Qurolli kuchlar - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	3.7MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	15 Avgust 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Sarvar Mingboyev

Ro'yxatga olish sanasi 25 Aprel 2025

0 Sotish

Qurolli kuchlar

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
……………………………..…………………………..
…………………….. UNIVERSITETI
………………. FAKULTETI
……………… – ………………… yo’nalishi
………………………………………….. OG’LI
……………………………………………………………
MAVZUSIDA
KURS ISHI
Toshkent – 2025
M U N D A R I J A

KIRISH …………………………………………………………………………...3
I.BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA QUROLLI KUCHLARNING
BARPO ETILISHI VA HARBIY ISLOHOTLAR.
1.1. Qurolli Kuchlar huquqiy asoslarining yaratilishi ………………..….…..........9
1.2. Qurolli Kuchlarning tarkibi va vazifalari …………………………………...20
1.3. Harbiy kadrlar tayyorlash masalalari ……………………………………….23
II.BOB. QUROLLI KUCHLARNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI
VA ISLOH QILISH JARAYONLARI.
2.1. Harbiy mashqlarda modellashtirish va simulyatsiya jarayonlari…………….29
2.2. Kuchli ijtimoiy himoya va imtiyozlar ………………………………………33
XULOSA ................................................................................................................36
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………………….38
KIRISH
2

Kurs ishi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi: Vatanimizda
harbiy ish tarixida O‘zbekiston o‘z davri mustaqilligini tiklagan istiqlol davri
alohida o‘rin egallaydi
. O‘zbekistonda qariyb 130 yillik mustamlakachilik tuzumiga barham berilib,
mustaqil davlatchilik tiklanishi bilan mamlakat tarixida mutlaqo yangi davr
boshlandi. O‘z mustaqil taraqqiyot yo‘lini tanlab olgan xalqimiz osoyishtaligi,
tinch taraqqiyotini ta’minlash, bepoyon vatanimiz sarhadlarini qo`riqlash
maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlariga asos solindi. O‘zbekiston
Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi hamda
boshchiligida milliy armiya tashkil etildi va u zamonaviy harbiy texnika bilan
ta’minlandi. O‘zbekistonning Mudofaa Doktrinasi ishlab chiqildi va milliy armiya
faqatgina mudofaa maqsadlariga xizmat kilishi belgilab qo‘yildi. Harbiy kadrlar
tayyorlashga, ularning ma’naviy tarbiyasiga, zamonaviy bilimlarini rivojlantirish,
aqliy salohiyatini yuksaltirishga katta e’tibor berilmoqda.
Tarixiy tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, vatanimiz hududida davlatchilik
rivojlanib, jadal taraqqiyot sodir bo‘lgan davrlarda harbiy san’at ham rivojlanib,
yuksalgan. Yoki aksincha, siyosiy parokandalik va tarqoqlik davrlarida harbiy
san’at ham turg‘unlikka uchragan. Mustamlakachilik davrlarida esa o‘z
hukmronligini qurol kuchi bilan saqlab turgan mustabid hukumat xalqni harbiy
sohaga umuman yaqinlashtirmagan.
Harbiy ish tarixi mazmunan juda keng qamrovli soha sifatida harbiy sohaga
tegishli barcha tushunchalarni harbiy siyosat, jang maxorati, qurol-yarog‘lar,
mudofaa tizimi, harbiy san’at, ayni maytda urushlar tarixini ham qamrab oladi.
O‘zbekistonda harbiy ish tarixi juda chuqur tarixiy ildizlarga ega bo‘lib, insoniyat
tarixida qadimiy sivilizatsiya o‘choqlaridan biriga asos solgan xalqimizning
serqirra va boy o‘tmish madaniyatining muhim tarkibiy qismini tashkil qiladi.
Shu bilan birga, mustaqillik davridan keyin milliy armiyamizga asos
solinishi, O`zbekiston Respublikasida milliy armiyaning barpo etilishi va harbiy
islohotlar, Qurolli Kuchlar huquqiy asoslarining yaratilishi, harbiy kadrlar
tayyorlash masalalari, milliy armiyaning rivojlanish bosqichlari va isloh
3

qilish,umuman olganda, harbiy sohaning rivojlanishi bosqichlari, takomillashuvi
hamda ahamiyatini qamrab о lgan tari х iy v о q е alarni r е al ma’lum о tlar as о sida
yoritish mavzu d о lzarbligini b е lgilab berdi.
Tadqiqotning obyekti: Qurolli Kuchlar tuzilmasi va tashkiloti, Qurolli
Kuchlar faoliyatini tahlil qilish, Qurolli Kuchlarning mamlakatdagi roli.
Tadqiqotning predmeti: Qurolli Kuchlarning texnik va texnologik jihatlari,
Qurolli Kuchlarning tashkilot va boshqaruv tizimi, Qurolli Kuchlarning xavsizlik
va mudofaa funksiyalari.
Tadqiqotning mqasadi. Tadqiqot ishining maqsadi mustaqil
O`zbekistonda qurolli kuchlarning asos solinishi, harbiy islohotlar, harbiy sohaning
rivojlanishi, takomillashuvi va uning ahamiyati, harbiy kadrlar tayyorlash
masalalari tizimini yoritib berish.
Tadqiqotning vazifalari. Ushbu maqsaddan kelib chiqib quyidagi
vazifalarni bajaramiz:
• O‘zbekiston Respublikasida Qurolli Kuchlarning barpo etilishi va harbiy
islohotlar xususida ma’lumotlar berish;
• Qurolli Kuchlar huquqiy asoslarining yaratilishini yoritib berish;
• Qurolli Kuchlarning tarkibi va vazifalari ni o`rganib chiqish;
• Harbiy kadrlar tayyorlash masalalarini tahlil qilish;
• Qurolli Kuchlarning rivojlanish bosqichlari va isloh qilish jarayonlarini
asoslab berish;
• Harbiy mashqlarda modellashtirish va simulyatsiya jarayonlari haqida
ma’lumotlar berish;
• Harbiy sohadagi kuchli ijtimoiy himoya va imtiyozlar yuzasidan
umumxulosalar chiqarish.
Tadqiqot mavzusi bo’yicha adabiyotlar tahlili. Kurs ishi mavzuning
tarixshunoslik masalalariga bag’ishlangan tadqiqotlarni uch guruhga 1)sovet
hukumati davridagi adabiyotlar, 2)Mustaqillik yillarida amalga oshirilgan
tadqiqotlar 3)xorijiy mualliflar tomonidan yaratilgan tadqiqotlarga bo’lib
o’rganildi.
4

Birinchi guruh adabiyotlarida ya’ni O‘zbekiston Respublikasining Qurolli
Kuchlarini barpo etish va harbiy islohotlar tarixini o‘rganishda, avvalo, Sovet
Ittifoqi davrida yaratilgan tarixiy va harbiy adabiyotlarga murojaat qilish
muhimdir. Mazkur davr adabiyotlari bevosita O‘zbekiston SSRda harbiy sohaga
oid siyosat, infratuzilma va harbiy tayyorgarlik jarayonlarini aks ettirgan. Garchi
bu asarlar marksistik-lenincha mafkura asosida yozilgan bo‘lsa-da, ularning tarixiy
faktlar asosidagi tahliliy xususiyatlari bugungi tadqiqotlar uchun manba vazifasini
o‘taydi.
Sovet davrida yaratilgan muhim asarlardan biri bu “История Узбекской
ССР” (1974) nomli kollektiv monografiyadir. Unda O‘zbekiston SSRning
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti bilan bir qatorda, harbiy-siyosiy holati ham
yoritilgan. Jumladan, fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlash, urush yillaridagi
mobilizatsiya jarayonlari haqida muhim ma’lumotlar mavjud. Bu asar o‘z
davrining ideologik talablari doirasida yozilgan bo‘lsa-da, undagi statistik va
arxiviy ma’lumotlar hozirgi tadqiqotlar uchun tarixiy manba sifatida qadrlanadi.
Shuningdek, I. Abdurahmonovning "Военное дело в Узбекистане в годы
Великой Отечественной войны" (1980) nomli monografiyasi Ikkinchi jahon
urushi davrida O‘zbekiston hududida amalga oshirilgan harbiy tayyorgarlik,
zaxiradagi kuchlar va front orti faoliyatini yoritadi. Ushbu asarda ko‘plab hujjatlar,
arxiv materiallari va statistik ma’lumotlarga asoslanilganligi uni ilmiy ahamiyatli
qiladi.
Bundan tashqari, “История Советских Вооружённых Сил” (1976) nomli
umumiy tarixiy asar orqali O‘zbekiston SSRda joylashgan harbiy qismlar, harbiy
xizmat tizimi va ittifoq doirasida olib borilgan harbiy siyosat haqida bilib olish
mumkin. Ushbu asar Sovet armiyasining tuzilishi, rivojlanish bosqichlari, strategik
rejalar haqida keng ma’lumot beradi 1
.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, Qurolli Kuchlar tashkiloti va harbiy
siyosat milliy manfaatlar asosida shakllandi. Shu davrda yaratilgan ilmiy
tadqiqotlar milliy armiyaning rivojlanish bosqichlarini, huquqiy asoslarini hamda
1
“История Узбекской ССР” (1974) I . Abdurahmonovning "Военное дело в Узбекистане в годы Великой
Отечественной войны" (1980) nomli monografiyasi . “История Советских Вооружённых Сил” (1976)
5

islohotlar jarayonini o‘rganishga qaratilgan. Ushbu adabiyotlar harbiy sohaga oid
tarixiy jarayonlarni mustaqil yondashuv asosida yoritadi.
A.X. Xolmatovning “O‘zbekiston Respublikasining harbiy xavfsizligi:
shakllanish va rivojlanish bosqichlari” (2005) asarida harbiy siyosatning strategik
yo‘nalishlari, milliy xavfsizlik tamoyillari chuqur tahlil qilingan.
R. Jo‘rayev “O‘zbekiston Respublikasi mudofaa siyosatining asosiy
yo‘nalishlari” (2010) nomli asarida armiyaning tashkiliy rivoji, tashqi tahdidlarga
javob strategiyalari yoritilgan.
T. Toshqulov o‘z maqolalarida Qurolli Kuchlarning shakllanishi, huquqiy-
me’yoriy asoslari va harbiy islohotlarning bosqichlarini ilmiy asosda ochib beradi.
A. Yuldashevning “O‘zbekiston Qurolli Kuchlari: taraqqiyot yo‘li” (2015)
maqolasida esa harbiy-modernizatsiya, vatanparvarlik tarbiyasi va xalq-armiya
birligi tushunchalari tahlil qilingan 2
.
O‘zbekiston Respublikasining harbiy siyosati va Qurolli Kuchlarining
shakllanishi xalqaro doirada ham qiziqish uyg‘otgan bo‘lib, xorijiy tadqiqotchilar
bu mavzuni Markaziy Osiyodagi xavfsizlik, geosiyosiy barqarorlik va harbiy
hamkorlik doirasida o‘rganib kelmoqda. Xorijiy adabiyotlarda O‘zbekistonning
neytral harbiy pozitsiyasi, terrorizmga qarshi kurashdagi roli va harbiy-
modernizatsiya siyosati alohida tahlil qilinadi.
1. Erica Marat. “The Military and the State in Central Asia: From Red Army
to Independence” (Routledge, 2009)Bu asarda O‘zbekiston armiyasining Sovet
armiyasidan meros qolgan tizimdan milliy tizimga o‘tish jarayoni, harbiy institutlar
va fuqarolik-nazorat muammolari keng tahlil qilingan 3
.
2. Roger McDermott. “Uzbekistan's National Security Strategy: Threat
Perception and Military Doctrine” (Jamestown Foundation, 2007)McDermott
O‘zbekiston harbiy doktrinasining shakllanishi, mintaqaviy xavfsizlikka doir
qarashlari hamda Rossiya va AQSh bilan harbiy hamkorliklarini tahlil qiladi.
2
A . X . Xolmatovning “ O ‘ zbekiston Respublikasining harbiy xavfsizligi : shakllanish va rivojlanish bosqichlari ”
(2005) R . Jo ‘ rayev “ O ‘ zbekiston Respublikasi mudofaa siyosatining asosiy yo ‘ nalishlari ” (2010) A . Yuldashevning
“ O ‘ zbekiston Qurolli Kuchlari : taraqqiyot yo ‘ li ” (2015)
3
Erica Marat. “The Military and the State in Central Asia: From Red Army to Independence” (Routledge, 2009)
6

