Sanoat-4. Sanoatda fan-texnika taraqqiyoti - Iqtisodiyot - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	482.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Dekabr 2024
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Jahongir

Ro'yxatga olish sanasi 17 Noyabr 2024

14 Sotish

Sanoat-4. Sanoatda fan-texnika taraqqiyoti

Sotib olish

Sanoatda fan-texnika
taraqqiyoti
Ibragimov Jahongir

REJA
•
Sanoatda fan-texnika taraqqiyotini
rivojlanishi
•
Fan-texnika taraqqiyotining mohiyati va
ahamiyati
•
Fan-texnika taraqqiyotining asosiy
yo‘nalishlari

Sanoatda fan-texnika taraqqiyotini
rivojlanishi
•
Ilmiy-texnika taraqqiyotining bevosita rivojlanishi texnologiyaning rivojlanishi bilan bog'liq.
18-asrning oxirida Angliyada mashina texnologiyasi, jumladan, yigiruv mashinalari va
mexanik to'quv dastgohlari allaqachon keng qo'llanila boshlandi. Zavodlar bug‘ dvigateliga
asoslangan mashinalar yordamida yaratilgan. 19-asrning boshidan sanoat inqilobi
Frantsiyaga va biroz keyinroq 30-40-yillarda - G'arbiy Evropa va AQShning boshqa
mamlakatlariga tarqaldi, bu erda zavod ishlab chiqarish keng rivojlana boshladi. Buqoida
tariqasida, xalq iste'moli (engil sanoat) tovarlari ishlab chiqarishdan boshlandi, keyin esa
metallurgiya va mashinasozlik sohalariga tarqaldi. O'sha davrda paxta matolari ishlab
chiqarish alohida rivojlandi. 18-asr oxirida paxta tozalash zavodining ixtiro qilinishi AQShda
paxta plantatsiyalarining sezilarli darajada kengayishiga va Amerika paxtasining Yevropaga
eksport qilinishiga yordam berdi. 19-asrning boshlarida frantsuz muhandisi Jakkard to'quv
dastgohini yaratdi, unda turli naqshli rang-barang matolar yasash mumkin edi.

•
Mashinasozlikning kuchli rivojlanishiga 19-asrda metallni nozik ishlov berish uchun yangi
mashinalarning rivojlanishi yordam berdi. Sanoatda tokarlik, frezalash, burg'ulash, qirqish
mashinalari qo'llanila boshlandi. 50-yillarda qismlarni mustaqil ravishda qayta ishlaydigan
birinchi avtomatik mashinalar yaratildi.
•
Umuman olganda, XIX asrning 50-60-yillarida mashinalar ishlab chiqarishning rivojlanishi
zavod ishlab chiqarishining mustahkam texnik bazasini yaratdi va sanoat inqilobining
yakunini belgiladi.
•
Sanoat inqilobi davrida temir va po'latdan asboblar va mashinalar yaratish, temir yo'llarni
yotqizish, paroxodlar uchun asosiy materiallar sifatida foydalanishga o'tish sodir bo'ldi, keyin
esa bug 'dvigatellari asosiy dvigatelga aylandi. 19-asr tarixga temir va bugʻ asri sifatida kirdi.

Fan-texnika taraqqiyotining mohiyati va
ahamiyati
•
Hozirgi davrning eng muhim o‘ziga xos xususiyatlaridan
biri – bu milliy iqtisodiyotning barcha sohalarida chuqur
keskin o‘zgarishlar hosilqilayotgan fan va texnikaning
shiddatli rivojidir.
•
Fan-texnika taraqqiyoti – bu juda murakkab va ko‘p
qirrali jarayondir. U ijtimoiy va shaxsiy hayotning
hamma tomonlarini o‘z ichiga oladi. Shu sababli ham
fan-texnika taraqqiyoti harakatdagi jarayon hisoblanadi.

