Sanoat tarmoqlari korxonalariga investitsiya kiritish orqali asosiy fondlarni modernizatsiya qilish masalalari

Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN
VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK  INSTITUTI
«IQTISODIYOT»
kafedrasi
«Sanoat iqtisodiyoti» fanidan
KURS ISHI
Mavzu: SANOAT   TARMOQLARI   KORXONALARIGA
INVESTITSIYA   KIRITISH ORQALI ASOSIY FONDLARNI
MODERNIZATSIYA   QILISH MASALALARI .
Bajardi: 
Talabasi: ___________________________________
Tekshirdi: __________________________________
Reyting bali ________________________________
Andijon – 2024 SANOAT   TARMOQLARI   KORXONALARIGA   INVESTITSIYA
KIRITISH ORQALI ASOSIY FONDLARNI MODERNIZATSIYA
QILISH MASALALARI
REJA:
KIRISH
1. Korxonaning   iqtisodiy   samaradorligini   oshirishda   investitsiyalar   va
asosiy fondlarni modernizatsiyalashning nazariy asoslari
2. Asosiy fondlar va ularni korxona faoliyatidagi o’rni.
3. Sanoat korxonalariga investitsiyadan foydalanish samaradorligini oshirish
istiqbollari
4. “Andijon   mexanika   zavodi”   AJda   asosiy   fondlardan   foydalanish   holati
tahlili
XULOSA
FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR   RO’YXATI
ILOVALAR KIRISH
Xorijiy   investitsiyalar   iqtisodiy   o‘sish   va   iqtisodiyotni   rivojlantirishni
ta‘minlashning   asosiy   omillaridan   biri   hisoblanadi.   Jahon   tajribasi   shuni
ko‘rsatadiki,   qaysi   davlat   faol   investitsiya   siyosatini   yuritgan   bo‘lsa,   o‘z
iqtisodiyotining   barqaror   o‘sishiga   erishgan.   O‘zbekistonda   keyingi   yillarda
investitsiya   jarayonlarining   faollashuvi   kuzatildi.   Bugungi   kunda   yurtimizda,
chet   el   investitsiyalari   hisobidan   qiymati   23   milliard   dollarlik   456ta   loyiha
amalga  oshirilmoqda.
Shu   sababli   ham   investitsiya   –   bu   iqtisodiyot   drayveri,   o‘zbekcha   aytganda,
iqtisodiyotning   yuragi.   Investitsiya   bilan   birga   turli   soha   va   tarmoqlarga,
hududlarga yangi texnologiyalar, ilg‘or tajribalar, yuksak malakali mutaxassislar
kirib   keladi,   tadbirkorlik   jadal   rivojlanadi.   SHularning   barchasini   hisobga   olib,
Prezidentimiz   SH.M.Mirziyoyev   2018-yilda   boshlagan   ishlarimizni   mantiqiy
davom   ettirish   va   yuksak   bosqichga   ko‘tarish   maqsadida,   2019 - yilga―   Faol
investitsiyalar   va   ijtimoiy   rivojlanish   yili,   deb   nom   berdi.   Yilga   bunday   nom
berganibarchaga   juda   katta   vazifalar   va   mas‘uliyat   yuklaydi.   Biz   faqat
investitsiyalarni   faol   jalb   qilish,   yangi   ishlab   chiqarish   quvvatlarini   ishga
tushirish hisobidan iqtisodiyotimizni jadal rivojlantirishga erishamiz.
2019   yilda   barcha   manbalar   hisobidan   qariyb   138   trillion   so‘mlik   yoki   2022
yilga   nisbatan   16   foiz   ko‘p   investitsiyalarni   o‘zlashtirish   mo‘ljallanmoqda.   Bu
borada   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   xorijiy   investitsiyalar   miqdori   joriy   yilga   nisbatan
qariyb   1,5   barobar   oshirilib,   4,2   milliard   dollarga   yetkaziladi.   Natijada   142   ta
zamonaviy korxona ishga tushiriladi. 1
1
O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   SH.Mirziyoyevning2022-yil   28-dekabrdagi   OliyMajlisga   ―Taraqqiyotimizningyangi   bosqichi
bo'lgan 2022 yildaamalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va  O'zbekiston  Respublikasini 2019 yilda ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirishning eng
ustuvor yo'nalishlarigabag‘ishlangan  murojatnomasi. O‘zbekiston milliy axborot agentligi T.: 28.12.2022 y.‖ fanining   baxstalab   muammolaridan   biri   hisoblanadi.   Bu   muammolarni
iqtisodiyotni   modernizatsiya   qilish   sharoitida   yanada   chuqurroq   o‘rganish
zaruriyati ushbu bitiruv malakaviy ishi mavzusini tanlashga sabab bo‘ldi.
Ushbu maqsadlarni amalga oshirish ushun quyidagi asosiy vazifalarni bajarish
ko‘zda tutilgan:
 Investitsiyaturlari,   ahamiyati   va   asosiy   fondlarni   modernizatsiya   qilishdagi
o‘rni;
 Asosiy fondlar turlari va ularning korxona faoliyatidagi  o‘rni;
 Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish  ko‘rsatkichlari;
 Andijon mexanika zavodi AJ ning texnik-tashkiliy tavsifi;
 Andijon mexanika zavodi AJ ning texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlili;
 Korxonada asosiy fondlardan foydalanish holati  tahlili;
 Sanoat tarmoqlari korxonalariga kiritilayotgan investitsiyalar samaradorligini
oshirishning asosiy yo‘nalishlari;
 Andijon mexanika zavodi Ajda investitsiyadan foydalanishni takomillashtirish
chora- tadbirlari;
 Mazkur muammolarning yechimi bo‘yicha samarali xulosa va takliflar ishlab
chiqish.
Kurs ishining ob’ekti ― Andijon mexanika zavodi  aksiyadorlik jamiyati
Kurs  ishining  predmeti   -   Korxonaning  asosiy   fondlari  hisoblanadi.  Maqsad
esa   mamlakatga   investitsiya   kiritish   orqali   asosiy   fondlarni   modernizatsiyalash
yo‘llarini izlab topish va amaliyotga joriy etishdir.
Kurs   ishining   nazariy   va   uslubiy   asoslari -O‘zbekiston   Respublikasi
Prezidenti   SH.M.Mirziyoyevning   mamlaqatimizda   iqtisodiyotni   rivojlantirish
bo‘yicha qabul qilingan farmon va qarorlar, tanlangan mavzu bo‘yicha vatanimiz
va xorijiy iqtisodchi olimlarningilmiy ishlari hisoblanadi.
Mazkur ilmiy tadqiqotda ushbu muammolar bo‘yicha   O‘zbekiston
Reshublikasining Qonunlari, me‘yoriy xujjatlari,   O‘zbekiston
Respublikasi   Vazirlar   Maxkamasining   Qarorlari,   Internet   tarmog‘idan   olingan
ma‘lumotlar   va   Andijon   mexanika   zavodi   AJ   reja   va   hisobot   ma‘lumotlaridan foydalanildi.
Kurs   ishining   tuzilishi-   kirish,   asosiy   mazmunini   ifodalovchi   4 ta   savol,
xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati,  hamda  ilovalardan  iborat. 1.Korxonaning iqtisodiy samaradorligini oshirishda investitsiyalar va
asosiy fondlarni modernizatsiyalashning nazariy asoslari
Ma‘lumki har  bir  davlatda, uning iqtisodi rivojlangan yoki iqtisodiyoti  o‘tish
davri   xususiyatiga   ega   bo‘lishidan,   qat‘iy   nazar,   mazkur   mamlakatga   xorijiy
sarmoyaning   kirib   kelishi   hamisha   ijobiy   hodisa   sifatida   qaraladi.   Chunki   kirib
kelayotgan   sarmoyaning   ko‘payishi   to‘lov   balansini   yaxshilash   orqali,   milliy
valyuta kursiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi, texnik bazani yangilashga xizmat qiladi,
zamonaviy   ish   yuritish   uslubini   tadbiq   etadi   va   bu   bilan   iqtisodiy   o‘sishni
rag‘batlantiradi. SHunday ekan, investitsiyalarning  iqtisodiy  mazmun-  mohiyati
to‘g‘risida   iqtisodchi   olimlar   fikrlariga   nazar   tashlasak,   ular   o‘rtasida   xilma-xil
fikrlar mavjud.
Investitsiyalarga   aniq   bir   ta‘rif   berilmagan.   Jumladan,   professor
D.G‘.G‘ozibekov   investitsiyalarning   iqtisodiy   mazmun-mohiyatini   moliyaviy
kategoriya sifatida talqin etib, quyidagi ta‘rif berib o‘tgan:
―Investitsiyalarning   mazmuni   aniq   va   ishonchlimanbalardan   mablag‘   olish,
ularni   asosli   holda   safarbar   etish,   risklar   darajasini   hisobga   olgan   holda   kapital
qiymatini saqlashvako‘zlagan samarani olishdan iborat bo‘ladi .‖ 2
Professor  N.H.Haydarov investitsiyalar  mazmun-mohiyatiga quyidagi  ta‘rifni
beradi:  Investitsiya-bu mulk shaklidan qat‘iy nazar, tadbirkorlik asosida faoliyat	
‖
ko‘rsatayotgan jismoniy va yuridik shaxslar yoki davlatning iqtisodiy va ijtimoiy
samara   olish   maqsadida   o‘z   boyliklarni   qonun   darajasida   bo‘lgan   har   qanday
tadbirkorlik ob‘ektiga sarflashidir .	
‖ 3
O‘zbekiston Respublikasining 1998-yil 24-dekabrdagi ― Investitsiya faoliyat
to‘g‘risidagi qayta tahrirdagi qonunida investitsiyaga quyidagicha ta‘rif  berilgan:
―Investitsiya-iqtisodiy   va   boshqa   faoliyat   ob‘ektlariga   kiritilgan   moddiy   va
nomoddiy ne‘matlar hamda ularga doir huquqlar	
‖ 4
 sifatida ta‘riflanadi.
2
D.G.G‘ozibekov.Investitsiyalarnimoliyalashtirishmasalalari.T.:―Moliya nashriyoti.2003yil26-	
‖ bet.
3
  N.H.Haydarov.   Iqtisodiyotni   erkinlashtirish   sharoitida   korxonalar   investitsion   faoliyatidagi   moliya-soliq
munosabatlarinitakomillashtirishmasalalari.I.f.d.ilmiydarajasiniolishuchunyozilgandissertatsiya.-T.:2003yil  29-bet Shundayqilib,Investitsiyadegandakelgusidadaromad(foyda)olishyoki   ijtimoiy
samaraga   erishishi   maqsadida   qonun   doirasida   iqtisodiyotning   turli
tarmoqlarivasohalarigainvestorlartomonidanqo‘yiladiganbarchaturdagimulkiy,
moliyaviy va intellektual boyliklar tushuniladi. Boshqacha aytganda, investorlar-
mulkchilikning   har   xil   ko‘rinishidagi   moddiy,   moliyaviy   va   nomoddiy
boyliklarni iqtisodiy-ijtimoiy daromad olish maqsadida muomalaga kiritishdir.
