Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 28000UZS
Hajmi 61.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 10 Dekabr 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Psixologiya

Sotuvchi

Iroda Xasanova

Ro'yxatga olish sanasi 09 Dekabr 2025

0 Sotish

Ranglarni idrok qilish: o'rganish metodlari

Sotib olish
“ Himoyaga tavsiya etilsin”
 Sirtqi ta’lim bo’lim boshlig’i  
S.A.Valiyev       _______
______ 2025 yil
SIRTQI TA’LIM PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA YO‘NALISHI
                           guruh talabasi 
      ning
              Eksperimental psixalogiya fanidan
“   Ranglarni idrok qilish: o'rganish metodlari ”
mavzusidagi
                                                                        
                                                                               KURS ISHI
 “Himoyaga tavsiya etilsin”  
“Psixologiya” kafedrasi mudiri:______ Ps.f.n.,dots. S.M.Tuychieva
Ilmiy rahbar:  A. Tojiddinovna
                                     
                                               Toshkent  - 2025 yil
1 Toshkent amaliy fanlar 
universiteti MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………...….…3-5
I   BOB:   RANGLARNI   IDROK   QILISHNING   NAZARIY
ASOSLARI 
1.1.   Ranglarning   psixologik   va   fiziologik
tushunchalari…………………………………………..…..6-12
1.2.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayonining
rivojlanishi………………………………………………...13-19
1.3 Xulosa……………………………………………………20
II BOB: RANGLARNI IDORK QILISH METODLARI 
2.1.   Ranglarni   idrok   qilishda   foydalaniladigan   tajriba
metodlari………………………………………...………..21-27
2.2.   Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishdagi   zamonaviy
metodlar ………………………………………………....28-31
2.3. Xulosa………………………………………………….32
XULOSA …...……………………………………………33-34
FOYDALANILGN ADABIYOTLAR …………………...….35
                                 
2                                                     KIRISH
            Ranglarni   idrok   qilish,   insonning   tashqi   dunyoni   qabul   qilish   va   tushunish
jarayonida   muhim   rol   o'ynaydi.   Ranglar   faqat   estetik   qadriyatlarni   aks   ettirmay,
balki insonning ruhiy holati, hissiy va psixologik reaktsiyalariga ham ta'sir qiladi.
Ranglarni   idrok   qilishning   psixologik   va   fiziologik   jihatlari   ko'plab   ilmiy
tadqiqotlarga   mavzu   bo'lib   kelgan.   Ranglar   odamning   kayfiyatiga,   o'zini   tutish
tarziga   va   hatto   tanlovlariga   ham   ta'sir   ko'rsatadi.   Shu   bilan   birga,   ranglarning
idrokini   o'rganishning   turli   metodlari   mavjud   bo'lib,   ular   orqali   inson
psixologiyasining   ichki   jarayonlarini   tushunish   imkoniyatlari   ochiladi.   Ranglarni
idrok   qilish   metodlari   nafaqat   psixologiya,   balki   pedagogika,   dizayn,   san'at   va
boshqa sohalarda ham keng qo'llaniladi. Ranglarni to'g'ri va samarali idrok qilish,
insonning   hissiy   va   aqliy   rivojlanishida   muhim   ahamiyatga   ega   bo'lib,   turli   xil
metodlar  yordamida bu jarayon yanada chuqur  o'rganilishi  mumkin. Mazkur  kurs
ishida   ranglarni   idrok   qilishning   nazariy   asoslari   va   turli   metodlari,   shuningdek,
ranglarni   idrok   etish   jarayonini   o‘rganishning   zamonaviy   yondashuvlari   haqida
batafsil ma'lumot beriladi.
Mavzuning  dolzarbligi   Ranglarni   idrok  qilish   inson  hayotining  turli  jabhalarida,
jumladan,   ta'lim,   san'at,   dizayn   va   psixologiya   sohalarida   katta   ahamiyatga   ega.
Har   bir   rangning   inson   ruhiyatiga   va   hissiyotlariga   ta'siri   o'ziga   xosdir,   bu   esa
ranglarni   idrok   etish   jarayonining   nozikligini   ko'rsatadi.   Ranglar   nafaqat   estetik
qadriyatlarni   ifodalaydi,   balki   insonning   psixologik   holatini,   xulq-atvorini   va
kognitiv   jarayonlarini   ham   shakllantiradi.   Shu   bois,   ranglarni   to'g'ri   idrok   qilish
metodlarini o'rganish psixologiya fanining muhim yo'nalishlaridan biriga aylangan.
Bugungi kunda ranglarni idrok qilishning zamonaviy metodlari va texnologiyalari
yanada   rivojlanib   bormoqda.   Ranglar   orqali   insonning   kayfiyatini   o'rganish,   turli
xil   jarayonlarni   tahlil   qilish   va   tasavvurlarni   shakllantirish   imkoniyatlari
kengaygan.   Ayniqsa,   pedagogik   jarayonlarda   ranglar   bilan   ishlashning   o'ziga   xos
metodlari talabalarning o'qish va o'rganish motivatsiyasini oshirishda, shuningdek,
ranglarning psixologik ta'siridan foydalanishda muhim ahamiyat kasb etadi.
3 Shu   bilan   birga,   ranglarni   idrok   qilish   metodlarining   o'rganilishi   insonlarning
hissiy-intellektual rivojlanishiga hissa qo'shadi va ularning muhitni to'g'ri baholash,
dunyoqarashini shakllantirishga yordam beradi. Shu sababli, ranglarni idrok qilish
metodlari   haqidagi   ilmiy   tadqiqotlar   nafaqat   psixologiya,   balki   san'at   va   dizayn
sohalarida   ham   dolzarb   ahamiyatga   ega.   Bu   qismda   mavzuning   muhimligi   va
dolzarbligini yoritgan bo'ldim. Uni o'z talabingizga mos ravishda kengaytirishingiz
mumkin.
Kurs   ishining   maqsadi   Ushbu   kurs   ishining   maqsadi   ranglarni   idrok   qilish
jarayonini va uning psixologik hamda fiziologik asoslarini o'rganishdir. Ranglarni
idrok   qilish   metodlarini   tahlil   qilish   orqali,   ranglarning   inson   psixologiyasiga   va
hissiyotlariga ta'sirini chuqur tushunishga erishishdir. Shuningdek, ranglarni idrok
qilishda   qo'llaniladigan   zamonaviy   metodlarni   o'rganish,   ularning   ta'sirchanligini
aniqlash   va   amaliyotda   qo'llash   imkoniyatlarini   ko'rib   chiqishdir.   Kurs   ishida
ranglarni   idrok   qilishning   nazariy   asoslari,   metodologiyalari   va   ranglarning   inson
hissiyoti   bilan   bog'liqligini   o'rganish   orqali   ranglarni   to'g'ri   va   samarali   idrok
etishning   ahamiyati   ko'rsatiladi.   Bu   maqsad   orqali,   ranglarni   idrok   qilish
sohasidagi   ilmiy   bilimlarni   chuqurlashtirish   va   uni   turli   sohalarda   qo'llash
imkoniyatlari ko'rsatiladi.
Kurs ishining vazifalari
1.   Ranglarni   idrok   qilishning   psixologik   va   fiziologik   asoslarini   o‘rganish   –
Ranglarning inson his-tuyg‘ulari, kayfiyati va hissiy holatiga ta’sirini tahlil qilish.
2.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayonining   rivojlanishini   o‘rganish   –   Ranglarni   idrok
etishning bolalikdan boshlab rivojlanishini va uning turli yosh guruhlarida qanday
o‘zgarishini aniqlash
3. Ranglarni idrok qilish metodlarining nazariy asoslarini tahlil qilish – Ranglarni
idrok   etishda   foydalaniladigan   asosiy   metodlarni,   ularning   mohiyatini   va
afzalliklarini o‘rganish.
4 4.   Zamonaviy   ranglarni   idrok   qilish   metodlarini   ko‘rib   chiqish   –   Hozirgi   kunda
ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishda   qo‘llaniladigan   innovatsion   metodlar   va
texnologiyalarni tahlil qilish.
5.   Ranglarni   idrok   qilish   metodlarini   pedagogik   jarayonlarda   qo‘llash   –
O‘quvchilarning   hissiy   va   kognitiv   rivojlanishini   ta’minlashda   ranglarni   idrok
qilish metodlarini amaliyotga tadbiq etish.
6. Ranglarni  idrok qilish jarayonini  tahlil qilishda empirik tadqiqotlar o‘tkazish –
Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganish   uchun   amaliy   tadqiqotlar,   eksperimentlar   va
testlarni o‘tkazish.
Kurs   ishining   obyekti   ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   va   unga   ta'sir   ko'rsatuvchi
metodlar.   Bunga   ranglarning   psixologik,   fiziologik   va   kognitiv   jihatlari,
shuningdek,   ranglarni   idrok   etishning   turli   metodologiyalari   kiradi.   Shuningdek,
ranglarni   idrok   qilish   jarayonida   insonning   hissiy   va   intellektual   holatining
o‘zgarishini o‘rganish ham obyektga kiradi.
Kurs   ishining   predmeti   ranglarni   idrok   qilish   jarayonida   qo‘llaniladigan   ilmiy
metodlar va texnikalar. Bu metodlar yordamida ranglarning psixologik, fiziologik
va kognitiv ta’sirini o‘rganish va ranglarni idrok qilishning turli usullarini aniqlash
jarayoni   tahlil   qilinadi.   Shuningdek,   ranglarni   idrok   etishda   insonning   hissiy   va
aqliy   reaktsiyalari,   ranglarning   o‘zaro   ta’siri   va   pedagogik   amaliyotlarda
qo‘llanishi ham predmetga kiradi.
Kurs   ishining   hajmi   Kurs   ishining   hajmi   30-35   bet   atrofida   bo‘lishi   tavsiya
etiladi.   Ushbu   hajmda   kirish,   nazariy   asoslar,   metodologiya,   amaliy   misollar,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar kabilarni keng qamrab olish mumkin. Betlarda
kiritiladigan   ma'lumotlar   esa   mavzuni   to‘liq   yoritish   va   tadqiqotlar   orqali
asoslashga imkon beradi.
5 I BOB: Ranglarni idrok qilishning nazariy asoslari
1.1. Ranglarning psixologik va fiziologik tushunchalari
           Ranglar  inson hayotida  muhim  rol  o'ynaydi. Ular  atrof-muhitni  tushunishda,
hissiyotlarni   ifodalashda,   ruhiy   holatlarni   aks   ettirishda   va   kommunikatsiya
jarayonlarida   faol   ishtirok   etadi.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   insonning   sezgi
tizimi   bilan   bog‘liq   bo‘lib,   bu   jarayon   psixologik   va   fiziologik   omillarga
asoslanadi.   Ranglar   insonning   psixologik   holatini   o‘zgartirishi,   kayfiyatini
oshirishi yoki pasaytirishi, va hatto xulq-atvoriga ta’sir qilishi mumkin. Ranglarni
idrok   qilish   jarayoni   odamning   ko‘zidagi   fotoreseptorlarga   bog‘liq.   Ko‘zda   uchta
asosiy   fotoreseptor   mavjud:   konuslar   (fotoretsptorlar),   ular   qizil,   yashil   va   ko‘k
ranglarni qabul qilishda ishtirok etadi. Bu fotoreseptorlar ranglarni qabul qilib, ular
haqida   ko‘rish   markaziga   xabar   yuboradi.   Ko‘zdagi   shunday   mexanizm
ranglarning   asosiy   psixologik   va   fiziologik   idrokini   amalga   oshiradi.   Ranglarni
idrok   qilishda,   ko‘zda   bo‘lgan  yorug'likning  spektri   va   to‘lqin  uzunliklari   muhim
rol   o'ynaydi.   Har   bir   rang   turli   uzunlikdagi   to‘lqinlarga   ega   bo‘lib,   bu   to‘lqinlar
ko‘zning   retinasiga   tushadi   va   asab   tizimi   orqali   miya   markazlariga   yuboriladi.
Miya   ranglarni   idrok   qilish   uchun   turli   hududlarda   ishlaydi,   bu   jarayonlar
ranglarning   asosiysi   sifatida   ajratilgan   spektral   to‘lqin   uzunliklarini   tahlil   qiladi.
Fiziologik jihatdan, ranglarni idrok qilish jarayonining samarali amalga oshirilishi
uchun ko‘zning sog‘lom bo‘lishi, asab tizimi va miyaning ranglarni qabul qilish va
tushunishga   qobiliyatli   bo‘lishi   zarur.   Ranglar   to‘g‘ri   idrok   qilinmasa,   bu   rang
ko‘rish   buzilishlari   yoki   rang   korligiga   olib   kelishi   mumkin.   Ranglarning
psixologik   ta'siri   insonning   hissiy   holatiga   kuchli   ta'sir   ko‘rsatadi.   Ranglar   inson
kayfiyatini   o‘zgartirishi   mumkin,   bu   esa   ranglarning   hissiy   ta'sirining   psixologik
asosini tashkil etadi. Psixologlar ranglarning inson ruhiyatiga ta’sirini o‘rganishgan
va   ranglarning   har   biri   o‘ziga   xos   psixologik   xususiyatlarga   ega   ekanligini
aniqlagan. Qizil rangi energiya, ehtiros, harakat va kuchni ifodalaydi. U ko‘pincha
hayajon, g‘azab yoki muhabbat bilan bog‘lanadi.