3. Jim Nichol. “Central Asia: Regional Developments and Implications for
U.S. Interests” (Congressional Research Service, 2010) Ushbu hisobotda
O‘zbekistonning harbiy strategiyasi, AQSh bilan hamkorligi, Qoraqalpog‘iston
masalasi va ichki xavfsizlik tahdidlari haqida umumiy ma’lumotlar mavjud 4
.
Tadqiqot usullari: Tarixiylik, tizimlashtirish, qiyosiy muammoviy
xronologik hamda fanlararo yondashuv kabi ilmiy tadqiqot usullari hamda xolislik
tamoyillaridan foydalanildi.
Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati: Mazkur tadqiqot
O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlarini shakllantirish va harbiy
islohotlar jarayonini o‘rganishda nazariy va amaliy ahamiyatga ega. Tadqiqot,
O‘zbekistonning mustaqillik yillarida amalga oshirilgan harbiy siyosat va
islohotlar evolyutsiyasini tahlil qilish orqali, davlat xavfsizligini ta’minlash va
suverenitetni mustahkamlashdagi asosiy tamoyillarni ko‘rsatadi. Ushbu ilmiy ish
milliy xavfsizlikni ta’minlash va geosiyosiy barqarorlikni mustahkamlashda
harbiy siyosatning rolini tushunish, uning ilmiy jihatlarini o‘rganish, davlatning
mudofaa strategiyasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.
Shuningdek, tadqiqot natijalari amaliy jihatdan O‘zbekistonning harbiy
siyosatini amalga oshirishda zaruriy strategik qarorlar qabul qilish uchun
yo‘riqnomalar yaratadi. Milliy xavfsizlikni ta’minlash, harbiy infratuzilmani
rivojlantirish va yoshlarni harbiy xizmatga tayyorlash bo‘yicha amaliy islohotlar
haqida aniq tavsiyalar beradi. Bu ilmiy ish davlat organlari va harbiy tuzilmalar
uchun ilmiy asoslangan yondashuvlar va qarorlar ishlab chiqilishiga xizmat qiladi.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: Ish kirish, ikki bob, xulosa,
adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan tashkil topgan. Uning umumiy hajmi 41 bet,
shundan asosiy matn 37 bet. Matnda jadval, rasmlar joy olgan, 16 nomdagi
adabiyotlar va 4 dan ortiq internet manbalari keltirilgan. Kurs ishining kirish
qismida mavzuning dolzarbligi, ishning ob’ekti va predmeti, maqsadi va vazifasi
yoritilgan. Ishning xulosa qismida kurs ishi natijalari umumlashtirilgan.
4
Roger McDermott. “Uzbekistan's National Security Strategy: Threat Perception and Military Doctrine”
(Jamestown Foundation, 2007)McDermott. Jim Nichol. “Central Asia: Regional Developments and Implications for
U.S. Interests” (Congressional Research Service, 2010)
7

I.BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA QUROLLI KUCHLARNING
BARPO ETILISHI VA HARBIY ISLOHOTLAR.
1.1. Qurolli Kuchlar huquqiy asoslarining yaratilishi
O‘zbekistonda mustaqillikning birinchi kunlaridanoq tabiat in’om etgan,
mehnatkash xalqimiz tomonidan bunyod etilgan moddiy va ma’naviy boyliklarni,
mustaqillik, xavfsizlik va hududiy yaxlitlikni himoya qiluvchi, barqaror va izchil
demokratik rivojlanishning ishonchli va mutahkam kafolati bo‘la oladigan milliy
armiyani shakllantirish davlat siyosatining bosh masalalari sifatida qaraldi.
Shu maqsadda O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.Karimov
Qurolli Kuchlarining asoschisi va Oliy Bosh qo‘mondoni sifatida og‘ir va
murakkab vaziyatga qaramay, kun tartibiga har tomonlama ta’minlangan,
professional, zamonaviy talab va standartlarga javob beruvchi milliy Qurolli
Kuchlarni tashkil etish masalasini qo‘ydi va bu boradagi ustuvor vazifalarni
belgilab berdi.
Eng avvalo, O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini shakllantirishning
hukuqiy asoslarini yaratishga kirishildi. O‘zbekiston Respublikasi birinchi
Prezidentining 1991 yil 6 sentabrdagi farmoniga asosan Mudofaa ishlari vazirligi
tashkil qilindi va uning vazifalari belgilandi. 5
Mudofaa ishlari vazirligi zimmasiga
umumiy safarbarlik, Milliy gvardiyani tuzish, fuqarolar mudofaasini amalga
oshirish, harbiy ta’lim sohasini boshqarish, harbiy xizmatga chaqirish va mukobil
xizmatni tashkil qilish, ko‘shinlarni joylashtirish, harbiy texnika va qurol-
yarog‘larni saqlash va takomillashtirish vazifalari yuklatildi.
1992 yil 14 yanvarda esa O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining
«O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan harbiy qismlar va harbiy o‘quv
yurtlari to‘g‘risida»gi Qarori asosida O‘zbekiston Respublikasi hududida
joylashgan sobiq ittifoq Qurolli Kuchlarining barcha qismlari, harbiy o‘quv
yurtlari, muassasa va tashkilotlar ularning qarshiligiga qaramay, O‘zbekiston
tasarrufiga o‘tkazildi. 1992 yil 24 martda Milliy xavfsizlik xizmati qoshida
5
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni, 1992-yil 14-yanvar, ,,O’zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlarini
tashkil etish to’g’risida.
9

Chegara qo‘shinlari boshqarmasi tashkil etilib, mamlakat hududidagi chegara
qo‘shinlari bo‘linmalari uning tasarrufiga o‘tkazildi.
1992 yil 18 maydan e’tiboran havo desantlari, harbiy transport aviatsiyasi,
razvedka ko‘shinlari, ta’minot qismlari, 1992 yil 12 noyabrdan esa havo hujumiga
qarshi harbiy qismlar, 13 noyabrdan kimyoviy harbiy qismlar davlat tasarrufiga
olindi.
O‘zbekiston Respublikasi mudofaa ishlari bo‘yicha Vazirligi O‘zbekiston
Respublikasi Mudofaa Vazirligiga aylantirildi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Kengashining 1992 yil 3 iyulda bo‘lib o‘tgan sessiyasida yosh mustaqil davlatning
mudofaa sohasidagi siyosatining asoslari belgilandi. Shu kuni O‘zbekiston
Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida», «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy
xizmat to‘g‘risida», «Harbiy qasamyod to‘g‘risida» va «Muqobil xizmat
to‘g‘risida»gi qonunlari qabul qilindi. Mazkur hujjatlar O‘zbekiston
Respublikasining Qurolli Kuchlari qurilishi uchun hukuqiy asos bo‘ldi.
1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida
Qurolli Kuchlarning maqsad va vazifalari aniq belgilab qo‘yildi. Xususan, uning
52-moddasida O‘zbekiston Respublikasini himoya qilish har bir fuqarosining
burchi ekanligi, fuqarolar qonunda belgilangan tartibda harbiy yoki muqobil
xizmatni o‘tashga majburligi, 125-moddasida esa O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlari O‘zbekiston Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy
yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya kilish uchun tuzilishi,
Qurolli Kuchlarning tuzilishi va ularni tashkil etish qonun bilan belgilanishi, 126-
moddasida O‘zbekiston Respublikasi o‘z xavfsizligini taminlash uchun yetarli
darajada Qurolli Kuchlarga egaligi ko‘rsatib o‘tilgan. 6
Respublika Oliy Kengashining XIV sessiyasida (1994 yil 29 dekabr) qabul
kilingan qonunga asosan 14 yanvar «Vatan himoyachilari kuni» deb belgilandi va
har yili nishonlanadigan bo‘ldi. 7
Milliy xavfsizlikni ta’minlash maqsadida 1995 yil 30 avgustda O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisining III sessiyasida Harbiy Doktrina qabul qilindi. Unda
6
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 1992-yil 8-dekabr
7
Nizomiddinov A. ,, O’zbekistonning harbiy siyosati va milliy xavsizlik masalalari ‘’. Toshkent:2005
10

O‘zbekistonda davlatning mudofaa sohasidagi harbiy siyosatining asosiy
yo‘nalishlari o‘z aksini topdi. Umumdavlat ahamiyatiga molik ushbu hujjatda
O‘zbekiston Respublikasi harbiy siyosatining asoslari, harbiy qurilish hamda
faoliyatdagi asosiy tamoyil va ustuvor vazifalari belgilab berildi.
2000 yildan esa O‘zbekiston Respublikasi o‘z harbiy siyosati mudofaa
xarakteriga ega ekanligi, davlatlararo munosabatlardagi ziddiyatlarni hal etishda
tinchlik yo‘lini tutishi, urushni inkor etishini ma’lum qilib, Harbiy doktrina o‘rniga
Mudofaa doktrinasiga o‘tdi. O‘zbekiston boshqa davlatlar bilan munosabatlarda
mamlakatning milliy-davlatchilik manfaatlari ustuvorligi, o‘zaro manfaatdorlik,
teng huquklilik, ichki ishlarga aralashmaslik, munozarali masalalarni tinch yo‘l va
muzokara asosida hal etish, davlatlararo chegaralarni buzmaslik va o‘zgartirmaslik
tamoyillariga asoslanishini ma’lum qildi.
O‘zbekiston Respublikasi mudofaa doktrinasi mamlakat milliy xavfsizligini
ta’minlashga qaratilgan rasmiy qarashlar, tamoyil va yondashuvlar, amaliy chora-
tadbirlar tizimini o‘zida mujassam etgan. Qurolli Kuchlar O‘zbekiston
Respublikasi davlat mustakilligi, mamlakatimiz sarhadlari daxlsizligi,
xalqimizning tinch-osoyishta hayotining ishonchli himoyasini ta’minlashi uchun
yuksak jangovar qobiliyatga, iqtisodiy, harbiy-texnik va ilmiy salohiyatga ega
bo‘lishi lozim. Shu bilan birga mamlakat mudofaasini, tinchlikni saqlashda
jamiyatdagi hamjihatlik, har bir fukaroning vatanparvarlik fazilatlari, Vatanga
bo‘lgan muhabbati va sadoqati muhim omil bo‘lib hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida»gi Qonunida mudofaa
sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari sifatida quyidagilar belgilandi:
• boshka davlatga qarshi harbiy kuch ishlatmaslik, biroq yurtimizga
uyushtirilgan har qanday tajovuzning oldini olish va uni daf etish (O‘zbekiston
Respublikasi tegishli shartnomalar bilan bog‘langan davlatlarga yordam ko‘rsatish
hollari bundan istisno);
• xalqaro huquq meyorlariga muvofiq ravishda kollektiv xavfsizlik tizimlarida
ishtirok etish;
• harbiy-sissiy bloklarda qatnashmaslik;
11

