Shtaufenlar imperiya - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	57.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Iyun 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Mirzobek Bozorov

Ro'yxatga olish sanasi 07 Iyun 2024

4 Sotish

Shtaufenlar imperiya

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FANLAR
FAKULTETI
JAHON TARIXI FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Shtaufenlar imperiyasi
Bajardi: Sobirova Navbahor
Ilmiy rahbar: Karimov Yashin
2024-yil
1

REJA:
KIRISH
ASOSIY QISM
I BOB. SHTAUFENLAR VA IMPRERIYA
1.1. Shtaufenlar sulolasining tashkil topishi
1.2. Shtaufenlar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi
II BOB. SHTAUFENLAR DAVRI MANBALARDA
2.1. Shtaufenlar davrida imperiyadagi asosiy o’zgarishlar
2.2. Shtaufenlar sulolasining inqirozi
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Saliyan sulolasi 1125-yilda Genrix V ning o limiʻ
bilan tugagach, gersoglar uning yaqin qarindoshlarini emas, balki o rta darajada
ʻ
kuchli, ammo allaqachon keksaygan Saksoniya gersogi Lotarni tanladilar. U 1137-
yilda vafot etganida, gersoglar yana yangi qirol tayinlashdi. Ular Shtaufenlar
oilasidan imperator Genrix IV ning nabirasi Konrad III ni qirol etib saylashdi.
Shtaufenlarning hokimiyat tepasiga kelishi Velflar bilan bir asrlik janjal keltirib
chiqardi. Konrad Velflarni o z mulklaridan quvib chiqardi, ammo 1152-yilda
ʻ
vafotidan keyin jiyani Fridrix I „Barbarossa“ uning o rnini egalladi va Velflar bilan
ʻ
sulh tuzdi. Fridrix I Barbarossa 1155-yilda imperator taxtiga o tirdi. U qisman
ʻ
imperatorning kuchini papadan mustaqil ravishda oqlashga urinib, imperiyani
ta kidladi. Fridrix I ning siyosati birinchi navbatda Italiyaga qaratilgan bo lib, u
ʼ ʻ
shimolning tobora badavlat va erkin shaharlari, ayniqsa Milan bilan to qnash keldi.
ʻ
U, shuningdek, Papa Aleksandr III (1159—1181-yillar) ga qarshi ozchilik
tomonidan saylangan nomzodni qo llab-quvvatlab, Papalik bilan navbatdagi
ʻ
mojaroga aralashdi.
Mavzuning o’rganilish darajasi. Mazkur mavzuni o’zbek olimlardan
Sarimsokov, Salimov rus olimlaridan Balakin, ingliz olimlaridan esa Pako Marsel,
Bulst-Thiele, Rapp Frensis kabi tadqiqochilar izlanish olib borishgan.
Kurs ishining maqsad va vazifalari. Bu jarayon Fridrix II 1220-yilda
imperator taxtiga o tirgandan keyin ham davom etdi. Fridrix II ning kuchini
ʻ
oshishidan qo rqib, Rim papasi uni quvg in qildi. Yana bir munozarali nuqta
ʻ ʻ
Fridrix va da qilgan, lekin qayta-qayta keyinga qoldirgan Salib yurishi edi.
ʼ
Keyinchalik, quvg in qilingan bo lsa-da, Fridrix 1228-yilda Oltinchi Salib
ʻ ʻ
yurishiga rahbarlik qildi, bu jarayon Quddus Qirolligini vaqtincha tiklash bilan
yakunlandi. Uning imperatorlik da volariga qaramay, Fridrixning hukmronligi
ʼ
imperiyada markaziy boshqaruvning parchalanishining asosiy burilish nuqtasi
bo ldi. Sitsiliyada zamonaviy, markazlashgan davlatni barpo etishga e tibor
ʻ ʼ
qaratgan bo lsa-da, u asosan Germaniyada bo lmagan va Germaniyaning dunyoviy
ʻ ʻ
3

va cherkov knyazlariga keng ko lamli imtiyozlar: 1220-yilda yepiskoplarʻ
tayinlash, tariflar o rnatish, tanga zarb qilishlarni bergan.
ʻ
Kurs ishining hajmi. Mazkur kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar bilan 32 betdan iborat.
4

I BOB. SHTAUFENLAR VA IMPRERIYA
1.1. Shtaufenlar sulolasining tashkil topishi
Germaniya tarixida Staufen sulolasining hukmronligi (rus tilida
so’zlashuvchi an’anada - Hohenstaufen) ijtimoiy elita institutlarining shakllanishi
davri va keyingi tarixiy davrlarda uning rivojlanishining asosiy tendentsiyalari
bo’ldi. Oila o’z nomini Baden-Vyurtemberg shtatidagi qarorgohlardan biridan oldi.
Bu olijanob oilaning kelib chiqishi noma’lumligicha qolmoqda. Qoida tariqasida,
ular taniqli familiya ostida faqat oxirgi o’rta asrlar yilnomalarida paydo bo’la
boshladilar. Bundan oldin hujjatlarda faqat Staufens unvonlari paydo bo’lgan.
Hammasi X asr oxiridan boshlanadi. To’g’ridan-to’g’ri oila daraxti XI asrga to’g’ri
keladi, Fridrix, Shvabiya grafi Palatin bilan boshlanadi. Uning o’g’li Burenlik
Fridrix Germaniyaning janubi-g’arbiy qismidagi bir nechta qal’alarning ustasi
sifatida ishlaydi. 1079-yilda bu oilaning Frederik ismli vakiliga Svabiya gertsogi
unvoni berildi. Yuqori Staufen qal’asi va Lorch Abbey paydo bo’ladi.
Investitsiyalar uchun uzoq va mashaqqatli kurash, shuningdek, Salic sulolasi
davridagi bir qator tartibsizliklardan so’ng, imperator toji uchun kurasha oladigan
alohida urug’larning pozitsiyalari mustahkamlandi. Uelflar Saksoniya va
Bavariyani egallab oldilar, staufenlar esa Svabiya va Elzasda mustahkam o rinʻ
oldi. 1137-yilda Supplinburg imperatori Loteyr vafotidan so’ng (u Salic sulolasi va
yangi toj oilasi vakillari o’rtasida o’ziga xos oraliq shaxs bo’lgan), Shvabiyada
tug’ilgan Konrad III (1137-1152), Staufensning birinchisi. , monarx etib saylandi.
Bu oilaning nomi Fridrix I Barbarossa, Genrix VI va Fridrix II kabi monarxlar
tomonidan beriladi 1
. Staufen imperiyasining kuchi XIII asrning ikkinchi yarmida,
Frederik II ning o’g’li Konrad IV vafot etganida so’na boshlaydi. Shuni ham
ta’kidlash kerakki, Staufensning Italiyada o’z o’rniga ega bo’lishga urinishlari
Germaniyadagi mavqeiga salbiy ta’sir ko’rsatdi. Albatta, Sitsiliya toji Frederik
Barbarossa avlodlari qo’liga o’tdi, ammo uning mavjudligi umumiy vaziyatni
saqlab qolmadi.XII srga kelib, Karolinglar davridan beri bizga ma’lum bo’lgan
zodagonlar deyarli yo’q bo’lib ketishdi: frankoniyaliklar, Konradinlar va
1
Jahon tarixi (Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) T.Salimov 2014. Toshkent. 14-b.
5

Lyudolfinglar o’zlarining mavjudligini tugatdilar. Ularning o’rniga yangi kuchli
oilalar paydo bo’ldi. XI asrda investitsiya bo’yicha o’zaro kurashlar va tortishuvlar
yangi elitaning yuksalishi uchun asosiy imkoniyatlarni taqdim etdi. Shuningdek,
zodagon oilalar Salic sulolasidan bo’lgan imperatorga xizmat qilish orqali o’z
mavqelarini mustahkamladilar. Nemis yerlarida sinfiy hayot asos qilib olingan
mashhur qabila knyazliklari ham parchalanib ketdi. Staufen xonadonidan bo’lgan
imperatorlar bir qator zodagon oilalarni shakllantirishda faol ishtirok etganlar.
Frederik Barbarossa va uning amakivachchasi va imperator Genrix Arslonning
kuchli vassali o’rtasidagi mojaro yangi hukmron oilalarning tug’ilishining
harakatlaridan biriga aylandi. 1180-yilda qizil soqolli monarx Genrix Arslonni
Saksoniyadan chiqarib yubordi. U knyazlik erlarini sodiq vassallari o rtasida bo libʻ ʻ
berdi: shu tariqa Vettin urug idan Meissen margravlari va Anhalt knyazlari,
ʻ
shuningdek Askaniyev urug idan Brandenburg margravlari (Barbarossaning
ʻ
ittifoqchisi Albrext Ayiq) paydo bo ldi. asr oxiridan Saksoniya ko p sonli mayda
ʻ ʻ
knyazliklardan iborat edi. Bavariya aslida xuddi shunday taqdirga duch keldi:
undan Avstriya va Tirol, shuningdek, Meraniya gersogligi paydo bo’ldi. Staufenlar
cherkov boshliqlari va shahar gubernatorlari lavozimlarini egallagan vassallariga
fiflar berdilar. Shunday qilib, Babenberglar ham, Vittelsbaxlar ham tarixda birinchi
o’ringa chiqdi. Staufens davrida elita uning huquqiy maqomini tartibga soluvchi
bir qator huquqiy hujjatlarni ham oldi. 1220- yilda cherkov knyazlari
(Confoederatio cum principibus ecclesiasticis) bilan shartnoma tuzilib, ularga
an’anaviy huquqlar berilgan. 1231-yilda "Knyazlarning foydasi to’g’risidagi
kodeks" yoki "qurtlar hukmi" paydo bo’ldi (hujjat Wormsda qabul qilingan). Akt
dunyoviy knyazlarning imtiyozlarini tasdiqladi: dvoryanlar bilan to’qnashuvlarda
shaharlar imperator tomonidan qo’llab-quvvatlanmadi, imperator xazinasi
garnizonlarni saqlash, bozorlar barpo etish va yangi aholi punktlarini qurish uchun
pul ajratmadi. Imperiya jamiyatining kam olijanob qatlamiga mansub oilalarning
faol o sishi kuzatildi. O’z ildizlarini Sakson va Saliylar sulolasi hukmronligi
ʻ
davriga borgan xizmatchilar guruhlari paydo bo’ldi. Hujjatlarda ular vazirlar
sifatida qayd etilgan: ular qirol kishisi, ruhoniy shahzoda va dunyoviy
6