6 Yashil   rangi   tinchlik,   salomatlik   va   tabiat   bilan   bog‘lanadi.   Yashil   rang   ko‘proq
tinchlanish va to‘liq tiklanish bilan bog‘liq. Moviy rang – xotirjamlik, osoyishtalik
va   ruhiy   barqarorlikni   ifodalaydi.   Ushbu   rang   ko‘proq   tinchlikni   his   qilishga
yordam   beradi   va   ko‘plab   shifoxonalarda,   masalan,   o‘ziga   xos   muhit   yaratish
uchun   ishlatiladi.   Sariq   rang   –   ijobiy   fikr,   hayotiylik   va   kreativlikni   ifodalaydi.
Ammo o‘ta yorqin sariq ranglar ba'zan asabiylashtirishi yoki bezovtalik tug‘dirishi
mumkin.   Qora   va   oq   ranglar   esa   ko‘pincha   qarama-qarshi   hissiyotlar   bilan
bog‘lanadi – qora qorong‘u va kuchni ifodalaydi, oq esa toza, yangi va oddiylikni
bildiradi.   Ranglarning   psixologik   ta’siri   har   bir   insonda   individualdir,   ammo
umumiy psixologik reaktsiyalarni yoritishda ranglar umumiy bir ta'sirni ko‘rsatishi
mumkin. Masalan, biror rangning qabul qilinishi, insonning u haqidagi o‘ziga xos
tajribalariga va madaniyatiga qarab o‘zgaradi. Yapon madaniyatida oq rang odatda
motamni   ifodalaydi,   ammo   ko‘plab   G‘arb   mamlakatlarida   oq   rang   tozalikka   va
yangilikka nisbatan musbat qarashlarni aks ettiradi. Ranglarni idrok qilish nafaqat
vizual   tajriba,   balki   insonlarning   atrof-muhitni,   hissiyotlarini   va   o‘zlarini   anglash
jarayonida   muhim   ahamiyatga   ega.   Ranglar   orqali   insonlar   ko‘pincha   boshqa
odamlarning   ruhiy   holatini   tushunishadi,   hatto   so‘zlarsiz   ham   kommunikatsiya
o‘rnatishadi. Ranglar, shuningdek, reklama, marketing, dizayn, san'at va psixologik
yordamda   samarali   qo‘llaniladi.   Ranglarni   to‘g‘ri   idrok   qilish,   insonning
kayfiyatini   yaxshilash,   stressni   kamaytirish   va   umumiy   farovonlikni   oshirishda
yordam berishi mumkin. Bu bo‘limda ranglarning fiziologik va psixologik asoslari
to‘liq ko‘rib chiqildi. Ranglar inson idroki va hissiyotlariga kuchli ta'sir ko‘rsatishi,
bu jarayonning psixologik va fiziologik mexanizmlari haqida tushuncha yaratildi.
Albatta, ranglarni idrok qilishning psixologik va fiziologik tushunchalarini yanada
kengroq ochib berish uchun qo‘shimcha ma'lumotlarni kiritaman: Ranglarni idrok
qilish jarayoniga individual va madaniy omillar ham ta'sir qiladi. Har bir insonning
ranglarga   bo‘lgan   munosabati   farqlanadi,   chunki   ranglarni   idrok   qilish   faqat
biologik   omillarga   bog‘liq   emas,   balki   shaxsning   shaxsiy   tajribasi,   madaniyati,
o‘tmishdagi   xotiralari   va   ijtimoiy   sharoitlari   bilan   ham   chambarchas   bog‘liq.
Bunga   misol   tariqasida,   biror   rangning   bir   insonda   salbiy   ta'sir   ko‘rsatishi,
7 boshqasida esa ijobiy kayfiyat yaratishi mumkin. Bu hodisa ranglarning idrokidagi
farqlarni ko‘rsatadi. Madaniyat ranglarga nisbatan turlicha yondashuvni o‘zida aks
ettiradi. Masalan, qizil rangni ko‘plab G‘arb mamlakatlarida ehtiros va sevgi bilan
bog‘lashadi,   lekin   Xitoy   madaniyatida   bu   rang   baxt   va   muvaffaqiyatni   anglatadi.
Shuningdek, oq  rang  ko‘plab  G‘arb mamlakatlarida poklik  va yangilikni   bildirsa,
Afrika   va   Yaqin   Sharq   madaniyatlarida   motam   va   yo‘qotish   bilan   bog‘lanadi.
Demak,   ranglarni   idrok   qilish   faqat   biologik   jarayon   emas,   balki   madaniy
kontekstni   ham   hisobga   olish   zarur.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayonida
neyrofiziologik   mexanizm   ham   katta   ahamiyatga   ega.   Ranglar   ko‘rinishidagi
yorug‘lik,  birinchi   navbatda,   ko‘zning  retina   qismidagi   fotoreseptorlar   tomonidan
qabul qilinadi. Retina ichida ikkita turdagi fotoreseptor mavjud: priyaplar (cones)
va   palpatsiyalar   (rods).   Priyaplar   yorug‘likning   rangini   sezadi   va   uchta   turdagi
konusli   fotoreseptorlarga   ajratiladi:   qizil,   yashil   va   ko‘k   ranglarni   sezuvchi
konuslar. Bularning har biri rangli spektrni boshqa qismlariga mos ravishda sezish
imkoniyatiga ega. Ranglarni idrok qilish jarayonida ular miya hududlariga o‘tadi.
Miya   qismida   maxsus   ranglarni   qayta   ishlovchi   markazlar   mavjud   bo‘lib,   ular
ranglarning turli sohalarini ajratib ko‘rsatadi. V1 hududi (vizual qabulning birinchi
darajasi)   ranglarni   aniqlash   va   to‘g‘ri   tasvirlash   uchun   mas’uldir.   V1   hududi
ranglar haqida qisqa va aniq axborot beradi, lekin ranglarning psixologik ta'sirini,
ruhiy   holatni   shakllantirish   uchun   yuqori   darajadagi   miya   markazlari   faollashadi.
Ranglar inson hissiyotlariga ta'sir qilishi mumkin, chunki ular turli aqliy holatlar va
kayfiyatlarni   keltirib   chiqaradi.   Ranglarni   idrok   qilishning   psixologik   jihatlari
insonning   kayfiyati,   ijtimoiy   holati   va   individual   tajribalariga   ta’sir   ko‘rsatadi.
Ranglar  insonning bevosita  hissiy  reaktsiyalarini va aqliy holatini  aks ettiradi, bu
esa ranglarni shaxsning ruhiy holatini boshqarishda foydalanishga imkon yaratadi.
          Qizil   rang   adrenalin   ishlab   chiqarishni   rag‘batlantiradi,   bu   esa   energiya   va
motivatsiya   uyg‘otadi.   Shuningdek,   u   g‘azab   yoki   tahdidni   aks   ettirishi   mumkin.
Qizil   rangda   xayoliy   jarayonlar   tezlashadi   va   odamni   yanada   faol   va   shijoatli
qiladi, lekin bir vaqtning o‘zida stressni ham keltirib chiqarishi mumkin.
8 Sariq   rang   asosan   ijobiy   hissiyotlar   va   quvonchni   bildiradi.   Sariq   rang   baxt   va
optimismni   aks   ettiradi,   ammo   juda   yorqin   sariq   ranglar   noqulaylik   va   tashvish
hissini   uyg‘otishi   mumkin.   Masalan,   ko‘p   vaqt   davomida   sariq   rangga   qarash
e'tiborni   jamlashni  qiyinlashtirishi  va  ko‘zlarni   charchatishi  mumkin.  Yashil   rang
tinchlik   va   osoyishtalikni   ifodalaydi.   U   insonni   yengillashtiradi   va   stressni
kamaytiradi.   Yashil   rangda   miyyaga   jismoniy   va   hissiy   tiklanish   xususiyatlari
ta’sir qiladi, shuning uchun u ko‘plab tibbiy muassasalarda ishlatiladi. Moviy rang
xotirjamlik   va   stabilitetni   bildiradi.   Ushbu   rang   ruhni   tinchlantiradi   va   miyyada
xavfsizlik   va   osoyishtalik   hissini   uyg‘otadi.   Shu   sababli   moviy   rang   ko‘pincha
uyquni   yaxshilash,   stressni   kamaytirish   va   konsentratsiyani   oshirishda   ishlatiladi.
Ranglarning   hissiy   holatlar   bilan   bog‘lanishi   zamonaviy   psixologiyada   katta
ahamiyatga   ega.   Ranglarning   hissiy   ta’siri   turli   xil   sharoitlarda,   masalan,   ish
joyida,   o‘quv   muassasalarida,   uyda   va   jamoat   joylarida   sezilarli   bo‘ladi.
Ranglarning   ijtimoiy   va   madaniy   ahamiyati   ham   beqiyosdir,   chunki   ranglarning
ta’siri   nafaqat   individual,   balki   kollektiv   hissiyotlarga   ham   ta’sir   qiladi.   Ranglar,
shuningdek,   o‘zining   «kuchli»   yoki   «yumshoq»   xususiyatlari   orqali   ta’sir   qiladi.
Yuqori   intensivlikdagi   ranglar   (qizil,   sariq)   ko‘proq   energiya   va   ehtirosni   aks
ettiradi,   ular   ishlash   va   harakat   qilishni   rag‘batlantiradi.   Past   intensivlikdagi
ranglar   (ko‘k,   yashil)   esa   tinchlikni,   o‘ylashni   va   dam   olishni   ta’minlaydi.   Bu
ranglar   ko‘pincha   stressni   kamaytirish   va   kayfiyatni   tiklash   uchun   ishlatiladi.
Ranglarning psixologik ta’siri insonning his-tuyg‘ulari  bilan chambarchas  bog‘liq
bo‘lib,   ranglar   kognitiv   jarayonlarni   ham   shakllantiradi.   Ranglarni   idrok   qilish
insonning diqqatini jalb qiladi, ularni qayta ishlashni va tushunishni osonlashtiradi.
Kognitiv   psixologiyada   ranglarning   tafakkur   jarayoniga   ta’siri   katta   ahamiyatga
ega. Misol uchun, bilim olishda ranglarning qo‘llanilishi o‘quvchilarning o‘qish va
eshitish   qobiliyatlarini   yaxshilashda   yordam   beradi.   Ranglar   o‘zining   aqliy   va
hissiy   ta’siri   bilan   insonning   qaror   qabul   qilishiga,   kreativlikka   va   muammolarni
hal   qilishga   ham   ta’sir   qiladi.   Jurnalistika,   reklama,   va   dizayn   sohalarida   ranglar
ko‘plab   strategiyalarni   shakllantirishda   ishlatiladi.   Ranglar   yordamida   brendlar
o‘zlarini   ajratib   ko‘rsatishi,   mahsulotlar   va   xizmatlarni   bozorda   muvaffaqiyatli
9 taqdim etishi mumkin. Ranglarni idrok qilishning psixologik va fiziologik asoslari
insonning   atrof-muhitni   qanday   qabul   qilishi,   kayfiyatini   qanday   boshqarishi   va
o‘zini   qanday   anglashini   aniqlaydi.   Bu   jarayonlarning   to‘liq   tahlili   ranglarning
inson psixologiyasiga qanday ta'sir qilishini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Ranglarni idrok qilish jarayonida neyrokimyoviy omillar ham muhim rol o'ynaydi.
Ranglar ko‘zga tushganida, ular neyronlar orqali miya markazlariga uzatiladi va bu
jarayonda   kimyoviy   moddalar,   ayniqsa,   neyrotransmitterlar,   o‘zgaradi.   Dopamin,
serotonin,   noradrenalin   kabi   neyrotransmitterlar   ranglarning   hissiy   ta'sirini
boshqaradi.   Dopaminning   ko'payishi   ba'zida   qizil   ranglar   bilan   bog'liq   bo'lib,
motivatsiya  va faoliyatni  oshiradi,  shu  bilan  birga  stress  va  xavotirni  kamaytirish
bilan   ham   bog'liq.   Serotonin   esa,   ranglar   yordamida   kayfiyatni   yaxshilash   va
tinchlantirishda   muhim   ahamiyatga   ega.   Yashil   va   moviy   ranglar   bu
neyrotransmitterning   ishlab   chiqarilishini   qo‘zg‘atib,   odamni   yengil   his   qilishiga
yordam   beradi.   Ranglarning   neyrokimyoviy   ta'siri   insonning   atrof-muhitni   qabul
qilishini, stressga qarshi turish qobiliyatini, energiya va motivatsiyani boshqarishni
o‘z ichiga oladi. Ranglar yordamida kayfiyatni yaxshilash,  tashvish va depressiya
kabi   hissiy   holatlarni   yengillashtirish   mumkin.   Ranglarning   bir   necha   so‘rovi   va
eksperimentlar   orqali   ushbu   jarayonlarning   qanday   ishlashini   tushunish   mumkin.
Ranglarning fiziologik ta'siri haqida gapirganda, ular insonning fiziologik holatiga
ham   bevosita   ta’sir   qiladi.   Ranglarning   ko‘rilishi,   ko‘zda   tug‘ilgan
fotoreseptorlarning   faollashuvi   bilan   boshlanadi   va   ularning   miya   markazlariga
uzatilishi  orqali,  odamning  jismoniy  holatiga  ta’sir   ko‘rsatadi.   Ranglarning  ta’siri
orqali organizmda turli o‘zgarishlar ro‘y beradi. Masalan, qizil rangda, organizmda
stress   reaktsiyasi   va   adrenalin   ishlab   chiqarish   ko‘payadi,   bu   esa   yurak   urishini
tezlashtiradi va qon bosimini oshiradi. Bunday holatda, odamning o‘zini xavf-xatar
ostida   sezishi   mumkin,   lekin   shu   bilan   birga,   qizil   rang   biror   harakatni
tezlashtirishni ham rag‘batlantiradi, shu sababdan u tezkor qarorlar qabul qilishda
yordam beradi.
