Sanoat korxonasida biznes reja ahamiyati tahlili va ko’rsatkichlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	102.3KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	16 May 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Asadbek Mamarizayev

Ro'yxatga olish sanasi 09 Aprel 2024

85 Sotish

Sanoat korxonasida biznes reja ahamiyati tahlili va ko’rsatkichlari

Sotib olish

Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
«IQTISODIYOT»
kafedrasi
«Sanoat iqtisodiyoti» fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Sanoat korxonasida biznes reja ahamiyati tahlili
va ko’rsatkichlari.
Bajardi:
Talabasi: ___________________________________
Tekshirdi: __________________________________
Reyting bali _________________________________
Andijon – 2024
1

Mavzu: Sanoat korxonasida biznes reja ahamiyati tahlili va
ko’rsatkichlari.
Reja:
Kirish.
1. Bozor sharoitida rejalashtirishning xususiyatlari va vazifasi
2. Korxonada rejalashtirishning mohiyati.
3. Korxonalarda rejalashtirish turlari.
4. Vakolatlar taqsimoti va takomillashtirishning muhimligi. “UzAuto Motors” AJ
korxonasinig umumiy tavsifi va asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlari .
Xulosa va takliflar.
Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlar ro’yxati.
2

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi .Davlatimiz mustaqillikka erishganidan so’ng
iqtisodiyotni rivojlantirish bo’yicha qator qonun-qoidalar kiritildi va bosqichma-
bosqich rivojlandiBugungi kunda bozor iqtisodiyoti korxonaning ishlab chiqarish
faoliyatini rejalashtirish va rasional boshqarish tizimi hamda maksimal ravishda
qulay sharoitlarni yaratmoqda. Bunday sharoitlarda rejalashtirish bozor iqtisodiyoti
va bozor munosabatlarining barcha imkoniyatlaridan foydalanishga xizmat qilishi
lozim. Korxona faoliyatini umuman emas, balki har bir muayyan holdagi
vazifalarni hal qilishga yo’naltirgan holda rejalashtirish zarur. Buning uchun
rejalashtirishning ilmiylik, komplekslilik, uzluksizlik, optimallik,
moslashuvchanlik kabi tamoyillariga tayanish zarur.. 1
Ular yordamida davlat o’z
iqtisodiy siyosatini belgilaydi. 2022-2026-yillarga mo’ljallangan yangi
O’zbekistonning Taraqqiyot strategiyasida 94 ta milliy maqsadlarni qamrab olgan
quyidagi yettita ustuvor yo’nalishdan iborat: 2
 Birinchi, inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada
rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo etish;
 Ikkinchi,mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini taraqqiyotning
eng asosiy va zarur shartiga aylantirish;
 Uchinchi, milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, uning o’sish suratlarini zamon
talablari darajasida ta’minlash;
 To’rtinchi, adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish;
 Beshinchi,ma’naviy taraqqiyotni taminlash, ushbu sohani tubdan isloh etish va
yangi bosqichga olib chiqish;
 Oltinchi, umumbashariy muammolarga milliy manfaatlardan kelib chiqqan
holda yechim topish;
1
1.https://lex.uz/docs/-2006789
2. https://lex.uz/uz/docs/-5841063
2
3

 Yettinchi, mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish,
ochiq va pragmatik, faol tashqi siyosat olib borish kabi yo’nalishlar belgilangan
bo’lib, bu kabi yo’nalishlarni amalga joriy etishda albatta davlat byudjetining roli
katta hisoblanadi.Zero,davlat byudjetining holatini bilmay turib,uning
mablag’larini to’g'ri yo’naltirmay turib ushbu yo’nalishlardagi maqsadlarga erishib
bo’lmaydi.
Yangi O’zbekiston Taraqqiyot strategiyasi yangi dunyoqarash,yangicha iqtisodiy
munosabatlar asosida erkin va farovon jamiyat qurish hamda milliy xavfsizlikni
ta’minlashga xizmat qiladi.Ushbu strategiyani amalga oshirishda har bir
shaxs,inson, har bir oilaning tinch va farovon hayot haqidagi ezgu niyat va xohish-
istaklarini ro’yobga chiqarish,aholi turmush darajasini barqaror o’sib borishini
ta’minlash e’tiborimiz markazida bo’ladi. 3
Kurs ishining maqsadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxonalar o’z
faoliyatini rejalashtirishni mustaqil ravishda amalga oshiradi. Biroq bu
rejalashtirishning tekshirib ko’rilgan va foydali usullaridan voz kechishni
anglatmaydi. Bugungi sharoitlarda ham korxonalar faoliyatini rejalashtirish-texnik-
iqtisodiy hisob-kitoblar, progressiv norma va normativlar, iqtisodiy tahlil, muqobil
variantlarni tanlashga asoslanadi.
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat :
 Korxona faoliyatining turli xil yo’nalishlari, ayniqsa, xalq xo’jaligi va aholi
uchun zarur bo’lgan masulot ishlab chiqarishning iqtisodiy jihatdan maqsadga
muvofiqligini asoslab berish;
 Zaruriy moddiy-texnika asossini shakllantirish;
 Moliyalashtirish manbalarini aniqlash;
 Yakuniy natijalarning ijobiy bo’lishiga o’rishish.
Kurs ishining predmeti . O’zbekistonda adbirkorlikning yana bir muhim
xususiyati ishlab chiqarish jarayonida yangi g`oyalarning amalga oshirilishi bozor
tomonidan qanday qabul qilinishini oldindan ko`ra bilish qobiliyatida namoyon
3
Yangi O’zbekiston strategiyasi / Sh.M.Mirziyoyev Toshkent O’zbekiston nashriyoti 2021.464 bet
4

bo`ladi. Shu jihatdan qaraganda, yangilikni bozorda tatbiq etish va iste`molchining
javobini bitta jarayonga birlashtira olish tadbirkor muvaffaqiyatining garovidir.
Kurs ishining tuzilish va hajmi . Kurs ishi kirish, asosiy qism ya’ni 4 ta
reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
5

1. Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida rejalashtirishning xususiyatlari va vazifasi
Iqsiodiyot bo’yicha zamonaviy adabiyotlarda va qo’llanmalarda
rejalashtirishga mo’ljallangan ish yoki ma’lum bir harakatlarni bajarish muddati,
tartibi va ketma-ketligini ko’zda tutuvchi chora-tadbirlar tizimi sifatida izoh
berilgan. Har bir inson o’z ish kuni, dam olish kuni, bayramlar, yozgi ta’til, to’y va
boshqa tadbirlarni qanday o’tkazishni rejalashtiradi. Aynan rejalashtirish va
bashorat qilish yo’li bilan korxonalar nimani, kim uchun, qachon va qancha
mahsulot ishlab chiqarish, qaysi hamkorlar yoki sheriklar bilan shartnoma tuzish
yoki kooperasiyani rivojlantirish, zarur bo’lgan moddiy-tovar boyliklari zahirasini
yaratish kabi bir qator masalalarni hal qiladi.
O’zbekiston Respublikasining “Korxonalar to’g’risida”gi qonunida,
korxonalarning iste’molchilar talabi, foyda yoki daromad olish nuqtai nazaridan
o’z faoliyatini mustaqil ravishda tanlashi va ishlab chiqarishni rivojlantirish
istiqbollarini belgilab olishi ko’rsatilgan.
Rejalashtirish tartibga soluvchi jarayon sifatida korxona faoliyatini yaqin va
uzoq istiqbol sari ilgari surish, asoslab berish, muayyanlashtirish va izohlab
berishni ifodalaydi. Oxirgi holatda gap korxona faoliyatini bashorat qilish haqida
borishi mumkin. Bashorat qilishni rejalashtirishning boshlanishi va uzoq muddatli
istiqbolga mo’ljallangan davomi sifatida ko’rib chiqish mumkin. Rejalashtirish va
prognozlashtirish o’zaro aloqada bo’lgan ikkita jarayon bo’lib, xo’jalik faoliyatini
avvaldan bajarilgan hisob-kitoblar, eng kam tavakkalchilik va eng yuqori
natijalarga erishish asosida yuritishni ko’zda tutadi.
Reja va rejalashtirish orasidagi farqni anglash muhim ahamiyat kasb o’tadi.
Rejalashtirish indikativ reja yoki prognoz kabi rejalarni ishlab chiqish jarayoni
bo’lsa, reja korxonaning ma’lum bir vaqt mobaynida amalga oshiruvchi texnik-
iqtisodiy ko’rsatkichlarini o’zida aks o’ttiruvchi hujjatni ifodalaydi. Boshqacha
qilib aytganda, reja – bu, korxonaning maqsadli funksiyalari va ularni amalga
oshirish yo’llarini belgilab beruvchi rejalashtirishning moddiylashgan shaklidir.
Rejalashtirish odamlar, birinchi o’rinda mutaxassislar tomonidan amalga
oshirilishi sababli istalgan reja yoki prognozning hayotga tatbiq o’tilishi ko’p
6

