Sirdaryo IES da kondensator qurulmasiga havo so’rilishini o’rganish va uni kondensator vakumiga ta’sirini hisoblash

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
FAKULTET ISSIQLIK ENERGETIKASI
KAFEDRA ISSIQLIK ENERGETIKASI
  Qo'lyozma shaklida
    
MALAKAVIY YAKUNIY ISHI
Sirdaryo IES da kondensator qurulmasiga havo
so’rilishini o’rganish va uni kondensator vakumiga
ta’sirini hisoblash
Akademik bakalavr darajasini berish uchun
60710500 - "Issiqlik energetikasi" yo'nalishi bo'yicha
     Kafedra mudiri:           
     Ilmiy raxbar
     Bitiruvchi:              
Toshkent      
Mundarija
Kirish. ........................................................................................................................ 5
Bug’ turbina kondensatori. ............................................................................................ 10
4-Rasm. Podval Kondensatorining uzunamasıga joylashuvi sxemasi .................... 19
1.2. Kondensatordagi bosimning bug' turbinasi samaradorligiga ta'siri. ................ 23
Kondensatorda sodir bo'ladigan jarayonlar. ............................................................ 35
 Kondensatorda vakuumning paydo bo'lishi, aparat hajmida bug' va kondensat 
o'rtasida ma'lum bir muvozanat bosimining o'rnatilishi bilan bog'liq bo'lib, bu 
hajmdagi harorat bilan belgilanadi.   To'yingan bug'da bu bog'liqlik aniq emas - 
to'yingan bug'ning har bir harorati ma'lum bir bosim qiymatiga to'g'ri 
keladi.   Kondensator hajmidagi bug' harorati uning ishlash samaradorligini 
aniqlaydigan bir qator parametrlar bilan hosil bo'ladi: aparatga kirish joyidagi 
aylanma suvning harorati, aylanma suv va bug'ning oqim tezligi, havo miqdori. 
apparatlar va boshqalar. Kondenserning kirish qismidagi suv harorati ushbu 
seriyadagi asosiy parametrlardan biridir.   Ba'zi "ideal" kondensatorlarda 
(   =   ∞   ;   F   =   ∞   ;     = 0) apparat hajmidagi eng past bug' harorati apparatga kirish 
joyidagi sovutish suvi haroratiga teng bo'lishi kerak. ............................................. 35
Kondensatorda erishilgan siraklanish, to'yingan bug'ning hajmi kondensat suvning 
hajmidan ancha katta ekanligi bilan belgilanadi - kondensator hajmidagi bug' 
qancha ko'p sovutilsa uning harorati shunchalik past bo'lsa, kondensat ko’proq 
hosil bo'ladi va bosim shunchalik past bo'ladi.   Misol uchun, to'yingan haroratda     = 
32,90 ° C, hosil bo'lgan kondensatning hajmi to'yingan bug'ning hajmidan 28,2 
baravar kam;   bu holda   kondanser hajmida   = 5  kPa muvozanat bosimi 
o'rnatiladi .   Ko'pgina zamonaviy bug' turbinalari 3-6 kPa kondensator bosimi bilan 
ishlaydi. ................................................................................................................... 35 Kondensatorning bug' bo'shlig'ida havo mavjudligi kondensatsiyalanuvchi bug' va 
sovutish suvi o'rtasidagi issiqlik almashinuvi shartlarini sezilarli darajada 
yomonlashtiradi, kondensatorning bug'ga chidamliligi oshishiga, kondensatordagi 
bug'ning haroratining pasayishiga olib keladi, natijada kondensatning o'ta 
sovishiga olib keladi.   Havoning sezilarli darajada so'rilishi, qo'shimcha ravishda, 
kondensatorning deaeratsiya qobiliyatining pasayishiga va kondensatning kislorod 
bilan to'yinganligini oshirishga olib keladi.   Taminot suvda kislorod miqdorini 
oshirish, o'z navbatida, kondensatordan deaeratorgacha bo'lgan yo'lning 
korroziyasini oshiradi. ............................................................................................. 35
Havo so'rilishini kondensatordagi qisman bosimlarning taqsimlanishiga ta'sirini 
ko'rib chiqaylik.   Faraz qilaylik, bug' va havoning massa oqimlari mos ravishda   va  
 
mos ravishda bosim ostida kondensator adapter trubkasi bosimida   barqaror holatda
kondansatorga kiradi   .   ............................................................................................ 36
Dalton qonuniga ko'ra kondensator
  bosimi   ; bug' bosimi
  va havo bosimi     larni 
partsianal bosimlari yig'indisiga teng   : .................................................................... 36
Kondensatorlarni sovutish va ularni sovutish suviga kiritish sxemalari ................. 39
Drenaj trubasining dizayni 14-rasmda ko'rsatilgan. Drenaj trubasining yuqori qirrasi 
kesiladi va shuning uchun quvur yuqori oqim quvurlaridan oqib chiqadigan 
kondensat bilan to'ladi. Quvurlarning pastki qismida trubka plitalari va to'siqlar 
yaqinida ularni bo'shatish uchun teshiklar qilinadi. Bunday quvurlardan 
foydalanish kondensatning haddan tashqari sovishini kamaytirishga yordam beradi 
va uning bo'linmalari va trubka plitalari joylarida yo'naltirilgan oqimini tashkil 
qiladi. ....................................................................................................................... 50
................................................................................................................................. 50
Rasm. 14. Drenaj trubkasi ko'rinishi ....................................................................... 50
1 - asosiy quvur doskasi, 2 - oraliq bo'limlar, 3 - drenaj trubkasi, B - perimetri 
bo'ylab 2-3 nuqtada elektr payvandlash .................................................................. 50 Sovutish suvi kondensatorga ikkita alohida oqimda beriladi birinchi oqim (2.19-
rasmda ko'rsatilgan), bu kondensatorni turbinani to'xtatmasdan tekshirish, tozalash 
va ta'mirlash imkonini beradi. ................................................................................. 50
Ikki tomonlama kondensator - o'q bo'ylab A ko'rinishda, bo'linma ikki nuqtali 
chiziq bilan ko'rsatilgan (suv kamerasi qopqog'i yopilgan); B - B bo'limida 
kondensatorning o'ng tomonidagi shunga o'xshash bo'linish uchun quvur 
to'plamida nosimmetrik bo'shliq (quvurlarsiz zona) taqdim etiladi. Sovutish suvi 
ta'minoti har bir oqimda pastdan (7) va suv chiqarish yuqoridan ( 8 ) tashkil etiladi.
................................................................................................................................. 50
Kondensator bo'yniga turbinani ishga tushirish va keskin yuklama paytida bug’ 
olishini ta'minlaydigan relyef moslamasi o'rnatilgan. Bundan tashqari, turbinadan 
bug’ chiqaruvchi quvur liniyasi mavjud. Kondensatorning trubka plitalari 
kondensat gidravlik muhrlangan holda ikki tomodan qilingan. .............................. 50
15-Shaklda. K-300-240 KhTZ turbinasining K-15240 kondensatorining dizayni . 51
................................................................................................................................. 65
................................................................................................................................. 67 Kirish .
 Hozirgi vaqtda O’zbekiston energetika tizimida qariyib 40 ta elektr stansiyalar mavjud
bo’lib ulardan eng yirik elektr stansiyalardan quyidagilar:
1. Namanganda joylashgan To’raqo’rg’on IES quvvati 900 MBt. 
2. Toshkent IES 2230 MBt. 
3. Toshkent IEM 57 MBt.
4. Sirdaryo IES 3215 MBt.
5. Qashqadaryoda joylashgan Talimarjon IES 1700 MBt. 2
6. Farg’ona IEM 329 MBt. 
7. Muborak IEM 60 MBt.
8. Navoiy IES 2070 MBt. 
9. Taxiatosh IES 1190 MBt.
10. Yangi Angren IES 2100 MBt.
O’zbekistonning energetika tizimi yiliga 60 mlrd kVt soatga yaqin elektr energiyasini
ishlab   chiqarish   imkoniyatiga   ega,   unda   umumiy   o’rnatilgan   quvvati   12,3   mln   kVt
bo’lgan   42   ta   issiqlik   va   gidravlik   stansiyalari   ishlab   turibdi.   Respublikaning   14   t а
yirik   shaharlarida   iste’molchilar   markazlashtirilgan   ravishda   issiqlik   energiyasi   bilan
ta’minlanadi.
Suv   isitish   qozonlarining   umumiy   o’rnatilgan   quvvati   250   ming   GJ   dan   ziyoddir.
Energetika   yoki   energetik   tizim   tushunchasi   ostida   energetika   manbalarini   barcha
turlarini   olish,   o’zgartirish,   taqsimlash   va   xalq   xo’jaligida   ishlatish   uchun   tuzilgan
tabiiy va sun’iy (inson tomonidan yaratilgan) tizimlar birligi tushiniladi.. 
Elektr stansiyasi — elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun mo ljallangan uskunalar,ʻ
jihozlar   va   apparatlar,   buning   uchun   zarur   inshootlar   va   binolar   majmui;   elektr
energiyasi   ishlab   chiqaruvchi   korxona   hisoblanadi.   Energiya   manbalariga   qarab,
issiqlik   elektr   stansiyalari   (IES,   bug   turbinali,   gaz   turbinali,   dizelli),   gidroelektr	
ʻ
stansiya,   shamol   elektr   stansiyasi,   gidroakkumulyatsiyalovchi   elektr   stansiyasi,
ko tarilish   suv   elektr   stansiyasi   va   magnitogidrodinamik   generatorli   3   styalarga	
ʻ bo linadi. Atom elektr stansiyasi, geotermal (yer issiqligidan foydalanuvchi) elektr st-ʻ
yalari va gelioenergetika st-yalari issiqlik elektr st-yasi jumlasiga kiradi. 
2016   —   2022-yillarda   respublikamizda   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish
ko’rsatkichlari:
➖ 2016-yil - 59,0 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2017-yil - 60,7 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2018-yil - 62,8 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2019-yil - 63,6 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2020-yil - 66,4 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2021-yil - 71,3 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2022-yil - 74,3 mlrd kVt ⋅ soat*.
2022-yilda   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish   hajmi   2016-yilga   nisbatan   15,3   mlrd
kVt ⋅ soatga yoki 25,9 foizga ko’pni tashkil etdi.
  O'zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyev   13.01.2023   kuni   elektr
energetikasi   sohasini   yanada   rivojlantirish   bo'yicha   joriy   yilga   asosiy   vazifalar
muhokamasiga bag'ishlangan yig'ilish o'tkazdi.
Davlatimiz   rahbarining   2019   yil   1   fevraldagi   qaroriga   muvofiq,   O'zbekiston
Respublikasi   Energetika   vazirligi   tashkil   etilgan   edi.   O'sha   yilning   27   martidagi
Prezident   qaroriga   asosan,   “O'zbekenergo”   aksiyadorlik   jamiyati   isloh   qilinib,   uning
negizida   “Issiqlik   elektr   stansiyalari”,   “O'zbekiston   milliy   elektr   tarmoqlari”   va
“Hududiy elektr tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyatlari tashkil topdi.
Hisob-kitoblarga   ko'ra,   2030   yilga   borib   yurtimizda   elektr   energiyasi   iste'moli
hozirgiga nisbatan 2 barobar ko'p bo'lishi kutilmoqda. Shu bois Energetika vazirligiga
keyingi   o'n  yilda  umumiy  quvvati   7900  MVt  ni  tashkil   etadigan  yangi  issiqlik   elektr
stansiyalarini ishga tushirish bo'yicha topshiriqlar berildi. Shuningdek, investorlarni jalb qilgan holda, 8000MVt quvvatga ega quyosh va shamol
elektr   stansiyalarini  qurish,  gidro  elektr  stansiyalari  quvvatini  1935  MVt   ga  oshirish,
kichik   gidro   elektr   stansiyalar   barpo   etishni   xususiy   sektorga   berish   yuzasidan
vazifalar belgilandi. 