•
Fan-texnika taraqqiyoti juda murakkab jarayon bo‘lib, ijtimoiy va shaxsiy hayotning barcha
tomonlarini o‘z ichiga qamrab oladi.Fan va texnikani bir biridan faqat shartli ajratib ko‘rish
mumkin. Aslida esa ular yonma-yon turadi. Shu sababli “Fan-texnika“ atamasi ko‘p
ishlatiladi. Fan-texnika taraqqiyotining asosini ilmiy bilimlar tashkil etadi. Ilm va bilim
asosida yangi texnika va texnologiya yaratiladi, eskilari esa takomillashadi.
•
Fan-texnika taraqqiyoti – bu mehnat vositalarini, ishlab chiqarishning eng yangi xomashyosi va
materiallarini, yoqilg‘i va energiyaning, texnologik jarayonning, boshqarishning, mehnatni
texnik jihatdan qurollantirish va yuqoridagilarning hammasini yangidan yaratishni o‘z ichiga
oladi. Ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishlovchilarning umumiy ma’lumotini,
mahoratini uzluksiz sistematik rivojlantirish va takomillashtirish ham fantexnika
taraqqiyotining mohiyati va ahamiyati bilan chambarchas bog‘liqdir. Yuqorida keltirilgan fikr va
mulohozalar umumjamiyat miqyosida, iqtisodiyot, uning tarmoqlari, korxona (firma)larda
va tashkilotlar miqyosida ham hisobga olinishi mumkin.

Fan-texnika taraqqiyotining vazifasi quyidagilardan iborat:
•
tejamkorlikni amalga oshirish (vaqtni, xomashyo va materiallarni, yoqilg‘i, elektr
energiyasi va h.k. larni tejash);
•
ishlab chiqarish jarayonlarini osonlashtirish, mehnatni yengillashtirish;
•
mehnatning mazmuni va xarakterini o‘zgartirish;
•
ishlab chiqarishning ijtimoiy va iqtisodiy samaradorligini yanada yuqori darajaga
ko‘tarish.
Fan va texnikaning roli shu qadar kattaki, bironta ijtimoiy-iqtisodiy vazifa ularning
rivojlanishi hisobga olinmasdan turib hal qilinishi mumkin emas. O‘zbekiston Respublikasi
qonunlarida, Vazirlar Mahkamasi qarorlarida, olimlarning ilmiy-amaliy tadqiqotlarida fan-
texnika taraqqiyotining tavsiflovchi g‘oyat mukammal formulalari ta’riflab berilgan.

Fan-texnika taraqqiyotining asosiy
yo‘nalishlari
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida fan-texnika taraqqiyotining uchta asosiy yo‘nalishida
foydalanish mumkin:
•
an’anaviy yo‘nalish;
•
zamonaviy yo‘nalish;
•
istiqbolli, ustuvorlik yo‘nalishlar.
An’anaviy yo‘nalishga elektrlashtirish, mexanizatsiyalash, qisman avtomatlashtirish, kimyolash kiradi.
Zamonaviy yo‘nalishga elektronizatsiyalash, kompleks mexanizatsiyalash, kompleks
avtomatlashtirish (robotlashtirish, kompyuterlashtirish), atom energetikasini jadal
rivojlantirish, yangi materiallarni ishlab chiqarish va ularga ishlov berish, hozirgi davr
talabiga javo b beradigan texnologiyalarni qo‘llash, texnologiyaning ekologiYaga salbiy
ta’sirini kamaytirish kiradi.

Istiqbolli, ustuvor yo‘nalishlarga quyidagilar kiradi:
- elektronizatsiyalash, biotexnologiyani keng joriy etish, iqtisodiy informatikani
ko‘paytirib, rivojlantirib, ishlab chiqarishni to‘la axborotlashtirish, fundamental fanlar
bo‘yicha izlanishlarni kuchaytirish;
- yangi, ilg‘or (progressiv) texnologiyalarni joriy etish;
- texnika va texnologiya, elektr energiyasi va yoqilg‘ilarning, xom ashyo va
materiallarning eng yangi turlarini yarat ish;
- mavjud mashina va mexanizmlarni, asbob-uskuna hamda jihozlarni
modernizatsiyalash.
«Nou-xau» — bu, texnik, tashkiliy-iqtisodiy, tijorat bilimlari va tajribaning
yig‘indisi bo‘lib, almashish predmeti hisoblanadi.
“ Innovatsiya” – atamasi “yangilik kiritish” yoki “yangiliklar” tushunchalarining
sinonimidir.
Venchur —mohiyati ilmiy-muhandislik ishlari, yangi texnika, texnologiya, tovar
namunalarini yaratish, ishlab chiqarishni boshqarish, tijorat ishini tashkil qilish usullarini
ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish, yirik firmalar va davlat ijara kontrakti
buyurtmalarini bajarishdan iborat.