hukmdorning xodimlari edi. Ular erni xo’jayinidan saqlab qolishgan va turli xil
ishlarga moslashgan. Qoidaga ko’ra, ularga truss (styuard), garderob qo’riqchisi
(kemmerer), barqaror usta (marshal) va soqichi lavozimlari tayinlangan. Harbiy
xizmatchilar imperator yoki knyazning otliqlardan tashkil topgan zig’ir
qo’shinlarining tayanchiga aylandi. Vazirlar ancha tez ko’tarilib, muhim ma’muriy
lavozimlarni egalladilar. Shuni unutmangki, Staufens davri Sharqqa salib yurishlari
davri edi. "Masih uchun kurashgan" jangchi pastki zodagonlarning o’xshash
vakillari orasida katta obro’ga ega edi. Aytishimiz mumkinki, kamtarona Chevalier
O’rta asrlarning ramziga aylandi. Imperiyada harbiy xizmatni o’tagan mayda yer
egalari ham bo’lgan. 1037-yilda Konrad II davrida ham “kichik lordlar”ga o zʻ
yerlarini meros qilib o tkazishga ruxsat berilgan va ularni katta lordlar tomonidan
ʻ
o zboshimchalik bilan musodara qilish taqiqlangan. Xohenstaufen nomi birinchi
ʻ
marta XIV asrda Shvabiya Yurasidagi (Göppingen tumanidagi) Staufen nomli
"baland" (hohen) konussimon tepalikni pastdagi vodiydagi xuddi shu nomdagi
qishloqdan ajratish uchun ishlatilgan. Yangi nom Staufen tepalik qal’asiga faqat
19-asrda tarixchilar tomonidan xuddi shu nomdagi boshqa qal’alardan farqlash
uchun qo’llanilgan. Sulola nomi ham shunga yarasha bo ldi, biroq so nggi o n
ʻ ʻ ʻ
yilliklarda nemis tarixshunosligidagi tendentsiya zamonaviy qo llanishga yaqinroq
ʻ
bo lgan “Staufer” nomini afzal ko rdi.
ʻ ʻ 2
"Staufen" nomining o’zi Stauf (OHG stouf,
erta zamonaviy inglizcha stoupga o’xshash) so’zidan kelib chiqqan bo’lib, "kosa"
degan ma’noni anglatadi. Bu atama odatda o rta asrlarda Svabiyadagi konussimon
ʻ
tepaliklarga nisbatan qo llanilgan.Bu tepalik ham, qal’a uchun ham zamonaviy
ʻ
atamadir, garchi uning o’sha davrning lotin hujjatlarida yozilishi sezilarli darajada
farq qilsa-da: Sthouf, Stophe, Stophen, Stoyphe, Estufin va boshqalar. Qal’ani
Dyuk Frederik I qurgan yoki hech bo’lmaganda sotib olgan. XI asrning ikkinchi
yarmida Oila a’zolari vaqti-vaqti bilan de Stauf toponimik familiyasini yoki uning
variantlarini ishlatishgan. Faqat 13-asrda bu nom butun oilaga nisbatan qo’llanila
boshlandi. Taxminan 1215-yilda bir yilnomachi "Stauf imperatorlari" haqida
gapirgan. 1247 - yilda imperator Fridrix II o’z oilasini domus Stoffensis (Staufer
2
Jahon tarixi (Osiyo va Yevropa mamlakatlarining o’rta asrlar tarixi). Sarimsokov A. A. 2021. Toshkent. 23-b.
7

uyi) deb atagan, ammo bu alohida misol edi. Otto Freising (vaf. 1158) Stauferni
Waiblingen shahri bilan bog’ladi va taxminan 1230- yilda Burchard of Ursberg
Stauferni "Vayblingensning qirollik avlodi" (regia stirps Waiblingensium) deb
ataydi. Oila va Waiblingen o’rtasidagi aniq aloqa aniq emas, lekin oilaning nomi
sifatida u juda mashhur bo’ldi. Italiya fuqarolik raqobatining imperatorlik tarafdori
Gibellin fraktsiyasi o’z nomini Waiblingen nomidan oldi .Italiya tarixshunosligida
Stauferlar Svevilar (Svabiyaliklar) nomi bilan tanilgan. Kelib chiqishi noma’lum
bo’lib qolmoqda, ammo Staufer hisoblari 987-yilda imperator Otto III hujjatida
Bavariya Sieghardinger oilasiga aloqador bo’lgan Shvabiya gersogligidagi
Nördlingen yaqinidagi Riesgau mintaqasi graflarining avlodlari sifatida qayd
etilgan. Mahalliy graf Frederik (taxminan 1075 yilda vafot etgan) 1153-yilda
imperator Frederik Barbarossaning buyrug’iga ko’ra Stavelotlik abbot Vibald
tomonidan tuzilgan nasl-nasabda nasl-nasab sifatida tilga olingan. U Svabiya grafi
palatin lavozimini egallagan; uning o’g’li Fridrix Byyuren (taxminan 1020–1053)
Rim papasi Leo IXning jiyani Egisheim-Dagsburglik Xildegardga (vaf. 1094/95)
uylangan. Ularning o’g’li Fridrix I 1079-yilda Germaniyaning Salian qiroli Genrix
IV tomonidan Xohenstaufen qasrida Shvabiya gertsogi etib tayinlangan. Shu bilan
birga, Gertsog Fridrix I qirolning taxminan o’n yetti yoshli qizi Agnes bilan
unashtirilgan edi. Bu voqeadan oldin Frederikning hayoti haqida hech narsa
ma’lum emas, lekin u Genrixning boshqa Svabiya lordlariga, ya’ni Frederikning
o’tmishdoshi Reynfelden Rudolfga va Zähringen va Welf lordlariga qarshi
kurashlari davomida imperator ittifoqchisi ekanligini isbotladi. 3
Frederikning ukasi
Otto 1082-yilda Strasburg yepiskopligiga ko’tarilgan. Fridrix vafot etgach, uning
o rniga 1105-yilda uning o g li gertsog Fridrix II o tirdi.Fridrix II saliyaliklarning
ʻ ʻ ʻ ʻ
yaqin ittifoqchisi bo lib qoldi, u va uning ukasi Konrad qirol Italiyada bo lganida
ʻ ʻ
qirolning Germaniyadagi vakillari deb atalgan. Taxminan 1120-yilda Frederik II
raqibi Welf uyidan Bavariyalik Juditga uylandi. Salian sulolasining so’nggi erkak
a’zosi imperator Genrix V 1125-yilda merosxo’rlarsiz vafot etganida, vorislik
haqida tortishuvlar paydo bo’ldi. Gertsog Frederik II va Konrad, hozirgi ikki erkak
3
Balakin V.D. Fridrix Barbarossa. – T.: “Yosh gvardiya” 2001. 77-b.
8

Staufers, onasi Agnes tomonidan, marhum imperator Genrix IV ning nabiralari va
Genrix V ning jiyanlari bo’lgan. Rimliklarga) odatiy saylovlar orqali, lekin
Supplinburgning Sakson gersogi Lothairga yutqazdi. Frederik sulolasi va Loteyr
o’rtasidagi fuqarolar urushi 1134 yilda Frederikning bo’ysunishi bilan yakunlandi.
1137 yilda Loteyr vafotidan so’ng Frederikning ukasi Konrad Konrad III sifatida
qirol etib saylandi. Loterning kuyovi va vorisi va Germaniyadagi eng qudratli
shahzoda bo’lgan Welf gertsogi Genrix Proud yangi qirolni tan olishdan bosh
tortgani uchun Konrad III uni barcha hududlardan mahrum qildi. Saksoniya
gersogligini Ayiq Albertga va Bavariyani Avstriya margravi Leopold IVga berdi.
1147 yilda Konrad Klervaux Bernardning Shpeyerda Ikkinchi salib yurishini va’z
qilayotganini eshitdi va u Frantsiya qiroli Lui VII bilan Muqaddas erga katta
ekspeditsiyada qatnashishga rozi bo’ldi, bu muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
Konradning ukasi gertsog Frederik II 1147 yilda vafot etdi va uning o’g’li gertsog
Frederik III Svabiyada o’rnini egalladi. 1152 yilda qirol Konrad III vorissiz vafot
etganida, Frederik ham uning o’rniga nemis qirollik va imperator unvonlarini
egalladi.
9

1.2. Shtaufenlar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi
Qizil soqoli tufayli Fridrix Barbarossa nomi bilan tanilgan Fridrix I
(hukmronligi 1155 yil 2 yanvar – 1190 yil 10 iyun) butun hukmronligi davrida
nemis monarxiyasining qudrati va nufuzini tiklash uchun kurash olib bordi,
ularning kuchi gersoglarga qarshi ham, keyin ham kuchaygan. Salian
o’tmishdoshlari davrida investitsiya bahslari. Germaniyadagi cherkov resurslariga
qirollik kirishi ancha qisqarganligi sababli, Frederik Germaniyada qirol
hokimiyatini tiklash uchun zarur bo’lgan mablag’ni topish uchun Italiyaga
borishga majbur bo’ldi 4
. Tez orada u Italiyada imperatorlik tojini o’rnatdi, ammo
yarim orolda o’nlab yillar davom etgan urushlar juda kam natija berdi. Papalik va
Italiyaning shimolidagi Lombard Ligasining gullab-yashnagan shahar-davlatlari
an’anaviy dushmanlar edi, ammo imperator hukmronligi qo’rquvi ularni Frederik
bilan kurashish uchun safga qo’shishga majbur qildi. Rim papasi Aleksandr III
ning mohir rahbarligida ittifoq ko’plab mag’lubiyatlarga uchradi, ammo oxir-
oqibat imperatorning Italiyadagi to’liq g’alabasini inkor etishga muvaffaq bo’ldi.
Fridrix Germaniyaga qaytdi. U 1180 yilda taniqli raqibini, o’zining
amakivachchasi, Saksoniya va Bavariya gertsogi Genrix sherini mag’lub etgan edi,
ammo uning monarxiya hokimiyati va obro’sini tiklashga bo’lgan umidlari
umrining oxiriga qadar amalga oshmasa kerak edi. Fridrixning Italiyada uzoq
muddat qolishi davrida nemis knyazlari kuchayib, slavyan erlarini muvaffaqiyatli
mustamlaka qilishga kirishdilar. Kamlashtirilgan soliqlar va manoriy
majburiyatlarni taklif qilish ko’plab nemislarni Ostsiedlung davrida sharqqa
joylashishga undadi. 1163-yilda Frederik Piast sulolasining Sileziya gersoglarini
qayta tiklash uchun Polsha Qirolligiga qarshi muvaffaqiyatli yurish qildi.
Germaniya mustamlakasi bilan imperiya hajmi kattalashdi va Pomeraniya
gersogligini o’z ichiga oldi. Germaniyada iqtisodiy hayotning tezlashishi shaharlar
va imperator shaharlari sonini ko’paytirdi va ularga katta ahamiyat berdi. Aynan
shu davrda madaniyat markazlari sifatida monastirlar o’rnini qal’alar va sudlar
4
Rapp, Frensis. Nemis xalqining Muqaddas Rim imperiyasi: Buyuk Ottodan Karl V Pergacha. – Sankt-Peterburg:
Yevrosiyo, 2009 yil. 43-b.
10