• harbiy qurilishning zamonaviy urushlar va kurolli mojarolarning
xususiyatiga monand bo‘lishi;
• yadro quroli va boshqa turdagi ommaviy qirg‘in kurollarni yaratish, ishlab
chiqarish, qayta ishlash, saklash, tarqatish va joylashtirishni rad etish;
• mudofaaning yetarli darajada bo‘lishi;
• harbiy xizmat nufuzini ta’minlash.
Qonunga asosan, Qurolli Kuchlarga O‘zbekiston Respub-likasi Prezidenti,
Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Ko‘mondoni raxbarlik kilishi belgilandi.
Urush vaqtida O ‘ zbekiston Respublikasi mudofaa vaziri qurolli kuchlar Oliy
Bosh Qo ‘ mondonining o ‘ rinbosari vazifasini bajaradi .
Qurolli kuchlar kundalik faoliyatining raqbarligini va-zirlik, davlat qo‘mitalari
raxbarlari amalga oshiradi.
«Mudofaa to‘g‘risida»gi Qonunga asosan, davlat raxba-rining xdrbiy masalalar
bo‘yicha vazifalari belgilandi. Mazkur konunning 8-moddasiga asosan,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti quyidagi vakolatlarni bajaradi:
• O‘zbekiston Respublikasining mudofaa siyosati va harbiy qurilishning
asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi;
• Mudofaa sohasidagi davlat boshqarmasining organlari faoliyati ustidan
rahbarlik qiladi;
• O‘zbekiston Respublikasi mudofaasini ta’minlash, suvereniteti, xavfsizligi
va hududiy yaxlitligini himoya qilish bo‘yicha muhim choralar ko‘radi;
• Qurolli kuchlarni barpo etish va ularning taraqqiyoti hamda mudofaani
tashkil qilish bo‘yicha davlatning boshqa reja va dasturlarini tasdiqlaydi;
• O‘zbekiston Respublikasining qurolli kuchlar va boshqa harbiy
tashkilotlarning tizimi va tarkibini tinchlik va urush davrida tasdiklaydi
• harbiy harakatlarni olib borish hamda xalqaro tinchlikka yo‘naltirilgan
tadbirlarda qatnashish bo‘yicha qaror qabul qiladi va buyruq beradi;
• O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida o‘rnatilgan tartib bo‘yicha
O‘zbekiston Respublikasiga hujum bo‘lganda,bosqinchilikdan mudofaalanishning
o‘zaro majburiyatlarni bajarish zaruriyati yuzaga kelganda, O‘zbekiston
12

Respublikasining hududida yoki alohida joylarda favqulodda holatni xamda
aholini umumiy yoki qisman jalb etishni e’lon qiladi;
• Qurolli kuchlarning Oliy Qo‘mondonligining lavozimlariga tayinlash,
lavozimidan ozod qilish, oliy unvonlar bilan taqdirlash hukuqiga ega. Harbiy
xizmatga oid O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari sonini, ularning harbiy
xizmatni o‘tashi, harbiy xizmatga chaqiruvdagi fuqarolarning harbiy ro‘yxatga
olish tartibini, ularni qurollanish hajmi, Qurolli Kuchlar va mudofaa ehtiyojlari
uchun zarur bo‘lgan harbiy texnik va ashyoviy mulk hamda mahsulot va boshqa
moddiy-texnikaviy ashyolarni belgilaydi;
• O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini tezkor harbiy xizmatga chaqiruvi
bo‘yicha qarorlarni qabul qiladi;
• mamlakat iqtisodiyotining safarbarlikka tayyorgarligini hamda davlatning
safarbarlik va strategik rezervlaridan foydalanishni tasdiqlaydi;
• harbiy oliy va o‘rta maxsus, harbiy ta’lim fakultetlari hamda harbiy
tayyorgarligi bo‘yicha markazlarini tashkil qiladi, qayta tuzadi va bekor qiladi.
«Mudofaa to‘g‘risida»gi Qonunda O‘zbekiston qurolli kuchlarining asosiy
tamoyillari ham belgilab berildi. 8
Bu tamoyillar quyidagilardan iborat:
• Qonun ustuvorligi;
• Markazlashgan boshqaruv va yagona qo‘mondon;
• Doimiy jangovar tayyorgarlik;
• Partiyasizlik;
• Harbiy xizmatchilar va ularning oilalarini ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash. 9
Qurolli kuchlar boshqaruvining yagona tizimini shakllantirish, mamlakat
hududiy yaxlitligi va xavfsizligini, qo‘shin turlarining o‘zaro aloqasini ta’minlash
hamda ulardan samarali foydalanish uchun Qurolli Kuchlarning Bosh shtabini
Birlashgan shtabga aylantirish zaruriyati yuzaga keldi. 2000 yil 29 sentabrda
O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti farmoniga asosan O‘zbekiston
Respublikasining Qurolli Kuchlarning Birlashgan shtabi tashkil etildi. Mazkur
8
Karimov I.A. ,, O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida ‘’. Toshkent 2016.
9
O'zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari:Tarix va Hozirgi holat: maqolasi Toshkent 2022.
13

farmon asosida O‘zbekiston Respublikasi qurolli kuchlari Birlashgan shtabi
O‘zbekiston Respublikasi suvereniteti va hududiy yaxlitligini qurolli himoyasi
bo‘yicha qarorlarni ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha yagona tashkilot
vakolatini oldi. 10
Qurolli Kuchlar faoliyatidagi muhim masalalardan biri - bu yoshlarni harbiy
xizmatga jalb etish masalasi bo‘lib, bu borada ham yangi tartiblar ishlab chiqildi va
amalga kiritildi. Ma’lumki, mustaqillikka qadar, ya’ni sovet davrida
O‘zbekistondan chaqirilgan yigitlar, odatda, eksteritorial tamoyilga asosan
respublika hududidan olisda, shu jumladan, ittifoq chegarasidan tashqarida harbiy
xizmat o‘tar edilar.
O‘zbekiston Respublikasida Qurolli Kuchlarini shakllantirish borasida qabul
qilingan farmon, qaror va qonunlar bunday ahvolga barham berdi. 1992 yil
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan qabul qilingan qarorga
muvofiq, Litva, Latviya, Estoniya, Gruziya, Ukraina, Ozarbayjon, Moldova,
shuningdek, Kavkazorti harbiy okrugi va Kaspiy flotiliyasida muddatli harbiy
xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilar bir oy muddat ichida O‘bekistonga
chaqirildi va qaytarildi. Ularning 18 oydan ko’p xizmat qilganlari zahiraga
bo’shatildi. 18 oydan kam xizmat qilganlar esa O’zbekiston hududidagi
qo’shinlarga xizmatni davom ettirish uchun yuborildi. Shu bilan birga, ularga
muddatli yoki muqobil harbiy xizmatni o’tash uchun tanlov imkoniyati berildi.
O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida», «Umumiy harbiy majburiyat
va harbiy xizmat hakida»gi, shuningdek, «Muqobil xizmat to‘g‘risida»gi
qonunlarida, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Haqiqiy harbiy
xizmatning belgilangan muddatlarini o‘tab bo‘lgan xarbiy hizmatchilarni qurolli
kuchlar, chegara qo‘shinlari va ichki qo‘shinlar saflaridan zahiraga bo‘shatish
haqida» (1992 yil 6 oktabr) hamda «Fukarolarni hakiqiy harbiy va muqobil
xizmatga navbatdagi chaqiriq to‘g‘risida»gi qarorlarida O‘zbekiston fukarolari
faqat o‘z respublikasida va uning manfaatlari yo‘lida xizmat qilishi belgilab
ko‘yildi.
10
Xolboyev A ,, O’zbekiston Qurolli Kuchlari:Taraqqiyot va Islohotlar. ‘’ Toshkent 2021.
14

Ma’lumki, umumiy harbiy majburiyat fuqarolarning O‘zbekiston
Respublikasini himoya qilishga majburiy harbiy tayyorgarligidan iborat bo‘lib,
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safini butlash va ularning rezervini
tayyorlashni ta’minlash maqsadida joriy etiladi.
Umumiy harbiy majburiyat o‘z ichiga fuqarolarni harbiy xizmatga tayyorlash,
harbiy xizmatga chaqirish (kirish), chaqiruv yoki shartnoma bo‘yicha harbiy
xizmat o‘tash, rezervdagi xizmat va muqobil xizmat o‘tash, harbiy ro‘yxatdan
o‘tish qoidalariga rioya etish, favqulodda vaziyatlarda yoki O‘zbekiston
Respublikasiga qarshi harbiy tajovuz sodir etilganida aholini muhofaza etish
chora-tadbirlarini qamrab oladi.
«Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi Qonunga muvofik
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bir qator toifalarga bo‘linadi, xususan: a)
chaqiriluvchilar nomlari tuman (shahar) chaqiruv uchastkalarida qayd etilgan
bo‘lib, harbiy xizmatga chaqiriladigan fuqarolar; b) harbiy xizmatchilar haqikiy
harbiy xizmat o‘tayotgan fuqarolar; v) harbiy xizmatga majbur fuqarolar -
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervi yoki zahirasidagi fuqarolar; g)
harbiy xizmatga majbur bo‘lmagan fuqarolar - turli sabablarga ko‘ra harbiy
ro‘yxatga olinmagan yoki harbiy ro‘yxatdan chiqarilgan, shu jumladan, iste’fodagi
fuqarolar.
Haqiqiy harbiy xizmat O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida oddiy
askarlar, serjantlar va ofitserlar tarkibiga mansub lavozimlarda chaqiruv yoki
shartnoma bo‘yicha o‘talayotgan harbiy xizmatdir. Umumiy harbiy majburiyat
O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yoki vaqtincha yashayotgan chet el
fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga tatbiq etilmaydi.
Harbiy xizmatga birinchi marta chaqirilgan eski ixtiyoriy ravishda (shartnoma
bo‘yicha) kirgan fuqarolar O‘zbekiston Respublikasining xalqi va Prezidentiga
sodiq bo‘lishga Harbiy qasamyod qiladilar. Muqaddam harbiy qasamyod qabul
qilmagan harbiy xizmatga majbur fuqarolar harbiy yig‘inlarga jalb etilganlarida
yoki safarbarlik bo‘yicha chaqirilganlarida harbiy qasamyod qiladilar. Harbiy
15