Mutasaddi   tashkilotlarga   Oliy   va   o'rta   maxsus   ta'lim   vazirligi   bilan   birgalikda   elektr
energiyasi   sohasida   zamonaviy   texnologiyalar   bilan   bevosita   ishlaydigan   o'rta   va
kichik   bo'g'in   mutaxassislarini   tayyorlash   bo'yicha   besh   yillik   dastur   ishlab   chiqish
vazifasi qo'yildi.
Yig'ilishda   muhokama   qilingan   masalalar   yuzasidan   soha   korxonalari   rahbarlari
hisobot berdi, chora-tadbirlar belgilab olindi.        
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyev   20-fevral   kuni   elektr
energetikasi   tarmog’ida   investitsiya   loyihalarini   amalga   oshirish   va   sohani
rivojlantirish   masalalariga   bag’ishlangan   yig’ilish   o’tkazdi.   Bu   haqda   Prezident
matbuot xizmati xabar berdi.
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   2019-yil   1-fevraldagi   qaroriga   muvofiq
O’zbekiston   Respublikasi   Energetika   vazirligi   tashkil   etildi.   Unga   elektr   energetikasi
hamda   neft-gaz   sohasidagi   muammolarni   bartaraf   etish,   iqtisodiyot   tarmoqlari   va
mamlakat   aholisini   yoqilg’i-energetika   resurslari   bilan   barqaror   ta’minlash   bo’yicha
katta vakolatlar berildi.
2019 yilgi Investitsiya dasturiga elektr energiyasi tizimi bo’yicha umumiy qiymati 8,1
milliard dollarlik 33 ta loyiha kiritilgan. Bu yil qariyb 620 million dollar o’zlashtirilib,
7 ta yirik loyiha ishga tushirilishi belgilangan.
Prezident ushbu investitsiya loyihalarini sifatli amalga oshirish, mavjud kamchiliklarni
bartaraf etish bo’yicha topshiriqlar berdi.
Masalan,   xalqaro   moliya   institutlari   ishtirokidagi   «Taxiatosh   issiqlik   elektr
stansiyasidan   Xorazm-Sarimoy   punktigacha   220   kVt   li   elektr   liniyalarini   tortish»,
«Yuqori kuchlanishli podstansiyalarni modernizatsiya qilish», «To’raqo’rg’on issiqlik
elektr stansiyasini qurish» loyihalarini amalga oshirish muddatlari kechikkan. Shu bois
Energetika vazirligi, «O’zbekenergo» AJga xalqaro moliya tashkilotlari mablag’larini to’liq   o’zlashtirish,   loyihalarni   o’z   vaqtida   bajarib,   mablag’larni   iqtisod   qilish
vazifalari qo’yildi. 
Shavkat Mirziyoyev energetika sohasidagi muammolar haqida gapirdi
Ayni vaqtda O’zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga murojaatnoma
yo’llamoqda. Bu haqda “Daryo” muxbiri xabar berdi.
Prezident energetika sohasidagi muammolar bugun paydo bo’lmaganini aytdi.
“Ko’p   yillar   davomida   yangi   gaz   konlariga   investitsiya   kiritilmagani,   elektr   va   gaz
tarmoqlari   modernizatsiya   qilinmagani   ham,   ayni   haqiqat.   Oqibatda,   tizimda   aniq
hisob-kitob   yo’qligi,   katta   yo’qotishlar   oddiy   holga   aylanib   qolgan   edi.   Shu   bilan
birga, so’nggi olti yilda aholimiz 12 foizga, sanoat korxonalari esa 2 barobarga ortib,
45   mingdan   100   mingtaga   ko’paydi.   Natijada,   elektr   energiyasiga   talab   kamida   35
foizga oshdi va yildan-yilga ko’payib bormoqda”, — dedi prezident.
Davlat   rahbari   iqtisodiyot   barqaror   rivojlanishi   uchun,   energetika   sohasiga   25-30
milliard dollar investitsiya kerakligini qo’shimcha qildi.
“Bunga   faqatgina   xususiy   investitsiyalarni   jalb   qilish   orqali   erishish   mumkin.   Shu
bois, so’nggi uch yilda sohaga 8 milliard dollarlik to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar jalb
qilindi.   Jumladan,   Buxoro,   Namangan   va   Xorazmda   quvvati   500   MVt   li   yana   3   ta
quyosh stansiyalarini qurish bo’yicha tanlov yakunlandi”, — dedi prezident.
Shavkat   Mirziyoyev   yil   boshidan   quvvati   1500   MVt   li   7   ta   elektr   stansiyasi   ishga
tushirilganini aytdi.
“Kelasi  yilda yana 4500 MVt  li  11 ta yirik loyihani yakuniga yetkazamiz. Jumladan,
Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, Samarqand, Farg’ona va Toshkent viloyatlarida
barpo etiladigan quyosh va shamol elektr stansiyalari hisobiga, qo’shimcha 14 milliard
kVt   li   elektr   energiya   ishlab   chiqariladi.   Bu   orqali,   xonadonlarga   beriladigan   elektr
energiyasi 50 foizga ko’payadi”, — dedi prezident.
“Ochiq   aytish   kerak,   ko’p   iqtisodchilar   energetika   sohasida   erkin   bozorga   o’tishni
taklif qilmoqda. Bu – to’g’ri yo’l. Men ham buni xohlayman. Lekin, xalqimizning jon
boshiga daromadi, ijtimoiy himoyasini o’ylab, bu sohadagi islohotlarni shoshmasdan,
bosqichma-bosqich qilishimiz kerak. Eng   muhim   masala   –   energiya   resurslaridan   samarali   foydalanish.   Afsuski,
iqtisodiyotimizda energiya sarfi boshqa davlatlardan 2 barobar yuqori. Shuning uchun,
energiya samaradorligini  oshirish Milliy dasturini  qabul qilamiz. Energetika sohasida
erkin   bozorga   o’tishimiz   shart.   Agar   erkin   bozorga   o’tmasak,   bizga   investor
kelmaydi”, — deya qo’shimcha qildi prezident.
Toshkent   IEMda   har   birining   quvvati   32   MVt   dan   bo’lgan   ikkita   gaz   turbina
qurilmalarini qurish ishlari davom etmoqda
Turkiyaning   “Çalik   Enerji”   kompaniyasi   pudratchiligida   barpo   etilayotgan   mazkur
loyiha 2024-yilga qadar ishga tushirilishi rejalashtirilgan. 
Loyiha   amalga   oshirilishi   natijasida   markaz   tomonidan   yiliga   qo’shimcha   515,6
million kVt ⋅ soat elektr va 690,3 ming Gkal issiqlik energiyasi ishlab chiqariladi.
Germaniyaning   Siemens   kompanyasi   bilan   hamkorlikda   Surxondaryo   va   Navoiy
viloyatlarida issiqlik elektr stansiyasyalari kurish bo’yicha kelishuvga erishildi.
Kun.uz   muxbrining   Berlindan   xabar   berishicha,   bu   haqda   2   may   kuni   Germanya − ¿
O’zbekiston biznes forumida malum qilgan.
Turbinada   ishlatilayotgan   bug’ning   entalpiyasi   qancha   kichik   bo’lsa,   FIKi   shuncha
yuqori bo’ladi. Shuning uchun kondensatorni yuqori vaqum holatida ishlashi iqtisodiy
samara beradi.
  Chiqaruv qisqa quvurida maxsus sovutgichlar yani kondensatorlar qo’llaniladi. Bug’
turbinasi   qurulmasida   yuzaviy   suvli,   havoli   va   aralashtiruvchi   kondensatorlar
qo’llaniladi.   Yuqori   quvvatli   bug’turbinalarida   asosan   yuzaviy   suvli   kondensator
qo’llaniladi.
  Bug’ turbina kondensatori .
Bug' turbinasining yuqori energiya samaradorligiga erishishning asosiy usullaridan biri
turbina past bosimli slindridan chiquvchi (kandensatorga kiruvchi) bug' parametrlarini
kamaytirishdir.   Turbinadan   chiqarilgan   bug'ning   bosimi   va   haroratining   pasayishi   bu
sovitish   suviga   berilayotgan   issiqlik   miqdorini   kamaytiradi,   bu   termodinamikadan
ma'lumki, bug' parametrlarini pasaytirish bilan turbinaning quvvatini oshiradi (issiqlik
tushishini oshirish orqali) va umuman siklning samaradorligi oshradi.
Quidagi   1.1   rasmda   T-S  diagrammasi   faqat   oxirgi   bug'   bosimida   farq   qiluvchi   ikkita
ideal Renken siklini ko'rishimiz mumkin. Turbinadan chiqarilgan bug'ning past bosimi
siklga  bog'liqdir,  abcdea   shaklining  maydoni   tsiklning  foydali   ishidir.  soyali  maydon
bo'yicha a1bcde1a1 maydoni, aa1e1ea maydonidan kattaroqdir. 
1.   Rasm.   T-S   diagrammasida   turli   xil   yakuniy   bug'   bosimlari   bilan   PT   ning   ideal
termal davrlarini taqqoslash
    Quidagi   1.Jadvalda.   misol   sifatida,   turbinaning   quyi   qismidagi   bug'   bosimining
o'zgarishi va to’yingan bug'ning o'zgarmagan parametrlari bilan turbina quvvati va PT samaradorligining   o'zgarishi   to'g'risidagi   ma'lumotlar   keltirilgan.   Ushbu
ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, turbinadan chiqishdagi bosim 1 kPa ga o'zgarganda,
IESlardagi bug turbinalari qurilmalarining samaradorligi taxminan 1% ga o'zgaradi va
atom elektr 
stantsiyalari uchun bu o'zgarish 1,5 ... 2,0% ga etadi. Atom elektr stantsiyalarining bug
turbinalari   samaradorligining   kattaroq   o'zgarishi   xususan,   to'yingan   bug'   turbinalari
uchun tomchining nisbiy o'zgarishi kattaroq bo'lishi bilan belgilanadi.
1-jadval. 
Turbinalarning quvvatini va samaradorligini o'zgarishi. kondnsatorga kirishdagi
bug'ining bosimi ±1 kPa ga o'zgarganda
Turbina markasi Turbina ning
baholangan
quvvati, MVt Turbina kuch ini
o'zgartirish i
 MVt Bug’ turbina
qurulmasining FIK
o'zgartirishi %
        
К-50-90 ЛМЗ 50 0.45 0.90
К-100-90ЛМЗ 100 0.90 0.90
Т-110/120-130
ТМЗ 120 1.25 0.73
К-200-130ЛМЗ 200 1.90 0.95
Т-250/300-240
ТМЗ 300 1.83 0.70
К-300-240-ЛМЗ 300 2.76 0.92
К-300-240-ХТЗ 300 3.34 1.11
К-500-240-ХТЗ 500 3.88 0.78
К-750-65/3000
ХТЗ 750 8.91 1.19
К-800-240 ЛМЗ 800 4.49 0.62
К-500-65/3000 500 8.00 1.60 ХТЗ
К-220-44 ХТЗ 220 4.06 1.85
К-1000-60/1500-1
ХТЗ
(3 ЦНД) 1000 12.7 1.28
* Kondensativ ish rejimida.
Turbinadan   chiqishdagi   bug'   parametrlarini   kamaytirish   odatda   barometrik   bosimdan
past   bosimgacha   amalga   oshiriladi,   buning   uchun   turbinadan   chiqarilgan   bug'ning
kondensatsiyalanishini   ta'minlash   kerak.   Ushbu   maqsadda   kondensator   qurulmasi
xizmat   qiladi,   u   yuqorida   ko'rsatilgan   maqsadga   qo'shimcha   ravishda,   bug   qozoni
(bug'generatori) uchun toza kondensat berib tsiklni tashkil qiladi.
Kondensatsiya jarayoni doimiy bosim ostida bug'dan bug’lanish issiqligi olib tashlash
orqali   amalga   oshiriladi.   Bug'ning   kondensati   (fazali   o'tish   issiqligi)   paytida
chiqarilgan   issiqlikni   olib   tashlash   uchun   sovutish   suvi   sirkulyatsiya   nasosi   orqali
sovutish yuzasini tashkil etuvchi kondensator quvurlari orqali doimiy ravishda haydap
turiladi.   Sovutish muhitining turiga qarab, kondensatorlar 2 guruxga 
1) suv orqali (sovutish muhiti - suv) 
2)  havo orqali (sovutish muhiti - havo) bo'linadi.
