’istonning qadimgi aholisida paydo bo’lgan, u
allaqachon kulolchilikni biladi.Ijtimoiy jihatdan neolit davri qabila jamoalari,
jamoaviy mehnat hukmronligi va ishlab chiqarish vositalariga umumiy egalik davri
edi. Biroq, bu jamiyatni ijtimoiy tashkil etishning yuqori shakllari qabilalar yoki

qabila tashkilotlarining shakllanishi davri edi. Qabilalar qon rishtalari va bir xillik
bilan birlashgan bir necha (ko’p yoki kamroq) qabila jamoalaridan iborat edi.
Iqtisodiyotning tabiati
Hozirgi vaqtda Qozog’iston hududida 500 dan ortiq neolit va eneolit
(Kuper davri) yodgorliklari mavjud, ammo ularning aksariyati tanlab o’rganilgan.
Neolit davri lagerlari joylashuv tabiatiga ko ra to rt turga bo linadi: buloq, daryo,ʻ ʻ ʻ
ko l va g or. Odatda daryo va ko’l tipidagi lagerlarda juda ko’p topilmalar mavjud
ʻ ʻ
bo’lib, bu odamning bu erda doimiy yoki uzoq vaqt qolishini anglatadi. Bunday
lagerlarning asosiy jihozlari pichoqqa o’xshash plitalar va ular uchun
mahsulotlardir.
Qozog’istonda eng ko’p tarqalgan bahorgi lagerlar, ko’pincha
vaqtinchalik, mavsumiy ovchilar uchun joy. Cho l-dasht Qozog iston neolit davri
ʻ ʻ
yodgorliklarining o ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, ularning ko pchiligi
ʻ ʻ
ochiq tipdagi lagerlar (erlik)dir. Barcha bog’larda tosh mahalliy materiallardan
yasalgan asboblar topilgan o’q va nayzalar, boltalar, keskilar, pichoqlar va
qirg’ichlar. Turli xil xom ashyolar qayta ishlash va tozalashning turli usullarini
ishlab chiqishga yordam berdi. Qozog’istonning neolit lagerlari madaniyatda bir-
biriga yaqin bo’lgan qarindosh qabilalarning yashash joylariga mos keladigan bir
nechta hududiy guruhlarni tashkil qiladi.
2.Qoraung’ur g’oridagi neolit lagerlari shu daryoning o’ng qirg’og’ida,
Qoraung’urdan 1,5 km shimolda,Janubiy Qozog iston viloyatining Tulkubos
ʻ
tumani yoki Chimkent shahridan 43 kilometr shimoli-sharqda. G’orning o’zi
joylashgandaryo o zanidan 7 m balandlikda Kengligi kiraverishda 20-25 m,
ʻ
balandligi taxminan 2-16 m g or ikkitadan iborat.Xonalar old tomoni, uzunligi 20
ʻ
m va uzoqda - 21:00 1959 yilda olib borilgan qazishmalar paytida. X. Alpisboyev
tomonidan u juda katta kolleksiyaga ega.g’orning eng qadimgi aholisining
madaniy xo’jalik qoldiqlari (tosh va suyak, kulolchilik, hayvon suyaklari va

