Sanoat korxonalarini modernizatsiyalashda lizingdan foydalanish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	337.5KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	07 Aprel 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Diyorbek

Ro'yxatga olish sanasi 29 Fevral 2024

151 Sotish

Sanoat korxonalarini modernizatsiyalashda lizingdan foydalanish

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“MAKROIQTISODIYOT” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Sanoat koroxonalarda modernizatsiyalashda lizingdan
foydalanish masalalari
Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ________________
Baho: ______
Andijon 2024

Reja
Kirish
1. Sanoat korxonalari tarkibi va ularning tuzilmalari
2. Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi va ularning rivojlanishi
3. Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish asoslari
4. Lizingning sanoat korxonalariga olgan foydasi va modernizatsiyalash ro’li
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
O‘zbekiston agrar mamlakat hisoblanib, qishloq xo‘jaligi mamlakat
iqtisodiyotida salmoqli o‘rinni egallaydi. Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida
aholini oziq-ovqat mahsulotlari, sanoat korxonalarini xomashyo bilan ta’minlash
hamda mamlakat valyuta tushumini ko‘paytirish manbai, iqtisodiyotning boshqa
tarmoqlari uchun potensial bozor sifatida qishloq xo‘jaligining ahamiyati
beqiyosdir. Shu asosda qishloq xo‘jaligida maxsulot yetishtirish xajmi va sifatini
bozor talablariga moslashtirish,yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi maxsulotlarni qayta
ishlash va tayyor maxsulotlarni iste’molchilarga yetkazish bilan bog‘liq ishlab
chiqarish zanjirini shakllantirishda agrosanoat majmuasi tarmoqlarining o‘rni va
ahamiyati kattadir. Raqamli iqtisodiyot sharoitida agrosanoat majmuasi
korxonalari faoliyatining asosiy maqsadi-jamiyat uchun yetarli xajmda va sifatda
qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish, qayta ishlash, hamda iste’molchilarga
yetkazib berish bilan bog‘liq tizimni bir meyorda barqaror ishlashini ta’minlash
asosida aholi turmush darajasini oshirishga xizmat qilishdan iborat. Majmuada
bugungi sharoitda eng ilg‘or va samarali xisoblangan iqtisodiy mexanizmlarni
yaratish, innovasiya va novasiyalarni faoliyatga samarali tadbiq etish, tizimda
resurslar bozorini samarali yo‘lga qo‘yish xamda yuksak darajada bilim va
tajribalarga ega bo‘lgan inson kapitalini shakllantirish dolzarb masalalardan
hisoblanadi. Agrosanoat majmuasini rivojlantirish eng avvalo majmua tarkibiga
kiruvchi korxonalarning iqtisodiy barqarorligini ta’minlash asosida turli toifadagi
korxonalarni o‘zaro iqtisodiy xamkorligini yanada rivojlantirishga xizmat qiladi.
Mamlakat agrosanoat majmuasining rivojlantirishga O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti va hukumati tomonidan doimiy alohida e’tibor
qaratilmoqda. O‘tgan davr mobaynida agrosanoat majmuasi tarmoq hamda
korxonalari faoliyatini tashkil etish va samarali faoliyatini yo‘lga qo‘yish
yuzasidan mustahkam huquqiy baza yaratildi va xozirgi kunda yanada
takomillashtirilmoqda. Iqtisodiy islohotlar natijasida mamlakat iqtisodiyotida
sezilarli darajada tarkibiy va sifat o‘zgarishlari amalga oshirildi. Ayniqsa, mulkiy
munosabatlar takomillashdi va bu holat agrar sohada nodavlat sektorning tez

rivojlanishiga asos bo‘ldi. Bugungi kunda qishloq xo‘jaligida maxsulot ishlab
chiqarish asosan agroklasterlar, fermer xo‘jaliklari, tomorqa yer egalari va boshqa
qishloq xo‘jaligi maxsuloti yetishtiruvchilari tomonidan amalga oshirilmoqda.
Agrar tarmoqda yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash
darajasi va ularni eksport qilish masalalari mamlakat manfaatlaridan kelib chiqqan
holda ijobiy hal qilinmoqda. Bu o‘zgarishlar iqtisodiy fanlar, jumladan,
“Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti” fani oldiga yangi vazifalarni qo‘ymoqda.
Jumladan, agrosanoat majmuasi tarkibiga kiruvchi tarmoqlarni bir-biriga
mutanosib rivojlantirish, ularning masalalari yanada iqtisodiy manfaatlarini
kuchaytirilmoqda. Bozor uyg‘unlashtirish munosabatlarining rivojlantirilishi oziq-
ovqat xavfsizligi, maxsulot sifati, ishlab chiqarish iqtisodiyoti, marketing,
menejment, iqtisodiy havfsizlik, moliya va soliq, inflyasiya, monopoliyaga qarshi
kurash va raqobatni rivojlantirish, bankrotlik, birja, shartnomaviy munosabatlar
kabi ko‘plab iqtisodiy masalalarni chuqur o‘rganishni talab etmoqda. Bugungi
raqamli iqtisodiyot sharoitida O‘zbekiston Respublikasi agrosanoat majmuasi
tarkibiga kiruvchi barcha tarmoqlarni garmonik uyg‘unlikda rivojlantirish talab
etilmoqda. Chunki, respublika agrosanoat majmuasining bir tarmog‘iga bo‘lgan
kuchli e’tibor boshqa tarmoqlariga nisbatan e’tiborsizlikni keltirib chiqaradi.
Shuning uchun xam agrosanoat majmuasi tarmoqlariga ishlab chiqarish vositalarini
yetkazib beruvchilar, qishloq xo‘jaligi, maxsulotlarni qayta ishlovchilar va xizmat
ko‘rsatuvchi infratuzilmalarga islohotlar jarayonida birdek e’tibor qaratilmoqda.

1. Sanoat korxonalari tarkibi va ularning tuzilmalari
Har bir korxona boshqa korxonalardan ko‘proq mahsulot ishlab
chiqarayotgani, ishlab chiqarish harakteri, miqyosi, joylashgan joyi, xalq
xo‘jaligining boshqa bo‘g‘inlari bilan kooperatsiyalashganligi darajasi va boshqa
xususiyatlari bilan ajralib turadi. Lekin bu har bir korxona uchun alohida ishlab
chiqarishni tashkil etish, rejalashtirish va boshqarish zarurligini bildirmaydi.
Bularni iqtisodiyotning ishlab chiqarish tuzilmasi (strukturasi)ni yaratish,
boshqarish hamda ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish kabi bir tomonlama
ko‘plab muammolarini hal etish maqsadida korxonalarni tasniflash orqali aniqlash
o‘zini oqlaydi.
Korxonaning eng muhim xususiyati quyidagi belgilarga, chunonchi, uning
tarmoqqa mansubligi; o‘lchami; ishlab chiqarishning turli bosqichlarni qamrab
olish darajasi; bir turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish ko‘lami va ixtisoslashtirish
darajasi; ishlab chiqarishni tashkil etish usullari, avtomatlashtirish va
mexanizatsiyalash darajasi hamda tashkiliy, huquqiy shakliga bog‘liq.
Tarmoq bo‘yicha korxona ishlab chiqarish va noishlab chiqarish
korxonalariga;
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turi va ko‘rinishiga ko‘ra sanoat, qishloq
xo‘jalik, transport, moliyaviy kredit korxonalari va h.k. larga;
Umumiy texnologik belgisi bo‘yicha ishlab chiqarishi to‘xtovsiz va diskret
yoki mexanik yoxud kimyoviy jarayonlarga asoslangan korxonalarga bo‘linadi.
Tayyor mahsulotning belgilanishi bo‘yicha korxonalar 2 ta katta guruhga: a)
ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchi; b) iste’mol mollarini ishlab
chiqaruvchi korxonalarga ajratiladi.
Foydalanadigan xom ashyo harakteriga ko‘ra, sanoat korxonalari qazib olish
sanoati va qayta ishlash sanoati korxonalaridan;
Ishlash davomiyligi bo‘yicha: mavsumiy va yil bo‘yi ishlovchi
korxonalardan iborat.
Bundan tashqari ular ishlovchilar soniga ko‘ra kichik va yirik korxonalarga
bo‘linadi. Qonun xo‘jatlariga ko‘ra mikrofirmalar deb ishlab chiqarish