jihatdan iqtisodchilarning malakasiga, ular rejalashtirishning uslubiy asoslarini
yaxshi bilishiga, shuningdek, ishlab chiqarish rejalarining bozor talablarini hamda
korxonaning mo’ljallangan daromadga o’rishishini hisobga olishiga ham bog’liq.
Rejani ishlab chiqish qanchalik asoslab berilgan bo’lsa, uning haqiqiyligi va
iqtisodiyotdagi ahvol bilan bog’liqligi shunchalik yuqori bo’ladi.
Korxonalar faoliyati va iqtisodiyotda rejalashtirishdan tashqari bashorat qilish ham
katta rol o’ynaydi. Bashorat qilish xo’jalik faoliyati yurituvchi sub’ektning
istiqbolda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan holatlarni ilmiy asoslagan holda
avvaldan ko’ra bilishini ifodalaydi. U yuzaga kelayotgan yoki kelajakda yuzaga
kelishi mumkin bo’lgan iqtisodiy, ilmiy-texnik va ijtimoiy holatlarni baholash va
tahlil qilish asosida yaratiladi hamda muqobil qarorlarni tanlashga imkon yaratadi.
Bashorat qilish rejalashtirish tavsifida o’z aksini topadi: ishlab chiqarish va
korxona iqtisodiy hayotining boshqa jihatlarini strategik rejalashtirish - o’rta va
uzoq muddatli bashoratlar asosida hamda joriy rejalashtirish - qisqa muddatli
bashoratlar asosida ishlab chiqiladi. Bu yo’nalishlarning ikkalasi ham o’zaro uzviy
aloqada bo’lib, ishlab chiqarish strategiyasini fan-texnika taraqqiyoti va hayotning
real voqeligi bilan bog’laydi.
O’zbekistonda 2020 yilda tabbiy boyliklarni qazib olish rejasi
Bashoratning maqsadi - bozorga ta’sir qiluvchi omillarni, shu bilan birga,
xo’jalikning umumiy ahvoli, tuzilmaviy siljishlar, investision faollik, fan-texnika
taraqqiyotining iste’molchi va ishlab chiqaruvchilarga ta’sir ko’rsatishi, an’anaviy
mahsulotlardan tashqari korxonaning barqarorligi va raqobatbardoshligiga olib
keluvchi «pioner» (yangi) mahsulot ishlab chiqarish istiqbolida yuzaga kelishi
mumkin bo’lgan holatlarini belgilashdadir. Korxonalar uchun talabni
prognozlashtirish muhim ahamiyatga ega bo’lib, u ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar turi va miqdorining o’zgarishini avvaldan aniqlab beradi. Umuman
olganda, prognoz rejalashtirishning ilmiy asosidir.
7

2. Korxonada rejalashtirishning mohiyati, maqsadi va qoidalari
Rejalashtirish uslubiyati bu – iqtisodiyotni boshqarishning turli
bo’g’inlarida, jumladan, korxonalarni boshqarishda rejalarni ishlab chiqish usullari
majmuasidir. Avvalgi rejali iqtisodiyot sharoitlarida u avvalo reja organlarining,
ham sobiq ittifoq miqyosida, ham alohida respublikalar miqyosida amal qilgan
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning asosiy yo’nalishlarini ishlab chiqish bo’yicha
uslubiy ko’rsatmalarga tayanar o’di. Iqtisodiyotning muhim soha va tarmoqlarini
joriy va istiqbolli rejalashtirish ushbu ko’rsatmalar asosida amalga oshiriladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida korxonalar o’z faoliyatini rejalashtirishni
mustaqil ravishda amalga oshiradi. Biroq bu rejalashtirishning tekshirib ko’rilgan
va foydali usullaridan voz kechishni anglatmaydi. Bugungi sharoitlarda ham
korxonalar faoliyatini rejalashtirish-texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar, progressiv
norma va normativlar, iqtisodiy tahlil, muqobil variantlarni tanlashga asoslanadi.
Rejalashtirishning eng ko’p tarqalgan usullari qatoriga quyidagilarni: balans,
normativ, iqtisodiy-matematik, statistik, omillar bo’yicha, ko’p variantli hisob-
kitob usuli kabilarni kiritish mumkin. Rejalarning asoslanganlik darajasini
oshiruvchi va ularni tezda amalga oshirilishiga xizmat qiluvchi, shuningdek,
tavakkalchilik va vujudga kelishi mumkin bo’lgan talofatlarni kamaytiruvchi usul
eng samarali usul hisoblanadi.
Hozirgi paytda balans usulining ahamiyati oshib bormoqda. Ushbu usulning
mohiyati, o’zaro aloqada bo’lgan ko’rsatkichlarni solishtirish bilan ifodalanadi.
Balans usuli asosida korxonaning ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi, ishlab
chiqarish quvvatiga bo’lgan talablari va ularning manbalari aniqlanadi. Bundan
kelib chiqqan holda moddiy balans, ishlab chiqarish quvvatlari balansi, ishchi
kuchi balansi, ish vaqti balansi, qiymat balansini ajratib ko’rsatish mumkin.
Balanslar, qoidaga ko’ra, o’htiyojlar va ularga mos keluvchi resurslarning
mavjudligi yoki manbalarini o’z ichiga oluvchi, o’zaro moslashuvchi jadval
shaklida tuziladi.Balans usuli normativ usuli bilan birgalikda qo’llanadi. Normativ
usulida resurslarni sarflashning yo’l qo’yish mumkin bo’lgan o’ng yuqori va o’ng
8

quyi chegaralari aniqlanadi. Bunda ishlab chiqarishni rejalashtirish va tashkil
o’tishda norma va normativ kabi tushunchalardan foydalaniladi.
Norma (me’yor) – bu, belgilangan sifatdagi mahsulot birligi (ish, xizmat)
tayyorlash uchun sarflanuvchi xom ashyo, material, yoqilg’i, o’nergiya va boshqa
resurslardan foydalanishning yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan maksimal yoki
minimal chegarasidir. Agar resurslardan foydalanish normalarini kamaytirish
mahsulot sifatining pasayishiga yoki belgilangan standartlar talablarining
buzilishiga olib keladigan bo’lsa, u holda bu normalarni kamaytirish mumkin
emas.
Normativ – bu, nisbiy kattalik bo’lib, asosan foizlar yoki koeffisientlar
yordamida aks o’ttiriladi. U mehnat vositalari va predmetlaridan foydalanish
darajasini, ularning har bir maydon birligi, og’irlik birligi, hajm birligiga
sarflanishini tavsiflab beradi. Norma va normativlar progressiv tavsifga ega
bo’lishi, ya’ni ularni ishlab chiqishda zamonaviy fan, texnika va texnologiya
rivojlanishining darajasi, mehnat va ishlab chiqarishni tashkil o’tish, ishlab
chiqarish quvvatlaridan to’liq foydalanish hamda ilg’or korxonalarning tajribalarini
hisobga olish zarur. SHuningdek, ular doimiy ravishda qayta ko’rib chiqilishi,
o’skirgan norma va normativlar yangi, xo’jalik hayoti va davr talablariga javob
beruvchi norma va normativlar bilan almashtirilishi lozim.
Rejalashtirishning asosiy vazifalari quyidagilar:
Maqsadni belgilash;
Korxona faoliyatining turli xil yo’nalishlari, ayniqsa, xalq xo’jaligi va aholi uchun
zarur bo’lgan masulot ishlab chiqarishning iqtisodiy jihatdan maqsadga
muvofiqligini asoslab berish;
Zaruriy moddiy-texnika asossini shakllantirish;
Moliyalashtirish manbalarini aniqlash;
Yakuniy natijalarning ijobiy bo’lishiga o’rishish.
Amaliyotda bu vazifalarni korxona direktori yoki iqtisodiy-rejalash
xizmatining o’zi bajarmaydi yoki bajarishi lozim emas. Bunda butun jamoa,
ayniqsa, agar bu korxona aksiyadorlik jamiyati shaklida faoliyat ko’rsatayotgan
9

bo’lsa, ishtirok o’tishi zarur. Afsuski, korxona xodimlari ko’pincha “rahbarga
ko’proq narsa ko’rinadi” tamoyili asosida ishlaydilar va yaxshiroq natijalarga
o’rishish uchuntashabbuskorlik ko’rsatmaydilar. Tajribalar esa korxona
muammolarini hal qilish barcha xodimlar, jumladan, ishchilarga ham bo’lgan
holdagina bu korxonalar gullab-yashnashi mumkinligini ko’rsatadi.
Bugungi kunda bozor iqtisodiyoti korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini
rejalashtirish va rasional boshqarish tizimi hamda maksimal ravishda qulay
sharoitlarni yaratmoqda. Bunday sharoitlarda rejalashtirish bozor iqtisodiyoti va
bozor munosabatlarining barcha imkoniyatlaridan foydalanishga xizmat qilishi
lozim. Korxona faoliyatini umuman emas, balki har bir muayyan holdagi
vazifalarni hal qilishga yo’naltirgan holda rejalashtirish zarur. Buning uchun
rejalashtirishning ilmiylik, komplekslilik, uzluksizlik, optimallik,
moslashuvchanlik kabi tamoyillariga tayanish zarur.
Yetakchi bo’g’inni ajratib ko’rsatish korxonaning barcha bo’linmalarini
birgalikda kompleks ravishda rivojlantirishni ko’zda tutadi. CHunki busiz
rejalashtirish bir tomonlama bo’lib qolishi hamda ishlab chiqarishni tashkil
o’tishda “tor joylar” va disproporsiyaning vujudga kelishiga olib kelishi mumkin.
SHu sababli korxona faoliyatining iqtisodiy-ishlab chiqarish rejasi ko’rsatkichlari
va bo’limlarining o’zaro aloqada bo’lishini hamda kompleks rejalashtirishni
ta’minlash muhim ahamiyat kasb o’tadi. Bu o’rda ham rejalashtirishning balans
usuli katta ahamiyatga ega.
Rejalashtirishning yana bir muhim tamoyili ilmiylik bo’lib, u avvalo
tayyorlanayotgan rejalar va ishlab chiqarishni rivojlantirish dasturlariga,
shuningdek, fan-texnika taraqqiyoti talablari, raqobatchilik va bozor talablarini
hisobga olishga asoslanadi. Rejalashtirishning ilmiyligi, jonli mehnat va
mahsulotga aylangan mehnat xarajatlarining o’ng kam miqdorida iloji boricha
yuqori natijalarga o’rishishga, shuningdek, korxona xodimlari manfaatdorligini
oshirishga ko’maklashadi.
Komplekslilik tamoyili ishlab chiqarishni, birinchidan, zamon va makonda,
ikkinchidan, ishlab chiqarishni boshqarishning gorizontal va vertikalida,
10