xizmat O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida umumiy
harbiy majburiyatni bajarish borasidagi davlat xizmatining alohida turidir.
Harbiy xizmatning quyidagi turlari joriy etilgan: muddatli harbiy xizmat;
safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat; shartnoma bo‘yicha harbiy xizmat;
O‘zbekiston Respublikasi Kurolli Kuchlari safida harbiy xizmat o‘tagan
rezervdagilar xizmati.
Tinchlik davrida oddiy askarlar va serjantlar tarkibiga mansub lavozimlarda
muddatli harbiy xizmatga, shuningdek, safarbarlik chaqiruvi rezervidagi xizmatga
o‘n sakkiz yoshdan yigirma yetti yoshgacha bo‘lgan, salomatligiga ko‘ra Qurolli
Kuchlar safida harbiy xizmat o‘tashga yaroqli erkak fuqarolar chakiriladilar.
Muddatli harbiy xizmat chaqirilish yoshidagi fuqarolarning oddiy askarlar va
serjantlar tarkibiga mansub lavozimlarda, shuningdek, muqaddam harbiy xizmat
o‘tamagan Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risilagi qonun,
ofitserlarning qonun hujjatlarida belgilangan muddat davomida O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlari safidagi majburiy harbiy xizmatidir.
Fuqarolarning muddatli harbiy xizmatga hamda safarbarlik chaqiruvi
rezervidagi xizmatga chaqirilishi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qaroriga
asosan yiliga bir marta fevral-mart oylarida o‘tkaziladi.
Muddatli xarbiy xizmat muddatlari kalendar hisobida quyidagicha belgilangan:
oddiy askarlar va serjantlar tarkibiga mansub lavozimlarda muddatli harbiy xizmat
o‘tayotgan harbiy xizmatchilar uchun - o‘n ikki oy (oliy ma’lumotli shaxslar uchun
- to‘qqiz oy); muddatli harbiy xizmatni chaqiruv bo‘yicha ofitserlar tarkibiga
mansub lavozimlarda o‘tayotgan ofitserlar uchun - to‘kkiz oy.
Muddatli harbiy xizmat o‘tash tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safini muddatli va shartnoma
bo‘yicha harbiy xizmatchilar bilan butlash tadbirlari nomzodlarni harbiy-
professional jihatdan saralash (xususan: tibbiy xulosali tekshiruvdan o‘tkazish,
intellektual salohiyatini test sinovidan o‘tkazish va jismoniy tayyorgarligiga baho
berish) yo‘li bilan o‘tkaziladigan konkurs asosida, odatda, hududiy tamoyil
bo‘yicha amalga oshiriladi.
16

Muddatli harbiy xizmatchilarning bir kunlik xizmat vaqti davomiyligi harbiy
qismning umumqo‘shin nizomlarida bayon etilgan talablarga muvofiq tuzilgan kun
tartibi bilan belgilanadi. Bunda harbiy xizmatchilarning zikr etilgan toifasiga,
nizomlarda belgilangan holatlardan tashqari, har kuni 8 soatdan kam bo‘lmagan
uyqu vaqti va 2 soatdan kam bo‘lmagan shaxsiy ehtiyojlarni qanoatlantirish vakti
beriladi.
Muddatli harbiy xizmatchilar va oliy harbiy ta’lim muassasalari kursantlari
harbiy shifokorlar komissiyasi tomonidan chiqarilgan tegishli xulosaga muvofiq
sihatgoh-kurort davolash muassasalarida bepul davolanadilar.
Harbiy xizmatchilarga to‘lanadigan pul maoshi, pul mukofoti va harbiy xizmat
majburiyatlarini o‘tash bilan bog‘liq boshqa to‘lovlardan daromad solig‘i
chegirilmaydi.
Harbiy xizmatga jalb etishni izchil yo‘lga ko‘yish maqsadida safarbarlik-
chaqiruv rezerv xizmati tashkil etilgan. Uni tashkil etishdan asosiy maqsad-
umumiy harbiy majburiyatlarni ijro etishda barcha chaqiriluvchilarga teng shart-
sharoitlarni yaratish; maxsus dastur asosida harbiy bilim berish, jangovar texnika
va o‘q otish qurollaridan foydalanishni o‘rgatish, chaqiriluvchilarning jang olib
borish uslublarini egallashlarini ta’minlash; muddatli harbiy xizmatdagi harbiy
xizmatchilarning moddiy ta’minotini oshirish xamda O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlarida xarbiy xizmat o‘tash nufuzini oshirishdan iborat.
Shartnoma bo‘yicha harbiy xizmat. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli
Kuchlari safida harbiy xizmatni o‘tash to‘g‘risidagi shartnoma - bu haqikiy harbiy
xizmatni o‘tash (haqikiy harbiy xizmatni davom ettirish) uchun ixtiyorlik asosida
fuqaroning vazirlik orqali davlat bilan tuzadigan bitimidir, unda xizmatning
muddati, tomonlarning o‘zaro hukuklari, majburiyatlari va mas’uliyatlari hamda
harbiy xizmatni o‘tashning boshqa shartlari qat’iy belgilab qo‘yildi.
O‘zbekiston Reslublikasi Mudofaa ishlari vazirligining mustakillikning
dastlabki oylarida, anikrog‘i 1991 yil noyabr oyida chakiriluvchining ma’naviy
saviyasini o‘rganish bo‘yicha o‘tkazgan tadqiqotlari davomida chaqiriluvchilarning
siyosiy jarayonga qiziqishi, yosh askarlar orasida ma’naviy, milliy kadriyatlar,
17

siyosiy ong sayozlashib ketganligi aniklandi 11
. Shu sababli armiya safida sobiq
ittifoq Qurolli Kuchlaridan meros bo‘lib qolgan illatlarni yo‘qotish, yoshlarni
nafaqat harbiy va jismoniy jihatdan, balki ma’naviy, g‘oyaviy jihatdan ham kuchli
qilib tarbiyalash vazifasi belgilandi. O‘zbekiston Respublikasining birinchi
Prezidenti I.Karimovning «Biz milliy armiyamizni haqikatdan ham mutlaqo
yangicha, zamonaviy negizda, avvalambor, yuksak ma’naviyat asosda tashkil
qilmoqdamiz» yoki «harbiy xizmatchilarning ma’naviy salohiyatini, ularning
ongida ma’naviy-axloqiy kadriyatlarni rivojlantirish va mustahkamlash, ularni
ruhiy poklikka va qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, ichki dunyosini, irodasini
baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch
bo‘lmish yuksak ma’naviyatni shakllantirish tarbiyaviy ishlarning ustuvor
vazifasidir» degan mazmundagi ko‘rsatmalari bu sohadagi ustuvor vazifalarni
yanada aniqroq namoyon etadi.
Ma’naviy tarbiya eng avvalo «Harbiy qasamyod» qabul kilishdan boshlanishi
kat’iy belgilandi. Chunki, birincht Prezidentmimz I.Karimov ta’kidlaganidek,
«..oriyatni, g‘urur va sadoqatni hamma narsadan ustun qo‘yadigan bizning
xalqimiz uchun Harbiy kasamyod - bu shunchaki rasmiy tadbir emas, balki yigitlik
sha’ni, oru nomusini o‘rtaga qo‘yib, o‘z zimmasidagi mas’uliyatli va sharafli
burchni ado etishga bel bog‘lab, ahdu paymon qilish marosimidir». Bunda
armiyaga chaqiriluvchilar dastlabki kunlardanoq o‘z vazifa va burch-larini chuqur
anglab yetishlari muhim ahamiyatga ega ekanligini nazarda tutilgan edi. 12
1992 yil 23 sentabrda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
«O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari, chegara va ichki qo‘shinlarda harbiy
intizomni mustahkamlash va tarbiyaviy ishlarni takomillashtirish to‘g‘risida»gi
Qarori qabul qilindi. Qarorda Qurolli Kuchlar shaxsiy tarkibining ma’naviy-ruhiy
holatini mustahkamlash, vatanparvarlik tarbiyasini shakllantirish borasida davlat
siyosa-tini tashkil etish va yuritish vazifalari belgilab berildi. 1992 yil 19 iyunda
O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa ishlari vaziri «O‘zbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlarining kundalik gazetasi - «Vatanparvar» gazetasini tashkil etish
11
Dalbayev M. O’zbekiston Qurolli Kuchlari.Tarix va Zamonaviy rivojlanishi.Tosahkent
12
Qodirov M. ,, O’zbekiston mudofaa siyosati. Asosiy tamoyillar va rivojlanish tendensiyalari ‘’ kitobi.
18

to‘g‘risida»gi buyrug‘i imzolandi. Gazetaning asosiy vazifasi milliy armiyani
shakllantirish borasida qo‘yilgan ustuvor vazifalarning bajarilishini yoritish,
yoshlarni milliy g‘oyalarga sodiqlik ruhida tarbiyalash, ularga harbiy-
vatanparvarlik ruhini singdirishdan iborat ekanligi bel-gilandi.
Mudofaa Vazirligi tizimidagi harbiy qism va muassasalarda harbiy
xizmatchilar, ishchilar va ularning oila a’zolarining madaniy hordiq olishlari,
farzandlarining barkamol bo‘lib tarbiyalanishlari uchun maktab va maktabgacha
ta’lim muassasalarida turli xil ma’naviy-ma’rifiy mazmundagi tadbirlar eng
zamonaviy texnik, informatsion vositalar va texnologiyalar asosida o‘tkazilishi
yo‘lga qo‘yildi.

1.2. Qurolli Kuchlarning tarkibi va vazifalari
19

O’zbekiston amalda o’zining zamonaviy, ixcham, harakatchan va yaxshi
qurollangan, mamlakatimiz xavfsizligi, barqarorligi, sarhadlarimiz daxlsizligi,
xalqimizning tinch va osoyishta hayotini ishonchli himoya qilishga qodir bo’lgan
milliy armiyaga ega. Qurolli Kuchlar asosan quruqlikdagi qo’shinlar, harbiy havo
kuchlari va havo hujumlaridan mudofaa qo’shinlari, maxsus operatsiyalar kuchlari
terrorizmga qarshi kurash bo‘linmasidan iboratdir.
Quruqlikdagi qo‘shinlar dushman qo‘shinlarining har qanday turdagi
zarbalarni bartaraf etib, ularni yakson qilish, dushmanning muntazam qo‘shinlarini
tor-mor etishga qaratilgan jangovar va maxsus operatsiyalar olib borish uchun
mo‘ljallangan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992 yil 23 yanvardagi
qarori bilan Milliy gvardiyaga asos solindi. Milliy gvardiyaning asosiy vazifasi -
O‘zbekiston Respublikasining davlat suvereniteti va hududiy yaxlitligini,
fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini muhofaza qilishdir.
Gvardiya tarkibi fukarolarni harbiy xizmatga majburiy va ko‘ngilli ravishda
chaqirish orqali tashkil etildi. Gvardiya zimmasiga bir kancha o‘ziga xos vazifalar,
jumladan, davlat hokimiyatining oliy organlarini qo‘riqlash, jamoat tartibini
ta’minlashda ishtirok etish, chet davlatlarning rasmiy vakillarini tantanali kutib
olish, davlat miqyosidagi marosimlarda ishtirok etish yuklangan. Shu maqsadda
gvardiya tarkibida faxriy qorovul rotasi tuzildi.
O‘zbekiston Respublikasi davlat chegaralarining himoyasini ta’minlash
maksadida birinchi Prezidentimiz I.Karimovning 1992 yil 24 martdagi Farmoni
bilan O‘zbekiston Respublikasi Milliy xavfsizlik xizmati qoshida chegara
qo‘shinlari boshqarmasi tashkil etildi. Mamlakatimiz hududida joylashgan chegara
qo‘shinlarining barcha qism va bo‘linmalari uning tasarrufiga o‘tkazildi.
O‘zbekistonning birinchi Prezidenti qarori asosida 2005 yil 14 iyunda
O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa Vazirligi huzurida tashkil etilgan terrorizmga
qarshi kurash Korpusi Respublika Qurolli kuchlarining operativ birlashmasi bo‘lib,
mamlakat hududida qurolli tahdid, terrorizmning har qanday ko‘rinishiga qarshi
kurash vazifalarini samarali hal etishga mo‘ljallangan.
20