tarmoqlarida yil mobaynida 10 ta, savdo, xizmat ko‘rsatish va boshqa noishlab
chiqarish tarmoqlarida 5 kishi band bo‘lgan korxonalarga aytiladi. Kichik
korxonalarga sanoatda – 40 ; qurilish, qishloq xo‘jaligi va boshqa tarmoqlarda – 20 ;
ilmiy xizmat ko‘rsatish, chakana savdo va boshqa noishlab chiqarish tarmoqlarida
– 10 nafargacha ishlovchilar bo‘lgan korxonalar kiradi.
Yirik korxonalarga yil davomida o‘rtacha ishlovchilari soni kichik
korxonalardagidan ko‘p, chunonchi, sanoatda – 100 ; qurilishda – 50; qishloq
xo‘jaligi va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlari, ulgurji savdoda – 30 ; chakana
savdo, xizmat ko‘rsatish va boshqa noishlab chiqarish tarmoqlarida – 20 nafardan
oshmagan korxonalar kiradi;
Korxonalar ixtisosligiga ko‘ra ixtisoslashgan , universa l va aralash
korxonalarga bo‘linadi. Ixtisoslashgan korxonalarga cheklangan nomenklaturadagi
mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar; universal korxonalarga turli xil va
shakllardagi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar; aralash korxonalarga
ixtisoslashgan va universal korxonalar orasidagi guruhlar kiradi.
Korxonalar shuningdek, ishlab chiqarishni tashkil etish jarayoniga ko‘ra,
oqimli, partiyalab va donalab ishlab chiqarish uslublari qo‘llaniladigan korxonalar
guruhlariga;
Mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish darajasiga ko‘ra, majmuaviy va
qisman avtomatlashtirilgan, majmuaviy va qisman mexanizatsiyalashtirilgan,
mashina-qo‘l va qo‘l mehnatiga asoslangan ishlab chiqarish korxonalariga
bo‘linadi.
Qonuniy hujjatlarga ko‘ra, yangi iqtisodiy kategoriya kiritildi. Ularga asosan
korxonalar tashkiliy-huquqiy shakliga ko‘ra, xususiy, davlat, jamoa, aralash
mulkga ega korxonalarga ajratiladi.
Xo‘jalik yurituvchi uyushmalar to‘la huquqli uyushma va mas’uliyati
cheklangan jamiyatlarga bo‘linadi. Xususiy tadbirkorlik doirasida yakka tartibdagi
(individual) va guruhli mulk shakllari mavjud bo‘lib, ularga asoslangan
korxonalar uchta asosiy turga bo‘linadi:

 birinchi turdagi korxonalar mulkka egalik qilish va boshqarish vazifasining
qo‘yilishi bilan harakterlanib, yakka shaxs tomonidan boshqariladi;
 ikkinchi turdagi korxonalar o‘rtoqlik uyushmalaridir, bunday biznes turida
payga egalik qiluvchi ikki yoki undan ortiq shaxs ishtirok etadi, uning o‘ziga xos
xususiyati boshqaruv vazifalarida ixtisoslashuvidir;
 jamiyatlar bunday boshqarish vazifasiga egalik qilishdan xoli bo‘lib, ularda
korxona faoliyatiga cheklangan javobgarlik mavjud bo‘ladi.
Kapitalining kelib chiqishi va faoliyat darajasiga ko‘ra, korxonalar (firmalar)
milliy yoki millatlararo turlarga bo‘linadi. Millatlararo asosan yirik konsernla r
bo‘lib, ular xalqaro miqyosdagi tarmoqlararo faoliyati bilan harakterlanadi.
O‘rtoqlik uyushmalariga kiruvchi jamiyatlarda ishtirokchilar o‘zaro tuzilgan
shartnomalarga ko‘ra faoliyat olib boradilar hamda shu jamiyat majburiyatlari
bo‘yicha o‘zlariga tegishli mulk doirasida javob beradilar. Bu to‘la huquqli jamiyat
bo‘lib, javobgarlik darajasi cheklanmagan.
Komandit uyushma – xo‘jalik faoliyatini yuritish maqsadida o‘zaro
tasdiqlangan shartnomaga asosan birlashuvchi bir necha fuqaro yoki yuridik
shaxslar uyushmasidir.
Birlashma va uyushmalarga integratsiyalashuvga intilayotgan firma va
korxonalarning vazifalari quyidagilardan iborat: 1) integratsiya kompleksi
doirasida moliyaviy barqarorlikni oshirish; 2) yangi mahsulotni yaratishda
investitsiya (texnologiya)ni jalb etish, investitsiyalarni amalga oshirishning
harakatchan usullarini ta’minlashishiga erishish; 3) to‘rejagan natijalarni yanada
istiqbolli faoliyat yo‘nalishiga jalb qilish; 4) ishlab chiqarilgan mahsulotlarning
raqobatbardoshligini oshirish, ularga bo‘lgan talab darajasini saqlab qolishga
erishish; 5) progressiv asosdagi texnik qayta jihozlashni amalga oshirish; 6)
xalqaro bozorlarga chiqish uchun millatlararo biznesga kirib borish; 7) bozorning
tor segmentlaridan foydalanish, uning imtiyozlarini ta’minlash; 8) turli xil yordam
(konsalting, treyning, marketing va boshqalar) olishga erishish. Ushbu maqsadlarni
amalga oshirish uchun quyidagi uyushmalar tuzilishi mumkin: konsorsium, kartel,
«Pool».