  Bir   qator   sabablarga   ko'ra   havo   kondensatorlari   hali   keng   tarqalmagan,   bu   sohadagi
istiqbolli ishlanmalar quyida tavsiflanadi
Bug'ni   kondensatlash   natijasida   hosil   bo'lgan   kondensat   kondensat   kollektoriga
oqadi ,   u erdan kondensat nasosi orqali haydaladi va regeneratsiya tizimiga beriladi.
Turbinadan kondensatorga kiradigan bug’ har doim Past Bosimli  Silindr ning so'nggi
pog’onasidan  kondensatorga kiradi, bu erda bosim barometrik bosimdan past  bo'ladi.
Turbinaning chiqish trubkasi va o'tish trubkasi  o'rtasidan kondensatorga havoning bir
qismi   kiradi.   Bir   konturli   atom   elektr   stantsiyalarining   bug'turbinalari
kondensatorlarida   radioliz   mahsulotlari   tufayli   kondensatsiyalanmaydigan   gazlar
miqdori   ortadi.   Agar   havo   va   boshqa   kondensatsiyalanmaydigan   gazlar   kondensator
hajmidan   doimiy   ravishda   olib   tashlanmasa,   unda   vakuum   hosil bo'lmaydi.   Kondensatorning   bug'   bo'shlig'idan   bug'-havo   aralashmasini   so'rish   havo
nasosi (ejektor) tomonidan amalga oshiriladi, bu aralashma atrof-muhitga chiqaradi.
Vakuum   hosil   qilishdan   tashqari,   zamonaviy   turbinalardagi   kondensator   boshqa
funktsiyalarni ham bajaradi.   Masalan, ishga tushirish yoki yuklamani keskin o'zgarishi
paytida,   atom   elektr   stansiyasining   qozoni   yoki   bug'   generatori   turbinaga   kerakidan
ko'proq bug' ishlab chiqarganda, yoki bug' parametrlari talab qilinadigan parametrlarga
mos   kelmasa,   bug'   sovutish   kondensatorga   yuboriladi,   bu   esa   bug'ning   atmosferaga
chiqishini   oldini   olishga   va   shu   bilan   yaroqli   suvni   yo'qotilishini   bartaraf   etishga
imkon beradi.   Ishlatilingan bug’ni qabul qilish uchun kondensator maxsus qabul qilish
moslamasi   orqali   o’tip   keladi.   Kondensat,   bug'   trubkasi,   drenaj   kollektorlari,   va   ba'zi
isitgichlardan   ham   kondensatorga   yuboriladi   va   sikldagi   kondensat   yo'qotishlarini
qoplash uchun kimyoviy tozalangan suv kiritiladi.
Ma'lumki, blokni ishga tushirishda turbinaning o'zi  ham, kondensatorning hajmi  ham
havo bilan to'la bo’ladi.   Boshlashni  tezlashtirish  uchun ba'zan,  qoida tariqasida,  katta
quvvatga ega bo'lgan maxsus boshlang'ich havo nasosi (ejektor) ishlatiladi.
Rasmiy   ravishda,   kondensator   ishga   tushirilganda   suv   kameralaridan   havo   olib
tashlanishini  ta'minlaydigan yorzamchi ejektor kondensator blokining sxemasiga ham
tegishli.
Bug' turbinasi  kondensatorining barcha asosiy elementlari, havo nasoslari  (ejektorlar)
bundan mustasno, stansiyada yopiq joylarda joylashgan.   Bug'   turbina   qurilmalarida   deyarli   faqat   podval   tipidagi   sirt   kondensatorlari
qo'llaniladi.   Bunday   kondensatorning   strukturaviy   diagrammasi   2-rasmdako'rsatilgan.
2-Rasm.  1—  korpus,   2—  trubka doskalari,   3—  quvurlar,   4—  old suv kamerasi, 5—orqa
(aylanuvchi)   suv   kamerasi,   6   —suv   kamerasi   to siqi,   7—aylanma   suv   kirishʻ
trubkasi,   8—  aylanma suv chiqarish trubkasi,   9—  kondensatorning bo'yin qismi,
10-   bug'-havo   aralashmasini   so'rish   uchun   ijektor,   11   -   bug'   qalqonlari,   12   -   havo
sovutgichi,   13,   14- mos   ravishda   birinchi   va   ikkinchi   suv   oqimlari,   15   -   kondensat
kollektori,   16 -   oraliq bo'limlar,   17 -   oraliq bo'limlardagi derazalar,   18 -   bug' chiqarish
moslamasi,   19 -  namuna olish kameralaridan bug' chiqish quvurlari,
  A   -   kondensatorga   bug'   kirishi,   B   -   bug'-havo   aralashmasini   so'rish,   C   -   kondensatni
olib tashlash,   D -   sovutish suvi  kirishi,   G -   sovutish suvi  chiqishi,   E -   qozondan bug’
kekishi (bug' generatoridan),   W –   adbo’r bug' chiqishi.
Asosiy trubka doskalari  2   kondensator korpusiga 1   (ko'pincha payvandlash yo'li bilan,
ba'zan   gardishli   ulanish   orqali)   biriktiriladi,   ularning   teshiklarida
quvurlar   3   mahkamlanadi   kondensatorning   sovutilgan   issiqlik   almashinuvi   yuzasini
hosil   qiladi.   Old   4   va   orqa   5   (aylanuvchi)   suv   kameralari   tashqi   yuzalarga   quvur plitalari   biriktirilgan.   Oldingi   suv   kamerasi   kondensator   orqali   suv   oqimini   ikkita
o'tishda tashkil qilish uchun   bo'linma  6   orqali   ikkita bo'limga bo'linadi. Umumiy holda,
kondensatorning   to'siqlar   sonini   tanlash,   suv   tezligining   optimal   qiymatlari,
qurilmaning gidrodinamik qarshiligi, qurilmaning joylashuvi bilan belgilanadi.
Quvur   7   orqali   sovutish   suvi   pastki   qismga   kiradi,   kondensatorning   pastki   yarmining
quvurlari   orqali   o'tadi,   5-kamerada   180   °   ga   buriladi,   kondensatorning   yuqori
yarmining quvurlari orqali va yuqori qismdan o'tadi.   4   –kondensatordagi suv 8-quvur
orqali   oldingi   suv   kamerasidan   chiqariladi.   Ushbu   sxema   bo'yicha   (ikki   o'tishli)
zamonaviy   bug'   turbinalari   kondensatorlarining   ko'pchiligi   ishlab   chiqarilgan.   Biroq,
kamroq   quvvatli   kondansatörler   mavjud.   Masalan,   K-800-240   va   K-1200-240   LMZ
turbinalarining kondensatorlari bir o'tishli qilingan.
Aylanma   suv   bilan   sovutuvchi   quvurlar   joylashtirilgan   kondensatorning   bug’
bo'shlig'iga o'tish trubkasi (kondenser bo'yni)   9  yordamida turbinaning chiqish trubkasi
bilan (odatda payvandlash yo'li bilan) ulanadi 
Turbinadan   kondensatorga   o'tish   trubkasi   9   orqali   kiradigan   bug'   aylanma   ustida   suv
bilan   sovutilgan   quvurlar   3   bug'-havo   aralashmasi   trubkasi   10   yo'nalishi   bo'yicha
harakatlanadi.   Quvur   to'plamining   joylashuvida,   bug'   asosan   yuqoridan   pastga
harakarlanadi   (ishlab   chiqilgan   markaziy   o'tish   joyidan   bug'ning   bir   qismi   quvur
to'plamiga   radial   yo'nalishda,   markazdan   chetga   yo’naladi),   pastki   qismdagi   bug'
qalqonlarini   11   chetlab   o'tadi.   Quvur   to'plamining   bir   qismini   ajratib   turadigan   12,
shartli ravishda,   havo sovutgichi   deb   ataladi.
Kondensator hajmida bug'ning to'liq kondensatsiyasini ta'minlash va quvurlar   10   orqali
havo   nasosi   tomonidan   so'rilgan   bug'   miqdorini   kamaytirish   uchun   birinchi   aylanma
suv o'tishini quvur to'plamining havo sovutgich zonasida tashkil qilish kerak. Bunday
holda (2-rasmga qarang), suv  bug'-havo aralashmasini  sovutuvchi kamerasiga beriladi.
  Buning uchun aylanma (sovutish) suv kondensatorga ikkita parallel oqimda beriladi.
      Ushbu   2-rasmda   ikkita   mustaqil   suv   oqimining   trubka
to'plami   13   va   14   kondensatorning   vertikal   markaziy   chizig'iga   nisbatan   nosimmetrik
tarzda joylashgan .   Oqimlarning har biri ikki tomonlama amalga oshiriladi. Quvurlar   yuzasida   kondensatsiyalangan   bug'   kondensatorning   pastki   qismiga   oqib
tushadi,   u   erdan   kondensat   kollektorida   to'planadi   15.   Kondensat   kondensatordan
kondensat nasoslari orqali chiqariladi.
Kondensatorning   bug'   bo'shlig'ida   uning   quvur   tizimining   tebranish   ishonchliligini
ta'minlash, shuningdek, apparat korpusini mahkamlash uchun oraliq mahkamlagich  16
o'rnatiladi, ularning soni va  joylashuvi   maxsus usul bilan aniqlanadi.   Kondenser hajmi
bo'ylab   tezliklar   va   bug'   bosimi   maydonlarini   tenglashtirish   uchun   oraliq   bo'limlarda
17 -oraliq oyna o'rnatiladi .
Kondensatorning   o'tish   trubkasida,   19   adbor   olish   kameralaridan   past   bosimli
regenerativ   isitgichlarga,   shuningdek,   bug   'qozonidan   (bug   'generatori)   orqali
keladigan bug'   18   uchun kiritish moslamasi o'rnatiladi.
Bir   qator   kondensatorlarda   kiritish   moslamalari   ba'zan   to'g'ridan-to'g'ri   trubka
to'plamlariga   o'rnatiladi,   ammo   bu   kondensator   trubkasi   to'plamining   eng   oqilona
tartibini   amalga   oshirishni   qiyinlashtiradi,   chunki   qo'shimcha   bug'   va   suv   oqimlari
to'plamda   aerodinamik   va   harorat   buzilishiga   olib   keladi,   va   shuning   uchun   uning
samaradorligini yomonlashtiradi.   Bunday dizayn echimi, shuningdek, chiqarilgan bug’
oqimlarining   yuqori   tezligi,   uning   yuqori   harorati   va   yuqori   namligi   tufayli   quvur
to'plamiga   salbiy   ta'sir   ko'rsatishi   mumkin.   Ushbu   oqimlar   quvurlarning   eroziyaga
uchrashiga,   quvurlarning   xavfli   o'z-o'zidan   tebranishlarining   paydo   bo'lishiga   va
yuqori termal stresslar tufayli trubka doskalarida bosimini kamayishiga olib keladi.
Bug' turbinalari kondensatorlarini yoqish sxemalari   butun bug' turbinasi qurilmasining
yuqori   samaradorligini,   sovutish   suvini   harakati   uchun   minimal   quvvat   sarfini,
shuningdek,   elektr   stantsiyasining   qozon   xonasida   uskunalar   va   aylanma   quvurlarni
oqilona joylashtirishni ta'minlashi kerak.