Harbiy-xavo kuchlari va Havo hujumidan mudofaa qo‘shinlari. Havo
hujumidan mudofaa ko‘shinlari respublikaning ma’muriy-siyosiy, iktisodiy-sanoat
markazlari, qo‘shinlar turkumlarini, shuningdek, muhim harbiy va boshqa
obyektlarni dushmanning havo zarbasidan himoya etishga mo‘ljallangan. Ularning
asosiy vazifasi dushman tomonidan havo hujumi boshlanganligini aniqlash, bu
haqda xabar berish hamda dushmanning havodagi uchish apparatlarini yo‘q
qilishdan iborat. Ushbu vazifalarni bajarish maqsadida havo hujumidan mudofaa
qo‘shinlarida tinchlik davrida jangovar navbatchilik joriy etilgan. Urush davrida
esa quruqlikdagi ko‘shinlarning havo hujumidan mudofaa vositalari va Harbiy-
havo kuchlari bilan birgalikda havo hujumidan mudofaaning birlashgan tizimini
tashkil etadi. Samolyot va vertolyotlarga ega, zamonaviy qurol-aslaha, navigatsiya
vositalari va radioelektron qurilmalar bilan ta’minlangan harbiy-havo kuchlari va
havo hujumidan mudofaa bo‘linmalari davlatimizning havo chegaralari ishonchli
Himoya qilinishini ta’minlamokda.
Yuqorida qayd etilgan qo‘shin turlaridan tashqari barcha harbiy okruglarda har
qanday vaziyatda ham terrorchilarni bartaraf etish uchun mo‘ljallangan nostandart
qarorlar qabul qilishga, xavf-xatarlar bilan kechadigan maxsus operatsiyalarni
amalga oshirishga qodir, nisbatan kam sonli, o‘z-o‘zini ta’minlay"oladigan, tezkor
va harakatchan, zamonaviy qurol-yarog‘ va harbiy texnika bilan ta’minlangan
bo‘linmalar tuzilgan. 13
Yuqorida qayd etilgan kurolli kuchlar turlarining samarali faoliyatini
ta’minlash uchun texnik va front orti ta’minoti bo‘linmalar hamda qismlari tashkil
etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat chegaralarini qo‘riqlash va mudofaa qilishni
ta’minlash maqsadida tuzilgan Milliy xavfsizlik xizmatining Chegara qo‘shinlari
alohida mustaqil qo‘shin hisoblanadi 14
.
Favqulodda Vaziyatlar vazirligi, Milliy Xavfsizlik xizmati va Ichki ishlar
vazirligining qo‘shin tuzilmalari O‘zbekiston Respublikasi davlat manfaatlari va
13
Sodiqov, H.J., & Inoyatov, I. (2014). O‘zbekiston Qurolli Kuchlari o‘tmishda va hozirda . Toshkent: Tafakkur qanoti.
14
To’rayev R. ,, O’zbekistonning harbiy mudofaa qo’shinlarining tashkil topishi va bugungi holati ‘’. Milliy xavfsizlik
jurnali.Toshkent
21

xavfsizligini himoya qilish va ko‘riqlash bo‘yicha maxsus va qo‘shimcha
vazifalarni hal etishga jalb etiladi.
Tinchlik davrida Qurolli Kuchlar O‘zbekiston Respublikasi xududiy yaxlitligi
va xavfsizligini ta’minlaydi, xavfsizlikka tahdidni bartaraf qilish vositalaridan biri
hisoblanadi, urush davrida Qurolli Kuchlar davlat xavfsizligi va suverinitetini
himoya kilish vazifalarini to‘la bajarishga qodir.
Sovet davrida harbiy sohada milliy kadrlar tayyorlashga nisbatan shovinistik
siyosat tufayli O‘zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillarida mahalliy kadrlar
nihoyatda tanqis edi. 1990 yilda mahalliy ofitserlar harbiy kadrlarning atigi 0,6
foizini tashkil etardi. Bu esa o‘z navbatida mamlakatda harbiy ta’lim tizimini
tubdan o‘zgartirish, isloh qilish va rivojlantirishni taqozo etardi. O‘zbekiston
Qurolli Kuchlarining shakllanishi ana shunday keskin sharoitlarga to‘g‘ri keldi.
Shu holatlarni nazarda tutib, mamlakatda harbiy kadrlar tayyorlashga katta
e’tibor qaratildi. Ilgari tor mutaxassislarni tayyorlovchi bilim yurtlari keng
qamrovli mutaxassislar tayyorlaydigan bilim yurtlariga aylantirildi, yangi bilim
yurtlari ochildi, fuqarolik oliy o‘quv muassasalari harbiy kafedralarida zahira
ofitserlari mutaxassisliklari ro‘yxati qayta ko‘rib chiqildi.
Mustaqillik yillari hukumat tomonidan qabul qilingan qarorlar mamlakat
yoshlari orasida harbiy xizmat nufuzini oshirdi. Bularning barchasi amalda Qurolli
Kuchlarning O‘zbekiston Respublikasida tug‘ilgan mahalliy harbiy kadr-lar bilan
ta’minlashga imkon yaratdi.
Respublika hududida joylashgan qo‘shilma va qismlar O‘zbekiston tasarrufiga
o‘tgan davrda mahalliy harbiylar 30 foizdan oshmas edi.

1.3. Harbiy kadrlar tayyorlash masalalari.
22

Mustakillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida harbiy kadrlar
tayyorlashning keng qamrovli tizimi tashkil etildi. Operativ-taktik bo‘g‘in
ofitserlarini tayyorlash uchun O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari
Akademiyasi tashkil etildi. Taktik bo‘g‘in ofitserlarini tayyorlash Toshkent
umumqo‘shin qo‘mondonlik bilim yurti, Chirchik oliy tank qo‘mondonlik -
muhandislik bilim yurti, Samarqand oliy harbiy avtomobil qo‘mondonlik-
muhandislik bilim yurti, Jizzax oliy harbiy aviatsiya bilim yurti, Toshkent axborot
texnolo-giyalari universitetining Maxsus fakultetida amalga oshirish yo‘lga
qo‘yildi.
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlar Akademiyasi O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti, Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo‘mondoni bo‘lgan birinchi
prezidentimiz Islom Karimovning tashabbusi bilan 1994 yil 15 avgust tashkil
etilgan bo‘lib, o‘z faoliyatini 1995 yil 2 sentabrda boshladi. Uning faoliyati
mamlakatda oliy harbiy ma’lumotli operativ-taktik pog‘onaga mansub ofitser
kadrlarni hamda harbiy fanlar sohasida ilmiy tadqiqot ishlarini olib boradigan
ilmiy-pedagog xodimlarni tayyorlashga qaratilgan. Shu bilan birga, Akademiya
zimmasiga Qurolli Kuchlarni isloh qilish va rivojlantirishning dolzarb
muammolarini hal etishga qaratilgan samarali ilmiy-tadqikot ishlarini tashkil
etish, harbiy va mudofaa qurilishi bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribalarni chukur
o‘rganib, harbiy boshqaruv organlari faoliyatida va harbiy, ilmiy-pedagogik
kadrlarni tayyorlashda ushbu tajribalardan samarali foydalanishga oid takliflarni
ishlab chikish, oliy qo‘mondonlik tarkibi, qo‘shilma va birlashmalar boshqaruv
tizimiga mansub ofitserlar madakasini oshirishni tashkil etish kabi vazifalar ham
yuklangan.
Toshkent Oliy Umumqo‘shin Qo‘mondonlik bilim yurti. Toshkent Oliy
Umumqo‘shin Qo‘mondonlik Bilim yurti (TOUQBYU) 1918 yil 12 iyulda
Toshkent shahrida tashkil etilgan. 1993 yil Uzbekiston Respublikasi hukumatining
ko‘rsatmasiga muvofiq, bilim yurtining shtat tuzilmasi ta-komillashtirilib, ko‘p
sohali dastur bo‘yicha ofitser kadrlar tayyorlash yo‘lga qo‘yildi. Bilim yurtida
motoo‘qchi, razvedka va chegara bo‘linmalari uchun bo‘lajak ofitser-
23

mutaxassislar, tarbiya ishlari bo‘yicha komandir o‘rinbosarlarini tayyorlash
boshlandi.
1992-2009 yillarda bilim yurtida to‘rt ming nafardan ortiq ofitser-kadrlar
tayyorlandi. 256 nafar bitiruvchi bi-lim yurtini a’lo baholarga tamomladi, ofitser
va serjant-lar tarkibining shartnoma asosida xizmat qilayotgan 17 na-far harbiy
xizmatchisi, kursantlar, xizmatchilar O‘zbekiston Respublikasining davlat
mukofotlariga sazovor bo‘lgan. 15
Hozirgi kunda TOUQBYU Respublikada Qurolli Kuchlar-ning umumqo‘shin
bo‘linmalari va chegara qo‘shishshriga mansub qo‘mondonlik-taktik
pog‘onalaridagi lavozimlar uchun yuqori malakali ofitser-kadrlarni tayyorlab
beradigan yetakchi oliy xarbiy ta’lim muassasasi hisoblanadi.
Chirchiq oliy tank qo‘mondonlik-muhandislik bilim yurti. Chirchiq Oliy
tank qo‘mondonlik-muxandislik bilim yurti 1918 yilning 16 noyabrida Nijniy
Novgorod shahrida tashkil etilgan. 1941 yilning 1 noyabrida bilim yurti Chirchik
shahriga ko‘chirildi va unga 1947 yilda Toshkent tankchilar bilim yurti nomi
berildi. 1992 yil 14 yanvarda qabul qilingan «Uzbekiston Respublikasi hududida
joy-lashgan harbiy qismlar va xarbiy o‘kuv yurtlari to‘grisida»gi O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Kengashining qarori bi-lan yurtimiz hududida mavjud harbiy
qism va muassasalar qatorida Toshkent tankchilar bilim yurti ham O‘zbekiston
tasarrufiga o‘tkazildi. Shu davrdan boshlab bilim yurtining hayotida yangi tarixiy
sahifalar ochildi. 1993 yilda bilim yurtiga Chirchik oliy tank qo‘mondon-
muhandislik bilim yurti nomi berildi. 16
Mustaqillik yillarida bilim yurti bir qancha ixtisosliklarga mansub ofitser-
kadrlar tayyorlaydigan oliy harbiy bilim maskaniga aylandi va bugungi kunda
tankchi-komandir, tankchi-muhandis, havo-desant qo‘shinlari bo‘linmasi
komandiri, havo-hujumidan mudofaa qo‘shinlari bo‘linmasi komandiri, havo-
15
Maxmudov, O. R. (2024). O‘zbekiston harbiy ta’lim muassasalari harbiy pedagoglarining professional harbiy
pedagog bo‘lib shakllanishidagi muammolar va ularning yechimi .
16
Fayziyev, M. G. (2024). Harbiy kadrlarni tayyorlashda vatanparvarlik tarbiyasining dolzarbligi (Chirchiq oliy tank
qo‘mondonlik-muhandislik bilim yurti misolida)
24

hujumidan mudofaa qo‘shinlari bo‘linmasi muhandisi kabi mutaxassisliklar
bo‘yicha ofitser-kadrlarni tayyorlaydi.
Bilim yurtida yuqori malakali professor-o‘qituvchilar bo‘lajak komandirlarga
jangni zamon talablariga mos ravishda tashkil etish, jangovar ta’minotni amalga
oshirish, bo‘ysunuvchi bo‘linma jangini mohirona boshqarishga oid nazariy va
amaliy bilimlar beradilar. Mashg‘ulotlar maxsus jihozlangan sinflar va dala o‘quv
maydonlarida o‘tkaziladi. Shuningdek, bilim yurtida kursantlar turli qurol-
yarog‘larning tuzilishi o‘rgatilib, ulardan nishonga qarata aniq o‘t ochish
ko‘nikmalarini shakllantiradilar. Amaliy mashg‘ulotlar uchun mo‘ljallangan,
zamon standartlari va talablariga mos ravishda jihozlangan o‘t ochish maydonlari
tashkil etilgan.
Samarqand oliy harbiy avtomobil qo‘mondonlik-muhandislik bilim yurti.
Samarqand oliy harbiy avtomobil qo‘mondonlik-muhandislik bilim yurti tarixi
1969 yilning 20 oktabrdan boshlangan. Bilim yurtiga 1991 yil may oyida
respublikaning birinchi Prezidenti Islom Karimovning tashrifi va yurtimizning
mustaqillikka erishishi ushbu maskan tarixida yangi sahifa ochdi. 1992 yilning 12
sentabrida birinchi kurs kursantlari o‘z mustaqil Vatani va Prezidentiga sadoqat
bilan xizmat qilishga tantanali ravishda Harbiy qasamyod qabul qildilar.
Hozirgi kunda bilim yurtida Qurolli Kuchlar uchun avtomobil bo‘linmalari,
muhandisligi taktik-qo‘mondonligi, artilleriya taktik-qo‘mondonligi, kimyoviy
qo‘shinlar taktik ko‘mondonligi, muhandislik qo‘shinlari taktik-ko‘mondonligi,
raketa-artilleriya o‘q-dorilari va qurollari taktik muhandisligi, frontorti ta’minoti
taktik-qo‘mondonligi (kiyim-kechak ta’minoti, oziq-ovqat ta’minoti, yokilg‘i-moy
mahsulotlari ta’minoti) bo‘yicha kadrlar tayyorlanadi.
Jizzax oliy harbiy aviatsiya bilim yurti. O‘zbekiston Respublikasining
birinchi Prezidenti Islom Karimovning tashabbusi va O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi 1994 yil 20 iyundagi Qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi
Mudofaa vazirining 1994 yil 9 iyuldagi buyrug‘i, O‘zbekiston Respublikasi
Harbiy-Havo kuchlari qo‘mondonining 1994 yil 1 avgustdagi farmoyishiga asosan
tashkil etilgan. Bilim yurtida vertolyot aviatsiyasining ko‘mondonlik-taktik
25

mutaxassisligi bo‘yicha uchuvchi-muhandislar, jangovar boshqaruv ofitserla-ri,
shturmanlar, samolyot va dvigatellar bo‘yicha muhandis-texniklar, aviatsiya
qurollari bo‘yicha muhandis-texniklar, aviatsiya jihozlari bo‘yicha muhandis-
texniklar, radioelektronika jihozlari bo‘yicha muhandiotexniklar, ixtisosliklar
bo‘yicha mutaxassislar tayyorlanadi.
1997 yilning oktabr oyida bilim yurtini uchuvchilik va muhandis-texnik
mutaxassisliklari bo‘yicha 97 nafar yosh ofitser birinchi qaldirg‘ochlar sifatida
tamomladilar. Bilim yurti o‘z faoliyati davomida 1303 nafar aviatsiya
mutaxassisini yetishtirdi. Ular hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi mudofaa
vazirligining harbiy qism va bo‘linmalarida turli lavozimlarda Vatanni himoya
qilishdek oliyjanob va mas’uliyatli vazifalarni a’lo darajada bajarib kelmoqda.
Toshkent axborot texnologiyalari universitetining maxsus fakulteti O‘zR VM
ning 1993 yil 13 maydagi qaroriga asosan tashkil topgan bo‘lib, Qurolli Kuchlari
safiga ofitser kadrlarni tayyorlab beradigan oliy harbiy bilim yurti xisoblanadi.
Fakultetda o‘kuv jarayoni «O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa Vazirligining oliy
harbiy ta’lim muassasalari nizomi»ga mos holda, telekommunikatsiya va
radiotexnika ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha davlat ta’lim standartlari asosida
tashkil etilgan.
Bo‘ysunuvchi bo‘linmalarni boshqarishga qodir, tashkilotchilik va
ishchanlik kunikmalari rivojlangan, mustaqil O‘zbekistonning milliy g‘oya va
mafkurasiga sodiq, dunyoqarashi keng, intellektual salohiyatli, yetakchilik sifati,
ona Vatani va Qurolli Kuchlaridan faxrlanish tuyg‘usiga ega yosh ofitser-
kadrlarni tayyorlash - bilim yurtining asosiy vazifasidir.
Serjantlar tayyorlash maktablari. Har bir harbiy okrug serjantlar tayyorlash
maktabi O‘zbekiston Qurolli Kuchlari uchun kichik komandirlarni tayyorlashga
mo‘ljallangan maxsus o‘quv muassasasi hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 26 yanvardagi
«O‘zbekiston Respublikasi serjantlar tarkibini tayyorlash tizimini takomillashtirish
to‘g‘risida»gi Qaroriga asosan, 2001 yilda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli
Kuchlarida bosqichma-bosqich to‘rtta ssrjantlar tayyorlash maktabi tashkil qilindi.
26

Harbiy okrug serjantlar tayyorlash maktablari Markaziy va Toshkent harbiy
okruglarida, Janubiy-G‘arbiy maxsus va Sharqiy harbiy okruglarda tashkil etilgan.
2007 yili beshinchi serjantlar tayyorlash maktabi Shimoliy-g‘arbiy harbiy
okrugida ochildi.
Serjantlar tayyorlash maktablarini joylashtirish uchun: Markaziy harbiy
okrugda Samarqand shahri, Toshkent harbiy okrugida - Chirchiq shahri, Janubiy-
g‘arbiy maxsus harbiy okrugda - Qarshi shahri, Sharqiy harbiy okrugda -
Namangan viloyatining Chortoq aholi punkti Shimoli-g‘arbiy harbiy okrugi
Urganch shahrida tashkil etildi.
Serjantlar tayyorlash maktabining o‘kuv dasturi harbiy xizmatchilarga
birlamchi taktik bo‘linmalarni boshqarish asoslari, harbiy hisobdagi ixtisoslikka
oid professional komandirlik mahoratlari, vaziyatga to‘g‘ri baho berib, sharoitga
monand qaror qabul qilish, qurol-aslaha va harbiy texnikaning ko‘llanishini
tashkillashtirish usullarini o‘rgatishga yo‘naltirilgan.
Serjantlar tayyorlash maktablarida joriy etilgan ta’lim-tarbiya jarayonining
asosiy yo‘nalishlari jumlasiga davlatimiz tomonidan olib borilayetgan ichki va
tashqi siyosatning dolzarb muammolariga oid umumiy bilimlar, mamlakatimizda
ro‘y berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi yangilanishlar, menedjment, bozor
iqtisodiyoti asoslari, tadbirkorlik, kichik biznes, fermer ho‘jaligini rivojlanirish
kabi davlat va ijtimoiy qurilishning dolzarb masalalariga oid umumiy bilim va
tushunchalar berish kiradi.
Ta’lim dasturi serjantlarning yetakchilik sifatlarini rivojlantirish, harbiy
bo‘linmalardagi sog‘lom ma’naviy-ruhiy muhitni saqlash va pedagogik
ko‘nikmalarni tarbiyalashga yo‘naltirilgan.
Serjantlar tayyorlash maktablarida o‘kuv dasturiga muvofik Janubiy-g‘arbiy
maxsus harbiy okrug Serjantlar tayyorlash maktabida - 20 ta ixtissoslik, Markaziy
harbiy okrug Serjantlar tayyorlash maktabida - 16 ta ixtissoslik, Sharqiy harbiy
okrug Serjantlar tayyorlash maktabida - 15 ta ixtissoslik, Shimoliy-G‘arbiy harbiy
okrug Serjantlar tayyorlash maktabida - 12 ta ixtissoslik bo‘yicha mutaxassislar
tayyorlanadi.
27

O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining 2005 yil 31 oktabrdagi
qaroriga asosan, oliy harbiy ta’lim muassasalariga o‘qishga kiruvchi, harbiy xizmat
davrida jangovar va ma’naviy-ma’rifiy tayyorgarlik bo‘yicha yuqori natijalarga
erishgan, muddatli harbiy xizmatni tamomlab, belgilangan shakldagi
tavsiyanomaga ega bo‘lgan fuqarolarga test sinovlarida to‘planishi mumkin
bo‘lgan eng yuqori ballning 25 foizi mikdorida qo‘shimcha imtiyoz beriladi .
O‘zR VM ning 2004 yil 12 apreldagi «O‘zbekiston Respublikasi Qurolli
Kuchlari serjantlarining maqomi to‘g‘risida»gi Qaroriga asosan, 5 yil davomida
serjantlar tarkibi lavozimlarida benuqson xizmat qilgan xarbiy xizmatchilarga test
sinovlarida to‘planishi mumkin bo‘lgan eng ko‘p ballning 20 foizi mikdorida
qo‘shimcha imtiyoz beriladi hamda «Eng ilg‘or serjant» tanlovining respublika
bosqichi g‘oliblari oliy harbiy ta’lim muassasalariga tanlov (konkurs) dan tashqari
qabul qilinish hukuqiga ega bo‘ladi.