Konsorsium – bu, ishtirokchilarning kartel kelishuvi asosidagi shunday
birlashmasiki, unda kapital chuqur ilmiy loyihalarni amalga oshirish uchun yirik
moliyaviy operatsiyalarni bajarishga jalb qilinadi. Konsorsiumni tashkil etishda
barcha ishtirokchilar maqsadga erishish uchun o‘zaro kelishib saylangan
rahbariyatga bo‘ysunib, o‘z mustaqilligini saqlab qoladi.
Kartel – bu, kelishuv asosidagi uyushma bo‘lib, unda barcha ishtirokchilar
uchun majburiy bo‘lgan quyidagi shartlar belgilanadi: ishlab chiqarish hajmi,
mahsulot hajmi, bozorga chiqariladigan tovarlar me’yori va boshqalar. Kartel
ishtirokchilari o‘zlarining yuridik va xo‘jalik yuritishdagi mustaqqilligini saqlab
qoladi. Kartel shartlarining bo‘zilishi ishtirokchilarning jarima to‘lashiga olib
keladi. Kartelning umri ishtirokchilarning moliyaviy ahvoliga va ichki raqobatiga
bog‘liq bo‘ladi.
“Pool” –manfaatdor ishtirokchilar tomonidan patent va litsenziyalardan
birgalikda foydalanilishi uchun kortel kelishuvi asosidagi firmalar, korxonalar
birlashmasidir.
Sindikat – kelishilgan shartnomaga ko‘ra, firmalarning reklama bilan
ta’minlash va marketing vazifalarini markazlashtirish maqsadida tuzilgan
birlashma shaklidir. Sindikat ishtirokchilari ixtiyoriy ravishda boshqaruv
apparatiga tijorat vazifalarini topshiradi, lekin bunda ishlab chiqarish va yuritish
maqsadlarini saqlab qoladi.
Konsern – tadbirkorlikning birlashmalari orasida keng tarqalgan tashkiliy
shakllaridan biri bo‘lib, unda yirik kompaniya atrofida birlashgan korxonalarning
uyushmasidir. Bunda yirik kompaniya boshqalarning aksiyasiga egalik qiladi.
Konsern korxona va firmalarning mexanik yig‘indisi emas, balki ularning ilmiy,
ishlab chiqarish, savdo-sotiq, tashkiliy, iqtisodiy va moliyaviy imkoniyatlaridan
kelib chiqqan holda tanlangan taraqqiyot strategiyasiga ega bo‘ladi.
Trest – bu ko‘rinishdashi tashkilotlar doirasida integratsiya majmuiga kirgan
korxonalar ishlab chiqarish, tijorat, yuridik mustaqqilligini to‘la yo‘qotadi. Trest
tuzilmasiga kirgan korxonalar o‘z aksiyalarining nazorat paketiga ega mulkdorga

yuridik huquqlarini topshiradilar, ya’ni boshqa birlashmalardan farqli ravishda
trestda yagona mulkdor yuzaga keladi.
1.1 Sanoat korxonalarining tarkibi va uni aniqlovchi omillar tuzilmasi
Huquqiy shaxs maqomiga ega bo‘lgan mulkchilik huquqi yoki xo‘jalikning
to‘la yuritish huquqi bo‘yicha o‘ziga qarashli mol-mulkdan foydalanish asosida
mahsulot ishlab chiqaradigan, ayirboshlaydigan, sotish ishlarini bajaradigan,
xizmat ko‘rsatadigan mustaqil xo‘jalik yurituvchi sub’ekt korxona hisoblanadi. Har
bir sanoat korxonasi ishlab chiqarish bo‘limi, boshqarish idoralari, korxona
ishchilariga xizmat ko‘rsatish bo‘linmasidan tashkil topadi. Sanoat korxonalari
umumiy va ishlab chiqarish tuzilmasi (strukturasi)dan tashkil topadi. Korxonaning
umumiy tuzilmasi (strukturasi)ga ishlab chiqarish bo‘g‘inlari, korxonani
boshqarish, ishchilarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha bo‘limlar, ularning Ishlab
chiqarish tuzilmasi (strukturasi)ga sexlar, maydonlar, uchastkalar kirib, bu erda
asosiy, yordamchi, xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqarish jarayonlari bajariladi
miqdori, kattaligi va soni hamda egallagan maydoni kiradi. Ishlab chiqarish
tuzilmasi (strukturasi) umumiy tuzilma (struktura)ning bir qismi hisoblanadi. Unda
sexlar, uchastkalar hamda xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jalik shaklidagi ishlab chiqarish
bo‘linmalari tarkibi, ularning aloqasi ifodalanadi.
Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishning uch xil turi mavjud:
texnologik, predmetli va aralash. Texnologik tuzilma (struktura)larga ega
korxonalarda uchastkalar, sexlar texnologik jihatdan turdoshlik tamoyiliga
asoslanadi. Predmetli tuzilma (struktura)da har bir sex alohida mahsulotni yoki
uning bir qismini tayyorlaydi. Aralash tuzilma (struktura)da texnik tamoyilga
ko‘ra, tayyorlov sexlari – mahsulotni qayta ishlovchi va tayyor holda chiqaruvchi
sexlar bo‘lishi taqozo etiladi.
Sanoat korxonalarining tuzilmasi(strukturasi) quyidagi omillar ta’siri asosida
shakllanadi:
I. Texnik va texnologik xususiyatlar.
II. Ishlab chiqarish miqyosi .

III. Ishlab chiqarishni tashkil etishning shakli .
IV. Ishlab chiqariladigan mahsulot hamda ko‘rsatiladigan xizmatlarning
murakkabligi va turli-tumanligi.
V. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish va robotlashtirish darajasi.
VI. Mulkchilik shakli .
VII. Raqobat kurashini olib borish shakli, usullari va h.k.

2. Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi va ularning rivojlanishi
Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi va ularning rivojlanishi dünya
bo'ylab ekonomik taraqqiyotning muhim ko'ngli bo'lib hisoblanadi. Bu jarayonning
muhim sabablari va bu sohada amalga oshirilayotgan muhim yo'nalishlar
quyidagilar o'rin oladi:
1. Avtomatlashtirish va robototexnika: Korxonalar o'z faoliyatlarini
avtomatlashtirish va robototexnikani keng qo'llash orqali ish jarayonlarini
optimallashtirish uchun investitsiyalarga yondashishadi. Bu, ishchilarning ta'sirini
kattalashtirish, mahsulot sifatini oshirish va ishlab chiqarishni tezlashtirish orqali
sanoat korxonalarining rivojlanishini kengaytiradi.
2. IoT va Big Data: Internet of Things (IoT) va katta hajmdagi ma'lumotlar
(Big Data) sanoat korxonalariga iste'mol qilishlari uchun ko'proq imkoniyatlar
yaratadi. Korxonalar, ma'lumotlar vaqtida tahlil qilish orqali ta'minotni
optimallashtirish, to'g'ri vaqt orqali ta'minotni kengaytirish, va mijozlarga eng
muhim mahsulotlarni taklif qilishga yordam beradi.
3. Tarif rejalarining o'zgarishi: Tarif rejalarining o'zgarishi sanoat
korxonalariga yangi innovatsiyalarni qo'llash, yangi mahsulotlar ishlab chiqish va
yangi bozorlarga kirish imkoniyatlarini yaratadi. Bu, korxonalar uchun yangi
bozorlarni ochadi va ularda boy bo'lishga yordam beradi.
4. Qayta ishlash texnologiyalari: Sanoat korxonalarining qayta ishlash
texnologiyalari (manbay) bilan investitsiyalari va ularga yondashishi, qurilmalarni
o'z ichiga olgan energetika va resurslar bilan samarali foydalanish orqali ishlab
chiqarishni kengaytirishadi. Bu, korxonalar uchun samarali, energiyani tejash, va
texnik muammolarni hal qilishda yordam beradi.
5. Zelik birjalarining integratsiyasi: Zelik birjalari sanoat korxonalariga
innovatsiyalarni tez va ishonchli ravishda amalga oshirishga yordam beradi.
Bunday integratsiya, sanoat korxonalariga eng so'nggi zelik bozorlariga kirish
imkoniyatlarini beradi va yangi mahsulotlar ishlab chiqishni oshiradi.
6. Texnologik inkubatorlar va startuplarga investitsiyalar: Sanoat
korxonalarining texnologik inkubatorlar va startuplarga investitsiyalari, yangi