egallagan. Ushbu saroy madaniyatidan kelib chiqqan holda, o’rta oliy nemis
adabiyoti lirik sevgi she’riyatida, Minnesangda va Tristan, Parzival va
Nibelungenlied kabi hikoyaviy epik she’rlarda o’zining cho’qqisiga chiqdi.
Frederik 1190 yilda Uchinchi Salib yurishi paytida vafot etdi va uning o’rniga
uning o’g’li Genrix VI keldi. Otasining o’limidan oldin qirol etib saylangan Genri
Rimga imperator tojini kiyish uchun bordi. U Sitsiliya malikasi Konstansga
turmushga chiqdi va xotinining oilasidagi o’limlar unga 1189 va 1194 yillarda
Sitsiliya qirolligining merosxo’rligi va egalik qilish da’vosini berdi, bu katta boylik
manbai. Genrix qirollik va imperator vorisligini meros qilib ololmadi, ammo 1196
yilda u o’zining chaqaloq o’g’li Frederik nemis tojini olishiga va’da berishga
muvaffaq bo’ldi. Italiyada qiyinchiliklarga duch kelgan va keyinchalik
Germaniyada o’z xohish-istaklarini amalga oshirishiga ishongan Genri janubga
qaytib keldi va u erda yarim orolni Hohenstaufen nomi ostida birlashtirishi
mumkin edi. Bir qator harbiy g’alabalardan so’ng, u 1197 yilda Sitsiliyada kasal
bo’lib, tabiiy sabablarga ko’ra vafot etdi. Uning voyaga etmagan o’g’li Frederik
faqat Sitsiliya va Maltada uning o’rnini egallashi mumkin edi, imperiyada esa
Staufenlar xonadonlari va Sitsiliyalar uyi o’rtasidagi kurash. Welf yana otildi. Uch
yoshli bolaning Germaniya qirolligiga saylanishi tartibli boshqaruvni
qiyinlashtirgani sababli, uning o’rniga bolaning amakisi, marhum Genrix VI ning
ukasi Svabiya gertsogi Filipp tayinlangan. Biroq, boshqa fraksiyalar Welf
nomzodini qo’llab-quvvatladilar. 1198 yilda ikkita raqib qirol saylandi:
Shvabiyaning Xohenstaufen Filipp va mahrum bo’lgan Gertsog Genrix Arslonning
o’g’li Welf Otto IV. Uzoq davom etgan fuqarolar urushi boshlandi; Filipp g’alaba
qozonish arafasida edi, u 1208 yilda Vittelsbaxlik Otto VIII Bavariyalik palatin
tomonidan o’ldirilganida. Papa Innokent III dastlab Welfsni qo’llab-quvvatlagan
edi, ammo Otto, endi yakkaxon monarx saylangan Sitsiliyaga ko’chib o’tganida,
Innokent o’z tarafini o’zgartirdi va yoshlarni qabul qildi. Fridrix II va uning
ittifoqchisi Fransiya qiroli Filipp II 1214 yilgi Buvinlar jangida Ottoni mag’lub
etgan. Fridrix 1212 yilda o’zi o’sgan Sitsiliyadan Germaniyaga qaytib keldi va
1215 yilda qirol etib saylandi. 1218 yilda Otto vafot etgach, Fridrix so’zsiz
11

hukmdorga aylandi va 1220 yilda Muqaddas Rim imperatori tojini o’rnatdi.
Imperator Fridrix II Germaniyada kam vaqt o’tkazdi, chunki uning asosiy
tashvishlari Janubiy Italiyada edi. U 1224 yilda bo’lajak davlat amaldorlarini
tayyorlash uchun Neapol universitetiga asos solgan va Germaniya ustidan birinchi
navbatda qirollik vakolatlarini taqsimlash orqali hukmronlik qilgan, suveren
hokimiyat va imperator mulklarini cherkov va dunyoviy knyazlarga qoldirgan. U
nemis zodagonlariga katta imtiyozlar berdi, masalan, 1232 yildagi imperator
statutida ko’rsatilgan, bu knyazlarni o’z hududlarida deyarli mustaqil
hukmdorlarga aylantirdi. Bu chora-tadbirlar imperiyaning yanada parchalanishiga
yordam berdi. 1226-yilgi Riminining Oltin Buqasiga kelib, Frederik Tevtonik
ritsarlarning harbiy buyrug’ini Prussiya erlarini bosib olish va aylantirishni
yakunlash uchun topshirdi. 1235 yilda Welfs bilan yarashuv bo’lib o’tdi, natijada
marhum Sakson gertsogi Genrix Arslonning nabirasi Otto Bola Brunsvik va
Lüneburg gertsogi nomini oldi. Rim papalari bilan hokimiyat uchun kurash davom
etdi va 1227-yilda Fridrixning chiqarib yuborilishi bilan yakunlandi. 1239-yilda
Papa Gregori IX Fridrixni yana haydab chiqardi va 1245-yilda u cherkov kengashi
tomonidan bid’atchi sifatida hukm qilindi. Fridrix o’sha davrning eng baquvvat,
xayolparast va qobiliyatli hukmdorlaridan biri bo’lsa-da, Germaniyadagi tarqoq
kuchlarni birlashtirish bilan shug’ullanmadi. Uning merosi shundan iboratki,
mahalliy hukmdorlar uning hukmronligidan keyin avvalgidan ko’ra ko’proq
hokimiyatga ega bo’lishgan. Ruhoniylar ham kuchayib ketdi. 1250 yilda Fridrix
vafot etgunga qadar Germaniyada ozgina markazlashgan hokimiyat saqlanib qoldi.
1254-yilda Fridrixning o g li Germaniya qiroli Konrad IV o limidan so ng, birʻ ʻ ʻ ʻ
necha saylangan raqib qirollar bo lgan, birortasi ham hokimiyatga erisha olmagan
ʻ
Buyuk Interregnum davri. kamaygan monarxiyadan ko’plab vakolatlarni olib
tashlash. Biroq, suveren davlatlar o’rnatish o’rniga, ko’plab zodagonlar o’z
oilalariga qarashga moyil edilar. Ularning ko’plab erkak merosxo’rlari ko’proq va
kichikroq mulklar yaratdilar va ilgari shakllangan mansabdorlarning asosan erkin
sinfidan, ularning ko’pchiligi ma’muriy va yuridik lavozimlarga merosxo’rlik
huquqini o’z zimmasiga oldi yoki sotib oldi. Bu tendentsiyalar Germaniyadagi
12

siyosiy tarqoqlikni kuchaytirdi. Bu davr 1273 yilda Frederikning ma’budasi Rudolf
Gabsburglik saylanishi bilan yakunlandi. Konrad IVning o’rniga Svabiya gertsogi
lavozimini uning yagona o’g’li, ikki yoshli Konradin egalladi. Bu vaqtga kelib,
Svabiya gertsogi lavozimi to’liq qirollik lavozimiga o’tgan va qirol hokimiyatisiz
ma’nosiz bo’lib qolgan edi. 1261 yilda yosh Konradinni qirol etib saylashga
urinishlar muvaffaqiyatsiz tugadi. U, shuningdek, Sitsiliyani bosqindan himoya
qilishi kerak edi, unga Rim papasi Urban IV (Jak Pantaleon) va Papa Klement IV
(Guy Folques), frantsuz qirolining ukasi Charlz Anju tomonidan homiylik
qilingan. Rim papalari Karlga Sitsiliya qirolligini va’da qilgan edi, u erda u Fridrix
II ning qarindoshlarini almashtiradi. Charlz 1266-yil 26-fevralda Benevento
jangida Sitsiliya qiroli Konradinning amakisi Manfredni mag’lub etdi.Qirolning
o’zi qochishdan bosh tortib, dushmanlari orasiga kirib ketdi va halok bo’ldi.
Konradinning nazoratni qaytarib olish kampaniyasi 1268 yilda Tagliacozzo
jangidagi mag’lubiyat bilan yakunlandi, shundan so’ng u Charlzga topshirildi va
uni Neapolda omma oldida qatl qildi. Konradin bilan Shvabiya gersoglarining
to’g’ridan-to’g’ri chizig’i nihoyat o’z faoliyatini to’xtatdi, garchi keyingi
imperatorlarning aksariyati bilvosita Staufer sulolasidan kelib chiqqan bo’lsa-da.
Fridrix II (nem. Friedrich; ital. Federico; lot. Fridericus; 1194 yil 26 dekabr – 1250
yil 13 dekabr) 1198 yildan Sitsiliya qiroli, 1212 yildan Germaniya qiroli, 1220
yildan Italiya qiroli va Muqaddas Rim imperatori, 1220 yildan Quddus qiroli.
1225. Gohenstaufen sulolasidan imperator Genrix VI (imperator Fridrix
Barbarossaning ikkinchi o g li) va Hautevillar sulolasidan Sitsiliya qirolichasiʻ ʻ
Konstansning o g li.
ʻ ʻ
U Sitsiliyadan boshlanib, Italiyadan shimoldan Germaniyagacha bo’lgan
keng hududni boshqargan. Salib yurishlari davom etar ekan, u Quddus ustidan
nazoratni qo’lga kiritdi va o’zini uning shohi deb belgiladi. Biroq, papalik uning
dushmaniga aylandi va u oxir-oqibat g’alaba qozondi 5
. O’zini antik davrdagi Rim
imperatorlarining to’g’ridan-to’g’ri vorisi sifatida ko’rib, u 1220 yilda papa taxtiga
o’tirganidan to vafotigacha Rim imperatori bo’lgan; u 1212 yildan Rim qiroli
5
Pako Marsel. Frederik Barbarossa. - Rostov-na-Donu: Feniks, 1998 yil. 83-b.
13

unvoniga da’vogar va 1215 yildan beri bu monarxiyaning sohibi bo’lgan. Shunday
qilib, u Germaniya, Italiya va Burgundiya qiroli edi. Uch yoshida u onasi, Sitsiliya
qiroli Rojer II ning qizi Hautevillik Konstans bilan birga hukmdor sifatida Sitsiliya
qiroli unvoniga sazovor bo’ldi. Uning boshqa qirollik unvoni nikoh va Oltinchi
salib yurishi bilan aloqasi tufayli Quddus shohi edi. Fridrixning Italiyaning
shimolidagi erlari va janubdagi Sitsiliya qirolligi (Regno) o’rtasida bo’linib ketgan
papalik bilan tez-tez urushda, u uch marta haydalgan va ko’pincha o’sha davr va
undan keyin papa tarafdori yilnomalarida haqoratlangan. Rim papasi Grigoriy IX
uni Antichristning preambulus (Dajjolning salafi) deb e’lon qilishgacha bordi. Olti
tilda (lotin, sitsiliya, o rta oliy nemis, qadimgi fransuz, yunon va arab)ʻ
so zlashuvchi Frederik olim, olim, me mor, shoir va bastakor sifatida Uyg onish
ʻ ʼ ʻ
davri odami avant la lettre sifatida shuhrat qozongan. Fanning ashaddiy homiysi
sifatida. va san’at, u Sitsiliya she’riyat maktabi orqali adabiyotni targ’ib qilishda
katta rol o’ynadi. Uning Palermodagi Sitsiliya qirollik saroyida, taxminan 1220
yildan boshlab, ital-roman tilining adabiy shakli - sitsiliya birinchi marta
ishlatilgan. Maktabdan chiqqan she’riyat adabiyotga va zamonaviy italyan tiliga
aylanishiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. U, shuningdek, xurofot sifatida ko’rilgan
sinovlar orqali sud jarayonini rasman taqiqlagan birinchi qirol edi. Uning
o’limidan keyin uning chizig’i omon qolmadi va Hohenstaufen uyi tugadi. Bundan
tashqari, Muqaddas Rim imperiyasi Buyuk interregnum davrida uzoq tanazzul
davriga kirdi. Uning murakkab siyosiy va madaniy merosi shu kungacha qizg’in
munozaralarga sabab bo’ldi. 1194 yil 26 dekabrda Italiyaning Ankona yaqinidagi
Jesi shahrida tug’ilgan Frederik Muqaddas Rim imperatori Genrix VI ning o’g’li
edi. U Puer Apuliae (Apuliyaning o’g’li) sifatida tanilgan.[c] Uning onasi
Sitsiliyalik Konstans edi. Frederik Assizida, [11] San-Rufino cherkovida suvga
cho’mgan.
Fridrix tug’ilganda onasi tomonidan Konstantin deb nomlangan. Bu ism,
onasining ismining erkak shakli bo’lib, uni Normand merosi va imperator merosi
(birinchi xristian imperatori Buyuk Konstantin orqali) bilan yaqindan tanishtirishga
14