10           Yashil   rangning   ta’siri   asosan   tinchlantiruvchi   va   restorativ   bo‘lib,   u
organizmdagi   yurak   urishining   tezligini   pasaytiradi   va   nafas   olishni   yaxshilaydi.
Yashil   rangning   fiziologik   ta’siri,   ayniqsa,   odamni   dam   olishga   va   yengil   his
qilishga   undaydi.   Shu   sababli   yashil   ranglar   ko‘pincha   dam   olish   zonalarida,
bog‘larda, dam olish joylarida qo‘llaniladi. Ko‘k rang, o‘z navbatida, jismoniy va
hissiy   holatga   ta’sir   qiladi,   ya'ni   bu   rang   xavfsizlik,   tinchlik   va   ishonchni   aks
ettiradi.   Ko‘k   rangli   muhitda   odamlar   ko‘proq   konsentratsiya   qilishi,   diqqatni
jamlashi   mumkin.   Ko‘k   rang   organizmni   yengillashtirib,   stressni   kamaytirishga
yordam   beradi. Ranglar  insonning  diqqatini  jalb  qilishda   muhim   ahamiyatga  ega.
Ranglar   orqali   odamning   ko‘zlari   qayerga   qarashini   va   nimaga   e’tibor   berishini
boshqarish   mumkin.   Ranglarning   bu   xususiyati   reklama,   marketing   va   dizayn
sohalarida keng qo‘llaniladi. Masalan, qizil rang odatda diqqatni jalb qilish uchun
ishlatiladi,   chunki   u   ko‘zga   tezroq   tushadi   va   odamning   e’tiborini   tortadi.   Sariq
rang   esa,   quvnoqlik   va   hayajon   keltiradi,   ammo   ko‘p   ishlatilganda   u   charchoqni
keltirib   chiqarishi   mumkin.   Ranglar   yordamida   diqqatni   boshqarish   jarayoni
psixologik va fiziologik jarayonlarning uyg‘unligi hisoblanadi. Bu omil reklama va
brendingda muhim rol o‘ynaydi, chunki ranglarning kuchli ta’siri orqali potentsial
mijozlarni   jalb   qilish   mumkin.   Ranglarning   psixologik   va   fiziologik   ta'siri
me’morchilikda ham qo‘llaniladi. Ranglar, xususan, interyer dizaynida muhim rol
o‘ynaydi.   Odamlarning   yashash   joylarida   ranglarning   tasiri   ularning   kayfiyatini,
ruhiy holatini va jismoniy holatini o‘zgartiradi. Masalan, ofislarda va ish joylarida
yashil   va   ko‘k   ranglar   ishlatiladi,   chunki   ular   dam   olishni   va   tinchlanishni
ta’minlaydi,   stressni   kamaytiradi   va   konsentratsiyani   oshiradi.   Boshqa   tomondan,
qizil va sariq ranglar kichik joylarda ishlatiladi, chunki ular energiya va harakatni
rag‘batlantiradi.   Me’morchilikda   ranglarning   ishlatilishi   odamning   kayfiyatini
boshqarishga   yordam   beradi.   Odamlar   kundalik   hayotda   ranglarga   qanday
munosabatda   bo‘lishlari,   ularga   qanday   ta’sir   qilishi   va   ularning   kayfiyatiga
qanday ta'sir  ko‘rsatishi  haqida ko‘plab ilmiy izlanishlar  mavjud. Ranglarni  idrok
qilishdagi tafovutlar insonlar orasida farq qiladi. Har bir insonning ranglarni idrok
etish   jarayoni   o‘ziga   xosdir.   Buning   sababi,   ranglarni   idrok   qilish   individual
11 bo‘lishi, yashash sharoitlari, madaniyat, tarbiya va individual tajribaga bog‘liqdir.
Shuningdek, ranglarning o‘zaro ta’siri ham murakkab va turlicha bo‘lishi mumkin.
Psixologlar   ranglarni   idrok   qilishni   tadqiq   qilganlarida,   ranglarning   individning
hissiy   holatiga   ta’siri   va   uning   kayfiyatini   qanday   shakllantirishi   haqida   ko‘plab
xulosalarga   kelganlar.   Ba'zilar   ranglarni   qabul   qilish   jarayonida   hissiy   holatni
engillashtirish   yoki   yengillashtirish   orqali   moslashish   jarayonlarini   amalga
oshiradi.   Ba’zi   insonlar   qizil   rangni   ko‘rganida   ularning   yurak   urishi   tezlashadi,
boshqalari esa ko‘k rangda dam olishni va tinchlanishni afzal ko‘radilar. Bu holat
ranglarning   psixologik   va   fiziologik   ta’sirining   murakkabligini   ko‘rsatadi.
Ranglarni idrok qilish har bir insonda turlicha rivojlanadi. Ranglarni idrok qilish va
ularni   tasavvur   qilish   jarayoni   yoshga   qarab   o‘zgaradi.   Bolalar   dastlab   ranglarni
oddiy ravishda farqlashadi, lekin vaqt o‘tishi bilan ranglarni tasavvur qilish va ular
bilan   bog‘liq   hissiy   holatlar   rivojlanadi.   Yosh   bolalar   uchun   ranglar   oddiy   va
befarq   bo‘lishi   mumkin,   lekin   kattalargacha,   ranglar   murakkab   hissiy   va   ijtimoiy
ahamiyatga ega bo‘lib, ular orqali odamlar o‘zlarini ifodalashadi. Masalan, bolalar
uchun   qizil   rang   xavf   yoki   qo‘rqinchni   bildirishi   mumkin,   chunki   ular   xavfli
vaziyatlarni   qizil   rangda   ko‘rishadi.   O‘smirlar   va   kattalar   uchun   esa   ranglarning
ijtimoiy   va   hissiy   ahamiyati   katta   bo‘lib,   ranglar   orqali   o‘z   hissiyotlari   va
tajribalari   haqida   fikr   bildirishadi.   Ranglarni   idrok   qilishning   psixologik   va
fiziologik jarayonlari insonning har tomonlama rivojlanishiga ta’sir qiladi. Ranglar
odamning ruhiy va jismoniy holatini boshqarish uchun muhim vosita bo‘lib, ularni
idrok qilish  nafaqat  biologik, balki  madaniy va  shaxsiy  tajribaga  ham  asoslanadi.
Ranglarning   idrokidagi   psixologik   va   fiziologik   jihatlarni   chuqurroq   o‘rganish
ranglarning inson hayotidagi o‘rni va ta’sirini to‘liq tushunishga yordam beradi.
12 1.2. Ranglarni idrok qilish jarayonining rivojlanishi
         Ranglarni idrok qilish jarayoni insonda tug‘ilishdan boshlab rivojlanib boradi
va   o‘smirlik   va   kattalik   davrlarida   davom   etadi.   Bu   jarayon   bolalik   davrida
boshlanib, psixologik va fiziologik o‘zgarishlar orqali shakllanadi. Ranglarni idrok
qilishning rivojlanishi ko‘plab omillarga, jumladan, yosh, madaniy ta’sir, ta'lim va
shaxsiy   tajribalarga   bog‘liqdir.   Bolalar   tug‘ilganda   ranglarni   to‘liq   idrok   etish
qobiliyatiga ega emaslar. Yangi tug‘ilgan chaqaloqlar asosan qora va oq ranglarni
ajratadilar,   chunki   ularning   ko‘rish   tizimi   hali   to‘liq   rivojlanmagan.   Bu   yoshdagi
bolalar   uchun   ranglar   faqat   yorug‘lik   va   qorong‘ulikni   ajratish   bilan   cheklanadi.
Odatda, chaqaloqlar 2-3 oy atrofida ranglarni aniqlay boshlaydilar va ular quyosh
nuri bilan bog‘liq bo‘lgan to‘liq rang spektrini ajratishga o‘rganadilar. Yosh 4-6 oy
bo‘lgan   bolalarda   ranglarni   ajratish   qobiliyati   yanada   rivojlanadi.   Ushbu   yoshda
bolalar ko‘k, yashil, qizil, sariq kabi asosiy ranglarni tanib olishadi, biroq ularning
bu   ranglarni   qanchalik   to‘g‘ri   idrok   etishlari   hali   ham   to‘liq   aniq   emas.   Bolalar
yosh bo‘lgani uchun ranglarni his qilishda ba'zi mintaqaviy va madaniy tafovutlar
mavjud   bo‘lishi   mumkin.   Ular   ranglarni   birinchi   navbatda   ob'ektlar   va   ularning
atrofidagi   narsalar   bilan   bog‘lashadi,   masalan,   qizil   rangni   olma   yoki   yong‘oq
bilan,   yashil   rangni   o‘rmon   yoki   o‘simliklar   bilan   bog‘lashadi.   2-3   yosh   orasida
bolalar   ranglarni   tanib   olishda   ilgari   o‘zlashtirgan   qobiliyatlarini   rivojlantiradilar.
Bu yoshdagi bolalar asosiy ranglarni to‘liq farqlay olishadi. Shu davrda ular to‘g‘ri
ranglarni   topish   uchun   ko‘plab   rangli   o‘yinchoqlar   bilan   o‘ynashadi,   ranglar
o‘rtasidagi farqlarni tushunishadi va bu o‘rganish jarayonida ular o‘z hissiyotlarini
va kayfiyatlarini ranglar bilan bog‘lashni boshlaydilar. Shuningdek, ranglarni idrok
qilishda bolalar o‘zlarini yashil rangni ko‘rganida tinch va xotirjam his qilishlarini,
qizil   rangni   esa   yanada   faollik   va   harakatni   rag‘batlantirishini   sezishadi.   Bu
yoshdagi   bolalarda   ranglarning   ruhiy   ta’sirini   his   qilish   boshlanadi   va   ular   ularni
to‘g‘ri hissiy tajribalarga bog‘lay boshlaydilar. Maktabgacha yoshdagi bolalar (5-7
yosh)   ranglarni   aniq   va   to‘liq   ajratishni   boshlaydilar.   Bu   davrda   ular   ranglarning
turli xarakteristikalari, masalan, yorqinligi, soyalari va ranglarning tuzilishi haqida
ko‘proq   ma'lumotga   ega   bo‘ladilar.   Bolalar   endi   ranglarni   o‘zlarining   ichki
13 dunyolarini   ifodalash,   tasavvurlarini   yaratish,   san'at   va   o‘yinlar   orqali   ifodalash
uchun   ishlatadilar.   Shu   yoshdagi   bolalar   ranglar   orqali   o‘z   his-tuyg‘ularini
ifodalashni   o‘rganadilar.   Misol   uchun,   yashil   rangni   tinchlanish,   qizil   rangni
hayajon va ko‘k rangni xavfsizlik bilan bog‘lashadi. Bu jarayon, shuningdek, san'at
va   rasm   chizish   faoliyatida   o‘z   aksini   topadi,   chunki   bolalar   ranglarni   ijodiy
maqsadlarda,   tasvirlarni   yaratishda,   o‘z   shaxsiy   his-tuyg‘ularini   ifodalashda
qo‘llay boshlaydilar. O‘smirlik davri (12-18 yosh) ranglarni idrok qilishda yana bir
muhim   bosqichni   tashkil   etadi.   O‘smirlar   o‘zlarining   ranglarga   bo‘lgan
munosabatlarini ko‘proq ijtimoiy va madaniy kontekstda tushunishga o‘rganadilar.
Ushbu  davrda ranglarning identifikatsiya  qilinishidagi  farqlar,  ranglarni   his  qilish
va ularni o‘zaro bog‘lash jarayoni murakkablashadi. O‘smirlar nafaqat ranglarning
fiziologik   xususiyatlarini,   balki   ularni   ijtimoiy,   madaniy   va   hissiy   xususiyatlarga
bog‘lashni   o‘rganadilar.   Masalan,   ba'zi   ranglar   o‘smirlar   orasida   madaniy   yoki
ijtimoiy   identifikatsiyani   shakllantirishda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ranglar
o‘smirlarning   kiyimida,   yengil   xatti-harakatlarda,   va   ichki   muhitda   o‘z   ifodasini
topadi.   Shuningdek,   o‘smirlar   ranglarning   estetik   va   psixologik   ta’sirini   ham
tushunadilar,   masalan,   qizil   rang   ko‘pincha   ehtiros   va   energiya   bilan   bog‘lanadi,
yashil   rang   tinchlik   va   uyg‘unlikni   aks   ettiradi.   Kattalar   uchun   ranglarni   idrok
qilishning   rivojlanish   jarayoni   ko‘proq   hissiy,   ijtimoiy   va   madaniy   kontekstga
asoslanadi.   Ranglarni   tanib   olish   va   ularni   idrok   qilish   nafaqat   shaxsiy   tajriba,
balki   muhitning,   madaniyatning   va   ijtimoiy   omillarning   ta’siriga   ham   bog‘liqdir.
Kattalar,  masalan,   ranglarning  estetik   va   ijtimoiy  ta’sirini   to‘liq   anglab,   ranglarni
o‘zlarining shaxsiy yoki ijtimoiy identifikatsiyalarini yaratishda qo‘llaydilar. Yosh
ulg‘aygan   sari   ranglarni   idrok   qilishda   muayyan   shaxsiy   farqlar   ham   paydo
bo‘ladi. Har bir insonning ranglarga bo‘lgan reaktsiyasi  turlicha bo‘lishi mumkin,
bu,   asosan,   o‘smirlik   va   kattalik   davridagi   shaxsiy   tajriba,   ruhiy   holat,   va   atrof-
muhitga   bog‘liqdir.   Masalan,   ranglar   o‘zgarishi,   ranglarning   boshqa   insonlar
tomonidan qabul  qilinishi  yoki  ular  bilan bog‘liq ijtimoiy qadriyatlar kattalarning
ranglarga bo‘lgan munosabatini shakllantiradi.