boshqalar).Ov, ayiq, bug u, jayron, bug u, yovvoyi cho chqa, ot, bo ri, buqa,ʻ ʻ ʻ ʻ
kaklik, qirg ovul, toshbaqa ov ob yekti bo lgan. Buni g’ordan topilgan qazilma
ʻ ʼ ʻ
qoldiqlari tasdiqlaydi.G arbiy Qozog istonda kelteminar madaniyatining birgina
ʻ ʻ
varianti bor-G arbiy Qozog iston, uzoq vaqt oldin S.Tolstov tomonidan taklif
ʻ ʻ
qilingan kelteminar madaniyati miloddan avvalgi 4-asr oxiri va 2-asr boshlariga
to g ri keladi va Qozog iston va O rta Osiyoning katta hududini qamrab olgan tosh
ʻ ʻ ʻ ʻ
sanoati xarakterlidir.o’rta o’lchamdagi plastinkalar va mikroplastinkalar, plastinka
va bo’laklar bo’laklari shaklida tayyorlash orqali. Misol tariqasida, 1989-1990
yillarda Atirau viloyatida topilgan neolit lagerlari va manzilgohlari: Shatpako’l,
Kulsariy 1-5, Shandyaul, Qiz-Emshek, Qaynar, Jilan-Kabak, Qo’ykara,
Sariqamis,Shayandi va boshqalar. Shatpako lning joylashgan joyi Shokparto g ay
ʻ ʻ ʻ
Emba tumanidan 12 km shimolda Buloq yonidagi kichik yonbag irdan tosh
ʻ
buyumlar – pichoqsimon laganlar, bo laklar va sopol parchalari topilgan. Qulsari
ʻ
1-5 lagerlari Qulsari shahri atrofida joylashgan. Ularning deyarli barchasi yo’llar
va gaz quvurlari qurilishi natijasida vayron bo’lmoqda. Sanoatning ko’plab
tarmoqlari orasida pichoqqa o’xshash plitalar, retushli va retushsiz, qichitqi va
plastinka ustidagi qirg’ichlar, pichoqlar, o’q uchlari yonma-yon ishlov berish,
ankoshi - yon tomonlari bo’lgan qurollar, nukleotid va prizmatik yadrolar kabi
yoriqlar. Ko’pchilik sopol parchalari bezaksiz,faqat ba’zilarida to’g’ridan-to’g’ri
pastga tushadigan gorizontal chiziqlar yoki vertikal chiziqlar bor.
Shandyaul 22 km masofada joylashgan. Qulsari qishlog ining shimoli-
ʻ
sharqida, zamonaviy yaqinida tosh buyumlar topilganOqqizto’g’ay qishlog’i
qabristoni.Manzil Kiz-Emshek Iman Kara tog’i yaqinida, Janterek On poezd
stantsiyasidan 37 km janubi-janubiy-sharqda topilgan.tog’ning tepa qismidagi
o’zak o’zaklari, plastinkaning prizmatik tabiati, orqa tomonining chetlari bo’ylab
retushlangan pichoq kabi plastinka va sopol idishlar parchalari. Bunday artefaktlar
Qinar daryosining baland qoyasidagi Jilan-Kabak va Qo yqora joylardan topilgan
ʻ
bo lib, ular “kichik archa” naqshli sopol buyumlarning bo laklari mavjudligi bilan
ʻ ʻ
ajralib turadi.

daraxt” va mayda “taroq”.Tosh quroli yuqorida tilga olingan lagerlar
sanoatlari bilan bir xil.Atirau viloyatining Emba tumanidagi Sariqamis
qishlog idan 3-4 km janubda joylashgan qumtepalardan Sarikamis va Shayandiʻ
lagerlari topilgan, u yerda hech qanday izlari yo q, ko p sonli pichoqga o xshash
ʻ ʻ ʻ
pichoqlar topilgan. , Plitalar va yoriqlar ustida chuqurchaga ega qurollar
Kulolchilik parchalarida qiya kesilgan, idish ichiga bosilgan, gorizontal chiziqlar
va uchburchaklar ko’rinishidagi geometrik shakllar bilan bezatilgan. Bo’yalgan
sopol idishlar yo’q.Neolit davriga oid topilmalar Satchy-Qizdagi tashlandiq
erning tepasida joylashgan ikkinchi ayvonda topilgan.Semipalatinsk viloyatidagi
Belokamenka qishlog’idan 2-2,5 km uzoqlikda, Qizil-Su daryosining o’ng
qirg’og’ida joylashgan. Bu vaqtda terasta shifer va kvarts bilan kesiladiQizil-Su
lagerlari baland uchastkada joylashgan bo’lib, uning pastki qismida kichik buloq
bor, uning yonida chuqur jarliklar oqib o’tadi.daryo oqimlarining tekisligiga
perpendikulyar bo’lib, uning tubida retushli uchburchak plastinka
topilgan.qirralarning yon tomonida va quyuq kremniyli jinslarning bo’laklari lager
uchun joy topishga turtki bo’ladi.(ular 100 dan ortiq) yuzada
yig’iladiTopilmalarning tarqalish maydoni 30 x 30 m. Ikkita joyda chuqurchalar
qo’yildi, 1 x 0,5 m o’lchamdagi chuqurlarda quyidagi kuzatilganstratigrafiya
maysazori, quvvati 0,05 m, kulrang-sariq qumli mayda shag’alli, mayda toshlar va
qo’pol qumli toshlar kuchiga ega.Yadrolar prizmatik kesilgan, amorf va kichik
o’lchamli. Xom tayyorlangan yadrolar mavjud. Qurollarning asosiy qismi oval
ishchi chetiga ega bo’lgan plitalar ustidagi so’nggi qirg’ichlardir. Ulardan ba’zilari
retushlangan tomonlarga egaYuqori shaklga ega qirg’ichlar mavjud. O’q uchlari
ikki tomonlama va mayda ishlov berilgan, shuningdek, tayyorlangani topilgano’q
uchlari. Ba’zi mahsulotlarda to’mtoq qirrali plitalar mavjud bo’lib, ular ikki yoki
bir tomoni bilan ishlov berilgan va ichi kichikhajmi Mahsulotlar asosan jasper,
kalsedon va opaldan tayyorlanadiQozog iston hududida hozirgacha neolit davriga
ʻ
oid bir qancha qabrlar, asosan Shimoliy Qozog istonda topilgan. Qabrlarning
ʻ
birortasining ham sirtida tashqi belgilar yo’q, barcha qabrlarda suyaklar bilan o’q
uchlari qo’yilgani ajdodlarimiz nafaqat ovchi bo’lganligi, balki ularning tez-tez