Yuqori   quvvatli   bug   'turbinalari   bug'ni   kondensatorlarga   yo'naltiradigan   ko'p   sonli
quvurlarga ega. Mahalliy amaliyotda ko'pincha bug' oqimlari parallel bo'lgan bitta va
ikki   qavatli   kondensatorlar   varianti   qo'llanil.   Kondensatorlarning   turbinaga   nisbatan
joylashishiga   ko'ra,   barcha   ma'lum   sxemalarni   ikkita   asosiy   xususiyatga   ko'ra tasniflash   mumkin   -   kondensatorning   turbinaga   nisbatan   joylashishi   va   kondensator
trubkasi to'plam o'qining uzunlamasıga nisbatan joylashishi
Belgilanishiga ko’ra uch turdagi kondensatorlar mavjud: 
 podval   tip   (kondensator   turbina   ostida,   odatda   blokning   poydevorida
joylashgan);
 yonlama   tip   (kondensator   korpusi   turbinaning   yon   tomonida   uning
poydevoridan tashqarida joylashgan);
 integral   (quvur   to'plami   Past   Bosimli   Silindr   ning   tashqi   korpusida   yoki   uning
qismida joylashgan).
Ikkinchi   xususiyatga   ko'ra,   ikkita   variant   ajralib   turadi:   ko'ndalang   va   bo'ylama
(parallel   yoki   turbinaning   o'qi   bo'ylab)   tartibga   ega   bo'lgan   kondansatorlar   bor.
Kondensatorning eng ko'p ishlatilinadigani podval tipi ko'ndalang tartibda joylashgani
(3-rasm).    
 
3-Rasim. Podval   kondensatorning ko'ndalang joylashuvi sxemasi.
  Turbinali blokni joylashtirish shartlariga ko'ra padval kondensatorining kengligi Past
Bosimli   Silindr   uzunligi   bilan  cheklangan.   Ushbu   sxema   kondensatorning   uzunligiga
cheklovlar qo'ymaydi, bu odatda kondensatorda ishlatiladigan quvurlar uzunligi bilan
chegaralanadi.   Bunday   sharoitlarda   apparatning   o'lchamlarini   oshirish   faqat   balandlik
tufayli   amalga   oshirilishi   mumkin,   bu   kondensatorning   bug'qarshiligini   sezilarli
darajada oshiradi va aylanma nasosning bosimini oshirishni talab qiladi.
Kondensator   tanasi,   Past   bosimli   silindr   ning   pastki   qismiga   kesilgan   piramida
shakliga   ega   bo'lgan   o'tish   trubkasi   orqali   payvandlash   yo'li   bilan   ulanadi.   O'tish
trubasining   minimal   mumkin   bo'lgan   balandligi,   odatda   quvurlarini   joylashtirish
shartlari bilan belgilanadi.   Shu bilan birga, bo’yinqismi ochilish burchagi oshishi bilan
kondensator   tanasining   kirish   qismi   bo'ylab   bosim   yo'qotishlari   va   oqim   notekisligi
oshishini hisobga olish kerak.
Bo'ylama   podval   kondensatori   ko'ndalangidan   farq   qiladi,   chunki   odatda   bitta
kondensator   korpusi   bir   nechta   qisimlardan,   shu   jumladan   bir   nechta   past   bosimli
silindrlardan   bug'   oladi.   Bo'ylama   padval   kondensatorining   o'lchamlari   poydevorning
kengligi bo'yicha va Past bosimli silindri bo'yicha uzunligi cheklangan (4-rasm).   Past
bosimli   kondensator   uzunligi   ko'pincha   sovutish   quvurlari   uzunligidan   kattaroq
bo'lganligi   sababli,   kondensator   tanasi   ikki   yoki   uch   qismdan   iborat   bo'lib,   ular
kondensator   bo'ylab   oraliq   suv   kameralari   bilan   bog'langan.   Bunday   kondensator
quvurlarni   yig'ish   uchun   (uni   o'rnatish   vaqtida)   yuqori   bosimli   silindr   va   generator ostidagi-bo'sh-joydan-foydalanilgan.
4-Rasm. Podval Kondensatorining uzunamasıga joylashuvi sxemasi
   Bo'ylama  Podval kondensatorini jihozlashning umumiy xususiyati shundan iboratki, 
oxirgi turbina bosqichining quyi oqimidagi bug' oqimi kondensatorga kirish uchun 90 
° gacha aylanishi kerak va bu kirish qismidagi bosimning yo'qolishiga olib keladi.
   Kondensatorning yon bo'ylama   joylashishi (5-rasm) quvur to'plamidagi bug' 
tezligining kerakli darajasini ta'minlagan holda sovutish yuzasini erkin joylashtirish  imkonini beradi, bu esa kondensatorning qoniqarli issiqlik xususiyatlarini kafolatlaydi.
  5-Rasm.   Kondensatorning yon bo'ylama joylashuvi sxemasi
 
Yonlama  joylashuvning  yana   bir  afzalligi  -   kichikroq  oqim  burchagi   tufayli  tepadagi
trupkalarga   kamroq   og’irlik   tushadi.   Bundan   tashqari,   yonlama   sxemali   turbina blokning umumiy balandligini kamaytirishga imkon beradi.   Kondensatorning yonlama
uzunligi   cheklangan,   kengligi   aniq   cheklovlarga   ega   emas   va   balandligi   odatda   Past
bosimli   silindrning   vertikal   o'lchamiga   mos   ravishda   tanlanadi.   Sovutish   suvi   blan
taminlash   xarajatlarini   kamaytirish   uchun   kondensatorning   suv   oqimlariga   bo'linishi
odatda   balandlik   bo'ylab   amalga   oshiriladi,   bu   esa   pastki   oqim   nasosining   foydali
ishlashini taminlaydi.
    Turbinaning   past   bsimli   silindrining   ikki   tomonida   joylashgan   bitta   uchun   ikkita
kondansato’r   korpusidan   foydalanishni   ta'minlaydi.   Korpuslarning   past   bsimli
silindrga   kamida   ikkita   o'tish   trubkasi   orqali   ulangan,   ularning   konfiguratsiyasi   va
o'lchamlari   quvur   to'plamlariga   bug'ning  bir   xil   etkazib   berilishini   va   past   bosimdagi
yo'qotishlarni ta'minlashi kerak.
Yon   kondensatorni   joylashtirish   uchun   qo'shimcha   joyni   zaxiralash   kerak   (uning
o'lchamlari bo'yicha).
Ushbu   tartibga   solishning   kamchiliklari   orasida   kondensatorni   turbina   bo'ylab
joylashtirish past bsimli silindrga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uchun kirishni
qiyinlashtirishi   va   bug'   ta'minoti   kondensatorning   gidravlik   zichligini   tekshirish
jarayonini   murakkablashtirishini   ham   kiritish   kerak.   O’rnatish   va   ta'mirlash   vaqtida
kondensatorlarni ko'ndalang joylashuvidan foydalaniladi.
Integral kondensatorning uzunlamasına   joylashuvi o'rtasidagi asosiy farq   (6-rasm) 
sovutish yuzasi to'g'ridan-to'g'ri past bsimli silindrining tashqi korpusida 
yig'iladi.   Ushbu yechim bilan o'tish quvurlariga ehtiyoj qolmaydi va bu butun
 Past bsimli silindrining kondensator blokining minimal metall iste'moli va 
o'lchamlarini taminlaydi  
6-Rasm.Yon tomonlama kondensatorning bo'ylama joylashuvi sxemasi Kondensatorlarning yon tomonlama ko'ndalang joylashuvi hozirda qo'llanilmaydi.
"Kondensator   past   bosimli   slindr"   bloki   uchun   joylashtirish   variantini   tanlash   odatda
ma'lum bir elektr stantsiyasining past salohiyatli kompleksini texnik va iqtisodiy tahlil
qilish asosida amalga oshiriladi. Bunday holda, "turbina-kondensatot sovutgich tizimi"
uchun taxminiy qisqartirilgan xarajatlar qabul qilinadi. 
1.2.  Kondensatordagi bosimning bug' turbinasi samaradorligiga ta'siri .
Kondensatorning ishlash samaradorligining asosiy ko'rsatkichi uning kirish bo'ynidagi
p
k   bug'   bosimi   yoki   ushbu   parametrning   hosilalari—   vakuum   V,   ya'ni   barometrik
bosimdan past bosim yaniy formula bo'yicha hisoblangan vakuum.
''Rassia   Texnika   Univirsiteti’’   tadqiqotlari   shuni   ko'rsatdiki,   kondensatsiya
moslamasining   samaradorligi   barometrik   bosimga   deyarli   bog'liq   emas   va   shuning
uchun  pk   bug'   bosimining   qiymati   kondensatorning   (umuman   kondensatsiya
moslamasining)  samaradorligini  va bug' turbinasining past  bosimli  slindridagi  bosimi
q ishlash sharoitlarini tavsiflaydi.
.
Kondensatordagi   bosim	
pk   xos   tarzda   bu   bosimga   mos   keladigan   to'yinganlik
harorati  	
Tt
  bilan   aniqlanadi.
.   Keling,   bu   harorat   qanday   parametrlarga   bog'liqligini
ko'rib chiqaylik.
Issiqlik   almashinuvi   (sovutish)   yuzasi   F   ,   bo'lgan   kondensatorda   sovutish   suvi   G
suv
kondensatordan   oqib o'tganda, suv   isitiladi   .	
Δtsuv=	t2suv−t1suv
                               
va to'yinganlik haroratiga ma'lum miqdorda yaqinlashadi
     δ t = t
¿ ' y − t
2 suv                 
Shunday qilib, to'yinganlik harorati quyidagicha aniqlanadi
  	
t¿'y=t1suv	+t2suv	+δt                 
Yuqoridagi   bog'liqlik   turbinaning   (turbina   blokining)   ham   nominal,   ham
o'zgaruvchan   ish   rejimlarida   kondensator   va   butun   kondensatsiya   blokining samaradorligini tahlil qilish uchun asosiy hisoblanadi.
Kondensatorga   kirish   joyidagi   sovutish   suvining   harorati   t  
1B   elektr   stansiyasining
geografik   joylashuvi,   suv   ta'minoti   tizimiga   bog'liq.   Turli   geografik   hududlardagi
o'rtacha   yillik   suv   harorati   bo'yicha   umumiy   ma'lumotlar   2.   Jadvalda   keltirilgan.
Turbinalarni loyihalashda ularni mamlakatning eng xilma-xil mintaqalarida o'rnatish
mumkinligini  hisobga   olgan  holda,  sovutish   suvining  o'rtacha  yillik  harorati  odatda
quyidagicha olinadi:  issiqlik  elektr  stantsiyalari  va atom  elektr  stantsiyalari  uchun -
10   ,   12,   15   yoki   20   °   C,   issiqlik   elektr   stantsiyalari   va   AIES   uchun   -   20   yoki   27
°C.   Shu   bilan   birga,   turbinaning   o'zgaruvchan   ish   rejimini   hisobga   olgan   holda,
hisob-kitoblar   2   ...   30   °C   kengroq   harorat   oralig'i   uchun   ham   amalga   oshirilishini
yodda   tutish   kerak.   Ba'zi   hollarda,   masalan,   sovutish   suvi   orqali   yoki   sovutish
minoralari   bo'lgan   aylanma   suv   ta'minoti   tizimida   kondensatorlar   ketma-ket
ulanganda, kondensatorga kirishdagi suv harorati 40 ° C ga yetishi mumkin.
2-jadval.   Suv   ta'minoti   tizimiga   va   elektr   stantsiyasining   geografik   joylashuviga
qarab sovutish suvining o'rtacha yillik harorati,   o
C keltirilgan. Geografik hudud To'g'ridan-to'g'ri
oqimli   suv
ta'minoti
tizimi Aylanma suv ta'minoti tizimi
sovutish   suv
havzalari bilan sovutish minoralari
yoki  
hovuzlari bilan
Rossiyaning
Evropa   qismining
o'rta chizig'i
Rossiyaning
Yevropa   qismining
janubida
Ural va Sibir
o'rta Osiyo 10-12
10-12
6–10
8-15 15-20
15-20
12-15
13-18 18-22
20-24
18-22
20-26Δ
t   Kondensatordagi   sovutish   suvining   isishi   apparat   uchun   issiqlik   balansi
tenglamasidan aniqlanishi mumki 
∆tsuv=	t2suv−	t1suv	=	Dk(hb−hk)	
Gsuv	Cbs
= h п − h к
MC р в          
bu erda;
  D  
k -  kondensator bug' iste'moli, t / soat;
h  
b   ,   h  
k   -  mos ravishda bug' va kondensatning issiqlik miqdori, kJ / kg;
G  
suv   —kondensator orqali sovutish suvi sarfi, t/soat;
C  
bs   - doimiy bosimdagi suvning issiqlik sig'imi, kJ/(kg ⋅ K).
