Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	981.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	16 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Энергетика

SIRDARYO IES da 300mw li bug' turbina qurilmasi kondensatorida kondensatsiyalanmaydigan bug'-havo aralashmasini olib tashlovchi suv oqimli ejektorlarning hisobi

VBTQ-bitta gaz turbinasi qurilmasiga tabiiy gaz yoqilg’isini iste’mol qilish, kg / s;
ηBTQ
-bitta blokdagi BTQ miqdori.
V
UST = 19,318 ∙ 2 ∙ 3,6 ∙ 7314 ∙ 4 = 4069205 tonna / yil
Issiqlik elektr stansiyasi enjektori uchun yillik sarf harajat quyidagicha
hisoblanadi:
H
yil = 7000 ∙ 160 ∙ 660 = 739,2 mln so ' m
160-ejektor sarflaydigan energiya soatiga, kVt;
660-issiqlik elektr stansiyalari uchun 1kVt elektr energiyasi narxi , so’m;
7000-o’rnatilgan quvvatdan foydalanish sotlar soni;

65

5-rasm-LMZ gidrozatvor sxemasi
1 - gidrozatvo r , 2 - vakuumning o’tkazgich, 3-kondensatordagi bug’ - havo
aralashmasi,
4 - havo aralashmasini chiqarib yuborish 5 - suv oqilmi ejektori, 6 - ishchi suvni
yetkazib berish.
Agar suv oqilmi ejektorining saplollari ifloslantiruvchi moddalar bilan tiqilib qolsa
suv filtrlarni o’rnatish kerak. Eng keng tarqalgan filtrlar katta chiqindilarni ushlab
qolish uchun mo’ljallangan. Agar filtrlar o’rnatilmasa suv oqilmi ejektorning
ishchi suv quvuri va suvning sifati, ifloslanishi, ishchi saplolarning ishdan
chiqishiga olib keladi.
Suv Oqilmi ejektorlarining ikkita sxemasi ma’lum: yopiq va ochiq. Yopiq
sxema bilan ejektordan suv oqimliaralashmasi drenaj idishiga (havo ajratgich)
kiradi va havo chiqarib yuboriladi. Suv nasos bilan so’rib olinib yana ejektorga

14

Xavfli ishlab chiqarish omiliga misol tariqasida mashina va mexanizmlarning
harakatlanuvchi qismlari, qizib turgan jismlar, siqilgan yoki zararli moddalar bilan
t о ’ldirilgan sig’imlarning ustiga ishlab turgan detal yoki moslamalarni tushib
ketishi va hokazolarni kiritish mumkin. Zararli ishlab chiqarish omiliga misol
tariqasida havo tarkibidagi zararli moddalar, yoqimsiz meteorologik sharoit,
nurlanish issiqligi, yorug’likning yetishmasligi, vibratsiya, shovqin, ultra va infra
tovushlar, ionlashgan yoki lazer nurlari, elektr magnit maydoni, kuchlanishni
ortishi va mikroorganizmlarning mavjudligi hisobiga mehnatni qiyinlashishi va
hokazolarni kiritish mumkin. Xavfli va zararli omillarni bir-biridan ajratib
b о ’lmaydi, chunki u yoki bu omil ham baxtsiz xodisaga olib kelishi mumkin.
Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa-ishchi xodimning mehnat majburiyatini
bajarishida yoki ish rahbari topshirig’i b о ’yicha xavfli ishlab chiqarish omiliga
ta’sir etish xodisasidir. Insonga zararli ishlab chiqarish omilining ta’sir etishi kasb
kasalliklariga olib kelishi mumkin. Baxtsiz xodisaning natijasi shikastlanish
hisoblanadi, ya’ni organizm t о ’qimalarining zararlanishi va tashqi ta’sir oqibatida
о ’z funksiyasini bajara olmasligiga olib keladi. Ishlab chiqarish sanitariyasi-zarali
ishlab chiqarish omillari bilan ishlaganda ta’sirlarni oldini olish va kamaytirishning
tashkiliy tadbirlari va texnik vositalari tizimidir. Ishlab chiqarish sanitariyasiga
mehnat gigiyenasini va sanitar texnikani kiritish mumkin, ishlab chiqarish
sanitariyasiga-shamollatish, isitish, havoni maromlash, issiqlik ta’minoti, gaz
ta’minoti, suv ta’minoti, kanalizatsiya, atmosfrega va suv havzalariga
tashlanadigan zararli moddalar, yoritish, insonni vibratsiya, shovqin, zararli nurlar
va maydonlar, sanitar va maishiy binolar va imoratlar, qurilish issiqlik
texnikasining tizimlari va qurilmalarini kiritish mumkin.
Xavfsizlik texnikasi- ishlovchilarga xavfli ishlab chiqarish omili ta’sirini oldini
oluvchi tashkiliy tadbirlar va texnik vositalar tizimidir. Sanoatda mehnat
xavfsiziligini tashkil etish. Korxonalarning ma’muriy boshqarmasining barcha ish
joylari texnik jihozlar bilan ta’minlanishi kerak va ularda mehnat xavfsizligi
b о ’yicha qoidalarga mos keluvchi (xavfsizlik texnikasi, sanitar normalar va
qoidalar va hokazo) ish sharoitini yaratish lozim. Hozirda mehnat haqidagi qonun

57

optimal qiymatdan ancha katta, bu esa siqilish paytida energiya yo’qotishlarining
ko’payishiga olib keladi. A ralashtirish kamerasi bo’lgan ejektorda bosim
orti shining tasavvurlar maydoni aralashtirish kamerasining tasavvurlar maydoniga
teng:. 14-rasmda aniq ko’rinib turganidek, bosim ortish qismidagi maydoni
minimallashtiriladi. Ikkinchi ejektorning ishchi oqimining birinchi parchalanish va
kengayish qismining uzunligi ancha katta bo’lib, bu tomchilarning kesma bo’ylab
bir tekis taqsimlanishiga olib keladi. Bularning
barchasi birinchisiga nisbatan ikkinchi
ejektorning hajmli ishlashining o’sishiga yordam
beradi. Ikkinchi ejektor past qiymatlarda
cheklangan rejimda ishlaydi. Bundan kelib
chiqadiki, kondensatsiya uchun qurilmalarning
aralashtirish kamerasi bilan suv oqimi
ejektorlaridan foydalanish kerak.
13-rasm-suv oqimi ejektorlarida havo oqimining
xarakteristikasi
a- qisqa aralashtirish kamerasi va diffuzor bilan; b) - kengaytirilgan aralashtirish
kamerasi ;
I-ishlaydigan reaktivning parchalanish zonasi; II-bosimning sakrash zonasi;
III-bir hil ikki fazali oqimning oqim zonasi.
14-rasm-suv oqimi ejektorlarida havo oqimining xarakteristikasi

22

Kirish
Hozirgi vaqtda O’zbekiston energetika tizimida qariyib 40 ta elektr stansiyalar
mavjud bo’lib ulardan eng yirik elektr stansiyalardan quyidagilar:
1. Namanganda joylashgan To’raqo’rg’on IES quvvati 900 MBt.
2. Toshkent IES 2230 MBt.
3. Toshkent IEM 57 MBt.
4. Sirdaryo IES 3215 MBt.
5. Qashqadaryoda joylashgan Talimarjon IES 1700 MBt. 2
6. Farg’ona IEM 329 MBt.
7. Muborak IEM 60 MBt.
8. Navoiy IES 2070 MBt.
9. Taxiatosh IES 1190 MBt.
10. Yangi Angren IES 2100 MBt.
O’zbekistonning energetika tizimi yiliga 60 mlrd kVt soatga yaqin elektr
energiyasini ishlab chiqarish imkoniyatiga ega, unda umumiy o’rnatilgan quvvati
12,3 mln kVt bo’lgan 42 ta issiqlik va gidravlik stansiyalari ishlab turibdi.
Respublikaning 14 t а yirik shaharlarida iste’molchilar markazlashtirilgan ravishda
issiqlik energiyasi bilan ta’minlanadi.
Suv isitish qozonlarining umumiy o’rnatilgan quvvati 250 ming GJ dan ziyoddir.
Energetika yoki energetik tizim tushunchasi ostida energetika manbalarini barcha
turlarini olish, o’zgartirish, taqsimlash va xalq xo’jaligida ishlatish uchun tuzilgan
tabiiy va sun’iy (inson tomonidan yaratilgan) tizimlar birligi tushiniladi.
Elektr stansiyasi — elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun mo ljallanganʻ
uskunalar, jihozlar va apparatlar, buning uchun zarur inshootlar va binolar majmui;
elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi korxona hisoblanadi. Energiya manbalariga
qarab, issiqlik elektr stansiyalari (IES, bug turbinali, gaz turbinali, dizelli),
ʻ
gidroelektr stansiya, shamol elektr stansiyasi, gidroakkumulyatsiyalovchi elektr
stansiyasi, ko tarilish suv elektr stansiyasi va magnitogidrodinamik generatorli 3
ʻ
styalarga bo linadi. Atom elektr stansiyasi, geotermal (yer issiqligidan
ʻ

3

Yuqorida sanab o’tilganlarning barchasi, sanoatning turli sohalarida reaktiv AP -
paratlardan foydalanishning kichik ro’yxati.
Jet apparatlarida sodir bo’ladigan jarayonlar, birinchi navbatda, o’zaro ta’sir
qiluvchi muhitning agregat holatiga bog’liq. Shu nuqtai nazardan, barcha reaktiv
qurilmalarni uch guruhga bo’lish mumkin.
1) ishlaydigan va in’ektsiya qilinadigan muhitning agregat holati bir xil bo’lgan
qurilmalar;
2) ishlaydigan va in’ektsiya qilinadigan oqimlar turli xil agregat holatlarida
bo’lgan, bu oqimlarni aralashtirish jarayonida o’zgarmaydigan qurilmalar;
3) muhitning o’zgaruvchan agregat holatiga ega qurilmalar. Ushbu qurilmalarda
ish va in’ektsiya oqimlari aralashishdan oldin turli fazalarda, aralashgandan keyin
esa bir fazada bo’ladi, ya’ni. aralashtirish jarayonida oqimlardan birining agregat
tarkibi o’zgaradi.
Birinchi guruhga gaz (bug’) reaktiv kompressorlar, ejektorlar va injektorlar va
reaktiv nasoslar kiradi.
Ikkinchi guruhga pnevmotransport uchun reaktiv apparatlar, suv oqimliejektorlari
(HPLC) va gidrotransport uchun reaktiv apparatlar kiradi.
Uchinchi guruhga bug’ suvi injektorlari va reaktiv isitgichlar kiradi.
Jet apparatlarining ishlash shartlari o’zaro ta’sir qiluvchi vositalarning elastik
xususiyatlariga ham bog’liq. Elastik xususiyatlar yoki siqilish deganda uning
bosimi o’zgarganda muhitning o’ziga xos hajmining sezilarli o’zgarishi
tushuniladi. Amalda, inkjet apparatlar qo’llaniladi, unda:
a) ikkala vosita (ishlaydigan va in’ektsiya qilingan) elastik; b) elastik muhitdan
biri;
c) ikkala muhit ham elastik emas;
AN’ANAVIY KORINISHDAGI SUV OQIMLIEJEKTORINING ISH
JARAYONI
Suv oqimli ejektorining ishlash printsipi 28-rasmda ko’rsatilgan, ishlaydigan (AK-
TIV) oqim yuqori tezlikda 1-soplo qurilmasidan qabul qiluvchi kameraga 2-ga

41

9-ishchi suvning kirishi, 10-chiqariladigan havoni y etkazib berish uchun oyna.
VTI da ishlab chiqilgan, bir, uch, to’rt va yetti kanalli sanoat sharoitida va
sinovdan o’tgan diametri 80, 100 va 125 mm bo’lgan aralashtirish kameralari
bo’lgan ejektorlar. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, har biri uchun saplo oldida
ishlaydigan suvning bosim qiymatlari kamera kesimlarining optimal nisbati
mavjud, bunda uning izotermik samaradorligi maksimal qiymatga ega bo’ladi. Eng
ko’p yangi turbinalar uchun LMZ tomonidan ishlab chiqilgan yetti kanalli suv
oqimli ejektorlar keng tarqalgan.
Mahalliy elektr stantsiyalarida yetti kanalli suv oqimli ejektorlarini ishlatish
bo’yicha yigirma yillik tajriba shuni ko’rsatdiki vaqt o’tishi bilan aralashtirish
quvurlarining kirish joylarida eroziya sodir bo’ladi, bu esa quyidagilarga olib
keladi. Eroziyaning intensivligi ishlaydigan saplolarni aralashtirish kanallariga
nisbatan markazlanishi buziladi. Saploga yirik chiqindilar tiqilib qolganda
(yog’och yoki tosh bo’lagi) oqim aralashtirish kanali orqali qaytariladi, ammo bu
ejektorning ishlashining sekinlashishiga olib keladi.
Ushbu kamchiliklarni hisobga olgan holda, VTI dumaloq ejektor dizaynini taklif
qildi. (4-rasm ), unda o’qlar ishchi nasadkalar aylana bo’ylab bir-biridan teng
masofada joylashgan va ulardagi suv oqimlari pastki qismdagi tebranishni
yo’qotish uchun halqali aralashtirish kamerasi bo’limlarga bo’lingan. Bunda
tashqari o’n ikki saploli ejektor ham mavjud. Ushbu ejektorga suvni past bosimli
nasos to’g’ridan-to’g’ri yetkazib beradi. Odatda aralashtirish kamerasining pastki
qismida bosimning keskin oshishi, halqali ejektorda bo’lgani kabi, tebranishga olib
kleadi tebranishni yo’qotish uchun uzunligi bo’ylab qovurg’alar bilan mahkamlab
chiqiladi.
Mahalliy IESlarda ishlatiladigan suv oqilmi ejektorlarining asosiy parametrlari
Yetti kanalli ejektsiya koeffitsientining eksperimental qiymatlari va halqa
ejektorlari (taxminan 3,5) optimal geometrik ejektorlarining maksimal o’lchamlari,
shu jumladan uch, to’rt va o’n bitta kanalli boshqa kanal ejektorlari ma’lumotlari
keltirilgan.

12

bosimi P
2 =0,23−20 kPa, ishchi suyuqlikning massa oqimi M
J =2-1700 t/soat,
chiqarilgan gazning massa iste’moli m
G =1− 375 kg/soat. EV-1-230 suv
oqimliejektorining prototipi uchun dizaynning mukammalligi, ishlashi va
ishonchliligi jihatidan eng muvaffaqiyatli deb tanlandi. Ushbu ejektorning nominal
ish parametrlari: quvvat bosimi p
1 = 0,38 MPa, so’rish bosimi p
2 = 5,3 kPa, ishchi
suyuqlikning massa oqimi M
J = 230 t/soat, chiqarilgan gazning massa oqimi m
G =
25 kg/soat, so’rish qilish harorati gazi T
G = 293 K, ishlaydigan kameralar va
soplolar soni N= 1 dona d
o = 55 mm, har bir aralashtirish kamerasining diametri d
3 =
120 mm, aralashtirish o’lchovining diametri L
34 = 2500 mm, soplodan aralashtirish
kamerasigacha bo’lgan masofa L
03 =120mm.Biz suv oqimliejektorini ishlab chiqish
uchun oddiy dizayndan foydalanamiz, dastlabki ma’lumotlarni texnik topshiriqqa
muvofiq qabul qilamiz.