xizmat qilgan. Rimliklarning qiroli etib saylanganda ham bu uning ismi edi. U
faqat ikki yoshida suvga cho’mganida Frederik Rojer (yoki Rojer Frederik)
bo’lgan bobolarining ismlari berilgan. Fridrixning tug’ilishi onasining yoshi katta
bo’lganligi sababli g’iybat va mish-mishlar bilan birga bo’lgan. Albert of Stade va
Salimbenening so’zlariga ko’ra, u Genrix va Konstansning o’g’li emas edi, lekin
soxta homiladorlikdan keyin Genrixga o’ziniki sifatida taqdim etilgan. Uning
haqiqiy otasi turli xil ta’riflar bilan Jesi qassob, shifokor, tegirmonchi yoki
lochinchi sifatida tasvirlangan. Frederikning tug’ilishi ham Merlinning bashorati
bilan bog’liq edi. Andrea Dandoloning so’zlariga ko’ra, bir oz masofada yozgan,
lekin ehtimol zamonaviy g’iybatlarni yozib olgan holda, Genri xotinining
homiladorligi haqidagi xabarlarga shubha qilgan va faqat Fiorlik Yoaxim bilan
maslahatlashganda ishonch hosil qilgan, u Frederik Merlinning bashorati va
Eritraiyalik Sibilning talqini orqali uning o’g’li ekanligini tasdiqlagan. Keyinchalik
afsonada aytilishicha, Konstans shubhalarni o’chirish uchun Jesi jamoat
maydonida tug’ilgan. Konstans homiladorligi va uning qonuniyligini isbotlash
uchun g’ayrioddiy choralar ko’rdi va Rojer of Howdenning xabar berishicha, u
Papa a’zosi oldida Frederik Genrixning o’g’li ekanligi haqida Injil haqida qasam
ichgan. Ehtimol, uning yoshi bilan bog’liq bu ommaviy tasdiqlar ba’zi yolg’on
mish-mishlarga sabab bo’lgan. 1195 yil bahorida, Genrix VI Sitsiliya qiroli
bo’lganidan bir necha oy o’tgach va o’g’li tug’ilganidan ko’p o’tmay, imperator
Konstans Palermoga sayohatini davom ettirdi. Lechchelik Tankredning (Rojerning
noqonuniy o’g’li, Sitsiliyadagi Rojer II ning to’ng’ich o’g’li) kutilmagan o’limidan
so’ng, Genrix hokimiyatni o’z qo’liga olishga va o’zini qirollik taxtiga o’tkazishga
shoshildi. Frederik Shvabiyalik zodagon Urslingenlik Konrad I ning rafiqasi
Spoleto gertsoginyasining qaramog’iga topshirildi, u Frederik Barbarossa
tomonidan Spoleto gertsogi deb nomlandi. Fridrix II 1197-yil 28-sentabrda otasi
vafot etgunga qadar papalik hududida joylashgan va shu sababli papa
yurisdiktsiyasi ostidagi Foligno shahrida qoldi. 1196 yilda Frankfurt-Maynda
chaqaloq Frederik Rimliklarning qiroli etib saylandi va shu tariqa otasining
imperatorlik tojining vorisi bo’ldi. Uning Germaniyadagi huquqlari Genrixning
15

ukasi Svabiyalik Filipp va Brunsviklik Otto tomonidan muhokama qilinishi kerak
edi. 1197 yilda otasi Genrix VI vafot etganida, Frederik Italiyada bo’lib,
Germaniyaga sayohat qilganida, yomon xabar uning qo’riqchisi Konrad Spoletoga
etib keldi. Frederik shoshilinch ravishda Sitsiliyaning Palermo shahridagi onasi
Konstans huzuriga olib kelindi va u erda 1198 yil 17 mayda, atigi uch yoshida
Sitsiliya qiroli bo’ldi. Dastlab uning unvoni Romanorum et Sicilie rex (Rimliklar
va Sitsiliya qiroli) edi, ammo 1198 yilda Konstans (imperator unvonidan
foydalanishda davom etgan) Shvabiyalik Filipp Germaniyadagi Staufer tarafdorlari
tomonidan tan olinganini bilganidan so’ng, u uning o’g’li Rim shohi unvonidan
voz kechdi. U, ehtimol, Filippning Frederikning Germaniyadagi istiqbollari
umidsiz ekanligiga rozi bo’lgan. Bu qaror Fridrixning Sitsiliyadagi mavqeini
mustahkamladi, chunki bu Svabiyalik Filippni ham, Sitsiliyada ham, Shimoliy Alp
tog’larida ham hokimiyatga ega bo’lgan hukmdor g’oyasini yoqtirmagan Rim
papasini qoniqtirdi. sitsiliyadagi Konstans Sitsiliyaning o’ziga xos malikasi edi va
u o’zini regent sifatida ko’rsatdi. Konstans Sitsiliya va nemislarning alohida
hukumatlar ostida bo’lishini ma’qul ko’rgan Rim papasi tarafida bo’ldi. U Sitsiliya
davlat cherkovi ustidan hokimiyatdan papa tomoniga voz kechdi, lekin faqat
Sitsiliya malikasi sifatida emas, balki imperator sifatida, aftidan, variantlarni ochiq
saqlash niyatida edi. Frederik. 1198 yilda Konstans vafotidan so’ng, Papa Innokent
III Frederikning vasiysi bo’ldi. Bu davrda Frederikning tarbiyachisi Sensio edi, u
Papa Honorius III bo’ladi. Annveylerlik Markvard Genrixning ukasi, Svabiyalik
Filipp, rereglik ko’magida. o’zi va ko’p o’tmay Sitsiliya qirolligiga bostirib kirdi.
1200 yilda Genuya kemalari yordamida u Sitsiliyaga tushdi va bir yildan so’ng
yosh Frederikni qo’lga oldi. Shunday qilib, u 1202 yilgacha Sitsiliyani boshqardi,
uning o’rniga boshqa nemis kapitani Uilyam Kapparone keldi, u Frederikni 1206
yilgacha Palermo qirollik saroyida o’z nazorati ostida ushlab turdi. Fridrix
keyinchalik Paleariyalik Valter qo’l ostida edi, 1208 yilgacha u yosh deb e’lon
qilindi. O’sha paytda u besh tilda, yunon, arab, lotin, provans va sitsiliya tillarida
gapirgan. Uning birinchi vazifasi mahalliy baronlar va avantyuristlar
hokimiyatning katta qismini tortib olgan Sitsiliya va janubiy Italiya ustidan o’z
16

hokimiyatini qayta tiklash edi. Rim papasi Innokent o’zining himoyachisi
Frederikga kelajakda muvaffaqiyatli ittifoq tuzishga imkon berish uchun
diplomatik o’yin izlayotgan edi. Oxir-oqibat, Vengriyaning marhum qirolining
bevasi va undan ikki baravar katta bo’lgan Aragonlik Konstans topildi. Brunsviklik
Otto 1209-yil oktabr oyida Papa Innokent III tomonidan Muqaddas Rim imperatori
tojini kiygan edi.[27] Italiyaning janubida Otto o’sha zodagonlar va baronlarning
chempioni bo’ldi, ular Frederikning kuchlarini tekshirish uchun kuchayib
borayotgan choralaridan, masalan, Paleariya tarafdori Valterni ishdan
bo’shatishdan qo’rqishdi. Yangi imperator Italiyaga bostirib kirdi va u erda ko’p
qarshilik ko’rsatmasdan Kalabriyaga yetib keldi. Bunga javoban Innokent Ottoga
qarshi chiqdi va 1211-yil sentabrda Nyurnberg dietasida Fridrix papa tomonidan
qo’llab-quvvatlangan isyonkor fraksiya tomonidan sirtdan Germaniya qiroli etib
saylandi. Innokent Germaniyaga qaytishga majbur bo’lgan Ottoni ham haydab
chiqardi. Frederik kichik izdoshlari bilan Gaetaga suzib ketdi. U papa bilan
kelajakda Sitsiliya va imperator unvonlarini ajratish to’g’risida kelishib oldi va
xotinini Konstans regent deb nomladi. Lombardiya va Engadin orqali o’tib, 1212
yil sentyabr oyida Ottodan bir necha soat oldin Konstanzga yetib keldi. Frederik
1212-yil 9-dekabrda Maynsda qirollik taxtiga o tirdi. Fridrixning Germaniyadagiʻ
hokimiyati zaifligicha qoldi va u faqat janubiy Germaniyada tanildi. Guelf
hokimiyatining markazi bo’lgan Shimoliy Germaniya mintaqasida, Otto o’zining
chetlatilganiga qaramay, qirollik va imperator hokimiyat tizginini ushlab turishda
davom etdi. Ottoning Buvinlardagi hal qiluvchi harbiy mag’lubiyati uni Guelfning
merosxo’r erlariga chekinishga majbur qildi, u erda deyarli tarafdorlarisiz 1218
yilda vafot etdi. Innokent III tomonidan qo llab-quvvatlangan nemis knyazlari
ʻ
1215-yilda yana Fridrixni Germaniya qiroli etib sayladilar va u 1215-yil iyul
oyining o rtalarida Aaxenda uchta nemis arxiyepiskoplaridan biri tomonidan
ʻ
qirollik tojini o rnatdi. Keyin Fridrix xochni olib, hozir bo’lgan zodagonlarni ham
ʻ
shunday qilishga chaqirib, olomonni hayratda qoldirdi. Yana besh yil o’tgach,
Fridrix, Innokent III va 1216 yilda Innokentning o’limidan so’ng papalikka o’tgan
Gonorius III o’rtasidagi keyingi muzokaralardan so’nggina Fridrix Rimda
17

