Shilimshiqlarning xususiy texnologiyasi

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	25 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Shilimshiqlarning xususiy texnologiyasi

Sotib olish

$O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI TOSHKЕNT FARMATSЕVTIKA INSTITUTI FARMATSIYA FAKULTЕTI DORI TURLARI TЕXNOLOGIYASI kafеdrasi “FARMASEVTIK TЕXNOLOGIYA” fanidan KURS ISHI Mavzu: “Shilimshiqlarning xususiy texnologiyasi” PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Toshkеnt Reja: I. KIRISH II. ADABIYOTLAR SHARXI 2.1 O’simlik xom ashyosidan olinadigan suvli ajratmalar tasnifi 2.2 Biologik moddalarni to’liq ajralib chiqishiga ta’sir etuvchi omillar 2.3 Shilimshiqlar tushunchasi, xususiy texnologiyasi 2.4 Suvli ajratmalarni saqlash muddati va sharoiti III. TAJRIBAVIY QISM 3.1 Gulxayri ildizi va salep tuganagi shilimshig’i texnologiyasining o’ziga xosligi 3.2. B exi va zig’ir urug’lari shilimshig’i texnologiyasining o’ziga xosligi IV. XULOSA V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $I. KIRISH Tabobat sohasida katta shuhrat qozongan va o‘z davrining Jolinusi (Galeni) deb sanalgan, Sharqning ensiklopedist olimi va yirik tabibi Ali Bakr Muhammad ibn- Zakariyo ar-Roziy (865-925-yy.) tibbiyotning turli sohalarini, jumladan, terapiya, jarrohlik, diagnostika, anatomiya, farmakologiya kabi ilmlami yangi g‘oya va ixtirolar bilan boyitdi. Olim, shuningdek, tabobat bilan bog‘liq bo’lgan botanika, farmakognoziya va kimyo fani sohasida ham ancha muvaffaqiyatlarga erishadi. Ar- Roziyning tabobatga oid asarlaridan 36 tasi bizgacha yetib kelgan. Uning eng muhim asarlaridan biri «Kitob al-Hoviy fit-tib» («Tibbiyotga oid bilimlar majmuasi») nomli to‘plamidir. Unda ko‘hna davrdan to ar-Roziy zamonasigacha bo’lgan nazariy va amaliy ma’lumotlar berilgan. Ar-Roziyning tabobatga oid yana bir yirik asar - «al- Kunosh al-Mansuriy» («Mansurga bag’ishlangan to‘plam»)dir. Bu asar ham juda ko‘p nazariy va amaliy masalalarni o'z ichiga olgan boMib, u Sharq hamda Yevropa shifokorlariga asosiy qo’llanma sifatida xizmat qilgan. Ar-Roziy mashhur kimyogar sifatida ayni fanga oid 26 ta asar yozgan bo’lib, ulardan bizgacha yetib kelgan 4 tasining ichida “Kitob ul asror”(«Sirlar kitobi») va «Sirr ul-asror» («Sirlar siri») kitobi alohida o‘rin tutadi. «Kitob ul-asror» da o‘rta asr sharq kimyosi o‘zining to’la ifodasini topgan. O‘tgan asrning 30-yillarida A.E. Chichibabin, I.L.Knunyans, N.A.Preobrajenskiy, A.P. Orexovlar tomonidan olib borilgan ilmiy izlanishlar farmatsevtik kimyo fanining rivojlanishiga katta turtki bo‘ldi. Ayniqsa akademik A.P. Orexovning «Alkaloidlar kimyo»si maktabining namoyondalari S.Yu.Yunusov va O.S. Sodiqovlar Markaziy Osiyoning alkaloid saqlovchi o‘simliklarini o‘rganishda katta yutuqlarga erishdilar. S.Yu. Y unusov tashabbusi bilan 1943-yilda O‘zR FAning o‘simlik moddalari kimyosi instituti qoshida alkaloidlar kimyosi laboratoriyasi ochildi. 