28

II. BOB. Qurolli Kuchlarning rivojlanish bosqichlari va isloh
qilish jarayonlari
2.1. Harbiy mashqlarda modellashtirish va simulyatsiya jarayonlari
Mustaqillik davrida O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini
shakllantirishva rivojlantirish jarayonlari bosqichma-bosqich amalga
oshirilmoqda.
Dastlabki bosqichda Qurolli Kuchlarni qurish va qayta tashkil etish davri
bo‘lib, bu davrda O‘zbekiston xududidagi qurol-yarog‘ va texnikani saqlab qolish
bo‘yicha o‘z vaqtida ko‘rilgan chora-tadbirlar, ofitser kadrlar yetishmasligi
muammolari va uni bartaraf etish chora-tadbirlari muhim ahamiyat kasb etdi.
Mamlakat rahbariyatining qurol-yarog‘ va texnikani saqlab qolish bo‘yicha
ko‘rgan chora-tadbirlari mamlakatda tinchlik va barqarorlikni saqlash, shuningdek,
Markaziy Osiyo mintaqasida xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynadi. Bu
bosqichda Qurolli Kuchlarning xukukiy bazasi yaratildi; zamon talabiga javob
beradigan qo‘shin turlari va ularni barqaror boshqarish, harbiy kadrlar tayyorlash
tizimi barpo etildi; mintaqadagi geostrategik vaziyat va harbiy siyosiy holat
hisobga olgan holda qo‘shinlarning jangovar tarkibi va joylashish tizimi
takomillashtarildi. Bu - davlat chegaralarini hamda xalqimiz manfaatlarini
ishonchli himoya kilish imkonini yaratildi. 17
Keyingi bosqichda Qurolli Kuchlarni tashkil etish va boshqarishning
mamlakat xavfsizligiga tashqi va ichki tahdidlarni chuqur hamda har tomonlama
o‘rganish asosida mutlaqo yangi tizim yuzaga keldi. Bu boskichda harbiy okruglar
va chegara hududlarini tashkil qilish, qo‘shinlarni boshqarish samaradorligini
oshirishga, jangovar qo‘shinlar guruhlarini tashkil etish va ularni muhim
operatsion hamda strategik yo‘nalishlarda joylashtirishga, Qurolli Kuchlar
Birlashgan shtabini, yagona boshqaruv tuzilmasi va harakatdagi hududiy mudofaa
tizimini shakllantirishga katta e’tibor qaratildi.
17
Xamrakulov, O. M. (2024). O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari ozod va obod yurtimizning mustahkam
tayanchi .
29

Shuningdek, Qurolli Kuchlar sonini harbiy tayyorgarlikka zarar yetkazmagan
holda, harbiy bo‘linmalar safarbarligi, tezkorligi va o‘zini o‘zi ta’minlash
layoqatliligi prinsiplari asosida son va tuzilish jihatidan ixcham professional
armiyani shakllantirishning maqsadli yo‘nalishi sifatida kamaytirish, Qurolli
Kuchlarni tashkil etish va boshqarishning butun tuzilmasini kayta ko‘rib chiqish,
armiyani kompleks ravishda harbiy-texnik ta’minlash va modernizatsiya qilish
dasturini amalga oshirishni boshlash kabi masalalar diqqat markazdagi vazifa
bo‘ldi.
So‘nggi yillar davomida O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini chukur
isloh qilish bosqichi davom etmokda.
Bu boskichda Qurolli Kuchlarni boshqarish va ularning birgalikda harakat
qilishiga oid yagona tizimni takomillashtirish, ulardan davlat xavfsizligi va
hududiy yaxlitligini mustahkamlashda samarali foydalanishga qaratilgan tadbirlar
amalga oshirib kelinmoqda. Mazkur bosqichda amalga oshirilgan ishlar eng
avvalo harbiy xizmatga chaqirish tizimi va uni takomillashtirishga oid kompleks
chora-tadbirlarni ishlab chiqishda namoyon bo‘lmokda. Muddatli harbiy xizmat
muddatini qisqartirish, safarbar-chaqiruv rezervida xizmat kilish, tanlov asosida
tanlash, imtiyozlar tizimi shular jumlasidandir. Shuningdek, harbiy xizmatchilarni
ijtimoiy muhofaza qilishni kuchaytirish, ularni uy-joy, ozik-ovqat, mablag‘ va
tibbiy xizmatlar bilan ta’minlash bo‘yicha msyoriy-huqukiy bazaning yaratilishi
va amaliyotga tatbiq etilishi, texnik qayta jihozlash, harakatchan, o‘zini o‘zi
ta’minlaydigan kuchlarni tashkil etish masalalari ushbu bosqichda amagga
oshayotgan eng muhim tadbirlardir. 18
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarini isloh kilish jarayonida milliy
armiyamiz, Qurolli Kuchlarni tuzish va boshqarishning sifat jihatdan yangi
tizimiga o‘tildi. Qiska muddat ichida harbiy okruglar, chegara mintaqalari va
harakatchan bo‘linmalar tuzildi. Mamlakatimiz mudofaa kompleksini boshqarish
mexanizmi, Qurolli Kuchlar Birlashgan shtabi rahbarlik qiladigan jangovar
tayyorgarlik va olerativ-strategik rejalashtirish tizimi qayta ko‘rib chiqildi.
18
Nasirdinov, D. E. (2025). O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari 33 yoshda .
30

Mamlakat mudofaa xavfsizligiga nisbatan jiddiy taxdid va xatarlar mavjud
bo‘lgan operatsion yo‘nalishlarga harbiy kismlarni ko‘chirib o‘tkazish va
joylashtirish bo‘yicha g‘oyat keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi.
Qo‘shinlarning barcha turlari o‘rtasida uzviy hamkorlik va ularni boshqarish
yuzasidan samarali tizim ishlab chiqildi. Mamlakat harbiy xavfsizligini ta’minlash
tizimining takomillashtirilishi davlatimiz mudofaa qobiliyatini mustahkamlash,
moddiy va moliyaviy resurslarni tejash imkonini berdi.
Ayni vaqtda O‘zbekiston Respublikasining «Mudofaa to‘g‘risida» «Umumiy
harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida»gi qonunlariga tegishli o‘zgartirish
va qo‘shimchalar kiritildi, jangovar xizmat faoliyatini tartibga soluvchi meyoriy-
huquqiy baza ishlab chiqildi va mustahkamlandi.
Muddatli harbiy xizmatni o‘tash muddati bir yil etib belgilandi, safarbarlik-
chaqiruv rszerv xizmati joriy etildi. Qo‘shinlarning moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash, ularni zamonaviy qurol-aslahalar bilan ta’minlash, harbiy
xizmatchilarning ijtimoiy, turar joy va maishiy sharoitlarini yaxshilash bo‘yicha
kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Qurolli kuchlarni va harbiy xizmatchilarni zamonaviy talablar asosida tashkil
etish va izchil modernizatsiya jarayonlari uzluksiz davom etmokda. Qurolli
Kuchlar Oliy Bosh Qo‘mondoni, O‘zbekiston Respublikasining birinchi
Prezidenti I.Karimov bu haqda shunday fikrlarni qayd etgan edi : «Biz Qurolli
Kuchlarni tashkil qilish va harbiy xizmatchilarni tayyorlashning kompyuter
texnologiyalari, modellashtirish va simulyatsiya usullarini qo‘llashga asoslangan
o‘zimizga xos modelini yaratdik va uni hayotga joriy etmoqdamiz». O‘zR VM
ning 2002 yil 9 iyuldagi qaroriga muvofiq tashkil etilgan O‘zbekiston
Respublikasi Kurolli Kuchlari axborot texnologiyalarini modellashtirish va
simulyatsiya bo‘yicha maxsus markazi o‘z faoliyatini 2004 yil 13 yanvar kuni
boshladi. Markaz Qurolli Kuchlari qo‘shinlari va qo‘mondonlik tarkibi,
birlashmalarning boshqaruv organlariga mansub ofi-serlarga axborot
texnologiyalari va simulyatsiya vositalaridan foydalanish asosida ta’lim berishni
amalga oshiruvchi harbiy-tadqiqot muassasidir.
31

Kompyuter texnologiyalarini ko‘llash negizida o‘tkaziladigan harbiy
mashqlarni modellashtirish va simulyatsiya qilish vositalari hamda zamonaviy
axborot texnologiyalarini qo‘llashga asoslangan, qo‘shinlarni boshqarish bo‘yicha
barcha toifadagi harbiy xizmatchilarni o‘zaro hamkorlikda o‘kitiladigan
zamonaviy ta’lim shaklidir. Ular qo‘mondonlik shtab o‘quv mashqlari singari,
harbiy xizmatchilarni o‘qitishning asosiy shakli bo‘lishi bilan birga, qo‘shinlarni
boshqarishga tayyorlashning muhim vositalaridan biri hisoblanadi. Simulyatsiya -
bu real hayotdagi faoliyat turlari yoki jarayonlarni o‘quv-mashq asnosida
zamonaviy axborot texnologiyalari va boshqa vositalar orqali asliga o‘xshatib
ko‘rsatishdan iborat bo‘lib, bilim olish jarayonini yanada qiziqarliroq qiluvchi
nihoyatda samarali bo‘lishini ta’minlaydi. Qo‘shinlari harakatlarini
muvofiqlashtirish, jang maydonida razvedka olib borish va nishonga olish
jarayoni kabi jangovar o‘kuv operatsiyalarni simulyatsiya kilish orkali
ko‘rgazmali asosda o‘rgatiladi.
Simulyatsiyaning bir nschta turi mavjud bo‘lib, ular orasida kompyuter
simulyatsiyasi ilgari ma’lum bo‘lmagan yangi imkoniyatlarni ochib bermoqda.
Qo‘shinlarning jangovar va operativ tayyorgarligini oshirish jarayoniga
modellashtirish va simulyatsiya vositalarining joriy etilishi, zamonaviy
texnologiyalarning qo‘llanishi tufayli bu jarayonda vositalar (xususan: yoqilg‘i,
o‘q-dori va butlovchi qismlar) sarfi qiskarishga erishildi.

32

2.2. Kuchli ijtimoiy himoya va imtiyozlar
Mustaqillik davrida Qurolli Kuchlarda kuchli ijtimoiy himoya siyosati yo‘lga
qo‘yildi. Armiyada xizmat qilayotganlar yoki xizmat burchini a’lo darajada
bajarganlar uchun katta imtiyozlar yaratilmokda.
1994 yil yanvardan e’tiboran harbiy xizmatchilar, harbiy xizmatga majbur
fuqarolar, oddiy askarlar va boshliqlar tarkibiga mansub shaxslar hayotini harbiy
xizmat o‘tash (xarbiy yig‘inlarda ishtirok etish) davrida jarohatlanish
(kontuziyalanish) va kasallanish holatlaridan davlat tomonidan majburiy sug‘urta
qilish joriy etildi.
1994 yil 1 oktabrdan e’tiboran O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi,
Ichki ishlar vazirligi va Milliy xavfsizlik xizmati tasarrufidagi muddatli harbiy
xizmatchilar va maxsus o‘quv muassasalarida tahsil ko‘rayotgan kursantlarning
oylik maoshlari uch barobarga oshirildi. Shu bilan birga muddatli harbiy
xizmatchilar o‘tagan xizmat davri ularning mehnat staji va ixtisoslik bo‘yicha ish
stajiga bir oyi ikki oy hisoblanib kiritildi. Respublikaning oliy va o‘rta maxsus
o‘quv yurtlariga qabul kilishda muddatli harbiy xizmatni o‘tab, harbiy qism
komandiri tomonidan berilgan tavsiyanomalarga ega bo‘lgan abituriyentlarga,
ular-ning test sinovlarida to‘langan ballariga, test sinovlarida to‘planadigan eng
yuqori balning 10 foiz ko‘shish ko‘rinishida imtiyoz berildi.
Muddatli harbiy xizmatchilarning oilalari ular muddatli harbiy xizmatni
o‘tayotgan davrdagi yer solig‘i to‘lashdan ozod qilindi.
1996 yil 30 avgustdan esa haqikiy muddatli harbiy xiz-
matni o‘tayotgan harbiy xizmatchilar shahar yo‘lovchilar trans-
portidan bepul foydalanish huquqiga ega bo‘ldilar.
1996 yil 10 yanvardan muddatli harbiy xizmatchilar va
kursantlarning oylik maoshlari eng kam ish haqiga nisba-
tan foiz hisobida belgilab qo‘yildi, endilikda muddatli
harbiy xizmatchilar va kursantlarning eng kam oylik ma-
oshlari respublika hududida yagona tarif setkasida qabul
qilingan eng kam ish hakining 50 foizi miqdorida belgilab
33