Sovutish   suvi   oqimining   kondensatorga   kiradigan   bug'ning  oqimiga   nisbati   sovutish
nisbati deb ataladi .
           m	
¿Gsuv
Dk     
Bu   nisbat   1   kg   bug'ni   kandensatlash   uchun   qancha   suv   kerakligini
ko'rsatadi.   Sovutish   tezligi   butun   turbina   uchun   texnik   va   iqtisodiy   tahlil   asosida
tanlanadi.   Buda   hisobga   olinadi;   m   ning   oshishi   ,   bir   tomondan,   kondensatordagi
vakuumning chuqurlashishini  bildirsa, ikkinchi  tomondan, elektr  stantsiyasining  suv
ta'minoti   tizimiga   katta   kapital   zaxirani   talab   qiladi.   Sovutish   nisbatini   tanlash; kondensatorning dizayni  bilan, xususan, apparatdagi  suv o'tishlari  soni, shuningdek,
suv uchun kondensatorni ishga tushirish sxemasi bilan o'zaro bog'liq (2.3-jadval).
3 - jadval .   Zamonaviy bug' turbinalarining kondensatorlarida sovutish suvini  sovutish
va isiqlik olinish qiymatlari
kondensatordagi   sovutish
suvining aylanishlar soni  sovutish  miqdori
kg/kg Kondensatorda   sovutish
suvini isishi ,   o
c
Bir
Ikki
uch va to'rt 80-120
50-70
40-50 5―7
7-10
10-13Pk
  =   3-6 kPa bilan ishlaydigan zamonaviy bug' turbinalarining kondensatorlari uchun
asosan   fazaviy   o'tish   issiqligi   bo'lgan   qiymat   (   h
p
  - h
c   )   arzimas   darajada   o'zgaradi   va
taxminan,   belgilangan   bosim   oralig'i   uchun   2430   kJ   /   kg   qabul   qilinishi
mumkin.   Kondensatordagi   suvning   o'rtacha   haroratining   doimiy   bosimdagi   issiqlik
sig'imi  	
cps   =4,19   kJ   /   (kg   K)   ekanligini   hisobga   olib,   dastlabki   va   taxminiy   hisob-
kitoblarga bog'lab taqdim etilishi mumkin. quyidagi shaklda:
   	
∆tsuv   ≈ 5 8 0
m .                      
Kondensatordagi   sovutish   suvining   δ   t   fizik   nuqtai   nazardan   to'yinganlik
haroratigacha   qizib   ketishi   kondensatsiyalanuvchi   bug'   va   sovutish   suvi   o'rtasida
issiqlik   qarshiligi   mavjudligi   bilan   aniqlanadi.   Kondensatordagi   sovutish   suvining
issiqlik  balansi  va  issiqlik  uzatish  tenglamalarini  birgalikda  ko'rib  chiqish  natijasida
aniqlanadi 
δ t   =
t2suv−t1suv	
(	
KF
Gdcpd)−1   =	
Δtsuv	
(3,6	⋅K	
md	kcpd
)−1 ,            
bu erda;
K   - kondensatordagi issiqlik uzatish koeffitsienti, Vt / (m 2
  ⋅ K);
F   - kondensatorning issiqlik almashinuvi (sovutish) yuzasi, m 2
  ; dk=	
DK
F   - kondensatorning o'ziga mos bug' yuki (vaqt birligi uchun birlik issiqlik 
almashinuvi yuzasida kondensatsiyalangan bug' miqdori), kg / (m 2
  ⋅  h).
Kondensatordagi   sovutish   suvining   to'yinganlik   haroratiga   δ t   to'liq   o’tishi,
kondensatorning   o'ziga   mos   bug'   yukiga,   uning   issiqlik   almashinuvi   yuzasining
tozaligiga, havo  zichligiga,  sovutish  suvi  harorati   va  tezligiga, quvur  materialiga  va
boshqa   bir   qator   omillarga   bog'liq.   Kam   qizib   ketish   kondensatorning
samaradorligini,   shuningdek,   uskunani   optimal   tanlashni   va   uning   butun
kondensatlatgichning   o'zaro   ta'sirini   tavsiflaydi.   Issiqlik   uzatish   koeffitsientining
oshishiga   olib   keladigan   har   qanday   chora-tadbirlar,   kondensatorda   issiqlik
uzatishning kuchayishiga olib keladi, shubhasiz, pastki sovutishning pasayishiga olib
keladi.
Zamonaviy   bug'   turbinalarining   kondensatorlarida   sovutish   suvining   to'yinganlik
haroratiga   to'liq   sovishi   odatda   δ t   =   3   ...   10   °   c   ni   tashkil   qiladi.   Kattaroq   sonli
qiymatlari odatda bitta o'tishli kondensatlatgichlar bilan bog'liq.
Shuni esda tutish kerakki, ba'zi texnik adabiyotlarda, shuningdek, ish sharoitida, kam
isitish ba'zan harorat farqi deb ataladi.
  bog’liqliklarni   birgalikda   hisobga   olsak,   biz   kondensatordagi   bosimning   (to’yingan
harorat)   umumiy   funksional   bog’liqligini   kondensator   samaradorligini   aniqlaydigan
asosiy parametrlarini aniqlashimiz mumkin,	
Pk
(tn )   =   f ( t
1suv ,   m   ,   K , d
k )         
Ushbu   bog'liqlik   kondensator   xarakteristikasi   deyiladi   .   Shunday   qilib,
kondensatordagi   bosim   quyidagi   asosiy   parametrlarga   bog'liq:   kirish   joyidagi
sovutish suvining harorati, sovutish tezligi, issiqlik uzatish koeffitsienti va o'ziga xos
bug'   yuki.   Havo   chiqarib   tashlash,   shuningdek   havo   nasoslarining   samaradorligi
kondensatorning   samaradorligiga   sezilarli   ta'sir   ko'rsatadi.   Shuni   ham   yodda   tutish
kerakki,   umuman   olganda,   kondensatorning   bug'   qarshiligi   va   kondensatning   pastki
sovishi ish samaradorligiga ta'sir qiladi.
Bug’   turbina   qurulmasi   ning   nominal   va   o'zgaruvchan   ish   rejimlariga   (8)   grfikga
muvofiq   har   bir   kondansator   uchun   hisoblangan   ma'lumotlar   odatda   ishlab
chiqaruvchi   tomonidan   taqdim   etilgan,   turbinaning   texnik   hujjatlarining   ajralmas
qismi bo'lib, zavod xodimlari tomonidan samaradorlikni baholashda foydalaniladi.  ∗   ∗   ∗
Turbinaning   oxirgi   bosqichidan   chiquvchi   bug'   bosimi   p  
2   kondensatorga   kirishdagi
bosimga   teng   emas.   Turbinaning   kirituvchi   trubkasida   bosimning   pasayishi   ham,
uning oshishi ham mumkin.   Bu odatda , formula bo'yicha filial trubasi φ
  quvur   umumiy
yo'qotish koeffitsienti bilan hisobga olinadiP2
=	PK[1−	0.038	(φpaterya	−1)(
C2a	
100	)
2
]                    
Ushbu   koeffitsientning   qiymati   turbinaning   shakli   va   o'lchamlari   va   oxirgi
bosqichiga,   shuningdek,   bug'   oqimi   rejimiga   (uning   o'rtacha   tezligiga
C
2 a   )   bog'liq   .   Bog’lamlardagi   umumiy   yo'qotishlarining   kamaytirilgan
koeffitsientlari   qiymatlari  	
φ
  paterya   =   0,7-1,8   aniqlanishi   kerak.   Shuning   uchun,
kondensatordagi   bosimning   optimal   qiymatini   tanlashda   va   uning   bug'   turbinasi
samaradorligiga   ta'sirini   ko'rib   chiqishda,   biz   odatda   birinchi   taxminiy   yaqinlikda
olamiz.  	
P❑ ≈ P
K   , bu φ
 quvur  =1 ga mos keladi.
Kondensatorda bug' bosimi o'zgarganda, turbinada mavjud bo'lgan issiqlik pasayishi,
oxirgi   bosqichlarning   ichki   nisbiy   samaradorligi,   yo'qotiladi,   kondensatorga   bug'
oqimi   (doimiy   yangi   bug'da)   va   bug'   namligi   o'zgaradi.   Bunday   holda,   oxirgi
bosqichning   ikkita   tubdan   farq   qiladigan   ish   rejimini   ajratib   ko'rsatish   kerak   -   rotor
parraklaridan   bug'   chiqishining   kritik   tezliklari   va   rotor   saplolarining   qiya   qismida
bug'   oqimining   qo'shimcha   tezlashishi   bilan   chiqishning   superkritik   tezliklaridagi
rejimi.
Ushbu   rejimlar   orasidagi   chegaraga   mos   keladigan   bug'   bosimi   quidagi   ifoda   bilan
aniqlanadi	
PK
≈   0   ,   3   2   8   ⋅   10 −   3
 	
Dk
F2 ,              
bu erda   D  
K   - kondensatorga bug' oqimi, kg/s;
F  
2   -   oxirgi   bosqichning   ishchi   lapatkalaridan   chiqish   tomoq   qismlarining   maydoni,
m   2
.
kondensatorga doimiy bug' oqimi D
k   va yangi bug' ning doimiy parametrlari bo'lgan
har qanday bug' turbinasi uchun turbina quvvatining o'zgarishining kondensator dagi
bug' bosimiga bog'liqligini ko’rish mumkin: kondensatorga   doimiy   bug'   oqimi   D  
k   va   p  
o   ,   t  
o   yangi   bug'ning   doimiy   P
k
parametrlari   bo'lgan   har   qanday   bug'   turbinasi   uchun   turbinaning   quvvati
o'zgarishining kondensatorda   r  
c   dagi bug' bosimiga bog'liqligini ko’rish mumkin:
∆ N = ¿
f (pk )  	, D
K = const , p
0 = const, t
0 = const.             
Hisoblangan   ma'lumotlar   asosida   olingan   bunday   bog'liqliklar   sinov   natijalari   va
shunga   o'xshash   turbinalarning   katta   guruhlari   uchun   ish   tajribasini   umumlashtirish
asosida tipik energiya xususiyatlariga kiritilgan.
  7-Shaklga   muvofiq,   misol   sifatida,   bir   qator   bug’   turbinalari   uchun   ushbu
bog'liqliklarning grafiklari keltirilgan.
Rasm.   7.   I-1-II-II   kondensatoridagi   bug'   bosimining   og'ishi   uchun   turbinalar
quvvatiga tuzatishlar - taxminan chiziqli bog'liqlik zonasi;
 a - K-300-240 KhTZ turbinasi, b - K-500-240 KhTZ
   Oxirgi bosqichning ishchi kurakchasidan bug' chiqishining suerkritik tezligi bo'lgan
rejimlar   uchun   issiqlik   tushishi   va   quvvatning   o'sishi   (I-I   va   II-II   chiziqlar   bilan
chegaralangan   hudud)   o'rtasida   mutanosib   bog'liqlik   mavjud.   Oxirgi   bosqichning
ishchi   kutakchasidan   bug'   chiqishining   o'ta   kritik   tezligida   kondensatordagi
bosimning   o'zgarishi   bosqichdan   oldingi   bug'ning   parametrlariga   ta'sir   qilmaydi.
Shuning   uchun,   oxirgisidan   tashqari   barcha   turbina   bosqichlarining   kuchi   doimiy bo'lib   qoladi   va   turbina   quvvati   faqat   oxirgi   bosqichning   ishchi   kurakchasidan
bug'ning   chiqish   tezligining   o'zgarishi   tufayli   o'zgaradi.   Oxirgi   bosqichning   ishchi
kurakchasidan   bug'   chiqishining   superkritik   rejimi   sharoitida   issiqlik   pasayishi   va
quvvatning   oshishi   o'rtasidagi   to'g'ridan-to'g'ri   bog'liqlik   buziladi.   saplolar   va
lapatkalarning   qiya   qismidagi   maksimal   kengayishiga   erishilgunga   qadar,   chiqindi
bug 'bosimi pasayganda, turbinaning quvvati ortadi. 