1957-yilda esa ushbu laboratoriya asosida o‘simlik moddalari kimyosi instituti tashkil etildi. o‘simliklaming biologik faol birikmalarini keng koMamda kompleks o'rganish natijasida 1200 dan ortiq alkaloidlar, 500 dan ortiq glikozidlar, 300 dan ortiq flavanoid va kumarinlar, 300 dan ortiq uglevodlar, nuklein kislotalar hamda oqsillar PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $ajratib olinib, ulaming kimyoviy tuzilishi va biologik faolligi o'rganib chiqildi. Ulardan 60 dan ortig‘i original dori vositalari sifatida tibbiyot amaliyotiga tatbiq etildi. S.Yu.Yunusov tomonidan respublikamizda tabbiy birikmalar kimyosi bilan shug‘ullanuvchi tadqiqotchilarning yirik maktabi yaratildi. Akademik O.S.Sodiqov va uning shog'irdlari tomonidan anabazin, gosipol, batredin, baqagen kabi dori preparatlari olinib, tibbiyot amaliyotiga qo’llash uchun tavsiya etildi. Professor M.A.Azizov va uning shogirdlari tomonidan turli mikroelementlarning biologik faol ligandlar bilan kordinatsion birikmalari sintez qilinib, ulaming tuzilishi va biologik faolligi o‘rganildi hamda 10 dan ortiq dori preparatlari tibbiyot amaliyotiga tatbiq etildi. Tabiiy xomashyodan yoki sintez yo'li bilan biologik faol birikmalar olish va ulami tibbiyotga qo'llash maqsadida ilmiy izlanishlar olib boruvchi har qanday tadqiqodchini farmatsevtik kimyogar qatoriga qo'shish mumkinligini e’tiborga oladigan bo'lsak, Respublikamiz Fanlar Akademiyasining S.Yu. Yunusov nomidagi O'simlik moddalari kimyosi instituti, O.S. Sodiqov nomidagi Bioorganik kimyo instituti, Polimerlar kimyosi va fizikasi instituti, Botanika instituti, O'zfarmsanoatga qarashli A.S. Sultonov nomidagi Kimyo va farmatsevtika ilmiy-tadqiqot instituti, O'zR Sog’liqni saqlash vazirligiga qarashli Toshkent farmatsevtika instituti hamda bir qator universititet va institutlaming kimyo kafedralarida olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarining natijalari ham ushbu fanning rivojlanishida va salohiyatining yuksalishida muhim ahamiyat kasb etmoqda. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $II. ADABIYOTLAR SHARXI 2.1 O’simlik xom ashyosidan olinadigan suvli ajratmalar tasnifi Ishlatiladigan damlama va q aynatmalar — suyu q dori shakllariga kirib, dorivor o‘simliklarning turli q ism laridan olinadigan suvli ajratmalar va q uru q , suyuk ekstraktlar, suvli eritmalardir. Damlama (infusum) va q aynatma (decoctum) lar oddiy ajratmalar bo‘lib, murakkab apparatlar va q immatbaxo yoki topilishi q iyin ajratuvchilar talab q ilmaydi. Shu sababli juda q adim zamonda (Galendan avval) ishlatilgan dori shakli bo‘lishiga q aramay, xozirgi davrda xam keng q o‘llaniladi. H ozir damlama va q aynatmalar to‘grisidagi xulosalar kengaygan bo‘lib, ekstrakt konsentratlarining eritmalari xam shu nom bilan ataladi. Damlama va q aynatmalar rasmiy do ri shakli bo‘lib X I DF ularning tayyorlash reglamenti umumiy shaklda ma q ola ko‘rinishida beriladi. Suvli ajratmalarni tayyorlash jarayonlarining nazariy asoslari juda murakkab. Ta’sir etuvchi moddalar o‘simlik xom ashyosidan, o‘simlikning xar xil q ismlaridan ajratilib, ular to‘ q ima tuzilmalaridan iborat. To‘ q imalar bir-biri bilan birlashadi, ularning o‘lchami bir necha mkm bo‘ladi, xujayralar oralig ’ ida xujayralararo bo‘shli q h am bor. Kletchatkaga gidrofil moddalar yopishganidan suv o‘simlik xom ashyosini namlaydi. Kletchatka bilan o‘ralgan o‘simlik tarkibidagi moddalar h ar xil fizik- kimyoviy xususiyatlarga ega. O‘simliklarning gistologik tuzilishi xar xil bo‘lganligi ajratma tayyorlashda xisobga olinishi kerak. 