Honorius III tomonidan Muqaddas Rim imperatori taxtiga o’tirdi. 1220 yil 22
noyabr. Shu bilan birga, Fridrixning katta o’g’li Genri Rim qiroli unvonini oldi.
Ko’pgina Muqaddas Rim imperatorlaridan farqli o’laroq, Frederik Germaniyada
bir necha yil o’tkazdi. 1218 yilda u Fransiya qiroli Filipp II va Burgundiya gertsogi
Odo III ga Lotaringiyaga bostirib kirish, Nensini qo’lga olish va yoqish,
Lotaringiya gertsogi Teobald Ini qo’lga olish va majburlash orqali Shampan
(Fransiya)dagi vorislik urushini tugatishga yordam bergan. u Erard of Brienne-
Rameruptdan o’z yordamini olib tashladi. 1220 yilda toj kiyganidan so’ng, Fridrix
1236 yilgacha Germaniyaga so’nggi safarini amalga oshirgunga qadar Sitsiliya
qirolligida yoki salib yurishida qoldi. U 1237 yilda Italiyaga qaytib keldi va
umrining qolgan o’n uch yili davomida Germaniyada o’g’li Konrad vakili sifatida
qoldi. Sitsiliya qirolligida u 1140 yilda bobosi Rojer II tomonidan Ariano
Assizesda boshlangan qonunlar islohotiga asoslanadi. Uning bu yo’nalishdagi
tashabbusi Kapua assizlarida (1220, Rimda toj kiyishdan so’ng ko’p o’tmay
chiqarilgan) ko’rindi, ammo uning Melfi Konstitutsiyalarini (1231, Liber
Augustalis nomi bilan ham tanilgan) e’lon qilishda amalga oshdi. o’z davri uchun
ajoyib bo’lgan va uzoq vaqt davomida ilhom manbai bo’lgan qonunlar. U Sitsiliya
qirolligini mutlaq monarxiyaga aylantirdi; shuningdek, yozma qonun ustuvorligi
uchun pretsedent bo’ldi. Nisbatan kichik o’zgartirishlar bilan Liber Augustalis
1819 yilgacha Sitsiliya huquqining asosi bo’lib qoldi. Rimliklarning qiroli etib
saylanganida, Frederik salib yurishiga va’da berdi. Ammo u doimiy ravishda
kechiktirdi va Germaniya qiroli sifatida toj kiyish chog’ida bu qasamni
yangilaganiga qaramay, 1217 yilda beshinchi salib yurishi qo’shinlari bilan Misrga
bormadi. U qo’mondonligi ostida Misrga qo’shin yubordi. Lui I, Bavariya gertsogi,
lekin uning kelishini doimiy kutish, papa legati Pelagiusning Ayyubid sultoni Al-
Komilning salibchilarga Misrdan chiqib ketishlari evaziga Lotin Qirolligini tiklash
taklifini rad etishiga sabab bo’ldi va salib yurishining doimiy ravishda to’xtab
qolishiga sabab bo’ldi. uning doimo kechikib kelishini kutish. Salib yurishi 1221
yilda Damiettaning yo’qolishi bilan muvaffaqiyatsiz yakunlandi. Fridrixni bu
dahshatli mag’lubiyatda Rim papasi Gonorius III va umumiy xristian xalqi aybladi.
18

1225 yilda Papa Gonorius bilan 1228 yilgacha salib yurishini boshlashga rozi
bo’lgach, Frederik Lombardiyaning asosiy imperatorlik tarafdori bo’lgan
Kremonada imperatorlik parhezini chaqirdi: Dietni o’tkazishning asosiy dalillari
bid’atga qarshi kurashni davom ettirish, uyushtirishdir. salib yurishi va birinchi
navbatda, Italiya shimolida uzoq vaqtdan beri u erda joylashgan ko’plab
kommunalar tomonidan bosib olingan imperator hokimiyatini tiklash. Yig’ilganlar
12-asrda uning bobosi Frederik Barbarossa ustidan g’alaba qozongan Lombard
ligasini isloh qilish bilan javob berishdi va yana Milan liga rahbari etib saylandi.
Biroq, parhez bekor qilindi va vaziyat faqat Honorius tomonidan Frederik va liga
o’rtasidagi kelishuv orqali barqarorlashtirildi. Shimoliy Italiyada bo’lganida,
Frederik, shuningdek, Tevton ordeni bilan Sharqiy Prussiyaga aylanadigan
hududlarga sarmoya kiritdi va keyinchalik Shimoliy salib yurishi deb nomlangan.
Frederik 1226 yil iyun oyida Frantsiyaning Lui VIII imperator shahri Avignonni
qamal qilganida, Liga bilan chalg’igan edi. Frantsiya armiyasi baronlari Fridrixga
o’zlarining harakatlarini harbiy zarurat sifatida himoya qilish uchun xat yubordilar
va qamal boshlanganidan bir necha kun o’tgach, Genrix (VII) 1223 yilda
imzolangan Frantsiya bilan ittifoqni ratifikatsiya qildi.
19

II BOB. SHTAUFENLAR DAVRI MANBALARDA
2.1. Shtaufenlar davrida imperiyadagi asosiy o’zgarishlar
Imperiya ichidagi barqarorlik muammolari Frederikning salib yurishiga
ketishini kechiktirdi. Faqat 1225 yilda, Fridrix vakillik orqali Quddus Qirolligining
merosxo’ri Quddus Izabella II ga turmushga chiqqanida, uning ketishi ishonchli
bo’lib tuyuldi. Fridrix darhol Quddusning hozirgi qiroli bo’lgan yangi qaynotasi
Jon Brienni egallab olishini va uning huquqlari imperatorga o’tkazilishini ko’rdi.
1227 yil avgustda Frederik Brindisidan Muqaddas Yerga yo’l oldi, lekin u
boshlangan epidemiyaga duchor bo’lgach, qaytishga majbur bo’ldi 6
. Hatto
Tevtonik ritsarlarning xo’jayini, Salzalik Hermann ham sog’lig’ini tiklash uchun
materikga qaytishni tavsiya qildi. 1227-yil 29-sentyabrda Papa Gregori IX Frederik
salib yurish va’dasini bajarmagani uchun uni haydab chiqardi. Fridrix oxir-oqibat
1228-yil iyun oyida Brindisidan yana suzib ketdi. Papa, hali Gregori IX, bu
harakatni provokatsiya deb hisobladi, chunki Frederik ekskompaniya sifatida
texnik jihatdan salib yurishini o’tkazishga qodir emas edi va u imperatorni ikkinchi
marta chiqarib yubordi. Frederik sentyabr oyida Akrga yetib keldi. Mahalliy
zodagonlarning ko’pchiligi, Templars va Gospitallers shuning uchun ochiq yordam
berishni istamadi. Salibchilar qo’shini allaqachon kichik kuch bo’lganligi sababli,
Frederik Ayyubidlar sultoni Al-Komil bilan vositachilik qilishni mo’ljallagan
oldingi kelishuvga muvofiq muzokaralar olib bordi. 1229 yil fevralda imzolangan
shartnoma Quddus, Nosira, Baytlahm va kichik qirg’oq chizig’ini Quddus
Qirolligiga qaytarishga olib keldi, garchi qaytarilgan hududning hajmi bo’yicha
kelishmovchiliklar mavjud. Shartnoma, shuningdek, Gumbaz Qoya va Al-Aqso
masjidi musulmonlar nazorati ostida qolishi va Quddus shahri istehkomlarsiz
qolishi shart edi. Deyarli barcha boshqa salibchilar, shu jumladan Templar va
Gospitalistlar ham bu kelishuvni siyosiy hiyla sifatida qoraladilar. Frederik
tomonidan salibchilarning ishiga xiyonat qilib, shohligini qaytarib olish uchun.
Suriya va Mesopotamiyani boshqargan qarindoshlari bilan bo’lishi mumkin
6
Bulst-Thiele M. L., Iordaniya K., Muqaddas Rim imperiyasi: shakllanish davri. Sankt-Peterburg, 2008 yil. 189-b.
20

bo’lgan urushdan asabiy bo’lgan Al-Komil, hech bo’lmaganda o’zining ichki
raqiblari bo’ysunmaguncha, nasroniylar tomonidan boshqa muammolardan
qochishni xohlardi. Salib yurishi sulh va Fridrixning Quddus qiroli sifatida 1229
yil 18 martda toj kiyish bilan yakunlandi, garchi bu texnik jihatdan noto’g’ri bo’lsa
ham. Frederikning rafiqasi Izabella, merosxo’r vafot etdi va ularning go’dak o’g’li
Konradni qonuniy shoh sifatida qoldirdi. Fridrixning Angliya qiroli Genrix III ga
yozgan maktubida uning o’z boshiga qo’ygan toj haqiqatda rimliklarning
imperatorlik toji bo’lganligi ko’rinib turganidek, “toj kiyish” umuman toj
bo’lganmi, degan fikrda ham kelishmovchiliklar mavjud. Toj kiyish marosimida u
Rojer II davrida tikilgan qizil ipak mantiyani kiygan bo lishi mumkin.[iqtibosʻ
keltirish kerak] Bu libos musulmon taqvimida 528-yilga mansubligini bildiruvchi
arabcha yozuvga ega bo lib, umumiy ma noni o z ichiga olgan. uning egasiga
ʻ ʼ ʻ
"keng farovonlik, buyuk saxovat va yuksak ulug’vorlik, shon-shuhrat va ulug’vor
in’omlar, tilaklari va umidlari ro’yobga chiqishini tilaydi. Uning kechayu
kunduzlari cheksiz va o’zgarmas zavq bilan o’tsin". Ushbu toj libosini bugungi
kunda Venadagi San’at tarixi muzeyining Schatzkammerida topish mumkin. Har
holda, Lozannalik Jerald, Quddus Lotin Patriarxi marosimda qatnashmadi;
Darhaqiqat, ertasi kuni Kesariya episkopi patriarxning buyrug’iga binoan shaharni
taqiqlash uchun keldi. Fridrixning Quddus qirolligi ustidan hukmronlik qilishga
keyingi urinishlari Bayrut lordusi Jon Ibelin boshchiligidagi baronlarning
qarshiliklariga uchradi. 1230-yillarning o’rtalarida Fridrixning noibi Akrni tark
etishga majbur bo’ldi va 1244 yilda qamaldan so’ng Quddusning o’zi yana
musulmonlarning yangi hujumi uchun yo’qoldi. Fridrixning Quddusni xoch uchun
qonsiz qayta tiklashi unga Yevropaning ba’zi doiralarida katta obro’-e’tibor
keltirgan bo’lsa-da, uning salib yurishini tugatish qarori cherkov dushmanligini
qo’zg’atdi. Garchi 1230 yilda Rim papasi Fridrixning chetlatishini bekor qilgan
bo’lsa-da, bu qaror Evropadagi siyosiy vaziyat bilan bog’liq turli sabablarga ko’ra
qabul qilingan. Fridrixning salib yurishi haqida o’sha davrning yilnomachisi Filipp
Novaralik shunday dedi: “Imperator [sulh tuzilganidan keyin] Akrni tark etdi;
nafratlangan, la’natlangan va haqoratlangan.”[34] Umuman olganda, bu salib
21