14             Ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   nafaqat   biologik,   balki   madaniy   va   ijtimoiy
kontekstga   ham   bog‘liqdir.   Har   bir   madaniyat   va   jamiyat   ranglarga   o‘ziga   xos
ma'no beradi. Misol uchun, qizil rang ba'zi madaniyatlarda xavf va ehtiyotkorlikni
bildirsa,   boshqalarida   u   sevgi   va   ehtirosni   anglatadi.   Shu   tariqa,   ranglarni   idrok
qilish nafaqat jismoniy, balki madaniy va ijtimoiy asosda ham shakllanadi. Kattalar
o‘rtasida   ham   ranglarga   nisbatan   individual   reaktsiyalar   farq   qiladi.   Ba'zilar,
masalan, ko‘k rangni tinchlantiruvchi deb bilsalar, boshqalar esa uni xotirjamlikka
olib   keluvchi   rang   sifatida   ko‘radilar.   Ranglarning   idrok   qilinishidagi   shaxsiy
tafovutlar   odamlarning   hayot   tajribalari,   dunyoqarashi,   ijtimoiy   va   madaniy
kontekstga   bog‘liqdir.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   insonning   yoshiga,
madaniyatiga   va   shaxsiy   tajribasiga   qarab   rivojlanadi.   Bu   jarayon   biologik   va
psixologik   omillar   bilan   bog‘liq   bo‘lib,   ranglarning   hissiy,   estetik   va   ijtimoiy
ta’sirini   to‘liq   anglashni   talab   etadi.   Ranglarni   idrok   qilishning   rivojlanishi
odamlarning o‘ziga xos shaxsiy tajribalari va atrof-muhitga bog‘liq bo‘lib, ularning
hayotdagi ahamiyatini ko‘rsatadi. Ranglarni idrok qilish jarayoni nafaqat biologik
va   psixologik   rivojlanish   bilan,   balki   genetik   va   atrof-muhit   omillari   bilan   ham
chambarchas   bog‘liq.   Genetik   omillar   ranglarni   ajratish   va   ko‘rishning   fiziologik
qobiliyatiga   ta’sir   ko‘rsatadi.   Misol   uchun,   rang   ko‘rishdagi   yengil   nuqsonlar
(masalan, rang korligi yoki rangni noto‘g‘ri ajratish) ko‘pincha irsiy omillar bilan
bog‘lanadi.   Ushbu   holatlar,   masalan,   yashil-qizil   rangni   ajratishda   qiyinchiliklar
keltirib   chiqaradi,   bu   ranglarni   idrok   qilishda   farqlarga   olib   keladi.   Bundan
tashqari,   atrof-muhit   omillari   ham   ranglarni   idrok   qilish   jarayonida   muhim   rol
o‘ynaydi.   Ranglarni   ajratish,   tanib   olish   va   hissiy   qabul   qilish   ko‘p   jihatdan
odamning   yashab   turgan   muhitiga   va   ijtimoiy   sharoitlariga   bog‘liq.   Har   bir
madaniyatda   ranglarga   nisbatan   o‘ziga   xos   yondashuv   mavjud.   Masalan,   yapon
madaniyatida   oq   rang   poklik   va   poklanish   bilan   bog‘lanadi,   ammo   yirik   g‘arb
madaniyatlarida   bu   rang   ko‘proq   funeral   (o‘lim)   bilan   bog‘lanadi.   Bunday
tafovutlar odamlarning ranglarni idrok qilish jarayoniga ta’sir qilishi mumkin.
           Ranglarni idrok qilishni o‘rganish va tasavvur qilish jarayonida madaniyatlar
o‘rtasidagi   tafovutlar   ko‘rinadi.   Shunday   qilib,   ranglarning   ma'nolari   va   hissiy
15 ta'siri   ijtimoiy   va   madaniy   xususiyatlarga   qarab   o‘zgarishi   mumkin.   Ranglarni
idrok   qilish   faqat   fiziologik   jarayon   emas,   balki   bu   jarayonning   kognitiv   (aql-
idrok)   komponenti   ham   mavjud.   Ranglarni   ajratish   va   to‘g‘ri   aniqlashda   miyada
bajariladigan   jarayonlar   —   xotira,   diqqat,   tasavvur   va   sezgi   —   ham   muhim
ahamiyatga ega. Ranglarni idrok qilishning kognitiv jarayoni bir necha bosqichdan
iborat bo‘lib, ular quyidagi tartibda o‘zaro bog‘lanadi:
1.   Sezgilarni   qabul   qilish:   Ranglarni   qabul   qilishda   retina   hujayralariga   tushgan
yorug‘likning   tahlili   amalga   oshiriladi.   Bu   jarayonda,   asosan,   cone   hujayralari
(rangi   ko‘rish   uchun   mas'ul   hujayralar)   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ushbu   hujayralar
ranglarni uzatish uchun aqliy jarayonlarga xabar yuboradi.
2.   Kognitiv   integratsiya:   Tushunish   va   idrok   qilish   jarayonida   ranglarni   to‘g‘ri
ajratish   uchun   aqliy   ishlov   berish   zarur.   Misol   uchun,   biror   ob'ektning   rangini
tanlashda,   odamning   ko‘rish   tizimi   ushbu   ob'ektning   yorqinligini,   soyasini   va
rangni aniqlab, ularni tanib olish uchun kognitiv jarayonlarni amalga oshiradi.
3.   Xotira   va   tasavvur:   Ranglarni   eslab   qolish   va   tasavvur   qilishda   o‘tkazilgan
tajriba   muhim   ahamiyatga   ega.   Inson   o‘rgangan   ranglarni   eslab   qoladi   va   ularni
yangi   kontekstlarga   qo‘llaydi.   Ranglar   bilan   bog‘liq   bo‘lgan   tasavvurlar   va
xotiralar   odamning   ranglarga   bo‘lgan   hissiy   va   kognitiv   munosabatlarini
o‘zgartirishi mumkin.
4. Diqqat va tanlash: Ranglarni idrok qilishda diqqatning to‘g‘ri yo‘naltirilishi ham
zarur. Diqqat o‘zgargan sharoitlarda yoki rangli ob'ektlar orasida ajratishda muhim
ahamiyatga   ega.   Masalan,   rangni   tanlashda   atrof-muhitdagi   yorug‘lik   va
ranglarning o‘zgarishi diqqatni ko‘rsatishning samaradorligini ta'minlaydi.
              Kognitiv   psixologiyada   ranglarni   idrok   qilish   faqat   sezgilar   bilan
bog‘lanmaydi,   balki   miyaning   yuqori   darajadagi   funksiyalarini   ham   talab   qiladi.
Ranglarni   aniqlashda   ko‘plab   aqliy   jarayonlar,   jumladan,   rangni   ob'ekti   bilan
bog‘lash,   tasavvurlar   yaratish   va   ular   bilan   ijtimoiy   yoki   estetik   talqinlar   qilish
amalga oshiriladi.
16              Ranglar insonning hissiy holati va psixologik ahvoliga katta ta'sir ko‘rsatishi
mumkin.   Psixologik   tadqiqotlar   shuni   ko‘rsatadiki,   ranglar   odamlarning
kayfiyatini,   hissiyotlarini   va   hatto   xulq-atvorini   o‘zgartirishi   mumkin.   Misol
uchun, qizil rang ko‘pincha ehtiros, energiya va kuch bilan bog‘lanadi, ko‘k rang
esa tinchlik, osoyishtalik va xavfsizlikni ifodalaydi. Yashil rang tabiat bilan bog‘liq
bo‘lib,   odatda   tinchlantiruvchi   va   uyg‘otuvchi   ta'sir   ko‘rsatadi.   Emotsional   ta'sir
ranglarning   kuchini   yanada   oshiradi.   Tadqiqotlar   shuni   ko‘rsatadiki,   ranglar
odamlarning   muloqot   va   ijtimoiy   interaktsiyalariga   ham   ta'sir   qilishi   mumkin.
Misol   uchun,   sariq   rang   ko‘pincha   ijobiy   kayfiyatni   keltirib   chiqaradi   va   odamni
ko‘proq   suhbatlashishga   undaydi.   Boshqa   tomondan,   kulrang   rang   xiralashgan
yoki   yomon   kayfiyatni   aks   ettirishi   mumkin.   Shuningdek,   ranglarni   idrok   qilish
insonning psixologik holatiga ham ta'sir qiladi. Masalan, qizil rangning uzoq vaqt
davomida   ta'sir   qilishi   ruhiy   asabiylikka   olib   kelishi   mumkin.   Bu   psixologik
ta'sirlar   ko‘pincha   ranglarning   uzoq   muddatli   ta'siri   natijasida   yuzaga   keladi.
Ranglarni   to‘g‘ri   idrok   qilish   va   ulardan   to‘g‘ri   foydalanish   psixologik
barqarorlikni   ta'minlashda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ranglarni   idrok   qilishda   yosh   va
jins o‘rtasidagi farqlar ham muhim ahamiyatga ega. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
yoshlar va kattalar ranglarni boshqacha idrok qilishadi. Bolalar ranglarni oddiyroq
tarzda,   ko‘pincha   ularning   hissiy   ta'siriga   asoslanib   ajratadilar,   o‘smirlar   esa
ranglar   bilan   bog‘liq   bo‘lgan   ijtimoiy   va   madaniy   ma'nolarni   anglashni
boshlaydilar.   Kattalar   esa   ranglarni   nafaqat   estetik   maqsadlarda,   balki   ularning
ijtimoiy   va   madaniy   kontekstini   ham   tushunadilar.   Jins   o‘rtasidagi   farqlar   ham
ranglarni   idrok   qilishda   namoyon   bo‘ladi.   Ba'zi   tadqiqotlar   shuni   ko‘rsatadiki,
ayollar   va   erkaklar   ranglarni   boshqacha   idrok   qilishi   mumkin.   Ayollar   ko‘proq
ranglarni   farqlashda   va   ajratishda   yuqori   ko‘rsatkichlarga   ega,   erkaklar   esa
ranglarni   qabul   qilishda   ko‘proq   sezgir   bo‘lishlari   mumkin.   Bu   farqlar   biologik,
madaniy va ijtimoiy omillarga bog‘liq bo‘lishi mumkin.
       Ranglarni idrok qilish bolalar uchun o‘rganish jarayonida muhim omil bo‘lib,
ta'lim   tizimida   ularning   estetik   va   kognitiv   rivojlanishiga   ta'sir   ko‘rsatadi.