Muayyan turbinaning kondensatorlarida optimal bosimni belgilovchi asosiy omillarni
aniqlash   mumkin:   turbinaning   konstruktsiyasi   (ayniqsa,   uning   oxirgi   bosqichi)   va
umuman   kondensatsiya   blokining   texnik-iqtisodiy   ko'rsatkichlari.   Cheklovchi
bosimning   kattaligi   turbinaning   dizayni   bilan   bog'liq   -   oxirgi   bosqichda   bug'   oqimi
tezligini   faqat,   cheklangan   qarshi   bosimgacha   kengaytirishni   ta'minlash   qobiliyati.
Kondensatsiyalanuvchi turbinalar uchun nozullar va saplolarning qiyshiq kesimining
kengayish   quvvati   tugaydigan   va   quvvatning   ko'payishi   to'xtaydigan   rejimga   mos
keladigan   chiqindi   bug'ining   bosimi   yakuniy   vakuum   deb   ataladi.   Kondensatordagi
cheklov   bosimining   pasayishi   kondensatorning   katta   o'lchamlari   (katta   issiqlik
almashinuvi sirtlari), yuqori sovutish suvi iste'moli va uni kondensator orqali haydash
uchun   yuqori   quvvatli   aylanma   nasoslarga   bo'lgan   ehtiyoj   (o'z   ehtiyojlari   uchun
quvvat sarfi) bilan belgilanadi. 
Turbinali   stansiyaning   tejamkor   ishlashi   uchun   kondensatordagi   bug'   bosimining
pasayishi   va   doimiy   bug'   oqimining   tezligi   D
к   bilan   turbina   quvvatining   ortishi
nasoslar   uchun   elektr   quvvati   sarfini   oshirishdan   kattaroq   bo'lishi   kerak.
Kondensatorga   doimiy   bug'   oqimida   turbinali   qurilmaning   foydali   quvvatining
maksimaliga chiqishiga mos keladigan vakuum eng foydali hisoblanadi  va iqtisodiy
vakuum deb ataladi.
  Turbinalarning   haqiqiy   ishlashi   sharoitida,   qoida   tariqasida,   yakuniy   vakuumga
erishilmaydi, chunki iqtisodiy vakuum tezroq o'rnatiladi, bunda turbinali qurilmaning
foydali   quvvati   (aylanma   nasoslarni   haydash   uchun   quvvat   sarfini   hisobga
olmaganda),   kondensatorga   berilgan   bug'   oqimi   maksimal   qiymatga   etadi.   Shu
munosabat bilan, iqtisodiy vakuumning qiymati odatda, berilgan bug' turbinasi uchun
optimal kondanser vakuum hisoblanadi.  Turbinalarning   ko'plab   sinovlari   natijalari   bilan   tasdiqlanganidek,   har   bir   turbina
uchun nisbiy quvvat o'sishi; ishlatilgan bug' bosimining nisbiy o'zgarishiga universal
bog'liqligiq quidagi formulada keltirilgan                           Δ N
D к  = f ( P
k
D
k ).                
Bu bog’liqlik ba'zi hollarda qulayroqdir, chunki u kondanserda turli xil bug’ oqimlari
uchun   egri   chiziqlar   o'rnini   bosadi   (7-rasmga   qarang).   8.Shaklda,   misol   sifatida,   K-
300-240   LMZ   turbinasi   uchun   universal   bog'liqlik   ko'rsatilgan.   Egri   chiziqning   AB
bo'limi   kritikdan   tashqari   oqim   rejimini   tavsiflaydi,   bu   erda   quvvatning   nisbiy
o'zgarishi chiziqli ravishda nisbiy teskari bosimga bog'liq. BC egri chizig'ining qismi
saplo   va   lapatkalarning   qiya   qismida   bug'ning   kengayishi   bilan   superkritik   oqimga
to'g'ri   keladi,   bu   erda   bu   bog'liqlik   chiziqli   bo'lmagan   bo'ladi.   Bug’   kengayish
qobiliyati   tugaydigan   CD   bo'limida   oxirgi   bosqichning   kuchi   orqa   bosimning
pasayishi   bilan   oshmaydi   va   umuman   turbinaning   quvvati   hatto   kamayishi   mumkin
(CD   liniyasi).   4.Jadvalda   misol   sifatida,   nominal   ish   rejimida   bir   qator   bug'
turbinalari   kondensatorlaridagi   bosimlarning   optimal   dizayn   qiymatlari   keltirilgan.
Zamonaviy   elektr   stantsiyalariga   nisbatan   baholash   hisob-kitoblari   uchun   quyidagi
diapazonlarda   kondensatordagi   optimal   bosim   qiymatlarini   olish   mumkin:   IES   va AES   -   3,5-5,5   kPa;   IES   va   AIES—6,0—9,0   kPa.
8-Rasm.   K-300-240   LMZ   turbinasi   quvvati   ortishining   kondensatordagi   bug
bosimiga universal bog'liqligi. 
4-jadval.   Bug'   turbinalarining   nominal   ishlashida   kondensatorlardagi   bosimning
taxminiy qiymatlari
Turbina 
markasi brend
kondan satö
r Bir 
korpusnin
g
sovutish  
yuzasi   , 
m   2 Binol
ar   son
i Suvdagi
harakatl
ar   soni Kirish
suvining   harorat
i 
  o
  c Bosi
m
kPa
K-200-130 
LMZ 200-KCC-2 4500 2 2 10 3.43
K-300-240  300-KTSS- 15400 1 2 12 3.43 LMZ 3
K-300-240 
HTZ K-15240 15240 1 2 12 3.43
K-500-240-
2 HTZ K-11520-2 11520 2 2 12 3.63
K-800-240-
3 LMZ 800-KCC 20600 2 1 12 3.43
K-1200-
240 LMZ 1200-KCC 31300 2 1 12 3.58
K-220-44 
HTZ K-12150 12150 2 2 22 3.10
K-500-
60/1500 
HTZ K-22550 22550 2 2 22 5.88
K-500-
65/3000 
HTZ K-10120 10120 4 2 12 3.92
K-750-65 
HTZ K-16160 16160 4 2 15 4.41
K-1000-60-
1 HTZ K-45600 45600 6 1 15 3.92
K-1000-60 
LMZ KC-1000 22000 4 2 20 5.09
*
  Kondensatorlar bo'linmalarida o'rtacha bosim qiymati.
**
  Turbinaning   har   ikki   tomonida   (uchta   kondensator   uchun);   butun   kondensatsiya
blokining umumiy sirt maydoni 91200 m   2
  ni tashkil qiladi .
Ko'pgina   o'rta   o'lchamli   turbinalar   uchun  kondensator   bosimining   ±1  kPa   o'zgarishi
turbina quvvatining taxminan 1% ga o'zgarishiga olib keladi.  
Turbinalar   uchun   yuqori   bug'   parametrlari   va   o'ta   qizib   ketgan   oraliq,   oxirgi
bosimning   o'zgarishi   bilan   quvvatning   o'zgarishi   kichikroq   nisbiy   qiymat   bo'lishi mumkin   (0,9%   gacha),   bu   turbinalar   uchun   katta   issiqlik   yuklama   tushishi   bilan
belgilanadi.   Shu   bilan   birga,   AES   turbinalari   uchun   kondensatordagi   bosimning   ±1
kPa ga o'zgarishi  bilan turbina quvvatining o'zgarishi  nisbiy quvvatning ancha katta
o'zgarishiga olib keladi (2,0% gacha).   Bir qator turbinalar uchun bunday ma'lumotlar. Kondensatorda sodir bo'ladigan jarayonlar.
    Kondensatorda   vakuumning   paydo   bo'lishi,   aparat   hajmida   bug'   va   kondensat
o'rtasida   ma'lum   bir   muvozanat   bosimining   o'rnatilishi   bilan   bog'liq   bo'lib,   bu
hajmdagi   harorat   bilan   belgilanadi.   To'yingan   bug'da   bu   bog'liqlik   aniq   emas   -
to'yingan   bug'ning   har   bir   harorati   ma'lum   bir   bosim   qiymatiga   to'g'ri
keladi.   Kondensator   hajmidagi   bug'   harorati   uning   ishlash   samaradorligini
aniqlaydigan   bir   qator   parametrlar   bilan   hosil   bo'ladi:   aparatga   kirish   joyidagi
aylanma   suvning   harorati,   aylanma   suv   va   bug'ning   oqim   tezligi,   havo   miqdori.
apparatlar   va   boshqalar.   Kondenserning   kirish   qismidagi   suv   harorati   ushbu
seriyadagi   asosiy   parametrlardan   biridir.   Ba'zi   "ideal"   kondensatorlarda   (Gsuv  
=   ∞   ;   F   =   ∞   ;   D
havo   =   0)   apparat   hajmidagi   eng   past   bug'   harorati   apparatga   kirish
joyidagi sovutish suvi haroratiga teng bo'lishi kerak.
Kondensatorda   erishilgan   siraklanish,   to'yingan   bug'ning   hajmi   kondensat   suvning
hajmidan ancha katta ekanligi bilan belgilanadi - kondensator hajmidagi bug' qancha
ko'p sovutilsa uning harorati shunchalik past  bo'lsa,  kondensat  ko’proq hosil  bo'ladi
va   bosim   shunchalik   past   bo'ladi.   Misol   uchun,   to'yingan   haroratda  	
tn   =   32,90   °   C,
hosil bo'lgan kondensatning hajmi to'yingan bug'ning hajmidan 28,2 baravar kam;   bu
holda   kondanser   hajmida  	
pk =   5   kPa   muvozanat   bosimi   o'rnatiladi .   Ko'pgina
zamonaviy bug' turbinalari 3-6 kPa kondensator bosimi bilan ishlaydi.
Kondensatorning   bug'   bo'shlig'ida   havo   mavjudligi   kondensatsiyalanuvchi   bug'   va
sovutish   suvi   o'rtasidagi   issiqlik   almashinuvi   shartlarini   sezilarli   darajada
yomonlashtiradi,   kondensatorning   bug'ga   chidamliligi   oshishiga,   kondensatordagi
bug'ning   haroratining   pasayishiga   olib   keladi,   natijada   kondensatning   o'ta   sovishiga
olib   keladi.   Havoning   sezilarli   darajada   so'rilishi,   qo'shimcha   ravishda,
kondensatorning   deaeratsiya   qobiliyatining   pasayishiga   va   kondensatning   kislorod
bilan   to'yinganligini   oshirishga   olib   keladi.   Taminot   suvda   kislorod   miqdorini
oshirish, o'z navbatida, kondensatordan deaeratorgacha bo'lgan yo'lning korroziyasini
oshiradi. Havo so'rilishini kondensatordagi qisman bosimlarning taqsimlanishiga ta'sirini ko'rib
chiqaylik.   Faraz   qilaylik,   bug'   va   havoning   massa   oqimlari   mos   ravishda   D
K va   D
havo
mos ravishda bosim ostida kondensator adapter trubkasi pk  bosimida   barqaror holatda
kondansatorga kiradi   .  
Dalton qonuniga ko'ra kondensator
  bosimi  	
pk ; bug' bosimi
 	pb va havo bosimi  	phavo   larni
partsianal bosimlari yig'indisiga teng   :
       	
PK  ¿Pb+Phavo                    
9-Rasmda   kondensatordagi   bug'-havo   aralashmasining   kirish   trubkasidan   havo
sovutgichni   orqasidagi,   aralashmaning   so’rish   trubasiga   o'tish   yo'lida
parametrlarining   o'zgarishini   sifat   jihatidan   ko'rsatadi.   Kondensatorga   kiraverishda
havoning   nisbiy   miqdori   past   masalan,   Rossiya   issiqlik   muhandislik   instituti
izlanishlariga   ko'ra,   K-300-240   turbinasi   kondensatorida   u   0,3   kg   /   soat   dan
oshmaydi,   bu   nominal   bug'   oqimi   tezligida  	
Db =   560   t   /   soat   qiymatiga   to'g'ri
keladi.   Shu munosabat bilan, hisoblangan qisman bug' bosimi   p
b , amalda	
pk  bosimiga
teng   (9-rasm   ). Rasm.9.   Kondensator   hajmidagi   bug'-havo   aralashmasi   parametrlarining   o'zgarishi
a   - bug'ning bosimining qisman o'zgarishi  pb   va kondensatordagi bosim  	pk   ,
b   - bug' haroratining o'zgarishi  	
tb va havoning nisbiy tarkibi 	ε=0.00005	% ;
  0   -   kondensatorga   kirish,   1   -   havo   sovutgich   zonasining   boshlanishi,   2   -   bug'-havo
aralashmasini so'rish.
Bug'-havo aralashmasi kondensatorning kirish trubkasidan bug'-havo aralashmasining
so’rish trubkasiga o'tganda, bug' kondensatsiyalanadi va nisbiy havo miqdori ε oshadi
va   ejektorga   kirishda   u   60-70%   ga   etishi   mumkin,   p
b bug'ining   qisman   bosimi
pasayadi.   Kondensatorga   kirish   (bo'yin)   va   undan   chiqish   (aralashmani   so’rish
trubkasi) bug'−havo aralashmasining bosim, gradienti kondensatorning bug' qarshiligi
quidagi formula orqali topiladi    	
∆	pb=	pk−	p'k
2.9   Shaklda,   bug'   haroratining   t
п   va   kondensatordagi   nisbiy   havo   tarkibining   sifat
jihatidan   bog'liqligini   anglatadi.   Bug'-havo   aralashmasidan   kondensatsiyalanganda,
kondensatordagi   bug'   harorati   pasayadi,   chunki   to'yingan   bug'ning   qisman   bosimi
pasayadi.   Bu   bug'da   havo   mavjudligi   va   uning   bug'-havo   aralashmasidagi   nisbiy
tarkibining ko'payishi, shuningdek, bug'qarshiligi kondensatorining quvur to'plamida
mavjudligi   va   bug'-havo   aralashmasining   umumiy   bosimining   pasayishi   bilan
belgilanadi. 
Kondensatorning butun hajmini bug' kondensatsiyasi  samaradorligi nuqtai nazaridan
shartli   ravishda   ikki   zonaga   bo'lish   mumkin   (rasm.   2.9):   ommaviy   kondensatsiya
zonasi va bug'- havo aralashmasining sovutish zonasi
Ommaviy   kondensatsiya   zonasi   (0   -   1   zonasi   )havo   tarkibining   bug'   haroratiga   zaif
ta'siri   bilan   tavsiflanadi,   bu   zonada   kondensatorga   kirgan   bug'ning   asosiy   qismi
haroratning ozgina o'zgarishi bilan kondensatsiyalanadi.
Bug’-havo   aralashmasining   sovutish   zonasi   (1-2   zonasi)   nafaqat   bug   '   -   havo
aralashmasining   haroratining   keskin   pasayishi,   aralash   sovutish   suviga   issiqlik
uzatish jarayonining tabiati bilan ham ajralib turadi; bu zona kondensatsiya jarayonini
yakunlash uchun xizmat qiladi va ba'zan havo sovutgichi zonasi deb ham ataladi.
Havoning   so'rilishi   va   kondensatorning   bug'   qarshiligi   tufayli   to'yingan   bug'ning
qisman   bosimi   va   haroratining   pasayishi   natijasi   kondensatning   haddan   tashqari
sovishi   bo'lib,   u   kondensatorga   kirishda   bug'-havo   aralashmasining   P
K   bosimidagi to'yingan   bug'  tb   haroratining   farqi   va   kondensatordan   chiqishda   kondensatning
harorati t
K , qoida tariqasida, kondensat kollektorining kirish qismida 
∆ t
k = t
b − t
k      
Bug'   havo   aralashmasidan   kondensatsiyalanganda   hosil   bo'lgan   kondensatning
harorati   aralashmaning   bosimi   bilan   emas,   balki   kondensatsiyalanuvchi   bug'ning
qisman bosimi bilan belgilanadi. Bug'-havo aralashmasidagi havo miqdori qanchalik
yuqori bo'lsa, formulaga muvofiq bug' p
п  ning qisman bosimi va shuning uchun hosil
bo'lgan kondensatning t
k   harorati  shunchalik past  bo'ladi. bug' tarkibidagi  havo kam
bo'lgan   bug’ning   massa   kondensatsiyasi   zonasida   gipotermiya   ham   ahamiyatsiz   va
bug'-havo  aralashmasining sovutish zonasida u 6...7 °C ga etishi mumkin.
Kondensatning   haddan   tashqari   sovishi   kondensatorning   dizayniga,   uning   bug'
yukiga,   sovutish   suvining   haroratiga,   apparatning   havo   zichligiga,   shuningdek
ejektorning   samaradorligiga   bog'liq.   Kondensatorning   bo'ynidagi   bosimni   mos
ravishda   pasaytirmasdan   kondensatni   haddan   tashqari   sovutish   regeneratsiya
tizimiga,   so'ngra   bug'   qozoniga   (bug'   generatori)   kiradigan   ishchi   suyuqlikning
issiqlik   tarkibining   pasayishini   anglatadi.   Bu   yangi   bug'ning   kerakli   parametrlarini
olish uchun qo'shimcha yoqilg'i xarajatlariga olib keladi.
Hosil bo'lgan kondensatning qayta sovutish asosiy salbiy natijasi uning kislorod bilan
to'yinganligi   bo'lib,   u   kondensatorning   kondensatordan   deaeratorgacha   bo'lgan
korroziyasini   keltirib   chiqaradi   va   faollashtiradi;   korroziya   mahsulotlari   bug'
qozoniga   va   turbinaga   ham   kirib,   ularning   samaradorligi   va   ishonchliligini
pasaytiradi.   Kondensatning   kislorod   bilan   to'yinganligi,   kondensat   to'yinganlik
haroratidan   pastroq   soviganida,   bug'   -   gaz   aralashmasidan   kislorodning   intensiv
singishi   sodir   bo'lishi   bilan   izohlanadi.   Kislorodning   suyuq   fazaga   singishi   jarayoni
sovutilgan   naychalarda   hosil   bo'lgan   kondensat   plyonkasida   bug'   kondensatsiyasi
bilan boshlanadi.
Kondensatning   qayta   sovutish   minimal   darajaga   tushirish   uchun   zamonaviy
kondansatorlar   regenerativ   tarzda   amalga   oshiriladi—ularda   issiqlik   almashinuvi
yuzasidan   kondensator   kollektoriga   oqadigan   kondensat   asosiy   bug'   oqimining qarama-qarshi   oqimi   bilan   isitiladi.   Kondensatorlarning   quvur   turbalarini
joylashtirish uchun turli xil dizayn echimlari bir xil maqsadga xizmat qiladi.
Kondensatorlarni sovutish va ularni sovutish suviga kiritish sxemalari
Yuqorida   ko'rsatilgandek,   kondensatorda   vakuum   hosil   qilish   uchun   uning   quvur
tizimi orqali sovutish suvini haydashimiz kerak.
Bug'turbinali   kondensatorlar   issiqlik   va   atom   elektr   stantsiyalarining   texnik   suv
ta'minoti   tizimidagi   suvning   asosiy   iste'molchilari   hisoblanadi.   Kondensatorlarni
sovutish   uchun   ishlatiladigan   suvning   ulushi   90-94%   ni   tashkil   qiladi.   Shu   bilan
birga,   atom   elektr   stantsiyalarining   bug'   turbinalari   kondensatorlari   uchun   sovutish
suvi   iste'moli   issiqlik   elektr   stantsiyalariga   qaraganda   1,5-1,7   baravar   yuqori
ekanligini   yodda   tutish   kerak.   Bu   asosan   atom   elektr   stantsiyalarida   past   parametrli
to'yinganbug'   turbinalaridan   foydalanish   bilan   belgilanadi,   ularda   kondensatorlarga
ko'proq   bug'   kiradi.   O rtacha   1   kVt/soat   elektr   energiyasi   ishlab   chiqarish   uchunʻ
issiqlik   elektr   stansiyalari   uchun   130   kg,  atom   elektr   stansiyalari   uchun   200  kg   suv
kerak bo ladi.	
ʻ
5.Jadvalda.   misol   sifatida,   bir   qator   bug'turbinalarining   kondensatsiya   agregatlari
uchun   ularning   nominal   ish   rejimida   sovutish   suvi   iste'moli   va   kondensatorga
kirishdagi sovutish suvi haroratining hisoblangan qiymatlari to'g'risidagi ma'lumotlar
keltirilgan.
5 -jadval.   Bug'turbinasi   kondensatsiya   agregatlari   uchun   sovutish   suvi   oqim   tezligi
kirish suvining harorati
Turbina markasi Suv iste'moli, m   3
  / soat
K-50-90
PT-60/75-130/13, T-50/60-130
K-100-90, T-110/120-130
PT-135/165-130/15
K-200-130
K-220-44
T-250/300-240
K-300-240
K-500-240 8000
8000
16000
12500
25000
36000
28000
36000
52000 K-500-166
K-500-65/3000
K-750-65-3000
K-800-240
K-1000-65/1500
K-1200-240 55000
83000
120 000
73000
170 000
108000
Kondensator   uchun   suv   oqimi   tezligi   kondensatorning   issiqlik   balansi   tenglamasidan
aniqlanadi   va  sovutish tezligi m, 1 kg bug'ni kondensatsiya qilish uchun zarur bo'lgan
suv miqdori bilan tavsiflanadi.
Suv   ta ' minoti   tizimi   uchun   kapital   xarajatlar   ancha   yuqori   va   o ' rnatilgan   1   kVt
quvvatning   umumiy   qiymatining   10-12%   ni   tashkil   qiladi .   Shu   munosabat   bilan,
xizmat   ko'rsatish   suv   ta'minoti   tizimi   odatda   stansiyalarni   bir   butun   sifatida
loyihalashda texnik-iqtisodiy asosida tanlanadi.
Bug'turbinasi   kondensatorlari   turli   manbalardan   sovutish   suvi   bilan   ta'minlanishi
mumkin.   Keling,   elektr   stantsiyalari   uchun   hozirda   foydalanilayotgan   texnik   suv
ta'minoti   tizimlarining   umumiy   qoidalarini   ko'rib   chiqaylik.   Suv   ta'minoti
tizimlarining uchta asosiy turi mavjud:  
* to'g'ridan-to'g'ri oqim,
* sovutish suv omborlari bilan sirkulyatsiya,
* sovutish minoralari bilan sirkulyatsiya .
Eng   samarali   va   tejamkor   -   to'g'ridan-to'g'ri   oqimli   suv   ta'minoti   tizimi.   Bunday
tizimdagi   suv   manbai   odatda   daryo,   dengiz   yoki   ko'ldir.   Kollektordan   suv   aylanma
nasos orqali orqali haydaladi va yana rezervuarga chiqariladi.   Agar daryo suv havzasi
sifatida   ishlatilsa,   unda   oqizish   daryoning   quyi   oqimida   amalga   oshirilishi
kerak.   Agar ko'l suv ombori bo'lib xizmat qilsa, u holda suv olish va tushirish joylari
isitiladigan   suvni   toza   sovutish   suvi   bilan   aralashtirishni   istisno   qiladigan   masofa
bilan   ajratilishi   kerak.   Tuzli   dengiz   suvi,   manbai   sifatida   foydalanilganda,   uskunani
korroziyadan   himoya   qilish   uchun   maxsus   choralar   ko'rish   kerak.   Bunday   holda,
kondensator quvurlari, uning suv kameralari va quvur plitalari korroziyaga chidamli
metallardan tayyorlanishi kerak. To'g'ridan-to'g'ri   suv   ta'minoti   tizimidan   foydalanish   cheklangan,   bu   ikkita   asosiy
omil bilan belgilanadi:
*yirik zamonaviy elektr stansiyalarini suv bilan ta'minlash uchun katta suv oqimlari
bo'lgan   daryolar   talab   qilinadi.   Odatda,   suv   ta'minoti   ishonchliligi,   agar   daryoning
oqimi elektr stantsiyasi  uchun zarur  bo'lgan suv oqimidan 3-4 baravar yuqori bo'lsa
yoki kerakli ko'l maydoni 1 kVt uchun 5-9 m 2
 bo'lsa, ta'minlanadi deb   hisoblanadi.  