SUV OQIMLI EJEKTORNI HISOBLASH
Suv oqimli ejektorini hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar quyidagilardir: ishchi
suv bosimi P
i kPa, ishchi suv harorati t
V ,°C, so’rib olinayotgan havo bosimi P
N ,
kPa, , so’rib olinayotgan havo oqimi (160, kg/soat, siqilgan suv
oqimliaralashmasining bosimi , KPa.I=0,85 √
∆PP
∆PC
−1
Birinchidan, ejektsiyaning maksimal hajm koeffitsienti aniqlanadi. Ejektorning
geometrik parametri-f} aralashtirish kamerasi maydonining F
t soploning chiqish
qismining nisbati-formula bo’yicha baholanadi.
F3
Fp1
≈ ∆PP
∆PC
Bug - havo aralashmasining hajm sarfini hisoblaymiz, m 3
/ soat
VB= GBRB(tB+273,15 )
0,95 ∙3600 √2∙∆ pP

47

beriladi. Ejektordagi oqimlardagi kondensatsiya sabab yopiq kontaktlarning
zanglashi mumkin, aylanma suv haroratining ko’tarilishiga yo’l qo’ymaslik,
kondensatordan so’rilgan bug’- havo aralashmasidagi bug’ tufayli nasosdagi suvni
isishi sababli aylanma suv bilan sovutishga mo’ljallangan issiqlik almashinuv
aparati o’rnatish talab etiladi (6-rasm) . Sovuq suv konturi (6-rasm). Konturdagi
suv haroratini doimiy nazorat qilish zarurati va havo ajratgichidagi issiqlik uning
ishlashini biroz murakkablashtiradi.
6 -rasm I ssiqlik almashinuv ining yopiq sxema si
1-turbina, 2-kondensator, 3-bug’ - havo aralashmasining drenaj liniyasi,
4-suv oqilmi ejektor, 5-drenaj ba ki, 6-drenaj dan suv chiqarish, 7-nasos,
8-issiqlik almashinuv qutrilmasi, 9 – havo miqdori o’lchagichi, 10 - bosimli
aylanma nasos, 11-drenaj sirkulatsiya nasosi

15

8 -rasm Suv oqimli ejektorining suv taminoti ochiq sxemalari
1-kondensator, 2- suv oqilmi ejektori, 3-aylanma suv ta’minoti,
4-aylanma suvni drenajlash, 5-drenaj kanali, 6-ish chi suvni ko’tarish nasosi .
Ikki yoki undan ortiq parallel ishlaydigan oqilmi ejektorlarini o’rnatishda har bir
ejektorda individual ko’tarish nasosi mavjud bo’lganda amalga oshiriladi. Agar
hammasi bo’lsa ejektorlar ishchi suvni bitta nasosdan oladi.
Har bir turbina kondensatorida kamida ikkita suv oqilmi ejektori bo’lishi kerak:
ishchi va zaxira. B itta ishchi ejektor bilan ishlaganda nasos havoni olib tashlash
uchun minimal va maksimal yuklama o’rnini to’ldiradi.
Oqim harakatini ta’minlash uchun suv oqilmi ejektorini vertikal ravishda o’rnatish
tavsiya etiladi. Ejektorning samaradorligini oshiradigan suv oqimi yuqoridan
pastga harakatlanadi. Yani drenaj ejektordan keyingi quvur liniyasi, havo
ajratgichgacha vertikal bo’lishi kerak.
Zamonaviy yuqori quvvatli turbinalarda ejektorlarning barcha drenaj quvurlari
bitta umumiy yoki umumiy stantsiya kollektoriga ulanadi, u orqali suv oqimli
aralashmasi drenaj kanaliga tashlanadi. Tajriba shuni ko’rsatdiki, bunday drenaj

17

o’tadi va past bosimga ega bo’lgan passiv oqimni tortadi. Keyin faol va passiv
oqim 3 aralashtirish kamerasiga kiradi, u yerda ular intensiv aralashtiriladi. 3
aralashtirish kamerasidan oldin oqim gaz bilan o’ralgan va qisman yoki to’liq
tomchilarga bo’lingan suyuqlik oqimiga o’xshaydi. Aralashtirish kamerasi (ish
kamerasi) 3 bo’ylab harakatlanayotganda, suyuqlik oqimi qisman yoki to’liq
tomchilarga bo’linadi, ular so’rish qilingan (chiqarilgan) gaz bilan harakat
miqdorini almashtiradi va ish kamerasidan keyin ish kamerasining kesimiga
taqsimlanadi. Oqim suyuq fazali holat bo’lib, unda gaz pufakchalari bir tekisda
joylashgan.
28-rasm 1-soplo qurilmasi; 2-qabul qilish kamerasi; 3-aralashtirish kamerasi
(ishchi)
Shuni ham ta’kidlash kerakki, gaz oqimining ishchi kamerasiga kirish tezligi
diagrammasi an’anaviy shakldagi qismlar notekis bo’lib, suyuqlik oqimi
chegarasida tezlik maksimal, ishchi kamera devori yaqinida esa minimaldir. (29-
rasmga qarang)

42

Xulosa
Sirdaryo issiqlik elector stansiyasi 4-blok kondensator qurilmasida asosiy ejektor
kondensatordan konjdensatsiya bo’lmay qolgan gazlarni so’rib olish uchun va
talab etiladigan vakuumni ushlab turish uchun mo’ljallangan . hioblash natijasida
suv oqimli ejektor konstruksiyasi 4 ta soplodan (birlamchi truba) iborat, diametri
65 mm. Soploning diffuzor qismi va umumiy aralashtirish qismi bo’lib,
kondensatorning bug’langan sohasiga ulangan. Kondensatordan havoni so’rib olish
quvurlariga qayta (obratniy) klapanlar o’rnatilgan. Klapanlar kondensatorning
bug’langan sohasiga suvning tushib ketmasligini ta’minlaydi. Ushbu holat ejektor
oldida suv bosimi tushib ketganda sodir bo’lishi mumkin.
Ejektorga beriladigan suvning nominal sarfi 1400 t/h va bosimi 4 kgf/sm 2 .
Ejektorlarning umumiy quvvati havoni so’rib olish bo’yicha 90 kg/h va suv
bo’yicha 2800 t/h. Ejektorlar parallel holda ishlaydi va bir-biriga bog’liq emas.
Ejektor kondensator kamerasining eng yuqori qismidan havoni so’rib olish uchun
mo’ljallangan va shuning hisobiga o’ziga yarasha sifon hosil bo’ladi. Bu ejektorlar
diametri 65 mm bo’lgan bitta soplodan iborat va texnik suv bo’yicha 350 t/h sarf
bilan ishlaydi.
Barcha ejektorlarning soplolariga texnik suv sirkulyasiya quvurlarining naporidan
ko’tarib beruvchi nasoslar (PNE) orqali beriladi. Nasos tipi 20 NDM. Ejektor
diffuzorlaridan suv to’kilayotgan sirkulyasiya suv quvuriga tashlanadi.
Xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki suv oqimli ejektorlar har tomonlama
ishonchli, Sirdaryo issiqlik elektr stansiyasida foydalanilayotgan ejektorlar o’zini
butunlay oqlaydi.
Suv oqimli ejektor kondensatordan nafaqat kondensatsiyalanmaydigan gazlarni
(asosan havo), shuningdek, ishchi suv oqimida kondensatsiyalanadigan ma’lum
miqdordagi bug’ni ham olib chiqib ketadi va bu uning uchun ham qo’shimcha
energiya sarf qiladi.
Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi, iqtisodiy qism, ekologiya qismlari ham
yoritildi.

69

Uchun yo’q qilish nasosning ishlashini tekshirish va sozlash, ejektor soplolarini
tozalash kerak.
Sarflanmagan rejimga nisbatan bosimning oshishi ejektor korpusida yoki havo
chiqarish liniyasida bo’shliqlarning paydo bo’lishi bilan bog’liq. Bo’shliqarni
topish va yo’q qilish kerak.
Sifonning normal ishlashini buzish va drenaj trubasining yuqori qismidagi
bosimning oshishi odatda ejektsiyalangan havoning yuqori oqim tezligida drenaj
tizimida pulsatsiyalarning paydo bo’lishi bilan bog’liq. Drenaj liniyalarining
to’g’ri tekshirish kerak va agar kerak bo’lsa, har bir ejektordan keyin havo
ajratgichlarni o’rnatish kerak.
Ishchi suv nasosini o’chirishda ejektordan turbinali kondensatorgacha suv tushishi,
odatda, nazorat klapining yopilmasligi, shuningdek, ish suvining o’chirilgan suv
oqimi ejektorining yopiq klapinidan o’tishi bilan bog’liq.
Inkjet apparati - bu ishchi (faol) oqimni nasos oqimi (passiv) bilan aralashtirish va
keyinchalik oraliq bosim bilan aralash oqim hosil qilish orqali energiya uzatish
ta’minlanadigan qurilma. Aralash oqimlar turli fazaviy holatlarda va bosim bilan
farq qiladi.
Qurilishning soddaligi va boshqa bir qator afzalliklari tufayli inkjet apparatalar
oziq - ovqat va farmatsevtika sanoatidan neftni qayta ishlash va energetika
sanoatiga qadar turli sohalarda keng qo’llaniladi.
Inkjet apparatlari quyidagi bir qator afzalliklarni hisobga olgan holda keng
tarqalgan:
1) suyuqliklarni, gazlarni, gaz-suyuqlik aralashmalarini, qattiq zarralarni o’z ichiga
olgan hidoyat aralashmalarini, agressiv vositalarni quyish qobiliyati;
2) harakatlanuvchi qismlarning yo’qligi, dizaynning soddaligi, natijada
ishonchlilik va texnik xizmat ko’rsatish qulayligi;
3) Di - Namik gidromashinalarning boshqa turlariga nisbatan kichik umumiy
o’lchamlari va og’irligi, borish qiyin bo’lgan joylarga joylashtirish imkoniyati;
Ammo bir qator afzalliklarda, shuningdek, muhim kamchiliklar mavjud, ular
orasida, birinchi navbatda:

39

L
34 = 28 ∙( 1 − 0,5 ∙ 5 ∙ 10 3
101 ∙ 10 3 ) ∙ 0,25 = 6,8 m
Keyinchalik, formulalarning ikkinchi formulasidan foydalanib, ish kamerasining
uzunligini topamiz:
L
34 = d
3 ∙ c ∙ α
Ω
03
C= 11...12-mutanosiblik koeffitsienti.
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
L34=0,25 ∙11 ∙3
0,21 =39,3 m
Chunki ish kamerasi uzunligining L
34 ish kamerasining diametriga d
3 =10...35
nisbati, keyin eng maqbul qabul natija formulada, ya’ni L
34 =6,8 m.
Soplo qurilmasining kerakli o’lchamlarini aniqlang. Soplo moslamasining
dizaynining diametri ma’lum bo’lganligi sababli, biz soploning uzunligini topamiz.
l
0
d
0 = 3,0 … 4,0

Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
l
0 = 0,1 ∙ 3,5 = 0,35 m

Bundan tashqari, formula bo’yicha ish kamerasidan soploni kesish masofasini
topamiz:

lc≤2d0
formuladagi qiymatlarni almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
lc≤2∙0,1 =0,2 m
Soploning torayish burchagini Ө 0
=16 0
deb qabul qilamiz.
Keyinchalik, soplo qurilmasi oldida suyuqlik oqimining to’liq bosimini topamiz

p1= p1+ρj∙V12
2
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:

p1=0,4 ∙10 6+1000 ∙27,27 2
2 = 7,72 ∙10 5Pa
Ishchi kameraning oxirida gaz zichligini quyidagi formula bo’yicha topamiz:

54

shuningdek, suv oqimi ejektorida kondensatsiyalanadigan bug’ yo’qotilishi
kamayadi.
Rasm 16 Ishchi suv harorati o’zgarganda P
K va P
N ning havo oqimiga bog’liqligi.
Ejektor qurilmasining hajmli samaradorligini V
N dan V
N2 ga oshirish orqali ishchi
suvning bosimi yoki bir nechta ejektorlarning parallel ishlashiga ulanishi ularning
umumiy xarakteristikasi pozitsiyaga aylanadi, bu gorizontal qismning uzunligini
oshirishga olib keladi. Bu shuni anglatadiki, P
K kondensator bosimi quyidagilar
bilan ta’minlanadi G
V vakuum tizimiga so’rilgan havo oqimining yuqori bo’lishi
bilan ta’minlanadi (17-rasm). Shu bilan birga ejektor qurilmasining ishlashini
ta’minlash uchun energiya sarfi ham oshadi. Haqiqiy havo so’rish bilan kamroq
hajmli ishlash bilan ishlash tavsiya etiladi va undan qanchalik kam farq qilsa ,
kondensatordan so’rilgan bug’- havo aralashmasida bug’ shunchalik kam bo’ladi,
bu juda foydali, chunki bu bug’ ejektorda kondensatsiyalanadi va tsikldan
yo’qoladi. Volumetrik unumdorlikni oshirish, haqiqiy havo so’rish hajmining
oshishi bilan, kondensatorda vakuum volumetrik ishlashga ega bo’lgan ejektorning
xususiyatlariga muvofiq yomonlashganda sodir bo’lishi kerak .

26

yuzasidan vazifalar belgilandi.
Mutasaddi tashkilotlarga Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi bilan birgalikda
elektr energiyasi sohasida zamonaviy texnologiyalar bilan bevosita ishlaydigan
o’rta va kichik bo’g’in mutaxassislarini tayyorlash bo’yicha besh yillik dastur
ishlab chiqish vazifasi qo’yildi.
Yig’ilishda muhokama qilingan masalalar yuzasidan soha korxonalari rahbarlari
hisobot berdi, chora-tadbirlar belgilab olindi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20-fevral kuni elektr
energetikasi tarmog’ida investitsiya loyihalarini amalga oshirish va sohani
rivojlantirish masalalariga bag’ishlangan yig’ilish o’tkazdi. Bu haqda Prezident
matbuot xizmati xabar berdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 1-fevraldagi qaroriga muvofiq
O’zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi tashkil etildi. Unga elektr
energetikasi hamda neft-gaz sohasidagi muammolarni bartaraf etish, iqtisodiyot
tarmoqlari va mamlakat aholisini yoqilg’i-energetika resurslari bilan barqaror
ta’minlash bo’yicha katta vakolatlar berildi.
2019 yilgi Investitsiya dasturiga elektr energiyasi tizimi bo’yicha umumiy qiymati
8,1 milliard dollarlik 33 ta loyiha kiritilgan. Bu yil qariyb 620 million dollar
o’zlashtirilib, 7 ta yirik loyiha ishga tushirilishi belgilangan.
Prezident ushbu investitsiya loyihalarini sifatli amalga oshirish, mavjud
kamchiliklarni bartaraf etish bo’yicha topshiriqlar berdi.
Masalan, xalqaro moliya institutlari ishtirokidagi «Taxiatosh issiqlik elektr
stansiyasidan Xorazm-Sarimoy punktigacha 220 kVt li elektr liniyalarini tortish»,
«Yuqori kuchlanishli podstansiyalarni modernizatsiya qilish», «To’raqo’rg’on
issiqlik elektr stansiyasini qurish» loyihalarini amalga oshirish muddatlari
kechikkan. Shu bois Energetika vazirligi, «O’zbekenergo» AJga xalqaro moliya
tashkilotlari mablag’larini to’liq o’zlashtirish, loyihalarni o’z vaqtida bajarib,
mablag’larni iqtisod qilish vazifalari qo’yildi.