Ranglarni   ajratish   qobiliyati   o‘quvchilarni   san'at,   dizayn   va   boshqa   ijodiy
17 sohalarda   muvaffaqiyatli   bo‘lishlariga   yordam   beradi.   Shu   bilan   birga,   ranglarni
idrok qilish orqali bolalar nafaqat estetik tuyg‘ularni rivojlantiradilar, balki ijtimoiy
va madaniy qadriyatlarni ham o‘rganadilar. San'at darslari, rasm chizish va boshqa
kreativ   faoliyatlar   ranglarni   idrok   qilish   va   ularni   to‘g‘ri   ishlatishning
rivojlanishiga   xizmat   qiladi.   Ranglarni   tushunish   va   tasavvur   qilish   jarayoni
nafaqat san'atda, balki kundalik hayotda ham o‘quvchilarni shakllantiradi va ularga
vizual   tasavvurlarni   rivojlantirish   imkonini   beradi.   Shunday   qilib,   ranglarni   idrok
qilish jarayoni nafaqat fiziologik, balki kognitiv, emotsional va ijtimoiy omillarga
bog‘liqdir. Ranglar orqali biz nafaqat ob'ektlarni ko‘ramiz, balki ular bilan bog‘liq
bo‘lgan hissiyotlarni  ham  idrok etamiz.  Ranglarni  to‘g‘ri  idrok etish insonlarning
shaxsiy   va  ijtimoiy  rivojlanishida   muhim  o‘rin  tutadi.  Bu   jarayon   yoshga,  jinsga,
madaniyatga va boshqa  omillarga qarab rivojlanadi  va har  bir insonga  o‘ziga xos
tajriba taqdim etadi. Ranglarni idrok qilish, insonning muhitni anglash jarayonida
muhim   o‘rin   tutadi.   Ranglarni   idrok   etish,   fiziologik   va   psixologik   omillarning
kombinatsiyasi   sifatida,   insonning   vizual   tizimi   va   aqliy   jarayonlari   bilan
chambarchas   bog‘liqdir.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   insonning   shaxsiy   va
madaniy   rivojlanishi   bilan   o‘zgaradi.   Quyidagi   bo‘limda   ranglarni   idrok   qilish
jarayonining   rivojlanishini   yosh,   psixologik   holat,   va   ijtimoiy-madaniy   omillar
nuqtai nazaridan tahlil qilamiz. Bolalar ranglarni  idrok etishda muhim  rivojlanish
bosqichlarini   o‘tkazadilar.   Ranglarni   tushunish   va   ajratish   qobiliyati   2-3   yoshda
shakllana   boshlaydi.   Bolalar   dastlab   ranglarni   faqat   biror   ob'ekt   yoki   narsaning
ko‘rinishi   orqali   ajratadilar,   masalan,   "qizil   olma"   yoki   "ko‘k   osmon"   kabi
tasavvurlarni tuzishadi. Boshqa ranglarni ajratish va ularni nomlash esa vaqt o‘tishi
bilan   rivojlanadi.   Bolalar   birinchi   navbatda   yorqin   ranglar   bilan   tanishadilar,
chunki   ular   bolalarning   vizual   qobiliyatiga   eng   qulay   bo‘lgan   ranglardir.   Shu
davrda,   ranglarni   ajratish   uchun   bolalar   ko‘proq   hayotdagi   oddiy   va   yorqin
ranglarni   afzal   ko‘radilar,   masalan,   qizil,   sariq   va   ko‘k.   Ushbu   bosqichda
ranglarning   psixologik   tasviri   va   ularning   ko‘rishdagi   hissiy   ta'siri   ham   bolalarda
shakllanadi. Bolalar ranglarga ko‘proq sezgirlikni rivojlantiradilar va ular ranglarni
asosiy   tarzda   real   hayotdagi   ob'ektlar   va   hodisalar   bilan   bog‘laydilar.   Shu   tariqa,
18 ranglarni ajratish va tasavvur qilishda boshlang‘ich bosqichda hissiyotlar va tajriba
muhim   rol   o‘ynaydi.   O‘smirlik   davrida   ranglarni   idrok   qilish   ko‘proq   aqliy   va
hissiy   rivojlanish   bilan   bog‘liqdir.   Bu   davrda   o‘smirlar   ranglarni   faqat   vizual
shakllar sifatida emas, balki ularning ijtimoiy, madaniy va estetik ma'nolariga ham
e'tibor   qaratadilar.   Ranglarning   hissiy   va   psixologik   ta'siri   o‘smirlar   tomonidan
chuqurroq anglanadi. Ranglarni tanlashda ularning shaxsiy afzalliklari, psixologik
holati,   va   o‘smirning   ijtimoiy   muhiti   ham   katta   rol   o‘ynaydi.   Misol   uchun,
o‘smirlar o‘zlarining shaxsiy va ijtimoiy hayotlarida ranglarni identifikatsiya qilish
va ifodalash  uchun ko‘proq foydalanadilar. Ranglar  o‘smirlarning hissiy  holatiga,
shu jumladan, kayfiyat va stress darajasiga ta'sir qilishi mumkin. Tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki,   o‘smirlar,   masalan,   qizil   va   qora   ranglarni,   o‘zlarini   ko‘rsatish   va
boshqalarga   o‘z   hissiyotlarini   etkazish   vositasi   sifatida   ishlatishadi.   O‘smirlik
davrida   ranglar   individual   va   guruh   identifikatsiyasida,   shuningdek,   estetik   va
madaniy   qadriyatlarni   ifodalashda   muhim   ahamiyatga   ega.   Kattalar   uchun
ranglarni   idrok   qilish   ko‘proq   kompleks   kognitiv   va   estetik   jarayonlarga
asoslanadi.   Bu   davrda   ranglarni   idrok   qilish   faqat   sezgi   bilan   bog‘liq   bo‘lmaydi,
balki ranglar haqida bilimlar, tajriba va tasavvurlarni hisobga olgan holda amalga
oshiriladi.   Kattalar   ranglarning   ijtimoiy,   madaniy,   estetik   va   psixologik   ta'sirini
anglab,   ranglarni   yanada   chuqurroq   tushunadilar.   Misol   uchun,   kattalar   ranglarni
o‘z   his-tuyg‘ulari   va   tajribalariga   asoslangan   holda   tanlaydilar.   Ular   ranglarni
nafaqat  estetik maqsadlarda,  balki  o‘z ichki  holatlarini  va jamiyatdagi  o‘z o‘rnini
ifodalashda ham ishlatadilar. Ranglarni idrok qilishda madaniy omillar ham muhim
rol   o‘ynaydi.   Har   bir   madaniyatda   ranglarning   ma'nosi   turlicha   bo‘lishi   mumkin.
Masalan,   ba'zi   madaniyatlarda   qizil   rang   ehtiros,   muhabbat   yoki   xavf-xatarni
bildirsa,   boshqalarda   u   baxt   va   ijobiy   energiyani   ifodalashi   mumkin.   Ranglar
odamlarning   kundalik   hayotiga,   ish   faoliyatiga,   va   ijtimoiy   hayotga   ta'sir
ko‘rsatadi.   Shuning   uchun,   kattalar   uchun   ranglarni   idrok   qilishning   rivojlanishi
nafaqat  biologik,  balki  madaniy  va ijtimoiy jihatlardan  ham  muhimdir.  Ranglarni
idrok qilish jarayonida yoshning ta'siri katta.
19 Xulosa
                Yosh   ulg‘aygan   sari   ranglarni   ajratish   qobiliyati   rivojlanadi,   ammo   ayrim
hollarda   yoshni   oshishi   bilan   ranglarni   ajratish   qobiliyati   pasayishi   mumkin.
Masalan,   ba'zi   tadqiqotlar   shuni   ko‘rsatadiki,   yoshi   ulg‘aygan   kishilarda   ko‘rish
qobiliyati pasayadi va ular ranglarni noaniq idrok etishlari mumkin. 
Yosh   kattalarga   qaraganda,   yosh   bolalar   ranglarni   aniqlashda   noaniqliklar
ko‘rsatishi  mumkin,  bu esa  ularning  fiziologik va  kognitiv rivojlanishiga  bog‘liq.
Shuningdek, ranglarni idrok qilishning rivojlanishida ijtimoiy va madaniy omillar
ham   muhim   rol   o‘ynaydi.   Yosh   bolalar   ranglarni   ko‘proq   hissiy   va   fiziologik
nuqtai   nazardan   idrok   etishadi,   ular   ranglarning   estetik   va   madaniy   ma'nolarini
anglashni   keyinroq   boshlaydilar.   Ranglarni   tanib   olish   va   idrok   qilishning
rivojlanishi,   shuningdek,   ta'lim   va   madaniy   muhitning   ta'siriga   bog‘liqdir.
Ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   ijtimoiy   va   madaniy   omillarga   asoslanadi,   chunki
ranglar   nafaqat   biologik,   balki   madaniy   va   ijtimoiy   kontekstda   ham   shakllanadi.
Madaniy farqlar ranglarning ma'nosini va idrok qilish tarzini o‘zgartirishi mumkin.
Ranglar   bir   madaniyatda   ma'lum   bir   his-tuyg‘uni,   boshqasida   esa   boshqa   bir
hissiyatni   ifodalashi   mumkin.   Masalan,   oq   rang   yapon   madaniyatida   poklikni
ifodalasa, g‘arb madaniyatlarida u ko‘proq o‘lim yoki qayg‘u bilan bog‘liq bo‘lishi
mumkin. Ranglarning idrok qilinishi ijtimoiy kontekstdan ham o‘zgaradi. Ranglar
ijtimoiy   guruhlarning   identifikatsiyasida,   etnik   va   milliy   farqlarni   aks   ettirishda
muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Shuningdek, ranglarni idrok qilishda ijtimoiy
stereotiplar,   reklama,   va   ommaviy   madaniyat   ham   katta   rol   o‘ynaydi.   Ranglarni
idrok   qilishning   rivojlanishi,   shuningdek,   kognitiv   rivojlanish   bilan   chambarchas
bog‘liqdir.   Yosh   bolalar   dastlab   ranglarni   ajratishda   kamroq   murakkablikka   ega
bo‘lsa-da,   o‘smirlik   va   kattalik   davrida   ranglarni   ajratish   qobiliyati   yanada
murakkablashadi.   Ranglarni   idrok   qilish,   tasavvur   qilish,   xotira   va   boshqa   aqliy
jarayonlar   bilan   bog‘liq   bo‘lib,   kognitiv   rivojlanishning   bir   qismidir.   Kognitiv
psixologiyada   ranglarni   ajratish   jarayoni   va   ular   bilan   bog‘liq   aqliy   jarayonlar,
masalan, ranglarni tasavvur qilish va ma'lumotni saqlash, murakkabroq tus oladi. 
20 II Bob: Ranglarni idrok qilish metodlari
2.1. Ranglarni idrok qilishda foydalaniladigan tajriba
metodlariII Bob: Ranglarni idrok qilish metodlari
            Ranglarni   idrok   qilishning   o‘rganilishi   uchun   turli   metodlar   mavjud   bo‘lib,
ularning   har   biri   ranglarni   idrok   etish   jarayonining   turli   jihatlarini   tushunishga
yordam   beradi.   Ranglarni   idrok   qilishni   ilmiy   ravishda   o‘rganish   uchun   tajriba
metodlari alohida ahamiyatga ega. Ular ranglarni qanday idrok etish, ranglar bilan
bog‘liq psixologik va fiziologik reaksiyalarni tahlil qilish, shuningdek, ranglarning
odamlar uchun turli hissiy va estetik ta'sirlarini aniqlashga imkon beradi. Ranglarni
idrok   qilishning   turli   tajriba   metodlari   yordamida   olimlar   va   tadqiqotchilar
ranglarning   inson   psixologiyasiga   ta'sirini   o‘rganadilar.   Ushbu   metodlar
ranglarning hissiy va kognitiv ta'sirlarini, shuningdek, ranglarni ajratish va tanlash
qobiliyatlarini   tahlil   qilish   imkonini   beradi.   Quyida   ranglarni   idrok   qilish
jarayonini   o‘rganishda   keng   qo‘llaniladigan   asosiy   tajriba   metodlari   haqida   so‘z
yuritamiz.   Eksperimental   metod   ranglarni   idrok   qilish   jarayonini   o‘rganishning
asosiy   vositalaridan   biridir.   Bu   metodda   tadqiqotchilar   ranglarni   idrok   qilishni
aniqlash uchun maxsus eksperimentlar tashkil etadilar. Eksperimentlar yordamida
ranglar   o‘rtasidagi   farqlarni   aniqlash,   ranglarning   psixologik   ta'sirini   o‘rganish,
ranglarni   ajratish   va   ranglarga   nisbatan   sezgirlikni   o‘rganish   mumkin.
Eksperimental   metodda   odatda   bir   necha   guruhlar   orasida   ranglarni   idrok
qilishdagi   farqlar   o‘rganiladi.   Misol   uchun,   bir   guruhda   bir   xil   ranglar   ketma-ket
ko‘rsatiladi   va   ular   orasidagi   farqlarni   ajratish   so‘raladi.   Boshqa   guruhda   esa
ranglar   tez-tez   o‘zgarib   turadi,   shuning   uchun   ishtirokchilar   ranglarni   tezda
ajratishlari   kerak   bo‘ladi.   Bunday   eksperimentlar   ranglarni   sezish   qobiliyatining
tezligi   va   aniqligini   o‘lchashga   yordam   beradi.   Bundan   tashqari,   bu   metodda
ranglar   turli   intensivlik   va   yorqinlikda   ko‘rsatiladi,   shuning   uchun   ishtirokchilar
ranglarni farqlashda sezgirlik va farqni aniqlashda qanday darajada muvaffaqiyatli
ekanligini   tekshirish   mumkin.   Eksperimental   metodda   natijalar   aniq   o‘lchovlar
orqali   tahlil   qilinadi   va   ranglarni   idrok   qilish   jarayonidagi   o‘zgarishlar   haqida
21 xulosalar chiqariladi. Psevdo ranglar metodlari ranglarni idrok qilishni o‘rganishda
ishlatiladigan   yana   bir   usuldir.   Psevdo   ranglar   –   bu   ranglar   to‘plami   bo‘lib,   ular
insonning   ko‘zida   mavjud   bo‘lmagan,   lekin   ranglarni   idrok   etishda   alohida
reaktsiyalarni keltirib chiqaradigan ranglar to‘plamidir. Psevdo ranglar yordamida
tadqiqotchilar   odamning   ranglarni   qanchalik   aniq   idrok   eta   olishini,   ranglarni
ajratishdagi   xatolarni   va   ko‘rishdagi   noaniqliklarni   o‘rganishlari   mumkin.   Bu
metodda   ranglar,   asosan,   ko‘zni   chalg‘itish   yoki   ranglarning   aniqligini   buzish
uchun   maxsus   yaratilgan   tasvirlar   yordamida   tekshiriladi.   Psevdo   ranglarning
maqsadi   inson   ko‘zining   ranglarni   qabul   qilishdagi   chegaralarini   va   ranglar
orasidagi   farqlarni   ajratish   qobiliyatini   sinab   ko‘rishdir.   Psevdo   ranglarni
ko‘rsatish   usuli   yordamida   ranglarni   idrok   qilish   jarayonida   yuzaga   keladigan
muammolar,   ranglarni   aniqlashdagi   xatolar   va   ranglarga   nisbatan   sezgirlikning
pasayishi   kabi   holatlar   o‘rganiladi.   Ushbu   metod   ranglarni   idrok   qilishda   yuzaga
keladigan   murakkabliklarni   va   sezgirlikni   o‘lchashda   muhim   vosita   hisoblanadi.
Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishda   rangli   maydonlardan   foydalanish   usuli   keng
qo‘llaniladi.   Bu   metodda   tadqiqotchi   rangli   maydonlarni   –   ya'ni   bir   xil   rangda
bo‘lgan   va   turli   geometrik   shakllarda   joylashtirilgan   ob'ektlar   yoki   yuzalar
yordamida   tajriba   o‘tkazadi.   Rangli   maydonlar   yordamida   o‘rganish,   ayniqsa,
ranglarni   ajratish   va   ranglar   o‘rtasidagi   farqlarni   aniqlashni   o‘rganish   uchun
samarali   hisoblanadi.   Tadqiqotchilar,   masalan,   to‘rtta   rangli   maydonni
tekshirishlari   mumkin.   Har   bir   maydon   bir   xil   rangdan   iborat   bo‘ladi,   lekin   ular
bir-biridan   farqli   o‘lchamlar   va   shakllarda   bo‘ladi.   Ushbu   maydonlar   yordamida
ishtirokchilardan   ranglar   orasidagi   farqni   topish   yoki   rangni   aniqlashni   so‘rash
mumkin.   Rangli   maydonlardan   foydalanish   ranglarni   ajratishdagi   sezgirlik   va
aniqlik   darajasini   o‘lchashga   yordam   beradi.   Bu   metod   yordamida   odamlar
o‘zlariga tanish bo‘lgan ranglar va shakllar yordamida ranglarni qanday ajratishini
o‘rganish   mumkin.   Ranglarni   idrok   qilishda   o‘zgarishlar,   masalan,   ranglarning
intensiteti   yoki   yorqinligi   o‘zgarishi,   ishtirokchilarning   rangni   qanday   idrok
qilishiga ta'sir qiladi. Rangli maydonlar yordamida ranglar orasidagi farqni qanday
qabul qilish va idrok qilishni o‘rganish mumkin.