uchinchidan, ishlab chiqarishning resurs asoslarini ta’minlashda, to’rtinchidan,
ishlab chiqarishdagi “tor joylarni” hisobga olish va ularni yo’qotish chora-
tadbiralrida, beshinchidan, xodimlarning o’z mehnatlari natijasidan moddiy va
ma’naviy qoniqishida, oltinchidan, korxonaning mo’ljallanayotgan daromad yoki
foyda olishini amalga oshirishni ko’zda tutadi.
Proporsionallik nafaqat ishlab chiqarishni rejalashtirishda, balki ishlab
chiqarishni boshqarishda ham muhim ahamiyat kasb o’tadi. Zarur proporsiyalarga
amal qilish ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchining sexlar va ish joylari
bo’yicha hamda ishlab chiqarish bosqichlarida to’g’ri taqsimlanishiga va ulardan
to’g’ri foydalanishga ko’maklashadi. Proporsiyalarga amal qilmaslik esa, aksincha,
ishlab chiqarishning ba’zi uchastkalarda kuchayib, boshqalarida pasayishiga, ya’ni
disproporsiyalarning vujudga kelishiga hamda korxonalarning noritmik tarzda
faoliyat yuritishiga sabab bo’ladi. Zaruriy proporsionallikni ta’minlashda ishlab
chiqarishni tashkil o’tishni texnik-iqtisodiy normalashtirish katta rol o’ynaydi.
Rejalashtirishning uzluksizligi ishlab chiqarishni va umuman, korxona
faoliyatini tashkil o’tishning muhim tamoyili hisoblanadi. Bu tamoyil amalda joriy
rejalarning istiqboldagi rejalar bilan, istiqboldagi rejalarning esa bashoratlar
(prognoz) bilan bog’liq bo’lishida o’z aksini topadi. Boshqacha qilib aytganda,
rejalashtirish qisqa muddatli tavsifga ega bo’lgan indikativ reja tabiatiga mos
kelmovchi, yanvardan martgacha yoki martdan dekabrgacha, ya’ni “...dan”
“...gacha” tamoyili asosida amalga oshirilmasligi lozim. Rejalashtirishning “...dan”
“...gacha” tamoyilini inkor qilganda biz avvalo vaqt bo’yicha rejalashtirish
uzilishining oldini olishni ko’zda tutamiz. Masalan, o’sha indikativ reja o’z
davomiga ega bo’lishi, ya’ni korxona o’z faolitini yanvar-mart oylariga
rejalashtirganda keyingi davrlarda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan vazifalarni ham,
albatta, bozor kon’yunkturasi, iste’molchilar manfaati va ishlab chiqarish
holatlarining o’zgarishini ko’zda tutishi lozim. Bu vazifa asosan yil davomida
amalga oshiriluvchi rejalarni aniqlashtirish va muayyanlashtirish yo’li bilan
bajariladi.Optimallik ham rejalashtirish tamoyillari qatoriga kiradi. Rejalar barcha
ishlab chiqarish resurslaridan chiqitlar va yo’ldosh mahsulotlardan keng
11

foydalanishni inobatga olgan holda iloji boricha rasional va unumli foydalanishni
ta’minlashi hamda yuqori natijalarga o’rishish uchun o’ng samarali yo’llarni
tanlashi kerak.Rejalashtirishning optimalligiga iqtisodiy-matematik usullar va
o’lektron hisoblash mashinalarini qo’llash, rejalarning bir nechta variantlarini
ishlab chiqish yordamida o’rishiladi. Ko’p variantlilik o’ng tejamkor reja varianti
yoki korxona faoliyati dasturini tanlashga imkon yaratadi.
Moslashuvchanlik rejalashtirishning bozor sharoitlaridagi muhim tamoyili
hisoblanadi. U ishlab chiqarish rejalariga o’z vaqtida o’zgartirishlar kiritish,
iste’molchilar va xaridorlar talablarini hisobga olish, ishlab chiqarishning yuzaga
kelishi mumkin bo’lgan pasayishi va inqirozlarning oldini olishga yordam beradi.
“Korxonalar to’g’risida”gi qonun ishlab chiqarishni rejalashtirishda ushbu
tamoyilni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan sharoitlarni yaratadi.
Biroq hech qanday tamoyil, jumladan, yuqorida sanab o’tilgan tamoyillar
ham, o’zidan-o’zi, ya’ni shu tamoyillar uchungina kerak emas. Agar amaliyotda
qo’llanmasa bu tamoyillar faqat qog’ozda qolib ketishi yoki oddiy chaqiriq bo’lib
qolishi mumkin.
12

3. Korxonalarda rejalashtirish turlari
Xo’jalik yuritishning bozor tizimiga xos bo’lgan iqtisodiy munosabatlar
rivojlanishning noaniqligi, korxona iqtisodiyoti rivojlanishining mos keluvchi
yo’nalishlarini ishlab chiqish zaruriyatini belgilab beradi. Bu vazifa amalda
rejalashtirish va bashorat qilish yordamida amalga oshiriladi.
Bashorat – bu, korxona, ob’ekt yoki hodisaning kelajakdagi ahvoli va ularni
amalga oshirish variantlari va muddati to’g’risidagi ilmiy jihatdan asoslangan
mulohazadir. Bashoratlarni ishlab chiqish jarayoni bashorat qilish, ya’ni kelajakni
hozirgi paytdan kelib chiqqan holda oldindan ko’ra bilish deb ataladi.
Korxona hamda butun iqtisodiyot miqyosida bashorat qilishning ob’ektlari
sifatida iqtisodiy, ijtimoiy, fan-texnika va boshqa jarayon va hodisalarni ko’rsatish
mumkin. Korxonalar faoliyatida iqtisodiy bashoratlar alohida va etakchi o’rin
egallaydi. Ularning asosiy vazifalari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
rivojlanish maqsadlarini belgilash, optimal yo’nalishlar va ularga o’rishish
vositalarini izlab topish, resurslarni va qo’yilgan vazifalarni bajarish muddatlarini
belgilash, korxona rivojlanishiga ta’sir ko’rsatishi mumkin bo’lgan cheklashlarni
aniqlash.
Rejalashtirish – qaror qabul qilishning uzluksiz bir jarayoni bo’lib, bu
jarayon davomida korxona faoliyati va rivojlanishining maqsad va vazifalari
atrofda ro’y berayotgan o’zgarishlarni inobatga olgan holda vaqt bo’yicha
aniqlanadi va belgilanadi hamda ularni amalga oshirish uchun resurslar aniqlanadi.
Mazmuniga ko’ra, rejalashtirish texnik-iqtisodiy va tezkor-ishlab chiqarish
turlariga bo’linadi.
Texnik-iqtisodiy rejalashtirish korxona faoliyatining barcha (iqtisodiy,
texnik, ijtimoiy va hokazo) jihatlarini qamrab oluvchi rejalashtirish turi bo’lib,
asosan bir yilga mo’ljallangan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish rejasi shaklida
amalga oshiriladi. Mazkur rejalashtirish turining soddalashtirilgan ko’rinishi
ko’pincha korxona faoliyatining yillik rejasi deb ataladi.Endi korxona
rejalashtirishning mavjud, ammo mavjud bo lgan boshqa turlarini ko ribʻ ʻ
13

chiqamizjuda aniq. Shunday qilib, maqsadlarining funktsiyalariga qarab, ular
quyidagilarni aniqlaydilar:
Ishlab chiqarish rejalari. U nima va qanday yaratilishini ko'rib chiqadi.
Korxonada barcha turdagi ishlab chiqarishni rejalashtirish topshiriqlarni bajarish
uchun moddiy va mehnat resurslariga bo'lgan ehtiyojni qondirishga tayanadi.
Tijorat. Ular tayyor mahsulotlarni sotishni ta'minlaydi, shuningdek, korxonalarning
moddiy-texnik ta'minotiga qo'yiladigan talablarga javob beradi.
Investitsiya. Bunga korxonani texnik qayta jihozlash hamda rivojlantirish rejalari
kiradi.
Mehnat va ish haqi haqida.
Funktsional maqsadlar uchun boshqa rejalar.
Korxonani boshqarish darajasiga qarab quyidagilar ajratiladi:
Umumiy.
Tuzilmaviy bo linmalarning rejalari.ʻ
Funktsional bo'limlar (buxg alteriya hisobi, xodimlar).
Brigada va uchastkalar uchun ish rejalari.
Obyektlarga qarab:
Faoliyat bo yicha.
ʻ
Muayyan tovarlar, ishlar, xizmatlar uchun.
Yangi mahsulotlar chiqarilishi haqida.
Ishlab chiqilayotgan yoki o zlashtirilayotgan mahsulot turlari bo yicha.
ʻ ʻ
Bundan tashqari, ma'lum chegaralarga tushmang:
Kartma-ket rejalashtirish. Bu avvalgisining amal qilish muddati tugaganidan
keyin yangi chora-tadbirlar to‘plami ishlab chiqilayotganini bildiradi.
O'tishni rejalashtirish. Bunday holda, kompleks chora-tadbirlarning bir qismi
sifatida uni qayta ko'rib chiqish, qolgan muddat esa amalda bo'lganlarni hisobga
olgan holda qayta ko'rib chiqilishi ko'zda tutilgan.ma lumotlar.
ʼ
Moslashuvchan rejalashtirish. Noaniq shartlar yoki to satdan xarajatlarga
ʻ
qarab qayta ko rib chiqilgan. Tezkor-ishlab chiqarish rejalashtirish texnik-iqtisodiy
ʻ
rejalashtirishning davomi bo’lib, korxona faoliyati yillik rejasini yanada qisqaroq
14