Injiniring (ixtirochilik), muhandislik maslahat xizmatlari — tijoratchilik qoidalariga
asoslangan holda ishlab chiqarishni tashkil etishni ta’minlash, mahsulot sotishni
uyushtirish, ishlab chiqarish ob’ektlarini qurib, ishga tushirish yuzasidan maslahat berish.
Fan -texnika taraqqiyotining muhim an’anaviy yo‘nalishlaridan biri ishlab chiqarishni
elektrlashtirishdir.
Elektronizatsiyalash deganda, ishlab chiqarish jarayonlarida elektronikadan keng
foydalanish, ya’ni ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladigan axborotni kompyuterlarda
yig‘ish, o‘tkazish va ishlash tushuniladi.
Avtomatlashtirish — ilg ari odam bajaradigan, boshqarish va nazorat qilish
vazifalari asboblar, avtomatik qurilmalar zimmasiga yuklanadigan mashinali ishlab
chiqarishni rivojlantirish jarayoni.

Fan-texnika taraqqiyotining muhim an’anaviy yo‘nalishlaridan biri
ishlab chiqarishni elektrlashtirishdir. Elektrlashtirish deganda elektr
energiyasini yetarli darajada ishlab chiqarish, uni kerakli joylarga
uzatish va undan keng foydalanish jarayoni tushuniladi.
Uning moddiy asosini“Elektroenergetika“ tarmog‘i tashkil etadi.
U elektr energiyasi ishlab chiqaradigan jihozlarni
(elektrostansiyalarni), iste’molchilarga uni yetkazib beruvchi jihozlarni
(podstansiyalarni) va elektr uzatkichlarni o‘z ichiga oladi.
Elektr energiyasi turli stansiyalarda ishlab chiqariladi:
•
suv bilan ishlaydigan elektr stansiyalar (GESlar);
•
issiqlik elektrostansiyalari (GRESlar);
•
atom elektrostansiyalari;
•
quyosh elektrostansiyalari;
•
shamol va boshqa elektrostansiyalar.

Ekspertlarning dalolat berishlaricha, kelgusi yuz yillikning o‘rtalarida
sayyoramizda energiya ishlab chiqarish hozirgi darajadan o‘n baravar ortadi.
Bunday o‘sishni qayta tiklanmaydigan organik yoqilg‘i yordamida ta’minlash
mumkin emas. Shu sababli energetika muammosi eng jiddiy jahonshumul
muammolardan biriga aylanmoqda. Hozirgi vaqtda jahon energetikasi asosan
organik yoqilg‘idan foydalanishga asoslanadi. Umuman energetika balansida neft
va gazning ulushi taxminan 50 foizni, ko‘mir 35 foizni tashkil etadi va atigi 15
foizi atom elektrostansiyalari, gidroenergetika va boshqa manbalar ulushiga to‘g‘ri
keladi. Biroq insonning energetika iste’moli shu qadar tez sur’atda
o‘smoqdaki, organik yoqilg‘i kabi an’anaviy energetika resurslarining
zahiralari navbatdagi yuz yillikdayoq yetarli bo‘lmay qoladi.

Shu sababli insoniyat oldida yangi energiya manbalarini egallashdek dolzarb vazifa
turibdi. Hozirgi paytda quyosh, atom (og‘ir elementlarning bo‘linishi) va yadro
energetikasi (engil
yadrolarni termoyadroviy sintez qilish) ana shunday manbalar hisoblanadi. Yer sathiga
yetib keladigan quyosh energiyasining umumiy miqdori insoniyat ehtiyojlarini
qondirish uchun batamom yetarlidir. Buning yana bir afzalligi, ancha arzonga
tushadi. Olimlarning hisoblariga qaraganda, XXI asrning o‘rtalariga borib, butun
dunyoda jon boshiga elektr iste’mol qilish 3-4 baravar ortadi. Buni qanday
ta’minlash mumkin? Organik yoqilg‘ini ishlab chiqarishni kamaytirish kerakmi yoki
yo‘qmi? Albatta, bu savolga javob topish kerak bo‘ladi. Bu muammoni hal etish
olimlar va mutaxassislar oldiga katta vazifalar qo‘yadi.

Thank you for your attention

Sotib olish