5

1-to’rt qatorli saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,4-diffuzor,
5-havo-suv aralashmasining chiqishi, 6 - havo-bug’ aralashmasining kirishi, 7-suv
kiri shi .
3-rasmda LMZ tomonidan ishlab chiqilgan EV 4-1400 tipidagi to’rt korpusli
ejektor ko’rsatilgan, 300 MVt quvvatga ega turbinalarning birinchi
modifikatsiyalari uchun ishlatilgan. U to’rttadan parallel umumiy qabul qilish
kamerasiga ega bo’lgan bir korpusli ejektorlarga, turbina kondensatorida hosil
bo’lgan bug’-havo aralashmasi kiritiladi.
Tajriba lar shuni ko’rsatdiki, bu ejektor lar ishla sh jarayonida te branishlar hosil
bo’ladi .
3-rasm EV-4-1400 LMZ suv oqim li ejektor
1-suv kirish trubkasi, 2-qabul qilish kamerasi, 3-aralashtirish kamerasi va diffuzor
(4 dona), 4-chiqish trubkasi, 5-suv oqimliaralashmasining chiqishi, 6-so’rilgan
bug’ - havo aralashmasining kirishi, 7-saplo (4 dona)
70-yillarda VTI da o’tkazilgan ish jarayoni tadqiqotlari asosida taklif etilgan
konstruksiya, uzluksiz aralashtirish kameralari (kanallari) bo’lgan diffuzorsiz suv
oqilmi ejektori mavjud. 4 " a " rasmda yetti kanalli suv oqilmi ejektorining
konstruktiv sxemasi ko’rsatilgan, EV7-1000, bu EV4-1400 ejektorlariga nisbatan

10

a) - qisqa aralashtirish kamerasi va diffuzor bilan;
b) - kengaytirilgan aralashtirish kamerasi bilan; v) - ejektor uzunligi bo’ylab
bosimning o’zgarishi
SUV OQIMLI EJEKTORI VA KONDENSATORNING BIRGALIKDA
ISHLASHI.
Bug’- havo aralshmasini so’rib olishda ejektorning xususiyatlari ko’rib chiqiladi.
Shu bilan birga, asosiy ejektorlar kondensatordan quruq havoni emas, balki
to’yingan bug’- havo aralashmasini so’rib oladi, uning tarkibidagi bug’ miqdori
asosan undagi havo miqdori bilan belgilanadi. Bug’ ejektorning ishchi suvi oqimi
bilan bosimning ortishi evaziga kondensatsiyalanadi. Barqaror rejimda ejektor
kondensatorda doimiy bosim (vakuum) saqlanishini ta’minlaydi. Ejektor
o’chirilganda bosim vakuum tizimning zichligiga bog’liq ravishda o’sishni
boshlaydi.
Kondensatorning bosim ejektorning so’rish bosimi bilan belgilanadi, u quruq
havoda uning xususiyatiga qarab o’zgaradi. Kondensator va ejektor o’rtasidagi
bug’ qarshiligi va uning asosiy tarkibiy qismlari: kondensator trubkasi
to’plamining bug’ qarshiligi, kondensator va ejektor o’rtasidagi bug’
o’tkazgichining qarshiligi va bug’ - havo oqimining ejektorni qabul qilish
kamerasiga kirish joyidan ishlaydigan suv oqimiga qarshiliklar. Unda bug’
kondensatsiyalanadi.
P
K = P
K + ∆ P
K + ∆ P
TR + ∆ P
VX

23

ejektorlarida bug’ kondensatsiyasini yo’qotilishini ham kamaytiradi.
Shuni ta’kidlash kerakki, tavsiya etilgan sxema vakuum tizimining havo zichligi
standartga yaqin bo’lgan boshqa qurilmalar uchun javob beradi. Biroq, ish tajribasi
shuni ko’rsatadiki, ko’pincha tboshqa qurilmalarning havo zichligi standartdan
ikki-uch baravar yomonroq bo’ladi. Bunday hollarda, buzilgan vakuum bilan
ishlashdan ko’ra, suv oqilmi ejektorlarining ishlash zaxirasini ko’paytirish foydali
bo’ladi. Ushbu zaxirani ko’paytirish yoki kamaytirish to’g’risida qaror uskunaning
holati va ishlash darajasiga qarab joyida qabul qilinadi.
SUV OQIMLI EJEKTORLARINI SOZLASH, SINOVDAN O’TKAZISH VA
ISHLATISH, ISH PAYTIDA YUZAGA KELISHI MUMKIN BO’LGAN
MUAMMOLAR
Asosiy ejektorlarni o’rnatgandan so’ng, ularni 21-rasmga muvofiq asboblar bilan
jihozlash kerak, har bir ejektorni quruq havoda nazorat sinovlarini o’tkazing va
keyin olingan xarakteristikani hisoblangan xarakteristika bilan taqqoslang. Agar
farqlar aniqlansa, unda nomuvofiqlik sababini aniqlash va yo’q qilish kerak.
21-rasm IESning 800 MVt turbinasida halqa ejektorining joylashuvi sxemasi
1 - 1300 VTI tipidagi halqa aralashtirish kamerasi bo’lgan asosiy oqilmi ejektori, 2

31

Misol tariqasida, 24 va 25-rasmlarda turbinalarda ishlatiladigan quvvatning
xususiyatlari ko’rsatilgan 300 va 800 MVt EV4-1400 va EV7-1000 kabi asosiy suv
oqilmi ejektorlari.
24-rasm Quruq havoni so’rib olishda EV-4-1400 LMZ suv oqimi ejektorining
xususiyatlari.
P
P = 3,4 3,7 bar, P
C = 0,67 0,7 bar , t
havo =17 20 ° С .
25-rasm Quruq havoda EV 7-1000 tipidagi ejektorning xarakteristikasi
PP=0,46 MPa
PC=0,8 = 0,9 MPa

34

ancha yuqori samaradorlikka ega va ish paytida deyarli tebranmaydi. 300 va 800
MVt quvvatga ega turbinalar kondensatorida yangi ejektorlar joriy etililgan
4-rasm Kengaytrilgan aralashtirish kamerasi bo’lgan suv oqilmi ejektorlarining
dizayn sxemasi.
a) EV-7-1000 VTI tipidagi y etti kanalli ejektor,
b) 1-ishchi saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish
kamerasi,
4-drenaj quvuri, 5-havo oqimining chiqishi, 6-bo’ylama qovurg’alar,
7-kondensatordan bug’ - havo aralashmasining kirishi, 8-bosimli suv kamerasi,

11

p5= p5+ρaralashmalar +❑ aralashmala2
2
Qiymatlarni formulaga qo’yamiz:
p5=101 ∙10 3+869,33 +6,112 2
2 =117,24 ∙10 3Pa
Keyinchalik, biz suv oqimliejektorining samaradorligini formula bo’yicha topamiz.

ηsinf =
mG∙R∙TJ∙ln (
p5
p2)+kost ∙(p5− p2)
QJ∙(p1− p2)
k
ost = 1- aktiv oqimining qoldiq energiyasidan foydalanish koeffitsienti;
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
ηsinf =
0,05 ∙287 ∙283 ∙ln (
101
5 )+1∙0,3056 (117,24 ∙10 3−5∙10 3)
0,3056 ∙(7,72 ∙10 5−5∙10 3) ∙100 %= 20,32 %

Hisoblash natijasigab ko’ra kondensatsion qurilmaning asosiy elementlari
quyidagilardan iborat:
- ikkita suv oqimli ejektor, tipi EV-4-1400;
- ikkita suv oqimli ejektor sirkulyasiya tizimli tipi EV-1-350;
- bitta suv oqimli ejektor, tipi EV-01-350, (zichlanish bug’larini sovutgich PS-
115dan so’rib olish uchun);
Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi
Mehnat xavfsiziligi t о ’g’risida umumiy ma’lumot. Mehnat xavfsizligi-insonning
mehnat qilish jarayonida xavfsizlikni ta’minlovchi, insonning insonning sog’lig’ini
va ish unumdorligini saqlovchi qonun chiqarish ishlari, ijtimoy-iqtisodiy, tashkiliy,
texnik, gigiyenik va davolash-profilaktika tadbirlari va vositalari tizimidir. T о ’liq
xavfsizlikni ta’minlash va zararsiz ishlab chiqarishni tashkil etish mumkin emas.
Real ishlab chiqarish sharoiti bir qancha xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari
bilan tavsiflanadi. Xavfli ishlab chiqarish omili deb shunday ishlab chiqarish
omiliga aytiladiki, uning ta’siri belgilangan sharoitda ishlayotgan inson sog’lig’ini
birdaniga yomonlashishiga olib keladi. Zararli ishlab chiqarish omili deb
belilangan sharoitda ishlayotgan insonni kasallanishiga yoki mehnat qobiliyatini
susayishiga olib keluvchi ishlab chiqarish omiliga aytiladi.

56

18-rasm P
N va G
P ning P
K o’zgarganda havo oqimiga bog’liqligi .
Bosim sovutish suv haroratiga,yani yozdagi haroratga qaraganda gorizontal
qismining uzunligi har doim qishda ancha past. (19-rasm). Shunga ko’ra yozda
bug’ qarshiligi va ejektorda kondensatsiyalanadigan bug’ oqimi ko’proq bo’ladi .
19-rasm-P
K ,P
N ,D
PK ning qish va yozda havo oqimiga bog’liqligi.

28

mahsuldorlikka ega. Ishchi ejektor sifatida kamroq quvvqatli ejektor, ikkinchisi esa
zaxira rejimi sifatida ishlatilishi kerak. Asosiy ejektorlar uchun ishchi suv, V
P = 230
t/soat va aylanma tizim uchun 150 t/soat bosimli aylanma o’tkazgichdan ikkita
markazdan qochma nasos yordamida yetkazib beriladi, masalam, 14nds, ulardan
biri ishchi, ikkinchisi zaxira. Oddiy sharoitlarda ejektorni o’rnatish va bitta
nasosning ishlashi uchun energiya sarfi taxminan 160kVt ni tashkil qiladi.
20-rasm-300 MVt turbinali ejektor qurilmasining sxemasi.
1-bug’ turbinasi, 2-kondensator, 3-ishchi suv oqilmi ejektor, 4-zaxira ejektor,5-
aylanma tizimning ejektori, 6-muhr ejektori, 7-ejektorlar uchun ishlaydigan suv
nasoslari, 8-energiya blokining o’z ehtiyojlari uchun, 9-bug’ kondensatsiya uchun
issiqlik almashtirgich (PS-115),10-kondensatorning suv kameralaridan so’rish
qilish, 11 - aylanma suv o’tkazgichlari, 12 - ejektorlarning ishchi suvi, 13 -
ejektorlardan suv oqimliaralashmasining drenaji, 14-bug’ - havo aralashmasi.
Vakuum tizimining havo zichligi yomonlashganda, zaxira nasos avtomatik
yoqiladi, zaxira ejektor oldidagi bug’-havo aralashmasining kondensatoridan ishchi
suv va so’rib olish uchun bosim liniyasida klapanlar ochiladi. Bunday holda
umumiy quvvati 5500 m /soat bo’lgan ikkala asosiy ejektor vakuumni
yomonlashtirmasdan 15 °C da 160 kg/soat havoni so’rishga qodir.
Kondensator qurilmasiningn ishlash shartiga ko’ra keraksiz ejektorlarni o’chirish
nafaqat havoni so’rib tashlash uchun energiya sarfini, balki asosiy suv oqilmi

30

Kondensatordan so’rilgan bug’ - havo aralashmasida ejektorlarni sinovdan
o’tkazishda o’lchov hajmi vazifalarga bog’liq. Odatda, foydalanish uchun
kondensatordagi bosimning so’rilgan va qo’shimcha ravishda havo oqimiga
haqiqiy bog’liqligini qurish qiziqish uyg’otadi bir, ikki va uchta suv oqimi
ejektorlari ishlaganda vakuum tizimiga yetkazib beriladi. Ushbu bog’liqliklarni
olish uchun tabiiy havo so’rish qilish paytida kondensatorning egzoz trubkasidagi
bosimni o’lchash, shuningdek uni soplolar yordamida qurilma orqali to’g’ridan-
to’g’ri kondensator og’ziga qo’shimcha yetkazib berish kerak. Ushbu sinovlar
bilan individual tajribalarda kondensatorda belgilangan vakuum chegaralarida
buzilish mumkin. Kondensatorning bo’yniga qo’shimcha havo kiritilganda,
kondensatorning barqaror ishlash rejimi 20-30 daqiqadan so’ng sodir bo’ladi,
shuning uchun bu sinovlar quruq havoga qaraganda uzoqroq bo’ladi. Bug’havo
aralashmasida o’tkazilgan sinovlarda siz vakuum tizimiga so’rilgan havo oqimini
aniqlashingiz va turbo qurilmaning havo zichligini baholashingiz mumkin.
G
V =8+0,065*800=60 kg/soat
Ishlash uchun kondensatordan so’rilgan bug’- havo aralashmasidagi bug oqimining
miqdorini bilish ham foydalidir. Ushbu bug’ ishchi suv oqimlarida
kondensatsiyalanadi va tsikldan yo’qoladi. Uning oqim tezligini issiqlik balansi
tenglamasidan ejektorda suvni sekundiga grammda isitish orqali formula bo’yicha
aniqlash mumkin:
G
P = G
P ( ∆ t − ∆ t
S . V )
ι
P − t
S (6)
Suv oqilmi ejektorida suvni isitish sekin bo’lgani uchun (odatda 1 °C gacha), u
aniq o’lchashni talab qiladi. Buning uchun besh darajali asosiy shkala va 0,01 °C
o’lchov aniqligiga ega bo’lgan va barqaror rejimda oqim harorati farqini o’lchash
uchun mo’ljallangan metastatik termometrlardan foydalanish mumkin.
Kondensatordan havo bilan birga so’rilgan ejektorlarda yo’qolgan bug’ oqimining
mutlaq qiymati ko’plab geometrik va rejim omillariga bog’liq bo’lib, ularning

35

navbatda xavfning turini, uning kelib chiqish sabablarini о ’rganishni talab etadi.
Xavfning turi va kelib chiqish sabablariga bog’liq holda xavfli faktorlardan
himoyalanish usullari ikki xil: aktiv va passiv turlarga b о ’linadi: Aktiv himoya
xavfli faktorlarni hosil b о ’lishini yoki uning ta’sir darajasii kamaytirishga
y о ’naltirilgan b о ’ladi. Passiv himoya xavflik faktorlarni insonga ta’sirini bartaraf
etishga qaratilgan tadbirlar majmuidan iborat b о ’lib, u ishni tashkil etish, shaxsiy
himoya vositalaridan foydalanish, xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalardan
foydalanish y о ’llari orqali amalga oshiriladi.
Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar jumlasiga t о ’siqlar, saqlash qurilmalari,
blokirovkalash moslamalari, signalizatsiya, masofadan boshqarish jihozlari va
tormoz qurilmalari kiritiladi. T о ’siq qurilmalari. T о ’siq qurilmalari о ’zlarinig
tuzilishlari jihatidan soddalishi va ishonchliligi sababli mashina va
mexanizmlarning xavfli zonalardan himoyalanishda keng q о ’llaniladi. Ular xavfli
faktor bilan inson orasida ishonchli t о ’siq hosil qilib, ishchi harakatining t о ’g’ri va
not о ’g’ri b о ’lishiga qaramasdan jarohatlanishdan saqlaydi.
Bundan tashqari, t о ’siqlar ish jarayonida q о ’qqisdan otilib ketgan metall
zarrachalari, detal qismlari va instrumentlaridan, ish joyini changlanishi va
gazlanishidan ham saqlaydi. T о ’siqlar konstruktiv tuzulishiga va ishlatilish
funksiyasiga k о ’ra turli xil b о ’ladi. Ular doimiy yoki vaqtinchalik b о ’lishi
mumkin. Doimiy t о ’siqlar mashina yoki mexanizmlarning ajralmas qismi
hisoblanadi. Masalan, uzatmalar qutisi, tishlashish muftasi va tormoz
qurilmalarining korpuslari doimoy t о ’siqlar tarkibiga kiradi. Bundan tashqari,
doimiy t о ’siqlar q о ’zg’aluvchan va q о ’zg’almas k о ’rinishda ham b о ’ladi.
Q о ’zg’almas t о ’siqlar ish vaqtida ishchini xavfli faktorlardan ishonchli himoya
qiladi, ular faqat mashinani ta’mirlash yoki uning texnik xizmat k о ’rsatish
vaqtlardagina yechib olinishi mumkin. Bunday t о ’siqlar о ’rnatilgan mashina va
mexanizmalarda texnologik jarayonni borishini kuzatish mumkin emasligi asosiy
kamchilik hisoblanadi.
Iqtisodiy Qism