muddatga - sutka, o’n kunlik, oyga bo’lib muayyanlashtirish bilan tavsiflanadi.
Tezkor-ishlab chiqarish rejalashtirish-kalendar rejalashtirish va dispetcherlashdan
iborat bo’ladi.
Kalendar rejalashtirishda korxona yillik rejasida va birinchi o’rinda ishlab
chiqarish dasturi(mahsulot tayyorlash rejasi)ni o’n kunlik, hafta, kun va smena
bo’yicha aniqlashtirish hamda bu ko’rsatkichlarni bajaruvchilarga o’tkazish ko’zda
tutilgan. Dispetcherlashtirish oylik, o’n kunlik, kunlik sutka-smenalik rejalarni
bajarishni tezkor boshqarishda ifodalanadi. SHuni qayd qilish kerakki, yuqorida
ko’rsatib o’tilgan rejalashtirish turlari asosan mashinasozlik, samolyosozlik,
avtomobilsozlik kabi sohalarning yirik va ba’zi hollarda o’rta korxonalari uchun
xosdir. Garchi, biznes-reja hozirgi kunda “ommaviy” bo’lib yirik va o’rta
korxonalarda qo’llansada, asosan ishlab chiqarish hajmi katta bo’lmagan hamda
xodimlar soni 100 kishigacha bo’lgan kichik korxona va mikrofirmalar biznes-
rejalar asosida faoliyat yuritadi. Yana bir muhim narsani aytib o’tish lozim.
Hozirgi paytda iqtisodiyotga oid bo’lgan adabiyotlarda rejalashtirishga nisbatan
strategik, uzoq muddatli, qisqa muddatli va joriy rejalashtirish kabi tushunchalar
qo’llanmoqda. Ularning har biri o’z shakli, ko’rsatkichlarni ishlab chiqish va
hisoblash usullariga ega.
Strategik rejalashtirish xo’jalik yuritishning bozor tizimidagina vujudga
kelib, 10-15 yillik davrni o’z ichiga oladi. U korxona rahbariyatining mas’uliyatli
vazifasi hisoblanadi hamda rivojlanishning ustivor yo’nalishlarini topish va
bozorda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan talabni inobatga olgan holda resurs bilan
ta’minlashga qaratilgan. Strategik rejalashtirish asosida yaqin 3-5 yilga
mo’ljallangan uzoq muddatli rejalashtirish amalga oshiriladi. U korxona
faoliyatining ishlab chiqarish, sotish, xarajatlar, moliya kabi turlarini o’z ichiga
oladi hamda o’z mazmuni va maqsadli funksiyalariga ko’ra, strategik
rejalashtirishdan farq qilmaydi. qisqa muddatli rejalashtirishda korxona faoliyati
kompaniya ma'lum bir vaqt oralig'ida (natijada) ko'rmoqchi bo'lgan kelajak uchun
loyiha bo'lib, uni amalga oshirish uchun samarali vositalarni o'z ichiga olgan
hujjatdir. Rejaning asosiy xususiyati uning maqsadga muvofiqligidir, chunki u
15

maqsadni samarali amalga oshirishni ta'minlaydigan tarzda ishlab chiqilgan. U
qanday harakatlar mo‘ljallangan maqsadga olib kelishini ko‘rsatishi kerak.
Jarayonning ikkinchi muhim xususiyati: u boshqa barcha boshqaruv
funktsiyalarining asosidir, chunki bunday jarayonsiz inson faoliyatini
muvaffaqiyatli tashkil etish, boshqarish mumkin emas.resurslar va nazorat.
Jarayonning yana bir muhim xususiyati uning to'liqligidir. Bu shuni
anglatadiki, jarayon har bir boshqaruv darajasidagi har bir menejerning funktsiyasi
bo'lishi kerak, keyin u maqsadlarga erishish uchun foydali vositaga aylanadi.
Tashkilotda qaror qabul qilishning turli darajalarida yaratilgan rejalar to g riʻ ʻ
qarorlar qabul qilish, maqsadlarga erishish va ularni doimiy ravishda kuzatib
borish uchun bir-biri bilan birlashtirilishi kerak.
Oxirgi qoida shundaki, rejalar amalga oshirishda samarali bo lishi kerak. Bu
ʻ
ularning amalga oshirilishi minimal istalmagan oqibatlar va xarajatlardan oshib
ketadigan natijalar bilan maqsadga erishganda sodir bo'ladi.
Reja rahbariyatning tafsilotlarga kirmasdan zarur xarajatlarga mablag
ʻ
ajratish to g risidagi qaroriga asoslanishi uchun asos bo lishi kerak. Reja imkon
ʻ ʻ ʻ
qadar qisqa bo'lishi kerak - 6-8 sahifadan oshmasligi kerak (diagrammalar va
boshqa taqdimotlar bundan mustasno). Juda ko p tafsilotlar katta rasmni yashiradi.
ʻ
Agar, masalan, mahsulot rejasi yig'ilish yoki yig'ilishda og'zaki ravishda
taqdim etilsa, mahsulot menejeri har qanday savollarga javob berishga tayyor
bo'lishi kerak. Yuqori boshqaruv a'zolari uchun menejer bunga tayyor bo'lmagani
uchun yig'ilishni uzaytirish yoki hatto keyinga qoldirishdan ko'ra xafagarchilik
tug'dirmaydi.
Rejaning yozma versiyasi tarixiy natijalarni, aniqlangan xavf va
imkoniyatlar to g risidagi ma lumotlarni, sotish prognozlarini, belgilangan
ʻ ʻ ʼ
maqsadlarni, sotishning foyda va zarar hisobiga ta sirini, marketingni o z ichiga
ʼ ʻ
olishi kerak.mahsulot yoki uning liniyasi uchun belgilangan maqsadlar,
shuningdek, maqsadlarga erishish uchun aniq strategiyalar. Unda dasturni tezkor
baholash imkonini beruvchi jadvallar (moliyaviy hisobotlar), shuningdek uning
kompaniyadagi vaziyatga ta'siri bo'lishi kerak.va rivojlanishi 1-3 yilga mo’ljallab
16

rejalashtiriladi. Uning o’ziga xosligi shundaki, birinchi yil ko’rsatkichlari har
chorakda, ikkinchi va uchinchi yil ko’rsatkichlari esa har yarim yil yoki bir yilda
aniqlashtiriladi va to’g’rilashlar kiritilib boriladi. Buning maqsadi sifatida esa, reja
ko’rsatkichlarining iqtisodiy muhit, bozor va fan-texnika taraqqiyotida yuz
berayotgan o’zgarishlarni to’laroq aks o’ttirishga intilishni ko’rsatish mumkin.
Bozor munosabatlarida raqobatchilikni kuchaytirish hamda xo’jalik yuritish va
hayotiy jarayonlar dinamikasi hisobiga joriy rejalashtirish amalga oshirilib, unga
choraklarga bo’lingan yillik rejalar asos qilib olinadi. Ushbu rejalar qoidaga ko’ra,
o’zgaruvchan bo’lib, joriy yilning birinchi uch oyi uchun qat’iy, hayotiy
ko’rsatkichlar belgilanib, keyingi to’qqiz oy davomida ularga to’g’rilashlar
(korrektirovka) kiritiladi. Ular qisqa muddatli rejalarga qaraganda, ayniqsa, ishlab
chiqarish harakati va moddiy-tovar boyliklari zahirasi, bahoni shakllantirish
qismida yanada aniqroq hisoblanadi. Umuman olganda, korxonaning turli bo’lim
va xizmatlari vazifalari bunday rejalarda o’zaro bog’lanadi.
Rejalashtirishning istalgan turi korxona faoliyatining biron-bir jihatini aks
o’ttiruvchi, umumiy va xususiy, sifat va miqdor ko’rsatkichlariga asoslanadi.
Umumiy va umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar korxonada ishlab chiqarish
rivojlanishining yo’nalishi va darajasini aks o’ttiradi. Bunday ko’rsatkichlar
qatoriga ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi, mehnat, tannarx va jamg’armalar
bo’yicha ko’rsatkichlarni kiritish mumkin.Xususiy ko’rsatkichlar
umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar asosini tashkil qiluvchi alohida o’lementlarni,
masalan, material, yoqilg’i, o’nergiya va shu kabilarning mahsulot tannarxidagi
salmog’ini tavsiflaydi. SHuningdek, bu ko’rsatkichlar asosiy ko’rsatkichlar
darajasiga ta’sir o’tkazuvchi alohida omillarni ham tavsiflab beradi. Masalan,
yordam ko’rsatuvchi ishchilar salmog’ining mehnat, ishlab chiqarishi darajasiga
ta’siri; asbob-uskunalarni ish bilan ta’minlash koeffisientining ishlab
chiqarilayotgan mahsulot hajmi va korxona ishlab chiqarish dasturining
bajarilishiga ta’siri; xom ashyo va materiallardan foydalanish koeffisientining
mahsulot tannarxi pasayishiga ta’siri va hokazolar.
17

4. Vakolatlar taqsimoti va takomillashtirishning muhimligi. “UzAuto Motors”
AJ korxonasinig umumiy tavsifi va asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlari .
Vakolat — Vakilning vakolat beruvchiga fuqarolik hukuq va majburiyatlar
vujudga keltirishi, o zgartirishi va bekor qilishi uchun asos, ya ni huqukdir.ʻ ʼ
Vakolat ishonchnoma, qonun, sud qarori yoki ma muriy akt (hujjat) asosida
ʼ
yuzaga keladi. Qoida tariqasida, vakil uz Vakolatini Vakolat beruvchining huquq
va qonuniy manfaatlarini ko zlab, amalga oshirishga majbur. Vakil Vakolat
ʻ
beruvchi shaxs nomidan shaxsan o z foydasiga har xil bitimlar tuza olmaydi
ʻ
(tijorat vakilligi bundan mustasno). Vakil amaldagi qonunchilik va Vakolat
beruvchining topshiriqlariga binoan ish ko radi. Vakil Vakolatsiz yoki Vakolat
ʻ
doirasidan chetga chiqib, harakat qilgan takdirda, bunday harakat Vakolat beruvchi
uchun hech qanday huquqiy oqibat tug dirmaydi, ammo bu harakat Vakolat
ʻ
beruvchi tomonidan ma qullansa, bu hol uning uchun muayyan huquqiy oqibat
ʼ
tug diradi.
ʻ
Vakolatni vujudga keltiruvchi asoslarga ko ra, vakillik 2 turga bo linadi:
ʻ ʻ
1) qonun bo yicha vakillik; bunda vakillik va Vakolat me yoriy hujjatlar bilan
ʻ ʼ
belgilanadi; u muomalaga layoqatsiz shaxs (yosh bolalar, akli zaif va ruhiy
kasal)larning manfaatlarini ko zlab amalga oshiriladi;
ʻ
2) shartnomaviy vakillik; bunda vakil va uning Vakolati vakil qiluvchining
erki bilan yuzaga keladi.
Korxona vakolatlari taqsimoti va takomillashitirish muhim bo'lgan
jarayonlardan ikkalasiga tegishli muhim mavzulardir. Vakolatlarni taqsimoti,
korxonaning boshqarish organlari va ish faoliyatini belgilab beradi. Bu boshqarish
organlari har bir vazifa va mas'uliatlarni belgilab, tuzilaydigan qo’shimcha
ma'lumotlar hamda taqdim etadi. Vakolatlarning to’liq, to’g’ri va kiritilgan
bo'lishi, korxonaning ish faoliyatining samaradorligi va qonunga ega bo'lishi uchun
juda muhimdir.
18