yurishi, shubhasiz, birinchi muvaffaqiyatli bo’lgan. Birinchi salib yurishidan beri,
[iqtibos keltirish kerak] Frederikning cherkov yordamisiz muzokaralar olib borishi
salbiy ta’sir ko’rsatdi. U o’z agentlari va mahalliy zodagonlar o’rtasida yirtilgan
Levantda shohlikni qoldirdi, bu fuqarolik urushi Lombardlar urushi deb
nomlanuvchi. Sayohatchi Yoaximiy voizlari va ko’plab radikal fransiskalar,
Ruhoniylar Frederikni qo’llab-quvvatladilar. Uning erlarida e’lon qilingan taqiqqa
qarshi, voizlar Papani qoraladilar va muqaddas marosimlarni o’tkazishda va
kechirim berishda davom etdilar. Svabiyadagi birodar Arnold 1260 yil uchun
Ikkinchi Kelish haqida e’lon qildi, o’sha paytda Frederik Rimning boyliklarini
musodara qilib, ularni kambag’allar, "yagona haqiqiy masihiylar" o’rtasida
taqsimlaydi. Frederik Muqaddas Yerda bo’lganida, uning regenti Spoleto Rainald
Ancona martiga va Spoleto gersogligiga hujum qildi. Gregori IX Ioann Brienn
boshchiligida qo shin to pladi va 1229 yilda Italiyaning janubiga bostirib kirdi.ʻ ʻ
Uning qo’shinlari Montecassinodagi dastlabki qarshilikni yengib, Kampaniyaga,
Volturno-Irpinogacha yetib borishdi.[36] Frederik 1229 yil iyun oyida Brindisiga
keldi. U tezda yo’qolgan hududlarni qaytarib oldi va isyonchi baronlarni sinab
ko’rdi va qoraladi, lekin Papa davlatlari chegaralarini kesib o’tishdan qochdi.
Urush 1230-yil iyulida San-Germano shartnomasi bilan yakunlandi. 28 avgustda
Keprano shahrida bo lib o tgan ommaviy marosimda papa legatlari Tomas Kapua
ʻ ʻ
va Jovanni Kolonna Fridrixni oqladilar va uni chiqarib yuborishni bekor qildilar.
Imperator Gregori IX bilan shaxsan uchrashdi. Anagni, Sitsiliyadagi cherkovga bir
oz yon bosdi. U shuningdek, yaqinda bo’lib o’tgan urush tomonidan keskin
namoyon bo’lgan mamlakatning siyosiy va ma’muriy muammolarini hal qilishga
urinish sifatida Melfi Konstitutsiyalarini (1231 yil avgust) chiqardi. U vaqtincha
papa bilan yarashgan bo’lsa-da, Frederik nemis knyazlarini boshqa masala deb
topdi. Fridrixning o’g’li Genrix VII (1211 yilda Sitsiliyada tug’ilgan, Frederikning
birinchi xotini Aragonlik Konstansning o’g’li) ularning imtiyozlariga qarshi
tajovuzkor siyosatdan noroziligiga sabab bo’lgan. Bu Genrixni to’liq taslim
bo’lishga majbur qildi va Vormsda chiqarilgan Statutum in favorem principum
("Knyazlar foydasiga nizomlar") imperatorni Germaniyadagi suverenitetining katta
22

qismidan mahrum qildi. Frederik Genrixni 1232 yilda Aquileia shahrida bo’lib
o’tgan yig’ilishga chaqirdi. Genri uning bo’ysunishini tasdiqladi, ammo Frederik
tez orada Cividaledagi statutni tasdiqlashga majbur bo’ldi. Fridrixning ahvoli
Lombardiyada ham muammoli edi, chunki imperatorning Gregori IX yordamida
(o’sha paytda Rimdan qo’zg’olon natijasida quvilgan) yordami bilan
Lombardiyada imperator hokimiyatini tiklashga bo’lgan barcha urinishlari 1233
yilda barbod bo’ldi. Bu orada Genrix. Germaniyada otasining irodasiga zid
ravishda knyazlarga qarshi siyosatga qaytgan edi: Fridrix shu tariqa Gregori IXdan
(1234 yil iyul) quvg’inni oldi. Genri Germaniyada muxolifatni to’plashga harakat
qildi va Lombard shaharlaridan Alp dovonlarini to’sib qo’yishni so’radi. 1235 yil
may oyida Fridrix o’zi bilan qo’shin olib ketmasdan Germaniyaga jo’nadi: iyul oyi
bilanoq u o’g’lini Vormsdagi barcha erlarini tojdan voz kechishga majbur qildi va
keyin uni qamoqqa oldi. Germaniyada Gohenstaufen va Guelflar 1235 yilda
yarashdilar. Genrix Arslonning nabirasi Otto Bola 1180 yilda Bavariya va
Saksoniya gertsogi lavozimidan chetlatildi va Fridrixga allodial gilf mulkini
topshirdi, u esa o’z navbatida Otto bilan o’zaro kurashdi. yangi tashkil etilgan
Brunsvik-Lüneburg gertsogi sifatida erlar va qo’shimcha sobiq imperator mulklari
1180 yildan keyin unvon va unvonsiz qolgan nemis Guelflarining noaniq
maqomini tugatdi. Alp tog’larining shimolida tinchlik bilan Frederik
Lombardiyadagi isyonchi shaharlarni bostirish uchun nemis knyazlaridan qo’shin
to’pladi. Gregori diplomatik harakatlar bilan bosqinni to’xtatishga harakat qildi,
ammo behuda. Italiyaga tushish paytida Frederik Avstriya gertsogi Fridrix II ning
isyonini bostirish uchun o’z qo’shinlarini yo’naltirishga majbur bo’ldi. Vena
shahrida, 1237 yil fevral oyida u 9 yoshli o’g’li Konrad uchun Rim qiroli unvonini
oldi. Lombard shaharlari, papa va imperator diplomatlari o’rtasidagi muzokaralar
muvaffaqiyatsizlikka uchragach, Frederik Veronadan Lombardiyaga bostirib kirdi.
1237 yil noyabrda u Kortenuovada Lombard ligasi uchun hal qiluvchi jangda
g’alaba qozondi. Fridrix buni Cremona shahrida qadimgi Rim imperatori tarzida,
qo’lga olingan karokko (keyinchalik Rim kommunasiga yuborilgan) va fil bilan
g’alaba bilan nishonladi. U tinchlik uchun har qanday da’voni, hatto katta
23

miqdorda pul yuborgan Milandan ham rad etdi. To’liq taslim bo’lish talabi Milan,
Breshiya, Boloniya va Piatsensaning qo’shimcha qarshilik ko’rsatishiga turtki
bo’ldi va 1238 yil oktabrda u Breshiya qamalini ko’tarishga majbur bo’ldi, buning
davomida uning dushmanlari uni qo’lga olishga urinib ko’rdilar. Kutilmagan voqea
vaziyatni tubdan o’zgartirishi kerak edi. 1247 yil iyun oyida Lombardning muhim
shahri Parma imperator amaldorlarini quvib chiqardi va Guelflar tomoniga o’tdi.
Enzo shaharda yo’q edi va uning do’sti, Verona zolim Ezzelino III da Romano
bilan birga isyonchilarni qamal qilish uchun qaytib kelgan otasidan yordam
so’rashdan boshqa hech narsa qila olmadi. Imperator ularni ochlikdan taslim
bo’lishini kutar ekan, qamal qilinganlar sustlashdi. Uning devorlari atrofida
qurilgan "Vittoriya" deb nomlangan yog’och shahar bor edi. 1248-yil 18-fevralda,
ana shunday yo qotishlardan birida, lager to satdan hujumga uchradi va bosibʻ ʻ
olindi va keyingi Parma jangida imperator tomoni mag lubiyatga uchradi. Fridrix
ʻ
imperator xazinasini yo’qotdi va u bilan isyonkor kommunalarga va Sitsiliyaga
salib yurishi rejalarini boshlagan papaga qarshi kurashining turtkiligini saqlab
qolish umidini yo’qotdi. Frederik tez orada tuzalib, armiyani tikladi, ammo bu
mag’lubiyat uning rejimining moliyaviy yukini ko’tara olmaydigan ko’plab
shaharlarda qarshilikni rag’batlantirdi: Romagna, Marche va Spoleto yo’qoldi.
24

2.2. Shtaufenlar sulolasining inqirozi
1249-yil fevral oyida Frederik o’zining maslahatchisi va bosh vaziri, taniqli
huquqshunos va shoir Pier Delle Vigneni pul o’g’irlash va o’g’irlashda ayblab,
ishdan bo’shatdi. Ba’zi tarixchilar Pier, Parijlik Metyuning so’zlariga ko’ra, fitnani
kashf qilganda yig’lagan imperatorga xiyonat qilishni rejalashtirgan deb taxmin
qilishadi. Pier, ko’r va zanjirli, Pizada, ehtimol o’z qo’li bilan vafot etdi. 1249 yil
may oyida Fossalta jangida uning tug’ma o’g’li Enzo Sardiniya boloniyaliklar
tomonidan qo’lga olinishi Fridrix uchun yanada hayratlanarli bo’ldi. Enzo
Bolonyadagi saroyda ushlab turilgan va u erda 1272 yilda vafotigacha asirlikda
bo’lgan. Frederik yana bir o’g’li Richard of Chieti’ni yo’qotdi. Kurash davom etdi:
imperiya Komo va Modenani yo’qotdi, ammo Ravennani qaytarib oldi. Kardinal
Pietro Kapokchi qo’mondonligi ostida Sitsiliya qirolligiga bostirib kirish uchun
yuborilgan qo’shin 1250 yilda Cingoli jangida Martda tor-mor etildi. O’sha yilning
birinchi oyida Viterboning yengilmas Raneri vafot etdi va imperator kondottieri
yana Romagnani zabt etdi. Marche va Spoleto; va Rim qiroli Konrad Germaniyada
gollandiyalik Uilyamga qarshi bir nechta g’alabalarga erishdi. Fridrix bu
kampaniyalarning hech birida qatnashmagan. U kasal edi va charchoqni his qilgan.
O’zining so’nggi yillarida duch kelgan xiyonatlari va muvaffaqiyatsizliklariga
qaramay, Frederik sistersiy rohibining odatini kiyib, 1250 yil 13 dekabrda
Apuliyadagi Kastel Fiorentinoda (Torremadjiore hududi) dizenteriya xurujidan
so’ng tinchgina vafot etdi. O’limi paytida uning Evropadagi nufuzli mavqei shubha
ostiga olindi, ammo yo’qolmadi: uning vasiyatnomasida qonuniy o’g’li Konrad
imperatorlik va Sitsiliya tojlari qoldi. Manfred Taranto knyazligini va Sitsiliya
qirolligi ustidan regentlikni oldi, uning o’gay akasi Germaniyada qoldi. Genrix
Arles qirolligini yoki Quddus qirolligini oldi, Genrix VII ning o’g’liga Avstriya
gersogligi va Shtiriya marti ishonib topshirildi. Fridrixning vasiyatnomasida u
cherkovdan tortib olgan barcha erlar unga qaytarilishi, barcha asirlar ozod etilishi
va agar bu imperiya obro’siga putur yetkazmasa, soliqlar kamaytirilishi shart edi
Biroq, Konradning o’limidan atigi to’rt yil o’tgach, Hohenstaufen sulolasi
hokimiyatdan quladi va Buyuk Interregnum boshlandi, bu 1273-yilgacha davom
25