U.Sharp investitsiyalarga quyidagicha ta‘rif beradi:  Istiqbolda yanada ko‘proq‖
miqdordagi mablag‘ olish uchun ma‘lum miqdordagi pul bilan bugun ajralishdir.
Real   investorlar   asosan   moddiy   aktivlarga   (yer,   uskunalar,   zavodlar)   qilingan
investitsiyalar.   Moliyaviy   investitsiyalar   bu   qog‘ozda   bitilgan   shartnomalardir.
Bularga oddiy aktsiyalar  va obligatsiyalar  kiradi. Rivojlanayotgan  iqtisodiyotda
investitsiyalarning   asosiy   qismi   real   investitsiyalarga   tegishlidir.   Rivojlangan
iqtisodiyotda   esa   investitsiyalarning   asosiy   qismi   moliyaviy   investitsiyalash
institutlarining   keng   miqiyosida   rivojlanishi   real   investitsiyalarining   o‘sishiga
sababchi   bo‘ladi.   Investitsiyalarining   bu   ikki   shakli   bir-biri   bilan
raqobatlashuvchi emas, balkibir-birini to‘ldiruvchidir.
‖ 5
Investitsiya   tushunchasi   yagona   to‘liq   belgi   berishlik   uchun   anchagina   keng
tushuncha   bo‘lib   hisoblanadi.   Iqtisodiy   fanning   turli   qismlarida   va   amaliy
faoliyatning turli sohalarida investitsiya mazmunini o‘zining xususiyatlariga ega.
Makroiqtisodiyotda   investitsiyalar   ishlab   chiqarishda   yangi   vositalarga,   turar-
joylarga   investitsiyalar   va   moddiy   zahiralarining   o‘sishiga
qilinadiganxarajatlardan   tashkil   topadigan   yalpi   xarajatlarning   bir   qismi
hisoblanadi. Investitsiyalar-bu joriy davrda iste‘mol qilinmagan va iqtisodiyotda
kapital o‘sishini ta‘minlovchi YaIMning bir qismidir.
Ko‘pgina   adabiyotlarda   investitsiya   terminida   noaniqliklar   uchraydi.
Birinchidan,investitsiyalar gafuqorolarningiste‘molchilikinvestitsiyalari  (maishiy	
‖
texnika, avtomobil, ko‘chmas mulk va boshqalar) qo‘shib yuboriladi.
4
O‘zbekistonRespublikasining―Investitsiyafaoliyatito‘g‘risida giQonuni,1998yil24-dekabr2-modda.	
‖	
5У.Шарп,Г.Александр,Дж.Бейли.	―Инвестиции :Пер.с.англ.-М.:ИНФРА-М,	‖	1997 Bunday investitsiyalar esa kapitalni o‘sishini va foyda olishini ta‘minlamaydi.
Ikkinchidan, investitsiyalar  va kapital qo‘yilmalar terminlarini tenglashtirishadi.
Kapital   qo‘yilmalar   korxonaning   moliyaviy   mablag‘larini   asosiy   kapitalga
avanslashtirish   bilan   bog‘liq   investitsiya   faoliyatining   shaklidir.   Investitsiyalar
esa   nomoddiy   va   moliyaviy   aktivlarga   qo‘yilishi   ham   mumkin.   Uchinchidan,
ko‘pgina   manbalardainvestitsiyalarni   pul   mablag‘larini   qo‘yish   deb   ta‘riflanadi.
Amaliyatda   esa,   barcha   hollarda   bunday   bo‘lmadi.   Investitsiyalarni   boshqa
shakllarda ham  amalga  oshirish mumkin. Investitsiyalar  turli  shakllarda  amalga
oshiriladi   va   ularni   tahlil   qilish,   rejalashtirish   uchun   alohida   xususiyatlaridan
kelib chiqqan holda guruxlashtiriladi.
Birinchidan ,   qo‘yilish   ob‘ektiga   qarab   investiyiyalar   real   va   moliyaviy
shakllarga ajratiladi. Real investitsiyalar (kapital qo‘yilmalar) – pul mablag‘larini
korxonaning   moddiy   va   nomoddiy   aktivlarga   sarflanishidan   iborat.   Moddiy
investitsiyalar   asosiy   kapitalning   elementlarini   sotib   olish   bilan   bog‘liq   bo‘lib,
ko‘pchilik   hollarda   investitsion   loyihalar   doirasida   amalga   oshiriladi.   SHuning
uchun o‘z mablag‘lari bilan birga qarzga olingan mablag‘lar ham foydalanilishi
mumkin.   Qarzga   mablag‘   olingan   holda   investor   rolini   aniq   loyihalarga   kredit
mablag‘lari ajratayotgan bank bajaradi.
O‘zbekiston   Respublikasining   Investitsiya   faoliyati   to‘g‘risi gi   Qonunida‖
investitsiya   mo‘ljallangan   ob‘ektiga   ko‘ra,   kapital,   innovatsiya   va   ijtimoiy	
‖
investitsiyalarga bo‘linadi (3-modda).
Ikkinchidan ,   investitsiyada   qatnashish   harakteriga   ko‘ra   bevosita   va   portfel
investitsiyalar   farqlanadi.   Bevosita   investitsiya   investorni   o‘z   moliyaviy
mablag‘larini   joylashtirish   ob‘ektini   tanlash   imkoniyatini   beradi.   Portfel
investitsiyalar   tijorat   banklari,   investitsion   kompaniyalar,   fondlar   va   boshqalar
yordamida   amalga   oshriladi.   Moliyaviy   vositachilar   to‘plangan   mablag‘larni
samarali, daromad keltiradigan qilib joylashtiriladi. Portfel investitsiyalar boshqa
elmetentlarning   anderrayting   yordamida   qimmatli   qog‘ozlarga   joylashtirish
shaklida nomoyon bo‘ladi.
Uchinchidan , investitsiyalash davriga qarab investitsiyalar qisqa muddatli (bir yilgacha   bo‘lgan   muddatga   beriladi)   va   uzoq   muddatli   (bir   yildan   oshiq
muddatga beriladi) bo‘ladi. Masalan, oddiy aktsiyalar umuman biror-bi rmuddat
bilan   cheklanmaydi.   Masalan,   depozit   sertifikati   olti   oy   muddatga   beriladi-bu
qisqa   muddatli   qo‘yilmalar   vositasidir.   Lekin,   uzoq   muddatli   qimmatli
qog‘ozlarni   sotib   olish   va   qisqa   muddatdan,   masalan   olti   oy   o‘tgandan   so‘ng,
investor   o‘zoqmuddatli   qurolni   qisqa   muddatli   maqsadlar   uchun   foydalanish
mumkin.   Ko‘pincha   investorlar   ana   shunday   qurollarni   tanlaydilar   va   o‘z
pullarini qisqa muddatlarga qo‘yishni xohlaydilar.
To‘rtinchidan ,   mulk   shakllaridan   kelib   chiqib   investitsiyalar   xususiy,   davlat,
qo‘shma va xorijiy shakllarga ajratiladi. Xususiy investitsiyalar nodavlat yuridik
shaxslarning   va   fuqorolarning   mablag‘larini   tadbirkorlik   faoliyati   ob‘ektlariga
qo‘yilishini   anglatadi.   Davlat   investitsiyalari   davlat   byudjeti   va   davlat
korxonalarining mablag‘larini joylashtirish orqali nomoyon bo‘ladi.
Beshinchidan,   xududiy   joylashtirish   bo‘yicha   investitsiyalar   ichki   va   tashqi
investitsiyalarga bo‘linadi.
Oltinchidan,   investitsiyalar  tavakkallik  darajasi  bo‘yicha  yuqori  tavakkalli  va
past   tavakkalli   investitsiyalarga   ajratiladi.   Moliya   sohasida   tavakkallik   deganda
investitsiyalarga  mutloq yoxud  nisbiy  miqdordagi   foyda  kutiladigan ancha  kam
bo‘ladi,   boshqacha   aytganda   ―   tavakkallik   atamasi   kutilmagan   natija   olish
imkoniyatini   anglatadi.   Ko‘yilma   mablag‘lariga   foydani   mutloq   yoxud   nisbiy
miqdorlarini yoyilishi qanchalik keng bo‘lsa tavakkallik shuncha katta bo‘ladi va
aksincha.
O‘zbekistonRespublikasiningInvestitsiyafaoliyatito‘g‘risidagiqonunda:
Investitsiya   faoliyati   -   investitsiya   faoliyati   sub‘ektlarining   investitsiyalarni
amalgaoshirishbilan bog‘liq xarakatlar majmui‖ 6
 sifatida ifodalanadi.
Fikrimizcha,   investitsion   faoliyatga   berilgan   ta‘riflar,   uning   mohiyatini   to‘la
ochib   berolmaydi.   CHunki   investitsion   faoliyatda   investitsiyalarning   ketma-
ketligi   vaularningo‘zgaruvchanligi(metamorfozi),ya‘niresurslar(qiymatliklar)-
qo‘shish   (xarajatlar)   va   investitsiya   natijada   samara   (foyda,   daromad)   olish
yotishi kerak. Agar samara olinmasa investitsiyalashga rag‘bat ham bo‘lmaydi. 6
O‘zbekistonRespublikasining―Investitsiyafaoliyatito‘g‘risida giQonuni,1998yil24dekabr2-modda.‖
Investitsiyalash   kim   tomonidan   amalga   oshirilganligi   nuqtai   nazaridan   ikki
turga,   ya‘ni   ichki   va   tashqi   investitsiyalarga   bo‘linadi.   Ichki   investitsiyalar-bu
mazkur   davlat   h.ududida   ichki   investorlar   tomonidan   yo‘naltiriladigan
investitsiyalardir.   Tashqi   investitsiyalar-bu   xorijiy   investorlar   tomonidan
yo‘naltiradigan   investitsiyalar   bo‘lib,   chet   el   mulkdorlari
tomonidaniqtisodiyotning   turli   tarmoqlariga   (sanoat,   qishloq   xo‘jaligi,   transport
va h.k) uzoq muddatga qo‘yilgan kapital  mablag‘lardir 7
. Investitsiyalarni  turlari
bo‘yicha tasniflanishi quyidagilarda ko‘rishimiz mumkin:
INVESTITSIYaLAR
Moddiy
boyliklar Moliyaviy
boyliklar Intellektual
boyliklar Boshqa
boyliklar
- binolar;
- inshootlar;
-asboblar
uskunalar;
-transport
vositalar;
- boshqalar. -pul
mablag‘lari;
-bankdagi
maqsadli
jamg‘armalar;
-sug‘urta
polislari;
-boshqa
qimmatli
qog‘ozlar. -avtorlik
huquqi;
-ixtirolardan
foydalanish
huquqi(nou-
xau);
-boshqa
intellektual
boyliklar. -tabiiy
rusurslardan
foydalanish,ye
r  va mulklardan
foydalanish
huquqlari;
-ijara
huquqlari;
- boshqalar.