Takomillashtirish esa, korxonaning o’zini takomillashtirish, rivojlantirish va
yanada hayotga olishi uchun mohiyatli va amaliy jarayonlarni o’z ichiga oladi. Bu
jarayonda korxonaning faoliyatini kengaytirish, daromad uyi yoklamalarini
oshirish, samarali marketing va sotish taktikalarini ishlatish va malakani
rivojlantirish kabi ko’rsatkichlar ustida ishlaydi.
Korxona vakolatlari taqsimoti va takomillashtirish, korxonaning samarador va
faolligini oshirishda juda muhim bo'lgan jarayonlardir. Bu sababli, korxona
boshqaruvining mohiyatli faolligini ta'minlash va rivojlantirish uchun bu usullar
juda katta ahamiyatga ega.
Korxona vakolatlari taqsimoti, korxonaning faoliyatini efir qilish va to'g'ri
muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo'lgan bosh elementlardan biridir. Bu
jarayon korxonaning vazifa va mas'uliyatlarini boshqaruv etishda yordam beradi va
korxonaning maqsadlariga mos keladi.
Korxona vakolatlari taqsimoti quyidagi nuqtalardan iborat bo'lishi kerak:
1. Boshqaruv organlari va vazifalari: Korxonaning boshqaruv organlari,
ularning vazifalari va mas'uliyatlari, yetkazib berish tizimi va axborot almashinish
kabi asosiy elementlarni o'z ichiga oladi.
2. Tuzilish tuzilmalar: Korxonaning tuzilmalari va filiallari, ularning faoliyat
sohasi, boshqaruv usullari va hierarxiyasi to'g'risidagi ma'lumotlarni o'z ichiga
oladi.
3. Ish tartibi va protsesslari: Korxonaning har bir departamenti yoki bo'limi
uchun ish tartibi, protsesslari va amaliyotlar haqida ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
Takomillashtirish esa, korxonaning o'zini takomillashtirish, rivojlantirish va
yanada hayotga olishi uchun mohiyatli jarayonlarni o'z ichiga oladi. Bu jarayonda
samarador marketing strategiyalarni tuzish, mijozlar bilan muntazam aloqalar
o'rnating, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va xizmatlarni rivojlantirish,
xodimlarni motivatsiyalash va rivojlantirish kabi muhim vazifalar ko'rsatiladi.
19

Korxona vakolatlari taqsimoti va takomillashtirish, korxonaning faol,
samarali va muntazam rivojlanishini ta'minlash uchun juda muhimdir. Bu
jarayonlarga duch kelgandagi muvaffaqiyat va bujarlikni ta'minlash uchun
dastlabki qo'llanilgan va amalga oshirilgan usullarni o’rganish, samarali boshqaruv
modelini qo’llab-quvvatlash, korxonaning vazifalari va maqsadlarini ma'lum etish
va unga muvofiq tartibni taqdim etish zarur.
Korxona vakolatlari taqsimoti va takomillashtirish jarayonlari haqida
ko'proq ma'lumot berishim mumkin.
1. Korxona vakolatlari taqsimoti: Bu jarayonda korxona boshqaruvining
vazifalari va mas'uliyatlari taqsim etiladi. Boshqaruv organlari, ularning vazifalari,
mas'uliyatlari va axborot almashinish tizimlari belgilanadi. Bu holat boshqaruvning
samarador, tizimli va ko'rsatgichlarga ega bo'lishini ta'minlaydi.
2. Tuzilmalar va birliklar: Korxonaning tuzilmalari, departamentlari, filiallari,
boshqaruv tizimlari va hierarxiyasi belgilanadi. Har bir birlik va tuzilma uchun
mas'uliyatlar, vazifalar va faoliyat sohalarini aniqlash bu jarayonning muhim
qismidir.
3. Ish tartibi va protsesslari: Korxonaning har bir departamenti yoki bo'limi
uchun ish tartibi, protsesslari, amaliyotlar va ish jarayonlari belgilanadi. Ish tartibi
to'liq va samarador bo'lishi, oqilona qabul qilinishi va boshqarilishi kerak.
4. Takomillashtirish: Takomillashtirish jarayonida korxonaning o'zini
rivojlantirish va yangi imkoniyatlarni ochish uchun qanday qadam atilishi kerakligi
belgilanadi. Bu jarayonda samarador marketing strategiyalarni rivojlantirish, yangi
mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqish, yangiliklarni olish va xodimlar
motivatsiyalashning muhim roli bor.
Korxona vakolatlari taqsimoti va takomillashtirish samarador boshqaruvning
asosiy ko'rsatkichlari bo'lib, korxonaning faoliyatini rivojlantirish va
muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Bu jarayonlarga e'tibor qaratilishi, ularni
samarali boshqaruv etish va kompaniya maqsadlariga yetishishda muhim
ahamiyatga ega.
20

4 “UzAuto Motors” AJ korxonasinig umumiy tavsifi va asosiy iqtisodiy
ko‘rsatkichlari .
Kompaniya 1992-yilda O zbekiston davlat „O zAvtosanoat“ aksiyadorlikʻ ʻ
jamiyati va Janubiy Koreyadagi Daewoo o rtasida tashkil etilgan bo lib, dastlab
ʻ ʻ
„Uz-DaewooAuto“ nomi bilan tanilgan. Kompaniya 1996-yil 19-
iyulda Asakadagi yangi yig'ish zavodida avtomobillar ishlab chiqarishni boshladi.
Uz-DaewooAuto kompaniyasi Uz-Daewoo brendi ostida avtomashinalar
ishlab chiqargan. O zbek avtomobil sanoatini tashkil etish tashabbusi 1990-
ʻ
yillarning boshlariga va O‘zbekiston Prezidenti Islom Karimov prezidentlik
davriga borib taqaladi.
2001-yilda Daewoo qulab tushgach, mulkdorlar o zgarganidan so ng, 2008-
ʻ ʻ
yil mart oyida yangi qo shma korxona
ʻ o rnini bosuvchi “GM Uzbekistan” tashkil ʻ
etildi va Nexia va Matiz avtomobillari Chevrolet ko krak nishoni ostida sotildi.
ʻ
Asaka zavodida ishlab chiqarilgan GM Korea Chevrolet modellarining keng
assortimenti.
 1992 yil iyul — O‘zbekiston va Janubiy Koreya tomonlaridan Asaka
shahrida ivtomobilsozlik zavodi qo‘shma korxonasi qurish to‘g‘risida
Memorandum imzolandi.
 1996 yil mart - “Damas” rusumli avtomobil ishlab chiqarildi.
 1996 yil iyul — Asaka avtomobil zavodi barcha liniyalari tantanali
tarzda :shga tushildi. “Nexia”, “Damas”, “Tico” avtomobillari ishlab chiqarila
boshlandi.
 1999 yil dekabr - sifatni boshqarish tizimining ISO 9001 xalqaro
standartiga muvofiqligi sertifikatsiyalandi.
 2001 yil may 250 minginchi avtomobil ishlab chiqarildi.
 2001 yil avgust “O‘zDEUavto” “Matiz” rusumli avtomobil
taqdimoti, uni : mmaviy ishlab chiqarish boshlandi.
 2002 yil sentabr - “Nexia DOHC” avtomobili ommaviy ishlab
chiqarila boshlandi.
21

 2003 yil fevral - sifatni boshqarish tizimining 2000 yil versiyali ISO
9001 xalqaro standartiga muvofiqligi sertifikatsiyalandi.
 2003 yil avgust - avtomatik uzatish qutichali “Lacetti” va “Matiz”
avtomobillari ishlpab chiqarila boshlandi.
 2005 yil yanvar - 101. dvigatel hajmli “Matiz” avtomobili ishlab
chiqarila boshlandi.
 2005 yil oktabr - Asaka avtomobil zavodi konveyeridan 500
minginchi avtomobil ishlab chiqarildi.
 2006 yil fevral - yangilangan “Damas П ” modelini ishlab chiqarish
boshlandi.
 2007 yil oktabr - SKD (TACUMA, EPIKA, CAPTIVA) modellari
ishlab chiqarila boshlandi.
 2008 yil aprel - “UZ - DAEWOO” korxonasi “GM - Uzbekistan”
Yopiq -.Ksiyadorlik Jamiyatiga aylantirildi va shu bilan birga “ Nexia”
modelining yangi --sumdagi “N-150” modeli ishlab chiqarila boshlandi.
 2008 yil noyabr - Asaka avtomobil zavodining konveyridan
MILLIONINCHI” avtomobil ya’ni, “Chevralet Lacetti” avtomashinasi
ishlab
 Aiqarish yo‘lga qo‘yildi.
 2010 yil avgust - “Spark M-300” jahon andozalariga mos keladigan
model shlab chikarila boshlandi.
 2012 yil mart - “GM - Uzbekistan” AJ da yangi nisumdagi
“MALIBU” SKD avtomobili yig‘ila boshladi.
 2012 yil sentyabr - Chevrolet Cobalt avtomobilini seriyali ishlab
chiqarish boshlandi.
 2013 yil nayabr - lacetti II (Centra) avtomobilini ishlab chiqarish
boshlandi.
 2014 yil mart - Chevrolet Orlando avtomobilini ishlab chiqarish
boshlandi.
 2015 yil iyul — Labo tijorat avtomobilini ishlab chiqarish boshlandi.
22