etdi, oxirgi Hohenstaufen Enzo uning qamoqxonasida vafot etganidan bir yil
o’tgach. Bu vaqt mobaynida Frederik haqiqatan ham o’lmagani, balki Kiffhauzer
tog’larida uxlab yotgani va bir kun kelib o’z imperiyasini tiklash uchun uyg’onishi
haqida afsonalar paydo bo’ldi. Vaqt o’tishi bilan bu afsona asosan uning bobosi
Fridrix Iga o’tdi, u Barbarossa ("Qizil soqol") nomi bilan ham tanilgan 7
. Uning
sarkofagi (qizil porfirdan yasalgan) Palermo soborida ota-onasi (Genrix VI va
Konstans), shuningdek, uning bobosi, Sitsiliya qiroli Rojer II bilan birga
joylashgan. U egnida sulus uslubida yozilgan manjetli dafn marosimida [62].
Bavariyalik Lyudvig I tomonidan qurilgan Valhalla ibodatxonasida Frederikning
byusti o’rnatilgan. Uning sarkofagi o’n to’qqizinchi asrda ochilgan va Britaniya
muzeyi kollektsiyasida turli xil narsalarni, shu jumladan dafn tojining kichik bir
qismini topish mumkin. Lombardiyada nemislarga qarshi kayfiyat kuchayib, 1169
yilda Milani qayta tiklash bilan yakunlandi. 1174 yilda Frederik Italiyaga
beshinchi ekspeditsiyasini amalga oshirdi. (Mashhur Tafelgüterverzeichnis,
qirollik mulklari rekordi, ehtimol, shu vaqt ichida qilingan edi. Unga qarshi turish
uchun ilgari tashkil etilgan papa tarafdori Lombard ligasi (hozirda Venetsiya,
Sitsiliya va Konstantinopol qo’shilgan) qarshi edi. Shimoliy Italiya shaharlari o’rta
asr feodalizmidan o’tishda sezilarli burilish nuqtasi bo’lgan bo’lsa-da, Fridrix
Barbarossa davrida u chuqur siyosiy tanazzulga yuz tutdi Shimoliy Italiya
shaharlari 1175 yilda Alessandriyada Fridrixni mag’lubiyatga uchratdi, Evropa
dunyosi Genrix Arslonning Italiyaga yordam berishdan bosh tortishi bilan Fridrix
Legnano jangida og’ir mag’lubiyatga uchradi 1176 yil 29 mayda u yaralangan va
bir muncha vaqt o’lgan deb hisoblangan Milan yaqinida bu jang Fridrixning
imperiyaga bo’lgan da’vosida burilish nuqtasi bo’ldi Lombard ligasi. 1176 yilgi
Anagni tinchligida Fridrix Aleksandr III ni papa deb tan oldi, 1177 yilgi Venetsiya
tinchligida Fridrix va Aleksandr III rasman yarashdilar. Pasxa III qarorlari bekor
qilingandan so’ng, Beatrice imperator deb atalishni to’xtatdi. Bu voqea bir asr
oldin Kanossada Papa Gregori VII va Muqaddas Rim imperatori Genrix IV
o’rtasida sodir bo’lgan voqeaga o’xshash edi. Mojaro xuddi Qurtlar konkordatida
7
Leyser, Karl J. Frederik Barbarossa va Shtaufenlar siyosati. Kaliforniya. 1988. 69-b.
26

hal qilinganidek edi: Muqaddas Rim imperatori papa va yepiskoplarni nomlash
huquqiga egamidi? O’tgan asrlardagi Investiture munozaralari Worms Konkordati
bilan tendentsiyali tinchlikka olib kelingan va Lateranning Birinchi Kengashida
tasdiqlangan. Endi u biroz boshqacha shaklda takrorlandi. Frederik Venetsiyada
Aleksandr III oldida o’zini kamtar tutishi kerak edi. Imperator papaning Papa
davlatlari ustidan hukmronligini tan oldi va buning evaziga Aleksandr
imperatorning imperator cherkovi ustidan hukmronligini tan oldi. Shuningdek,
Venetsiya tinchligida Lombard shaharlari bilan sulh tuzilib, u 1178 yilning
avgustida kuchga kirgan.[68] Doimiy tinchlik uchun asoslar 1183 yilga qadar
Konstans tinchligida, Frederik shahar magistratlarini erkin saylash huquqidan voz
kechgunga qadar o’rnatilmagan. Bu harakat bilan Frederik Italiya ustidan nominal
hukmronligini tikladi, bu uning papalikka bosim o’tkazishning asosiy vositasiga
aylandi. Italiyaga qilingan halokatli ekspeditsiyadan so’ng o’z hukmronligini
mustahkamlash harakatida Frederik 1178 yil 30 iyunda Arlesda rasman
Burgundiya qiroli taxtiga o’tirdi. Garchi an’anaga ko’ra nemis qirollari Konrad II
davridan boshlab avtomatik ravishda Arles qirollik tojini meros qilib olgan bo’lsa-
da, Fridrix buni his qildi. 1152 yildan unvonga da’vo qilganidan qat’i nazar, Arles
arxiyepiskopi tomonidan toj kiyish zarurati. Frederik Genrix Arslonni 1176 yilda
unga yordam berishdan bosh tortgani uchun kechirmadi. 1180 yilga kelib Genrix
Saksoniya, Bavariya va Germaniyaning shimoli va sharqidagi katta hududlarni o’z
ichiga olgan qudratli va qo’shni davlatni muvaffaqiyatli o’rnatdi. Fridrix boshqa
nemis knyazlarining Genrixga dushmanligidan foydalangan holda, 1180 yilda
Genrixni yepiskoplar va knyazlar sudi tomonidan sirtdan sudga berdi, imperator
qonuni an anaviy nemis qonunlarini bekor qiladi, deb e lon qildi va Genrixni o zʼ ʼ ʻ
yerlaridan tortib olib, qonundan tashqari deb e lon qildi. Keyin u amakivachchasini
ʼ
taslim bo’lishga majburlash uchun imperator qo’shini bilan Saksoniyaga bostirib
kiradi. Genrixning ittifoqchilari uni tashlab ketishdi va u nihoyat 1181-yilning
noyabrida Erfurtdagi Imperial dietasida Frederikga bo’ysunishga majbur bo’ldi.
Genri qaytib kelishidan oldin Normandiyadagi qaynotasi Angliyalik Genrix II
saroyida uch yil surgunda o’tkazdi. Germaniya. U Germaniyadagi kunlarini ancha
27

kamaygan Brunsvik gertsogi sifatida tugatdi. Fridrixning qasos olish istagi
qondirildi. Genrix Arslon san’at va me’morchilikka homiylik qilib, nisbatan tinch
hayot kechirdi. Fridrixning Genrix ustidan qozongan g’alabasi uni nemis
feodalistik tuzumida ingliz feodalistik tizimidagidek ko’p qo’lga kirita olmadi.
Angliyada sadoqat garovi to’g’ridan-to’g’ri boshliqlardan o’z qo’l ostidagilarga
o’tgan bo’lsa, nemislar faqat to’g’ridan-to’g’ri boshliqqa qasamyod qilishgan,
shuning uchun Genrixda feodal zanjirida undan pastroq bo’lganlar Frederikdan
hech qanday qarzdor emas edilar. Shunday qilib, Genrix Arslonning bo’yi pasayib
ketganiga qaramay, Frederik o’z sadoqatini qozona olmadi. Fridrix nemis shtatlari
o’rtasida tartibsizlik haqiqatiga duch keldi, bu erda da’vogarlar va o’zlari uchun
tojni istagan shuhratparastlar o’rtasida doimiy fuqarolar urushlari olib borildi.
Germaniya hukmronligi ostidagi Italiya birligi haqiqatdan ko’ra afsona edi.
Germaniya gegemonligi e’lon qilinganiga qaramay, papa Italiyadagi eng qudratli
kuch edi. Frederik Italiyaning shimolidagi mag’lubiyatidan keyin Germaniyaga
qaytib kelganida, u achchiq va charchagan odam edi. Nemis knyazlari qirollik
nazoratiga bo’ysunishdan yiroq, Germaniyada boylik va hokimiyat ustidan o’z
nazoratini kuchaytirib, o’z mavqeini mustahkamlab borardi. Sharqda slavyanlarni
bosib olish orqali "katta Germaniyani yaratish" uchun umumlashtirilgan ijtimoiy
istak paydo bo’la boshladi. Italiya shahar shtatlari Frederikning Italiyaga
muvaffaqiyatsiz beshinchi ekspeditsiyasi natijasida mustaqillikka erishgan bo’lsa-
da, imperator o’zining Italiya hukmronligidan voz kechmadi. 1184 yilda u ikki
katta o’g’li ritsarlikka sazovor bo’lgan va Germaniyaning turli burchaklaridan
minglab ritsarlar taklif qilinganda, Hosil bayrami parhezini o’tkazdi. O’g’ilning
ritsarligi uchun to’lovlar Angliya va Frantsiyadagi hukmdorlarning umidlarining
bir qismi bo’lsa-da, Germaniyada bunday imkoniyat uchun faqat "sovg’a" berilgan.
Fridrixning bu bayramdan olgan puli kamtarona bo’lgani aytiladi. Keyinchalik
1184 yilda Frederik yana Italiyaga ko’chib o’tdi, bu safar Toskana shaharlarining
kuchini kamaytirish uchun mahalliy qishloq zodagonlari bilan kuchlarni
birlashtirdi. 1186 yilda u o’g’li Genrixni Sitsiliya qirolligining merosxo’ri
Konstans bilan Rim papasi Urban III ning e’tirozlariga ko’ra turmush qurishni
28