1.1 -rasm.Investitsiyalarning tasniflanishi 8
Investitsiyalashning   bosh   bosqichlari   quyidagilar   bo‘ladi:   resurslarni   kapital
qo‘yilmalarga aylantirish(resurslarning kapitallashuvi), ya‘ni bunda 
( 7
Финансово-кредитнийсловарь.Том1.―Финансыистатистика .–М.:1984.-С.470
‖ 8
ErgashevSH,UzoqovA.Investitsiyalarnitashkiletishvamoliyalashtirish.O‘quvqo‘llanma. –T.:Istisod-moliya,  2008.28-bet
investitsiyalar   investitsion   faoliyatning   aniq   ob‘ektlariga   tranformatsiyasi
jarayoni   yuz   beradi;   qo‘yilgan   mablag‘larning   kapital   qiymati   o‘sishiga
aylanishi.   (ekspluatatsiyaga   berilgan     ob‘ektlar   va   ishlab   chiqarish   quvvatlari
shaklida);   kapital   qiymatining   daromad   foyda)   shaklida   o‘sishi,   ya‘ni
investitsiyalashning oxirgi (so‘nggi) maqsadi amalga oshiriladi.
SHunday   qilib,   investitsiyalarning   bosh   va   oxirgi   nuqtalari   tutashadi.   Bunda
yana   ketma-ketlik,   bir-biri   bilan   yangi   aloqa   shakllanib:   daromad   (foyda)   -
resurslar- oxirgi natija, ya‘ni jamg‘arish jarayoni takrorlanadi.
Investitsion   faoliyatda   investorlar   investitsiya   resurslarini   iqtisodiyot
sohalariga   foyda   (daromad)   olish   yoki   samaraga   erishish   uchun   joylashtiradi.
Bunda   uning   tarkibiy   tizimini   investitsion   faoliyatning   ob‘ekti   va
sub‘ektlaritashkil etidi. 
Demak, investitsion faoliyatning mohiyatini ochishda   jamg‘arish
(resurslar),investitsiya   qo‘yish   va   ularning   kapitallashuvi   jarayonlarini   ham   birga
olib   qarash   lozim.   Shundan   kelib   chiqqan   holda,   investitsion   faoliyat–bu
iqtisodiy   va   boshqa   faoliyat   ob‘ektlariga   resurslarning   kapitallashuvini
ta‘minlash   foyda   (daromad)   olish   maqsadida   investorlarning   resurslarni
jamg‘arish va ularni turli shakllarda qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha amaliy
xarakatlari   yig‘indisi   deb   tushunish   kerak.   Investitsion   faoliyat
investitsiyalashning eng asosiy markaziy bo‘g‘ini hisoblanadi, chunki aynan ana
shu   jarayonda   investitsiya   bir   ko‘rinishdan   ikkinchiko‘rinishgao‘tadi,ya‘ni
jamg‘armalar(resurslar),ko‘yilmalar(xarajatlar),   kapital   mulk   (tayyor   keng
ma‘noda   investitsion   faoliyat-bu   g‘oyalar   ishlab   chiqarish   va   investitsiya
loyihalarini   asoslash,   ularni   moddiy-texnik   va   moliyaviy   ta‘minlash,   buning
natijasida barpo etilayotgan ob‘ekt  faoliyatini boshqarish va investorlarning o‘z
oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishish imkoniyatlarini ham aks  ettiradi 2.Asosiyfondlarvaularnikorxonafaoliyatidagi o’rni.
Zamonaviy   iqtisodiyot   fani   asosiy   fondlarni   ma‘lum   bir   iste‘mol   qiymati
ko‘rinishida   ijtimoiy   mehnat   asosida   yaratiluvchi,   ishlab   chiqarishning   moddiy
buyumlashgan   material   omillari   qatoriga   kiritadi.   Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida
korxonalarning   asosiy   fondlari   va   ishlab   chiqarish   quvvatidan   foydalanish
samaradorligini   oshirish   alohida   o‘rin   tutadi.   Korxonaning   sanoat   ishlab
chiqarishdagi   o‘rni,   uning   moliyaviy   holati,   bozordagi   raqobat   bardoshligi   ham
yuqoridagilarga bog‘liq bo‘ladi.
Hozirgi  bozor  sharoitlarida korxona kuchi  va vositalari  yordamida yaratilgan
asosiy   fondlar   ishlab   chiqarish   quvvatlarini   shakllantirish   va   ulardan
foydalanishga   faol   ravishda   ta‘sir   ko‘rsatuvchi   mulk   hisoblanadi.   Butun   xalq
xo‘jaligi   miqyosida   asosiy   fondlar   mamlakatning   milliy   boyligini   tashkil
qiladi.Ishlab   chiqarish   jarayonida   asosiy   fondlarning   har   bir   elementi   ro‘li,
ularning jismoniy va ma'naviy o‘zgarishlari, ulardan foydalanishga ta'sir etuvchi
omillar   haqida   aniq   tassavurga   ega   bo‘lgan   holda   asosiy   fondlar   va   ishlab
chiqarish   quvvatidan   foydalanish   samaradorligini   oshirishga   imkon   beruvchi,
ishlab   chiqarish   harajatlarini   pasaytirish   va   mehnat   unumdorligini   ko‘tarishni
usul va yo‘nalishlarni aniqlash  mumkin.
Ishlab   chiqarish   jarayonida   korxona   ishchilari   mehnat   vositalari   yordamida
mehnat predmetlariga ta'sir o‘tkazib ularni tayyor mahsulotga aylantiradilar.
Asosiy fondlar korxona ishlab chiqarish vositalarining bir qismi bo‘lib, ishlab
chiqarish jarayonida uzoq vaqt ishtirok etadi va o‘zining natural-moddiy holatini
yo‘qotmaydi   hamda   o‘z   qiymatini   tayyorlanayotgan   mahsulotlarga   qismlab
o‘tkazib beradi. Asosiy fondlar qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotga o‘tkazish
jarayoni   amortizasiya   deb,   ushbu   jarayonda   to‘plangan   mablag‘lar   esa
amortizasiya ajratmalari deb ataladi.
Iqtisodiy   maqsadlariga   ko‘ra,   asosiy   fondlar   ishlab   chiqarish   va   noishlab
chiqarish   fondlariga   taqsimlanadi.   Ishlab   chiqarish   asosiy   fondlari   o‘z mohiyatiga   ko‘ra,   korxonaning   ishlab   chiqarish   potensialini   tashkil   qilib,
ularning tarkibiga quyidagilar kiradi:
* İshlab chiqarish binolari va  inshootlari;
* Uzatish  qurilmalari;
* Quvvat mashinalari va  uskunalari;
* İshchi mashinalar va  uskunalar;
* Transport  vositalari;
* o‘lchov va tartibga solish asboblari va  qurilmalari;
*foydalanish   muddati   bir   yildan   kam   bo‘lmagan   va   qonunchilikda   belgilab
qo‘yilgan   qiymatlardagi asboblar va ishlab chiqarish   inventari.
Asosiy   ishlab   chiqarish   fondlari   ishlab   chiqarishda   band   bo‘lgan   barcha
mutaxassis   va   xodimlar   soni   bilan   birgalikda,   korxonaning   ishlab
chiqarishapparati   deb   ataladi.   Korxona   asosiy   fondlari   tarkibini   quyidagi   2.1-
rasm ko‘rinishida aks ettirish mumkin. 2.1-rasm.Korxonaasosiyfondlarining tarkibi.
Noishlab   chiqarish   asosiy   fondlari   korxona   asosiy   fondlarining   ishlab
chiqarishda bevosita ishtirok etmaydigan qismi bo‘lib, shu sababli o‘z qiymatini
tayyor   mahsulotga   o‘tkazmaydi.   Bular   qatoriga   asosan   korxona   balansida
turuvchi turarjoy (uy-joy fondi), oshxona, profilaktoriya, klub, bolalar bog‘chasi
va yaslilar,  sport-sog‘lomlashtirish va   boshqa ob‘ektlar   kiritiladi. Madaniy-
maishiy   va   sog‘lomlashtirish   yo‘nalishidagi   noishlab   chiqarish   asosiy   fondlari
ishlab   chiqarish   asosiy   fondlari   bilan   foydalanish   muddati,   natural   shaklning
saqlanishi,o‘z  qiymatini   sekin-asta   yo‘qotishi   kabi   ko‘p   jihatlari   bilan
o‘xshashdir.
Mehnat   predmetiga   o‘tkazuvchi   ta‘siriga   ko‘ra,   asosiy   ishlab   chiqarish
fondlari   aktiv   va   passiv   turlarga bo‘linadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining
passiv turiga bino va inshoatlar, aktiv turiga esa quvvat  mashina va uskunalari,
ishchi   mashina   va   uskunalar,   transport   vositalari,   texnologik   liniyalar,   ya‘ni
biron bir turdagi mahsulot yaratishda foydalaniluvchi mehnat qurollari  kiritiladi. Korxonaning   aktiv   asosiy   ishlab   chiqarish   fondlari   eng   harakatchan   va
ahamiyatli  hisoblanadi.  Fan-texnika  taraqqiyoti   davomida ko‘plab  korxonalarda
aktiv ishlab chiqarish fondlarining salmog‘i ortadi, ularning tarkibi va ko‘rinishi
o‘zgaradi,   asosiy   fondlar   guruh   va   turlarining   ma‘naviy   eskirish
tufaylialmashinish sur‘ati tezlashadi.
Ishlab   chiqarish   miqyosining   o‘sishi   va   boshqa   ijobiy   o‘zgarishlar
sharoitlarida, ba‘zan korxonaning asosiy fondlari, jumladan, ishchi mashinalar va
uskunalar,   ishlab   chiqarish   binolari,   qurilmalar   va   hokazolar   yetmay   qoladi.
Bunday hollar ro‘y berganda korxona shartnoma asosida  o‘ziga kerakli  bo‘lgan
asosiy fondlarni yollaydi va ular ijaraga olingan hisoblanadi. Ijaraga beruvchi va
ijaraga oluvchi o‘rtasida yuzaga keluvchi mulk munosabatlari   lizing   deb ataladi
(ingl. Lease - ijara).
Asosiy   ishlab   chiqarish   fondlari   strukturasiga   asosiy   ta‘sir   qiluvchi   omillar
bo‘lib,   ishlab   chiqarilayotgan   mahsulot   xarakteri,   mahsulot   ishlab   chiqarish
hajmi, mexanizasiya va avtomatlashtirilganlik darajasi hamda korxonaning iqlim
va geografik joylashishi va xususiyatlari hisoblanadi.
Birinchi   omil   binolarning   qiymati   va   o‘lchamiga,   transport   vositalari   va
o‘tkazish   qurilmalarining   hissasiga   tasir   qiladi   .   Mahsulot   ishlab   chiqarish
hajmining oshishi -maxsus ishchi mashina va jihozlari hissasining oshishiga olib
keladi.   Xuddi   shunday   uchinchi   va   to‘rtinchi   omillar   ham   asosiy
fondlartuzulishiga ta‘sir ko‘rsatadi. Asosiy fondlar tarkibidagi bino va inshootlar
hissasi iqlim sharoiti bilan ham bogliq.