2.2 Biologik moddalarni to’liq ajralib chiqishiga ta’sir etuvchi omillar Damlama va q aynatmalarda xam xuddi bosh q a ajratmalar (ekstraktlar, tindirmalar) kabi tayyorlash texnologiyasining nazariy asoslari bo‘ysuniladi. Lekin ular ko‘pro q zarur xollarda tayyorlangani uchun ba’zi bir o‘ziga xos jixatlarini e’tiborga olish lozim: 1. DF da damlama va q aynatmalar tayyorlanishida xom ashyo og ’ irlik bo‘yicha o‘lchanib nisbatiga q arab olinadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $O‘simlik mi q dori h a q ida biro r -bir ko‘rsatma bo‘lmasa damlama va q aynatmalari 1:10 nisbatda tayyorlanadi. Adonis o‘tidan, valeriana ildizi va ildiz poyasidan 1:30 nisbatda. Kuchli ta’sir etuvchi modda sa q lagan o‘simlik q ismidan suvli ajratmalar odatda ekstrakt (konsentrat)laridan 1:400 nisbatda tayyorlanadi. Suvli ajratmalarni ekstrakt (konsentrat)dan tayyorlanganda uni mi q dorini o‘simlik mi q doridek q ilib olish kerak. 2. Konsentratsiyalar far q i. Ajratma olish jarayonini tezlatish ma q sadida doimo o‘simlik xomashyosi zarrachalariga ekstragent yangi q ismlarini mumkin q adar davriy ravishda yuborib turish kerak. Bu aralashmani aralashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun xam ajratma olish jarayonining xamma bos q ichlari tezlashadi. Shuni xisobga olib, XI DF da damlama va q aynatmalarni tayyorlashda xomashyoni damlab, doimo aralashtirib turish ko‘zda tutilgan. Xom ashyo va ekstragentning o‘zaro nisbati h am belgilangan. 3.Damlama va q aynatmalarni tayyorlashda dorivor o‘simliklar q ismining maydalanganlik darajasi, shu doriga xos bo‘lgan ma q olalarda keltirilgan me’yorlashtirilgan bo‘lishi kerak. Xususiy ma q ola bo‘lmasa XI DF bo‘yicha damlama va q aynatmalar tayyorlash uchun o‘simlik q ismlari q uyidagi maydalikda bo‘lishi kerak: bargi, guli va o‘tlari 5 mm gacha bo‘lgan maydalikda, poya, po‘sti, ildiz, ildiz poyasi, 3 mm gacha, urug ’ i va mevasi — 0,5 mm dan katta bo‘lmagan zarrachalarda va h okazo. 4. Damlama va q aynatmalarni olish uchun ishlatiladigan suv mi q dori ta’sir etuvchi moddalarni to‘lik ravishda olishga imkon berishi zarur. 5. S uv shimish koeffisiyenti Xomashyodan damlama yoki q aynatma tayyorlash uchun kerak bo‘lgan suvning mi q dori turlicha olinishi mumkin. Masalan: PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Rp: Infusi rhizomatis cum radicibus Valerianae 6,0—120,0 D.S. 1 osh q oshi q dan 3 marta ichilsin. Xomashyodan dorixatda ko‘rsatilgan mi q dordagicha suv solib, ajratma olinib, berilgan h ajmgacha suv bilan yetkaziladi. Bunda yana suv q o‘shishimizning sababi shuki, suvning bir q ismi xom ashyoda ushlanib q oladi. Lekin suv q o‘shish bilan biz olingan ajratmani suyultirgan bo‘lamiz. Shuning uchun ana shu xom ashyoda ushlanib q oladigan suvni h am oldindan h isoblab tavsiya q ilinadi. Suvning q o‘shimcha mi q dori damlama va q aynatmalar tarkibidagi ta’sir etuvchi modda mi q dorini ancha ko‘paytiradi. Tutib q olinadigan suv mi q dori o‘sha xomashyoning morfologik va anatomik xususiyatlariga va xom ashyoning maydalik darajasiga bog ’ lik. XI DF da turli o‘simliklar xom ashyosi uchun suv shimish