22            Vizual rang tasvirlari metodlari yordamida ranglarni idrok qilish jarayonining
yanada   chuqurroq   tahlilini   amalga   oshirish   mumkin.   Bu   metodda   ranglar   vizual
tasvirlar   shaklida   ko‘rsatiladi,   ya'ni   ranglarning   o‘zgarishini   kuzatish   va   tahlil
qilish   imkoniyati   yaratiladi.   Bu   usulda,   masalan,   ranglarning   doimiy   ravishda
o‘zgarib   borishini   ko‘rsatadigan   dinamik   tasvirlar   ishlatiladi.   Bunday   tasvirlar
yordamida   ishtirokchilar   ranglarning   o‘zgarishiga   qanday   ta'sir   qilayotganini
aniqlash   mumkin.   Vizual   rang   tasvirlari   yordamida   tadqiqotchilar   ranglarni
ko‘rishdagi   individual   farqlarni,   shuningdek,   ranglarga   nisbatan   shaxsiy   va
madaniy   qiziqishlarni   o‘rganadilar.   Ranglarni   idrok   qilishda   yuzaga   keladigan
xatoliklar   va   sezgirlikning   o‘zgarishini   ham   bu   metod   yordamida   tekshirish
mumkin. Ranglarni idrok qilishning neyrofiziologik metodlari ranglarni idrok etish
jarayonini   miyaning   faoliyatiga   asoslangan   holda   o‘rganishga   qaratilgan.   Bu
metodda   asosan   elektroensefalogramma   (EEG),   funktsional   magnet-rezonans
tasvirlash  (fMRI)   va boshqa   neyrofiziologik metodlar  ishlatiladi.  Ushbu  metodlar
yordamida   ranglarni   idrok   qilishda   miyadagi   faoliyat   va   ranglarning
neyrofiziologik   reaksiyalari   tahlil   qilinadi.   Neyrofiziologik   metodlar   ranglarning
qabul   qilinishidagi   fiziologik   o‘zgarishlarni   o‘rganish   uchun   muhim   ahamiyatga
ega.   Masalan,   ranglarni   ajratish   jarayonida   miyadagi   faollik   qanday   o‘zgaradi?
Ranglarni   ko‘rish,   ular   haqida   ma'lumotni   qayd   etish   va   idrok   etish   jarayonida
qanday neyrofiziologik reaktsiyalar yuzaga keladi? Ushbu savollar ranglarni idrok
qilishni   chuqurroq   tushunishga   yordam   beradi.   Shunday   qilib,   ranglarni   idrok
qilishni  o‘rganishda  turli  tajriba metodlari  mavjud bo‘lib, har  bir  metod ranglarni
idrok   etishning   turli   jihatlarini   aniqlashga   yordam   beradi.   Ushbu   metodlar
yordamida   ranglarning   psixologik   va   fiziologik   ta'sirlarini,   ranglarni   ajratish
qobiliyatini   va   sezgirlikni   o‘rganish   mumkin.   Tajriba   metodlari   ranglarni   idrok
qilish   jarayonining   chuqur   tahlilini   amalga   oshirishda   samarali   vosita   bo‘ladi.
Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishning   yana   bir   samarali   metodologiyasi
eksperimental-psixologik   metodlar   hisoblanadi.   Bu   metodlar   ranglarni   idrok
qilishda   yuzaga   keladigan   psixologik   jarayonlarni   o‘rganish   uchun   ishlatiladi.
Eksperimental-psixologik metodlar yordamida tadqiqotchilar ranglarning hissiy va
23 kognitiv   jihatlarini,   ranglarni   farqlashdagi   xatoliklar   va   ranglarga   bo‘lgan
individual   munosabatlarni   o‘rganadilar.   Eksperimental-psixologik   metodda
ishtirokchilar   ranglarni   farqlash   va   tanlash   uchun   turli   psixologik   testlar   va
vazifalar   bajaradilar.   Bunday   metod   yordamida   ranglarni   ajratishdagi
murakkabliklar   va   qiyinchiliklar   aniqlanadi.   Masalan,   ranglarning   intensivligi,
yorqinligi   va   rangi   o‘rtasidagi   farqlarni   ajratishda   yuzaga   keladigan   xatolar
o‘rganiladi.   Tadqiqotlar   ko‘rsatganidek,   ranglarni   idrok   qilishda   ba'zi   insonlar
boshqalarga   qaraganda   sezgirroq   bo‘lishi   mumkin,   bu   esa   ranglarni   aniqlashdagi
muvaffaqiyatga   ta'sir   qiladi.   Eksperimental-psixologik   metodlarda   shuningdek
ranglarning   sezilarli   hissiy   ta'siri   ham   o‘rganiladi.   Ranglar   odamlar   uchun   turli
hissiy   reaktsiyalarni   keltirib   chiqaradi.   Masalan,   qizil   rang   ko‘proq   hayajon   va
energiya   uyg‘otadi,   ko‘k   rang   esa   tinchlantiruvchi   ta'sirga   ega.   Tadqiqotchilar
ranglarning   hissiy   ta'sirini   o‘rganish   orqali   ranglarni   idrok   qilishdagi   hissiy
omillarni   aniqlashadi.   Bu   metod   yordamida   ranglarni   idrok   qilish   jarayonidagi
individual   farqlarni   o‘rganish   mumkin.   Buning   uchun   ishtirokchilarni   ranglarni
ajratish,   ranglar   bilan   bog‘liq   psixologik   reaktsiyalarni   tushunish   va   ranglarga
bo‘lgan   munosabatni   aniqlash   uchun   testlar   va   eksperimentlar   o‘tkaziladi.   Kross-
kultural   metodlar   ranglarni   idrok   qilishni   turli   madaniyatlar   va   ijtimoiy   guruhlar
o‘rtasida   solishtirish   imkoniyatini   beradi.   Bu   metodlar   yordamida   ranglarni   idrok
qilishda   madaniy   farqlarni   o‘rganish   mumkin.   Ranglarni   idrok   etish   madaniyatga
va   ijtimoiy   muhitga   qarab   farqlanishi   mumkin.   Masalan,   bir   madaniyatda   odatiy
bo‘lgan   ranglar   boshqa   madaniyatlarda   boshqacha   ta'sir   ko‘rsatishi   mumkin.
Kross-kultural   tadqiqotlar   ranglarning   dunyo   bo‘ylab   qanday   qabul   qilinishini,
ranglarga   nisbatan   madaniy   qarashlarni   va   ranglar   bilan   bog‘liq   urf-odatlarni
o‘rganishga   yordam   beradi.   Ranglar   o‘rganilayotgan   madaniyatga   qarab   turlicha
ma'no   va   simvolik   maqsadlarni   anglatishi   mumkin.   Misol   uchun,   ba'zi
madaniyatlarda qizil rang muhabbat va ishonchni ifodalaydi, boshqalarda esa xavf
va xavf-xatarni bildiradi.
24 Bu   metod   yordamida   ranglarni   idrok   qilishni   madaniy,   ijtimoiy   va   psixologik
omillar   orqali   tahlil   qilish   mumkin.   Bunday   tadqiqotlar   yordamida   ranglarning
idrok   etilishidagi   farqlarni   va   ranglarning   turli   jamiyatlardagi   hissiy   va   ma'naviy
ta'sirlarini   o‘rganish   mumkin.   Dinamik   rang   ko‘rsatish   metodlari   ranglarni   idrok
qilish jarayonini yanada chuqurroq tushunishga imkon beradi. Bu metodda ranglar
o‘zgartiriladi,   ya'ni   bir   vaqtning   o‘zida   ranglar   intensivligi,   yorqinligi   yoki
ranglarning tonlari o‘zgaradi. Dinamik rang ko‘rsatish metodlari ranglar orasidagi
farqlarni   tezda   aniqlash   va   ranglarni   farqlashdagi   qobiliyatni   o‘rganish   uchun
ishlatiladi.   Bu   metod   yordamida   tadqiqotchilar   ranglarni   ajratish   va   ularning
o‘zgarishiga   qarshi   reaktsiyalarni   o‘rganadilar.   Ranglar   dinamikasining   ta'siri
qanday   bo‘lishi   mumkin?   Ranglarning   yorqinligi   o‘zgaradi,   lekin
ishtirokchilarning rangni qabul qilishidagi farqlar qanday? Dinamik rang ko‘rsatish
metodlari   ranglarni   farqlashda   yuzaga   keladigan   vaqt   va   sezgirlik   o‘zgarishlarini
o‘rganish   imkonini   beradi.   Dinamik   ranglar   o‘tkazilishi   kerak   bo‘lgan
o‘zgarishlarga asoslanadi. Misol  uchun, bir rangni boshqa rangga aylantirish yoki
rangni   pasaytirish   kabi   tajriba   vositalari   yordamida   ishtirokchilarni   ranglar
orasidagi farqlarni qanday idrok qilishlarini o‘rganish mumkin. Kognitiv metodlar
ranglarni   idrok   qilish   jarayonidagi   aqliy   faoliyatni   o‘rganishga   yo‘naltirilgan
metodlardir.   Ushbu   metodda   tadqiqotchilar   ranglarni   idrok   qilishda   odamlarning
kognitiv qobiliyatlarini va ma'lumotlarni qayta ishlash jarayonlarini tahlil qiladilar.
Kognitiv   metodlar   yordamida   ranglarni   idrok   etish   jarayonida   yuzaga   keladigan
kognitiv   xatoliklar   va   ranglarni   farqlashdagi   qiyinchiliklar   aniqlanadi.   Ranglarni
idrok qilishda kognitiv metodlarning qo‘llanilishi  ranglarni  ko‘rishdagi  individual
farqlarni,   ranglarni   ajratishdagi   qiyinchiliklarni   va   ranglarga   nisbatan   shaxsiy
qiziqishlarni   o‘rganish   imkonini   beradi.   Masalan,   qanday   qilib   odamlar   ranglarni
eslab   qolishadi?   Ranglar   orasidagi   farqlarni   qanday   qayta   ishlashadi?   Ushbu
savollar kognitiv metodlar yordamida tahlil qilinadi. Kognitiv metodlar yordamida
ranglarni ajratishdagi muvaffaqiyatga ta'sir etuvchi omillarni, ranglarni idrok qilish
jarayonida yuzaga keladigan xatoliklar va ranglarga bo‘lgan qiziqishlarni o‘rganish
mumkin.   Kognitiv   metodlar   ranglarni   idrok   qilishning   psixologik   jihatlarini
25 chuqurroq tahlil qilishda yordam beradi. Ranglarni idrok qilish metodlari ranglarni
qanday   idrok   etish,   ular   bilan   bog‘liq   hissiy   va   kognitiv   jarayonlarni   o‘rganish
uchun zarur vositalarni taqdim etadi. Ushbu metodlar yordamida ranglarning inson
psixologiyasiga   ta'sirini,   ranglarni   ajratishdagi   farqlarni   va   ranglarni   farqlashdagi
sezgirlikni   tahlil   qilish   mumkin.   Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishdagi   tajriba
metodlari nafaqat ranglar bilan bog‘liq psixologik jarayonlarni tushunishga yordam
beradi, balki  ranglarni  ajratish va tanlash  qobiliyatini  rivojlantirishga  ham  xizmat
qiladi.   Neurofiziologik   metodlar   ranglarni   idrok   qilish   jarayonini   o‘rganishda
miyaning   faoliyatini   o‘lchash   va   analiz   qilish   imkonini   beradi.   Ushbu   metodda
ranglarni   idrok   qilishda   miyaning   qanday   hududlari   faoliyat   ko‘rsatishi   va
ranglarga   qanday   fiziologik   reaktsiyalar   berilishi   aniqlanadi.   Neurofiziologik
tadqiqotlar   ranglarni   qabul   qilish   jarayonini   miya   darajasida   tushunishga   imkon
beradi, bu esa ranglarni idrok qilishdagi neyrofiziologik mexanizmni ochib beradi.
Masalan,   elektroensefalografiya   (EEG),   funksional   magnet   rezonans   tomografiya
(fMRI)   kabi   usullar   yordamida   tadqiqotchilar   ranglarni   ko‘rish   jarayonida   miya
faoliyatining qanday o‘zgarishini kuzatadilar. Bu metodlar yordamida ranglar bilan
bog‘liq   nerv   tizimining   faoliyatini,   ranglarni   tanib   olish   va   ularni   farqlashdagi
jarayonlarni   tahlil   qilish   mumkin.   Tadqiqotchilar   bu   metodlarni   qo‘llash   orqali
ranglarni   idrok   qilishdagi   individual   farqlarni   va   ranglarga   nisbatan   sezgirlikni
ham   o‘rganadilar.   Neurofiziologik   metodlar   yordamida   ranglarni   idrok   qilishning
fiziologik   va   neyrofiziologik   asoslari   o‘rganiladi.   Ranglarni   idrok   qilishda
miyaning   turli   qismlari,   masalan,   vizual   korteks   va   ranglarni   qabul   qiluvchi
retinaning   roli   aniqlanadi.   Bundan   tashqari,   ranglarni   idrok   qilishda   ranglar   bilan
bog‘liq neyrotransmitterlar va miyadagi neyronlar o‘rtasidagi  o‘zaro ta’sirlar ham
o‘rganiladi.   O‘z-o‘zini   baholash   metodlari   ranglarni   idrok   qilishni   sub'ektiv
jihatdan   o‘rganish   imkonini   beradi.   Ushbu   metod   yordamida   ishtirokchilarga
ranglarga   bo‘lgan   shaxsiy   munosabatlarini,   ranglarni   farqlashdagi   qobiliyatlarini
va   ranglar   bilan   bog‘liq   hissiy   reaktsiyalarini   baholash   taklif   qilinadi.   O‘z-o‘zini
baholash   metodlari   ranglarni   idrok   qilishdagi   individual   farqlarni   aniqlashga
yordam beradi.