Quyidagilar   asosiy   ishlab   chiqarish   fondlari   tuzilishining   yaxshilanishga   olib
keladi:
* uskunalarniyaxshilashva zamonaviylashtirish;
* uskunalar   xususan   hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega   bo‘lgan   stanoklar,
avtomatlashtirilgan   va   yarim   avtomatlashtirilgan   stanoklar,   universal   va
murakkab   stanoklar,   avtomatik   liniyalar   hamda   hisoblash   dasturlash   stanoklari
tuzilishini  takomillashtirish; * bino va inshootlardan optimal foydalanish,
bo‘sh turgan joylarga  qo‘shimcha uskunalar o‘rnatish;
* korxonaning   qurilish   loyihalarini   to‘g‘ri   tuzish   va   qurilish   rejasini   sifatli   qilib
amalga oshirish;
* ortiqcha   va   kam   foydalaniladigan   uskunalarni   tugatish.
«Korxona iqtisodiyoti»ga ekspluatasiya qilinayotgan asosiy fondlarningyoshi,
birinchi   o‘rinda   mashina   va   asbob-uskunalarning   yoshi   katta   ta‘sir   ko‘rsatadi.
Hozirgi   paytda   mashina   va   sanoat   uskunalarini   yosh   bo‘yicha   guruhlashda
taxminan   quyidagi   muddatlardan   kelib   chiqiladi:   5   yilgacha,   5   yildan   10
yilgacha,10   yildan   15   yilgacha,15   yildan   20   yilgacha,20   yildan   25   yilgachava
hokazo.   Mashina   va   uskunalarning   ekspluatasiya   muddati   qanchalik   yuqori
bo‘lsa,   korxonaning   ishlab   chiqarish   quvvatlari   shunchalik   past   bo‘ladi,
mahsulotlar   sifati   pasayadi,   bekor   turib   qolish   va   talofatlar   ko‘payadi   hamda
aksincha.   Bundan   tashqari,   korxona   asbob-uskunalaridan   uzoq   vaqt   mobaynida
foydalanilganida ta‘mirlash uchun ham ko‘p xarajatlar sarflanadi.
Asosiy   fondlar   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   -   ishlab   chiqarishni
intensifikatsiya   qilishning   hamma   omillari   hisobiga   iqtisodiy   rivojni
ta‘minlovchi   bosh   omildir.   Sanoat   korxonalari   asosiy   ishlab   chiqarish   fondlari
ko‘rinishli   turkumlanishi   bo‘yicha   quyidagi   guruhlarga   bo‘linadilar:   binolar,
inshootlar;   uzatishqurilmalari;   mashinalar   va   jihozlar,   shu   jumlada   kuch
mashinalari   va   jihozlari,   ishchi   mashinalar   va   jihozlar,   laboratoriya   jihozlari,
hisoblash   texnikasi,   boshqa   mashina   va   jihozlar;   transport   vositalari;
kompyuterlar.
Asosiy   fonlarning   aktiv   (faol)   elementlarini   me‘yorda   ishlab   turishini
ta‘minlovchi   binolar,   inshootlar,   uskunalar   asosiy   fondlarning   passiv   qismiga
kiradi.
Asosiy   ishlab   chiqarish   fondlarining   tuzulmasiga   ta‘sir   ko‘rsatuvchi   muhim
omillar quyidagilar:
 chiqariladigan   mahsulot   xususiyati;
 mahsulotni ishlab chiqarish hajmi;  avtomatlashtirish va mehanizatsiyalash darajasi;
 ixtisoslashtirish va kooperatsiyalash darajasi;
 korxonajoylanishiningiqlimiyvageografiksharoiti.
Asosiy   ishlab   chiqarish   fondlarining   tuzulmasini   yaxshilanishiga   quyidagilar
imkon beradi:
 jihozlarni   yangilash   va   modernizatsiyalash;
 progressiv   datsgoh   va   mashinalar,   ayniqsa   oxirgi   jarayonlarni   bajaruvchi
datsgohlar,   avtomatik   va   yarim-avtomatik   datsgohlar,   universal   agregatli
datsgohlar,   avtomatik   liniyalar,   raqamli   datsur   boshqaruvili   datsgohlar
salmog‘ini oshirish hisobidajihozlar tuzulmasini takomillashtirish;
 bino   va   inshootlar,   ochiq   maydondagi   qo‘shimcha   o‘rnatilgan   jihozlardan
yaxshi foydalanish;
 korxona qurilishi loyihalarini to‘g‘ri tuzish va uni yuqori sifatliqilibbajarish;
ortiq   va   kam   ishlatuvchi   jihozlarni   tugatish   va   alohida   guruhlar   orasidagi
mutanosiblikni   ta‘minlovchi   jihozlarni o‘rnatish.
Asosiy   fondlarning aniq belgili tomonlari bu qiymatining yuqoriligi vaxizmat
muddati   uzoqligidir.   Bundan   tashqari   bir   vaqtning   o‘zida   ilmiy   texnika
taraqqiyotiga va texnik daraja o‘sishiga faol ta‘sir etadi.
Shunga   asosan   tadbirkorlik   faoliyatida   asosiy   fondlarni   sotib   olishga   quyidagi
talablar qo‘yiladi:
1. Yuqori   unumdorlikka   ega   bo‘lishi;
2. Foydalanishda   samaradorligini   bo‘lishi;
3. Universalligi;
4. Ishdagi   chidamliligi   va   ishonchliligi.
Korxona   ishining   samaradorligi   ko‘p   miqdorda   mehnatni   fond   bilan
qurollanganligi   darajasi   bilan   bog‘liqdir.   Bu   ko‘rsatkich   korxona   asosiy   ishlab
chiqarish   fondi   qiymatining   ishchilar   soniga   nisbati   sifatida   aniqlanadi.   Bu
miqdor   uzluksiz   o‘smog‘i   kerak,   chunki   texnik-qurollanish   bunga   bog‘liq,
demak mehnat unumdorligiga ham bog‘liq.
Korxona   asosiy   ishlab   chiqarish   fondlaridan   foydalanishni   yaxshilashning asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
-smena   davomida   uskunalar   bekor   turib   qolishini   qisqartirish   va   uning   oldini
olish;
-uskunalarning   smenalik   koeffitsientini   oshirish;
-bekor   turuvchi   uskunalarni   qisqartirish   va   tugatish;
-ta‘mirlash   va   profilaktika   tadbirlarini   o‘z   vaqtida   va   sifatli   ravishda   amalga
oshirish;
-uskunalarni   ekspluatatsiya   qiluvchi   xodimlarning   malakasini   oshirish;
-ishlab   chiqarishni   tashkil   etishni   va   resurslar   bilan   ta‘minlashni   yaxshilash. 3. Sanoat   korxonalariga   investitsiyadan   foydalanish samaradorligini 
oshirish istiqbollari .
Bugungi   kunda   milliy   taraqqiyotning   mantiqiy   bosqichi   –   mamlakatimizni
jadal isloh etish va modernizatsiya qilish davri  izchil ravishda davom  etmoqda.
O'zbekiston   jahon   xaritasidan   mustaqil   davlat   sifatida   joy   olgandan   keyingi
tarixan qisqa davr ichida demokratik jamiyat hamda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor
iqtisodiyotiga   asoslangan   erkin   iqtisodiyotni   shakllantirish   yo‘lida
ahamiyatliishlar   amalga   oshirildi   va   salmoqli   natijalar   qo‘lga   kiritildi.   Bunda
mamlakatimiz   rahbari   tomonidan   rivojlanish   strategiyasining   puxta   ishlab
chiqilganligi, ijtimoiy- iqtisodiy islohotlar maqsadi va vazifalari, amalga oshirish
yo‘llarining aniq va to‘g‘ri   ko‘rsatib   berilganligi   bosh   maqsad   yo‘lidagi   yutuq   va
marralarning   salmoqli bo‘lishiga imkon yaratdi. 
Respublikamizda   oxirgi   yillarda   mamlakatni   ijtimoiy-   iqtisodiy   rivojlantirish
dasturining   izchil   amalga   oshirilishi   natijasida   iqtisodiy   o‘sishning   yuqori,
barqaror   va   muvozanatlashgan   sur‘atlari   va   makroiqtisodiy   barqarorlik
tendentsiyalari   mustahkamlanib,   aholi   turmush   darajasi   yuksalib
mamlakatimizda   tarkibiy   o‘zgarishlarni   izchil   amalga   oshirishda   qulay
investitsiya   muhitining   yaratilgani   asosiy   omil   bo‘lib   kelmoqda.   Investitsiya
jarayonlarini   kuchaytirishga   qaratilgan   chora-tadbirlar   natijasida   yildan-yilga
investitsiya   hajmi   sezilarli   darajada   ortib   bormoqda.   Iqtisodiyotga   jalb   qilingan
investitsiyalar  hajmi 10,9 foizga o‘sdi  vaAQSH dollari hisobida14 milliard 600
million   dollarni   tashkil   etdi.   Bunda   jami   kapital   qo‘yilmalarning   21,2   foizdan
ortig‘i yoki 3 milliard dollardan ziyodini xorijiy investitsiya va kreditlar tashkil
qildi. Ularning to‘rtdan uch qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiyinvestitsiyalardir. 
Investitsiya siyosatini amalga oshirish vositalari va usullari investitsiyalarning
turli   yo‘nalishlarda   sarflanishi   va   joylashtirilishini   rag‘batlantiradi.   Investitsiya
qo‘yilmalarining amaldagi samaradorligiolinganfoydagaasoslanibbaholanadi.
O‘zbekistonda   yaratilgan   investitsiya   muhiti   iqtisodiyotning   yanada
rivojlanishi   va   barqaror   turmush   darajasini   ta‘minlashdan   tashqari   Respublika
chet el kapitallarini jalb qilish uchun raqobat qilishiga ham imkon beradi. Yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirishda nufuzli xalqaro moliyaviy tashkilot va
institutlarning   ishtirok   etishi   Respublikadagi   investitsiya   muhitining   jalb
etuvchanligidan   dalolat   beradi.   Umuman   olganda,   mamlakatda   yaratilgan
investitsiya   muhiti   va   ustuvor   yo‘nalishlar   iqtisodiyotni   sifat   jihatdan   yuqori
darajaga   chiqarish,   mamlakatning   ishlab   chiqarish   salohiyatini   mustahkamlash,
yuqori   turmush   sharoitlarini   yaratish   va   Respublikani   jahondagi   rivojlangan
mamlakatlar qatoriga kiritish hisoblanadi. 
Ular sirasiga quyidagilar  kiradi:
- kredit   va   soliq   imtiyozlari   orqali   tarmoqlar,   sohalar   va   alohida
korxonalarni kapital mablag‘lar bilan ta‘minlashni rag‘batlantirish;
- ishlab   chiqarish   quvvatlarini   to‘liq   ishga   tushirish   uchun   investitsiya
jarayonlarini ma‘muriy tomondan qo‘llab-quvvatlash va hokazo.
Endilikda   boshlangan   tarkibiy   o‘zgarishlarni   davom   ettirish   dasturlari   va
chora-tadbirlarini   ishlab   chiqish   hamda   quyidagicha   amalga   oshirish
mo‘ljallanmoqda:
- Sanoat   tarmog‘ini   yangi   texnika   bilan   jihozlash,   bu   tarmoq   ishlab
chiqarishini hamda u bilan bog‘liq boshqa sohalarni takomillashtirish;
- respublika   iqtisodiyotining   yuqori   samarali,   eksportga   yo‘naltirilgan
tuzilmasini shakllantirish;
- iqtisodiyotning o‘zak tarmoqlarini texnika bilan qayta jihozlash va yanada
rivojlantirish;
- yengil   va   qayta   ishlash   sanoati   korxonalarini   texnika   bilan   qayta
jihozlashni  moliyalashtirish;
- yuqori   texnologiyani   va   ilm-fanga   asoslangan   ishlab   chiqarishlarni   jadal
rivojlantirish.
Mintaqaviy   ishlab   chiqarish   va   u   yerda   olib   borilayotgan   iqtisodiy   siyosat
mazmun   jihatidan   mintaqaning   innovatsion   salohiyatiga   bog‘liq   bo‘lib,   o‘z
navbatida   mintaqaning   kelgusidagi   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishini   oldindan
belgilab   beradi.   Mintaqaning   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishi   uch   manbaga
asoslanishi mumkin: - ishlab   chiqarish   omillari   (o‘sishning   ekstensiv   turi);
- investitsiyalar   (rivojlanishning   o‘rta   darajasi,   o‘sishning   ekstensiv-iqtisodiy
turi);
- innovatsiyalar   (oliy   daraja,   iqtisodiy   o‘sishning   intensiv   turi).
Har   bir   mintaqa   bir   vaqtning   o‘zida   mazkur   manbalardan   foydalanadi,   shu
sababli   ham,   qoida   tariqasida   ulardan   biri   ustuvor   hisoblanishi
sababli,mintaqalarni   iqtisodiy   o‘sish   darajasi   va   sifati   bo‘yicha   tasniflash
imkoniyatini   beradi.   Global   raqobat   rivojlanishining   bugungi   sharoitida   ijro
hokimiyatining   ustuvor   harakatlari   iqtisodiyotni   jadal   va   barqaror   o‘stirishning
innovatsion   rivojlanishiga,   ilmiy   salohiyatning   innovatsion   faoliyatini
faollashtirishga   qaratilgan   bo‘lishi   lozim.   Bu   innovatsion   faoliyat   iqtisodiy
o‘sishga   ta‘sir   ko‘rsatuvchi   intensiv   omillar   qatoriga   mamlakatdagi   innovatsion
jarayonlar kiradi.
Mazkur   sohada   amalga   oshirilgan   ishlar   dinamikasi   bilan   O‘zbekiston
Respublikasida ishlab chiqarilgan innovatsion mahsulotlar va ishlar, ko‘rsatilgan
xizmatlar hajmi orqali ko‘rish mumkin. Ta‘kidlash lozimki, 2020 yildan keyingi
davrda O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga yangi impuls berildi. O‘zbekiston
RespublikasiPrezidenti   SH.M.Mirziyoyevning   say-harakatibilanolibborilayotgan
ham   ijtimoiy,   ham   iqtisodiy   hamda   ma‘naviy-ma‘rifiy   sohalardagi   islohotlar
mamlakat   aholisi   ijtimoiy   hayotida   ham   chuqur   o‘zgarishlar   amalga   oshishiga
olib keldi. 
Mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy va ma‘naviy sohalardagi
islohotlarning   me‘yoriy-huquqiy   asosini   O‘zbekiston   Respublikasi
Prezidentining   2021   yil   7   fevraldagi   PF-4947-sonli   ―O‘zbekiston
Respublikasini   yanada   rivojlantirish   bo‘yicha   Harakat   strategiyasi   to‘g‘risida gi‖
Farmoni   tashkil   qiladi.   Ushbu   Farmonning   ijrosini   ta‘minlash   maqsadida
iqtisodiyotni modernizatsiyalash keng qamrovli, murakkab jarayon bo‘lishi bilan
birga,   ayni   paytda   u   maqsadga   yo‘naltirilganlik   tavsifini   ham   namoyon   etadi.
Zero,   modernizatsiyalash   jarayonlarining   davlat   tomonidan   tartibga   solinib
turilishi   ularning   samardorligini   oshiradi,   ijtimoiy-iqtisodiy   taraqqiyotni jadallashtirish imkonini beradi. Bundan ko‘rinadiki, iqtisodiyotimizning yetakchi
tarmoqlarini   modernizatsiya   qilish   va   yangilashga   ustuvor   e‘tibor   qaratish,
barcha resurs va imkoniyatlarni yetakchi tarmoqlar taraqqiyotiga safarbar etish –
islohotlarningbosh vazifasiga aylanishi lozim.
Hukumatimiz   tomonidan   iqtisodiyotga   xorijiy   sarmoyalarni   jalb   etish   uchun
qulay   sharoit   yaratilgan   va   bunday   xarakatlar   doimo   qo‘llab-quvvatlangan.
Jumladan,
-xo‘jalik   faoliyati   uchun   barqaror   huquqiy   me‘yorlar   yaratilmoqda;
-korxona   faoliyatiga   ortiqcha   ta‘sir   ko‘rsatuvchi   tashqi   aralashuvlar   cheklandi;
-korxonalarni   ro‘yxatga   olish   va   mahsulotlarga   litsenziya   va   sertifikat
berishdagi ortiqcha jarayonlar kamaytirildi;
-investitsiyalarni   jalb   qilishni   rag‘batlantirish   maqsadida   maxalliy   ishlab
chiqaruvchilarga   nisbatan   qo‘shma   va   xorijiy   korxonalarga   ko‘pgina   imtiyozlar
va yengilliklar berildi.
Respublikamiz   iqtisodiyotida,   jumladan,   sanoatda   ularni   ko‘proq   jalb   etish
hamda samaradorligini oshirishda ijobiy siljishlar kuzatilmoqda. CHunki xorijiy
investitsiyalar sanoatni tarkibiy tuzilishini takomillashtirib, tarmoqni zamonaviy-
ilg‘or   texnika   va   texnologiyalar   bilan   ta‘minlaydi,   kapital   yetishmovchiligi
sharoi-   tida   mablag‘   bilan   ta‘minlashni   to‘ldiradi,   ilg‘or   boshqaruv   tajribasini
yo‘naltirishga   ko‘maklashadi,   mamlakat   oziq-ovqat   bozorini   barqarorlashtiradi
va sanoatning eksport salohiyatini oshiradi.
SHuningdek,   xorijiy   investitsiyalar   sanoat   joylarda   turmush   sharoitining
yaxshilanishi,   yangi   ish   o‘rinlarining   yaratilishiga   olib   keladi   hamda   mavjud
ijtimoiy muammolarni hal etishda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi.
Hali mamlakatimiz sanoatlarida xorijiy investitsiyalarni jalb qilish borasidagi
imkoniyatlardan   to‘liq   foydalanilayotgani   yo‘q.   Tahlillar   ko‘rsatadiki,   mavjud
imkoniyatlardan   samarali   foydalanishda   quyidagi   bir   qator   omillar   to‘sqinlik
qilmoqda:
-xorijiy   investitsiyani   jalb   etuvchi   korxonalarning   tashqi   bozorga
chiqishda yetarli bilim va tajribaga ega emasligi; -investitsiya   jarayonida   ishtirokchi   tomonlarning   o‘zaro   bir-birlari
to‘g‘risida   yetarli   ma‘lumotga   ega   emasliklari   yoki   bu   ma‘lumotlarning   doimo
ham to‘liq va ishonchli bo‘lavermasligi va h.k.
Bu kabi muammo va to‘sqinliklarni bartaraf etish uchun bizning fikrimizcha,
quyidagi chora-tadbirlar tizimini amalga oshirish maqsadgamuvofiqdir:
-xalqaro   maydonda   mamlakatimizdagi   investitsiya   muhiti,   milliy
iqtisodiyotning   yetakchi   tarmoq,   kompaniya   va   tashkilotlarining   investitsion
imkoniyatlari   to‘g‘risidagi   ma‘lumotlarni   keng   targ‘ib   etish,   tahlil   qilish,
baholash va tasdiqlash kabi tadbirlarni kuchaytirish;
-mamlakatimizdagi   bozor   axborot   xizmatini   rivojlantirish,   marketing
xizmati faoliyatini va tashqi iqtisodiy qonunchilikni faollashtirish;
-yirik   xorijiy   banklarning   filiallarini,   xalqaro   kompaniya   va
korporatsiyalar vakolatxonalarini ochish uchun yetarli sharoitlar yaratish;
-infratuzilma   sohasidagi   (yo‘llar,   transport,   aloqa)   qo‘shma   investitsiyalarni
amalga oshirishni faollashtirish;
-xorijiy   mamlakatlar   bilan   hamkorlik   strategiyasini,   ayniqsa   dengiz
yo‘llariga   chiqib   olish   va   shu   orqali   eksport-import   yuk   tashuvlarini   amalga
oshirishga yo‘naltirilgan, o‘zaro foydali  kooperatsiya  aloqalarini  yo‘lga qo‘yish
va boshqalar. Investitsiya siyosatiningo‘zi, xuddibozor iqtisodiyotini   qurish kabi,
alohida   maqsad   bo‘lishi   mumkin   emas.   U   mablag‘larni   iqtisodiyotning   eng
istiqbolli   va   hayot   uchun   muhim   yo‘nalishlari–sanoat,   yoqilg‘i-energetika
kompleksi va boshqa asosiy tarmoqlarga ajratishni nazarda tutuvchi, fan-texnika
va ijtimoiy  taraqqiyotni ta‘minlovchi,  keng miqyosda oladigan
bo‘lsak,   respublikaning   mustaqilligini   mustahkamlashga   xizmat   qiluvchi
ustuvorliklarga muvofiq bo‘lishi  lozim.
Iqtisodiyotimizning   yetakchi   tarmoqlarini   jadal   isloh   qilish   va
diversifikatsiyalash   jarayonlarini   investitsiyalarsiz,   ayniqsa,   to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy   investitsiyalarsiz   samarali   amalga   oshirib   bo‘lmaydi.   SHunga   ko‘ra,
mamlakatimiz   viloyat,   shahar   va   tumanlari   rahbarlari,   tarmoq   va   idoralarning
mutassadilari,   barcha   tadbirkor   va   ishbilarmon   fuqarolar   o‘z   faoliyatida iqtisodiyotimizga   investitsiyalarni   jalb   etish   masalasini   hal   etishga   alohida
ehtibor   qaratishi,   markaziy   o‘rin   ajratishi   lozim.   Bu   esa,   pirovardida,
respublikamiz
iqtisodiyotiningqisqavaqtichidajahontalablarigajavobberadiganmahsulot
ishlab   chiqarish   va   xizmat   ko‘rsatish   imkoniyatlariga   ega   bo‘lishiga
zamin yaratadi.
Shuo‘rinda,ta‘kidlashjoizki,xorijiyhamkorlar   bilan   siyosiy-diplomatik
sohadagi   hamkorlikni   rivojlantirishga   doir   Yo‘l   xaritalari ni   ishlab   chiqish,‖
O‘zbekistonning   xorijiy   hamkorlar   bilan   2022   yilga   mo‘ljallangan   savdo-
iqtisodiy,   investitsiyaviy,   texnologik   va   moliyaviy-texnik   hamkorligini   tubdan
rivojlantirish va kengaytirish rejalashtirilmoqda, bu esa YaIMni yanada oshirish
imkonini beradi. 4.“Andijon mexanika zavodi”Ajda asosiy fondlardan foydalanish holati
tahlili
Andijon Mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyati 1933-yil 7- noyabrda
«Kalininneft»   tresti   otalig‘ida   «markaziy   mexanika   ustaxonasi»
negizidatashkil  etildi.
Zavodning   dastlabki   faoliyati   neft   quduqlarini   burg‘ulash   va   neftni   qayta
ishlash   dastgoxlarini   ta‘mirlash   bilan   bogliq   mahsulotlarni   ishlab   chiqarish
bo‘ldi.   Zavod   o‘tgan   yillar   mobaynida   O‘rta   Osiyo   respublikalari   va   xususan
O‘zbekiston   Respublikasi   neft   gaz   sanoati   uchun   uskunalar   va   yordamchi
moslamalar ishlab chiqardi. Korxona mahsulotlari 18 ta chet davlatlariga eksport
qilingan.
1994 - yilda«Uzneft   gaz   kazib   chiqarish»   DAB   buyrug‘iga   asosan   zavod
«Andijon   mexanika   zavodi»   deb   qayta   nomlandi.
1999   yil   yanvar   oyidan   boshlab   zavod«Uzbekneftegaz»   Milliy   Xolding
Kompaniyasining«Uzneftegazmash» aktsionerlik kompaniyasi tarkibiga kiritildi.
Hozirgi paytda zavodda 50 xildan ortiq mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Bu
mahsulotlarburg‘ulashnasoslarivagazomotokompressorlaruchunextiyotqismlar,
1,6   MPagacha   yuqori   bosimda   ishlovchi   rezervuarlar,   5m 3
dan   2000m 3  
lik
xajmdagi sig‘imlar, turli nostandart uskunalar ishlab chiqarishdan iborat.
Zavodning umumiy maydoni 13,6 gektardaniborat. Umumiyusti yopiq binolar
55617 m 2
 maydonni band etadi. SHu jumladan :
- Ishlab   chiqarish   va   yordamchi   sexlar   maydoni   32297m 2
- Ishlab   chiqarish   sexlari   maydoni   29514   m 2
  Ishlab   chiqarish   sexlari
tarkibiga   quyidagilar   kiradi:
- Mexanik   ta‘mirlash   sexi
- Qozon   payvandlash   sexi.
- Temirchilik   sexi.
- CHo'yan   quyuv   sexi.
- Gaz   ballonlar   sexi Korxonada   tayyorlanadigan   mahsulotlarga   texnika   bo‘limi   tomonidan
me'yoriy xujjatlar yaratiladi va ishlab chiqarish sexlariga yetkaziladi.
Texnika   bo‘limi   yetuk   malakali   muxandis   loyihachi,   muxandis   texnologlar
bilan to‘lik ta‘minlangan.
Temirchilik   sexi   korxonada   ishlab   chiqarilayotgan   extiyot   qismlar   uchun
yarim   tayyor   mahsulotlarni   yetkazdirib   berishga   moslashgan   sex   bo‘lib,   metall
kesuvchi   frezerlik   dastgoxlari,   2   va   3   tn.li   bolg‘a,   16   tn.nadan   1000   tn.   kuch
bilan   shtamplashga   moslashgan   maxsus   presslar   bilan   jihozlangan.   2   va   3
tn.libolgalarda   200kg.gachatemir   mahsulotlari   kizdirilgan   holatda   yarim   tayyor
mahsulot   holatiga   keltiriladi.   16tn.nadan   1000tn.   kuch   bilan   shtamplashga
moslashgan   maxsus   presslarda   kizdirilgan   va   sovuq   holatda   metallar   qoliplar
yerdamida shtamplanadi.
Yarim   tayyor   mahsulotlar   armaturalar   sexiga   yetkazdiriladi   va   maxsus
tokarlik, frezerlik dastgoxlarida tayyor mahsulot holatiga keltiriladi.
Kuymalar  armaturalar   sexida  tokarlik dastgoxlarida  tayyor  mahsulot   holatiga
keltiriladi.
Korxonalarda   iqtisodiy   jarayonlarni   boshqarishni   tashkil   qilish   ob‘ektiv
qonunlardan   foydalanishning   harakatdagi   mexanizmini   ishlab   chiqishni   talab
qiladi.   Bunday   mexanizm   menejment   asoschilari   tomonidan   ilgari   surilgan
tamoyillarda (printsiplarda) o‘z aksini topadi.
Korxonani   boshqaruv   strukturasini   quyidagi   2.1-chizma   asosida   ko‘rib
o‘tamiz.
Korxonaning   rahbari   bo‘lib   boshqaruv   raisi   hisoblanadi.   Boshqaruv   raisiga
raisning  1-o‘rinbosari   bosh  muxandis,  o‘rinbosarlar, iqtisodiyot   va buxgalteriya
boshqarmasi bo‘ysunadilar.
Raisning   I-o‘rinbosariga   ishlab   chiqarish   sexlari,   ishlab   chiqarish
laboratoriyasi, texnologiya va sifat nazorat bo‘limi bo‘ysunadilar.
Bosh   muxandisga   bosh   mexanik,   bosh   energetik,   texnika   xavfsizligi   bo‘limi
bo‘ysunadilar.
Raisning   o‘rinbosariga   axborot   tahlil,   ishlab   chiqarish   va   sotish   bo‘limi, shuningdek shaxobchalar bo‘ysunadilar.
Iqtisodiyot   va   moliya   bosh   boshqarmasiga   hisobchilar   bo‘limi,   reja-iqtisod
bo‘limi, moliya va marketing bo‘limi, tayyor mahsulot savdosini tashkillashtirish
va marketing bo‘limi bo‘ysunadilar.
SHuningdek boshqaruv raisiga maxsus  bo‘lim, xodimlar  bo‘limi, devonxona,
huquqshunos va qo‘riqlash bo‘limi bo‘ysunadilar.
Mahsulotni sotish tijorat ishlari bo‘yicha boshqaruv raisi o‘rinbosari bo‘lib, u
o‘zini 2 ta bo‘limiga ega. Ularga: ta‘minot bo‘limi, avtotransport bo‘limi kiradi.
Boshqaruv   raisini   ishlab   chiqarish   ishlarini   tashkil   etish   bo‘yicha   barcha
ishlarini bosh   muxandis   boshqaradi . Biz   amaliy   jihatdan   o‘rganayotganAndijonmexanikazavodi AJdaasosiy‖
iqtisodiy   ko‘rsatkichlari   tahlilini   quyidagi   2.2.1-jadval   ma‘lumotlari
asosidaamalga   oshiramiz.   Korxonaning   ohirgi   yillarda   erishayotgan   natijalari
iqtisodiy faoliyatiga o‘z ta‘sirini ko‘rsatgan.
Korxonada   ishlab   chiqarilgan   mahsulot   hajmi   2020-yili   52061000   ming
so‘mni,   2021-yili60873822   ming   so‘mni   va   2021-yili68574254   ming   so‘mni
tashkiletgan.Bundanko‘rinibturibdiki   aksiyadorlikjamiyatimahsulotlarinihajmi
ohirgi   2021-yili   o‘tgan   2020   yilga   nisbatan   8812822   ming   so‘mga   ortgan   va
116,9 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2021 yilga nisbatanming so‘mga ortgan, hamda
foizni   tashkil   etgan.   Demak   ohirgi   yillarda   korxona   tomonidan   ishlab
chiqarilayotgan   mahsulotlar   miqdori   ortib   bormoqda   va  bu   iqtisodiy   natijalarga
o‘z ta‘sirini  ko‘rsatgan.
Korxonadasanoatishlabchiqarishxodimlarining   o‘rtachasoni2020yili   794
kishini,  2021  yili   794  kishini,  2022  yilio‘zgarmagan.   Bundan  ko‘rinib  turibdiki
aksiyadorlikjamiyatida ishchi xodimlarini soni ohirgi 2021 yili o‘tgan 2020 yilga
nisbatan 6 kishiga ortgan hamda 101,5 foizni tashkil etgan. 
Yuqoridagi   ma‘lumotlardan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlikjamiyatida   ishchi
xodimlar soni  ham bir muncha ortgan, bu o‘zgarishlarni ishchi xodimlar tarkibi
bo‘yicha o‘zgarishi quyidagicha bo‘lgan, ya‘niinjener-texnik xodimlar soni 2020
yilga   nisbatan   6   kishiga   ortgan   va   105,6   foizni   tashkil   etganliginiko‘rishimiz
mumkin,   bu   o‘zgarishlar   hisobiga   jamiyatning   ishchilari   soni   2020   yili674
kishini, 2021yili 680 kishini tashkil etgan. 
Bundan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlikjamiyatida   ishchilar   soni   ohirgi   2022
yili   o‘tgan   2020   yilga   nisbatan   6   kishiga   ko‘paygan,   hamda   101   foizni   tashkil
etgan.   Yuqoridagi   ma‘lumotlardan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlikjamiyatida
ishchi xodimlar sonibir muncha ortgan. Bu o‘zgarishlar hisobiga, ya‘nimahsulot
hajmini ortishi va ishchi xodimlar sonini o‘zgarishi hisobiga mehnat unumdorligi
ham bir muncha ortgan. Korxonada   ishchi   xodimlar   tarkibini   o‘zgarishini   batafsil   ularning   salmog‘
ko‘rsatkichlari   asosida   ko‘rib   o‘tamiz,   ya‘nijamiyatda   ishchilarni   sanoat   ishlab
chiqarishxodimlari   tarkibidagi   salmog‘i   2020   yili   86,1   foizniva   2021   yillarda
85,6 foizgateng bo‘lgan.