qo‘yilgan yoki muddatli harbiy xizmatchilar va kursantlarning joriy oylik
maoshlari o‘rtacha 1,5 barobar oshirildi.
2005 yil 1 iyuldan e’tiboran oddiy askarlar va serjantlar tarkibida muddatli
harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilarining; lavozim maoshlari ikki
baravarga; harbiy xizmatdan bo‘shatilganda beriladigan nafaqa mikdori eng kam
oylik ish xaqining sakkiz baravarigacha yoki 20 baravarga oshirildi. O‘zbekiston
Respublikasi Qurolli Kuchlarida muddatli harbiy xizmatni o‘tagan fuqarolar
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari malakali kadrlar bilan to‘ldirish uchun
zarur bo‘lgan texnik va boshqa mutaxassisliklar bo‘yicha respublikaning oliy
ta’lim muassasalariga o‘qishga kirayotganida ularga test sinovlarida to‘planishi
mumkin bo‘lgan eng ko‘p bapning 20% miqdorida qo‘shimcha imtiyoz berildi.
2005 yil 1 iyulidan e’tiboran O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarning
oddiy askarlar, serjantlar va ofitserlar tarkibiga mansub, turar joy bilan
ta’minlanmagan shartnoma bo‘yicha harbiy xizmatchilarga ijara-
ga uy olib yashayotganliklari uchun to‘lanadigan pul badali-
ning mikdori (ko‘rsatiladigan kommunal xizmatlar uchun
to‘lanadigan to‘lovlardan tashqari) Toshkent shahrida - eng
kam ish haqining to‘rt baravarigacha miqdorda; Nukus shahri
va viloyat markazlarida - eng kam ish xaqining uch barava-
rigacha mikdorda; O‘zbekiston Respublikasining boshqa
shaharlari, tuman markazlari va aholi punktlarida - eng kam
ish hakining ikki baravarigacha miqdorda; oila a’zolari uch
kishi va undan ortiq bo‘lgan taqdirda harbiy xizmatchilar-
ga to‘lanadigan ushbu pul badalining mikdorlari 50 foizga
oshirildi.
2005 yil 31 oktabrdan O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safida
muddatli harbiy xizmatni o‘tab bo‘lgan fuqarolar uchun respublika oliy o‘quv
yurtlariga o‘qishga kirishda test sinovlarida to‘planadigan eng ko‘p ballning 25%
miqdorida qo‘shimcha ball shaklidagi imtiyoz berish belgilandi. Harbiy kism
qo‘mondonligi tavsiyanomasiga ega bo‘lgan, biroq tanlov davomida (test) kerakli
34

ball to‘play olmagan muddatli harbiy xizmatni o‘tagan abiturentlar o‘kishning
pedagogika, qishloq xo‘jaligi, tabiiy-ilmiy va texnik yo‘nalishi bo‘yicha oliy
ta’lim muassasalariga to‘lov-shartnoma asosida qabul qilinadi. Muddatli harbiy
xizmatni o‘tagan va to‘lov shartnoma bo‘yicha o‘qishga qabul kilingan, o‘kish
davrida «Kamolot» harakatining talaba tashkilotlari faoliyatida faol ishtirok etgan
talabalarga O‘zbekiston Respublikasi «Kamolot» yoshlar ijtimoiy harakati
tomonidan shartnoma summasining 35 foizini to‘lash tariqasida moddiy yordam
ko‘rsatiladi. 19
Shartnoma bo‘yicha harbiy xizmatchilar va ular bilan birga istiqomat
qilayotgan oila a’zolariga, hakiqiy harbiy xizmatni davom ettirish uchun
tayinlangan yangi joyga yetib olishlari bilan uch oydan kechiktirilmagan tarzda,
O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va boshqa meyoriy-huquqiy jihatlarda
ko‘zda tutilgan tartib va meyorlarga muvofiq joy ajratib beriladi. Ayni vaqtda
ushbu uy-joy, harbiy xizmatchilarning qo‘shimcha istiqomat maydoniga bo‘lgan
huquki inobatga olinib, O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi balansiga
o‘tkaziladigan fukarolarning o‘zini boshqarish organlari yoki idora tasarrufidagi
turar joy maydonlari fondi hisobidan ajratib beriladi.

Xulosa
19
Mamajonov, R. A. (2024). O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida huquqiy va axloqiy-me’yoriy
munosabatlar, o‘zaro muloqot madaniyati .
35

Xulosa qilib aytganda, istiqlol O‘zbekiston xalqiga o‘z ozodligi, davlat
mustaqilligi, milliy ma’naviyatini tiklash va mustaqil taraqqiyot yo‘lini tanlab
olish imkonini berdi. Ayni paytda so‘nggi 130 yil davomida mustamlaka
iskanjasida yashagan xalqimiz o‘z milliy armiyasini tashkil etish, vatan
sarhadlarini mustaqil mudofaa qilish, uni o‘z kuchlari bilan asrab-avaylash va
himoya qilish imkoniga ega bo‘ldi. O'zbekiston qurolli kuchlari mamlakatning
milliy xavfsizligini ta'minlashda, hududiy suverenitetni saqlashda va xalqaro
xavfsizlikka hissa qo'shishda muhim o'rin tutadi. O'zbekistonning mustaqillikka
erishganidan so'ng, uning qurolli kuchlari o'zining harbiy salohiyatini, zamonaviy
texnologiyalarni joriy qilish, xalqaro xavfsizlik tizimlarida faol ishtirok etish va
xavfsizlikni ta'minlash uchun zarur bo'lgan barcha choralarni amalga oshirdi.
Qurolli kuchlarning rivojlanishi va zamonaviy harbiy texnologiyalarni qo'llash,
O'zbekistonning xalqaro siyosatidagi mustahkam pozitsiyasini yanada
kuchaytirgan. Mamlakatning strategik harbiy maqsadlari, ta'lim va tayyorgarlik
tizimini yangilash, shuningdek, mintaqaviy xavfsizlikka qarshi kurashishda
o‘zining o‘rnini mustahkamladi.
Xulosa qilib aytganda, O'zbekiston qurolli kuchlari nafaqat mamlakat ichidagi
xavfsizlikni ta'minlashga, balki mintaqaviy va global xavfsizlikni
mustahkamlashga ham alohida e'tibor qaratadi. Bugungi kunda qurolli kuchlarning
ta'limi, texnologik rivojlanishi va xalqaro hamkorliklarini yanada mustahkamlash
zarurati o'zining dolzarbligini saqlab qolmoqda. O'zbekiston qurolli kuchlari
mustaqillikdan so‘ng o‘zining zamonaviylashish jarayonini boshladi.
Mamlakatning harbiy salohiyatini oshirish, mudofaa strategiyasini kuchaytirish, va
harbiy texnologiyalarni joriy etish qurolli kuchlarning rivojlanishiga zamin yaratdi.
O'zbekiston o‘zining qurolli kuchlarini nafaqat hududiy xavfsizlikni ta'minlashda,
balki global va mintaqaviy xavfsizlik tizimlarida faol ishtirok etib, xalqaro
hamkorlikni mustahkamlashda ham foydalanadi.
O'zbekistonning qurolli kuchlarining strategik roli bugungi kunda yanada muhim
ahamiyat kasb etadi. Harbiy tashkilotlarning professional va zamonaviy
36

tayyorgarlik tizimi, yangi avlod texnologiyalari va xalqaro xavfsizlikdagi o'rni
qurolli kuchlarni yanada kuchaytirishga yordam bermoqda. O'zbekistonning harbiy
doktrinasi va siyosati xavfsizlikni faqat tashqi tahdidlardan himoya qilishni emas,
balki ichki barqarorlikni saqlash, milliy manfaatlarni himoya qilish va mintaqaviy
hamkorlikni mustahkamlashni ham ko'zda tutadi.
Bundan tashqari, O'zbekistonning harbiy diplomatiyasi va xalqaro tashkilotlar
bilan yaqin hamkorligi mamlakatning xavfsizlikni ta'minlashdagi siyosatini yanada
boyitadi. Mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlash, o'zaro ishonchni kuchaytirish, va
xavfsizlik masalalarida doimiy muloqot orqali, O'zbekiston qurolli kuchlari
xalqaro hamkorlikka hissa qo‘shishda muhim rol o‘ynaydi.
Shu bilan birga, harbiy texnologiyalarning tez o‘zgarishi va yangi muammolarning
yuzaga kelishi qurolli kuchlarning yangilanishini va moslashuvchanligini talab
qiladi. O'zbekiston uchun kelgusi rivojlanish yo‘lida innovatsion texnologiyalar,
yuqori malakali kadrlar tayyorlash va strategik xavfsizlikni ta'minlashda global
xavfsizlik tizimlari bilan yanada faol hamkorlik qilish zarurdir.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, O'zbekistonning qurolli kuchlari davlat
xavfsizligini ta'minlashning markaziy elementi bo‘lib qolmoqda. Ularning
rivojlanishi, global xavfsizlikka qo‘shgan hissasi va xalqaro hamkorlikdagi o‘rni
kelajakda yanada mustahkamlanadi.

F о ydalanilgan adabiyotlar
I O’zbekiston Respublikasi Prezidentlarining asarlari:
37

1. Islom Karim о v. O’zb е kist о nning o’z istiql о l va taraqqiyot yo’li.
T.,”O’zb е kist о n”, 1992.
2. Islom Karim о v. O’zb е kist о nning siyosiy-ijtim о iy va iqtis о diy istiqb о lining
as о siy tam о yillari.//Vatan sajdag о h kabi muqaddasdir). T.3,T.,1996.
3. Islom Karimov. Milliy armiyamiz - mustaqilligimizning tinch va osoyishta
qayotimizning mustahkam kafolatidir. T., 2003 yil.
4. Islom Karimov I. Yuksak ma'naviyat–yengilmas kuch. Т.: Ma'naviyat,
2008.-176 bet.
5. Karimov I. Asosiy vazifamiz-Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz
farovonligini yanada yuksaltirishdir.-T.: O'zbekiston, 2010.-48 bet.
6. Karimov I. Mamlakatimizni modemizasiya qilish yo'lini davom ettirish
taraqqiyotimizning muhim omilidir. Т.: O'zbekiston. 2010.
7. Islom Karimov. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo`lida xizmat
qilish – eng oliy saodatdir. T.: O`zbekiston”. 2015.

II Ilmiy adabiyotlar
1. “История Узбекской ССР” (1974) nomli kollektiv monografiya
38

2. I . Abdurahmonovning "Военное дело в Узбекистане в годы Великой
Отечественной войны" (1980) nomli monografiya
3. “История Советских Вооружённых Сил” (1976)
4. A.X. Xolmatovning “O‘zbekiston Respublikasining harbiy xavfsizligi:
shakllanish va rivojlanish bosqichlari” (2005) asari
5. R. Jo‘rayev “O‘zbekiston Respublikasi mudofaa siyosatining asosiy
yo‘nalishlari” (2010) nomli asari
6. A. Yuldashevning “O‘zbekiston Qurolli Kuchlari: taraqqiyot yo‘li” (2015)
maqolasi
7. Erica Marat. “The Military and the State in Central Asia: From Red Army to
Independence” (Routledge, 2009)
8. Roger McDermott. “Uzbekistan's National Security Strategy: Threat
Perception and Military Doctrine” (Jamestown Foundation,
2007)McDermott
9. Jim Nichol. “Central Asia: Regional Developments and Implications for
U.S. Interests” (Congressional Research Service, 2010)
III Internet materiallari
1.https://tarix.sinaps.uz
2.https://uz.pedia.org
3.https://docx.uz
4.https://oyina.uz
Ilovalar
39

O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari jangovar tayyorgarligi
40

O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari jangovar mashqlarda
41

Õzbekiston Qurolli Kuchlari

Sotib olish