texnologiyalarni va innovatsiyalarni ko'paytiradi. Bu, korxonalar uchun yangi
xalqaro bozorlarni ochish va innovatsiyalarni o'rganishga imkoniyatlar yaratadi.
Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi va rivojlanishini ta'minlash uchun,
bu yo'nalishlarda investitsiyalarni yaxshilash, texnologik innovatsiyalarni qo'llash,
ishchi tajribasini kattalashtirish va yangi bozorlarga kirishni o'rganish juda
muhimdir. Bu, ularni sanoatning yangi zaruratlari va talablari bilan moslashishga
yordam beradi va ularni sodda xodimlardan innovativ sohalarda etakchi
kompaniyalarga aylanishga yo'l qo'yadi.
Modernizatsiya jarayonining mohiyati va ko'rsatiladigan samaradorlik.
Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi jarayoni ko'plab samaradorliklarga
ega bo'lib, ularning faoliyatini o'zgartirish, rivojlanish va ularning muvaffaqiyatini
oshirishga yordam beradi. Quyidagi muhim samaradorliklar modernizatsiya
jarayonining mohiyatini ko'rsatadi:
1. Energiya samaradorligi: Modernizatsiya jarayoni o'rtasida yangi, energiya-
samarali usullar, qurilmalar va texnologiyalar qo'llanilishi sanoat korxonalarining
energiya israfini kamaytirishiga va esa operatsion xarajatlarni pastga tushirishiga
imkon beradi.
2. Ishlab chiqarishning tezligi: Avtomatlashtirilgan va robototexnika bilan
modernizatsiya korxonalar uchun ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtiradi. Bu
esa ommaviy so'rovnoma va mijozlarga tez, sifatli xizmat ko'rsatishga imkon
beradi, shuningdek, yangi mahsulotlar chiqarish va bozorlarga tez kirish uchun
imkoniyatlar yaratadi.
3. Texnikaviy innovatsiyalar: Modernizatsiya jarayoni texnikaviy
innovatsiyalarni o'rnatish orqali sanoat korxonalarining faoliyatini yanada
rivojlantiradi. Yangi texnologiyalar, materiallar va usullar korxonalar uchun yangi
mahsulotlar yaratish, xizmatlarni kengaytirish va bozor bo'yicha iqtisodiy
faoliyatni rivojlantirishga imkon beradi.
4. Mijoz talablariga moslashuv: Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi,
mijozlar talablariga moslashish va ularning istaklarini qondirishga yordam beradi.

Bu esa yangi, innovativ mahsulotlar va xizmatlarni taklif qilish, bozorlarda o'ziga
oid bo'lish va mijozlar bilan kafolatli aloqalarni o'rnatish imkoniyatlarini yaratadi.
5. Bozor rivojlanishi va raqobat: Modernizatsiya jarayonining natijalari sanoat
korxonalariga raqobatli bo'lish va yangi bozorlarda o'zlarining o'rni saqlashga
yordam beradi. Ular innovatsiyalarni tez va samarali ravishda qo'llab-quvvatlash
orqali bozorlar ustida raqobat yaratishga imkon beradi.
6. Ish o'zlashtirish va sifatni oshirish: Modernizatsiya jarayoni sanoat
korxonalarining ishchilar bilan aloqalarini kuchaytiradi va ularning bilim va
tajribasini oshirishga yordam beradi. Bu esa korxonalar uchun yuqori sifatli
mahsulotlar ishlab chiqarishga imkon beradi va shuningdek, ishchilarning
motivatsiyasini oshirishga ham olib keladi.
Sanoat korxonalarining modernizatsiyasi jarayonida amalga oshirilayotgan
samaradorliklar ko'pchilik bilan shaxsiy va iqtisodiy foydalanuvchilar uchun
yaxshi bo'lib, umumiy ravishda mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga yordam
beradi.
Ishlab chiqarish tuzilmasi, turlari va shakli
Ishlab chiqarish jarayoni zagotovkadan yoki chala mahsulotdan tayyor
mahsulot olish uchun bajariladigan barcha jarayonlar (ishlar) yig‘indisidan iborat.
Ishlab chiqarish jarayoniga faqatgina asosiy jarayonlar: mashina detallariga
mexanik ishlov berish, ularni yig‘ish kirmasdan, balki yordamchi turdagi
jarayonlar: detallarni tashish, nazorat qilish, kesuvchi asboblar va moslamalarni
tayyorlash kabi jarayonlar ham kiradi. Texnologik jarayon material yoki
zagotovkadan tayyor mahsulot olish maqsadida ularning shaklini, o‘lchamlarini va
xususiyatlarini belgilangan texnik talablar asosida ketma-ket o‘zgartirishdan iborat.
Mexanik ishlov berish texnologik jarayoni ishlab chiqarish jarayonining bir
qismidir. Ishlab chiqarish jarayoni quyidagi davrlardan iborat bo‘ladi: 1) zagotovka
tayyorlash – quyish, bolg‘alash, shtamplash yoki prokatdan tayyorlanadigan
materiallarga birlamchi ishlov berish; 2) mashina detallarini yakuniy shakl va
o‘lchamlarga keltirish uchun metall kesish dastgohlarida ishlov berish; 3) yig‘ma
birikmalar, agregatlar yoki mexanizmlarni hosil qilish; 4) mashina yoki mahsulotni

yakuniy yig‘ish; 5) mashina yoki mahsulotni sozlash va sinash; 6) mashina yoki
mahsulotni bo‘yash va ularni sifat buzilmasligini ta‘minlash. Ishlab chiqarishda
bajariladigan texnologik jarayonlarning barcha operatsiyalarida texnik nazorat
o‘tkaziladi. Texnik nazorat o‘tkazishdan maqsad mahsulotni talab qilingan texnik
shartlarga javob bera olishini tekshirishdan iborat. Mexanik ishlov berish
texnologik jarayoni kam material va mehnat resurslarini sarflagan holda talab
etilgan texnik shartlar asosida tayyor mahsulot yaratishga qaratilgan bo‘lishi kerak.
Texnologik jarayonlar GOST 1.109-73 asosida loyihali, ishchi, donaviy,
namunaviy, standart, vaqtli, taraqqiy xarakterdagi (kelgusida qo‘llaniluvchi),
marshrutli, operatsiya uchun va marshrutli-operatsiyali bo‘lishi mumkin. 1.2.3-§.
Ishlab chiqarish turlarida ishni tashkil qilish usullari va ularning ahamiyati
Texnologik jarayonni maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirish uchun
tayyorlanayotgan detalning qaysi yuzalariga va qanday ketma-ketlikda ishlov
berishni ifodalovchi reja tuziladi. Ushbu rejada detal yuzlariga ishlov berish
usullari keltiriladi. Shu maqsadlarda mexanik ishlov berish texnologik jarayoni
alohida qismlarga bo‘linadi, bu qismlarning yig‘indisi uning tarkibini tashkil etadi.
Texnologik jarayon quyidagi tarkibiy qismlarga bo‘linadi: texnologik operatsiya;
holat; o‘tish; yurish; harakatlar yig‘indisi. Texnologik operatsiya texnologik
jarayonning bir qismi bo‘lib, bir ish o‘rnida (bir yoki bir necha ishchi tomonidan)
ketma-ket bajariladigan ishlar yig‘indisidan iborat. O‘rnatish operatsiyaning bir
qismi bo‘lib detalning (dastgoh turiga qarab bir necha detalning) bir marta
mahkamlanganda bajariladigan ishlar yig‘indisidan iborat. Dastgohga o‘rnatilgan
yoki mahkamlangan zagotovka uning ishchi organlariga nisbatan stolni aylanishi
yoki siljishi natijasida yangi holatni egallashi mumkin. Holat detalning bir marta
mahkamlangan holatida dastgohning ishchi organlariga nisbatan egallagan
holatidir. Holatni o‘zgarishi dastgoh stolining aylanishi yoki siljishi natijasida
bo‘ladi. Masaslan: ko‘p shpindelli ko‘p holatli dastgohlarda. Operatsiya texnologik
va yordamchi o‘tishlarga bo‘linadi. Texnologik o‘tish texnologik operatsiyaning
tugallangan qismi bo‘lib, detalning ishlov berilayotgan yuzasini, kesuvchi
asbobning va kesish maromlarining doimiyligi bilan xarakterlanadi. Yordamchi