Ishchi   xodimlardan   foydalanish   darajasi   mehnat   unumdorligi   ko‘rsatkichi
asosida   o‘rganiladi.   Mehnat   unumdorligi   vaqt   birligi   (soat,   smena,   oy,   chorak,
yil)   ichida bitta  xodim  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  mahsulot   miqdori   yoki  bir
mahsulot   birligini   ishlab   chiqarishga   sarf   qilingan   vaqt   birligi   bilan   o‘lchanadi,
ya‘nimehnat unumdorligi moddiy ishlab chiqarishda vaqt birligi davomida hosil
qilingan   mahsulot   miqdori   bilan   o‘lchanadi.   Bunda   individual   yakka   tartibda
ishlovchining   (lokal)   uchastka,   sexdagi,   aksiyadorlikjamiyati,   tarmoqdagi   va
barcha iqtisodiyot  ko‘lamidagi  mehnat  unumdorligi  farqlanadi. Ijtimoiy mehnat
unumdorligi  moddiy ishlab chiqarishda  band bo‘lgan  har  bir  ishlovchi  hisobiga
hosil   qilingan   yalpi   ichki   mahsulot   miqdori   bilan   o‘lchanadi.   Aksiyadorlik
jamiyatilarda   mehnat   unumdorligining   darajasi   tovar   mahsulotining   hajmini
ishlab chiqarish xodimlarining soniga nisbati bilan aniqlanadi.
Korxonaning   mehnat   unumdorligi   ko‘rsatkichi   2020   yili   66574   ming   so‘mni
va   2021   yili   76667   ming   so‘mni,   2022   yili   86366   ming   so‘mnitashkil   etgan.
Bundan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlikjamiyatida   mehnat
unumdorligiko‘rsatkichi   ohirgi   2022   yilda   2020   yilga   nisbatan   10093   ming
so‘mga   ortgan,   hamda   115,2   foizni   tashkil   etgan   bo‘lsa,   2022   yili   o‘tgan   2021
yilga nisbatan 9699 ming so‘mga ko‘paygan va 112,7 foizni tashkil etgan.
Yuqoridagi   ma‘lumotlardan   ko‘rinib   turibdiki   AJda   mehnat   unumdorligi
ko‘rsatkichi   ohirgi   yili   bir   muncha   ortib   borgan   va   bu   iqtisodiy   natijalarga   o‘z
ta‘sirini ko‘rsatgan. Bunga bevosita aksiyadorlikjamiyatida kadrlar qo‘nimsizligi
darajasi ham bevosita ta‘sir ko‘rsatgan. Jamiyatda kadrlar qo‘nimsizligi darajasi
2022  yilda   2020  yilga   nisbatan   2,3  ga   va   133,8  foizga,   2022  yili   7   foizga   teng
bo‘lib   bu   o‘tgan   2021   yilga   nisbatan   107,7   foizgako‘payganligini   ko‘rishimiz
mumkin.  39 2.2.1-jadval
Andijon mexanika zavodi aksiyadorlik jamiyatining asosiy texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari
№ Ko‘rsatkichlar      O‘lchov 
birligi
2020 yi
l 2021 yil 2022 2021yilda2020
yilga nisbatan
o‘zgarishi 2022 yilda 
2021yilganisbatan
o‘zgarishi
farq (%) farq (%)
1 Tovarmahsulot xajmi ming so‘m 52061
000 60873 82
2 68574
254 88128
22 116,
9 7700
462 112,
6
2 Sanoatishlabchiqarish 
xodimlar soni, Jami kishi 782 794 794 12 101,
5 0 100
3 Injener-
texnikxodimlar soni kishi 108 114 114 6 105,
6 0 100
4 Ishchilar kishi 674 680 680 6 100,
9 0 100
5 Mehnat unumdorligi ming so‘m 66574 76667 86366 10093 115,
2 9699 112,
7
6 Kadrlar ko‘nimsizligi % 6,8 9,1 9,8 2,3 133,
8 7 107,
7
7 Ishhaqi  jamgarmasi ming so‘m 67465 7069000 76585 32250 104, 5895 108, 3900 00 0 8 00 3
8 O‘rtachaoylikish haqi so‘m 71893
6,5 741918,6 75625
8,5 22982 103,
2 1433
9,9 101,
9
9 Mahsulot tannarxi ming so‘m 47540
940 55842950 60158
524 83020
10 117,
5 4315
574 107,
7
1
0 Sof  foyda ming so‘m 90599
00 6231000 82542
36 -
2828900 68,8 2023
236 132,
4
1
1 Rentabellik darajasi % 19,06 11,16 13,72 - 7,9 58,6 2,58 122,
3
Manba:―Andijonmexanikazavodi aksiyadorlikjamiyatining‖ yillikstatistikhisobotlaridan olingan 40Ish   haqi   tizimini   doimo   shunday   takomillashtirib   borish   kerakki,   toki   u
mehnatning miqdori va sifatiga qarab haq to‘lash tamoyiliga mos tushsin, uning
sharoiti va natijalarini hisobga olsin, xodimlar malakasini, mehnat unumdorligini
oshirishni,   mahsulot   sifatini   yaxshilashni,   barcha   resurslardan   oqilona
foydalanishni  va ularning tejalganligini rag‘batlantirsin. Ana shuni  hisobga olib
hozir ishlab chiqarish tarmoqlarida ishchi va hizmatchilarning ish haqini ko‘zda
tutilayotgan   darajada   oshirish   asosan   aksiyadorlikjamiyatilarning   o‘zlari   topgan
mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi. Bu esa ishlab chiqarish samaradorligini
oshirishga jadalroq ta‘sir ko‘rsatadi.
Andijon   mexanika   zavodi   aksiyadorlik   jamiyatidaishchilar   uchun   ajratilgan‖
ish   haqi   fondi2020   yili   6746500   ming   so‘mni   va   2021   yili   7069000   ming
so‘mni2022   yili7658500   ming   so‘mni,   tashkil   etgan.   Bundan   ko‘rinib   turibdiki
aksiyadorlikjamiyatining ish haqi fondi ko‘rsatkichi ohirgi 2022 yili o‘tgan 2020
yilga   nisbatan322500   ming   so‘mga   ortgan,   hamda   104,8   foizni   tashkil   etga,
1960300 ming so‘mga ortgan bo‘lsa,2022 yili o‘tgan 2021 yilga nisbatan589500
ming so‘mga ortgan.
Yuqoridagi   ma‘lumotlardan   ko‘rinib   turibdiki   Andijon   mexanika   zavodi	
‖
aksiyadorlik   jamiyatida   ishchilar   uchun   ajratilayotgan   ish   haqlari   yildan   yilga
ortib  bormoqda,  buning  hisobiga  aksiyadorlikjamiyatida   o‘rtacha  oylik  ish  haqi
hambir muncha ortgan, ya‘ni2022 yilda 2020 yilga nisbatan22982 so‘mga ortgan
va 103,2 foizni, 2022 yili ishchilarning o‘rtacha oylik ish haqi 756258,5 so‘mga
teng  bo‘lib,  2021   yilga  nisbatan   14339,9   so‘mga   ortgan   va  101,9   foizni   tashkil
etganligini   ko‘rishimiz   mumkin.   Demak   ish   haqi   fondini   ortishi   va   ishchilar
sonini o‘zgarishio‘rtacha oylik ish haqini o‘zgarishiga sabab bo‘lgan.
Andijon   mexanika   zavodi   aksiyadorlik   jamiyatining   iqtisodiy   faoliyatini	
‖
asosiy   ko‘rsatkichlaridan   biri   mahsulot   tannarxi   hisoblanadi.   Mahsulot
tannarxining   tarkibiga   mahsulot   ish   va   hizmatlar   tannarxiga   kiritiladigan
harajatlar,   mahsulot   ish   bajarish,   hizmat   ko‘rsatish   ishlab   chiqarish   va   sotish
harajatlari   tarkibi   va   moliyaviy   natijalarning   shakllanish   tartibi   to‘g‘risidagi
nizomga muvofik  harajat elementlari kiritiladi. 41Andijon   mexanika   zavodi   aksiyadorlik   jamiyatida   ishlab   chiqarilgan
mahsulotlar   tannarxi   2020   yili   47540940   ming   so‘mni   va   2021   yili   55842950
ming so‘mni, 2022 yili 60158524 ming so‘mnitashkil etgan.
Bundan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlikjamiyatining   mahsulot   tannarxi
ko‘rsatkichi ohirgi 2022 yilda 2020 yilga nisbatan 8302010 ming so‘mga ortgan,
hamda 117,5 foizni, 2022 yili o‘tgan 2021 yilga nisbatan 4315574 ming so‘mga
ortgan va 107,7 foizni tashkil etgan bo‘lsa, tashkil etgan.
Yuqoridagi   ma‘lumotlardan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlik   jamiyatida
mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mos ravishda uning tannarxi ortib borgan.
Andijon   mexanika   zavodi   aksiyadorlik   jamiyatining   iqtisodiy-moliyaviy‖
faoliyatdan   olingan   natija   foyda   ko‘rsatkichi   asosida   tahlil   etiladi.   Biz   amaliy
jihatdano‘rganayotganAndijonmexanikazavodi aksiyadorlikjamiyatiningsof	
‖
foydasi 2020 yili 9059900 ming so‘mni va 2021 yili 6231000 ming so‘mni, 2022
yili   8254236   ming   so‘mni   tashkil   etgan.   Bundan   ko‘rinib   turibdiki   Andijon
mexanika   zavodi   aksiyadorlik   jamiyatining   sof   foydasi   ohirgi   2022   yili   o‘tgan	
‖
2020 yilga nisbatan 2828900 ming so‘mga kamaygan, hamda 68,8 foizni tashkil
etgan,   korxonani   sof   foydasi   kamayishiga   bevosita   ishlab   chiqarilayotgan
mahsulotlar   tannarxi   ortib   ketishi   sabab   bo‘lgan.   2021   yilga   nisbatan
2023236ming so‘mga ortgan va 132,4 foiznitashkil etgan.
Andijonmexanikazavodi aksiyadorlikjamiyatifaoliyatnatijaviyligibaho	
‖
berishning   asosiy   ko‘rsatkichlaridan   biri   rentabellik   ko‘rsatkichi   hisoblanadi.
Rentabellik aksiyadorlikjamiyati foydalik darajasini harakterlaydi. Odatda uning
bir   necha   turlari   hisob   kitob   qilinadi.   Bu   bevosita   mulkning   shakli   bo‘yicha
daromadlarning   yuzaga   chiqish   o‘rni   yoki   bazasi   bo‘yicha,   foydaning
o‘zgarishiga   ta‘sir   etuvchi   birliklar   bo‘yicha   yoki   mustaqil   birliklar   bo‘yicha
aniqlanishi mumkin.
Andijon   mexanika   zavodi   aksiyadorlik   jamiyatining   rentabellik   darajasi	
‖
2020yili 19,6 foizni va 2021 yili 11,1 foizni, 2022 yili 13,7 foizni, tashkil etgan.
Bundan   ko‘rinib   turibdiki   aksiyadorlikjamiyatining   rentabellik   darajasi   ohirgi
pastlaganini ko‘rishimiz mumkin.  422.1.1 –  Jadval
                              
“Andijonmexanikazavodi”AJningishlabchiqarishquvvatidan foydalanishning 
tahlili.
№ Ko’rsatkichlar 202
1 20
22 Farqi
Mutloq+ ; -‖ ‖ ‖	‖ foi
zda
1
. Mahsulot ishlab
chiqarish hajmi,
tonna 101
21 12
455 +2334 +2
3
2
. Ishlabchiqarishquvvati, tonna 136
62 13
662 - -
3
. Ishlab chiqarish quvvatidan
foydalanishkoeffitsienti (1/2) 0,73 0,9
1 +018 +0
25
Manba: Andijonmexanikazavodi AJninghisobotma‘lumotlatidanolindi	
‖ ‖
2.3.2-jadval
                                
“Andijonmexanikazavodi“AJningasosiyvositalaritarkibi,tuzilishiva dinamik 
o’zgarishlari tahlili.
Ko'rsatkichlar nomi 2021 yil 2022 yil O’zgarishi(+:- )
yil 
boshiga 
qoldiq Sa
lmo 
g’I% yil 
oxiriga 
qoldiq Sa
lmo 
g’I% Mutloq 
mingso’m S
al 
mo 
g’I%
Bino…………………… 7279
35 17
,8 2545
806 35
,3 +18178
71 1
7,5
Inshoot……………… 1651
31 4,
04 8537
71 11
,8 +68864
0 7,
76
Uzatish moslamalari………
… 1369
29 3,
35 1661
71 2.
3 +29242 -
1,05
Mashinava jihozlar 1458 35 1671 23 +21345 1 43124 ,7 574 ,2 0 2,5
Shu  jumladan:
а)kuch mashinava jihozlar 5160
75 12
,6 6086
85 8,
4 +92610 4,
2
b)ishchi mashina va jihozlar 9066
70 22
,2 1027
510 14
,2 +12084
0 -
8
c)o'lchovvatartibgasoluvchi 
asbob uskunalar,moslamalar va
labaratoriya jihozlari. 4891 0,
11 4891 0,
06 - -
d)hisoblash  texnikasi 3048
8 0,
74 3048
8 0,
42 - -
e)boshqamashinava  jihozlar - -
Transport  vositalari 1318
77 3,
22 1318
77 1,
83 - -
Asbob  uskunlalar -
Ishlabchiqarish vositalari 3811 0.
1 3811 0.
05 - -
Xo'jalaik  jihozlari 1396 0,
03 1396 0,
019 - -
Ishchi va mahsulot
xayvonlar - -
Ko'pyillik------ - -
Br holatini
yaxshilashdagi kapital
xarajatlar
(inshootlarsiz) -
Boshqa asosiy fondlar 35 0,
001 1485
18 2,
06 148483 2,
059
JAMI: 4083
362 10
0,0 7194
498 311113
6
Xulosa
Kurs  ishi  yuzasida  o‘tkazilgan tadqiqotlar  yuzasida  quyidagi  xulosa  va tavsiyalar 44ishlab chiqilgan.
1.   Zamonaviy   iqtisodiyot   fani   asosiy   fondlarni   ma‘lum   bir   iste‘mol   qiymati
ko‘rinishida   ijtimoiy   mehnat   asosida   yaratiluvchi,   ishlab   chiqarishning   moddiy
buyumlashgan material omillari qatoriga kiritadi. Hozirgi bozor sharoitlarida korxona
kuchi va vositalari yordamida yaratilgan asosiy fondlar ishlab chiqarish quvvatlarini
shakllantirish   va   ulardan   foydalanishga   faol   ravishda   ta‘sir   ko‘rsatuvchi   mulk
hisoblanadi.   Butun   xalq   xo‘jaligi   miqyosida   asosiy   fondlar   mamlakatning   milliy
boyligini tashkil qiladi.
2.   Iqtisodiy   maqsadlariga   ko‘ra,   asosiy   fondlar   ishlab   chiqarish   va   noishlab
chiqarish   fondlariga   taqsimlanadi.   Ishlab   chiqarish   asosiy   fondlari   o‘z   mohiyatiga
ko‘ra,   korxonaning   ishlab   chiqarish   potensialini   tashkil   qilib,   ularning   tarkibiga
quyidagilar kiradi:
- ishlab chiqarish binolari va inshootlari;
- uzatish qurilmalari;
- quvvat mashinalari va uskunalari;
- ishchi mashinalar va uskunalar;
- transport vositalari;
- o‘lchov va tartibga solish asboblari va qurilmalari;
-   foydalanish   muddati   bir   yildan   kam   bo‘lmagan   va   qonunchilikda   belgilab
qo‘yilgan qiymatlardagi asboblar va ishlab chiqarish inventari.
3.   Korxona   asosiy   fondlarining   turlar   bo‘yicha   tuzilmasi,   ko‘p   jihatdan   kapital
qo‘yilmalarning   texnologik   tuzilmasi   orqali,   jumladan,   ularning   yangi   qurilish   va
qayta   ta‘mirlash,   amaldagi   ishlab   chiqarishni   kengaytirish   va   qayta   qurollantirish
bilan   avvaldan   belgilab   qo‘yilgan   bo‘ladi.   Asosiy   fondlarning   turlar   bo‘yicha
tuzilmasiga   ishlab   chiqarishni   ixtisoslashtirish   va   konsentrasiya   qilish   darajasi   ham
katta ta‘sir o‘tkazadi. Yirik korxonalar, ishlab chiqarishni fondlar bilan ta‘minlashda
va fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foydalanishda
kichik   va   o‘rta   korxonalarga   qaraganda   ko‘proq   imkoniyatga   ega.   Biroq   kichik
korxonalar   harakatchanroq,   ularning   boshqaruvi   moslashuvchanroq   bo‘lib,   natijada 45ishlab  chiqarishni  texnik  jihatdan  qayta  qurollantirish  osonroq  kechadi.
4.Fan-texnik taraqqiyoti natijasida asosiy fondlarni ishlab chiqarish
shartlari   va   omillari   ham   o‘zgarib   bormoqda,   binobarin,   joriy   bozor   baholari   va
tariflari   bilan   bog‘liq   ravishda   ularni   ishlab   chiqarish   xarajatlari   ham   o‘zgarib
bormoqda. Hozirgi kunda asosiy fondlar joriy baholari va tariflariga birinchi darajali
ta‘sir  qiluvchi omil  bo‘lib inflyasiya hisoblanadi.
Korxona   balansida   asosiy   fondlar   vaqt   o‘tishi   bilan   turli   xil   qiymatda   aks   etib
qoladi. Ya‘ni, xo‘jalik yuritishning hozirgi sharoitida asosiy fondlarni faqat ularning
boshlang‘ich   qiymati   bo‘yicha   haqiqiy   baholab   bo‘lmaydi   va   shuning   uchun   ularni
qayta baholash va bir xil qiymatga o‘tkazish zarurati to‘g‘iladi.
Asоsiy   fоndlardan   va   ishlab   chiqarish   quvvatidan   samarali   fоydalanishning
ahamiyati   beqiyos.   Bu   vazifani   bajarish,   jamiyat   uchun   zarur   mahsulоtlar   ishlab
chiqishni   ko`paytirish,   yaratilgan   ishlab   chiqarish   pоtentsialining   qaytimini   оshirish
va ahоli talabini to`larоq qоndirish, jihоzlar balansini yaxshilash, mahsulоt tannarxini
tushirish, ishlab chiqarish rentabelligi kоrxоna jamg`armasi o`sishi demakdir.
Hоzirgi   sharоitda   asоsiy   fоndlar   va   ishlab   chiqarish   quvvatlaridan   fоydalanish
samaradоrligini   ko`tarishga   ta`sir   ko`rsatuvchi   yana   bir   оmil   paydо   bo`ldi.   Bu
xo`jalik   yuritishning   hissadоrlik   shaklining   va   kоrxоnalarni   xususiyalashtirishning
rivоjlantirishidir.   Har   ikkala   vоqeada   ham,   mehnat   jamоasi   (kоllektivi)   asоsiy
fоndlarning   egasi   bo`ladi,   ishlab   chiqarish   vоsitalarini   real   bоshqarishga,   imkоnga
ega   bo`ladi,   asоsiy   fоndlar   ishlab   chiqarish   tarkibini   mustaqil   shakllantira   оladi,
maqsadli investitsiyalashni оshirishga imkоn beradigan kоrxоna fоydasidan mustaqil
fоydalana оladi.
Real sektor korxonalarning ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish asosida aholining
turli   –   tuman   mahsulotlarga   bo’lgan   talabini   muntazam   qondirish   hozirgi   davrning
eng asosiy masalalaridan biridir. 1. 4
6Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. O'zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   SH.Mirziyoyevning   2022-yil   28-
dekabrdagi   Oliy   Majlisga   ―Taraqiyotimizning   yangi   bosqichi   bo'lgan   2022   yilda
amalga   oshirilgan   asosiy   ishlar   yakuni   va   O'zbekiston   Respublikasini   2019   yilda
ijtimoiy-   iqtisodiy   rivojlantirishning   eng   ustuvor   yo‘nalishlariga   bah‘ishlangan‖
murojatnomasi. O‘zbekiston milliy axborot agentligi T.: 28.12.2022 y
2. O‘zbekiston   Respublikasining   ―Investitsiya   faoliyati   to‘g‘risida gi	
‖
Qonuni, 2018 yil 24 dekabr
3. Abdukarimov B. A. va Korxona iqtisodiyoti. T.: Fan. 2015. 255
4. Abdullaev A va boshqalar. Moliyaviy hisob. T.: Fan va texnologiya.2015.
180
5. Abdullaev Yo. va boshqalar. Iqtisodiy tahlil. T.: Mehnat. 2018. 430
6. Abdurahmonov Q. X. Mehnat iqtisodiyoti. T.: Mehnat. 2014.520
7. G.G‘ozibekov. Investitsiyalarni  moliyalashtirish masalalari. T.:  ―Moliya	
‖
nashriyoti. 2020 yil.
8. Maxmudov E. X. Korxona iqtisodiyoti. T.: TDIU. 2018. 180
9. Maxmudov   E.X.   Biznes   rejalashtirish.   T.:   O’zbekiston   Yozuvchilar
uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti.2015. 166
10. Nazarov   A.   SH.   Mehnatni   tashkil   qilish   va   normalash.   T.:   TDIU.   2019.
198
11. Ortiqov A. Sanoat iqtisodiyoti. T.: O’zbekiston Yozuvchilar
uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti. 2018. 215
12. Ortiqov   A.   ,   Kalendareva   S.G.   Sanoat   korxonalarida   ishlab   chiqarishni
tashkil   etish.   T.:   O’zbekiston   Yozuvchilar   uyushmasi   Adabiyot   jamg’armasi
nashriyoti. 2017. 146
13. Shoalimov A.  Sanoat  korxonalari  xo’jalik faoliyati  tahlili. T.:  O’qituvchi.
2017 . 126
14. Andijon   mexanika   zavodi   AJning   2020-2022yillardagi   ststistik	
‖
ma‘lumotlari 1. 4
7                          Foydalanilgan internet saytlar
1. www.books.uz
2. www.uzreport.com
3. www.stat.uz
4. www.glossary.com
5. www.gov.uz