61

Drenaj trubkasidagi klapinni yopish orqali orqa bosimning oshishi ikkita rejimda
bo’lishi mumkin: Ikkala holatda ham, chegaraviy qiymatga erishilganda, ishchi suv
oqimining kinetik energiyasi, uning shakli va rejim parametrlariga bog’liq bo’lgan,
ma’lum bir bosim ejektori uchun suv oqimlioqimini maksimal darajada siqish
uchun yetarli emasligi sababli ejektor ishlamay qoladi (11-rasm). Ejektorni
o’rnatish balandligini oshirish bosimni pasaytiradi. Sifonning barqaror ishlashini
ta’minlash uchun maksimal balandlik 8 m dan oshmasligi kerak.
11-rasm Teskari bosim P
C o’zgarganda
ejektorning xususiyatlari
Ishchi suv haroratining har xil qiymatlariga
mos keladigan quruq havoni so’rib olishda
ejektorning xususiyatlari bir-biriga teng
ravishda joylashtiriladi. Ushbu qiymat bilan
xarakteristikalarning ordinatlari berilgan
haroratdagi to’yish bosimlar farqining
qiymatiga qarab farqlanadi. Bu volumetrik
ishlash suv haroratiga bog’liq emasligini ko’rsatadi (13-rasm "a").
12-rasm-harorat o’zgarganda ejektorning haroratlari t
i va ishchi suv bosimi P
i
Soplolar oldidagi ishchi suvning turli bosimiga mos keladigan ejektorning
xarakteristikalari ordinat o’qidagi nuqtadan nurlar shaklida bo’ladi, bu ish chi suv

20

Shunday qilib ejektor tomonidan so’rilgan bug’ - havo aralashmasida G
havo ning
haqiqiy havo oqimining ko’payishi bilan ma’lum bir chegara qiymati G
PK
kondensatordaki bosim deyarli o’zgarishsiz qoladi, ejektorning so’rish bosimi
oshadi va bug’ qarshiligining barcha tarkibiy qismlari formula (3) va G
P
aralashmasidagi bug’ iste’moli kamayadi. P
K quruq havo ejektorining
xarakteristikasi bilan kesishish nuqtasi P
N ga mos keladi amaliy jihatdan P
K havo
oqimining chegarviy qiymatida G
P va so’rish aralashmasida juda kam bug’
sarflanadi. Bosim kondensator G
F da kattalasha boshlaydi. G
F ko’plab omillarga
bog’liq uning miqdorini aniqlash uchun ma’lumotlar etarli emas.
Kondensatordagi bosimning yanada oshishi ejektorning xarakteristikasi bilan
turbinaning oxirgi bosqichidagi lapatka apparati ishonchliligiga qarab
kondensatorda ruxsat etilgan maksimal vakuumgacha to’liq aniqlanadi (15-rasm).
Bunday holda, ejektor odatda buzilmasdan, doimiy hajmli ishlash va aralashmada
minimal bug’ sarfi bilan ishlaydi. Ushbu suv oqimi ejektori ma’lum bir oqim
tezligidagi bug’ oqimi bilan taqqoslanadi. Havo haddan tashqari ortib ketadi va
ishlamay qoladi, bu esa turbinani to’xtatishga olib keladi.

24

tizimlari kuchli tebranadi va asosiy ejektorlarning ishlash davri hisoblanganidan
ko’ra kamroq bo’ladi. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun har bir ejektorning drenaj
liniyasiga 9-rasmda ko’rsatilgandek individual havo ajratgichni o’rnatish kerak.
9-rasm
1-turbina, 2-kondensator, 3-ejektor nasosi , 4-asosiy ejektori, 5-drenaj trubkasi, 6-
havo o’lchagich, 7-havo ajratgich, 8-suv drenaji, 9-drenaj liniyasi, 10- havo
so’ruvchi ejektor.
SUV OQILMI EJEKTORDA SINOVLAR VA ISH JARAYONI
Ejektorning asosiy xarakteristikasi uning qabul qilish kamerasidagi bosimning
(vakuumning) ishchi suvning bosimi va haroratning o’zgarmas qiymatlari va
ejektor orqasidagi drenaj trubkasidagi bosimning ejektsiyalangan havo oqimiga
bog’liqligidadir. Bug’-havo aralashmasini so’rish paytida ejektorning
xarakteristikasi, so’rish bosimining o’zgarishi juda keng chegaralarda, ba’zida
ba’zi og’ishlar bilan, boshlang’ich qismidan va yuqori so’rish bosimidan bo’ladi.
Idial rejimda qabul qilish kamerasidagi bosim ishchi suv haroratida to’yingan bug’

18

Quruq havo sinovlaridan oldin, ejektor bug’ - havo aralashmasining ta’minot
liniyasidagi klapnni yopish orqali kondensatordan uziladi. Keyin suvni ejektor
nasoslaridan ishlaydigan soplolarga yetkazib beriladi. Yoqilgan nasoslar sonini
o’zgartirish va suv ta’minoti liniyasidagi eshik klapinini yopish tufayli quyidagilar
bo’lishi mumkin. Ejektor soplolari oldida ishlaydigan suvning kerakli bosimi
o’rnatildi. Birinchi navbatda, ejektorning kirish qismiga havo yetkazib
berilmaganda, ishlamagan rejimdagi bosim aniqlanadi. Agar o’lchangan bosim
ishlaydigan suv haroratida to’yingan bug’ bosimiga yaqin bo’lsa, bu ejektorning
yaroqliligini va unda keraksiz so’rg’ichlarning yo’qligini ko’rsatadi. Keyin
o’zgaruvchan soplolar orqali havo qabul qilishda parametrlarni o’lchash amalga
oshiriladi.
Keskin o’zgarishlar davrida, soplolar o’zgarganda, suv vakuum o’lchash
moslamalarining impuls liniyalariga kirishi mumkin. Bunday holda, ular vakuum
o’lchagichlari yaqinida o’rnatilgan qisqichlari yordamida atmosfera havosi bilan
puflanishi kerak. Olingan parametrlarga ko’ra, ejektorning xarakteristikalari har xil
va keyin aniqlanadi va volumetrik ejektsiya koeffitsientining eksperimental va
hisoblangan qiymatlari bir-biri bilan taqqoslanadi.
Ba’zi rejimlarda, 5 °C ishlaydigan suvning past haroratida va havo to’g’ridan-
to’g’ri ejektorning kirish trubasiga kirganda, ejektorning qabul qilish kamerasini
muzlatish va bosimni oshirish mumkin. Bu yuqori tezlikda harakatlanadigan havo
haroratining haqiqiy pasayishi va oqimdagi suv tomchilarining muzlashi bilan
bog’liq. Havo ta’minoti to’xtatilganda, muz yo’qoladi. Shuni hisobga olgan holda,
o’lchov buzilishlari tufayli quruq havo sinovlarida bunday hodisaning paydo
bo’lishiga yo’l qo’ymaslik kerak.

33

Foydalanilgan adabiyotlar
1. О’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо’yicha Harakatlar
strategiyasi tо’g’risida.-T:2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonli Farmoni.
2. О ’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi . 2017-12-23
1. X.A.Alimov, Q.X.Axmedov «Issiqlik elektr stansiyalari». T.: ToshdTU. 2002 y.
120
2. Sokolov, E. ya. Jet apparatlari-3-nashr., qayta ishlangan / E. Y. Sokolov, N. M.
singer. M.: Energoatomizdat, 1989. 352 s.: il.
3. Tsegelskiy V. G. ikki fazali reaktiv qurilmalar. M.: Moskva davlat texnika
universiteti nashriyoti. N. E. Bauman, 2003 Yil. 408 s.
4. Kurapin, A. V. inkjet vakuumli ejektor kondensatori bilan qurilmani ishlab
chiqish va sinovdan o’tkazish / A. V. Kuprin, A. M. Lartsev, E. A. Fedyanov //
Volga shahar davlat texnika universiteti. 2010 yil, 3 s.
5. Ismoilov, A. R. Iriklinskaya GRES-dagi tadqiqot sinovlari natijalari va turbinali
qurilmaning bug’ vakuum tizimini takomillashtirishning mumkin bo’lgan usullari.
2013 yil, 5 s.
6.Martsev, yu.P. atrof-muhitni neft bug’lari bilan ifloslanishdan himoya qilish
duktov / yu. P. Martsev, V. V. Vernakov, O. V. Martseva, E. yu. Martseva, D. A.
sorva chev // neft va gaz kompleksida atrof-muhitni muhofaza qilish.
7.Klimenko, A. V. issiqlik va atom elektr stansiyalari: ma’lumotnoma / A. V.
Klimenko, V. M. Zorina. 3-nashr. M.: Mei nashriyoti, 2003 648 s.
Internet saytlari:
8 . www.gov.uz – О ’zbekiston Respublikasining hukumat portali .
9 . www.catback.ru – xalqaro ilmiy maqola materiallari sayti.
10. www.google.ru – xalqaro о ’quv materiallarining qidiruv sayti .
11. www.ziyonet.uz – milliy о ’quv materiallarining qidiruv sayti .

70

va qoidalarga muvofiq mehnatni t о ’laligicha tashkil etish b о ’yicha javobgarlikni
direktor yoki bosh muhandis о ’z zimmasiga oladi. Alohida b о ’linmalar b о ’yicha
bunday javobgarlikni sex, uchastka, xizmat rahbarlari о ’z zimmalariga oladilar.
Mehnat xavfsizligini tashkil etishning bevosita rahbarligini korxonaning bosh
muhandisi amalga oshiradi. Mehnat xavfsiligini amalga oshirish maqsadida
birinchi navbatda ishchilar va xizmat k о ’rsatuvchilarga xavfsizlik texnikasi, ishlab
chiqarish sanitariyasi, yong’inga qarshi muhofaza va mehnat xavfsizligining
boshqa qoidalari b о ’yicha y о ’riqnoma о ’tishlari shart, ikkinchidan kasbi b о ’yicha
yaxshi mutaxasassislar bilan ishni tashkil etish, uchinchidan ishchilarni mehnat
xavfsizligi b о ’yicha y о ’riqnomaning barcha talablariga asosan doimo kuzatilib
turishlari shart.
Y о ’riqnomaning ham bir necha turlari mavjud: kirish, birlamchi, takroriy, plandan
tashqari, doimiy. Kirish y о ’riqnomasi korxonaga ishga kiruvchi barcha xodimlar
uchun majburiy. Uni mehnat xavfsizligi b о ’yicha muhandis о ’tkazadi. Birlamchi
y о ’riqnoma korxonaga ishga qabul qilingan xodimlar, bir b о ’linmadan boshqa
b о ’linmaga о ’tgan xodimlar uchun majburiydir. Takroriy y о ’riqnoma olti oydan
kam b о ’lmagan muddatda о ’tkaziladi. Ushbu y о ’riqnomani о ’tkazishdan maqsad-
mehnat xavfsizligi b о ’yicha ishlash qoidalarini xotiraga tiklash, shuningdek yexda
va korxonada amalda nosozliklarga y о ’l quymaslikni ta’minlashdir. Plandan
tashqari y о ’riqnoma texnologik jarayon о ’zgarganda, mehnat xavfsiligi b о ’yicha
qoidalar о ’zgarganda, yangi texnologiya qurilganda, xodimlar tomonidan mehnat
xavfsizligi buzilganda о ’tkaziladi.
Doimiy y о ’riqnoma ishlab chiqarish oldidagi ishchilar uchun о ’tkaziladi. Sanab
о ’tilgan barcha y о ’riqnomalarni bevosita ish rahbari о ’tkazadi. Y о ’riqnoma
о ’tkazilganligi t о ’g’risidagi ma’lumot registratsiya jurnaliga qayd qilib quyiladi.
Texnologik jarayonlar xavfsizligini ta’minlash. Mehnat havfsizligini
boshqarishning asosiy masalalaridan biri texnologik jarayonlarning xavfsizligini
boshqarish hisoblanadi. Ushbu holda boshqarish obyekti “texnoogik jarayonning
xavfsiziligi” dan aniqlanadi. Umuman olganda texnologik jarayoning xavfsizligini
quyidagicha ifodalash mumkin: -mehnat qurollari-ish jarayonida xavfli va zarari

58

foydalanuvchi) elektr st-yalari va gelioenergetika st-yalari issiqlik elektr st-yasi
jumlasiga kiradi.
2016 — 2022-yillarda respublikamizda elektr energiyasi ishlab chiqarish
ko’rsatkichlari:
➖ 2016-yil - 59,0 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2017-yil - 60,7 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2018-yil - 62,8 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2019-yil - 63,6 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2020-yil - 66,4 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2021-yil - 71,3 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2022-yil - 74,3 mlrd kVt ⋅ soat*.
2022-yilda elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi 2016-yilga nisbatan 15,3 mlrd
kVt ⋅ soatga yoki 25,9 foizga ko’pni tashkil etdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 13.01.2023 kuni elektr
energetikasi sohasini yanada rivojlantirish bo’yicha joriy yilga asosiy
vazifalar muhokamasiga bag’ishlangan yig’ilish o’tkazdi.
Davlatimiz rahbarining 2019 yil 1 fevraldagi qaroriga muvofiq, O’zbekiston
Respublikasi Energetika vazirligi tashkil etilgan edi. O’sha yilning 27 martidagi
Prezident qaroriga asosan, “O’zbekenergo” aksiyadorlik jamiyati isloh qilinib,
uning negizida “Issiqlik elektr stansiyalari”, “O’zbekiston milliy elektr tarmoqlari”
va “Hududiy elektr tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyatlari tashkil topdi.
Hisob-kitoblarga ko’ra, 2030 yilga borib yurtimizda elektr energiyasi iste’moli
hozirgiga nisbatan 2 barobar ko’p bo’lishi kutilmoqda. Shu bois Energetika
vazirligiga keyingi o’n yilda umumiy quvvati 7900 MVt ni tashkil etadigan yangi
issiqlik elektr stansiyalarini ishga tushirish bo’yicha topshiriqlar berildi.
Shuningdek, investorlarni jalb qilgan holda, 8000MVt quvvatga ega quyosh va
shamol elektr stansiyalarini qurish, gidro elektr stansiyalari quvvatini 1935 MVt ga
oshirish, kichik gidro elektr stansiyalar barpo etishni xususiy sektorga berish

4

W = Nust∙Tust
Nust-stansiyaning o’rnatilgan quvvati, MVt;
T
ust -o’rnatilgan quvvatdan foydalanish soatlari soni, h, 7000
Tust ;
W =1800 ∙7000 =12600000 MVt ∗h
Elektr stantsiyasining o’rtacha yuklamasi, MVt:
RIES =W /TR
T
R -haqiqiy ish soatlari soni, h;
RIES =12600000 /7314 =1722,7 MVt
Energiya blokining o’rtacha yillik yuklamasi, MVt:
RBL= RIES
nBL
nBL
-bloklar soni;
R
BL = 1722,7
4 = 430,7 MVt
Barqaror rejimda elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun IES bloklari tomonidan
yillik yoqilg’i sarfi, t / yil:
VUST =VBTQ ∙ηBTQ ∙3,6 ∙TR∙nBL

64

1) yuqori bosim ostida ishlaydigan oqimni etkazib berish zarurati;
2) past samaradorlik
3) ishchi (faol) muhitda ishlatiladigan ko’p miqdordagi suyuqlikni qaytarib
bo’lmaydigan darajada to’kish.
Biroq, uning uchinchi kamchiliklari har doim ham o’zini to’liq namoyon qilmaydi,
chunki ba’zi qurilmalarda reaktiv apparatdan keyin ko’p miqdordagi suyuqlik yana
ishlatilishi mumkin, masalan, ikki fazali oqimni bir - biridan ajratgandan so’ng,
yuqori tezlikda faol oqimni qayta yaratish uchun.
Ushbu barcha afzalliklar va kamchiliklar reaktiv qurilmalarning quyidagi sohalarda
keng tarqalishiga imkon berdi:
1) kimyo sanoatida reaktiv qurilmalar epoksi va akril qatronlar, ishqorlar va
kislotalar ishlab chiqarish, suvli eritmalarning karbonatlanish samaradorligini
oshirish uchun gazni tarqatish va boshqalar uchun ishlatiladi;
2) neftni qayta ishlash sanoatida inkjet qurilmalar suv omborini qayta ishlashda
deemulgator bilan suv emulsiyasini bog’lash uchun ishlatiladi, shuningdek yoqilg’i
va motor moylariga qo’shimchalar qo’shiladi va hokazo;
3) elektr stantsiyalarida-bug turbinalarini tartibga solish tizimida, elektr
generatorlarining havo sovutish tizimlarida;
4) quduqlar va quduqlardan suv quyish, shuningdek, kemalar omborlaridan suv
chiqarish uchun;
5) oziq – ovqat sanoatida-eriydigan qahva ishlab chiqarishda suv-qahva
suspenziyasini tayyorlash, sut mahsulotlarini bir hil holga keltirish.
6) energetikada-kondensatsiyalanadigan qurilmalarning havo o’tkazmaydigan
qurilmalari sifatida, issiqlik elektr stantsiyalarini suvni tozalash jarayonlarida
reaktiv tayyorlash;
7) farmatsevtika sanoatida inkjet apparatlar suyuq dozalash shakllarini olishda
tarkibiy qismlarni eritish va suyultirish uchun, shuningdek malham va kremlar
ishlab chiqarishda emulsifikatorlar va stabilizatorlarni kiritish va tarqatish uchun
ishlatiladi;