o‘tish texnologik operatsiyaning tugallangan qismi bo‘lib, ishchining va (yoki)
dastgohning harakatlari yig‘indisidan iborat. Yordamchi o‘tish natijasida detalning
shakli, o‘lchamlari va xususiyatlari o‘zgarmaydi. O‘tish o‘z navbatida ishchi va
yordamchi yurishlardan iborat bo‘ladi. Ishchi yurish texnologik o‘tishning
tugallangan qismi bo‘lib, kesuvchi asbobni, ishlov berilayotgan yuzani doimiy
saqlagan holda detaldan ma‘lum qatlamni kesib olish bilan bog‘liq bo‘ladi.
Yordamchi yurish texnologik o‘tishning tugallangan qismi bo‘lib, kesuvchi
asbobni ishlov berilayotgan detalga nisbatan metallni kesib olmagan holda bir
marta siljishidan iborat. Bu o‘tish kesish jarayonini takroran amalga oshirish uchun
kesuvchi asbobni kerakli holga qaytarish uchun zarur bo‘ladi. 1.2.4-§. Ishlab
chiqarish takti Ishlab chiqarish takti, bu bitta detal tayyorlash uchun sarflanadigan
vaqt (texnologik jarayon bo‘yicha) bo‘lib, ikki, ya‘ni birinchi va ikkinchi detallarni
tayyorlash oralig‘i bilan o‘lchanadi. Texnologik jarayonlarni ishlab chiqishda
muhim bosqichlardan biri ishlab chiqarish turini aniqlash hisoblanadi. Shu sababli
texnologik jarayonni loyihalashni boshlangich bosqichida bajariladi. Ishlab
chiqarish turi mahsulotni ishlab chiqarish uchun texnologik jarayonini tuzishda va
korxona ishini tashkil etishga juda katta ta‘sir etadi.

Ishlab chiqarish turini bir necha xil usullarida aniqlanishi mumkin. Ma‘lumot
berilgan detalga ishlov berish uchun texnologik jarayonni loyihalashda berilgan
yillik dasturga (hajmga) asosan 1.2 - jadval yordamida ishlab chiqarish turini
taxminan aniqlash mumkin. Bu asosda ishlab chiqilgan texnologik jarayoni
bo‘yicha hisoblangan ishlab chiqarish taktini o‘rtacha donaviy vaqtga nisbatan
koeffitsienti K aniqlanadi va bu bilan ishlab chiqarish turiga aniqlik kiritiladi.

3. Ishlab chiqarish jarayoni va uni tashkil etish asoslari
Ishlab chiqarish jarayoni va uning asosiy elementlari . Har qanday korxona
faoliyatining asosini ishlab chiqarish jarayoni tashkil etadi. Shu sababdan korxona
muvaffaqiyati ana shu jarayonni qanday tashkil etilishiga bog‘liqdir. Ishlab
chiqarish jarayonini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish uning samaradorligini oshiradi, moddiy
xarajatlarni kamaytiradi, mehnat sarfini qisqartirib, tannarxni pasaytiradi. Shu
o‘rinda ishlab chiqarish jarayoni haqida ma‘lumot berish maqsadga muvofiqdir.
Ishlab chiqarish jarayoni - mahsulot ishlab chiqarish uchun mazkur korxonalar va
mehnat qurollari harakatlarining majmuidir yoki boshqacha qilib ta‘rif berilsa,
ishlab chiqarish jarayoni insonning mehnat qurollari yordamida mehnat
buyumlariga maqsadga muvofiq ta‘siri. Ishlab chiqarish jarayoni texnologik
jarayonlar va yordamchi jarayonlardan tashkil topadi. Texnologik jarayon
buyumlar holatini o‘zgartirishga qaratilgan ishlab chiqarish jarayoning bir
qismidir. Texnologik jarayon texnologik operatsiyalar yig‘indisidan iborat.
Texnologik operatsiya ish o‘rnining, ishlov berilayotgan mahsulotning va
ishchining o‘zgarmasligi bilan xarakterlanadi , ya‘ni texnologik operatsiya bir ish
o‘rnida , bir ishchi tomonidan bir buyum ustida bajariladigan jarayondir. Ana shu
elementlardan birortasining o‘zgarishi bir operatsiya tugab ikkinchisi
boshlanganligidan dalolat beradi.
Qo‘llaniladigan jihozlarga ko‘ra texnologik operatsiyalarning quyidagi
turlarini ajratish mumkin: 1. Qo‘l operatsiyalari (mashina yordamisiz qo‘lda
bajariladi). 2. Mashina qo‘l operatsiyalari (ishchi va mashinalar yordamida
bajariladi. Masalan: tikuv mashinalarida bajariladigan operatsiyalar). 3. Mashina
operatsiyalari (jarayon ishchining ishtirokisiz bajariladi, ishchining funksiyasi
jihozni ishga tayyorlashdan iboratdir. Masalan: tokorlik stanoklarida bajariladigan
operatsiyalar). 4. Avtomatlashgan operatsiyalar (ishchining ishtirokisiz amalga
oshiriladi). Ishlab chiqarish jarayoni turli xil ko‘rinish va xarakterga ega bo‘lgan
qismiy jarayonlardan tashkil topadi. Barcha qismiy jarayonlar asosiy va yordamchi
jarayonlarga bo‘linadi. Xom ashyoning shakli va holatini bevosita o‘zgartirib,
yangi mahsulot yaratadigan jarayon asosiy ishlab chiqarish jarayonidir (kiyimlarni