harbiy to’qnashuvlarga uchrab turishidan darak beradi. Qabrlarda kulolchilik
buyumlari kam, ba’zilarida esa yo’q.Ovchilar va baliqchilar o’rtasidagi yaqin
madaniy va iqtisodiy aloqalar arxeologik materiallarda yorqin aks etgan. Eng
aniqrog i, ular O rta Osiyoning shimoliy hududlarida yashagan kelteminarʻ ʻ
madaniyati qabilalari yoki kelteminar madaniy jamoasiga tegishli. Bu janubning
barcha qabilalarida, ayniqsa G’arbiy Qozog’istonda yorqin namoyon
bo’ldiQadimgi aloqalar zanjirlari Ural va G’arbiy Sibirda shimol va shimoli-
g’arbga borib, bezakli kulolchilik turlarida chaqmoqtosh asboblarning xususiyatlari
va shakllarida namoyon bo’ladi.O rta Osiyo aholisi madaniyati bilan o xshashlik
ʻ ʻ
belgilarini aniqlaydigan Shimoliy va Sharqiy Qozog iston qabilalarining
ʻ
madaniyati bir vaqtning o zida Oltoy va Baykal tosh davri qabilalariga yaqinroq
ʻ
bo lgan. Qozog istonning neolit davridagi qabilalari madaniy an analarning
ʻ ʻ ʼ
o ziga xosligi va o ziga xosligini saqlab qolgan holda, qo shni viloyatlar va
ʻ ʻ ʻ
hududlar nomlari bilan yaqin hamkorlikda rivojlangan.
3.Shimoliy-markaziy Qozog’istonning mis davri Botay madaniyati
(miloddan avvalgi 3700-3100 yillar) bo’yicha olib borilgan tadqiqotlar, asosan,
otlarga yo’naltirilgan g’ayrioddiy xo’jalikni aniqladi. Katta, doimiy aholi punktlari
ot qoldiqlarining ulkan kollektsiyalarini keltirdi. Shu nomli joyda olib borilgan
qazishmalar natijasida hayratlanarli 300 000 yoki undan ortiq suyak parchalari
topilgan, ularning 90% dan ortig’i otlardan olingan. Botay madaniyati bugungi
kunda insoniyat tarixidagi eng muhim voqealardan biri bo’lgan otlarni
xonakilashtirishni hujjatlashtirish uchun muhim ma’lumot manbai sifatida
qaralmoqda. U bu erishib bo’lmaydigan yutuq uchun eng maqbul misolni taqdim
etadi, chunki Botay joylari Evropa yovvoyi otining mahalliy geografik diapazoni
markazida joylashgan va miloddan avvalgi IV ming yillikka, otni xonakilashtirish
boshlanganidan ko’p o’tmay, tarixga to’g’ri keladi. Natijada, ushbu madaniyat
ushbu jarayon bilan bog’liq tadqiqot savollariga ko’p tarmoqli, yaxlit yondashuvni
ishlab chiqish uchun ideal imkoniyatni taqdim etdi.Botaylar asosan ot go’shti bilan
kun kechirishgan bo’lsalar ham, juda oz sonli bo’lsa-da, boshqa hayvonlarning