 2016 yil may - Nexia (T250) avtomobilining taqdimoti.
 2016 yil iyun - Nexia (T250) avtomobilini ishlab chiqarish
boshlandi.
 2017 yil Aprel - Yangi, ikkinchi avlod Malibu avtomobilini ishlab
chiqarishga tushirish
 2017 yil May — Uzaytirilgan yuk bo‘limli Labo avtomobilini ishlab
chiqarish boshlandi.
 2018 yil dekabr - Chevrolet Tracker avtomobili taqdim etildi.
 2022 yil - Chevrolet Tracker avtomobili ommaviy ishlab chiqarish
boshlandi.
 2023 yil - Chevrolet Onix avtomobili ommaviy ishlab chiqarish
boshlandi.
“UZAUTO MOTORS” Aksionerlik Jamiyati Rejalashtirish
bo‘limining tashkiliy strukturasi
“ UZAUTO MOTORS ” Aksionerlik Jamiyati Rejalashtirish bo‘limining
tashkiliy strukturasida:
- Bosh boshqaruvchi;
- Ish yurituvchi;
- Ishlab chiqarishni rejalashtirish va mahsulotni sotishning nazoratchisi;
- Xarajatlar nazoratchisi;
- Material xarajatlari nazoratchisi;
- Narx nazoratchisi;
- Koordinatsiyalaridan iborat.
23

3- jadval
Jamiyatning Ustav fondi tog‘risidagi ma’Iumotlar 2023-yil.
Ko‘rsatkichlar
nomlanishi MXXS (MSFO)ga
asosan Milliy valyuta-
so‘mda
Ustav fondining
miqdori 356 628 000 (Uch
yuz ellik olti million olti 1 344 000 017 200
(bir trillion uch yuz
Bugalteriya balansi 356 628 000 (Uch
yuz ellik olti million olti 1 344 000 017 200
(bir trillion uch yuz
Ustav fondining
tulangan s o’ mi 356 628 000 (Uch
yuz ellik olti million olti 1 344 000 017 200
(bir trillion uch yuz
Zaxira fondi tug‘risidagi ma’lumot.
Zaxira fondining Ustav buyicha miqdori, foizda;
Zaxira fondining Ustav buyicha miqdori - 15%
- Qimmatli qogfozlar chiqarish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanaga
zaxira fondining asl miqdori, ming so‘m;
- Qimmatli qogfozlar chiqarish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan sanaga
zaxirasining asl miqdori - 96 604 000 AQSh dollari yoki O‘zbekistan milliy
valyutasida 1 011 972 161 999 (bir trillion un bir milliard to‘qqiz yuz yetmish
ikki
- 7 million bir yuz oltmish ming to‘qqiz yuz to‘qson to‘qqiz) so‘mni tashkil
etadi.
"UZAUTO MOTORS” AJ ning pasportida berilgandek korxona Yengil
avtomobil ishlab chiqarish Asionerlik jamiyati deb ro‘yxatdan o‘tgan. Andijon
vloyati Asaka shahri Humo ko’chasi 81 uy manzilida joylangan bo‘lib, xozirda
raxbari B.I. Anderson hisoblanadi. E-mail: uzautomotors.com.uz. Muloqot
qiluvchi shaxs bosh direktor o‘rinbosari N.Qosimov “UZAUTO MOTORS”
Aksionerlik
Jmiyatining boshqaruv strukturasi.
Qo‘shma korxonaning asosiy boshqaruv organi direktorlar kengashi
hisoblanadi. Bu kengashga bevosita bosh direktor, sotuv bo‘yicha direktor va bosh
24

sektoming birinchi o‘rinbosari bo‘ysinadi. Bosh direktorga esa bajaruvchi direktor,
sotuv bo‘yicha bosh direktor o’rinbosari bo‘ysinadi.
Boshqaruvchi direktor bevosita 12 ta boshqarma:
- qurilish boshqarmasi;
- kommunal hizmat boshqarmasi;
- ma’muriy boshqarma;
- lokalizatsiya boshqarmasi;
- harid boshqarmasi;
- muxandislik mahsulotlari boshqarmasi;
- kafolat va xarajatlar boshqarmasini boshqaradi va nazorat qiladi.
Buxgalteriya hisobi bo‘limi oltita bo‘limni o‘z ichiga oladi, ular:
- umumiy buxgalteriya,
- moliyaviy hisob,
- savdo hisobi,
- narx va xom ashyo hisobi,
- mulkni boshqarish
- sotish seksiyalaridir.
Ishlab chiqarish bo‘limi tarkibida ishlab chiqarish nazorati, xom ashyo bilan
miniash, xom ashyoni saqlash bo‘limlari kiradi. Ishlab chiqarish jarayonida
quyidagilar sex faoliyat ko‘rsatadi.
Bular:
 presslash sexi,
 payvandlash sexi,
 bo‘yoqlash sexi
 yig‘uv sexlaridir.
 Va boshqa strukturaviy bulimlar;
Iqtisodiy rivojlantirish bo‘limida savdo va avtoservis boshqarmasi hamda
iqtisodiy va savdoni rejalashtirish, iqtisodiy malumotlar tahlil bo‘limlari mavjud.
Iqtisodiy rejalashtirish bo‘limi asosiy bo‘limlardan biri bo‘lib, unga:
 Bosh boshqaruvchi;
25

 Ish yurituvchi;
 Ishlab chiqarishni rejalashtirish va mahsulotni sotishning nazoratchisi;
 Xarajatlar nazoratchisi;
 Material xarajatlari nazoratchisi;
 Narx nazoratchisi;
 Koordinatsiya nazorati bo‘limlari kiradi.
Bu bo‘limda xarajatlar doimiy .shda nazorat qilib boriladi. Iloji boricha xarajatlami
kamaytirishga xarakat . inadi. Ya’ni minimal xarajat maksimal foyda.
’’UzAuto Motors” AJ korxonasinig asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlari:
Ishchilarning 2023-yil o‘rtacha yillik soni(odamlar)*
4-jadval
Asosiy ishlab chiqarish
11 836
JAMI: 14460
Ma’muriyat-
boshqaruv 2 624
Mahsulot (xizmat) turlari Yillik ishlab
chiqarish quwati (dona)
Avtomobil 350 000
A/S kuzovlari 11500
Manba: “UZAUTOMOTORS” AJ 2023-yil ma’lumotlari
Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida korxonada mehnat unumdorligini
aniqlashimiz mumkin bo‘ladi:
MU=3 50000/11836=29,57
Bir birlik ishchi hodimga yillik 29,57 dona avtomobil ishlab chiqarish to‘g‘ri
kelmoqda.
5-jadval
26

Korxona fondining tarkibi 2023-yil.*
№ Aksiyadorlar Ulushi
(%) Aksiyalar soni Aksiyalar qiymati (ming
so‘mda)
1 Davlat ulushi 100 266.7 266.7 mln.$
2 Xorijiy investorlar - - -
Jami 100 266,7 266.7 mln.$
* Manba: “UZA UTO MOTORS” AJma 'lumotlari
5-jadval ma’lumotlari da Jamiyat aksiyadorlari haqida ma’lumotlar berilgan.
Ko‘rib turganimizdek 100 % ulush davlatga tegishli.
6-jadval
Korxona mahsulotlarining ishlab chiqarish hajmi (ming dona)* 2021-
2023 yillar .
№ Mahsulot turlari 202 1 202 2 202 3 2023-yilda 2021-yilga
nisbatan o'zgarish(%da)
1 Damas/Labo 41600 54000 68640 165
2 Kobalt 55304 76043 74254 134
3 Spark 20000 25000 14000 70
4 Nexia R3 32800 41000 52000 159
5 Lacetti 33600 42000 56200 167
Jami 183304 238043 265094 145
* Manba: “UZA UTO MOTORS” AJ ma ’lumotlari
6-jadvalda Jamiyatning 2021-yil, 2022-yil, 2023-yil yillik avtomobil ishlab
chiqarish hajmlari berilgan. Bu ma’lumotlar asosida Jamiyat 2023-yilda 2021-yilga
nisbatan faqat Spark avtomobilini ishlab chiqarishda kamayish kuzatilgan, boshqa
rusumdagi avtomobillami ishlab chiqarish ortgan.
7-jadval
27

Korxonaning mahsulot ishlab chiqarish quvvati* 2021-2023 yillar
№ Mahsulot
nomi 202 1 yilda 202 2 -
yilda 202 3 -yilda 2023-yilda 2021-
yilga nisbatan
o'zgarishi(%da)
1 Damas/ 45 54 68 151
2 Kobalt 63 76 74 116
3 Spark 21 25 14 67
4 Nexia R3 34 41 52 151
5 Lacetti 35 42 56 159
6 Onix 0 0
7 Treker 0 0
Jami 199 238 265 133
*Manba: “UZAUTO MOTORS ” AJ ma ’lumotlari
7-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar bo‘yicha jamiyat 2020 yilda 45360 dona
Damas va Labo avtomobillari ishlab chiqargan, bu rusum avtomobillami sihlab
chiqarish 2023-yilda 151 % ga ortgan. Bu jadvalimizda Spark avtomobilini ishlab
chiqarish 33 % ga kamaygan.
8-jadval
Korxona iqtisodiy salohiyati holatini ifodalovchi ko‘rsatkichlar hisob-
titobi ( 2021- 202 3 -yillar) *
Ko'rsatkichlar 202 1 -
yilda 202 2 -
yilda 202 3 -
yilda 202 3 -yilda
202 1 -yilga
nisbatan farqi
(+,-) 2023-yilda
2021-yilga
nisbatan
o‘zgarish
sur’ati, %da
1. Asosiy
vositalarning
o'rtacha qiymati, 1059520 1
204000 1
288000 228 480 122
2. Aylanma
mablag‘larning
o‘rtacha qiymati
mln.so‘m 379252 430 968 524 520 145 268 138
28