bichish, tikish, dazmol bosish; avtomobil qismlarini yig‘ish va boshqalar). O‘z
navbatida asosiy jarayonlar mehnat va tabiiy jarayonlarga bo‘linadi. Ishlov
berilayotgan buyumlarning shakli, o‘lcham, fizikaviy - kimyoviy xususiyatlarining
o‘zgarishi bevosita insonning maqsadga muvofiq ta‘sirida ro‘y bersa ushbu jarayon
mehnat jarayoni hisoblanadi. Tabiiy kuchlar ta‘sirida amalga oshiriladigan
jarayonlar tabiiy jarayonlardir. Masalan, tabiiy qurish, ko‘pish. Asosiy jarayonlar
bilan bir qatorda ishlab chiqarish jarayonida yordamchi jarayonlar ham mavjud.
Yordamchi jarayonlar asosiy jarayonlarning uzluksizligini ta‘minlash uchun
zaruriy sharoitlarni yaratishga xizmat qiladi. Yordamchi jarayonlarga texnologik
asbob-uskunalar tayyorlash, jihozlarni ta‘mirlash, mahsulot sifatini nazorat qilish,
transpartirovka, moddiy boyliklarni saqlash jarayonlarini misol qilish mumkin.
Shuni esda tutish kerakki, ishlab chiqarish xarakteri bilan korxona tashkiliy
tuzilmasi orasida chiziqli bog‘lanish yo‘q. Chunki asosiy sexlarda nafaqat asosiy
jarayonlar, balki yordamchi jarayonlar ham bajariladi.
Xarakteriga ko‘ra ishlab chiqarish jarayoni sintetik, analitik, chiziqli
jarayonlarga bo‘linadi. 1. Sintetik jarayonlarda turli xil xom ashyo va
materiallardan bir turdagi mahsulot ishlab chiqiladi (kostyum tikish, asosiy mato,
astarlik mato, ip, tugma va boshqalar). 2. Analitik jarayonlarda bir turdagi
materiallardan turli xildagi mahsulot ishlab chiqariladi (paxtadan - paxta ip, chigit,
neftdan - turli xil yonilg‘i mahsulotlari). 3. Chiziqli jarayonlarda bir xil xom
ashyodan bir xil mahsulot ishlab chiqariladi (g‘o‘ladan doskalar tayyorlash).
Ishlab chiqarish sikli va uning davomiyligini qisqartirishning iqtisodiy
ahamiyati . Ishlab chiqarish jarayoni murakkab jarayon hisoblanib, ma‘lum bir
muhitda, maydonda va vaqtda amal qiladi. Ishlab chiqarish jarayonini vaqtda
tashkil etishning muhim vazifalaridan biri ishlab chiqarish davomiyligini
minimallashtirish hisoblanadi. Ishlab chiqarish sikli deganda hom-ashyoni
jarayonga kiritilgan vaqtdan boshlab tayyor mahsulotga aylanib omborga qabul
qilingunga qadar sarflangan vaqt tushuniladi. Ishlab chiqarish sikli davomiyligini
ishlab chiqarishni tashkil etish darajasini ifodalovchi muhim harakteristikalaridan
hisoblanadi. Buyumlar partiyasini tayyorlash sikli materiallarni ishlab chiqarishga

kelib tushgan vaqtdan detallarni ishlab chiqarishni tugatishgacha bo‘lgan kalendar
vaqtdir. Ishlab chiqarish sikli ko‘rsatkichi ichki rejalashda xususan korxona, sex,
uchastka ishlab chiqarish dasturini asoslashda, mehnat buyumlarini ishlab
chiqarish jarayonidagi harakati kalendar grafigini tuzishda, tugallanmagan ishlab
chiqarish va aylanma vositalar miqdorini aniqlashda keng qo‘llaniladi. Ishlab
chiqarish sikli tarkibi quyidagi vaqtlardan tashkil topadi:
Buyumni tayyorlash bilan bog‘liq texnologik operatsiyalarni bajarishga
sarflangan vaqt(texnologik sikl) 2. Yordamvhi operatsiyalarni bajarishga
sarflangan vaqt, ya‘ni detal va bo‘g‘inlarni transpartirovka qilishga sarflangan
vaqt, mahsulotlarni hisobga olish va taxlashga sarflanga vaqt, mahsulot sifati
ustidan nazorat uchun sarflangan vaqt va hakazo. 3. Tabiiy jarayonlar vaqti ya‘ni
mahsulot xususiyatini mehnat ishtirokisiz o‘zgartirish vaqti. Masalan, shaklga
solinayotgan detallarni quritish, bo‘yalgan detallarni quritish vaqtlari. 4. Ishlab
chiqarish jarayoni davomida yuzaga keladigan tanaffuslar vaqti. Bunda mehnat
ta‘siri kuzatilmaydi, lekin ishlab chiqarish jarayonlari tugallanmagan. Tanaffuslar
reglamentlashtirilgan ya‘ni korxona ish tartibi bilan bog‘langan ushbu korxonada
ishlab chiqarishni tashkil etish xususiyatlari bilan bog‘langan tashkiliy texnik
tanaffuslar ajratiladi. Ishlab chiqarish siklining dastlabki 3 ta tashkil etuvchilari
ishlab chiqarish siklining ishchi davri deyiladi. Detallar partiyasini ishlab chiqarish
sikli davomiyligining umumiy holda quyidagi formula bilan aniqlanishi mumkin :
Tish/ch=((Tt/y+Ttex)Kpar+Ttab+Tyor+Ttash)Kkal Tish/ch
-tayyorlovchi-yakunlovchi vaqt, soat. Ttex -texnologik sikl
davomiyligi(ketma-ket harakat turida) soat. Kpar -parallelik koffitsentni ya‘ni
parallel yoki parallel ketma-ket harakat turidagi texnologik siklning ketma-ket
harakat turidagi siklga nisbati. Ttab -tabiiy jarayonlar vaqti, soat. Tyor -yordamchi
jarayonlar vaqti, soat. Ttash -tashkiliy texnik tanaffuslar vaqti, soat. Kkal -
kalendarlik koeffitsenti. Kalendarlik koffitsenti ishlab chiqarish siklini kalendar
kunlarda ifodalsh zarur bo‘lganda qo‘llaniladi.

Ishlab chiqarish siklining tuzilmaviy tashkil etuvchilari davomiyligiga
shuningdek konstruktiv-texnologik va tashkiliy-iqtisodiy omillarga bog‘liq bo‘ladi.
Konstruksiyaning murakkabligi, gabarit, buyum og‘irligi ishlab chiqarish
jarayonlari soni, ularning o‘zaro bog‘ligini, ishlarning umumiy mehnat sig‘imining
va demak ishlab chiqarish siklining davomiyligini ham belgilaydi. Ishlab chiqarish
sikli davomiyligi texnologik jarayonni turli xildagi asbob va moslamalar bilan
jihozlanganlik darajasiga bog‘liq bo‘lib, ushbu omil ishlov berish yoki mahsulotni
yig‘ishga ta‘sir ko‘rsatadi.
Tashkiliy-iqtisodiy omillar mehnat buyumlarining ishlab chiqarish
jarayonidagi harakati ish o‘rinlarini tashkil etish darajasi bilan bog‘liq.
Tashkiliyiqtisodiy sharoitlar yordamchi operatsiyalarning davomiyligiga
shuningdek mehnat buyumlari harakati davomiyligiga hal qiluvchi ta‘sir
ko‘rsatadi. Ishlab chiqarish siklini davomiyligini qisqartirishning iqtisodiy
ahamiyati shundaki, uning davomiyligi tugallanmagan ishlab chiqarish miqdorini
belgilab beradi. Mashinasozlik korxonalarida ishlab chiqarish sikli
davomiyligining uzunligi oqibatida tugallanmagan ishlab chiqarish hajmi korxona
tovar moddiy zaxiralari tarkibidagi aylanma mablag‘larning 30-50%ini tashkil
etadi. Ishlab chiqarish siklini qisqartirish aylanma mablag‘larga talabni
kamaytiradi. Ishlab chiqarish sikli davomiyligi qanchalik uzun bo‘lsa shuncha ko‘p
aylanma mablag‘ talab etiladi, ularning aylanish davri shunchalik katta bo‘ladi
ya‘ni aylanma mablag‘larning bekor turish vaqti uzoq bo‘ladi. Ishlab chiqarish
siklini qisqartirish ombor maydoniga bo‘lgan talabini kamaytiriladi. Asosiy
fondlardan foydalanishni yaxshilaydi, mahsulot tannarxining pasayishini
ta‘minlaydi.