rejalashtirgan. Rim papasi Urban III ko’p o’tmay vafot etdi va uning o’rniga Papa
Gregori VIII keldi, u hatto Papa kansleri sifatida ham avvalgi papalarga qaraganda
imperator bilan murosa chizig’ini davom ettirgan va Barbarossa bilan hokimiyat
uchun kurashdan ko’ra Muqaddas Yerdan kelgan tashvishli xabarlar bilan ko’proq
shug’ullangan. Taxminan 1187 yil 23 noyabrda Fridrix Yaqin Sharqdagi
salibchilar davlatlarining hukmdorlaridan unga yordamga kelishga chaqirgan
xatlarni oldi. Taxminan 1 dekabrda kardinal Genri Marsi Frederik va Strasburgdagi
jamoat yig’ilishi oldida salib yurishi va’zini aytdi. Frederik salib yurishini qo’llab-
quvvatlashini bildirdi, ammo Kyoln arxiyepiskopi Filipp bilan davom etayotgan
mojarosi tufayli xochni olishdan bosh tortdi. Biroq, u Frantsiya qiroli Filipp II ni
xochni messenjerlar orqali, keyin esa 25 dekabr kuni Ivua va Mouzon o’rtasidagi
chegarada shaxsiy uchrashuvda olishga undadi. 1188 yil 27 martda Mayns
dietasida Kyoln arxiyepiskopi Frederikga topshirildi. Vyurtsburg yepiskopi,
Shpitsenberglik Godfri salib yurishi va’zini aytdi va Frederik yig’ilishdan xochni
olish kerakmi, deb so’radi. Assambleyaning umumxalq olqishi bilan u
salibchilarning qasamini oldi. Uning ikkinchi o’g’li, Svabiya gertsogi ham shunga
ergashdi. Kattasi Genrix VI Germaniyada regent sifatida qolishi kerak edi.
Maynsda Frederik "butparastlarga qarshi umumiy ekspeditsiya" e’lon qildi. U 1188
yil 17 apreldan 1189 yil 8 aprelgacha tayyorgarlik davrini belgiladi va armiyani
1189 yil 23 aprelda Regensburgda yig’ishni rejalashtirdi. Strasburgda Frederik
salib yurishini moliyalashtirish uchun Germaniya yahudiylariga kichik soliq solgan
edi. Shuningdek, u yahudiylarni o’z himoyasiga oldi va hech kimga yahudiylarga
qarshi va’z qilishni taqiqladi. Mart oyida yig’ilish arafasida olomon Mayns
yahudiylariga tahdid qilganda, Frederik ularni tarqatish uchun imperator marshali
Genrix Kaldenni yubordi. Keyin ravvin Muso imperator bilan uchrashdi, natijada
yahudiyni mayib yoki o’ldirgan har qanday odamni mayib qilish yoki o’lim bilan
tahdid qiluvchi imperator farmoni chiqdi. 29 mart kuni Frederik va ravvin birga
ko’chalarni aylanib chiqishdi. Frederik Germaniyada birinchi salib yurishlari va
ikkinchi salib yurishlari bilan birga kelgan qirg’inlarning takrorlanishining oldini
oldi. Frederik 1175 yilda Saladin bilan do’stlik shartnomasini imzolaganligi
29

sababli, Saladinga ularning ittifoqini bekor qilish to’g’risida xabar berishni zarur
deb hisobladi. 1188 yil 26 mayda u Saladinga ultimatum qo’yish uchun Dits grafi
Genrix II ni yubordi. 1188 yil Rojdestvodan bir necha kun o’tgach, Frederik
Nyurnbergda Vengriya, Vizantiya, Serb va Saljuqiy elchilarini qabul qildi.
Vengerlar va saljuqiylar salibchilarga oziq-ovqat va xavfsiz yurishni va’da qildilar.
Serbiya buyuk shahzodasi Stefan Nemanyaning elchilari o’zlarining shahzodalari
Frederikni Nishda qabul qilishlarini e’lon qilishdi. Faqat qiyinchilik bilan
Vizantiya elchisi Jon Kamateros bilan kelishuvga erishildi. Fridrix Vizantiyaga
tayyorgarlik ko’rish uchun katta elchixona yubordi. 1189 yil 15 aprelda
Gaguenauda Frederik rasmiy va ramziy ravishda ziyoratchining xodimlarini va
skriptini qabul qildi va yo’lga chiqdi. Uning salib yurishi o’sha vaqtgacha "eng
puxta rejalashtirilgan va uyushtirilgan" edi. 1220-yillarda yozilgan manbalardan
biriga ko’ra, Fridrix 100 000 kishilik (jumladan 20 000 ritsarlar) katta armiya
tuzib, Muqaddas zaminga quruqlikdagi yo’lga chiqdi; Bu raqam to’liq bo’lmagan
zamonaviy manbalardan foydalangan holda zamonaviy olimlar tomonidan
noto’g’ri deb hisoblashadi. armiyasining soni 12-15 000 kishi, shu jumladan 3000-
4000 ritsar. 1189 yil 11 mayda armiyasining ko’p qismi Vengriyaga quruqlikdan
jo’nab ketganidan so’ng, Frederik Regensburgdan Dunay bo’ylab suzib ketdi.
Mauthauzen qishlog’iga kelganida, Frederik salibchilar qo’shiniga boj olgani
uchun qishloqni yoqib yuborishni buyurdi. Keyin salibchilar Vizantiya hududiga
kirgunga qadar Vengriya, Serbiya va Bolgariyadan o’tdilar. Vengriyada
bo’lganida, Barbarossa shaxsan Vengriya qiroli Bela III ning ukasi Vengriya
shahzodasi Gezadan salib yurishiga qo’shilishni so’radi. Qirol rozi bo’ldi va Geza
boshchiligidagi 2000 kishilik Vengriya qo’shini Germaniya imperatori
qo’shinlarini kuzatib bordi. Keyinchalik Fridrix Anadoluda qishki iqlimni oldini
olish uchun 1189 yil kuzida Filippopolda, keyin Adrianopolda qarorgoh qurdi, bu
orada u Konstantinopolda qamoqqa olingan nemis emissarlarini qabul qildi va
Ishoq II bilan garovga almashtirildi. salibchilar Vizantiya hududini tark
etmaguncha mahalliy aholi punktlarini talon-taroj qilishmadi. 1190-yil mart oyida
Frederik Kichik Osiyoga borish uchun Adrianopoldan Dardanel bo g ozidagiʻ ʻ
30

Gallipoliga jo nadi. G arbiy Yevropadan kelayotgan qo shinlar Anadolu orqaliʻ ʻ ʻ
o tib ketishdi, u yerda ular Filomeliya jangida g alaba qozonishdi va Ikoniya
ʻ ʻ
jangida turklarni mag lub etishdi oxir-oqibat Kilikiya Armanistoniga yetib
ʻ
borishdi. Barbarossaning g’alaba qozongan nemis qo’shinining yaqinlashishi
Saladinni juda tashvishga soldi, u Acre qamalida o’z kuchini zaiflashtirishga va
nemislarning kelishiga to’sqinlik qilish uchun shimolga qo’shin yuborishga majbur
bo’ldi.
31

XULOSA
1105-yilda Frederik vafotidan so’ng, Genrix V, Hohenstaufensning
sodiqligini ta’minlash uchun, o’g’illarining to’ng’ichi Frederik II uchun Svabiya
gersogligini tasdiqladi va kichigi Konradga Frankoniya gersogligini berdi.
Frankoniyaning so’nggi imperatori Genrix V vafot etgach, uning oilaviy mulki
hohenstaufenlarga meros bo’lib o’tdi. O’zining qudrati va shaxsiy xizmatlari
tufayli, Frederik, aftidan, ko’pchilik nemis tojiga ishonishi mumkin edi, ayniqsa
jamoatchilik fikri uning uchun edi. Ammo uning kuchidan qo’rqish va ba’zi
knyazlarning nafratlanishi, ayniqsa papa partiyasi rahbari Mayntslik arxiyepiskopi
Adalbertning intrigalari Fridrixning dushmani Saksoniya Loterining saylanishiga
yordam berdi. Lothairning Genrix V ning hohenstaufenlar tomonidan meros qilib
olingan mulkiga bo’lgan da’volari shiddatli urushga sabab bo’ldi, uning davomida
Konrad o’zini qirol deb e’lon qildi (1127) va Milanda Italiya toji bilan toj kiydi.
Biroq, Italiyada u Guelflar va Papaga qarshi uzoq tura olmadi va nemis yerlarida
uning raqiblarining kuchlari kundan-kunga oshib bordi; shuning uchun birodarlar
Xohenstaufen imperatordan kechirim so’rashga majbur bo’ldilar (1135) va
Italiyaga yurishda unga hamroh bo’lishdi. Loteyr vafotidan keyin Konrad 1138-
yilda Konrad III nomi bilan qirol etib saylandi. Gohenstaufen uyining paydo
bo’lishi bilan Welfsning Gohenstaufensga qarshi eski dushmanligi yanada avj oldi,
bu Konradning vorisi, uning jiyani (Fridrix Bir Ko’zning o’g’li) Frederik I
Barbarossa davrida ham to’xtamadi. Frederikning o’g’li va merosxo’ri Genrix VI
davrida Hohenstaufens o’z qudratining cho’qqisiga chiqdi va Genrix Hohenstaufen
oilasida tojni meros qilib o’tkazish to’g’risidagi qonunni qabul qila olmasa ham,
uning ikki yoshli o’g’li Frederik uning vorisi deb e’lon qilindi. (1196). Genrixning
erta o’limi (1197) Ghenstaufen uyi dushmanlarining qo’llarini ozod qildi va ular
Papa boshchiligida uni xo’rlash uchun birlashdilar. Genrixning akalaridan ikkitasi
undan oldin vafot etgan (1191 yilda Shvabiyalik Frederik VI, 1196-yilda
frankoniyalik Konrad) va Burgundiyalik graf Palatin Otto o’z uyining
manfaatlaridan uzoqda bo’lgan. Genrixning kenja ukasi, Filipp Shvabiya, yosh
32

jiyani uchun tojni saqlab qolishning iloji yo’qligi sababli, ko’pchilik knyazlarning
taklifiga binoan, o’zi qirollik qadr-qimmatini qabul qildi (1198). Rim papasi qirol
deb tan olgan raqibi Brunsviklik Otto IV ga qarshi uzoq davom etgan kurashdan
so’ng Filipp qotilning qo’lidan yiqildi (1208). Filippning o’limi bir necha yil
davomida Ottoning avtokratiyasini ta’minladi; ammo u Italiyada hokimiyatga
bo’lgan huquqlarini qat’iy ravishda talab qilishga qaror qilganida, Papa Innokent
III allaqachon Sitsiliya qiroli sifatida tan olingan yosh Frederikni nomzod qilib
ko’rsatishni boshladi, Ottoni cherkovdan chiqarib yubordi va Germaniyaning
o’zida unga qarshi katta partiyani qo’zg’atdi. Fridrix u yerda ham qirol deb e’lon
qilingan. Uning hukmronligining boshida hamma narsa Hohenstaufensning yanada
yuksalishiga hissa qo’shganga o’xshaydi.
33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Balakin V.D. Fridrix Barbarossa. – T.: “Yosh gvardiya” 2001.
2. Bulst-Thiele M. L., Iordaniya K., Muqaddas Rim imperiyasi: shakllanish davri.
Sankt-Peterburg, 2008.
3. Jahon tarixi (Yevropa mamlakatlari V-XV asrlarda) T.Salimov 2014. Toshkent.
4. Jahon tarixi (Osiyo va Yevropa mamlakatlarining o’rta asrlar tarixi).
Sarimsokov A. A. 2021. Toshkent.
5. Leyser, Karl J. Frederik Barbarossa va Shtaufenlar siyosati. Kaliforniya. 1988.
6. Pako Marsel. Frederik Barbarossa. - Rostov-na-Donu: Feniks, 1998
7. Rapp, Frensis. Nemis xalqining Muqaddas Rim imperiyasi: Buyuk Ottodan Karl
V Pergacha. – Sankt-Peterburg: Yevrosiyo, 2009.
INTERNET SAYTLARI
1. www.britannica.com
2. www . worldhistory . com
3. www . history . org
4. www . ukarchive . com
5. www . wikipedia . com
6. www.googlescholar.com
34

Shtaufenlar imperiyasi mavzusidagi kurs ishi

Sotib olish