3. Nomoddiy
aktivlarning o‘rtacha
qiymati, mln.so'm 74796 84 996 97 104 22 308 130
4. Mehnat
salohiyatining
o‘rtacha qiymati,
mln.so'm 37699 42 840 50 400 12 701 134
5. Iqtisodiy
salohiyat, (Is)
o'rtacha qiymati,
mln.so‘m
(Iq+2q+3q+4q) 1551268 1 762
804 1
960024 408 756 126
6. Asosiy
vositalarning Is.dagi
ulushi, % 68 68,3 65,71 0 0
7. Aylanma
mablagUarning
Is.dagi ulushi, %
(2q:5qX 100) 24,45 24 27 0 0
8. Nomoddiy
aktivlarning Is.dagi
ulushi,
%(3q:5qX100) 4,8 5 5 0 0
9. Mehnat
salohiyatining
Is.dagi ulushi, % 2,43 3 3 0 0
8-jadval ma’lumotlari asosida shunday fikrga kelishimiz mumkin, asosiy
vositalaming iqtisodiy salohiyatdagi ulushi kamayib bormoqda, buning aksi
aylanma mablag‘lar, nomoddiy aktivlar hamda mehnat salohiyatida iqtisodiy
salohiyat tarkibida ulushi ortmoqda.
29

9-jadval
Korxona iqtisodiy ko‘rsatkichlari 2021-2023 yillar*.
T
t /r Mahsulot
turlari Ishlab chiqarish mahsulot hajmi (mln.so‘m) 2023-
yilda
2021-
yilga
nisbatan
o'zgarish202 1 202 2 202 3
1 Damas 3 682 800 4 124 5 971 680 162
2 Kobalt 6 859 079 8 573 9 578 766 140
3 Spark 2 090 000 2 612 1 470 000 70
4 Nexia R3 3 517 800 4 397 6 344 000 180
5 Lacetti 4 250 400 5 313 8 767 200 206
Jami: 20 400 079 25 021 32 131 646 158
*Manba: “UZAUTOMOTORS” AJma’lumotlari
9-jadval ma’lumotlari asosida jamiyat ishlab chiqarish hajmining moliyaviy
ortishi kuzatilmoqda. Lekin avtomobil soni jihatidan 2020-yildan buyon jamiyatda
pasayish kuzatilmoqda.
10-jadval
Korxona mahsulot (xizmat)lari (01.01.2023)
№ Mahsulot/
xizmat Mahsulot
haqida Mahsulot
narhi Mahsulotni
taqsimlash Maqsadli bozor/
segment
1 Damas Sedan 86.9 Dillerlarni
taqdimnomasiga
asosan ishlab
chiqarish rejasiga mos Eksport
bozorini
ko‘lamini
kengaytirish2 Kobalt Sedan 128.6
3 Spark Sedan 104.9
4 Nexia R3 Sedan 121.5
5 Lacetti Sedan 156.3
*Manba: “UZAUTOMOTORS” AJma ’lumotlari
30

Jadvalda ko‘rsatilgandek, 2023 yil boshi holatiga UZAUTO MOTORS AJda
mahsulot ishlab chiqarish xizmatlari bo‘yicha eksport bozori ko‘lamini
kengaytirish va dillerlami taqdimnomasiga asosan ishlab chiqarish rejasiga mos
ravishda Damas sedan 86.9 mln.so‘mdan, Kobalt sedan 128.6 mln so‘mdan, Spark
sedan 104.9 mln so‘mdan, Nexia R3 121.5 mln.so‘mdan va Lasetti sedan 156.3
mln so‘mdan sotilgan.
11-jadval
Korxonaning imkoniyati, kuchli va kuchsiz tomonlari-SWOT tahlili*.
Kuchli tomonlari:
- tajriba;
- so‘ngi zamonaviy uskunalar;
- mahsulotlar assortimenti;
- innovatsion texnologiyalar;
- hodimlar malakasi;
-mashhur savdo belgisi.
- bozorning katta ulushi Kuchsiz (kamchiliklari) tomonlari:
- narx-navo;
- texnika va
texnologiyalarning eskirishi;
- ishlab chiqarish
xarajatlarini ortishi;
Imkoniyatlar:
- bozorning kengayishi;
- ichki bozor;
- raqobatchilarni ko‘p emasligi;
- hukumatning qo‘llab-quvvatlashi;
-texnika va texnologiyalarning nisbatan
yaxshiligi; Xavf-xatarlar:
- tashqi bozordagi
raqobatning kuchayishi;
- valyuta kursining
o‘zgarishi;
- innovatsion
texnologiyalarning ko‘payishi;
- inqirozning ta’siri;
- iste’molchilarni xarid
qilish qobiliyatning pasayishi.
*Manba: “UZA UTO MOTORS” AJma ’lumotlari.
So‘nggi 3 yil ichida yoki Jamiyatning rasmiy faoliyati davrida sotilgan
mahsulotlar (bajarilgan ish, xizmatlar) hajmi. (Bo‘sh katakda Jamiyat necha yillik
ma’lumotlami taqdim etayotganligi kuzatiladi)
31

12-jadval
Avtomobillar sotuv hajmi(dona hisobida)*
Toifasi Avtomobil
rusurni 202 1 -yil 202 2 -yil 202 3 -yil 202 3 -yilda 202 2
yilga nisbatan
o'zgarishi, (%)
A Spark 23467 953 4553 19
A Matiz 0 0 0 0
В Nexia 3 65958 23902 18754 28
В Cobalt 8163 63293 52824 647
С Gentra/Lacetti 50384 46183 47214 94
SUV-B Tracker 0 0 0 0
MPV Damas/Labo 60119 68762 46465 77
Jami 208091 203093 169810 82
*Manba: “UZAUTO MOTORS" AJma ’lumotlari.
12-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki Kobalt rusumidagi avtomobil
ishlab chiqarish 2021-yilga nisbatan 2022-yilda 6,47 barobarga oshgan. Nexia 3
(T250) rusumli avtomobil ishlab chiqarish ham 2023-yilda 62 %ga qisqargan.
13-jadval
Jamiyatning o‘z kapitali to‘g‘risidagi ma’lumotlar (so‘mda)
Ko‘rsatkich
nomlanishi AQSh dollarida Milliy valyuta-
so‘mda
O‘z kapitali 649 532 000 (olti
yuz qirq to‘qqiz million
besh yuz o‘ttiz ikki ming) 6 469 431 473 692
(olti trillion to‘rt yuz
oltmish to‘qqiz milliard
to‘rt yuz o‘ttiz bir million
to‘rt yuz yetmish uch mingUmuman olganda Jamiyat 20 22 -yilga nisbatan 2023-yilda jami avtomobil
ishlab chiqarish hajmida ham kamayish kuzatilgan. Bu oxirgi yillarda
avtomobillarga bo‘lgan talab ortgan sharoitda ishlab chiqarishni kamaytirish salbiy
deb baholasak bo‘ladi.
32

“UzAutoMotors” AJ ning 2021-2023 yillardagi texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar tahlili.
Hududlar Yillar 2023 yilda 2021 yilga nisbatan o'zgarishi
O’lchov birligi 2021 yil 2022 yil 2023 yil 2023 yilda 2021 yilga
nisbatan o'zgarishi Q,- 2023 yilda 2022 yilga
nisbatan o'zgarishi %
Mahsulot ishlab chiqarish
xajmi( Mln so’m 931000,4 938000,0 970000,2 86,7 109,8
Ishchilar soni nafar 14907 15360 16260 24,6 16,8
Ishga kelganlar soni nafar 949,2 967,4 1013,4 108 112,0
Ishdan ketganlar soni nafar 622,2 636,1 675,2 192 159
Mahsulot tannarxi Mln so’m 1438,3 1481,7 1568,9 23,5 16,6
Sof foyda Mln so’m 527000,3 532000,1 537000,1 35,5 17,0
Mehnat unumdorligi Mln so’m 88,2 132,5 89,8 25,8 8,7
Mehnat si g’ imi Mln so’m 17250,8 17820,1 19000,2 23,2 17,5
Ishga kelganlar koeffitsienti foiz 47,8 45,5 30,9 40,6 110,4
Kadrlar qo’nisizligi foiz 33,5 72,9 46,5 18,8 117,8
Rentabellik darajasi foiz 99,3 58,2 64,6 17,2 108,0
33

Jadvalda ko‘rsatilgandek, 2023 yil boshi holatiga UZAUTO MOTORS AJda
mahsulot ishlab chiqarish xizmatlari bo‘yicha eksport bozori ko‘lamini
kengaytirish va dillerlami taqdimnomasiga asosan ishlab chiqarish rejasiga mos
ravishda Damas sedan 86.9 mln.so‘mdan, Kobalt sedan 128.6 mln so‘mdan, Spark
sedan 104.9 mln so‘mdan, Nexia R3 121.5 mln.so‘mdan va Lasetti sedan 156.3
mln so‘mdan sotilgan.
Jamiyatning 2021-yil, 2022-yil, 2023-yil yillik avtomobil ishlab chiqarish
hajmlari berilgan. Bu ma’lumotlar asosida Jamiyat 2023-yilda 2021-yilga nisbatan
faqat Spark avtomobilini ishlab chiqarishda kamayish kuzatilgan, boshqa
rusumdagi avtomobillami ishlab chiqarish ortgan.
34