4. Lizingning sanoat korxonalariga olgan foydasi va
modernizatsiyalash ro’li
Lizingning sanoat korxonalariga olgan foydasi va modernizatsiyalash ro'li
katta ahamiyatga ega bo'lib, ularning faoliyatini kengaytirish, yangi
texnologiyalarni qo'llash, va raqobat kuchini oshirishda yordam beradi. Quyidagi
asosiy ta'sirli tomonlari bor:
1. Moliyaviy erkinlik: Sanoat korxonalarining lizing orqali zarur qurilmalarni
va texnologiyalarni olishi, boshqa investitsiyalarga nisbatan katta moliyaviy
erkinlik yaratadi. Bu ularning mahsulotlarini yangilash, ishlab chiqarish
jarayonlarini tezlashtirish, va innovatsiyalarni qo'llash imkonini beradi.
2. Bozor bo'yicha raqobat kuchini oshirish: Lizingning imkoniyatlari sanoat
korxonalariga yangi va innovativ qurilmalarni va texnologiyalarni qo'llash
imkonini beradi. Bu esa korxonalar uchun yangi va afzallikli mahsulotlar ishlab
chiqarish va bozorlarda raqobat kuchini oshirishga yordam beradi.
3. Samarali resurs ishlash: Lizing orqali qurilmalarni olish, ta'minotni
yangilash va operatsion xarajatlarni pastga tushirishga yordam beradi. Bu esa
korxonalar uchun moliyaviy samaradorlik yaratadi va ularni o'zlarining asosiy
faoliyatlariga tark etishga imkon beradi.
4. Risklardan xaloslash: Lizing jarayoni korxonalar uchun moliyaviy risklarni
kamaytiradi, chunki ular moliyaviy maqsadlar uchun to'lovlarni taksimlash uchun
xizmat ko'rsatuvchiga mablag' to'lashadi, ammo asosiy qurilmalarni sotib olish
imkoniyati shunchaki mavjud bo'lmaydi. Bu esa korxonalar uchun moliyaviy
tarazlikni saqlaydi va ularning moliyaviy raqobat kuchini oshirishga imkon beradi.
5. Ishlab chiqarishni kengaytirish: Lizing korxonalar uchun yangi
texnologiyalarni qo'llash, yangi mahsulotlar ishlab chiqish va faoliyatlarini
kengaytirish uchun samarali yo'lda moliyaviy imkoniyatlarni beradi. Bu esa
ularning ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirish, sifatni oshirish va bozorlarda
o'zlarining o'rnini saqlashga yordam beradi.
Sanoat korxonalarining lizing orqali qurilmalar va texnologiyalarni olishi,
ularning raqobat kuchini oshirish, ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirish va

moliyaviy risklarni kamaytirishga yordam beradi. Bu esa ularning innovatsiyalarni
qo'llash va bozorlarda muvaffaqiyatga erishishiga imkon beradi.
Texnologik yangilanishlar uchun lizingning bir nechta foydali tomonlari
mavjud:
1. Moliyaviy qulayliklar: Lizing, texnologik yangilanishlar uchun moliyaviy
to'lovlar qilishni tezlashtiradi va korxonalar uchun katta moliyaviy qulayliklar
yaratadi. Bu, sanoat korxonalariga yangi va innovativ qurilmalarni olish, ta'minotni
yangilash va operatsion xarajatlarni pastga tushirish uchun moliyaviy erkinlik
beradi.
2. Muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlari: Lizing orqali texnologik
yangilanishlar uchun qurilmalar va texnologiyalar sotib olish, ularni ishga tushirish
va ularni qo'llash, sanoat korxonalariga muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini
beradi. Bu, ularning innovatsiyalarni tez va samarali ravishda qo'llab-quvvatlashga
imkon beradi.
3. Moliyaviy risklarni kamaytirish: Lizing jarayoni texnologik yangilanishlar
uchun moliyaviy risklarni kamaytiradi, chunki korxonalar o'zlarining moliyaviy
maqsadlar uchun to'lovlarni taksimlash uchun xizmat ko'rsatuvchiga mablag'
to'lashadi, ammo asosiy qurilmalarni sotib olish imkoniyati shunchaki mavjud
bo'lmaydi. Bu esa korxonalar uchun moliyaviy tarazlikni saqlaydi va ularning
muvaffaqiyatga erishishiga yordam beradi.
4. Yangilashga tashriflar: Lizingning qisqa muddatli shartlari va
yangilanishlarni qo'llash imkoniyatlari sanoat korxonalariga yangi va innovativ
texnologiyalar va qurilmalar sotib olishga imkon beradi. Bu esa ularning ishlab
chiqarish jarayonlarini tezlashtirish, sifatni oshirish va bozorlarda o'zlarining
o'rnini saqlashga yordam beradi.
5. Resurs ishlashning samaradorligi: Lizing orqali texnologik yangilanishlar
uchun qurilmalar va texnologiyalar olish, ta'minotni yangilash va operatsion
xarajatlarni pastga tushirish korxonalar uchun resurs ishlashni samarali qiladi. Bu
esa ularning moliyaviy samaradorlik yaratadi va ularni o'zlarining asosiy
faoliyatlariga tark etishga imkon beradi.

6. Tezlik va oldini olish: Lizingning tezlik va oldini olish imkoniyatlari sanoat
korxonalariga texnologik yangilanishlarni tez ravishda qo'llashga imkon beradi. Bu
esa ularning innovatsiyalarni tez va samarali ravishda qo'llab-quvvatlashga,
bozorlarda raqobat kuchini oshirishga va muvaffaqiyatga erishishiga yordam
beradi.
Lizing texnologik yangilanishlar uchun sanoat korxonalariga moliyaviy
qulayliklar, muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlari, moliyaviy risklarni
kamaytirish, yangilashga tashriflar, resurs ishlashning samaradorligi va tezlik va
oldini olish imkoniyatlari yaratadi. Bu esa ularning innovatsiyalarni qo'llash va
muvaffaqiyatga erishishiga imkon beradi.
Modernizatsiya loyihalarida lizingning muhimliklari.
Modernizatsiya Loyihalarida Lizingning Muhimliklari
1. Moliyaviy Yengillik: Lizing sanoat korxonalariga moliyaviy yengilliklar
ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Kapitalni olish uchun to'lov rejasi, yillik
to'lovlarda kelishilgan xarajatlar va avanslar kabi shartlar moliyaviy
muammoatlarni kafolatlashda yordam beradi.
2. Texnologik Yangilanishlarni Olish: Sanoat korxonalarining modernizatsiya
loyihalari texnologik yangilanishlarni qabul qilishni talab qiladi. Lizing bu
texnologik yangilanishlarni olishda juda samarali bo'lib, korxonalar yangi
texnologiyalarni sifatli va tezroq qo'llash uchun lizingdan foydalanishi mumkin.
3. Kapitalni Raqobatbardosh Narxlarda Olish: Lizing sanoat korxonalariga
kapitalni raqobatbardosh narxlarda olish imkoniyatini ta'minlaydi. Banklar va
lizing kompaniyalari o'rtasidagi raqobat ko'rsatkichlari hisobga olinganda,
korxonalar uchun yaxshi shartlar va narxlar olish mumkin.
4. Tezroq Yangilanish: Lizing asosiy kapitalni tezroq olish imkoniyatini
ta'minlaydi, shuningdek, yangi texnologiyalarni tezroq qo'llash uchun kerak
bo'lgan moliyaviy resurslarni yig'ishda va ishlab chiqish jarayonini tezlashtirishda
yordam beradi.
5. Qo'shimcha Xarajatlarni Kamaytirish: Lizingning samaradorliklari orqali
sanoat korxonalariga qo'shimcha xarajatlarni kamaytirish imkoniyati beriladi.