26 Xulosa
   Ishtirokchilarga ranglarni qanday his qilishlari va ular bilan bog‘liq hissiyotlarini
o‘rganish   uchun   so‘rovnomalar,   anketalar   yoki   intervyular   o‘tkaziladi.   Bunday
metod  yordamida   ranglarni   idrok  qilishdagi   hissiy   reaktsiyalar,   ranglarga  bo‘lgan
sub'ektiv munosabatlar va ranglarning hissiy ta'siri o‘rganiladi. Misol uchun, biror
rangni   qanday   his   qilasiz,   u   sizni   qanday   ruhiy   holatga   keltiradi,   degan   savollar
orqali   ishtirokchilarning   ranglarga   bo‘lgan   munosabati   o‘rganiladi.   O‘z-o‘zini
baholash   metodlari   ranglarni   idrok   qilishda   sub'ektiv   his-tuyg‘ularni   va   shaxsiy
tajribalarni   hisobga   olishga   imkon   beradi.   Ranglar   odamlar   uchun   turlicha   ma'no
va   ta'sirga   ega   bo‘lishi   mumkin.   O‘z-o‘zini   baholash   metodlari   yordamida
ranglarning   shaxsiy   hissiy   ta'sirini   aniqlash   mumkin.   Ranglarni   idrok   qilishda
vizual xatoliklarni tahlil qilish usuli ranglarni farqlashdagi noto‘g‘ri reaktsiyalarni
o‘rganishga   qaratilgan.   Bu   metod   yordamida   ranglarni   qabul   qilishda   yuzaga
keladigan xatoliklar va ranglarni ajratishdagi murakkabliklar aniqlanadi. Ranglarni
idrok   qilishda   yuzaga   keladigan   vizual   xatoliklar   ba'zida   ranglarni   noto‘g‘ri
ajratishga   yoki   ularni   noaniq   tasavvur   qilishga   olib   kelishi   mumkin.   Ranglarni
ajratishda yuzaga keladigan xatoliklar turli sabablarga ko‘ra sodir bo‘lishi mumkin.
Masalan,   yorqinlikning   pastligi,   kontrastning   kamligi   yoki   ranglarning   o‘zgarishi
sababli   ranglar   orasidagi   farqlarni   ajratish   qiyinlashishi   mumkin.   Bunday
xatoliklarni   tahlil   qilish   ranglarni   idrok   qilishdagi   psixologik   va   fiziologik
omillarni   yanada   chuqurroq  tushunishga   yordam   beradi.  Vizual   xatoliklarni   tahlil
qilish   ranglarni   idrok   qilish   jarayonidagi   sezgirlikni   va   ranglarni   ajratishdagi
muvaffaqiyatni   o‘rganish   uchun   muhimdir.   Tadqiqotchilar   bu   metod   yordamida
ranglarni farqlashdagi  qiyinchiliklar va xatoliklarni aniqlashadi  va ranglarni idrok
qilishda yuzaga keladigan muammolarni  hal qilish yo‘llarini izlaydilar. Ranglarni
idrok   qilish   metodlari   ranglarning   qabul   qilinishiga,   ularning   hissiy   va   kognitiv
ta'sirlariga   va   ranglar   orasidagi   farqlarni   farqlashdagi   muvaffaqiyatga   alohida
e'tibor qaratadi. Har bir metodning o‘ziga xos afzalliklari va kamchiliklari mavjud
bo‘lib,   ularning   har   biri   ranglarni   idrok   qilish   jarayonining   turli   jihatlarini
o‘rganishda samarali vosita bo‘la oladi. 
27 2.2.   Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishdagi   zamonaviy
metodlar
           Ranglarni idrok qilish jarayonini chuqurroq tushunish uchun so‘nggi yillarda
bir   qator   zamonaviy   metodlar   ishlab   chiqilgan.   Ushbu   metodlar   ranglarni   idrok
qilishda yangi texnologiyalarni va ilmiy yondashuvlarni  qo‘llashga  imkon beradi.
Zamonaviy   metodlar   ranglarni   faqat   ko‘rish   nuqtai   nazaridan   emas,   balki
psixologik,   fiziologik   va   neyrofiziologik   omillarni   hisobga   olgan   holda
o‘rganishga   imkon   yaratadi.   Bu   metodlar   ranglarni   idrok   qilishning   ko‘p
qirraliligini   va   individual   farqlarni   aniqlashda   samarali   vositalarga   aylangan.
Quyida   ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishda   qo‘llanilayotgan   ba'zi   zamonaviy
metodlarni   ko‘rib   chiqamiz.   Funksional   magnet-rezonans   tomografiya   (fMRI)
ranglarni  idrok  qilishni   o‘rganishda   eng  zamonaviy  va  ilg‘or  metodlardan  biridir.
Ushbu   metod   miya   faoliyatini   real   vaqt   rejimida   tasvirlash   imkonini   beradi   va
ranglarni qabul qilish jarayonini miya darajasida tushunishga yordam beradi. fMRI
yordamida tadqiqotchilar ranglarni idrok qilishda qaysi miyaning qismlari faoliyat
ko‘rsatishini   aniqlay   oladilar.   fMRI   miya   qon   aylanishi   va   kislorod   iste'molining
o‘zgarishlarini   kuzatish   orqali   miyaning   faoliyatini   o‘lchaydi.   Ranglarni   idrok
qilishda miya korteksining turli  qismlari, xususan,  vizual korteks, faollashadi. Bu
metod   ranglarning   har   xil   to‘plamlarini,   tonal   o‘zgarishlarni   va   ranglar   orasidagi
farqlarni ajratish jarayonlarini  aniqlashda foydalidir. fMRI yordamida o‘tkazilgan
tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, ranglarni idrok qilishda miya korteksining o‘ziga xos
hududlari   alohida   ishlaydi,   bu   esa   ranglarni   qabul   qilish   va   farqlash   jarayonining
murakkabligini   ochib   beradi.   Bu   metod,   shuningdek,   ranglarni   farqlashda   yuzaga
keladigan   xatoliklar   va   ranglarga   bo‘lgan   hissiy   munosabatlarni   o‘rganishda   ham
samarali   qo‘llaniladi.   Elektroensefalografiya   (EEG)   ranglarni   idrok   qilishni
o‘rganishdagi yana bir zamonaviy usul bo‘lib, miya faoliyatini o‘lchashda yordam
beradi. EEG miya elektr faoliyatini o‘lchashga asoslanadi  va miyaning harakatiga
bog‘liq   bo‘lgan   neyronlarning   elektr   impulslarini   yozib   olish   imkonini   beradi.
Ranglarni   idrok   qilishda   EEG   metodining   qo‘llanishi,   miya   faoliyatining   turli
28 vaqtida ranglarga  qanday reaktsiya  berishini   kuzatish  imkoniyatini  yaratadi.  EEG
yordamida   tadqiqotchilar   ranglarni   ajratish   jarayonida   yuzaga   keladigan   asabiy
signal   va   impulslarni   tahlil   qilishadi.   Ranglarni   qabul   qilish   jarayonida   miyaning
turli  qismlarida  elektr   impulslarining  o‘zgarishi   kuzatiladi.  Tadqiqotchilar   ranglar
va   ularning   miya   faoliyatiga   ta'sirini   o‘rganish   uchun   EEG   signalini   tahlil   qilib,
ranglarni idrok qilish jarayonini yanada chuqurroq tushunishga yordam beradigan
ma'lumotlarni   oladilar.   EEG   yordamida   o‘tkazilgan   tajribalar   ranglarga   bo‘lgan
sub'ektiv   sezgirlikni,   ranglarning   hissiy   ta'sirini   va   idrokdagi   o‘zgarishlarni
o‘rganishga imkon beradi. Bu metod, shuningdek, ranglarni ajratishdagi individual
farqlarni   va   ranglar   bilan   bog‘liq   neyrofiziologik   mexanizmni   aniqlashda   ham
samarali qo‘llaniladi.
           Zamonaviy psixologik tadqiqotlar ranglarni idrok qilishda o‘rganish va ta'sir
metodlarini ham qo‘llashni o‘rgandilar. Ushbu metodlar ranglarni ajratish va idrok
qilish   qobiliyatlarini   rivojlantirishga   qaratilgan   bo‘lib,   ular   ranglarga   nisbatan
sezgirlikni oshirishga yordam beradi. O‘rganish va ta'sir metodlari ranglarni qabul
qilishda   individual   xususiyatlarni   yaxshilashga   va   ranglarni   ajratishdagi
xatoliklarni   kamaytirishga   yordam   beradi.   Ranglarni   idrok   qilishda   o‘rganish
metodlari   yordamida   ishtirokchilar   ranglarni   farqlashga   o‘rgatiladi.   Ranglarning
o‘zaro   farqlarini,   tonlarini   va   yorqinligini   ajratish   qobiliyati   yaxshilanadi.   Bu
metodlar   orqali,   masalan,   ranglarni   noto‘g‘ri   ajratadigan   odamlarning   sezgirligini
rivojlantirish mumkin. Ranglarni idrok qilishni ta'sir qilish metodlari ham ranglarni
ajratish   va   farqlash   jarayonini   o‘rgatish   bilan   bog‘liq.   Tadqiqotchilar   ta'sir   va
o‘rganish   metodlarini   qo‘llash   orqali   ranglarga   bo‘lgan   sezgirlikni   oshirishga
yordam beradigan treninglar ishlab chiqdilar. Bu metodlar orqali odamlar ranglarni
yaxshiroq   farqlashga   va   ranglarga   bo‘lgan   sezgirlikni   oshirishga   yordam   beradi.
Kompyuter modellash va simulyatsiya usullari ranglarni idrok qilishni o‘rganishda
yana bir  zamonaviy va kuchli  metoddir. Bu usul  ranglarning miya va nerv tizimi
orqali   qanday   qabul   qilinishini   matematik   va   kompyuter   yordamida   modellashga
asoslanadi. Ranglarni idrok qilish jarayonini o‘rganish uchun kompyuter dasturlari
va algoritmlari yaratilgan bo‘lib, ular ranglarni ajratishning turli parametrlarini va
29 ularning   miya   va   asab   tizimi   bilan   aloqasini   tahlil   qilishga   yordam   beradi.
Kompyuter   modellari   yordamida   ranglarning   sub'ektiv   qabul   qilinishini   va
ranglarga   bo‘lgan   sezgirlikni   o‘rganish   mumkin.   Kompyuter   simulyatsiyalari
yordamida   ranglarning   turli   kombinatsiyalari   va   ularning   insonga   ta'siri   tahlil
qilinadi.   Bu   metodni   ranglarni   farqlashdagi   xatoliklar,   ranglarga   bo‘lgan
psixologik   reaksiyalarni   aniqlash   va   ranglarni   ajratishdagi   individual   farqlarni
o‘rganishda   qo‘llash   mumkin.   Zamonaviy   metodlar   ranglarni   idrok   qilishni
o‘rganishda   yangi   imkoniyatlar   yaratdi.  Funksional   magnet-rezonans   tomografiya
(fMRI), elektroensefalografiya (EEG), o‘rganish va ta'sir  metodlari va kompyuter
modellash   kabi   texnologiyalar   ranglarni   idrok   qilish   jarayonini   chuqurroq
tushunishga   yordam   beradi.   Ushbu   metodlar   ranglarni   farqlashdagi
neyrofiziologik,   psixologik   va   fiziologik   mexanizmni   o‘rganishda   samarali
vositalar   bo‘lib,   ranglarni   idrok   qilishdagi   individual   farqlarni   aniqlashga   imkon
beradi.   Ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishdagi   zamonaviy   metodlar   ranglar   va
ularning   insonga   ta'sirini   yanada   chuqurroq   tushunish   imkonini   beradi.
Neurofeedback   —   bu   miyadagi   faoliyatni   monitoring   qilish   va   o‘rganish   orqali
miya faoliyatini boshqarish metodidir. Bu metod ranglarni idrok qilishni o‘rganish
uchun   samarali   vosita   sifatida   ishlatilishi   mumkin.   Neurofeedback   yordamida
odamlarning   ranglarni   farqlash   qobiliyati,   sezgirligi   va   miya   reaktsiyalari
o‘rganiladi. Neurofeedback jarayonida ishtirokchi o‘z miyasining elektr faoliyatini
ko‘rib   chiqib,   unga   mos   tarzda   boshqarish   o‘rgatiladi.   Bu   metod,   xususan,
ranglarni   ajratishda   yuzaga   keladigan   xatoliklarni   kamaytirish   va   ranglar   bilan
bog‘liq   sezgirlikni   rivojlantirishda   qo‘llaniladi.   Neurofeedback,   asosan,   EEG
texnologiyasiga   asoslanadi.   Ushbu   metod   orqali   miyadagi   muayyan   to‘lqinlar
(masalan,   alfa,   beta   va   teta   to‘lqinlari)   o‘lchanadi.   Ranglarni   idrok   qilishda   miya
to‘lqinlarining   qanday   o‘zgarishlari   yuz   berishini   kuzatish,   ranglarni   farqlashda
yuzaga   keladigan   xatoliklarni   aniqlashga   yordam   beradi.   Shuningdek,
neurofeedback   yordamida   miyaning   ranglarga   reaktsiyasi   tahlil   qilinadi,   bu   esa
ranglarni   qabul   qilish   jarayonidagi   asabiy   jarayonlarni   yaxshiroq   tushunishga
imkon beradi.