XULOSA
Har qanday milliy iqtisodiyotning rivojlanishi uning hududlarini muvozanatli
va barqaror rivojlanishiga bog’liq bo’ladi. Mintaqalar va ularning hududlarini
barqaror rivojlanishida esa sanoat tarmoqlarining ahamiyati yuqoridir. Chunki
sanoat tarmoqlari iqtisodiy o’sish sur’atini ta’minlash bilan bir qatorda, ishlab
chiqarishni diversifikatsiyalash va mahalliylashtirilishini rag’batlantirish orqali
iqtisodiyotning raqobatbardoshligini o’sishiga zamin yaratadi. Sanoat sohasida
qazib olingan, ishlab chiqarishda yaratilgan barcha xomashyolarni qayta ishlash,
ulardan turli xil mahsulotlar ishlab chiqarish hisobiga diversifikatsiyalashuv
jarayonlari takomillashadi. Dunyo tajribasida rivojlangan va yuqori o’sish
sur’atlariga ega bo’lgan mamlakatlar amaliyoti ko’rsatishicha, ular
muvaffaqiyatlari asosan sanoat tarmoqlarida, xususan qayta ishlovchi sanoat
korxonalaridagi tuzilmaviy o’zgarishlar natijasida yuzaga kelgan.
Sanoatning boshqa tarmoqlardan farqli jihati - yuqori darajadagi qo’shimcha
qiymat yaratishidadir. Qo’shimcha qiymat – bu aniq turdagi mahsulotni yaratish,
qayta ishlash, marketing faoliyatini olib borish va pirovard iste’molga
chiqarilgunga qadar ishlab chiqarish jarayonining ketma-ketligidir Korxonalar
innovatsion faoliyatining shakllanishi va rivojlanishi yoki darajasi o’zgarishi
ma’lum bir omillar ta’siri natijasida sodir bo’ladi. Korxona innovatsion faoliyatini
boshqarishni obyektiv va har tomonlama tadqiq etish davomida, unga ta’sir
o’tkazuvchi omillarni aniqlash va tizimlashtirish muammosi dolzarb va yetarlicha
ishlab chiqilmagan bo’ladi.
Innovatsion faoliyat omili deganda, korxona innovatsion o’sishining jadalligi
va tavsifiga ta’sir o’tkazuvchi shartlar, sabab va ko’rsatkichlarni tushunamiz.
Bunda innovatsion jarayon, ko’plab omillarning o’zaro ta’siri natijasi sifatida
maydonga chiqadi.
Ilmiy adabiyotlar tahlili shuni ko’rsatadiki, innovatsion faoliyatga ta’sir
o’tkazuvchi omillarning tasnifi ayni vaqtda ishlab chiqilmagan. Ko’plab mualliflar
korxonaning innovatsion faoliyatiga ta’sir o’tkazuvchi omillarga o’z e’tiborini
35

qaratishgan. T.G. Filosofova o’z asarida, sanoat korxonalarida innovatsiyalarga
to’sqinlik etuvchi quyidagi omillarni qayd etib o’tgan:
-iqtisodiy - moliyaviy resurslar bilan kam ta’minlanganlik, davlat tomonidan
kam moliyalashtirilish, innovatsiyalarni targ’ib qilishga yuqori sarf-harajatlar,
iqtisodiy xavfning yuqori darajasi, innovatsiyalar qaytimlarining uzoq muddati;
-ishlab chiqarish - malakali kadrlar yetishmasligi, yangi texnologiyalar, sotish
bozorlari to’g’risida zarur ma’lumotlarning yo’qligi, tashkilotning innovatsiyalarni
tezda qabul qila olmasligi, boshqa tashkilotlar, korxonalar va ilmiy tashkilotlar
bilan hamkorlikni yaxshi yo’lga qo’yilmaganligi yoki yo’qligi;
-boshqa omillar - innovatsion mahsulotga iste’molchilar tomonidan past
narxdagi talab, innovatsion faoliyatda yetarlicha qonuniy va meyoriy-huquqiy
asoslarning, tartibga solishning yo’qligi, davlat tomonidan innovatsion faoliyatni
yetarlicha rag’batlantirilmasligi, sust rivojlangan innovatsion infratuzilma,
texnologiya bozorida rivojlanishning yo’qligi.
A.A. Bovin esa tashkilotning innovatsion muhitiga quyidagi ta’sir
o’tkazuvchi omillarni keltirib o’tadi va tahlil qiladi:
-ijtimoiy infratuzilma (ishchilarning ta’lim, tibbiy va madaniy inshootlardagi
xizmatlardan foydalanish imkoniyati);
-aloqa sohasi (aloqa, axborot resurslaridan foydalanish imkoniyati
mavjudligi);
-tabiiy - geografik sharoitlar (transport, moddiy-texnik, energiya, yoqilg’i va
xomashyo resurslarining mavjudligi);
-texnologik va ilmiy-texnik soha (ishlanmalar bozorining mavjudligi, ilmiy-
tadqiqot institutlari va boshqalarning mavjudligi);
36

-iqtisodiy va moliyaviy soha (innovatsion faoliyatni davlat tomonidan milliy
va mintaqaviy darajada qo’llab-quvvatlanishi, innovatsion ishlanmalardan
manfaatdor investorlarning mavjudligi);
-siyosiy-huquqiy soha (innovatsion va ilmiy-texnik sohani huquqiy tartibga
solishda milliy, mintaqaviy reja va dasturlarning mavjudligi);
-xo’jalik yuritishning strategik qamrovi (bozorning muayyan
segmentida
innovatsiyalarning paydo bo’lish tezligi);
-mehnat resurslari bozori.
TAKLIF: Bizning fikrimizcha, keltirilgan tasniflar, korxona innovatsion
faoliyatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarning faqatgina kichik bir qismini qamrab
olgan. Shuni ta’kidlash joizki, ilmiy adabiyotlarda innovatsion faoliyatga bevosita
ta’sir o’tkazuvchi omillar aniqlangan emas.
Tadqiqotimizning asosiy maqsadi korxona innovatsion faoliyatiга ta’sir
ko’rsatuvchi omillarni tasniflash asosida sanoat korxonalari faoliyatini mintaqa
iqtisodiyoti samaradorligiga ta’sirini aniqlash. Fikrimizcha, korxona innovatsion
faoliyatiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarni bir qator belgilariga ko’ra tasniflash
maqsadga muvofiq bo’ladi. Amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida
boshqaruvchanlik darajasiga ko’ra korxona innovatsion faoliyatiga ta’sir
o’tkazuvchi omillarning quyidagi tasnifiy belgilari taklif qilin mumkin.
Kelib chiqish manbalariga ko’ra, omillar tabiiy-iqlimiy, ijtimoiy, moliyaviy-
iqtisodiy, sanoat-texnologik, ilmiy-texnik va tashkiliy-boshqaruv guruhlariga
bo’linadi. Tabiiy-iqlimiy omillar sanoat korxonalari innovatsion faoliyati
natijalariga katta ta’sir o’tkazadi. Mintaqada joylashgan sanoat korxonalari
innovatsion faoliyati rivojlanishi va innovatsion faoliyatning o’sishiga suv
ta’minoti, qulay iqlim, ish sharoitlar va yirik yoqilg’i va xom-ashyo manbalarining
mavjudligi katta hissa qo’shadi.
37

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI.ʻ
1. О zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: О zbekiston, 2023-
ʻ ʻ
yil.
2. O zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati to g’risida”gi
ʻ ʻ
qonuni, 2023. 24 dekabr. /Xalq so zi/, 2019. 12 yanvar. 7-son
ʻ .
3. 2022-2026 yillarga mo ljallangan yangi O zbekistonning taraqqiyot
ʻ ʻ
strategiyasi, xalq so zi. 202
ʻ 3 yil 29 yanvar.
4. О zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoyevning Oliy Majlisga
ʻ
Murojaatnomasi, // Xalq sо zi, 2023 yil 25 yanvar.
ʻ
5. Abdukarimov B.A. va boshqalar. Korxona iqtisodiyoti. Darslik. – T.:
«Fan va texnologiya», 2023, – 368 bet.
6. Abdukarimov I.T. va boshqalar. Korxona iqtisodiy salohiyati tahlili.
– T.: Iqtisodiyot va huquq dunyosi, 2023, – 256 b.
7. Orti q ov A.A.Sanoat i q tisodiyoti Darslik.- T.:Sano-Standart, 2021-
304b
8. Махмудов Э.Х. Экономика промышленных предприятий.
Учебник – Т.: I q tisoiyot-20 23 , -370s.
9. Ulashev I. O., Atamuradov SH. A. “Korxona iqtisodiyoti va
menejmenti”.-T.:Tafakkur bo stoni, 2023
ʻ
10. Xakimov Z.A. Yengil sanoat korxonalari raqobatbardoshligini
marketing strategiyalari asosida oshirish. Falsafa doktorlik dissertatsiyasi. – T.:
TDIU, 2023.
11. О zbekiston Respublikasining 2022-2023 yillarda ijtimoiy-iqtisodiy
ʻ
rivojlanishining asosiy kо rsatkichlari. www.stat.uz.
ʻ
38

Internet saytlari:
1. www.lex.uz (O zbekiston Respublikasi Qonun xujjatlarini ma’lumotlariʻ
milliy bazasi)
2. www.gov.uz (O'zbekiston Respublikasi hukumat portali)
3. www.ziyonet.uz (ZiyoNet ta’lim portali)
4. www.cer.uz (Iqtisodiy tadqiqotlar markazi rasmiy sayti)
5. www.cbu.uz (O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti)
6. www.tfi.uz (Toshkent moliya instituti rasmiy sayti)
7. www.stat.uz (O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo mitasining
ʻ
rasmiy sayti).
8. www. iet. ru (E.T.Gaydar nomidagi iqtisodiy siyosat instituti rasmiy sayti)
9. www. http://el.tfi.uz/pdf/mddj22.uzk.pdf - Toshkent moliya instituti elektron
kutubxonasi .
39

Sanoat korxonasida biznes reja ahamiyati tahlili va ko’rsatkichlari

Sotib olish