Avans to'lovlarda kamchiliklar, xizmatlarni boshqa shaxslardan olish va operativ
xizmatlar taqdim etilishi, lizingni sanoat korxonalariga moliyaviy ravishda
qulayliklar keltiradi.
6. Risklarni Taksimlash: Lizing sanoat korxonalariga kapitalni olishda qayta-
kayta mablag'lar sarflash va kredit banklariga qarz olish risklarini kamaytiradi. Bu
esa korxonalar uchun moliyaviy tashkilotlar bilan tashkilotlashda va uning
moliyaviy rivojlanishi uchun muhimdir.
7. Mudofaa Qonunlariga Rioya: Lizingning lizing kompaniyalari bilan
moliyaviy muammolar olishda muhim roli bor, chunki ular mudofaa qonunlariga
rioya qilish va foydalanuvchilarga qulay va ishonchli shartlar taqdim etishlari talab
qilinadi. Bu esa korxonalar uchun moliyaviy xavfni kamaytiradi va
investitsiyalarni mustahkamlashga yordam beradi.
8. Moliyaviy Ta'minot: Lizing shartlari va to'lovlari bilan birga moliyaviy
ta'minotning ko'rsatilishi sanoat korxonalariga moliyaviy ishonchlilik va isloh
qilish imkoniyatini ta'minlaydi. Bu esa korxonalar uchun strategik rejalarni
bajarishda yordam beradi va investitsiyalarni boshqarishda moliyaviy kuchi
mustahkamlashga yordam beradi.

Xulosa
Xulosa qilib shu aytish mumkinki, iqtisodiy jarayonlarning tub mohiyatini
to‘g‘ri tushunish ko‘p jihatdan uni o‘rganuvchilarning ma’lum nazariy va uslubiy
bilim bilan qurollanishiga bog‘liq. Shuning uchun ham mazkur bob kishilik
jamiyati taraqqiyotining asosi bo‘lgan iqtisodiyot tushunchasini, uning oldida
turgan vazifalarni, uzoq davr davomida iqtisodiy bilimlarning shakllanishi va
iqtisodiyot nazariyasi fanining vujudga kelishini qisqacha tavsiflash bilan
boshlanadi. Iqtisodiyot nazariyasi fanidagi asosiy oqimlar va nazariyalarning
umumiy bayoni beriladi. Iqtisodiyot va uning bosh masalasi, iqtisodiyot nazariyasi
fanining predmeti, vazifalari va boshqa iqtisodiy fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi
bayon etiladi.
Shu bilan birga iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar hamda ularning amal
qilish mexanizmi, iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning asosiy usullari mazmunini
ochib berishga e’tibor qaratiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1.SH. M. Mirziyoev “Buyuk kelajagimiz mard va oliy janob xalqimiz bilan
quramiz”, T.: “O’zbekiston” 2017y
2.SH. M. Mirziyoev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, T.: “O’zbekiston” 2016y
3SH. M. Mirziyoev “Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz”, T.: “O’zbekiston” 2017y
4.SH. M. Mirziyoev 2017-2021yillarda O’zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustivor yo’nalishi bo’yicha Xarakatlar strategiyasining
“Xalq bilan muloqat va inson manfaatlari yili”da amalga oshirishga oid Davlat
dasturini o’rganish bo’yicha Ilmiy uslubiy risola”, T.: “O’zbekiston” 2017y
5 I.A.Karimov “Bosh maqsadimiz-keng ko’lamli islohotlar va modernizasiya
yo’lini qatiyat bilan davom ettirish”, T.: “O’zbekiston” 2013y.
6. “Buyuk va muqaddassan mustaqil vatan” ilmiy ommabop risola, Toshkent
2011.
7. I.A. Karimov “O`zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida”, T.:
“O’zbekiston” NMIU 2011y.
8 I.A.Karimov «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni
bartaraf etish yollari va choralari» Toshkent.:Iqtisodiyot, 2009. 120 bet.
9 I.A. Karimov 2010 yildan mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
yakunlari va 2011 yilga mo`ljallangan eng muhim ustuvor yo`nalishlariga
bag`ishlangan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi
ma’ruzasi, Toshkent: 2011 y. Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy isloxotlarni
chuqurlashtirish yo’lida.
10. I.A. Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik
palatasi va Senati qo’shma majlisidagi ma’ruzasi, «O’zbekiston ovozi»
13.11.2010.
11Korxona iqtisodiyoti. (ma’ruzalar to’plami) Sultonxo’jaev O.A., Muratova
Sh.X. T.: TKTI, 2000.

12.Parpiev.U., Salomov.I. ”Bozor iqtisodiyoti asoslari va ishlab chiqarishni tashkil
etish”(o’quv qo’llanma).T. : Sharq , 1997.
13Muratova Sh.X. Ishlab chiqarishni tashkil qilish. (ma’ruzalar tuplami). T.: TKTI,
2007.
14.Ortikov A.A. va boshq.. Sanoat korxonalarida ishlab chiqarishni tashkil etish.
(O’quv qo’llanma)T.:TDIU, 2004
QO’SHIMCHA ADABIYОTLAR
1. Korxona iqtisodiyoti (o’quv qo’llanma). Maxmudov E. T.: TDIU, 2004.
2. Sanoat iqtisodiyoti (darslik). Ortiqov A. T.: TDIU, 2004.
3. Menejment asoslari (o’quv qo’llanma). G’ulomov S. T. T.:Sharq, 2002.
4. Korxona iqtisodiyoti (O’quv qo’llanma). Egamberdiev E., Qudratov F.
T.:Toshkent moliya instituti, 2004.
5. Organizatsiya proizvodstva.Fatxutdinov R.A.Uchebnik. M.: INFRA-M, 2001.
6. Ekonomika predpriyatiya.Volkov O.I. Uchebnik. M.: INFRA-M, 2002,2003.
7. Ekonomika, organizatsiya i planirovanie proizvodstva v ximicheskoy
promo’shlennosti. Uchebnik. pod red.Prokofeva A.P. M.: Ximiya, 1991.
8. Semenov A.K., Nabokov V.I. Osnovo’ menedjmenta (uchebnik). M.:
Izdatelstvo-torgovaya korporatsiya «Dashkov», 2004.
9. Gruzinov V.P., Gribov V.D. Ekonomika predpriyatiya (Uchebnik ) M., Finanso’
i statistika, 2003
10. Volkov O.I. Ekonomika predpriyatiya (kurs lektsiy). M.: INFRA-M, 2003.
11. Fatxutdinov R.A. Organizatsiya proizvodstva. (Uchebnik) M.: INFRA-M,
2001.
INTERNET SAYTLAR
http:G’G’www.standart.uz
http:G’G’www.ziyonet.uz
http:G’G’www.ref.uz
http:G’G’www.lex.uz

http:G’G’www.stat.uz
http:G’G’www.wikipedia.org

Iqtisodiyot

Sotib olish