30 Neurofeedback   metodining   yordamida   miya   faoliyatini   boshqarish   va   ranglarni
ajratishdagi   sezgirlikni   oshirish   mumkin.   Bu   metod,   shuningdek,   ranglarni
noto‘g‘ri   farqlash   bilan   bog‘liq   psixologik   va   fiziologik   omillarni   aniqlashda
samarali   vosita   bo‘ladi.   Kognitiv   texnologiyalar   ranglarni   idrok   qilishni
o‘rganishda yangi bir yondashuvni taqdim etadi. Bu metodlar ranglarni farqlash va
sezgirlikni   oshirishga   qaratilgan.   Kognitiv   texnologiyalar   ranglarni   qabul   qilishni
psixologik   nuqtai   nazardan   tahlil   qiladi.   Odamlarning   ranglarni   qanday   idrok
qilishlarini   va   bu   jarayonda   qanday   psixologik   jarayonlar   yuzaga   kelishini
o‘rganishda kognitiv texnologiyalar qo‘llaniladi. Kognitiv texnologiyalar ranglarni
farqlashda   yuzaga   keladigan   xatoliklarni   aniqlash   va   individual   farqlarni
o‘rganishga   yordam   beradi.   Kognitiv   texnologiyalar   ranglarni   ajratish   va   qabul
qilishning   nevrologik   va   psixologik   mexanizmlarini   aniqlashga   asoslanadi.   Bu
metodlar   yordamida   ranglarni   qabul   qilish   jarayonidagi   kognitiv   jarayonlar   —
eslab   qolish,   diqqatni   jamlash,   tahlil   qilish   va   qaror   qabul   qilish   jarayonlari
o‘rganiladi. Tadqiqotchilar ranglarni farqlashda qanday kognitiv yondashuvlarning
samarali ekanligini aniqlashadi. Kognitiv texnologiyalar yordamida ranglarni idrok
qilishdagi   individual   farqlarni   va   ranglarga   bo‘lgan   hissiy   munosabatlarni   tahlil
qilish   mumkin.   Kognitiv   texnologiyalar   ranglarni   idrok   qilishni   rivojlantirish
uchun treninglar va o‘quv dasturlarini ishlab chiqishda ham qo‘llaniladi. Bu metod
ranglarni farqlashda yuzaga keladigan xatoliklarni kamaytirishga yordam beradi va
ranglarni   qabul   qilishni   yaxshilashga   imkon   beradi.   Ranglarni   idrok   qilish
jarayonida   tasvirni   qayta   ishlash   metodlari   ham   muhim   o‘rin   tutadi.   Bu   metodlar
ranglarning   miya   tomonidan   qanday   qabul   qilinishini,   ular   qanday   farqlanishi   va
miya qanday reaktsiya berishini o‘rganishga yordam beradi. Tasvirni qayta ishlash
usullari ranglarning o‘zaro aloqasini, tonal o‘zgarishlarni, yorqinlik va to‘yinganlik
kabi xususiyatlarni aniqlashda qo‘llaniladi. Ranglarni idrok qilishda tasvirni qayta
ishlash   metodlari   yordamida   ranglarni   ajratishdagi   xatoliklar,   ranglarga   bo‘lgan
sezgirlik va individual farqlar o‘rganiladi. Bu metodlar ranglarni farqlashda yuzaga
keladigan miyaning neyrofiziologik javoblarini o‘rganishda ishlatiladi. Tadqiqotlar
31 shuni   ko‘rsatdiki,   tasvirni   qayta   ishlash   jarayonida   miyaning   turli   qismlari
ranglarni   farqlash   va   sezgilarni   qayta   ishlashda   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ranglarni
idrok   qilishda   tasvirni   qayta   ishlash   jarayonining   tushunilishi,   ranglarni
ajratishning   samaradorligini   oshirishga   yordam   beradi.   Ranglarni   idrok   qilishda
tasvirni   qayta   ishlash   metodlari,   shuningdek,   ranglar   va   ular   bilan   bog‘liq
neyrofiziologik   jarayonlarni   o‘rganishda   qo‘llaniladi.   Bu   metodlar   ranglarni
farqlashda   yuzaga   keladigan   psixologik   va   fiziologik   xatoliklarni   tahlil   qilishga
yordam beradi. Zamonaviy ranglarni idrok qilish metodlari ranglarni farqlashning
neyrofiziologik, psixologik va kognitiv asoslarini tushunishda katta yordam beradi.
Funksional   magnet-rezonans   tomografiya   (fMRI),   elektroensefalografiya   (EEG),
neurofeedback,   kognitiv   texnologiyalar   va   tasvirni   qayta   ishlash   metodlari
ranglarni   ajratish   jarayonini   chuqurroq   o‘rganishga   imkon   beradi.   Bu   metodlar
ranglarni idrok qilishdagi individual farqlarni aniqlashga yordam beradi va ranglar
bilan   bog‘liq   neyrofiziologik   mexanizmlarni   tushunish   imkonini   yaratadi.
Shuningdek,   bu   metodlar   ranglarni   farqlashda   yuzaga   keladigan   xatoliklarni
kamaytirish,   sezgirlikni   oshirish   va   ranglarni   qabul   qilishni   yaxshilashga   yordam
beradi.
32 XULOSA
                Ranglarni   idrok   qilish   jarayoni   inson   psixologiyasining   eng   qiziqarli   va
murakkab sohalaridan biridir. Ushbu jarayon faqat tasavvurlar va hissiyotlar bilan
bog‘liq   bo‘lib   qolmay,   balki   psixologik,   fiziologik,   neyrofiziologik,   va   kognitiv
aspektlarni   ham   o‘z   ichiga   oladi.   Ranglarni   idrok   qilishning   rivojlanish   jarayoni
insonning jismoniy va ruhiy holatiga ta'sir qiladi, shuningdek, uning atrof-muhitga
bo‘lgan   reaksiyalarini   shakllantiradi.   Tadqiqotlar   shuni   ko‘rsatadiki,   ranglarni
qabul   qilish   va   ajratish   jarayonlari   turli   yosh   guruhlari,   individual   farqlar,
shuningdek,   fiziologik   va   psixologik   holatlarga   bog‘liq   ravishda   farq   qiladi.
Birinchi   bobda   ranglarni   idrok   qilishning   nazariy   asoslari   keltirilgan   bo‘lib,   bu
jarayonning   psixologik   va   fiziologik   tomonlari,   ranglarning   miya   va   nerv   tizimi
bilan o‘zaro aloqalari  tahlil qilingan. Ranglarni  idrok qilish jarayoni, shuningdek,
uning ontogenezdagi rivojlanish bosqichlari ham muhim ahamiyatga ega. Ranglar
shaxsiy   tajriba,   madaniyat   va   ijtimoiy   kontekstga   qarab   turlicha   idrok   qilinishi
mumkin.   Shuning   uchun   ranglarni   idrok   qilishni   o‘rganishda   bu   holatlarning
ahamiyati   katta.   Ikkinchi   bobda   ranglarni   idrok   qilishda   qo‘llaniladigan   metodlar
ko‘rib   chiqilgan.   Ranglarni   farqlash   va   sezgirlikni   oshirish   uchun   zamonaviy
metodlar,   jumladan   neurofeedback,   kognitiv   texnologiyalar,   EEG   va   fMRI   kabi
asboblar yordamida amalga oshiriladi. Ushbu metodlar yordamida ranglarni idrok
qilishdagi   neyrofiziologik   mexanizmlar,   miya   faoliyati   va   individual   farqlar
aniqlanadi. Ranglarni ajratishdagi xatoliklarni aniqlash va bartaraf etish, ranglarni
qabul   qilishni   yaxshilash,   va   bu   jarayonlarni   tahlil   qilishda   yuqori   texnologiyalar
samarali   vosita   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Zamonaviy   ranglarni   idrok   qilish   metodlari
ranglarni   farqlashning   neyrofiziologik,   psixologik   va   kognitiv   asoslarini
tushunishga   yordam   beradi.   Bular   ranglarni   idrok   qilish   jarayonini   chuqurroq
o‘rganish,   ranglarga   bo‘lgan   hissiy   munosabatlarni   va   sezgirlikni   rivojlantirishda
katta ahamiyat kasb etadi. Ranglarni idrok qilishdagi individual farqlarni aniqlash,
ranglarga   qarshi   reaksiyalarni   o‘rganish   va   bu   jarayonlarni   boshqarish   ranglarni
ajratishdagi   xatoliklarni   kamaytirish,  hamda  ranglarni   qabul  qilishni   yaxshilashda
33 qo‘llaniladigan   asosiy   vositalar   sifatida   ishlab   chiqiladi.   Ranglar,   o‘zining
psixologik,   hissiy   va   madaniy   yuki   bilan   insonlar   uchun   katta   ahamiyatga   ega
bo‘lib, ularning idrok qilinishi har bir insonning shaxsiy tajribasidan kelib chiqadi.
Tadqiqotlar davomida ranglarni idrok qilishni rivojlantirish, sezgirlikni oshirish va
ranglarga qarshi  reaksiyalarni  yaxshilash bo‘yicha bir qancha yangi usullar ishlab
chiqilmoqda. Shu bilan birga, ranglarni farqlashda yuzaga keladigan psixologik va
fiziologik   xatoliklarni   bartaraf   etish   uchun   yanada   samarali   metodlarni   qo‘llash
imkoniyatlari   oshmoqda.   Ranglarni   idrok   qilishda   yuzaga   keladigan   xatoliklar   va
farqlarni   tahlil   qilish   nafaqat   psixologiya   sohasida,   balki   pedagogika,   tibbiyot,
dizayn, san’at, va hatto marketing kabi sohalarda ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Misol   uchun,   ranglarning   o‘qituvchilar,   shifokorlar   va   dizaynerlar   tomonidan
qanday qabul qilinishi, ularning professional faoliyatiga bevosita ta'sir qiladi. Shu
sababli,   ranglarni   idrok   qilishning   chuqur   tahlili   va   yangi   metodlarni   ishlab
chiqish,   bu   sohalarda   ish   olib   boradigan   mutaxassislarning   professional
rivojlanishiga   yordam   beradi.   Xulosa   qilib   aytganda,   ranglarni   idrok   qilish
jarayonini o‘rganish insonning hissiy va kognitiv rivojlanishiga, shuningdek, uning
atrof-muhitga   bo‘lgan   munosabatlarini   yaxshilashga   xizmat   qiladi.   Bu   sohadagi
zamonaviy   tadqiqotlar   va   metodlar   ranglarni   farqlashni   yaxshilash   va   ranglarga
qarshi   sezgirlikni   oshirishga   imkon   beradi,   bu   esa   o‘z   navbatida   shaxslararo
muloqot, professional  faoliyat  va kundalik hayotda ranglarning ahamiyatini to‘liq
anglashga   yordam   beradi.   Ranglarni   idrok   qilish   jarayonining   yanada   chuqurroq
o‘rganilishi, ranglar bilan bog‘liq xatoliklarni bartaraf etish, va ranglarni to‘g‘ri va
samarali qabul qilishni ta'minlashga yordam beradi.
34 Foydalanilgan adabiyotlar
1.   Avdyushin,   V.   S.   (2007).   Psixologiya   ranglarni   idrok   qilish.   Moskva:
Akademiya.
2. Atkinson, R. L., & Hilgard, E. R. (2000). Introduction to Psychology. 12th ed.
New York: Harcourt College Publishers.
3. Bobrova, E. A. (2014). Ranglarning psixologik va fiziologik asoslari. Tashkent:
Fan.
4.   Drobizheva,   L.   L.   (2015).   Ranglarni   idrok   qilish   va   uning   ta'siri.   Moskva:
Yuridik nashriyoti.
5. Gillett, G., & O'Conner, D. (2008). Color perception and the brain: The study of
color. London: Routledge.
6. Kholodova, T. I. (2003). Ranglar va psixologiya. Tashkent: O‘zbekiston
7. Kosslyn, S. M., & Rosenberg, R. S. (2006). Psychology: The brain, the person,
the world. 4th ed. Boston: Pearson.
8.   Kussmaul,   E.   (2004).   Neurophysiology   of   color   perception.   Berlin:   Springer-
Verlag
9.   Markova,   A.   K.   (2009).   Color   and   emotion:   Psychological   research.   Saint
Petersburg: Rech Publishing.
10.   Müller,   H.   (2005).   Ranglarni   idrok   qilish   va   uning   tajriba   metodlari.   Berlin:
Academic Press.
11. O'Connor,  D.  (2012). The  science  of  color  and  cognition. New  York:  Wiley-
Blackwell.
12. Ponomarev, A. B. (2010). Ranglarni idrok qilish:  Psixologiya va pedagogika.
Tashkent: Science.
13. Shub, S. (2011). Ranglar va inson psixikasi. Moskva: Akademiya.
14.   Yarotskaya,   S.   I.   (2008).   Neuropsychology   of   color   perception.   Moskva:
Izdatel'stvo.
35 36

35

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Pedagogik holatni tahlil qilish usullari
  • Harakat idrokni organish metodikasi
  • Test metodining yutuq va kamchiliklari
  • Eksperimental psixologik jarayonlar bosqichlari
  • Eksperimental psixalogiyaning asosiy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский