Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlarini tashkil etish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	71.9KB
Xaridlar	6
Yuklab olingan sana	25 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlarini tashkil etish

Sotib olish

Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlarini tashkil
etish
Reja:
Kirish 3
1
. Marketing tadqiqotlarining mohiyati 5
2
. Marketing tadqiqotlari o’tkazish tartibi 11
3
. Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlari tizimi 16
4
. Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlarnini tashkil etishni
takomillashtrish 17
5
. "SEVDORA MADAD QURUVCHI" MChJ faoliyatini marketing va
statistik tahlili 22
Xulosa 31
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati 34
2

Kirish
Bozorga o'tish munosabati bilan O`zbekiston korxonalari va firmalari duch
keladigan qiyinchiliklar ko'p jihatdan boshqaruv xodimlarining bozor qonunlarini
va uni o'rganish mexanizmini bilmasligi bilan bog'liq. Kompaniyalar biron bir
hodisaga duch kelishmoqda: ular taklif qilayotgan mahsulotlar talabga ega emas va
mutaxassislar uni bozorga qanday "targ'ib qilishni" bilishmaydi. Bozor, tovarlar,
iste'molchilar, raqobatchilarning ichki va tashqi sharoitlarini tahlil qilib,
kompaniya o'z mavqeini yaxshilaydi, bozorda o'z o'rnini egallaydi, iste'molchilar
bilan aloqalarni o'rnatadi, ma'lum maqsadlarga erishadi: daromadni oshirish, foyda
olish, o'sish sotish va shunga muvofiq ishlab chiqarish. Natijada, u bozor sharoitida
mavjud bo'lishiga va ishlashiga yordam beradi. Bozorni o'rganish uchun eng
samarali vosita bu marketing tadqiqotidir.
Marketing tadqiqotlari kompaniya rahbariyati tomonidan marketing
qarorlarini qabul qilishning eng kuchli vositalaridan biridir. Oxir oqibat, aynan
marketing - bu kompaniyaning kelajagini taxmin qilish va hisoblash imkonini
beradigan bilim sohasi. Marketing tadqiqotlari yordamida uning egasi o'zini
qiziqtirgan asosiy savollarga javob oladi: Qaysi mahsulotni taklif qilish
kerak? Kimga sotish kerak? Qanday sotish kerak? Marketing tadqiqotlari ushbu
bozor segmentida faoliyat yuritayotgan raqobatdosh o'yinchilarni aniqlashga,
ularning narx siyosatini chuqur o'rganishga, "dushman" ning zaif tomonlarini
aniqlashga va ular tomonidan to'plangan ijobiy tajribani olishga imkon
beradi. Zamonaviy raqobatbardosh ishbilarmonlik muhitida har qanday
kompaniya, hattoki kichik bo'lsa ham marketingning asosiy qoidasiga rioya
qilishga majbur: "Mijozlar ehtiyojlarini o'rganing va ularni qondiring".
Kurs ishi mavzusining o`rganilganlik darajasi: Ushbu tezis marketing
tadqiqotlari va ularning korxonada marketing samaradorligini oshirishdagi roliga
bag'ishlangan.
3

Shu nuqtai nazardan, ushbu tezisning dolzarbligi shundaki, ishonchli
ma'lumotlar yig'ilmasdan va keyinchalik tahlil qilinmasdan, marketing o'z
maqsadini to'liq bajarolmaydi, ya'ni mijozlar ehtiyojlarini qondirishdir.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: “SEVDORA MADAD
QURUVCHI” MChJ marketingining asosiy elementlarini o'rganish va uning
marketing va savdo faoliyatini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar ishlab
chiqishdir.
Kurs ishining predmeti marketing tadqiqotlarini o'tkazish va tahlil qilishning
nazariy, uslubiy va amaliy jihatlari to'plamidir.
Kurs ishining ob'ekti : O`zbekiston Respublikasi qurilish materiallari
bozorida savdo faoliyatini amalga oshiradigan Toshkent shahridagi SEVDORA
MADAD QURUVCHI" MChJ.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi: Kurs ishi maqsadga muvofiq kirish,
beshta reja, xulosa xamda foydalailgan adabiyotlar ro`yhatidan iborat.
4

1. Marketing tadqiqotlarining mohiyati
Marketing (ingliz bozoridan - bozor) - bu aniq iste'molchilar ehtiyojlarini
qondirish va bozorni o'rganish va bashorat qilish, eksport qiluvchi korxonaning
ichki va tashqi muhitini o'rganish asosida foyda olishga yo'naltirilgan mahsulot
ishlab chiqarishni va sotishni tashkil etishning yaxlit tizimi. , marketing
dasturlaridan foydalangan holda bozor xatti-harakatlari strategiyasi va taktikasini
ishlab chiqish.
Ushbu dasturlarga mahsulot va uning turlarini takomillashtirish, xaridorlarni,
raqobatchilarni va raqobatni o'rganish, narx siyosatini ta'minlash, talabni
shakllantirish, sotish va reklamani rag'batlantirish, tarqatish kanallarini
optimallashtirish va sotishni tashkil etish, texnik xizmatlarni tashkil etish va
taqdim etilayotgan xizmatlar turini kengaytirish bo'yicha chora-tadbirlar kiradi.
Marketing bozor iqtisodiyoti mahsuli sifatida, ma'lum ma'noda, ishlab
chiqarish falsafasi bo'lib, ta'sirida doimiy dinamik rivojlanish sharoitida bo'lgan
bozor sharoitlari va talablariga to'liq (tadqiqot va konstruktorlik ishlaridan sotish
va xizmat ko'rsatishga qadar) bo'ysunadi. iqtisodiy, siyosiy, ilmiy-texnik va
ijtimoiy omillarning keng doirasi.
Ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi korxonalar marketingni har bir aniq
bozor va uning segmentlari uchun eng yuqori iqtisodiy samaradorlikka ega bo'lgan
ma'lum bir davr uchun belgilangan maqsadlarga erishish vositasi deb biladilar.
Biroq, bu ishlab chiqaruvchi o'zining ilmiy-texnikaviy, ishlab chiqarish va sotish
rejalarini bozor kon'yunkturasi o'zgarishiga muvofiq ravishda muntazam ravishda
sozlash, o'z moddiy va intellektual resurslari bilan manevralarni echishda zarur
bo'lgan moslashuvchanlikni ta'minlash imkoniyatiga ega bo'lganda bu haqiqat
bo'ladi. marketing tadqiqotlari natijalariga asoslangan strategik va taktik vazifalar.
Bunday sharoitda marketing korxonaning ishlab chiqarish va tijorat faoliyatini
uzoq muddatli va tezkor rejalashtirish uchun asos bo'lib, eksport ishlab chiqarish
dasturlarini tuzadi, korxona jamoasining ilmiy-texnikaviy, texnologik, sarmoyaviy
va ishlab chiqarish-sotish ishlarini tashkil etish va marketingni boshqarish
korxonalarni boshqarish tizimining eng muhim elementidir (1-rasm).
5

1-rasm - Korxonada marketingni qo'llash sohalari
Marketing faoliyati quyidagilarni ta'minlashi kerak:
- xaridorlarning bozori, tuzilishi va o'ziga xos talab dinamikasi, didi va
afzalliklari to'g'risida ishonchli, ishonchli va o'z vaqtida ma'lumot, ya'ni firma
faoliyatining tashqi sharoitlari to'g'risida;
- raqobatchilar mahsulotlariga qaraganda bozor talablariga to'liq javob
beradigan bunday mahsulotni, mahsulotlar to'plamini (assortimenti) yaratish;
- iste'molchilarga, talabga, bozorga zaruriy ta'sir ko'rsatishi, sotish doirasini
maksimal darajada nazorat qilishni ta'minlash.
Marketing faoliyati usullari quyidagilardan iborat:
- nafaqat bozorni, balki siyosiy, ijtimoiy, madaniy va boshqa sharoitlarni
ham o'z ichiga olgan tashqi (korxona bilan bog'liq) muhitni tahlil qilish. Tahlil
tijorat muvaffaqiyatiga hissa qo'shadigan yoki to'sqinlik qiladigan omillarni
aniqlaydi.
- iste'molchilarning real va potentsial tahlili. Ushbu tahlil sotib olish
to'g'risida qaror qabul qilgan odamlarning demografik, iqtisodiy, ijtimoiy,
geografik va boshqa xususiyatlarini, shuningdek, ushbu kontseptsiyaning keng
ma'nosida ularning ehtiyojlarini va bizni ham, raqobatdosh tovarlarni sotib olish
jarayonlarini o'rganishdan iborat;
- mavjud mahsulotlarni o'rganish va kelajakdagi rejalashtirish, ya'ni yangi
mahsulotlarni yaratish va yoki eskilarini yangilash kontseptsiyalarini ishlab
6

chiqish, shu jumladan ularning assortimenti va parametrik qatorlari, qadoqlash va
hk.
- tovar aylanmasi va sotilishini rejalashtirish, shu jumladan kerak bo'lganda
omborlar va do'konlar va yoki agentlik tarmoqlari bilan tegishli savdo tarmoqlarini
yaratish;
- xaridorlarga, agentlarga va o'ziga xos sotuvchilarga qaratilgan reklama,
shaxsiy sotish, notijorat nufuzli tadbirlar va har xil moddiy rag'batlantirish turlarini
birlashtirish orqali talab va sotishni rag'batlantirish shakllanishini ta'minlash;
- etkazib berish tovarlari uchun rejalashtirish tizimlari va narxlari
darajasidan iborat narxlar siyosatini ta'minlash, narxlar, kreditlar, chegirmalar va
boshqalardan foydalanish "texnologiyasini" aniqlash.
- mahsulot sotiladigan mintaqaning texnik va ijtimoiy me'yorlariga javob
berish, bu mahsulotdan foydalanish xavfsizligi va atrof-muhitni muhofaza qilish,
axloqiy va axloqiy qoidalarga rioya qilish, tegishli darajani ta'minlash
majburiyatini anglatadi. mahsulotning iste'mol qiymati;
- marketing faoliyatini boshqarish (marketing) tizim sifatida, ya'ni marketing
dasturini rejalashtirish, amalga oshirish va nazorat qilish va korxona ishidagi har
bir ishtirokchining individual majburiyatlari, tavakkalchilik va foydalarni
baholash, marketing qarorlarining samaradorligi. 1
Marketing sub'ektlariga ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko'rsatuvchi
tashkilotlar, ulgurji va chakana sotuvchilar, sotuvchilar va turli iste'molchilar
kiradi.
Ko'pgina sabablarga ko'ra korxona barcha marketing funktsiyalarini
bajarmaydi. Darhaqiqat, ko'plab ishlab chiqaruvchilar to'g'ridan-to'g'ri marketing
uchun etarli moliyaviy manbalarga ega emaslar.
To'g'ridan-to'g'ri marketing ko'pincha ishlab chiqaruvchilardan boshqa
firmalardan tegishli mahsulotlarni sotish uchun tegishli mahsulotlarni chiqarishni
talab qiladi. Ba'zida tashkilot ma'lum funktsiyalarni istamaydi yoki bajara olmaydi,
shuning uchun marketing bo'yicha mutaxassislar yo'q. Boshqa tovarlar va
1
Popov E. Korxonada marketing tadqiqotlarini rejalashtirish // Marketing, №1,2017, p. 101-108
7

xizmatlar uchun amalga oshirishning allaqachon tasdiqlangan usullari mavjud va
ularni aylanib o'tish qiyin. Bundan tashqari, pulni tejash maqsadida ko'plab
iste'molchilar katta miqdordagi xaridlarni amalga oshirishlari, tovarlarni o'zlari
olishlari va h.k.
Zamonaviy marketing kontseptsiyalarida ilmiy-texnika inqilobining jadal
jarayoni, o'sib borayotgan ehtiyojlar, tovar turlarini kengaytirish, texnologiya
yangiliklari bilan ajralib turadigan iqtisodiy rivojlanishning yangi sharoitida
firmalarning uzoq muddatli foydani ta'minlashga qaratilgan sa'y-harakatlarini
ko'rish mumkin, o'rnini bosuvchi mahsulotlarni ishlab chiqarish, bozor
tebranishlari va o'zgaruvchanligi va yangi faoliyatning paydo bo'lishi.
Keng ma'noda marketing - bu mijozlarning buyurtmalarini qondirish va
foyda olishga qaratilgan strategik rejalashtirish sohasida firma boshqaruvini tashkil
etish.
Zamonaviy marketing birinchi navbatda bozor talablariga yo'naltirilgan
bo'lib, korxonalar tomonidan tovarlarning taklifini bunga
moslashtirmoqda. Marketingning vazifasi nafaqat ishlab chiqarilgan mahsulotlarni
sotishga yo'naltirish, balki iste'molchilarning ehtiyojlari va imkoniyatlarini har
tomonlama o'rganishdir. Ushbu aniqlangan ehtiyojlar korxonada qabul qilingan
barcha qarorlar va harakatlar uchun boshlang'ich nuqtaga aylanadi. Marketingni
bunday tushunish uni savdo bo'limi tomonidan amalga oshiriladigan korxonaning
xususiy funktsiyasiga emas, balki umuman korxona boshqaruvining yaxlit
kontseptsiyasiga aylantiradi.
Firma mijozlari, uning raqobatchilari, dilerlarini tushunish uchun hech
qanday bozor ko'rsatkichlari marketing tadqiqotisiz qila olmaydi. Marketing
tadqiqotlariga murojaat qilgan menejerlar kerakli ma'lumotlarni arzon narxda olish
imkoniyatiga ega bo'lish uchun uning o'ziga xos xususiyatlari bilan etarlicha tanish
bo'lishi kerak. Aks holda, ular keraksiz ma'lumotlarni yoki tegishli ma'lumotlarni
to'plashga ruxsat berishi mumkin, ammo taqiqlangan xarajatlar evaziga. 2
2
Karpov V. Bozorni marketing tadqiqotlari // Marketing, 2016 yil, 2-son, 78-88-betlar
8

Marketing tadqiqotlari deganda marketing muammolarini hal qilish uchun
zarur bo'lgan ma'lumotlarni rejalashtirish, yig'ish va tahlil qilish tizimi tushuniladi.
Marketing tadqiqotlari uchta asosiy funktsiyadan iborat:
Tadqiqotchi har qanday hodisa va jarayonlar to'g'risida ma'lumot to'playdi va
hodisalarning hajmi, tuzilishi, o'zgarishi va dinamikasiga tavsif beradi.
Tadqiqotchi savolga javob beradi: Nima uchun hodisa aynan shunday
tezlikda rivojlangan va bunday rivojlanishga qanday omillar ta'sir qilgan.
1 va 2 funktsiyalar ma'lumotlariga asoslanib; keyingi rivojlanishlarni
bashorat qilish uchun mo'ljallangan.
Marketing tadqiqotlarining maqsadi barcha darajadagi marketing faoliyatini
axborot-tahliliy qo'llab-quvvatlashdir:
- makro darajada - bozor holati, uning rivojlanish qonuniyatlari va
tendentsiyalari tahlili, talab tahlili amalga oshiriladi;
- mikro darajada - korxonaning o'z imkoniyatlarini tahlil qilish va prognoz
qilish, uning raqobatbardoshligini, korxona faoliyat ko'rsatayotgan bozor
segmentining holati va rivojlanish istiqbollarini baholash amalga oshiriladi.
Bir qator mutaxassislar "marketing tadqiqotlari" tushunchasiga uning
mohiyatini ochmasdan, uning asosiy funktsiyalarini sanab o'tib murojaat
qilishadi. Bularga marketing tadqiqotlarini kompaniyaning duch keladigan
marketing holati, ularni to'plash, tahlil qilish va natijalar to'g'risida hisobot berish
bilan bog'liq ravishda zarur bo'lgan ma'lumotlar doirasini muntazam ravishda
belgilash sifatida talqin qiluvchi F. Kotler kiradi. Mualliflar E.P. Golubkov,
A.I. Kovalev shunga o'xshash formulani takrorlaydi. A.P. Dubrovich marketing
tadqiqotlari elementlarini sanab o'tadi va ular marketing qarorlarini qabul qilish
bilan bog'liq bo'lgan noaniqlikni kamaytirishga qaratilgan degan fikrni
bildiradi. I.K ning nuqtai nazaridan. Belyavskiy, unga ko'ra marketing tadqiqotlari
marketingning axborot va analitik ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan har qanday
tadqiqot faoliyati hisoblanadi. Ya'ni marketing tadqiqotlari,
Bozor tadqiqotlari uning rivojlanishining uzoq muddatli tendentsiyalarini
prognoz qilish uchun ham zarurdir. Tayyorlangan prognoz kompaniya
9

maqsadlarini belgilash, strategiyasini ishlab chiqish va faoliyatini rejalashtirish
uchun asos bo'lishi kerak. Bozor tadqiqotlari, ayniqsa, korxona yangi mahsulotlarni
ishlab chiqarishni, ishlab chiqarishni va bozorga chiqarishni boshlash niyatida
bo'lganida keskinlashadi.
Har bir firma o'z manfaatlaridan kelib chiqqan holda mustaqil ravishda
marketing tadqiqotlari vazifalarini belgilaydi. Marketing tadqiqotlarining keng
doirasini Oksvat aniq sharoitlarga bog'liq: mahsulotlar bozoridagi vaziyat,
kompaniyaning marketing strategiyasi va, albatta, uning ixtisoslashuvi. Muhim
Chase kazaxstanskix Ishlab chiqarish va sotish Savdo korxonalari quyidagi
yo'nalishlarda elektrni o'rnatish bo'yicha marketing tadqiqotlari: prognozlar
o'zgarishi dinamikasi bo'yicha bozorning o'rtacha holati, qisqa muddatli o'rta
muddatli prognoz parametrlari. Tadqiqot yo'nalishlari doimiy ravishda kengayib
bormoqda. F. Kotler 28 yo'nalishni sanab o'tdi, keyinchalik mualliflar yuzlab
yo'nalishlarga ega.
Marketing tadqiqotlarida ijodiy yondashuvni amalga oshirgan, tashabbuskor
bo'lgan, tadqiqotning yangi, noan'anaviy usullarini topgan kishi eng yaxshi
natijalarga erishadi.
Bozor tadqiqotlari ma'lum hajmdagi savdo hajmlarini amalga oshirish, yangi
mahsulotlarni yaratish va bozorga kiritish va bozor ulushini oshirish kabi
maqsadlarga erishish uchun axborot asosi bo'lib xizmat qiladi. Ushbu maqsadlarni
belgilash biz aniq bir mahsulot uchun bozor haqida gapirishni nazarda tutadi. Shu
munosabat bilan bozorni o'rganish mazmunini ochib berishda, avvalo, bozorning
tovar tuzilishini o'rganishga to'xtalib o'tish zarur.
Shunday qilib, marketing firmalar, korxonalar va boshqalarni boshqarishda
muhim tushunchalardan biri bo'lib, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish talabi
aslida bozor o'zgarishiga tez javob berish bilan bog'liq. Ishlab chiqarish va
boshqaruv tuzilmalari faoliyati aynan shu narsaga qaratilgan. Va bu erda marketing
va menejment, marketing va ishlab chiqarishni farqlash deyarli mumkin emas -
ular tobora ko'proq bog'liqdir. Korxonada marketingning eng muhim vositasi
marketing tadqiqotidir. Marketing tadqiqotining predmeti bozordagi marketing
10

faoliyati, shuningdek u bilan bog'liq har qanday yo'l bilan bozor jarayonlari va
hodisalarini ko'rib chiqish kerak.
2. Marketing tadqiqotlari o’tkazish tartibi
Marketing tadqiqotlari birinchi navbatda ma'lumot olish uchun zarurdir,
chunki bu ishonchli ma'lumot, birinchidan, noxush natijaga olib keladigan
qarorlarni qabul qilish xavfini kamaytirishga imkon beradi, ikkinchidan,
rivojlanish uchun maqbul qarorlarni qabul qilish ehtimoli ko'proq shirkat.
Marketing tadqiqotlari - bu tizimning shakllanishi va ishlashini ta'minlovchi
vositalardan biri, ya'ni jarayonni engillashtirish maqsadida ma'lumotlarni to'plash,
ro'yxatdan o'tkazish va tahlil qilish (mijozlar, raqobatchilar, narxlar va boshqa
bozor tarkibiy qismlari to'g'risida) bilan bog'liq tadbirlar majmui. mas'uliyatli
boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
Ba'zi korxonalar va firmalar o'z mijozlarining izlanishlaridan, birinchi
navbatda, tinimsiz so'rov o'tkazish davrida haqiqiy va potentsial iste'molchilarning
afzalliklarini bashorat qilishda foydalanadilar, bu esa o'zlarining g'oyalarini
boyitishga va ularni sinab ko'rishga imkon beradi. Boshqalar o'z mijozlarini
turmush tarzi va daromad guruhlariga ajratish uchun marketing ma'lumotlaridan
foydalanadilar. Ular har bir guruhga har xil mahsulot va xizmatlarni taklif
qilishadi. Mijozlarni tadqiq qilish, shuningdek, mijozlarga xizmat ko'rsatishni
yaxshilashga qaratilgan korxonaning sifatli dasturiga asos yaratadi.
Marketing tadqiqotlari o'z-o'zidan emas, balki menejment faoliyatini
belgilovchi qarorlar ularning asosida amalga oshirilishi sharti bilan bozor
muvaffaqiyatining 80 foizigacha ta'minlaydi.
Marketing tadqiqotlari korxonalar va kompaniyalarda muhim rol o'ynaydi.
Bozor tadqiqotlari xaridorlarni tushunishga yordam beradi. Bunga odatda
savollar berish va javoblarni izohlash kiradi. Savollar aniq marketing masalasiga
tegishli ma'lumotlarni to'plashga qaratilgan muntazam, ob'ektiv tadqiqotlar orqali
so'raladi va javob beradi.
11

Har bir firma o'z manfaatlaridan kelib chiqib mustaqil ravishda marketing
tadqiqotlari vazifalarini belgilaydi. Marketing tadqiqotlarining keng doiralarini
qamrab olish aniq sharoitlarga bog'liq: mahsulotlar bozoridagi vaziyat,
kompaniyaning marketing strategiyasi va, albatta, uning ixtisoslashuviga
bog'liq. Ishlab chiqarish va sotish va savdo korxonalarining muhim qismi
marketing tadqiqotlarini quyidagi yo'nalishlarda olib boradi: bozor holatini
baholash, bozorning asosiy parametrlarini qisqa va o'rta muddatli prognozlari,
xaridorlar va raqobatchilarning xatti-harakatlarini o'rganish, narxlarning darajasi va
dinamikasi va boshqalar, shuningdek, o'z imkoniyatlarini baholash. Marketingning
asosiy talablaridan biri bu bozorning "shaffofligi" va uning rivojlanishining
"bashorat qilinishini" ta'minlashdir.
Ko'pgina kompaniyalar bozorning xususiyatlarini aniqlash va uning
salohiyatini o'lchash uchun tadqiqotlar olib boradilar. Bundan tashqari, tadqiqotlar
ko'pincha qisqa yoki uzoq muddatli prognozlarga yordam berish, raqobatchilar
mahsulotlarini o'rganish va yangi mahsulotlarni ishlab chiqish yoki baholash uchun
o'tkaziladi.
Marketing tadqiqotlari ob'ektini tanlash jiddiy muammo hisoblanadi. Bu
korxonaning o'zi va uning marketingining mikro muhitiga kiritilgan kuchlar,
xususan, raqobatchilar, etkazib beruvchilar va raqobatdosh korxonalar,
iste'molchilar xaridorlar - mijozlar bo'lishi mumkin; marketing makro muhiti
demografik va ijtimoiy-iqtisodiy omillarini tashuvchisi sifatida respublika yoki
mintaqaviy bozor, shu jumladan uning segmentlari, shuningdek aholi yoki uning
alohida guruhi. 3
Marketing tadqiqotlari umumiy axborot tizimining ajralmas
qismidir. Marketing maqsadida to'plangan ma'lumotlar, faktlar, ma'lumotlar
yagona axborot maydonining mustaqil sektorini tashkil etadi. Shuning uchun
marketing tadqiqotlari informatika umumiy talablari va tamoyillariga asoslanadi va
uni o'tkazish jarayonida quyidagi printsiplarga rioya qilish kerak:
3
Popov E. Korxonada marketing tadqiqotlarini rejalashtirish // Marketing, №1,2017, p. 101-108
12

- ilmiy, ya'ni. ilmiy qoidalar va ob'ektiv ravishda olingan ma'lumotlar
asosida o'rganilayotgan bozor hodisalari va jarayonlarini tushuntirish va bashorat
qilish, shuningdek ushbu hodisalar va jarayonlarning rivojlanishidagi
qonuniyatlarni aniqlash;
- izchillik, ya'ni hodisani tashkil etuvchi alohida tuzilish elementlarini
taqsimlash, ierarxik aloqa va o'zaro bo'ysunishni kashf etish;
- murakkablik, ya'ni. hodisa va jarayonlarni to'liq, o'zaro bog'liqligi va
rivojlanishini o'rganish;
- ishonchlilik, ya'ni ularni yig'ish va qayta ishlashning ilmiy tamoyillarini
ta'minlash, baholashda bir taraflama fikrlarni yo'q qilish, ehtiyotkorlik bilan
nazorat qilish, ilmiy tadqiqot vositalaridan foydalangan holda etarli ma'lumotlarni
olish;
- ob'ektivlik, ya'ni ma'lum bir hodisaning hisoblagichining mumkin bo'lgan
xatolarini hisobga olish, faktlarni oldindan belgilangan sxemaga mos kelmasligi va
ularni talqin qilishda ehtiyot bo'lish talabi;
- samaradorlik, ya'ni belgilangan maqsadlarga erishish, natijalarni xarajatlar
bilan taqqoslash.
Marketing tadqiqotlarining maqsadi marketing qarorlarini qabul qilish uchun
axborot-tahliliy bazani yaratish va shu bilan ular bilan bog'liq noaniqlik darajasini
kamaytirishdir.
Marketing tadqiqotlari vazifalari juda boshqacha bo'lishi mumkin. Avvalo,
bu potentsial xaridorlarni topish, ularning ehtiyojlarini o'rganish, maqsadli
bozorlarni tanlash uchun mahsulotga mavjud va kelajakdagi talabni, ya'ni. firma
o'z maqsadlarini amalga oshirishi mumkin bo'lgan bozorlar. Bozor tanlanganidan
so'ng, sodir bo'layotgan o'zgarishlarga o'z vaqtida javob berish uchun uning
holatini doimiy ravishda kuzatish zarur. 4
Marketing tadqiqotlarida ijodiy yondashuvni amalga oshirgan, tashabbuskor
bo'lgan, tadqiqotning yangi, noan'anaviy usullarini topgan kishi eng yaxshi
natijalarga erishadi.
4
Karpov V. Bozorni marketing tadqiqotlari // Marketing, 2016 yil, 2-son, 78-88-betlar
13

Yirik ishlab chiqarish yoki savdo korxonasi marketing xizmati tarkibida
bo'linishni amalga oshirishi mumkin, uning vazifasi marketing tadqiqotlarini
tashkil etish va o'tkazishdir. O'rta va hatto undan ham kichik korxonalarda bunday
imkoniyatlar mavjud emas yoki ular bir nechta odamlarning kichik bo'linmalari
bilan cheklanib qoladilar yoki tadqiqot ishlarini olib borishni marketingning biron
bir funksiyasini bajaradigan xodimlardan biriga ishonib topshirib, kasblarni
birlashtirishga murojaat qilishadi.
Vakolatli, professional marketing tadqiqotlari korxonaga o'zining bozor
imkoniyatlarini ob'ektiv baholash va belgilangan maqsadlarga erishish minimal
tavakkal darajasi va aniqligi bilan mumkin bo'lgan faoliyat yo'nalishlarini
tanlashga imkon beradi.
Marketing ishonchli ma'lumotlarni to'plamasdan va uni keyingi tahlilini
o'tkazmasdan, o'z maqsadini to'liq bajarolmaydi, ya'ni xaridorlarning ehtiyojlarini
qondirish. Marketing xizmatlari va ularning iltimosiga binoan kompaniyani
boshqarish uchun amalga oshirilgan ma'lumotlar to'plami, uning talqini, taxminiy
va bashoratli hisob-kitoblari odatda marketing tadqiqotlari deb ataladi.
Bozor tadqiqotlari ma'lum hajmdagi savdo hajmlarini amalga oshirish, yangi
mahsulotlarni yaratish va bozorga kiritish va bozor ulushini oshirish kabi
maqsadlarga erishish uchun axborot asosi bo'lib xizmat qiladi. Ushbu maqsadlarni
belgilash biz aniq bir mahsulot uchun bozor haqida gapirishni nazarda tutadi. Shu
munosabat bilan bozorni o'rganish mazmunini ochib berishda, avvalo, bozorning
tovar tuzilishini o'rganishga to'xtalib o'tish zarur.
Agar mahsulot ishlab chiqaruvchisi o'z mahsulotlarini sotadigan bozorlar va
ushbu bozorlarga ta'sir ko'rsatadigan faktlarga nisbatan harakat qilishni istasa,
bozor tadqiqotlari talab qilinadi. Boshqacha aytganda, ishlab chiqaruvchilar va,
eng avvalo, ko'plab korxonalarning marketing xizmatlari mahsulot sotish bozoriga
qiziqishmoqda.
Marketing tadqiqotlariga bo'lgan ehtiyojni aniqlash uchun barcha tashkilotlar
monitoring tizimidan foydalanib, tashqi muhitlarni doimiy ravishda monitoring
qilishlari kerak. Monitoring tizimidan foydalanishning asosiy maqsadi tashkilot
14

rahbariyatiga tezkor ma'lumot berishdir. Bunday ma'lumotlar boshqaruvga ularning
joriy operatsion faoliyatining natijalari rejalashtirilgan maqsadlarga mos kelishini
baholash imkonini beradi; qonun tomonidan qabul qilingan iste'molchilarning
xarid qobiliyatiga, sanoat korxonalari faoliyatiga ta'sir
ko'rsatadimi; iste'molchilarning qadriyatlari va ularning turmush tarzi tizimida
o'zgarishlar ro'y beradimi; raqobatchilar tomonidan yangi strategiyalar
qo'llaniladimi?
Tashkilot rahbariyati atrof-muhitni monitoring qilish orqali ko'plab
manbalardan ma'lumot oladi – aktsiyadorlar tomonidan mahsulotning past sifatiga,
dilerlardan, tashkilot raqobatchilarga bozorda o'z o'rnini egallashini va h.k. biroq,
bu ma'lumot asosiy muammolar emas, balki muammolar – alomatlar bilan bog'liq
bo'lishi mumkin. Tadqiqotchilarning vazifalari simptomlarning muammolariga
asoslangan asosiy muammolarni aniqlashdir.
Muammoning aniq, aniq ifodasi muvaffaqiyatli marketing tadqiqotini
o'tkazishning kalitidir. Ko'pincha marketing kompaniyalari mijozlari o'z
muammolarini bilishmaydi. Ular sotish hajmi, tushadi, bozor ulushi kamayadi, deb
aytish, lekin bu faqat alomatlar, va ularning namoyon sabablarini aniqlash uchun
muhim ahamiyatga ega. Klassik vaziyat-marketing tadqiqotlari haqiqiy
muammoga qaratilmagan holat.
Bunday vaziyatdan qochish uchun paydo bo'lgan belgilarning barcha
sabablarini tekshirish kerak. Ko'pincha bu maqsadlar uchun qidiruv ishlari olib
boriladi.
Marketing tadqiqotlarini olib borishda ikki turdagi muammolar yuzaga
keladi: marketingni boshqarish muammolari va marketing tadqiqotlari
muammolari. Birinchisi ikki holatda paydo bo'ladi. Birinchidan, marketing
faoliyatining maqsadlariga erishmaslik belgilari paydo bo'lganda. Ikkinchidan,
maqsadlarga erishish ehtimoli bor, lekin menejer qulay sharoitlardan to'liq
foydalanish imkonini beradigan bunday harakat yo'nalishini tanlashi kerak.
Marketing tadqiqotlari muammolari marketing faoliyatini boshqarish
muammolarini hal qilish uchun zarur bo'lgan tegishli, aniq va xolis
15

ma'lumotlarning rahbarlari va marketing mutaxassislarini taqdim etish talablari
bilan belgilanadi.
Marketing tadqiqotlari maqsadlari aniqlangan muammolardan kelib chiqadi,
ushbu maqsadlarga erishish ushbu muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan
ma'lumotlarni olish imkonini beradi.
3. Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlari tizimi
Marketing tadqiqotlarini o'tkazish texnologiyasi o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita
qismning mavjudligini nazarda tutadi: birinchidan, tashqi o'zgaruvchilarni
o'rganish, bu qoida tariqasida kompaniya ma'muriyati tomonidan tartibga
solinmaydi va shuning uchun muvaffaqiyatli tijorat faoliyati uchun ularga
moslashuvchan moslashuv talab qilinadigan va ikkinchidan, ma'muriyat nazorati
ostidagi tashkilotlarning ichki tarkibiy qismlari va atrof-muhit o'zgarishiga
firmaning ma'lum reaktsiyalari.
Marketing tadqiqotlari bu marketing jarayonining barcha tomonlarini:
mahsulot, uning bozori, tarqatish kanallari, marketing usullari va uslublari, narxlar
tizimi, sotishni rag'batlantirish choralari, reklama va boshqalarni muntazam yig'ish,
qayta ishlash va tahlil qilishdir. va tadqiqot ob'ektini sinchkovlik bilan tanlashni
nazarda tutadi. Bunday ob'ektlarning mumkin bo'lgan ro'yxati juda muhim va
shuning uchun marketing tadqiqotlarining butun mazmunini ochib beradigan
universal texnologiyani ishlab chiqish va taklif qilish qiyin ko'rinadi.
Ishlab chiqarishni diversifikatsiyasi, daromad miqdori marketing tahlili
yo'nalishiga bevosita ta'sir qiladi. O'tkazilgan tadqiqotlar hajmi korxona faoliyat
yo'nalishi, bozorga yangi mahsulotlar bilan kirish istiqbollari, ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlar turlarining o'zgarishiga bog'liq. Shuni yodda tutish
kerakki, firma faoliyatidagi har qanday o'zgarish, albatta, mahsulotning butun
hayot tsikli davomida o'z pozitsiyasini egallashi mumkin bo'lgan bozor
segmentlarini aniqlashga qaratilgan chuqur marketing tahliliga ehtiyoj tug'diradi.
Marketing tadqiqotlari jarayoni bir qator operatsiyalarni o'z ichiga oladi:
- muammolarni aniqlash;
16

- ikkilamchi ma'lumotlarni tahlil qilish;
- dastlabki ma'lumotni olish;
- ma'lumotlarni tahlil qilish;
- tavsiyalar;
- natijalardan foydalanish.
Muammoni aniqlash - marketing tadqiqotlari predmetini
shakllantirish. Ushbu operatsiyani yaxshi bajarish qaror qabul qilish uchun zarur
bo'lgan aniq ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilishga qaratilgan.
Marketing tadqiqotlarini olib borishning o'ziga xos uslublariga kelsak, bu
bosqichda u eng umumlashtirilgan shaklda tavsiflanadi va tadqiqot maqsadlariga
erishish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni to'plash vositalarini tavsiflaydi.
Marketing tadqiqotlari maqsadlarining mohiyati bir xil nomlarni olgan
tadqiqotlarning aniq turlarini tanlashni belgilaydi, ya'ni: izlanuvchan, tavsiflovchi
va tasodifiy.
Tadqiqotning aniq turini tanlash asosan tadqiqotning maqsadlari va uni
amalga oshirishning alohida bosqichlarida hal qilinadigan vazifalar bilan
belgilanadi.
Marketing tadqiqotlarini o'tkazish usullarini tanlashning birinchi vazifasi -
bu uning individual bosqichlarida ishlatilishi mumkin bo'lgan individual usullar
bilan tanishishdir. Keyin, resurs imkoniyatlarini hisobga olgan holda, ushbu
usullarning eng mos to'plami tanlanadi. 5
Tadqiqotning maqsadlariga qarab tadqiqotning uch turi mavjud:
izlanuvchan, tavsiflovchi va tasodifiy.
4. Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlarnini tashkil etishni
takomillashtrish
Tadqiqot tadqiqotlari - marketing faoliyati amalga oshirilishi kutilayotgan
muammolar va taxminlarni yaxshiroq aniqlash, terminologiyani aniqlashtirish va
tadqiqot maqsadlariga ustuvorlik berish uchun zarur bo'lgan dastlabki
ma'lumotlarni to'plash uchun olib boriladigan tadqiqotlar. Masalan, bank imidjini
aniqlash bo'yicha tadqiqot o'tkazilishi kerak. "Bank imidji" tushunchasini aniqlash
5
Popov E. Korxonada marketing tadqiqotlarini rejalashtirish // Marketing, №1,2017, p. 101-108
17

vazifasi darhol paydo bo'ladi. Tadqiqot tadqiqotlari mumkin bo'lgan kredit
miqdori, ishonchlilik, xodimlarning do'stona munosabati va boshqalar kabi tarkibiy
qismlarni aniqladi va shuningdek, ushbu komponentlarni qanday o'lchashni
aniqladi.
Izlanish tadqiqotlarini o'tkazish uchun nashr etilgan ikkinchi darajali
ma'lumotlarni o'qish yoki ushbu masala bo'yicha mutaxassislar o'rtasida
namunaviy so'rov o'tkazish etarli bo'lishi mumkin. Boshqa tomondan, agar izlanish
tadqiqotlari gipotezalarni sinashga yoki o'zgaruvchilar o'rtasidagi munosabatlarni
o'lchashga qaratilgan bo'lsa, u holda bu maxsus usullardan foydalanishga
asoslangan bo'lishi kerak.
Ta'riflovchi tadqiqot marketing muammolarini, vaziyatlarni, bozorlarni
tavsiflashga qaratilgan. Masalan, ushbu turdagi tadqiqotlarni o'tkazishda
quyidagilar o'rganiladi: kompaniya mahsulotlarini iste'molchisi kim, kompaniya
bozorga nima etkazib beradi, iste'molchilar kompaniya mahsulotlarini qaerdan
sotib olishadi, iste'molchilar ushbu mahsulotlarni qachon eng faol sotib olishadi,
iste'molchilar ulardan qanday foydalanadilar mahsulotlar. Shuni ta'kidlash kerakki,
tavsiflovchi tadqiqotlar nima uchun biron bir narsa shunday sodir bo'ladi va
boshqacha emas degan savolga javob bermaydi.
Tasodifiy tadqiqotlar nedensellik haqidagi farazlarni sinash uchun
o'tkaziladi. Ushbu tadqiqot omillarning bir-biriga bog'liqligiga asoslangan hodisani
tushunish istagiga asoslangan. 6
Odatda marketing tadqiqotlarini o'tkazishda birlamchi va ikkilamchi
ma'lumotlar asosida olingan ma'lumotlardan foydalaniladi.
Boshlang'ich ma'lumotlar maxsus marketing muammosini hal qilish uchun
maxsus olib borilgan dala marketing tadqiqotlari natijasida olinadi; ularni yig'ish
o'rganilayotgan aholi sonining bir qismida o'tkazilgan kuzatishlar, so'rovnomalar,
eksperimental tadqiqotlar yordamida amalga oshiriladi).
Ofis marketing tadqiqotlari deb ataladigan ikkilamchi ma'lumotlar, ilgari
ichki va tashqi manbalardan olingan ma'lumotlar marketing tadqiqotlari
6
Karpov V. Bozorni marketing tadqiqotlari // Marketing, 2016 yil, 2-son, 78-88-betlar
18

maqsadlaridan boshqa maqsadlar uchun tushuniladi. Kabinet tadqiqotlari
marketing tadqiqotlarini amalga oshirishning eng qulay va arzon usuli
hisoblanadi. Kichik va ba'zan o'rta tashkilotlar uchun marketing ma'lumotlarini
olishning deyarli asosiy usuli hisoblanadi.
Ichki manbalar kompaniyaning hisobotlari, xodimlar bilan suhbatlar,
marketing axborot tizimi, buxgalteriya va moliyaviy hisobotlar, aktsiyadorlar
yig'ilishlarida rahbarlar hisobotlari, savdo xodimlarining xabarlari, sayohat
hisobotlari (jadval 1).
1- Jadval
I kkilamchi axborot manbalari
Statistik yillik Tanlov natijalari
Firma hisobotlari Rahmat maktublari
Tadbirkorlar uyushmalari
xabarlari Reklama
Sanoat haqida ma'lumot Vakillarning hisobotlari
Birja keltirilgan Kundalik gazetalar
Banklar haqida ma'lumot Rahbariyat yig'ilishlari
bayonnomalari
Lug'atlar, ensiklopediyalar Axborot-tahlil byulletenlari
Yubiley to'plamlari Radio aloqa
Sud qarorlari Televizion yangiliklar
Biznes yozishmalar Iqtisodiy voqealar haqida hisobot
E'lonlar Voqealar izohlari
Kataloglar va tasvirlangan
jurnallar Maxsus kitoblar
Tashqi marketing muhitini doimiy ravishda kuzatib borish tizimi ishlashi
kerak bo'lgan ikkinchi darajali ma'lumotlar keng tarqalgan va odatda ro'yxatga
olishning deyarli imkoni bo'lmagan turli manbalarga tarqalgan.
19

Marketing tadqiqotlari davomida ma'lumotlarni to'plash usullari ikki
guruhga bo'linishi mumkin: miqdoriy va sifatli.
Kantitativ tadqiqotlar, odatda, ko'plab respondentlar javob beradigan
tuzilgan yopiq turdagi savollardan foydalanishga asoslangan turli xil so'rovlar bilan
aniqlanadi. Bunday tadqiqotlarning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardir:
to'plangan ma'lumotlarning aniq belgilangan formati va ularni olish manbalari,
to'plangan ma'lumotlarni qayta ishlash asosan tabiatda miqdoriy tartibli tartiblar
yordamida amalga oshiriladi.
Sifatli tadqiqotlar odamlarning nima qilayotgani va gapirayotganini kuzatish
orqali ma'lumotlarni to'plash, tahlil qilish va sharhlashni o'z ichiga
oladi. Kuzatishlar va xulosalar sifatli va nostandart shaklda amalga
oshiriladi. Sifatli ma'lumotlar miqdoriy shaklga o'tkazilishi mumkin, ammo bunga
maxsus protseduralar kiradi. Misol uchun, tovarlarni reklama qilish bo'yicha bir
nechta respondentlarning fikri og'zaki ravishda turli yo'llar bilan ifodalanishi
mumkin. Faqat qo'shimcha tahlil natijasida barcha fikrlar uch toifaga bo'linadi:
salbiy, ijobiy va neytral, undan keyin uchta toifaning har biriga qaysi fikrlarning
sonini aniqlash mumkin. Agar so'rovda darhol yopiq savol shaklini ishlatsangiz,
bunday oraliq protsedura ortiqcha.
Sifatli tadqiqotlarning asoslari respondentlar bilan muloqotdan ko'ra ko'proq
kuzatuvni nazarda tutadigan kuzatuv usullari hisoblanadi. Ushbu usullarning
aksariyati psixologlar tomonidan ishlab chiqilgan yondashuvlarga asoslangan.
Marketing tadqiqotlarini kuzatish-tanlangan guruhlar, harakatlar va
vaziyatlarni kuzatish orqali o'rganilayotgan ob'ekt haqida asosiy marketing
ma'lumotlarini to'plash usuli. Shu bilan birga, tadqiqotchi o'rganilayotgan ob'ektga
taalluqli barcha omillarni bevosita qabul qiladi va qayd etadi va tadqiqot
maqsadlari nuqtai nazaridan muhimdir.
Marketing tadqiqotida kuzatuv turli maqsadlarga erishishga qaratilgan
bo'lishi mumkin. Gipotezalarni yaratish, boshqa usullar bilan olingan
ma'lumotlarni sinab ko'rish uchun xizmat qilish uchun ma'lumot manbai sifatida
20

foydalanish mumkin, uning yordamida o'rganilayotgan ob'ekt haqida qo'shimcha
ma'lumot olish mumkin.
Kuzatuv usullarining xilma-xilligi ularni amalga oshirish uchun to'rtta
yondashuv bilan belgilanadi: to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita kuzatish, ochiq yoki
yashirin, strukturali yoki tuzilmasiz, inson yoki mexanik vositalar yordamida
amalga oshiriladi.
Ushbu usul yangi tushunchalar, dizayn, reklama va mahsulotni targ'ib
qilishning boshqa usullari haqida ma'lumot to'plash uchun ishlatiladi;
iste'molchilarning xulq-atvorini yaxshiroq tushunishga, iste'molchilar hayotining
hissiy va shaxsiy jihatlariga, individual darajadagi qarorlar qabul qilishda,
muayyan mahsulotlardan foydalanish haqida ma'lumot olishda yordam beradi.
Bu erda, birinchi navbatda, respondent bilan muloqot qilishda yaxshi niyatli
muhitga erishish kerak. Suhbatdoshga og'zaki dizayn va so'zlardagi his-tuyg'ularga
ehtiyot bo'lish tavsiya etiladi.
So'rovlarni o'tkazishda respondentlardan olingan ma'lumotlar uchta usulda
to’planadi: respondentlarga intervyu beruvchilarga savollar berish, intervyu
beruvchilarga javob berish; kompyuter yordamida savollar berish orqali;
so'rovnomalarni respondentlar tomonidan mustaqil ravishda to'ldirish orqali.
Axborot to'plashni tashkil etish va amalga oshirish, ayniqsa, shaxsiy so'rov
usuli sifatida tanlangan bo'lsa, juda mas'uliyatli va vaqt sarflaydigan tartibdir.
Imitatsiya-bu tadqiqot ob'ektining xatti-harakatlarini etarlicha takrorlaydigan
oldindan ishlab chiqilgan matematik model yordamida kompyuterlar tomonidan
ishlab chiqarilgan ma'lumotlarni to'plash usuli.
Fokus-guruh-bu moderator (o'qituvchi) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar
uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni olish va uning ishi spontan, tuzilmasiz bo'lgan
faoliyatni boshqaradigan kichik guruh. Yig'ilgan ma'lumotlar g'oyalar yaratish,
ehtiyojlar haqida ma'lumot olish, iste'molchilarning muayyan tovarlarga bo'lgan
munosabati va boshqalar uchun ishlatilishi mumkin.
21

Birlamchi axborotni tizimlashtirish odatda javob variantlarini tasniflash,
ularni kodlash va tahlil qilish uchun qulay shaklda (ko'pincha jadvalda) taqdim
etishdan iborat. 7

Axborotni tahlil qilish, odatda, statistik usullardan foydalangan holda,
allaqachon tizimlashtirilgan axborotni baholashdan iborat. Tahlilning yakuniy
natijalari tez-tez kelajakda firmaning harakatlariga oid to'plangan ma'lumotlarni
baholashga asoslangan takliflarni taqdim etadigan tavsiyalar shaklida paydo
bo'ladi.
Tadqiqotning yakuniy bosqichi uning natijalari haqidagi hisobotni taqdim
etishdir, bu ko'pincha ijrochining mijozning vakillari oldida hisobot bilan
chiqishlari bilan birga keladi.
Odatda, tadqiqot natijalari bo'yicha hisobot ikkita variantda tayyorlanadi:
batafsil va qisqartirilgan. Batafsil variant-kompaniyaning marketing bo'limi
mutaxassislari uchun mo'ljallangan to'liq hujjatlashtirilgan texnik hisobot.
Hisobotning qisqartirilgan versiyasi firma rahbarlari uchun mo'ljallangan va
tadqiqotning asosiy natijalari, natijalari va ishlab chiqilgan tavsiyalarning batafsil
tavsifini o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, u texnik metodik xarakterdagi
ma'lumotlar, asosiy hujjatlar va h. k.
Natijada, tadqiqotning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, tadqiqot jamoasi va
marketing tadqiqotining barcha bosqichlarida firma (yoki uning vakili) rahbariyati
o'rtasida yaqin aloqani talab qiladi. Bu tadqiqotchilarga firma oldida turgan
muammolar bo'yicha o'z sa'y-harakatlarini yanada aniqroq aniqlash va
tadqiqotning so'nggi bosqichida firma rahbariyati bilan kutilmagan
kelishmovchiliklardan qochish imkonini beradi. Kompaniyaning rahbariyati
tadqiqot natijalarini chuqurroq tushunish va ularning to'g'riligi va ob'ektivligiga
ishonch hosil qilish.

5. "SEVDORA MADAD QURUVCHI" MChJ faoliyatini marketing
va statistik tahlili
7
Karpov V. Bozorni marketing tadqiqotlari // Marketing, 2016 yil, 2-son, 78-88-betlar
22

Marketing bo'limi kompaniya hayotidagi rolida etakchi rol
o'ynaydi. "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ marketing bo'limi ishining asosiy
omili mahsulotlarni reklama qilish va sotishni rivojlantirishdir. Bu aynan savdo va
vositachilik tashkilotining ustun savdo funktsiyasi bilan bog'liq. Shuning uchun
kompaniya qancha foyda, qanday foyda bilan sotishi, butun iqtisodiy tizim sifatida
butun hayotga bog'liq.
Marketing bo'limi tarkibiga quyidagilar kiradi: bo'lim boshlig'i va
sotuvchilar. Boshliqning ham, sotuvchining ham o'zlari ishlaydigan Toshkent
shahri va mintaqaviy mijozlari bor. Marketologning kompaniyada ishlashi uchun
shartlardan biri bu doimiy savdo xaridorlarini saqlab qolish bilan bir qatorda yangi
savdo kanallarini, yangi xaridorlarni izlashdir. Ushbu tadbirlarning barchasi tovar
aylanmasini ko'paytirish, yuklarni etkazib berish samaradorligini oshirish, foyda
ulushini ko'paytirish va boshqa muhim moliyaviy ko'rsatkichlarga yo'naltirilgan
har xil qiymat va narxlarni rag'batlantirish yordamida amalga oshiriladi.
Sotishni rag'batlantirishning eng samarali turlaridan biri bu albatta
reklama. "Sevdora Madad Quruvchi" bunday manbalardan taniqli davriy nashrlar,
ulgurji savdogarlar uchun ixtisoslashtirilgan nashrlar, Internetdagi reklama kabi
manbalardan foydalanadi.
Birinchidan, reklama ulgurji iste'molchiga qaratilgan. Bunday ma'lumotlar
"Iz Bussines Today" va "Kochmas mulk" internet gazetalarida keltirilgan.
Firma O`zbekiston saytlarida qurilish materiallarini sotish bo'yicha ma'lumot
beruvchi elektron reklama mavjud, bu erda "Sevdora Madad Quruvchi" haftalik
mahsulotlarning barcha turlari (ulgurji narxlar) narxlari to'g'risidagi ma'lumotlarni
yangilaydi. Bundan tashqari, imidjli reklama uchun maxsus blok
berilgan. Sahifalarning asosiy tashrifchilari Toshkent va Samarqand
firmalaridir. Reklamalardan veb-saytlarga kelgan mijozlar odatda ma'lum bir
mahsulot turi uchun juda past narxni talab qiladilar.
Butun reklama kampaniyasi birinchi navbatda yangi mijozlarni jalb qilishga
qaratilgan. Kompaniya bilan allaqachon ishlagan mijozlarni qo'llab-quvvatlash
23

uchun ular savdo-sotiqni rag'batlantirishning yana bir necha xil usullaridan
foydalanadilar.
Mahsulot sotuvchilarni rag'batlantirish ham narx va qiymat shakliga
ega. Narxlar shakliga har xil chegirmalar (muntazam, kumulyativ), arzon narxlar,
sotib olingan tovarlarning miqdori va assortimenti uchun taqdim etilgan bonuslar
va tovar krediti berilishi kiradi.
"Sevdora Madad Quruvchi" da foydalaniladigan sotishni rag'batlantirishning
qiymatga asoslangan shakllariga xaridorlar va mahsulot bilan ishlash,
mahsulotning afzalliklarini tushuntirish (mahsulotning xususiyatlari va
funktsiyalari xususiyatlari, assortimentning kengligi va chuqurligi) haqida umumiy
ma'lumot berish kiradi. , seminarlar va taqdimotlarni o'tkazish.
Firma uchun tarqatish kanalini tanlash juda jiddiy masala bo'lib, uning qarori
chakana savdo kompaniyasining bahosiga bog'liq.
Tarqatish kanali bu tovar yoki xizmatlarni ishlab chiqaruvchidan
iste'molchiga etkazib beradigan korxonalar, tashkilotlar, jismoniy shaxslar
tizimidir.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ana shunday o'rta darajalardan biridir
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ uchun qaysi tarqatish kanali eng maqbul
ekanligini aniqlash uchun tarqatish kanallari strukturasining ko'rsatkichini
hisoblash kerak:
Tarqatish strukturasining dinamikasi 5-jadvalda keltirilgan.
5-jadval
2020 yilda tarqatish kanallari bo'yicha "Sevdora Madad Quruvchi"
MCHJ sotish dinamikasi 8
Tarqatish kanali O'qish davri
1-
chorak 2
chorak 3 chorak 4-
chorak
Bilvosita marketing abs. zn 15000 39200 52000 0
8
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
24

.
indeks bitta 2.61333 3.46667 0
To'g'ridan-to'g'ri
marketing abs. zn
. 196196 245720 160260 83070
indeks bitta 1.25242
1 0.81683 0.42340
3
Sotishdan olingan
daromad abs. zn
. 15,1593
8 91.5035
8 34.03137
7 48.0563
9
indeks bitta 6.03610
4 2.244905
9 3.17007
7
6-jadval ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ
uchun 2020 yilda bilvosita marketing kanaliga o'tish va to'g'ridan-to'g'ri
marketingdan voz kechish bilan savdo rentabelligi keskin o'zgargan. Holbuki, 2020
yilning birinchi choragida bilvosita marketingning keng qo'llanilishi savdo
rentabelligini 15.1594 dan 91.50358 gacha oshirdi. Bilvosita marketingdan
foydalanishning yanada ko'payishi va to'g'ridan-to'g'ri marketing kanali orqali
tarqatishning pasayishi marjlarning uchinchi chorakda 34.03138 gacha pasayishiga
olib keldi. To'rtinchi chorakda to'g'ridan-to'g'ri marketingga to'liq o'tish, foyda
darajasi yana 48.05639 ga ko'tarildi.
6-jadval
2020 yilda tarqatish kanallari bo'yicha "Sevdora Madad Quruvchi"
MCHJ sotish rentabelligining dinamikasi 9
Tarqatish kanali O'qish davri
1-chorak 2 chorak 3 chorak 4-chorak
Bilvosita marketing 7.10241 18.56096 24.621678 0
To'g'ridan-to'g'ri marketing 92.8976 81.43904 75.378322 100
Sotishdan olingan daromad 15.1594 91.50358 34.03138 48.05639
9
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
25

" Sevdora Madad Quruvchi " MCHJ savdo kompaniyasi bo ' lib , ikkita
tarqatish kanaliga ega ( bilvosita va to ' g ' ridan - to ' g ' ri ).
Shaklga asoslanib shuni xulosa qilishimiz mumkinki , ikkala tarqatish kanali
ham savdo rentabelligiga turlicha ta ' sir qiladi .
Ikkinchi davrda sotuvlar bo ' yicha eng yuqori rentabellikka erishildi , chunki
" Sevdora Madad Quruvchi " MCHJ bilvosita kanaldan ko ' ra to ' g ' ridan - to ' g ' ri
tarqatish kanalidan foydalangan .
Keyingi davrda " Sevdora Madad Quruvchi " MCHJ to ' g ' ridan - to ' g ' ri
marketingni kamroq ishlatishga qaror qildi va ko ' proq bilvosita tarqatish kanalidan
foydalanishga harakat qildi . Natijada sotishning rentabelligi pasaygan.
Va to'rtinchi davrda kompaniya endi tavakkal qilmaslikka, balki to'g'ridan-
to'g'ri marketingni asosiy tarqatish kanali sifatida foydalanishga qaror qildi.
Shunday qilib, to'g'ridan-to'g'ri marketing Sevdora Madad Quruvchi MCHJ
uchun eng maqbuldir, chunki u eng kam xarajat bilan eng katta foyda keltiradi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ buyurtmalar portfelida va shu sababli
savdo tarkibida eng katta ulushni keramika mahsulotlari, xususan, plitkalar
egallaydi. Shuning uchun "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ mahsulotining ushbu
turi uchun maxsus "ABC-tahlil" marketingini o'tkazish kerak.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJda plitkalarga buyurtmalar hajmini tahlil
qilishdan maqsad ushbu ko'rsatkichni kuzatish va uning qiymatlarini yaxshilashdir.
7 va 8-jadvallarda "Sevdora Madad Quruvchi" MChJda plitka
buyurtmalarining mumkin bo'lgan guruhlari to'g'risida ma'lumotlar keltirilgan.
Savdo pasayishidan oldingi davrda va hozirgi davrda buyurtma hajmlari
tarkibidagi farqlarni aniqlash kerak. Taqqoslash uchun 2020 yil sentyabr va 2021
yil yanvar oylari uchun "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ plitkalariga
buyurtmalar hajmining tarkibi tahlil qilindi.
7-jadval
2020 yil sentyabr - 2021 yil yanvar oylarida "Sevdora Madad
Quruvchi" MChJda plitka sotish soni (kv.) 10
10
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
26

Oy (kvadrat / oy)
Sentyabr 1569
Oktyabr 1767
Noyabr 1276
Dekabr 1118
Yanvar 913
2020 yil sentyabridan 2021 yil yanvarigacha bo'lgan davrda sotuvlar
sonining salbiy dinamikasi. Oyiga (oktyabr) eng ko'p buyurtmalarning eng kichik
buyurtmalarga (yanvar) nisbati 1,93 ni tashkil etadi, ya'ni. ko'rib chiqilayotgan
davrdagi buyurtmalar sonidagi farq 100% ga yaqin. Buyurtmaning o'rtacha narxi
o'zgardi: oktyabrda - 9 103 ming.so`m, yanvarda - 10 238 ming.so`m. Yalpi
daromad: 16 085 750 ming. so`mni tashkil etdi. (Oktyabr) va 12 173
ming.so`m. (Yanvar). Daromadning deyarli 25 foizga kamayishi bilan savdolar
sonining 33 foizga kamayishi kuzatildi.
8-jadval
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJda sotuvlar pasayishidan oldingi
davrda va joriy davrda plitka buyurtmalarining tarkibi 11
Buyurtma hajmlari tuzilishini tahlil qilish
Buyurtmalar
- dan,
ming.so`mga
. Buyurtma / oktyabr:
jamlangan KIRISh / OKTYABR: jami jami
Miqdo
r % Miqdor
(ortib
boruvchi
jami) % Ming.
so`m. % Ming.
so`m. (ortib
boruvchi jami) %
0-30000 536 30.3
3 536 30.3
3 804287.5 besh 804287.5 besh
30001-55000 378 21.3
9 914 51.7
3 1608575 10 2412862.5 o'n
besh
11
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi.
27

55001-85000 195 11.0
4 1109 62.7
6 1367288.7
5 8.5 3780151.25 23.5
85001-
110000 107 6.05
5 1216 68.8
2 1045573.7
5 6.5 4825725 o'tti
z
110001-
145000 227 12.8
5 1443 81.6
6 2895435 o'n
sakki
z 7721160 48
> 300,000 68 3.84
8 1767 100 2734577.5 17 16085750 100
Jami: 1767 100 1608575
0 100
Buyurtmalar,
ming.so`mga
. TARTIBLAR / YANVAR: QARShI / YANVAR: jami jami
Miqdo
r % Miqdor
(ortib
boruvchi
jami) % Ming. so`m. % Ming.
so`m. (orti
b boruvchi
jami) %
0-30000 568 47.7
7 568 47.7
7 852110 7 852110 7
30001-55000 143 12.0
3 711 59.8 608650 besh 1460760 12
55001-85000 78 6.56 789 66.3
6 547785 4.5 2020545 16.5
Jami: 1189 100 12173000 100
Buyurtmalarning uchta eng katta guruhi (umumiy hajmning 64,5%) oktyabr
oyida daromadlarning 33% ni, yanvar oyida uchta eng katta buyurtmalar guruhi
(umumiy hajmning 70,5%) yanvar oyida 66,8% ni tashkil etdi.
Oktyabr oyida tushumga eng katta hissa (24%) buyurtmalar guruhi
tomonidan berilib, ularning umumiy sonining 8,72 foizini tashkil etdi; yanvar
oyida daromadga eng katta hissa (52%) buyurtmalar guruhiga to'g'ri keldi, bu
umumiy hajmning 10,7% ni tashkil etdi.
28

O'rganilayotgan davr uchun "Sevdora Madad Quruvchi" MChJdagi
plitkalarga buyurtmalar hajmini tahlil qilishda qilingan xulosalar:
Buyurtma kitobi juda muvozanatsiz. Yalpi daromadning 5 foizini
keltiradigan, ammo buyurtmalar umumiy sonining 30,3 foiziga ega bo'lgan
buyurtmalarning katta guruhlari mavjud (oktyabr). Fevral oyida buyurtmalar
umumiy sonining 47,8 foizini tashkil etgan guruh yalpi daromadning 7 foizini
tashkil etdi.
Buyurtma portfeli kichik ulgurji xaridorlarga nisbatan keskin ravishda
noaniq.
Ulgurji ulgurji xaridorlarni jalb qilishning ijobiy dinamikasini hisobga olgan
holda, ularning soni etarli emas.
Fevral oyida o'rtacha hajmdagi xaridlarni amalga oshiradigan xaridorlarning
chiqishi kuzatilmoqda.
Buyurtmalar hajmini hisobga olish ko'lami kichik ulgurji xaridorlarga
nisbatan bir tomonlama bo'ladi, bu esa o'rtacha ulgurji savdogarlar sifatida o'rtacha
mijozlarni hisobga olishga olib keladi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ-da menejment va sotish xarajatlari
buyurtmalar sonining ko'payishiga mutanosib ravishda ko'payib borayotganligi
sababli, buyurtmalar hajmi tarkibini tezda takomillashtirish zarur, bu esa
mablag'larni tejashga imkon beradi. sotish va ishlab chiqarish sohasi. Kichik
buyurtmalar sonini kamaytirish orqali savdo bo'limi yangi foydali buyurtmalarni
izlashga ko'proq vaqt ajratishi mumkin.
Rivojlanish alternativalarini tanlash uchun ma'lumotlarni taqqoslashning eng
qulay va samarali usullaridan biri bu SWOT tahlil qilish usuli yoki tashqi muhit
imkoniyatlari va tahdidlari, kompaniyaning kuchli va zaif tomonlari
matritsasi. Usulning mohiyati kompaniyaning tashqi va ichki muhiti to'g'risidagi
ma'lumotlarni taqqoslashdan iborat bo'lib, maxsus matritsa yordamida
mutaxassislik bilan amalga oshiriladi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ SWOT-tahlil matritsasining tarkibi (9-
jadval).
29

9-jadval
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ SWOT-tahlil matritsasi
Imkoniyatlar - kompaniyaning
rivojlanishiga sarmoyalar uchun
kapital jalb qilish; - savdo
bazasini kengaytirish; - xomashyo
va tovarlarning yangi etkazib
beruvchilarini jalb qilish;
- mintaqaviy savdo tarmog'ini
yaratish; - xomashyo, ishlab
chiqarish, sotish tuzilmalari bilan
integratsiya qilish; - tegishli
bozorlarga kirish. Tahdidlar - raqobatning yuqori darajasi; -
raqobatchilarning narxlarini demping qilish; -
bozorda tovar mahsulotlarini ishlab chiqish; -
kapital jalb qilishning yuqori sur'atlari; - xom
ashyo etkazib beruvchilarni yo'qotish va
dilerlik shartnomasi bo'yicha mahsulot etkazib
berishdan bosh tortish.
Korxonaning kuchli tomonlari
zamonaviy savdo bazasi; - keng
mijozlar bazasi; - assortimentdagi
asl tovar turlari va tovar
belgilari; - savdo doirasini
kengaytirish imkoniyati;
- O`zbekistonda ishlab chiqarilgan
mahsulotlarni sotish; -
menejmentning biznesni
rivojlantirish irodasi mavjudligi;
- kompaniyaning mashhurligi. Korxonaning zaif tomonlari - strategik
rejalashtirishning etishmasligi; - kompaniyani
rivojlantirish uchun bo'sh mablag'larning
etishmasligi;
- menejment va sotishning yuqori doimiy
xarajatlari;
- mijozlar bilan munosabatlarni yomon
boshqarish;
- marketing fikrining etishmasligi.
" Sevdora Madad Quruvchi " MCHJ narx siyosati nafaqat assortiment
guruhlari uchun , balki bozorning turli segmentlari uchun ham bir xil emas .
Kompaniya assortimentining muhim qismini tashkil etadigan qurilish
materiallari ular bo ' yicha foyda olish omiliga ko ' ra kichik guruhlarga bo ' linishi
maqsadga muvofiqdir :
30

Fon rasmi - bu ko'plab firmalar Toshkentga olib kiradigan mahsulot. Buning
uchun raqobat darajasi juda yuqori. Shunga ko'ra, ularning barchasi uchun
daromad darajasi minimaldir. Buning sababi shundaki, ushbu assortiment
guruhining aksariyati "chamadon" deb nomlangan mahsulotdir.
Plitka. Bu erda foyda miqdori birinchi navbatda mahsulot etkazib beradigan
mamlakatga bog'liq. Xitoy plitkalarining narxi juda past, shuning uchun foyda
darajasi eng yuqori. Eng kichik foyda rus plitkalaridan olinadi. bu erda ishlab
chiqaruvchining narxi va Sevdora Madad Quruvchi MCHJ tomonidan belgilangan
narx o'rtasidagi eng kichik farq mavjud.
Qurilish aralashmalari va yopishtiruvchi moddalar. Ushbu turdagi mahsulot
uchun kompaniyadagi narx eng yuqori hisoblanadi, chunki marketing bo'limi plitka
va fon rasmlarini sotib olgan mijoz, albatta, ulardan elim sotib olishiga ishonadi.
Qurilish uskunalarini yotqizish va o'rnatish bu material, vaqt va inson
resurslarining yuqori xarajatlari bilan bog'liq bo'lgan murakkab ish turlari. Bunday
holda, montaj xodimlarining malakasi etarlicha yuqori bo'lishi kerak. Shuning
uchun ushbu ish turlari bo'yicha o'rtacha foyda 5 foizni yoki undan ko'proqni
tashkil qiladi.
Eng qiziqarlisi, Sevdora Madad Quruvchi firmasidagi narxlar
dinamikasining xususiyatlari. Bugungi kunda narxlarning umumiy tendentsiyasi
ularning pasayishiga to'g'ri keladi. Ushbu ko'rsatkich ko'plab omillarga bog'liq:
- ishlab chiqaruvchilarni etkazib beruvchilar mahsulotlarini tannarxini
arzonroq va zamonaviy texnologiyalarga o'tish orqali kamaytirish.
- sotuvchilar bozorida ham, vositachilar bozorida ham raqobatning
kuchayishi; So'nggi paytlarda Qarag'anda viloyati qurilish materiallari savdosi
bo'yicha qonun chiqaruvchidir.
- sotuvlarning bir qismini olib tashlaydigan qimmatroq mahsulotni
chiqarish. Fuqarolarning turmush darajasining ko'tarilishi xaridorning Ispaniyaning
"Cisco" kompaniyasi singari qurilish materiallari ishlab chiqarishda dunyo
etakchilarining mahsulotlarini sotib olishga harakat qilayotganiga olib keladi.
31

Endi devor qog'ozi narxi eng tez pasaymoqda: birinchi navbatda bu Xitoy
mahsulotidir.
32

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ-da marketing
tadqiqotlarini o'tkazish va tahlil qilish metodologiyasi, kompaniyaning iqtisodiy va
marketing tahlili, tadqiqot jarayonining tavsifi va kompaniyaning marketing va
savdo faoliyatini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar keltirilgan.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ Toshkent shahrining qurilish materiallari
bozorida 2004 yildan beri mavjud. Kompaniyaning asosiy faoliyat sohasi qurilish
materiallarini sotishdir. "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ o'tkazilgan iqtisodiy
tahlil kompaniyaning barqaror moliyaviy ahvolidan dalolat beradi.
Marketing bo'limi kompaniya hayotidagi rolida etakchi rol
o'ynaydi. "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ marketing bo'limi ishining asosiy
omili mahsulotlarni reklama qilish va sotishni rivojlantirishdir.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ marketing tahlillari quyidagi xulosalarni
chiqarishga imkon berdi:
- Sevdora Madad Quruvchi MCHJ uchun to'g'ridan-to'g'ri marketing eng
maqbuldir, chunki u eng kam xarajat bilan eng katta foyda keltiradi;
- Buyurtma kitobi juda muvozanatsiz. Yalpi daromadning 5 foizini
keltiradigan, ammo buyurtmalar umumiy sonining 30,3 foiziga ega bo'lgan
buyurtmalarning katta guruhlari mavjud (oktyabr). Fevral oyida buyurtmalar
umumiy sonining 47,8 foizini tashkil etgan guruh yalpi daromadning 7 foizini
keltirdi;
- "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ narx siyosati nafaqat assortiment
guruhlari uchun, balki bozorning turli segmentlari uchun ham bir xil emas;
- kompaniyaning bozordagi raqobatdosh pozitsiyasining pastligi;
- Noto'g'ri tanlash va sotishni rag'batlantirish faoliyatini rivojlantirish.
Aniqlangan kamchiliklar asosida ushbu tezisda 2009 yilga buyurtmalar
portfelini shakllantirish maqsadida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ
iste'molchilarini o'rganish ishlari olib borildi.
Tadqiqot asosida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning 2009 yil uchun
buyurtmalar daftarchasi quyidagicha ko'rinishi kerak: etkazib beruvchilar uchun
33

buyurtmalar daftarchasi, 2020 yilga nisbatan 20 foizga kamaytirilishi kerak. Pul
bilan aytganda, bu 52 000 000 tangani tashkil qiladi. Shuningdek, "Sevdora Madad
Quruvchi" MChJning tovar turlari va ishlab chiqarilgan mamlakatlar bo'yicha
sotish hajmlarini hisobga olish kerak. Shuning uchun buyurtma kitobi shunday
ko'rinishi kerak: buyurtma qilingan tovarlarning 70% - kafel (60% rus, 20% xitoy,
20% evropa markalari); 20% quruq qurilish aralashmalari; 8% bo'yoq (70% rus,
10% xitoy va 20% evropa); 1% devor qog'ozi (50% rus, 30% xitoy va 20% evropa)
va boshqa 1%. Shuningdek, O`zbekiston ishlab chiqaradigan tovarlarni sotib
olishni 5 foizga ko'paytirish va agar kerak bo'lsa, ushbu sohada marketing
tadqiqotlarini o'tkazish kerak.
"Sevdora Madad Quruvchi" MChJ va Toshkent shahar reklama bozorida
reklamani tashkil qilish bo'yicha marketing tadqiqotlari o'tkazildi. Quyidagi
tavsiyalar taklif qilindi.
"Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ-da reklama faoliyati quyidagi
elementlarni o'z ichiga olishi kerak: televizion; matbuot; radio; Internet.
Toshkent shahrining telekanallaridan texnik va professional jihatdan eng
rivojlangani sifatida 31 kanalli telekanalni tanlang.
Reklama menejeri va telekanalning reklama bo'limi vakili bilan kelishilgan
holda, reklama videosi 30 soniyagacha va 10 000 tanga turadi.
Kompaniyani matbuotda reklama qilish uchun tanlangan bosma nashr
"Region Plus" gazetasi bo'lishi kerak.
Radioda reklama qilish uchun siz "Rossiya radiosi O`zbekiston" ni
tanlashingiz mumkin.
Internet-resurslardan foydalangan holda Sevdora Madad Quruvchi
kompaniyasini joylashtirish uchun siz Rika veb-guruhidan foydalanishingiz
mumkin.
Shuningdek, "Sevdora Madad Quruvchi" MChJning Toshkent shahri
bozoridagi raqobatbardosh pozitsiyasini o'rganish va ushbu raqobat omillarini
tahlil qilish ishlari olib borildi. "Sevdora Madad Quruvchi" MCHJ raqobatchilariga
nisbatan past raqobatdosh mavqega ega degan xulosaga kelishdi. Raqobatchilardan
34

orqada qolish har jihatdan yuzaga keladi: narx, sifat, assortiment va natijada bozor
ulushi.
Toshkent shahri bozorida "Sevdora Madad Quruvchi" MChJ raqobatbardosh
mavqeini yaxshilash bo'yicha asosiy tavsiyalar quyidagilar:
1. Marketing xizmatiga tijorat mahsuloti xarajatlari to'g'risidagi hisobot va
rejalashtirish ma'lumotlariga, shuningdek naqd to'lovlar va tushumlar rejasiga
doimiy kirish imkoniyatini taqdim etish;
2. Marketing bo'yicha mutaxassislar ishtirokida firma mablag'lari bo'yicha
auditorlik tekshiruvini o'tkazing va foydalanilmayotganlarini sotilishini ko'rib
chiqing;
3. Mavjud vakolatli xodimlar orasidan vaqtincha bo'sh mablag'lardan
samarali foydalanish muammosi bilan shug'ullanadigan bo'lim uchun asos
bo'ladigan guruhni tashkil etish;
4. Marketing bo'limining barcha xodimlarini qisqa va uzoq muddatli
istiqbolda kompaniya strategiyasi asoslariga o'rgatish;
5. Marketing xizmatlariga kompaniyaga mavjud va etkazib beriladigan
ma'lumotlarni jamlash majburiyatini yuklash;
6. Marketing xizmatining muntazam ravishda hisobot berish tizimini ishlab
chiqish;
Ushbu tezis asosida biznesga marketing tadqiqotlarini o'tkazish va tahlil
qilish bo'yicha strategiyani va ular asosida O`zbekistondagi korxona va
firmalarning savdo-marketing faoliyatini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar
to'plamini ishlab chiqishga urinish mumkin.
35

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi: -T.:“O’zbekiston”
nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 201 7 y. -40 B.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 26 noyabrdagi PQ-1438-sonli
“2012-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va
barqarorligini oshirish hamda yuqori reyting ko’rsatkishlarga yerishishning
ustuvor yo’nalishlari to’g’risida” gi Qarori.
3. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning mamlakatimizni
2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga
mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga
bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisida ma’ruzasida.
Xalq so`zi gazetasi.2017yil 16 yanvar.
4. 2017-2021 yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo`nalishi bo`yicha Xarakatlar strategiyasini “Xalq bilan muloqot va
inson manfaatlari yili” da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o`rganish
bo`yicha ilmiy-uslubiy risola. T.: 2017y
5. Mirziyoyev Sh. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz. T.: O`zbekiston. 2017y.
6. Mirziyoyev Sh. Erkin va farovon demokratik O`zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. T.: O`zbekiston. 2017y
36

Savdo korxonalarida marketing tadqiqotlarini tashkil etish

Sotib olish