40

Chiqindisiz ishlab chiqarish-jarayonning shartli nomidan kelib chiqqan holda
oxirgi mahsulotni olishda rivojlangan texnologiya asosida chiqindilarni maksimal
ravishda kamaytirib erishiladi. Amalda chiqinlisiz texnologiya mavjud emas.
Chiqindilar doimo bor, hech bо’lmasa issiqlik energiyasi shaklida, aks holda
termodinamikaning qonunlari buziladi. Eng aniq atama-kam chiqindili ishlab
chiqarish yoki kam chiqindili texnologiY. Kam chiqindili texnologiya (sinonimi-
kam chiqindili ishlab chiqarish)-u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish bо’lib,
minimum chiqindi (qattiq, suyuq, gazsimon va issiq) chiqaruvchidir.
Kam chiqindili texnologiyani yaratish ishlab chiqarishning yangi vositalarini
prinsipial ishlab chiqish, materiallarni va qayta ishlash usullarini о’zgartirish bilan
texnologik jarayonlarni qayta qurish, oxirgi mahsulotni о’ta ixchamlashtirishlar
bilan bog’liqdir. Kо’pgina rivojlangan mamlakatlar kam chiqindili texnologiyani
yaratish yо’lidan bormoqda. Bu tabiiy tizimda yuklamani kamaytirish va aholi
salomatligini yaxshilash yо’nalishlaridan biridir.
Ekologik ruxsat etilgan yuklama-insonning hо’jalik faoliyati, uning natijasida
ekotizimning (ekotizimning chegaraviy hо’jalik sig’imi) barqarorlik bhsag’asidan
oshmaydi. Ushbu bо’sag’aning oshib ketishi ekotizimning va barqarorlikning
buzilishiga olib keladi. Bu muhim emas, ya’ni har qanday maydonda ushbu
bо’sag’a oshib ketishi mumkin emas. Faqat yerda barcha ekologik ruxsat etilgan
yuklamalar yig’indisi biosferaning “hshjalik sig’imi” chegarasidan oshib ketsa
xavfli holat (ekologik inqiroz) ni keltirib chiqaradi, bu esa butun biosferani
suvsizlanishiga, atrof-muhitni о’zgarishiga, inson salomatligi uchun xavfli
о’zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ekologik xavfli obyekt-iqtisodiy obbyekt yoki
tabiiy obyekt, ularning holati yoki tuzilishi insonlarga, qishloq hо’jalik
о’simliklariga, atrof-muhit tabiatiga nojо’ya ta’sir kо’rsatadi.
Ekologik toza ishlab chiqarish (sinonimi-ekologik ishlab chiqarish)- inson
tomonidan bajariladigan atrof-muhitni sun’iy yaratish, ya’ni muhitning tavsifi
inson ehtiyojiga javob berishi kerak. Bunday tizimni yaratish va uni ta’minlash
katta harajatni talab etadi, unda hо’jalik samarali ortishi mumkin. Ekologik
samarador jarayon (sinonimi-ekologik samaradorlik)- mahsulot va xizmat narxlari

67

17-rasm P
k ning havo oqimiga bog’liqligi
Ejektorning volumetrik ishlashi o’zgarganda. Agar ortiqcha havo ko’paysa, unda
siz ikkinchi nasosni yoki uchinchi ejektorni ulashingiz kerak (agar mavjud bo’lsa)
yoki tegishli iqtisodiy yo’qotish bilan yomon vakuum bilan ishlashingiz va shu
bilan birga vakuum tizimining bo’shliqlarini qidirishingiz va ularni berkitishingiz
kerak.
Barqaror rejimda kondansator ichidagi bosim doimiy va mustaqil ravishda
saqlanadi. Kondensatorning rejim parametrlari o’zgarganda bosim o’zgaradi.
Doimiy havo oqimi bilan bosimning oshishi,vakuum tizimiga so’rilgan suv,
sovutish suvi haroratining oshishiga, uning oqim tezligining pasayishiga,
kondensatorga kiradigan bug’ oqimining oshishiga, shuningdek kondensator
turubkalaridagi nakiplarning ko’payishiga olib keladi.

27

Ishchi suvning harorati t
u 18 °C;
Havo iste’moli G
n 80 kg/soat;
Havo bosimi p
H 10 kPa;
Suv oqimliaralashmasining bosimi P
S 105 kPa.
Ishchi suv bosimi kPa,∆PP= pp− pH=500 −10 = 490
Ejector tomonidan yaratilgan bosim farqi, kPa
∆PC= pp− pH=105 −10 =95
u=0,85 √
∆PP
∆PC
−1=0,85 √
490
95 −1= 0,93
Ejektorning geometrik parametri aralashtirish kamerasi maydonining (F
3 ) soplo
chiqish kesimi maydoniga (F
t ) nisbati formula bo’yicha baholanadi.
F
3
F
p 1 ≈ ∆ P
P
∆ P
C = 490
95 = 5,16
Bug’ - havo aralashmasining hajm sarfi, m 3
/ soat,
V
B = G
B R
B ( t
B + 273,15 )
( p
p − p
H ) ∙ 1000 = 80 ∙ 287 ( 18 + 273,15 )
( 10 − 2,06 ) ∙ 1000 = 841,9
R
n -suv havosining gaz doimiysi, J / (kg K),
Soploning chiqish qismi optimal qiymati, m 2
,
F
p 1 = V
p
√ ϑ
P
0,95 ∙ 3600
√ 2 ∙ ∆ P
P
Ishchi suvning hajm oqimi, m 3
/ soat, V = VJu = 841.9/0.930 = 904.9; ishchi
suvning o’ziga xos hajmi, m 3
/kg
F
p 1 = 904,9
√ 0,001
0,95 ∙ 3600
√ 2 ∙ 490 ∙ 100 = 0,000267
Parametrining topilgan optimal qiymatidan va nasosning ishlash xususiyatidan
foydalanib topiladi.
∆PP
∆PC
= Fp1
F3
∙1,76 −1,07 (
Fp1
F3)
2
(1+u)2
Ejektsiya koeffitsientini hisoblaymiz (aniqlaymiz)

49

haroratidagi to’yi nish bosimining qiymati ga mos bo’ladi . Maksimal bosim ish chi
suv nasosining turi va ejektorga yo’lning qarshiligi bilan belgilanadi. Ushbu
o’tkazuvchi klapinini yopish orqali pasayishi bilan bosim kuchayadi va
xarakteristikasi keskinroq bo’ladi, bu hajmli ishlashning pasayishiga mos keladi.
Berilgan ejektor uchun ma’lum bir bosim bilan sodir bo’ladi. Uning qabul qilish
kamerasi suv bilan to’ldirilgan (12-rasm "b").
Ejektorning oqim qismida harakatlanadigan suv oqimlioqimi uchta xarakterli
qismga ega. Oqim yo’nalishi bo’yicha birinchi qismda ishlaydigan suv oqimi
yuqori tezlikda soplodan oqib chiqadigan tomchilar parchalanadi, atrof-muhit
havosining aralashtirish kamerasiga borib tushadi. Ikkinchi qismda so’rilgan havo
berilgan bosim bilan siqiladi. Bunday holda, harakatlanuvchi reaktivning kinetik
energiyasining bosim energiyasiga keskin o’tishi oqimning keskin inhibatsiyasi va
tuzilishining tomchilab emulsiya (yoki chuqurchalar) ga o’zgarishi bilan sodir
bo’ladi, bu havo pufakchalari suv qatlamlari bilan ajralib turishi bilan
harakterlanadi.
Uchinchi zonada, bosim ortishi bilan aralashtirish kamerasi va drenaj trubasining
kesimi to’liq to’ldirilganda bir ikki fazali oqim hosil bo’lishi tugaydi.
Ejektorning oqim qismidagi bosimning ko’tarilish qismidagi joylashishi uning
turiga va geometrik o’lchamlariga, shuningdek rejim parametrlariga bog’liq:
asosan bosim va sarflarga. O’zgarmas sharoitlarda oqim ko’tarilish yoki pasayish
bilan bosimning ko’tarilish qismi qabul qiluvchi kameraga qarab harakatlanadi, bu
qiymatga erishilganda ejektor ishlamay qoladi. Bunga mos keladigan qiymatlar
berilgan ejektor uchun cheklangan va chiqadigan havo deb hisoblanadi (1 2 -rasm).
Cheklov rejimiga o’tish oldindan ejektorning volumetrik ishlashida sezilarli
o’zgaris hlar muammosiz sodir bo’ladi.
13-rasmda ikki turdagi ejektorlar ko’rsatilgan: qisqa aralashtirish kamerasi va
diffuzor bilan kengaytirilgan aralashtirish kamerasiga ega diffuzor, uning hajmli
ejektsiya koeffitsienti birinchisidan ikki baravar ko’p. Ejektor oqimlarining oqim
tabiati birinchi ejektorda odatda bosim ortishi bilan farq qiladi u kesimdagi
diffuzorda joylashgan bo’lib, uning maydoni va soploning chiqish kesimi maydoni

21

Ejektorlarning ishchi suv nasoslari yoki boshqacha aytganda, ko’tarish nasoslari
sifatida ejektorlar (ПНЭ) 32Д19 tipidagi markazdan qochma nasoslardan
foydalaniladi (unumdorligi 4-5 ming tonna/soat, quvvat 500-600 kVt); 20NDS
(unumdorligi 2800 m / soat, bosim 0,45 MPa); 14NDS (unumdorligi 1260 m
/soat, bosim 0,37 MPa, quvvat 160 kVt); D-3200-75 (unumdorligi 2700 m /soat,
bosim 0,5 MPa). K -800-240-5 turbinasida ikkita D-3200-75 rusumli nasosi
o’rnatilgan.
Bug’ turbinasi kondensatoridan bug’-havo aralashmasining so’rilish chizig’idagi
ejektor oldida odatda ejektordan kondensatorga suv oqishidan himoya qilish uchun
nazorat klapni yoki suv qopqoqi o’rnatiladi. LMZda ishlab chiqilgan ejektorlarning
teskari oqimi bilan yopiladigan va majburiy yopish uchun nazorat klapni bilan
jihozlanadigan tiplari mavjud. 5-rasmdagi soda ejelktor nazorat klapnli, kichik
bo’lgani va qarshilik qismlari yo’qligi sababli sodda va ishonchlidir. Amalda, suv
oqilmi ejektorini yuqori balandlikda joylashtirish kondensatorga suv oqib kirish
himoyasini ta’minlamaydi, gidrozatvor konsensatorga suv kirishino oldioni olish
uchun kerak. Kondensatorga tushadigan suv sababli asosiy kondensat sifati
yomonlashishi mumkin.

13

Mundarija:
Kirish
Asosiy Qism
Suv oqimli ejektorlar
Suv oqimli ejektorlar sxemalari
LMZ gidrozatvor sxemasi
Suv oqimli ejektorda sinovlar va ish jarayoni
Suv oqimli ejektori va kondensatorning birgalikda ishlash
Suv oqimli ejektorlarni ishga tushirish sxemasi
Suv oqimli ejektorlarni hisoblash
Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi
Iqtisodiy qism
Ekologik qism
Xulosa
Foydalanilgan adaiyotlar

2

27 – rasm Ishchi ejektorlar soni o’zgarganda 800 MVt turbinadagi bog’liqliklar
Ejektorlar ishlayotganda, ejektorni o’rnatish uchun minimal energiya sarfida
kondensatorda nominal bosim ta’minlanishini kuzatish kerak. Buning uchun
vakuum tizimining havo zichligini yaxshi darajada ushlab turish, havo
so’rg’ichining PTE-89 tomonidan belgilangan me’yordan oshib ketishiga yo’l
qo’ymaslik va bitta asosiy ejektor va bitta ishlaydigan suv nasosi bilan ishlash
kerak. Ikkinchi ejektorni yoqish va uni PTE-89 ning 5.2-bandiga muvofiq
kondensatorga ulash faqat vakuum tizimining zichligining to’satdan buzilishi
natijasida kondensatordagi bosim uning standart qiymatiga nisbatan sezilarli
darajada oshganda tavsiya etiladi (18-rasm). Shundan so’ng, havo so’rish qilish
manbasini tezroq topish va yo’q qilish choralarini ko’rish kerak, chunki zaxira
ejektor va nasos ishlayotganda havo so’rish qilish uchun energiya sarfi oshadi va
asosiy ejektorlarning ishlash chegarasi kamayadi. So’rg’ichni olib
tashlaganingizdan so’ng, zaxira ejektor o’chadi.
Suv oqimi ejektorining normal ishlashini buzish belgilari, asosiy sabablari va
bartaraf etish usullari standart qiymatga nisbatan so’rish bosimining oshishi,
odatda, nasosning ishlamay qolishi, ejektorga suv yetkazib berish liniyasida (yoki
filtr) tiqilib qolishi yoki ular yo’q bo’lganda ishlaydigan soplolarning tiqilib qolishi
tufayli ejektor soplolari oldida ishlaydigan suv bosimining pasayishi bilan bog’liq.

38

Amaliyotda issiqlik elektr stansiyalarini, jihozlarni va issiqlik elektr
stansiyalarining issiqlik almashinuvi qurilmalarini loyihalashda turli xil kapital
harajatlarni va boshqa harajatlarni xarakterlovchi texnik masalalarni yechimini
solishtirish orqali amalga oshiriladi. Bularga odatda bug’ning boshlang’ch
parametrlarini tanlash, qurilmalarning turi va quvvati, ta’minot suvini haroratlari,
yuzaviy regenerativ qizdirgichlarda suvni yaxshi qizimasligini, regeneratsiyaga
olingan otborlar soni va boshqa qator yechimlarni kiritish mumkin. Texnik-
iqtisodiy hisoblashdan maqsad-eng maqbul iqtisodiy variantni tanlashdir.
Variantning iqtisodiyligi birlamchi kapital mablag’larni va odatiy harajatlarni
hisobga olish bilan baholanadi. Shuning uchun variantlar bahosining tan narxini
solishtirish uchun hozirgi vaqtda kelajakdagi ishlab chiqarish harajatlarini kapital
mablag’larini hisobga oluvchi harajatlarni qoplay olish muddati usulidan
foydalaniladi. Variantlarning nisbiy iqtisodiylikni baholash uchun ularning har biri
eng yaxshi iqtisodiyligidan kelib chiqib tanlanishi kerak.
Taqqoslanayotgan variantlar bir xil narxlarda, energetika samaradorlikda (elektr
energiyasini bir xilda ishlab chiqarish va issiqlik energiyasini bir xilda uzatish)
solishtirilishi kerak, ishonchliliklari bir xil b о ’lganda, sanitar-gigenik sharoitlar bir
xil b о ’lganda va jihozlardan optimal foydalanilganda amalga oshirilishi kerak.
Variantlarni solishtirishda odatda yillik hisobiy harajat tushunchasidan
foydalaniladi, s о ’m/yil. Yillik hisobiy harajatlari eng kam b о ’lgan variant yaxshi
hisoblanadi. Energetikada iqtisodiy hisoblarda IES uchun kapital mablag’larni va
ishlab chiqarish uchun yillik harajatlarni aniqlashga qisqacha t о ’xtaniladi. IES
qurilishining umumiy tan narxi qurilish ishlari, montaj ishlari (40-45%) va
о ’rnatilgan qurilmalarning tan narxidan iborat b о ’ladi. Kapital mablag’lar tarkibiga
quyidagilarni kiritish mumkin: asosiy loyihalanayotgan obyektning tan narxi,
aylanma fondlar (yoqilg’i zahiralari va materiallar) va boshqa sohalar uchun
ba’zida q о ’shni harajatlar.
Energetika uchun q о ’shni kapital mablag’lariga yoqilg’ini qazib oluvchi sanoatni
va yoqilg’ini tashishni kiritish lozim. Agar variantlarda kapital harajatlar turli xil

62

Yuqoridagi qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
G = 2 ∙ 0,97 2
∙( 80 − 1 ) = 148,66.

Keyinchalik, chiqish qismining kesimida suyuqlikning chiqish tezligini toping.
❑
JO =
√ p
2 ∙ G
ρ
J
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
❑
JO =
√ 5 ∙ 10 3
∙ 148,66
1000 = 27,27 m / s
Soplo qurilmasining kesimidagi suyuqlik tezligining o’zgarishi bosimlar P
2
ahamiyatsiz. Foizda bu farq 0,22% formulaga muvofiq soplo qurilmasining chiqish
qismini topamiz:

So= QJ
❑ JO
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
So= 0,3056
27,27 = 0,01 m2
Soplo konusning torayganligi sababli, reaktivning maydoni tengdir:
S
o = S
c = 0,01 m 2
Keyinchalik, ish kamerasiga kirishda suyuqlik tezligini topamiz:

❑ J3= QJ
Sc
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
❑
J 3 = 0,3056
0,01 = 30,56 m / s
Keyinchalik, ish kamerasiga kirishda havo oqimi tezligini topamiz:
❑
G 3 = ψ ∙ ❑
J 3
ψ
= 0,9 - sirpanish koeffitsienti.
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz :

❑ G3= 0,9 ∙0,3056 = 27,5 m/s
Biz gidravlik ishqalanish koeffitsientini  = 0,015 deb olamiz.

51

bosimiga yaqin bo’ladi. Ejektorning volumetrik ishlashi sekundiga kubometrda
aniqlanadi.
formula:VK= 0,287 ∙GV(tP+273 )∙10 −3
PK− PP
Chiziqli xarakteristikaning absissa o ’ qidagi burchak tangensi bo ’ lgan hajmli
ishlashning doimiyligi mos keladi (10- rasm ). Nominal ejektorning volumetrik
ishlashi rejim parametrlari va ishchi suvning volumetrik oqimi bilan bog ’ liq bo ’ lib ,
ejektorning ishlash samaradorligining asosiy o ’ ziga xos ko ’ rsatkichi bo ’ lib , u
volumetrik ejektsiya koeffitsienti deb ataladi , uning yordamida odatda turli
ejektorlar bir - biri bilan taqqoslanadi .
11-rasm Ejektorning xususiyatlari va P
K = f ( G
B )
va
VK= f(GB) bog’liqligi
1-xarakteristikaning chiziqli qismi, 2-xarakteristikaning boshlang’ich egriligi
bo’lgan qismi, 3- bo’sh maydon xususiyatlari, 1, 2, 3-volumetrik ishlashning
tegishli qiymatlari.
Suv oqimliaralashmasi ejektorda drenaj trubkasida bosim orqali siqiladi.
Ejektorning vertikal joylashuvidagi bu bosim uning drenaj qudug’idagi suv
sathidan balandligi, shuningdek aralashmaning zichligi va megapaskallardagi
drenaj trubasining qarshiligi bilan belgilanadi:
Ps= Pb− ∆h∙ρSM ∙g∙10 −6+∆PS.T

19

segmentning oxiridan koordinatalarning boshigacha bo’lgan masofa ushbu
miqyosda vakuum tizimiga bo’shliqlar orqali so’rilgan havo oqimini tashkil qiladi.
Olingan natijaning to’g’riligiga ko’proq ishonch hosil qilish uchun soplo orqali
qo’shilgan havo biroz ko’proq sarflanishi bilan takrorlash mumkin.
26-rasm-suv oqimli ejektori tomonidan so’rilgan havo so’rilishini aniqlash
Ikki yoki uchta asosiy ejektorning ishlashi paytida havo so’rish qilish miqdorini
qo’shimcha havo oqimini ta’minlamasdan, balki ejektorlarni ketma-ket o’chirib
qo’yish orqali osonroq aniqlash mumkin. Ushbu usulni 800 MVt quvvatga ega
turbinada amalga oshirishga misol sifatida 27-rasmda uchta ishlaydigan ejektordan
biri o’chirilganda kondensator bosimi 2,66 dan 3,66 kPa gacha ko’tarilganligi
ko’rsatilgan, bu 64 g/s havo so’rish stakaniga to’g’ri keladi.

37

muddatlarda amalga oshirilsa, ularni oddiy va qiyin foizli formulalar b о ’yicha
solishtirish momentlariga keltirilgan kapital mablag’lar b о ’yicha solishtirish ker ak .
Yoqilg’i xarajatlarini hisoblash
Gaz turbinasi uchun loyihalashtirilgan yoqilg’i sarfi quyidagi formula bo’yicha
aniqlanadi:VBTQ = N E
QHP∙ηEL
= 300000
46916 ∙0,331 =19,318 kg /s
N
E =300000-gaz turbinasining elektr quvvati, kVt;
QHP
=46 916 – yoqilg’i (tabiiy gaz) yonishining issiqligi, kj / kg;
η
EL =0.331-GTE-160 gaz turbinasining elektr samaradorligi ;
Turboagregatning haqiqiy ishlash soatlari soni, ya’ni. kapital va joriy ta’mirlashda
bo’sh vaqtni olib tashlagan kalendar vaqti formula bo’yicha aniqlanadi, h / yil:
TR=8760 −TREM
T
REM -ta’mirlashda bo’sh vaqt, h; T
REM har biri 482 soat davom etadigan muntazam
ish uchun yil davomida birliklarni hisobga olgan holda qabul qilinadi.
Gaz turbinasining 5 yillik ishlashi uchun o’rtacha ishlamay qolish vaqti (bu 4 ta
joriy va bitta kapital ta’mirlash vaqtini o’z ichiga oladi) yiliga taxminan 6-8 kun
yoki to’liq vaqtning 2,2%.
"Uskunalar, binolar va inshootlarga, elektr stantsiyalari quvvatiga va tarmoqlariga
texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlashni tashkil etish qoidalari" , bug’ turbinalarini
ta’mirlash muddatiga qarab: kapital ta’mirlash - 35-90 kun, o’rtacha - 18-36 kun,
joriy - 8-12 kun.
TR=8760 −3∙482 =7314 s/yil
IESda elektr energiyasini ishlab chiqarish, MVt * h:

63

SUV OQIMLI EJEKTORLARNI ISHGA TUSHIRISH SXEMASI
Elektr stantsiyalari va tarmoqlarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalarining (PTE-
89) 4.4.19-bandiga muvofiq, soatiga kilogrammdagi havo so’rishlari,
kondensatorning bug’ yuklamasining o’zgarishi oralig’ida, 40 dan 100% gacha,
formulada belgilangan qiymatlardan yuqori bo’lmasligi kerak.
G
B = 8+0,065 N,
N-turbinali stansiyaning kondensatsiyta rejimidagi nominal quvvati, MVt.
Shunday qilib, 300 MVt quvvatga ega turbina uchun maksimal havo so’rish 7,6 g/s
(27,5kg/soat), 800 MVt turbina uchun esa 16,6 g/s (60 kg/soat) ni tashkil qiladi.
Ishchi suv oqim haviy ejektorining volumetrik ishlash koeffitsenti 3ga ko’paytrilib
maksimal ruxsat etilgan jarayon asosida aniqlanadi. Undan tashqari, bir xil
quvvatdagi ishga tushirish zaxira ejektoridan foydalaniladi.
G = n*G
B va
P
K -P
N keyinchalik n =3 deb qabul qilingan holda hajmli samaradorlik
(1) formula bo’yicha aniqlanadi va 300MVt turbina uchun muvofiq
xarakteristikadagi kondensatordagi bosim nominal sharoitda P=4,4 MPa va
sovutuvchi suvning harorati 15 ° C deb olamiz.
VK= 0,287 ∙10 −3∙3∙7,6 (15 +273 )
4,4 −1,7 =0,7 m3
s =2520 m3/soat
Ejektor qurilmasini ishga tushirish sxemasi. Uskunaning turi va tarkibi va boshqa
mahalliy sharoitlardan kelib chiqqan holda ishlab chiqiladi. Asosiy suv oqilmi
ejektorlaridan foydalanganda, xuddi shu turdagi ejektorlardan aylanma tizimdan
havoni so’rib olish va turbinaning birikuvchi qisimlaridan havoni so’rib olish
uchun foydalanish tavsiya etiladi.
20-rasmda bir martalik suv taminoti tizimiga ega 300MVT quvvatga ega
kondensatsiyali turbinaga suv oqilmi ejektorlarini ishga tushirish sxemasi
ko’rsatilgan. Asosiy ejektorlar sifatida ishlaydigan suv iste’moli 600 va 1000 t/soat
bo’lgan har xil quvvatdagi cho’zilgan aralashtirish kamerasiga ega bo’lgan ikkita
halqali ejektordan foydalanish tavsiya etiladi. Bu ejektorlar ishlaydigan suv bosimi
soplolar oldida P
P =0,4 MPa mos ravishda 2000 va 3500 m 3
/soat hajmli

29

29-rasm ish kamerasiga kirishda gaz oqimi tezligining diagrammasi.
Masalani qo’yilishi
Ushbu yakuniy malaka ishida an’anaviy (rag’batlantiruvchi qurilmasiz) suv
oqimliejektorini va rag’batlantiruvchi moslama bilan ejektorni loyihalash vazifasi
qo’yiladi. Rag’batlantiruvchi qurilmani o’rnatish orqali passiv oqim ish
kamerasiga yuqori tezlikda kiradi, bu esa o’z navbatida passiv oqimga qo’shimcha
energiya uzatishni, shuningdek slipface koeffitsientini oshirishni ta’minlaydi.
Natijada, ikkita muhitni aralashtirish yo’qotishlarini kamaytirish. Passiv oqimni
quyish va sirpanish koeffitsientini maksimal qiymatlardan yuqori darajaga
ko’tarish uchun rag’batlantiruvchi moslama o’rnatilishi bilan, havo oldidan
ejektorning samaradorligi oshadi deb taxmin qilinadi.
MAVJUD SANOAT SUV OQIMLIEJEKTORLARINI KO’RIB CHIQISH
1-jadvalda havo ejektorlarining sanoat suvlarining ishchi fizik parametrlari
keltirilgan. Sanoat suv oqimliejektorlarining fizik parametrlari quyidagilardan
iborat: ishchi suv bosimi P
P = 0,3-0,736 MPa, bosim so’rishsi P
N =0,23-20 kPa,
suvning massa oqimi m
p = 2-1700 t/soat , hisoblangan massa havo oqimi M
V = 2-
375 kg/soat.
1-jadval Sanoat suv oqimliejektorlarining ishchi fizik parametrlari
Hisoblang
an Ishchi
suv Ishchi
suv PH, kPa
so’rish So’rish
aralash Ish
joyidagi

43

7 -rasm Yopiq sxemali qo’shimcha sovutish suvi
1 - suv oqilmi ejektor, 2-kondensator, 3-drenajga suv chiqarish,
4-ko’tarish nasosi , 5 - drenaj baki , 6-sovuq suv taminoti
Yopiq sxemaning afzalliklari:
Agar konturning zanglashiga olib kelmaydigan kondensat ishlatilsa, ejektorda
kondensatsiyalanadigan bug’ yo’qotilishi kuzatilmaydi. Ejektorlardan keyin suv
oqimliaralashmasini drenaj kanaliga chiqarishning murakkab tizimini istisno
qiladi.
Ushbu afzalliklarga qaramay, yopiq sxema hali mahalliy dasturlarda
qo’llanilmagan.
Ochiq sxemada ejektorlar uchun ishchi suv to’g’ridan-to’g’ri olinadi. Ochiq sxema
aylanma nasoslar yoki maxsus ko’tarish nasosi bilan ta’minlangan (8-rasm).

16

Eng muhim masala – energiya resurslaridan samarali foydalanish. Afsuski,
iqtisodiyotimizda energiya sarfi boshqa davlatlardan 2 barobar yuqori. Shuning
uchun, energiya samaradorligini oshirish Milliy dasturini qabul qilamiz.
Energetika sohasida erkin bozorga o’tishimiz shart. Agar erkin bozorga o’tmasak,
bizga investor kelmaydi”, — deya qo’shimcha qildi prezident.
Toshkent IEMda har birining quvvati 32 MVt dan bo’lgan ikkita gaz turbina
qurilmalarini qurish ishlari davom etmoqda
Turkiyaning “Çalik Enerji” kompaniyasi pudratchiligida barpo etilayotgan mazkur
loyiha 2024-yilga qadar ishga tushirilishi rejalashtirilgan.
Loyiha amalga oshirilishi natijasida markaz tomonidan yiliga qo’shimcha 515,6
million kVt ⋅ soat elektr va 690,3 ming Gkal issiqlik energiyasi ishlab chiqariladi.
Германиянинг Siemens компанияси билан ҳамкорликда Сурхондарё ва
Навоий вилоятларида иссиқлик электр станциялари қуриш бўйича келишувга
эришилди . Kun.uz мухбирининг Берлиндан хабар беришича , бу ҳақда 2 май
куни Германия – Ўзбекистон бизнес форумида маълум қилинган .

7

omillarni keltirib chiqaruvchi jihozlar, asbob-uskunalar; - mehnat predmeti-
kechayotgan texnologik jarayonda yetarlicha xavfni t о ’g’dirishi mumkin b о ’lgan
dastlabki va texnologik materiallar, detallar; -mehnat mahsuloti- о ’zlarining
xususiyatlariga bog’liq holda ma’lum xavflarni keltirib chiqaruvchi yarim tayyor
mahsulotlar, texnologik jarayondan chiqib ketayotgan mahsulotlar va hokazo;
- mehnat miqdori-harakatlarning tezkor tarkibi;
- mehnatni tashkil etish-mehnat va dam olish rejimlariga muvofiq ish joyini tashkil
etish;
- mehnat sharoiti-ish joyida xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari va ularning
parametrlarini (ish zonasi havosining parametri, yoritish, shovqik, titrash,
elektromagnit nurlanish va hokazo) mavjudligi va ularga qarshi jamoaviy va
induvidual himoya vositalarining mavjudligi;
- amalga oshiruvchi-texnologik jarayonni bajaruvchi subyekt;
- atrof-muhit-ishlab chiqarishda va undan tashqarida jamoaning ma’naviy-
psixologik iqlimi, ijtimoy-maishiy sharoiti.
Yuqorida keltirilgan texnologik jarayonlarning xavfsizligini ta’minlashda quyidagi
3 ta bosqichlar asosida amalga oshiriladi.
1. “Tadqiqot” bosqichida texnologik jarayonning xavfsizligi k о ’rib chiqiladi va
nazariy tadqiqotlarni о ’tkazish ta’minlanadi, ya’ni fizik- kimyoviy asoslari,
usullarni tanlash, dastlabki va texnologik mahsulotlar, tajriba qurilmalarini ishlab
chiqish, texnologik rejimdarni tadqiqot qilish ishlari amalga oshiriladi.
2. “Loyihalash” bosqichida texnologik jarayonlarni xavfsizligi jihozlarni ishlab
chiqish, texnologik rejimlarni ishlab chiqish, texnologik hujjatlar majmuini ishlab
chiqish bilan ta’minlanadi.
3. “Sinov tajriba” bosqichida texnologik jarayonlarning xavfsizligi texnologik
usullarni tanlash va saralash, ishlab chiqish rejimlari, jihozlar konstruksiyalarining
kamchiliklarini bartaraf etish bilan ta’minlanadi.
Xavfsizlik texnikasi t о ’g’risida umumiy ma’lumot. GOST 12.0.002-80 da
xavfsizlik texnikasi xavfli ishlab chiqarish omillarini ishlovchilarga ta’sirini oldini
olish b о ’yicha tashkil etilgan chora-tadbirlar va texnik vositalar tizimi sifatida

59

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
FAKULTET ISSIQLIK ENERGETIKASI
KAFEDRA ISSIQLIK ENERGETIKASI
MALAKAVIY YAKUNIY ISHI
SIRDARYO IES da 300mw li bug’ turbina
qurilmasi kondensatorida kondensatsiyalanmaydigan
bug’-havo aralashmasini olib tashlovchi suv oqimli
ejektorlarning hisobi .
Toshkent

bо’yicha raqobatbardoshlikni yaratish, u insonlarning iste’molini qoniqtiradi va
hayotning sifatini oshiradi, bir vaqtning о’zida atrof-muhitga ta’sir kamayadi va
mahsulotning butun hayot sikli davomida manbalar sig’imi ekologik meyorlar va
ekotizimning sig’im chegaralaridan aniqlanadi. Bu atama iqtisod va ekologiya
bilan о’zaro bog’liqdir.
Ekologik samaradorlik-atrof-muhitni ifloslanishini, chiqindilarni va manbalardan
foydalanishni minimallashtirish ehtiyojlari uchun muhim ahamiyatni yaratishdir.
Ekologik samaradorlikka erishishda yuqori foydali tarkibli kichik material sig’imi
va energiya sig’imli mahsulotlar yaratishga intiniladi.
IESlarni ekologik kо’rsatkichlar bо’yicha tasniflash uchun yuqorida keltirilgan
atalmalardan foydalaniladi. IESning atrof-muhit bilan о’zaro ta’sir munosabatida
ishlab chiqarish chiqindilari hosil bо’ladigan birlamchi energiya manbalaridan
issiqlik va elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi obyekt sifatida qarash mumkin.
IESni samaradorligini baholashda kо’pincha “Ekologik toza IES” tushunchasidan
foydalaniladi. Ushbu holda bu atama kam chiqindili ishlab chiqarish uchun
foydalanilmaydi, ekologik toza IES deganda shunday elektrostansiya tushuniladi,
ularni ekspluatatsiya qilish “barqaror va mustahkamlikni belgilangan darajadagi
tizimni ta’minlaydi, ya’ni tabiiy tabiatni ta’minlaydi”.nazariy holda bunday IES
atrof-muhitga ta’sir kо’rsatmaydi.
Amalda esa bunday IES mavjud emas, ya’ni ushbu holda elektrostansiyada ishlab
chiqarilgan barcha chiqindilar miqdori va sifati bо’yicha birlamchi manbalarga
teng bо’lishi kerak (yoqilg’i, havo, suv bо’yicha). Bu termodinamikaning birinchi
qonuni bilan teskari ma’noli, ya’ni foydali energiya birlamyai energiya sarfisiz
ishlab chiqariladi. Demak, birinchi jinsli abadiy dvigatelni yaratish mumkin emas,
ya’ni kо’rilayotgan holda ekologik toza IESni yaratish imkoniyati yо’q. Shunday
qilib, energiyani ishlab chiqarishda har doim tabiatga ekologik yuklama bilan ta’sir
etadi. Tabiiyki, elektrstansiyaning ekologik kо’rsatkichlari bо’yicha tasniflanishi
faqatgina ularni ekspluatatsiya qilishda, ularni qurishda, jihozlarni va materiallarni
tayyorlash tabiatiga yetarlicha ekologik zarar kо’rsatadi.

68

- drenaj trubkasi, 3 - havo ajratgich, 4 - drenaj aylanma suv o’tkazgich, 5-
kondensatorning bug’ - havo aralashmasi, 6 - ejektor nasoslaridagi ishchi suv,7 -
havo o’lchagich P
N , P
P , P
C , P
V , - bosimni o’lchash uchun bosim o’lchagichlari.
Har bir ejektorni quruq havoda sinovdan o’tkazish alohida amalga oshiriladi.
Sinovning vazifasi qabul qilish kamerasidagi bosimning soplolar oldidagi ishchi
suvning ma’lum bir bosimi, uning harorati va ejektor ortasidagi bosim ostida
maxsus qurilma orqali unga yetkazib beriladigan havo oqimiga bog’liqligini
aniqlashdir. Qiymatlar odatda 0,02-0,03 MPa dan oshmaganligi sababli, qabul
qilish kamerasiga yetkazib beriladigan oqim tezligi bosimning keskin pasayishi
bilan ishlaydigan almashtiriladigan soplolar yordamida havoni o’lchash tavsiya
etiladi. Ular orqali sekundiga gramm iste’mol qilish faqat soploning diametri bilan
belgilanadi.
GVVX =0,18 dc2 (5)
Havo qabul qilish moslamasi qalin devorli quvur bo’lib, o’rtada klapn mavjud
(23-rasm). Bu quvur ejektorning so’rish bo’shlig’iga payvandlanadi, uning ichida
almashtiriladigan soplolar uchun maxsus joylar mavjud bo’lib, ular qopqoq gayka
bilan ushlab turiladi. Bunday qurilma barcha ejektorlarga o’rnatilishi kerak, chunki
uning yordami bilan quruq havoni tezda olib tashlash mumkin, unga ko’ra
ejektorning yaroqliligini tekshirish mumkin.
1-soplo (almashtiriladigan), 2 - bosimli gayka, 3 – tag qism, 4 - quvur,5 – klapn, 6
- vakuum tizimining yuzasi, 7-armatura.
23-rasm-havo qabul qilish qurilmasi

32

3-rasmda ko’rsatilgan ekstremal xususiyatlardan foydalangan holda, ular
cheklangan ish rejimlarini ko’rsatadi. Ejektsiyaning volumetrik koeffitsenti α =3
va qurilmaning nisbiy maydoni Ω
03 = 0,21
3-rasm-bitta reaktiv suv oqimliejektorining ekstremal xususiyatlari diffuzor.
Keyinchalik, formulaga muvofiq ish kamerasining tasavvurlar maydonini toping.
S3= S3
Ω03
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
S
3 = 0,01
0,21 = 0,05 m 2
Keyinchalik, formulaga muvofiq soplo teshigining diametrini toping:

d
0 =
√ 4 ∙ S
0
π
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
d
0 =
√ 4 ∙ 0,01
3,14 = 0,01 m = 100 mm

52

asosiylari so’rilgan aralashmadagi havo oqimi va ishlaydigan suvning harorati.
Yo’qotilgan bug’ning maksimal sarfi yozda 300 MVt quvvatga ega turbinaga
taxminan 0,8 kg/s ni tashkil etadi, qishda iste’mol 3-4 baravar kamayadi.
Ejektorni nominal ishchi suvi bosimi bilan sarflanmagan rejimda sinab
ko’rganingizdan va sifonning barqaror ishlashiga erishganingizdan so’ng, siz
so’rish liniyasida eshik klapinini ochishingiz va ejektorni kondensator bilan
ulashingiz mumkin. Ejektorda ulanish paytida bosim ko’tarilgan qismida yorilish
va shovqin to’xtaydi, bu ejektor korpusida suv qaynayotganda hosil bo’lgan
bug’ning zarba kondensatsiyasi bilan bog’liq bo’lib, u erda bosim to’yingan bug
bosimidan bir oz pastroq bo’ladi. Turbinani ishga tushirishda ejektorni
kondensatorga ulash sovutish suvi kondensatorga va bug turbinaning muhrlariga
yetkazib berilgandan so’ng amalga oshiriladi.
Ishga tushirilganda, ikkala asosiy ejektor ham qabul qilinadigan tezlikda vakuum
to’plamini ta’minlamasligi mumkin. Buning sababi, ishlaydigan ejektorlar bilan,
odatda, vakuum ostida bo’lgan vakuum tizimining hajmining kengayishi bilan
bog’liq bo’lgan ortiqcha havo so’rilishi. Bunday holda, vakuum tizimini muhrlash
choralarini ko’rish kerak.
Turbinali kondensatordan suv oqilmi ejektori tomonidan so’rilgan havo oqimining
ta’riflari odatda ma’lum bir usulda amalga oshiriladi kondensatordagi bosim
ejektorning qabul qilish kamerasidagi bosim o’zgarishiga qarab o’zgaradi .
Turbinaning gorizontal qismida ishlash paytida haqiqiy havo oqimini aniqlash
uchun o’zgaruvchan kalibrlangan soplolar yordamida kondensatorga havo qo’shib,
sezilarli o’sish sodir bo’lguncha uning oqimini bosqichma-bosqich oshirib borish
kerak . Buni o’lchash orqali bosim va uni ordinat o’qiga belgilash (26-rasm), bu
nuqta orqali sovutish suvining berilgan haroratiga mos keladigan ejektor
xarakteristikasi bilan kesishguncha gorizontal chiziq chiziladi . Keyin vertikal
chiziq abscissa o’qi bilan kesishguncha ushbu kesishish nuqtasi orqali chiziladi.
Keyinchalik, ushbu nuqtaning chap tomonida, muhim soplo orqali kondensatorga
qo’shilgan havo oqimiga teng segment qoldirilishi kerak. Keyin ushbu

36

EV-7-200 7 7 − − − −
EV-4-1400 POT
LMZ 4 4 75 115 1250 312 10,9
EV-4-830 POAT
XTZ 4 4 45 82 1165 165 14,2
EV-7-1000 VTI 7 7 45 100 3500 − 35
EVK-1300 VTI 1 18 32 Halqa 333
− −
EV-7-1700 VTI 7 7 56 125 3500 − 28
EV-320, EV-220, EV-150, EV-100, EV - 50, EV-1, EV-3, EV-6, EV-12, AV-20,
AV-35 ejektorlarining geometrik parametrlari topilmadi.

SANOAT PROTOTIPINI TANLASHDA SUV OQIMLI EJEKTORI
Suv oqimli ejektorlarining sanoat dasturlarini ko’rib chiqishni tahlil qilib, ular turli
sohalarda, xususan, energetikada – turli maqsadlar uchun energiya sozlamalarida
juda keng qo’llanilishini sezish qiyin. Masalan, yuqori quvvatli blokli
turbostansiyalar uchun Leningrad metall zavodi (LMZ) EV - 4-1400 tipidagi suv
oqimliejektori asosiy havo-nafas olish qurilmasi sifatida ishlatilgan. Zamonaviy
blokli turbo qurilmalarining kondensatorlari uchun suv oqilmi ejektorlaridan
foydalanishning eng muhim afzalliklaridan biri bu blokni begona manbadan bug’
yetkazib bermasdan ishga tushirish qobiliyatidir. K-300-240 LMZ turbo
qurilmasiga ikkita EV-4-1400 suv oqilmi ejektorlari va ikkita 32-D-19 ko’tarish
nasoslari o’rnatilgan. Shunga qaramay, so’nggi yillarda 300 MVt quvvatga ega
bloklardagi EV - 4-1400 havo-havo ejektorlari Butun rossiya issiqlik muhandisligi
instituti (VTI) tomonidan ishlab chiqilgan yanada tejamkor, birgalikda ishlab
chiqarilgan EV - 7-1000 etti kanalli ejektorlar bilan almashtirildi. Hozirgi vaqtda
energetikada ishlatiladigan eng keng tarqalgan suv - havo ejektorlarining texnik
xususiyatlari quyidagilardan iborat: quvvat bosimi P
1 = 0,35−0,8 MPa, so’rish

46

belgilangan. Xavfsizlik texnikasi b о ’yicha qoidalar mehnat predmetrlari va
vositalari ta’sirida ishlovchilarni himoyalashgan qaratilgan texnik xarakterdagi
talablarni о ’z ichiga oladi: mashina, jihoz va asbob-uskunalarning xavfsiz ishlashi,
jihozlar va moslamalar t о ’siqlar va saqlovchi moslamalar bilan ta’minlangan
b о ’lishi zarur. Mehnat muhofazasining asosiy vazifalaridan biri, ishchilarga
xavfsiz ish sharoitini yaratib berishdan iboratdir. Xavfsiz ish sharoiti, ya’ni mehnat
xavfsizligi-bu ishlab chiqarish sharoitida ishchilarga barcha xavfli va zararli
faktorlar ta’siri bartaraf etilgan mehnat sharoiti holatidir.
Ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar ishlab chiqarish sharoitida k о ’pgina fizik va
kimyoviy faktorlar ta’sirida yuz beradi. Bunday xavfli faktorlarni yuzaga kelishi
texnologik jarayonlarning harakatiga, shu jihozlarning konstruksiyasisha mehnatni
takomillashtirish darajasiga va shu kabi bir qancha omillarga bog’liq b о ’ladi.
Havfli faktorlar yuzaga kelish xarakteriga bog’liq holda real va yashirin b о ’lishi
mumkin. Real xavf aniq k о ’zga k о ’rinarli tashqi belgilari bilan xarakterlanadi.
Masalan, mashinalarning harakatlanuvchi qismi, k о ’tarilgan yuk va boshqalar.
Yashirin xavf mashina, mexanizmlar va shu jihozlarda yashirin nuqsonlar,
nosozliklar b о ’lishi bilan xarakterlanib, ma’lum bir sharoitda xavfli holatga
avariyaga olib keladi. Yashirin xavflarga ish joyining tartibsizligi, iflosligi,
xavfsizlik talablariga javob bermasligi, ish jihozlari va moslamalaridan no о ’rin,
ya’ni boshqa maqsadlarda foydalanish, uzilgan elektr simlari, ishchining hato va
not о ’g’ri harakatlari kabilar ham kiradi.
Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar. Ishlab chiqarishda xavfsizlikni
ta’minlash asosan quyidagi tadbirlar yordamida amalga oshiriladi:
a) texnikalarni xavfsizlik talablari asosida loyilash va tayyolash;
b) xavfdan himoyalanishning muhandis-texnik vositalaridan foydalanish;
v) xavfsiz texnologik jarayonlarni tadbiq etish;
g) ishchilarni xavfsizlik texnikasi b о ’yicha malakali о ’qitish;
d) xavfsiz ish joyi va ish sharoitini takomillashtirish.
Yuqorida ta’kidlangan tadbirlar amalda komlpeks holda q о ’llanilgandagina ijobiy
natijalarga t о ’liqroq erishiladi. Vaholanki, ushbu tadbirlarni ishlab chiqish, birinchi

60

u=
√
Fp1
F3
∙1,76 − ∆PC
∆PP
1,07 (
Fp1
F3)
2 −1=
√
1
5,16 ∙1,76 − 1
5,16
1,07 (
1
5,16 )
2 −1=0,914Gazning volumetrik oqimi K
GH= VB(pp− pH)
RB(tp+273,15 )= 841,9 (10 −2,06 )
287 (18 +273,15 )=0,08
d
f -ejektor soplosining kesimiga teng
bo’lgan kesimli soplonig ekvivalent diametri,

d1E= √4Fp1/π = √ 4 ∙ 0,000267 / 3,14 = 0,018
Aralashtirish kamerasining uzunligi quyidagilarga qarab hisoblanadi
l
KS = 15 d
1 E
( F
3
F
p 1 − 1 ) = 15 ∙ 0,018 ( 5,16 − 1 ) = 1,12
Ishlab chiqilayotgan suv oqimliejektorining ilgari qabul qilingan ish parametrlariga
asoslanib, biz uni hisoblaymiz.
Quyidagi formula bo’yicha soplo qurilmasidagi bosim nisbatini topamiz:
ε
12 =
p1
p2
bu erda p
1 = 400 kPa – quvvat bosimi (soplo oldidagi bosim).
Yuqoridagi qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
ε
12 =
0,4 ∙10 6
5∙10 3=80
Keyinchalik formulaga muvofiq siqishni nisbatini topamiz.
ε
52 = p
5
p
2
p
4 =p
5 =p
atm = 101 kPa- orqa bosim. Yuqoridagi qiymatlarni formulaga almashtirish
orqali biz qabul qilamiz:
ε
52 = 101 ∙ 10 3
5 ∙ 10 3 = 20,2

Keyin formula bo’yicha reaktiv parametrni qabul qilamiz:

G=2∙φ2∙(ε12−1).
φ= 0,97 - soplo qurilmasining tezlik koeffitsienti.

50

ρ
G 5 = P
5
R ∙ T
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
ρ
G 5 = 101 ∙ 10 3
287 ∙ 293 = 1,2 kg / m 3
Keyinchalik, formulaga muvofiq ish kamerasining oxirida gazning volumetrik
oqimini topamiz:

Q
G 5 = m
G
3600
ρ
G 5
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:

Q
G 5 = 198
3600
1,2 = 0,046 m 3
/ s
Keyinchalik, formuladan foydalanib, ish kamerasining oxirida aralashmaning
zichligini topamiz:
ρaralashmalar = ρG5∙QG5+QJ∙ρJ
QG5+QJ
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
ρ
aralashmalar = 1,2 ∙ 0,046 + 0,3056 ∙ 1000
0,046 + 0,3056 = 869,33 kg / m 3

Keyinchalik, formulaga muvofiq aralashmaning hajm sarfini topamiz:

Qaralashmalar =QG5+QJ
Qiymatlarni formulaga qo’yamiz:
Qaralashmalar =0,046 +0,3056 =0,3516 m3/s
Keyinchalik, formulaga muvofiq ish kamerasining oxiridagi aralashmaning
tezligini aniqlang:

❑ aralashmalar = Qaralashmalar
S3
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
❑
aralashmalar = 0,3516
0,05 = 6,112 m 3
/ s

Keyinchalik, formuladan foydalanib, ish kamerasining oxirida aralashmaning
to’liq bosimini topamiz:

55

15-rasm Kondensatordagi bosim(a) va so’rilgan G
P aralashmasidagi bug’
oqimining bog’liqligi (b)
Ishchi suv harorati oshishi bilan suv oqilmi ejektorining xarakteristikasi o’zgaradi.
Haroratga mos keladigan to’yingan bug’ bosimining farqi qiymatiga teng (16-
rasm). Bunday holda, bog’liqlikning gorizontal qismi havo xarajatlari farqi
miqdoriga kamayadi . Bu shuni anglatadiki ,agar haqiqiy havo so’rish qilingan
bo’lsa, u holda kondensatordagi bosim mos keladigan iqtisodiy yo’qotish bilan
kattalashadi. Shuni yodda tutingki, bu holat faqat mahalliy amaliyot uchun
kamdan-kam hollarda ejektorlarning yopiq sxema bo’yicha yoki ochiq sxema
bo’yicha ishlashi mumkin, ejektorlar uchun drenaj suvidan foydalanish mumkin.
Ikkinchi holda, havo past so’rish qilinganida, kondensatorda sovutish suvi oqimi
oshadi, bu vakuumning ortishiga va samaradorlikning oshishiga olib keladi,

25

SUV OQIMLI EJEKTORLARINING MAQSAD, DIZAYNLAR VA
QO’SHIMCHA SXEMALARI
Issiqlik elektr stansiyasi kondensator qurilmasining suv oqimli ejektori bir
bosqichli qurilma bo’lib, uning saplosida ishchi suv oqimi kondensatordagi
kondensatsiyalanmaydigan gazlarni so’rib oladi va oqim qismi bilan aralashtiradi
keyingi bosqichda ularni quvur liniyasi drenaj tizimi orqali o kanalga yoki
drenajga tashlab yuboradi.
Bug’ turbinasi kondensatorlari uchun ishlatiladigan suv oqimi ejektorlari
kondensatorda kondensatlanmagan gazlarni doimiy ravishda olib tashlash orqali
ma’lum bir bosimni ushlab turadi, bug’ turbinasi qurilmasining vakuum zonasidagi
bosimni hosil qilsh (asosiy ejektorlar), shuningdek bug’ turbinasini ishga
tushirishda (ishga tushirish ejektori) tomonidan vakuum hosil qilinadi.
Suv oqilmi ejektorining asosiy xarakteristikasi bu, bosimning funktsional
bog’liqligi, kondensatordan so’rilgan havo oqimi P
so’ri , ejektorini qabul qilish
kamerasiga kiruvchi bug’-havo aralashmasi miqdori G
B . Kondensatordagi bosim
P
K , asosan sovutish suvi harorat bilan belgilanadi, uning oqim tezligi va
turbinaning kondensatori P
so’ri dan bug’ qarshiligi bilan farqlanadi.
Suv oqimli ejektor kondensatordan nafaqat kondensatsiyalanmaydigan gazlarni
(asosan havo), shuningdek, ishchi suv oqimida kondensatsiyalanadigan ma’lum
miqdordagi bug’ni olib chiqish uchun ham energiya sarflaydi. Kondensatordan
so’rilgan havo va bug’ sarfining nisbati vakuum tizimining zichligiga, kondensator
va suv oqimi ejektorlarining rejim parametrlariga va ejektorlar soniga bog’liq.
1-rasmda suv oqimlii ejektorining an’anaviy konstruktiv sxemasi, ko’rsatilgan.

8

Ejektor
turi havo
oqimi
tezligi
kg / soat iste’moli
Mr, t / h bosimi
PP, MPa bosimi masinin
g
harorati,
°C taxminiy
harorat-
dy, °C
EV-1-230 25 230 0,38 5,3 20 −
EV-7-
1000 100 1000 0,38 5,3 20 10
EV-13-
450 30 450 0,48 5,3 29 12
EV-13-
900 80 900 0,48 5,3 20 −
EV-7-500 50 500 0,48 5,3 20 12
EV-7-200 20 200 0,48 5,3 20 −
EV-4-
1400 POT
LMZ 48 1400 0,343 0,23 − 10
EV-4-830
PO-AT
ХТZ 121 830 0,736 − − −
EV-7-
1000 VTI 90 1000 0,47 − − −
EVK-1300
VTI 285 1300 0,474 − − −
EV-7-
1700 VTI 375 1700 0,34 − − 12
EV-320 230 320 0,35 6,3 − −
EV-220 220 220 0,3 6,3 − −

44

EV-150 150 150 0,3 6,3 − −
EV-100 100 100 0,3 6,3 − −
EV-35 35 85 − 20 − −
EV-50 50 50 0,3 6,3 − −
EV-1 1 2 − 20 − −
EV-3 3 6 − 20 − −
EV-6 6 15 − 20 − −
EV-12 12 30 − 20 − −
EV-20 20 48 − 20 − −
2-jadvalda sanoat suv oqimliejektorlarining geometrik parametrlari keltirilgan.
Ejektor turi Kamerala
r soni,
dona Nozullar
soni, dona Ishlaydiga
n
nozulning
diametri
D0, mm Aralashtir
ish
kamerasin
ing
diametri
D3, mm L34
aralashtiri
sh
kamerasin
ing
uzunligi,
mm Nozuldan
l03
aralashtiri
sh
kamerasig
acha
bo’lgan
masofa,
mm L
34
d
3
EV-1-230 1 1 55 120 2500 120 20,8
EV-7-1000 7 7 45 80 2500 400 31,25
EV-13-450 13 13 − − − −
EV-13-900 13 13 − − − −
EV-7-500 7 7 − − − −

45

1-rasm suv oqimli ejektorining sxemasi
1-ishchi saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-diffuzor, 5-drenaj trubkasi, 6-siqilgan havo aralashmasi,
7 - ishchi suyuqlik(suv), 8-kondensatorning bug’ - havo aralashmasi.
Qisqa aralashtirish kamerasi va diffuzorli ejektorga misol 2-rasmda ko’rsatilgan .
2-rasm T o’rt soploli past bosimda ishlaydigan suv oqilmi ejektori

9

R-suv havosining gaz doimiysi, R=287 J/kg-K
p
n to’yingan holatda G
B tomonidan hisoblanadi.Fp1= VP√ϑP
(pH− pn)∙1000
V
B ni bilib, siz soploning chiqish qismining optimal qiymatini aniqlashingiz
mumkin, m 2
,
K
r -ishlaydigan suvning hajmli oqimi, m 3
/ soat
V
P = V
B
u
ishlaydigan suv hajmi, m 3
/ kg.
Keyin topilgan F
t /F
3 parametrining optimal qiymatidan va nasosning ishlash
xususiyatidan foydalanib
∆ P
P
∆ P
C = F
p 1
F
3 ∙ 1,76 − 1,07 ( F
p 1
F
3 ) 2
( 1 + u ) 2
u=
√
Fp1
F3
∙1,76 − ∆PP
∆PC
1,07 (
Fp1
F3)
2 −1
Ejektsiya koeffitsientini hisoblaymiz u in’ektsiya qilingan gazning volumetrik
oqimi K, V
P = VJu va in’ektsiya qilingan havo (gaz)ning massa oqimi.
GH= VB(pH− pP)
RB(tP+273,15 )
Aralashtirish kamerasining uzunligi quyidagilarga qarab hisoblanadi
l
KS = 15 d
1 E
( F
3
F
p 1 − 1 )
d
t 3
ejektor soplosining kesimiga teng bo’lgan kesimli ekvivalent soplo diametric
d1E= √4Fp1/π
Suv oqimi ejektorini hisoblash
Hisoblash uchun dastlabki ma’lumotlar:
Ishchi suv bosimi P
P 500 kPa;

48

Ekologiya Qismi
Hozirgi vaqtda dunyo tajribasida atrof-muhitni ifloslanishini oldini olish sohasida
ikkita metodologik yondoshuv mavjud. Birinchi yondoshuv, “eng yaxshi amaliy
yutuq” deb nomlanadi, u quyidagicha atrof-muhitni ifloslanish darajasiga bog’liq
bо’lmagan holda zamonaviy texnika yutuqlarini qо’llagan holda ifloslanishga
qarshi qaratilgan eng yaxshi texnoloogik tadbirlarni joriy etishdir. Ushbu
yondoshuvga muvofiq issiqlik elektr stansiyalari obyekt sifatida tasniflanadi,
ularning texnologik yechimi atrof-muhitga minimal ta’siirini ta’minlaydi.Ikkinchi
yondoshuv, “sifat boshqaruvi” deb ataladi, u sifat standartlari bilan bog’liq, uning
bazasida nazorat va ifloslanishni oldini olish bо’yicha chora tadbirlar amalga
oshiriladi (ta’qiqlashlar, jarimalar va tо’lovlar shaklida). Ushbu yondoshuv hozirda
qabul qilingan. Ushbu yondoshuvga suvofiq issiqlik elektr stansiyalari sanoat
obyekti sifatida tasniflanadi, unda texnologik yechim atrof-muhitga meyoriy ta’sir
etishni ta’minlaydi.
Ekologiyada xavfsizlik-har bir alohida shaxsni va atrof-muhitni favqulodda
xavfsizlikdan himoyalanish holatidir. Xavfsizlikni aniqlashda harakat dasturi
ishlab chiqiladi, unga muvofiq zarur bо’lganlar:
1) xavfsizlkining turli xil shakllarining omillarini о’lchov birligini “shkala” sini
о’rnatish: sanoat korxonalarida yoki ularni ishlatishdagi normal sharoitda sodir
bо’lishi mumkin bо’lgan halokatda, tabiiy fojea va insonning kundalik
faoliyatidagi zavfsizligiga. Ushbu “shkala” bunday turli xil omillarni solishrishni
ta’minlashi kerak, ularga ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy, texnologenli va harbiy va
hokazo.
2) xavfsizlik darajasini о’lchash uchun “shkala” о’rnatish lozim. Tabiiyki ushbu
“shkala” ning lchov birligi xavfsizlikni о’lchash uchun mо’ljallangan “shkala”dan
farq qiladi. Xavfsizlik va xavfsizlik-bular о’zaro bog’langan, ammo mustaqil
kategoriyallar. Demak, xavfsizlikni о’lchov birligi sifatida inson salomatlini va uni
atrof-muhitini aniqlovchi kо’rsatkichlaridan foydalanish kerak. Xavfsizlikni
ta’minlashda asosiy о’rinni atrof-muhitni lokal, regional va global darajada
biologik rostlash mexanizmlarini saqlash muammolari egallaydi.

66

Soplo konusning bo’lganiligi uchun, soploning diametri reaktivning diametriga
teng:
d0= dc= 0,1 m
Keyinchalik, formulaga muvofiq ish kamerasining diametrini toping:

d
3 =
√ 4 ∙ S
3
π
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:

d3=√
4∙0,05
3,14 =0,25 m=250 mm
Keyinchalik formulaga muvofiq chiqarilgan gazning volumetrik oqimini topamiz.
Q
G = α
max ∙ Q
J
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
QG=3∙0,3056 =0,9168 m3/s=3300,48 m3/soat
Aralashtirish kamerasida chiqarilgan havoning zichligi formula bilan aniqlanadi:

ρg2= p2
R∙T
P
2 = 5 kPa – so’rish bosimi (qabul qilish kamerasida);
R = 287 J/kg·K – havo uchun universal gaz doimiysi;
T = 293 K– chiqarilgan (so’rilgan) gazning harorati.
Yuqoridagi qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
ρ
g 2 = 5 ∙ 10 3
287 ∙ 293 = 0,06 kg / m 3

Keyin formula bo’yicha chiqarilgan gazning massa oqimini topamiz:

mG= ρG2∙QG∙3600
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:
m
G = 0,06 ∙ 0,9186 ∙ 3600 = 198 kg / soat

Keyinchalik, formulalarning birinchi formulasi bo’yicha ish kamerasining
uzunligini topamiz:
L
34 = 28 ∙ ( 1 − 0,5 ∙ p
2
p
5 ) ∙ d
3
Qiymatlarni formulaga almashtirish orqali biz qabul qilamiz:

53

Shavkat Mirziyoyev energetika sohasidagi muammolar haqida gapirdi
Ayni vaqtda O’zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga
murojaatnoma yo’llamoqda. Bu haqda “Daryo” muxbiri xabar berdi.
Prezident energetika sohasidagi muammolar bugun paydo bo’lmaganini aytdi.
“Ko’p yillar davomida yangi gaz konlariga investitsiya kiritilmagani, elektr va gaz
tarmoqlari modernizatsiya qilinmagani ham, ayni haqiqat. Oqibatda, tizimda aniq
hisob-kitob yo’qligi, katta yo’qotishlar oddiy holga aylanib qolgan edi. Shu bilan
birga, so’nggi olti yilda aholimiz 12 foizga, sanoat korxonalari esa 2 barobarga
ortib, 45 mingdan 100 mingtaga ko’paydi. Natijada, elektr energiyasiga talab
kamida 35 foizga oshdi va yildan-yilga ko’payib bormoqda”, — dedi prezident.
Davlat rahbari iqtisodiyot barqaror rivojlanishi uchun, energetika sohasiga 25-30
milliard dollar investitsiya kerakligini qo’shimcha qildi.
“Bunga faqatgina xususiy investitsiyalarni jalb qilish orqali erishish mumkin. Shu
bois, so’nggi uch yilda sohaga 8 milliard dollarlik to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar
jalb qilindi. Jumladan, Buxoro, Namangan va Xorazmda quvvati 500 MVt li yana
3 ta quyosh stansiyalarini qurish bo’yicha tanlov yakunlandi”, — dedi prezident.
Shavkat Mirziyoyev yil boshidan quvvati 1500 MVt li 7 ta elektr stansiyasi ishga
tushirilganini aytdi.
“Kelasi yilda yana 4500 MVt li 11 ta yirik loyihani yakuniga yetkazamiz.
Jumladan, Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, Samarqand, Farg’ona va
Toshkent viloyatlarida barpo etiladigan quyosh va shamol elektr stansiyalari
hisobiga, qo’shimcha 14 milliard kVt li elektr energiya ishlab chiqariladi. Bu
orqali, xonadonlarga beriladigan elektr energiyasi 50 foizga ko’payadi”, — dedi
prezident.
“Ochiq aytish kerak, ko’p iqtisodchilar energetika sohasida erkin bozorga o’tishni
taklif qilmoqda. Bu – to’g’ri yo’l. Men ham buni xohlayman. Lekin, xalqimizning
jon boshiga daromadi, ijtimoiy himoyasini o’ylab, bu sohadagi islohotlarni
shoshmasdan, bosqichma-bosqich qilishimiz kerak.

6

SIRDARYO IES da 300mw li bug' turbina qurilmasi kondensatorida kondensatsiyalanmaydigan bug'-havo aralashmasini olib tashlovchi suv oqimli ejektorlarning hisobi

Купить

Информация о документе

Продавец

SIRDARYO IES da 300mw li bug' turbina qurilmasi kondensatorida kondensatsiyalanmaydigan bug'-havo aralashmasini olib tashlovchi suv oqimli ejektorlarning hisobi