qoldiqlari ham topilgan. Ovlangan yovvoyi hayvonlar qatoriga aurochlar, sayg’oq
antilopalari kiradi. bug’u, bo’ri, tulki, bo’ri, qunduz, marmot, quyon va turli xil
qushlar. Qazishmalarda nozik elakdan o tkazilganiga qaramay, juda kam baliqʻ
qoldiqlari topilgan, Botay uchastkalarida esa maxsus baliq ovlash uskunalari
topilmagan.
Ko’pchilik Samoyed zotiga o’xshab ketgan itlar, faunalar tarkibidagi
otdan keyin ikkinchi o’rinda edi. Ularning qoldiqlari qurbonlik chuqurlaridagi otlar
bilan chambarchas bog’liq bo’lib, bu ularning hayotdagi munosabatlarini aks
ettirishi mumkin. Bugungi kunda Qozog’istonda itlar otlarni boqish uchun muhim
ahamiyatga ega, shuningdek, otlar bilan bir qatorda ov qilish ham foydali bo’lar
edi. Itning bosh suyaklari yoki butun jasadlari g’arbiy yoki janubi-g’arbiy
tomondagi uylarning tashqarisidagi juft chuqurlarga ko’milgan. Ikki itning g’arb
bilan assotsiatsiyasi ko’plab qadimgi hind-evropa madaniyatlarida uchraydi.
uy tomlarini izolyatsiyalash uchun qurilish materiali sifatida ishlatilgan.
Krasnyi Yardagi qo’riqxonada go’ng (fosforning yuqori konsentratsiyasi) va siydik
(natriyning yuqori konsentratsiyasi) uchun geokimyoviy belgilar asosida korral
aniqlandi. Faunalar majmuasida Schlepp effektining yo’qligi otlarni ov qilish va
dalada kiyinish o’rniga, odatda qishloqda yoki uning yaqinida so’yilganligini
ko’rsatadi. Otlar qurbonlik qilinib, ularning boshlari va bo’yinlari uylarning
perimetri bo’ylab, bahor yoki kuzda ko’tarilgan quyosh tomon SH yoki SE
tomonga qaragan chuqurlarga joylashtirildi. Otning pastki jag’idan yasalgan ko’p
sonli shlyapalar ot sporti uchun teridan tikilgan tangalarga bo’lgan ehtiyojni
ko’rsatishi mumkin. Otlarning qoldiqlaridan yuzlab suyak buyumlari, shu
jumladan falanjlardan ayol haykalchalari yasalgan. Bular bo taylik ayollarning
ʻ
kiyim-kechak konstruksiyasi va bezaklariga oydinlik kiritadi.
So’nggi yigirma yil ichida Bo’tay joylarini o’rganish shuni ko’rsatdiki,
qadimgi odamlar o’troq chorvachilik bilan shug’ullanib, uy hayvonlari podalari
boqgan. Ularning uylashtirilgan itlari ham bor edi, lekin qo’shimcha chorva
mollari yo’q edi. Neolit davridagi kabi bir xil yovvoyi turlar ovlangan, ammo
kamroq.

Uyni qayta qurish
Ot suyaklaridagi ko’p sonli kesilgan va chopish belgilariga asoslanib,
botaylar ot go’shtini yeyishgan. Kesish usullari ot tana go’shtining kichikroq
bo’laklarga bo’linishi va ilik ekstraktsiyasini aks ettiradi. Yog ‘etarli darajada
iste’mol qilish uchun ilik va suyak yog’i dietaning muhim qismi bo’lar edi. Doktor
Richard Evershed tomonidan qoldiq tahlili (Outram va boshq. 2009) bir nechta
qozonlarda ot sutini aniqladi. achitilgan toychoq suti yoki qimiz iste’mol
qilinganligini ko’rsatadi.
Botay madaniyati: To’plamning kuchli tomonlari: 1,5 million artefakt
Tadqiqotning kuchli tomonlari: Buyuk tekisliklarning tarixdan oldingi va
erta tarixiy xalqlarining moddiy madaniyatini o’rganish, tosh va keramik tahlillar,
geoarxeologiya, paleoetnobotanika, zooarxeologiya va qoyatosh san’ati.

Xulosa
Krasniy Yar va Vasilkovka IV faunasi qoldiqlari ustida tadqiqotlar davom
etmoqda. Ko’rinib turibdiki, Botay cho’lda uy otlarining kelishidan kelib chiqqan
hayot tarzining keskin o’zgarishini anglatadi. Bu o’zgarish to’satdan to’liq paydo
bo’lganligi sababli, ot boshqa joylarda, ehtimol Ukraina yoki G’arbiy Rossiyada
xonakilashtirilgan va keyin bu mintaqaga kiritilgan deb taxmin qilinadi.hozirgi
kunda zamonaviy texnika asosida tadqiqot olib borilib bu masala o’z yechimini
topadi degan umiddaman.

Adabiyotlar:
X. Alpisbayev Qozog’istondagi qidiruv va qazish ishlari. 1972 yil, 47-56-betlar
(qozoq tilida)

H Movius Janubiy va Sharqiy Osiyoda ilk odam va pleystotsen stratigrafiyasi
Kembrij Peabodi arxeologiya va etnologiya muzeyi hujjatlari, 1944 jild. 14-son 3.
284-bet.

X. Alpisboyev. Paleolit antropogen yotqiziqlarining bo’linishi uchun
paleolitning ma’nosi // Madaniyat.

Qozog’istonning qadimgi chorvadorlari va dehqonlari. Olmat-Ota 1969. 119-
bet.

A. Medoev. Sari-Arqa qadimgi paleolit davrining kelib chiqishi //Qozog iston ʻ
SSR 1965 yil 4-jild, 77-bet, tosh davri.

Sari-Arka so nggi tadqiqotlar nurida// Qozog iston SSR, 1964, 92-bet 5. ʻ ʻ
A.Medoev, Qozog iston paleolitining geoxronologiyasi Olma-Ota 1982 y.
ʻ

J.Taimagambetov, M. Nurkaboev. Tadqiqot Mangishloq // Arxeologik
kashfiyotlar, 1985 Moskva, 1987 bet. 581;

Qozoqiston hududi neolit davri arxeologiyasi

Sotib olish