koeffitsiyenti keltirilgan. Agar o‘simliklar xom ashyosi uchun suv shimish koeffitsiyenti berilmagan bo‘lsa, u xolda barg, gul o‘tlar uchun —2,0, po‘stlo q , ildiz, poya uchun —1,5 va meva urug ’ lar uchun —0,5 deb olinadi H ar xil turdagi o‘simlik xom ashyolarining suv shimish koeffitsiyenti КОЭФФИЦИЕНТЫ ВОДОПОГЛОЩЕНИЯ ЛЕКАРСТВЕННОГО РАСТИТЕЛЬНОГО СЫРЬЯ Наименование сырья Коэффициент, мл/г Кора дуба 2,0 Кора калины 2,0 Кора крушины 1,6 Корни аира 2,4 Корни истода 2,2 Корни солодки 1,7 Корневища змеевика 2.0 Корневища с корнями валерианы 2,9 Корневища с корнями кровохлебки 1,7 PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Корневища лапчатки 1,4 Листья брусники 1,5 Листья крапивы 1,8 Листья мать-и-мачехи 3,0 Листья мяты 2,4 Листья подорожника 2,8 Листья сенны 1,8 Листья толокнянки 1,4 Листья шалфея 3,3 Плоды рябины 1,5 Плоды шиповника 1,1 Трава горицвета 2,8 Трава зверобоя 1,6 Трава ландыша 2,5 Трава полыни 2,1 Трава пустырника 2,0 Трава сушеницы 2,2 Трава хвоща полевого 3,0 Трава череды 2,0 Цветки липы 3,4 Цветки ромашки 3,4 Шишки хмеля 3,2 1 gr. standart maydalikdagi o‘simlik xomashyosini infundirka stakanida si q ib olingandan keyin ushlanib q olgan suvning mi q dori suv shimish koeffitsiyenti deyiladi. 6. M uhitning pH sharoitining ta’siri PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Bu alkaloid sa q lagan xom ashyodan damlama va q aynatmalar olishda katta a h amiyatga ega. Suvni nordonlashtirganda alkaloidlarning q iyin eriydigan birikmalari ( q iyin eriydigan organik kislotalar bilan komplekslari) oson eriydigan alkaloid turiga aylanadi. Shunga ko‘ra alkaloid sa q laydigan damlama va q aynatmalarga limon kislotasi, vino kislotasi yoki xlorid kislotasi xomashyodagi alkaloidlar mi q doriga teng mi q dorda q o‘shiladi. Fa q at shoxkuya uchun xlorid kislota xomashyodagi alkaloidlar mi q doridan 4 marta ko‘p mi q dorda q o‘shiladi. 2.3 Shilimshiqlar tushunchasi, xususiy texnologiyasi O‘simlik shilli q moddalari suvda yaxshi erib kolloid eritma xosil q iladi. Bu guruxdagi suvli ajratmalarni oddiy q ilib shilimshi q lar deb atadik. Bular q uyu q bo‘lib YUMB eritmalar xisoblanadi. Shilimshi q eritmasi tarkibidagi modda-zarracha suv bilan yaxshi q ovushadigan zarracha bo‘lib, u shu xususiyati bilan osilma zarrachasidan far q lanadi. U o‘z atrofiga suv molekulalari q avatini to‘playdi. Bu suv q avati shilimshi q zarrachalarini eritma tarkibidagi turg ’ unligini ta’minlaydi. Agar shilimshi q zarrachalari q avatidagi suv molekulasini olib q o‘ysak (masalan, spirt q o‘shilsa) unda shilimshi q zarrachalari cho‘kmaga tushadi. Shilimshiqlarda yuqori qovushqoqlik bo‘kuvchanlik va boshqa YUMBni xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Ularni xuqnalar (klizmalar) tarkibida, stabilizator va emulgatorlar sifatida ishlatiladi. Shilimshiqlar tayyorlash uchun turli xil o‘simlik xom ashyolaridan foydalaniladi. (Gulxayri ildizi, salep tuganagi, zig’ir urug’i, bexi urug’i). Ularni tayyorlash usullari o‘simlik xomashyosini gistologik tuzilishi va uni kimyoviy tarkibini hisobga olgan holda tanlanadi 2.4 Suvli ajratmalarni saqlash muddati va sharoiti PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Farmakopeya talabi bo‘yicha damlama va q aynatmalar yangi tayyorlangan bo‘lishi va “Sal q in joyda sa q lansin” degan yorli q lar bilan chi q arilishi kerak. Ajratmalarda q and, kraxmal, shilimshi q mi q dori ko‘p bo‘lganligi mikroorganizmlar rivojlanishi uchun yaxshi sharoit xisoblanadi. P. N. Kashkin tekshirishicha o‘simlik mikroorganizm tashuvchi bo‘lib xizmat kiladi. Masalan: gulxayri, angishvonagul, toloknyanka barglarida bir q ancha mikroorganizmlar topilgan. Yangi tayyorlangan damlamalar va q aynatmalarda h am kam mi q dorda mikroorganizmlar ko‘payishi va organizmga salbiy ta’sir etishi mumkin. XI DF ko’rsatmasi bo’yicha suvli ajratmalarga tibbiyotda ishlatilishi mumkin bo’lgan koaservantlar: ninagin, ninazol, sorbin kislotasi qo’shiladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $III. TAJRIBAVIY QISM 3.1 Gulxayri ildizi va salep tuganagi shilimshig’i texnologiyasining o’ziga xosligi Gulxayri ildizi, shilimshig ’ i. Rp: I nf. radicis Althaeae 100,0 D.S. Pasport: Gulhayri ildizi 6.5 Tozalangan suv 130.0ml Umumiy hajm 100 ml Gulxayri ildizidan ajratma tayyorlash . Gulxayri ildizidan olingan ajratma adabiyotlarda dorixonaga keladigan dorixatda q aynatma, damlama kabi dori shakllarida yozilishi odat tusiga kirib q olgan. Shuni q ayd q ilib o‘tish kerakki, u q ay tarzda yozilishdan q at’i nazar gulxayri ildizidan q akat shilimshi q lar tayyorlanadi. Tayyorlash usuli shilimshi q lar ildizining joylashishi va tarkibi bilan bog ’ li q bo‘lib, uni sovu q xolda tindirish usuli bilan tayyorlanadi. Bosh q a ajratmalardan far q q ilib gulxayri ajratmasi olingandan so‘ng, maxsulot olingan suv si q ib olinmaydi. Chunki uni tarkibidagi kraxmal ajratmaga o‘tib aks ta’sir ko‘rsatadi. Suyultirmasdan beriladi. Sarf bo‘ladigan suvni mi q dori oldindan xisoblanib tayyorlanadi. Moskva tibbiyot institutining farmatsevtika fakulteti dorixonalarida dori tayyorlash texnologiyasi kafedrasida o‘tkazilgan tad q i q otlar shuni ko‘rsatdiki, farmakopeyada yozilgan mi q dorda damlama tayyorlanganda 100 ml o‘rniga 74—77 ml damlama olingan. Damlamaning q olgan q ismi bo‘kkan gulxayri ildizida q oladi. Shuning uchun xam 100 ml damlama olinadigan bo‘lsa, boshlangich moddalarning mi q dorini oshirish kerak, degan xulosaga kelinadi. 5 kism ildiz va 100 kism suvdan chi q adigan damlamaning xajmini bilgan xolda 100 ml damlama olish uchun sarf bo‘ladigan PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $gulxayri ildizi va suv mi q dorini xisoblab topish mumkin. Buning uchun ushbu formuladan foydalanish taklif etiladi. 100 ml 5% li damlama olish uchun olinadigan ildiz va suv mi q dorini bilish uchun: ketadigan suv mi q dorini xam ildiz mi q dorini xam 1,3 ga ko‘paytirish kerak 100x1,3 = 130 ml, 5x1,3 = 6,5 g 6,5 g gulxayri ildizidan va 130 ml suv olish kerak. Gulxayri ildizidan olinadigan shilimshi q konsentratsiyasiga q arab sarf koeffitsiyenti o‘zgaradi. Uni olinadigan shilimshi q foiziga q arab aloxida xisoblab topish kerak. Dorivor gulxayri ildizi tarkibida 35% shilimshi q , 37% kraxmal, 10,2% q and, peptin, asparaginat kislotasi, betainlar, moylar va bosh q a moddalar bor. Xomashyo sifatida bargi, gullari xam ishlatiladi. O‘rta Osiyo xalk tabobatida q on tuflash, sil, bronxial astmada, yo‘tal va ko‘krak og ’ rigida, ildizlari barglari va gullaridan tayyorlangan ajratma yumshatuvchi dori sifatida shuningdek, tomo q ni chay q ash uchun ishlati ladi. Tug ’ ru q dan keyin q on ketganda ba’zan ildizni q aynatib ichish buyuriladi. Gulxayri ildizi kukun, shilimshi q h olida, sharbat, q uyu q va q uru q ekstraktlar ko‘rinishida, asosan, nafas yo‘llari, me’da-ichak yo‘llarining kataral yallig ’ lanishiga q arshi, o‘rab oluvchi, yumshatuvchi va balg ’ am ko‘chiruvchi dori sifatida keng q o‘llaniladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Shilimshi q DF ko‘rsatmasiga binoan 5:100 nisbatda tayyorlanadi. O‘zbekiston, Q irg ’ iziston va Tojikistonda dorivor gulxayri bilan bir q atorda ar m an gulxayrisi o‘sadi. Bu o‘simliklar fa q at barglari va mevalari bilan far q lansada, tarkibi bilan far q lanmaydi. Shu sababdan bu o‘simlikdan tabobatda dorivor gulxayri bilan bir q atorda ishlatiladi. Tayyorlanish texnologiyasi o‘ziga xos bo‘lib sovu q usul ishlatiladi. Sovu q usuldan foydalanilganda tarkibidagi shilimshi q ni kraxmal, pektin va shunga o‘xshash moddalardan ajratib olinadi. Kraxmal, pektin moddalari xam o‘simlikdan ajralib chi q adi, ammo bu moddalarni suvda, ayni q sa, sovu q suvda yomon erishi o q ibatida ular suvda tar q almaydi. O‘simlik xom ashyosi atrofida to‘planadi. Ularni, ajratmaga o‘tishini oldini olish ma q sadida o‘simlik q oldigi si q ilmaydi. Shu sababdan xomashyo q oldigi bilan birga undagi ma’lum bir q ism shilimshi q lar, suv isrof bo‘ladi. Sarf bo‘lgan suv va xom ashyo mi q dorini bilish va uni xisobga olish zarur. Buni xisobi yu q oridagi formula or q ali ani q lanadi. 5:100 1,3; 2:100 1,1 4:100 1,2; 1:100 1,05; 3:100 1,15; Sarf koeffitsiyenti suv shimish koeffitsiyenti (4,6) ni dorixatda yozilgan foiz mi q doriga ko‘paymasligiga bog ’ lik bo‘lib, 5% eritma uchun 1,3 ga teng. Sarf koeffitsiyenti 1,3 bo‘lganda 100,0 shilimshi q olish uchun 6,5 g gulxayri ildizi va 130 ml suv ishlati ladi. 6,5 gulxayri ildizi maydalanib kolbaga solinadi, ustiga 130 ml suv q uyib 30 minutga q o‘yib q o‘yiladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Va q ti-va q ti bilan chay q atib turiladi. 30 minutdan so‘ng ajratma suzib olinadi, q olgan q oldi q si q ilmaydi. Bizni q ilgan tajribalarimiz shuni ko‘rsatadiki, gulxayri shilimshig ’ ini uni kukunidan xam tayyorlash mumkin. Fa q at kukun ishlatilganda uni umumiy satx yuzasi ko‘pligi xisobiga suv shimish koeffitsiyenti ko‘payishi (4,6 emas 5,2 bo‘lishi) ni xisobga olish kerak. Rp: Mucilaginis Salep. 100,0. D.S. Pasport: Salep tugunagidan 1.0 Tozalangan suv 98ml Etil spirit 1 ml Umumiy hajm 100ml Texnologiyasi: Salep tugunagi tarkibida 50% gacha shilimshi q , 25% kraxmal va anchagina dekstrin bor. Shilimshi q moddasi, asosan, yu q ori molekulali leaksan degan uglevoddan iborat. Abu Rayxon Beruniyning “Saydana” asarida o‘simlik tugunaklaridan kam q uvvatlik va mizoj sustligi, sil davosi, keksalarni q uvvatga kiritish, shuningdek q on o q ishini to‘xtatish va “ q onni tozalash” da foydalanish tavsiya etilgan. 1 g tugunak olinib, 1 ml etil spirti bilan aralashtiriladi. 10 ml sovu q suv solib aralashtirib, so‘ng 88 ml issi q suv kuyib aralashtiriladi va sovishini sekinlashtirish uchun biror mato bilan o‘rab aralashtiriladi sovuguncha aralashtirilgan ajratmani dokadan suzib o‘tkaziladi. Bunda shilimshi q bilan kraxmal xam ajraladi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Spirt olinishi tugunak donalari bir-biriga yopishmasligini ta’minlaydi. Sovu q suv solinishi esa tugunaklardagi kraxmalni yuvib, shilimshi q moddalarni suvga chi q ishini osonlashtiradi. Salep shilimshig ’ i zararli moddalarning me’da-ichak yo‘lidan surilib, o‘tishiga to‘skinlik kiladi. Uni uzo q kasallikdan turgan bemorlarga, q uvvatga kirgazish uchun berish tavsiya etiladi. 3.2. B exi va zig’ir urug’lari shilimshig’i texnologiyasining o’ziga xosligi Rp: Mucilagenis semenis Lini — 90,0 D.S. Pasport: Zig’ir urug’idan 3.0 Tozalangan suv 90.0 Umumiy hajm 90.0 Texnologiyasi: Zig ’ ir 6% shilimshi q , 35% gacha moy sa q laydi. Kraxmal shunda kam shilimshi q ustki q avatida bo‘ladi. O‘rta Osiyoda uzun tolali zig ’ ir va moyli zi g’ ir ekiladi. Ibn Sino yo‘talish, siydik yo‘llari yarali kasalliklarida zig ’ ir urug ’ ini q ovurib yeyishni buyurgan. Zig ’ ir urug ’ i iste’mol q ilib turiladigan bo‘lsa, ko‘krak yumshab, jigar o‘smalari so‘rilib ketadi. Tinkani q uritadigan yo‘tal, ichak og ’ ri q lari va q tida q ovurilgan zig ’ ir urug ’ lari yaxshi foyda beradi. Siydik xaydaydigan, terlatadigan ta’sir ko‘rsatadi. Zigir moyi sklerozga q arshi vosita va surgi tari q asida ishlatiladi. Zig ’ ir urug ’ ida bo‘ladigan shilimshi q modda o‘rab oluvchi vosita sifatida dorilarning achchi q lik xususiyatini, yo q imsiz mazasi va xidini yo‘ q otadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $Shilimshi q tayyorlash uchun zig ’ ir urug ’ lari maydalanmay butun xolda ishlatiladi. Urug ’ lar maydalanganda tarkibidagi moylar shilimshi qq a o‘tib uning mazasini buzadi. 1:30 nisbatda tayyorlanadi. 3,0 zig ’ ir urug ’ ini sovu q suv bilan yuvib, shisha idishga o‘tkaziladi va 90 ml q ayno q suv solib, og ’ zi berkitiladi, mato bilan o‘rab 15 minut davomida chay q atiladi. So‘ng 2 q avat doka or q ali suziladi. Rp: Mucilaginis Semenis Cydoniae — 5,0—1000,0 ml. D.S. Xazm yo‘lining yallig ’ lanishida bir stakandan 3—4 maxal Pasport: Behi urug’dan 5.0 Tozalangan suv 1000.0ml Umumiy hajm 1000.0ml Texnologiyasi: 5,0 mi q dordagi bexi urug ’ lari ustiga 1 l sovu q suv q uyi ladi. Va q ti-va q ti bilan 35 min davomida aralashtirib turiladi. So‘ng 2 q avat doka orkali suzib olinadi. Urug ’ lardan olinadigan shilimshi q ichni yumshatadigan, o‘rab oladigan va bujmaytiradigan xossaga ega. Choyga o‘xshab damlab yo‘tal va q tida ichish tavsiya etiladi. Ibn Sino ov q at xazmi buzilganda, bexi yaxshi davo bo‘ladi deb h isoblagan. Me’da va jigar ishini yaxshilash uchun u bexi suvini asal va sirkaga aralashtirib ichishni tavsiya q ilgan. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $IV. XULOSA 1. . Damlama (infusum) va q aynatma (decoctum) lar oddiy ajratmalar bo‘lib, murakkab apparatlar va q immatbaxo yoki topilishi q iyin ajratuvchilar talab q ilmaydi.Shu sababli juda q adim zamonda (Galendan avval) ishlatilgan dori shakli bo‘lishiga q aramay, xozirgi davrda xam keng q o‘llaniladi. H ozir damlama va q aynatmalar to‘grisidagi xulosalar kengaygan bo‘lib, ekstrakt konsentratlarining eritmalari xam shu nom bilan ataladi. 2. Ajratmalarni q aynatish uchun infundir (lat. — Infundal — q aynatish) deb ataladigan yopi q idishlar ishlatiladi. Infundir apparat q anday ashyodan tayyorlanganligi h am ajratmalarning sifatiga ta’sir q iladi. Q adimda dorixonalarda sof q alaydan yasalgan infundirlar ishlatilgan. 3. O‘simlik shilli q moddalari suvda yaxshi erib kolloid eritma xosil q iladi. Bu guruxdagi suvli ajratmalarni oddiy q ilib shilimshi q lar deb atadik. Bular q uyu q bo‘lib YUMB eritmalar xisoblanadi. Shilimshi q eritmasi tarkibidagi modda-zarracha suv bilan yaxshi q ovushadigan zarracha bo‘lib, u shu xususiyati bilan osilma zarrachasidan far q lanadi. U o‘z atrofiga suv molekulalari q avatini to‘playdi. Bu suv q avati shilimshi q zarrachalarini eritma tarkibidagi turg ’ unligini ta’minlaydi. 4. Agar shilimshi q zarrachalari q avatidagi suv molekulasini olib q o‘ysak (masalan, spirt q o‘shilsa) unda shilimshi q zarrachalari cho‘kmaga tushadi. Shilimshi q larda yu q ori q ovush q o q lik bo‘kuvchanlik va bosh q a YUMBni xususiyatlari namoyon bo‘ladi. Ularni xu q nalar (klizmalar) tarkibida, stabilizator va emulgatorlar sifatida ishlatiladi. Shilimshi q lar tayyorlash uchun turli xil o‘simlik xom ashyolaridan foydalaniladi. (Gulxayri ildizi, salep tuganagi, zig ’ ir urug ’ i, bexi urug ’ i). Ularni tayyorlash usullari o‘simlik xomashyosini gistologik tuzilishi va uni kimyoviy tarkibini h isobga olgan h olda tanlanadi. PAGE \* MERGEFORMAT 1$ $V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Mirolimov M.M. Farmatsevtik texnologiya asoslari. Toshkent.: Abu Ali Ibn Sino, 200 7 yil - 254-bet 2. Miralimov M.M., Abdullaeva X.K., Mamatmusaeva Z.YA., Azimova N.A. Farmatsevtik texnologiya asoslari fanidan amaliy qo ’ llanma.-Toshkent, 2004. –176 b. 3. Государственная фармакопея – Изд. Х I . – Вып. 2.Настои и отвар. - М.: Медицина, 1990;-147- bet 4. “Farmatsevtika jurnali”, “Farmatsiya” jurnallari, “Ximiko farmatsevticheskiy jurnal” ma ’ lumotlari va boshqa ilmiy chop etilgan maqolalar. 5. O ’ zbekiston Respublikasi Sog ’ liqni saqlash vazirligining “Dorixona sharoitlarida tayyorlanadigan dori vositalari sifatini yaxshilash borasida yo ’ riqnoma” 2000 yil 21 apreldagi 195-sonli buyrug ’ i. 6. O ’ zbekiston Respublikasi Sog ’ liqni saqlash vazirligining “Dorixona muassasalari tomonidan tayyorlanadigan va idishga joylanadigan dori vositalarini tashqi bezagiga doir qoidalarni tasdiqlash haqida”gi 2002 yil 15 apreldagi 177- sonli buyrug ’ i. 7. O ’ zbekiston Respublikasi Sog ’ liqni saqlash vazirligi “Dorixona muassasalarida suyuq dorilar tayyorlash bo ’ yicha qo ’ llanma”ni tasdiqlash to ’ g ’ risidagi 2002 yil 29 dekabrdagi 582-sonli buyrug ’ i. 8. O ’ zbekiston Respublikasi Sog ’ liqni saqlash vazirligining “Dorixona muassasalarida tayyorlanadigan dori turlarining sifatini baholash bo ’ yicha qo ’ llanmani tasdiqlash haqida”gi 2002 yil 29 dekabrdagi 583-sonli buyrug ’ i. 9. internet materiallari: www.ziyonet.uz PAGE \* MERGEFORMAT 1$

Shilimshiqlarning xususiy texnologiyasi

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Shilimshiqlarning xususiy texnologiyasi

O'xshash dokumentlar