*zamonaviy ekologik talablarga muvofiq, daryoda yoki suv omborida suvning ruxsat
etilgan   isishi   yozda   3   °C,   qishda   esa   5   °C   dan   oshmasligi   kerak.   Aks   holda,   suvda
erigan   kislorod   miqdori   kamayadi,   suv   o'simliklarining   rivojlanishi   kuchayadi   va
ba'zi hollarda sovuqni yaxshi  ko'radigan baliqlarning qimmatli turlariga zararli ta'sir
ko'rsatadi.
Elektr   stantsiyalari   quvvatlarining   o'sishi   va   sovutish   suvi   etishmasligi   bilan   suvni
qayta   ishlash   tizimlari   keng   tarqalgan.   Bunday   tizimlarda   kondensatorlarda   isigan
suv,   atmosfera   sharoitida   sovutilgandan   so'ng,   kondensatorga   qayta
yo'naltiriladi.   Hozirgi   vaqtda   ishga   tushirilayotgan   IES   va   AES   larning   salmoqli
qismi aylanma suv ta’minoti tizimiga ega.
Sovutish   suv   omborlari   bo'lgan   aylanma   suv   ta'minoti   tizimida   suv   manbai   odatda
kichik   daryo   havzasi   yoki   uning   tekisligida   qurilgan   va   bir   necha   yil   davomida
to'ldirilgan suv ombori hisoblanadi.   Suv omboridan suv olish odatda to'g'on yaqinida
amalga oshiriladi va kondensatorlarni sovutish suvi shunday masofada chiqariladiki,
uni sovutish uchun vaqt yetarli.  ∆thavo	=t2havo	−	t1havo
  Suv ombori bilan bu masofa 12 km gacha cho'zilgan.  
Suv ombori chuqurligi (6 m dan ortiq) toza suv katta chuqurlikdan (pastki qatlamdan)
olinadi va kondensatorda isiydi va sirt qatlamiga qayta quyiladi. 
Sovutish graderniyi bo'lgan aylanma suv ta'minoti tizimida (purkagichli hovuzli kam
quvvatli   elektr   stantsiyalarida)   kondensatorlarda   isitiladigan   suv   maxsus
sovutgichlarda   -   sovutish   minoralarida   sovutiladi.   Sovutish   minoralari   elektr
stantsiyasi   joylashgan   joyda   sovutish   suv   omborini   qurish   mumkin   bo'lmaganda
qo'llaniladi.   Bunday holat odatda shaharlarda yirik issiqlik elektr stansiyalarini qurish
jarayonida yuzaga keladi. Shuni   yodda   tutish   kerakki,   ba'zi   elektr   stantsiyalarida   daryo   yoki   sovutish   suv
ombori,   shuningdek   sun'iy   sovutgich   yordamida   bir   marta   aylanuvchi   suv   ta'minoti
tizimi mavjud.
Sovutish suvi uchun kondensatorlarni ulashning sxematik diagrammalari 2.10.rasmda
ko'rsatilgan.  
Sovutish   suvi   uchun   kondansatlatkichlarni   ulanish   sxematik   diagrammasi   2.10
rasmda   keltirilgan.   Yoqish   variantlari:   a1   va   a2—   turbogenerator   o'qiga   nisbatan
ko'ndalang joylashgan ikki korpusli kondansatör bilan;
  a1   —korpuslarni   parallel   ravishda   yoqish   a2—   korpuslarni   suv   bo'ylab   ketma-ket
yoqish. Ushbu ulanish variantlari ko'pincha 300 MVt gacha bo'lgan Para turbinalarda
qo'llaniladi.
  Rasm.   10. Sovutish suvi uchun kondensatorlarni ulashning asosiy sxemalari
 
Katta   quvvatiga   ega   stansiyalarda   kondensatorlarning   uzunlamasına   joylashuvi
(parallel   yoki   bug'   turbinasi   o'qi   bo'ylab;   b,   v   variantlari)   bo'lgan   sxemalar   keng tarqalgan.   Ushbu   sxemalarda   sovutish   suvining   parallel   (b1,   b3,   v2)   yoki   qarama-
qarshi   (b2,   v1)   harakati   bo'lgan   korpuslarni   parallel   (b1)   va   ketma-ket   (b2   ,   b3)
kiritish   ham   mumkin.   Qarama-qarshi   suv   harakati   kondensator   korpuslari   o'rtasida
bug' yukining teng taqsimlanishini ta'minlaydi.
11-rasm,   ushbu   echimning   termodinamik   ustunligini   sifatli   aks   ettiradi.   Suvning   b
qismdagi   P1   bosimi   bir   qismli   kondansatkichga   qaraganda   sezilarli   darajada   past,
ikkinchi   а   qismdagi   P2   bosimi   esa   biroz   yuqori.   Natijada,   P
ko ' r
ning   o'rtacha   bug'
bosimi   past   bo'ladi   va   ajratilgan   kondansator   bilan   sikl   ning   termodinamik
samaradorligi-yuqori-bo'ladi. Rasm.11. Seksiyasiz ( a  va seksiyali (   b   ) kondensatorlarda suv va bug’ parametrlari
К-1000-60/3000   bug'turbinasi   kondensatorga   kirish   joyidagi   suv   harorati   15   °C
Biroq, bo'limlar sonini uchtadan ko'paytirish maqsadga muvofiq emas, chunki bu sikl
samaradorligini yanada oshirishga olib kelmaydi.
Hozirgi vaqtda kondensatorlarning uzunlamasına sxemalari, masalan, K-800-240, 
K-1200-240 va K-1000-60/3000 turbinalarida amalga oshiriladi.
Elektr stantsiyasining texnik suv ta'minoti tizimini tanlash umuman elektr stantsiyasi
uchun  texnik-iqtisodiy   tahlil   asosida   amalga   oshiriladi   (yoki   turbo  qurilmaning   past
potentsial   kompleksi)   kondensatorlarda   hisoblangan   bosim   qiymatlarini   ta'minlash
sharti bilan.
Kondensatorlarning tipik dizaynlari va texnik xususiyatlari .
* Turbinaning nominal kondensatsiya quvvatiga qarab.
** Maksimal turbinaning kondensatsiya quvvatiga qarab.
*** Suv oqimi bo'ylab birinchi va ikkinchi korpuslarga qarab.
Keling, dizaynerlar tomonidan ushbu turbinalarning kondensatorlariga kiritilgan ba'zi
asosiy echimlarni ko'rib chiqaylik.
Issiqlik elektr stansiyalari va Issiqlik elektr markazlari, yoqilg'ida ishlaydigan issiqlik
elektr stantsiyalarining barcha turbina kondansatorleri podvalda, ya'ni ular to'g'ridan-
to'g'ri turbinaning past bosimli tsilindri ostida o'rnatiladi.   Turbinaning kuchiga, undan
chiqadigan   bug'   miqdoriga   va   turbinali   blokning   umumiy   sxemasiga   qarab,   bir   va
ko'p   qavatli   kondensatorlar   qo'llaniladi.   Issiqlik   elektr   stansiyalarining   kuchli
turbinalari   orasida   bir   korpusli   kondensatorlar   K-160-130   KhTZ   (ikki   egzoz)   va   K-
300-240 LMZ va KhTZ (uchta egzoz) turlari mavjud.   K-100-90 va K-200-130 LMZ
turbinalari   ikkita   korpusga   ega   (har   bir   egzoz   uchun   bittadan),   K-500-240   KhTZ
turbinasi   ham   ikkita   korpusga   ega,   ammo   ularning   har   biri   ikki   oqimli   bo’lib,   past
bosim silindrga xizmat qiladi.   Ushbu kondensatorlarning barchasi ikkita sovutish suvi
o'tish   joyiga   va   turbinaning   o'qiga   nisbatan   korpuslarning   ko'ndalang   joylashishiga
ega.   K-300-240   va   K-160-130   turbina   kondensatorlar   suvni   sovutish   uchun   ikki
oqimli   bo'lib,   suv   kameralarida   vertikal   qismlarga   ega,   shikastlangan   quvurlarni
topish   va   o'chirish   yoki   ajratilgan   yarmida   quvurlarni   tozalash   uchun   turbina   mos ravishda   kamaytirilgan   yuk   bilan   ishlayotganida   kondanserning   yarmini   suv   bilan
o'chirishga   ruxsat   berish.   Bundan   tashqari,   blokli   aylanma   nasoslardan   birining
favqulodda ishlamay qolishi holatida turbinani to'xtatmaslik, faqat chiqindi bug'ining
ruxsat etilgan harorati bilan belgilangan chegaralarda tushirish mumkin.
Yuqorida aytib o'tilgan boshqa kondensatorlarning ko'pchiligi (50-300 MVt quvvatga
ega turbinalar uchun) sovutish suvi bilan parallel ravishda bog'langan ikkita korpusga
ega bo'lib, ularning bug 'bo'shliqlari aylanma quvurlar bilan o'zaro bog'langan bo'lib,
turbinaning ishlashi paytida ulardan birini o'chirishga imkon beradi. 
LMZ turbinalarida 500, 800 va 1200 MVt quvvatga ega korpuslarning uzunlamasına
joylashishi   (turbinaning   o'qi   bo'ylab)   bo'lgan   bir   o'tishli   kondensatorlar
mavjud.   Uzunlamasına   bir   o'tishli   kondensatorlar   suv   bilan   ketma-ket   bog'langan
(umumiy oraliq suv kamerasi orqali) bir yoki ikkita ikki oqimli korpusga ega
 (K-500-240 va K-800-240 turbinalari) yoki ikkita ketma-ket ulangan oqim korpuslari
(K-1200-   240).   ikkita   parallel   guruhga   ega.   Bunday   holda,   uzunlamasına
kondensatordan   foydalanish   sxemani   soddalashtiradi   va   aylanma   o'tkazgichlarni
joylashtirishni osonlashtiradi.
Kondensator   korpuslarining   ketma-ket   ulanishi   ishlatiladigan   quvurlar   uzunligini
cheklash   va   apparatni   kesishni   juda   oddiy   bajarish   imkonini   berdi.   Ushbu
kondensatorlar chiqindi bug'ining ikki bosqichli kondensatsiyasini ta'minlaydi, bunda
sovutish   suvi   yo'li   bo'ylab   birinchi   korpusdagi   bosimi   ikkinchi   korpusga   qaraganda
past bo'ladi, birinchi korpusda isitiladigan suv ichiga kiradi.
Aksariyat   generatsiya   turbinalarining   kondensatorlari   turbinalarni   kondensatsiyalash
uchun  ishlatiladiganlardan   asosiysi   bilan   bir   qatorda   o'z   suv   kameralari   va   mustaqil
sovutish suvi kirish va chiqishlari bo'lgan quvur to'plami mavjudligi bilan farq qiladi.
K-220-44,   K-500-65   va   K-750-65   (3000   rpm)   AESning   yuqori   tezlikdagi
turbinalarining kondensatorlari  bir  oqimli  korpuslarning ko'ndalang joylashuvi  bilan
suvni   sovutish   qo’llanilgan.   K-220-44   turbinasi   ikkita   ikki   oqimli   past   bosimli
silindrlarning har biri uchun bittadan kondensator korpusiga va to'rtta ikki oqimli past
bosimli   silindrlarning   har   biri   uchun   boshqa   ikkita   turbinaga   ega.   K-500-60/1500
turbinasining   yon   kondensatorlari   bittadan,   K-1000-60/1500-1   turbinasi   esa
turbinaning   har   bir   tomonida   sovutish   suvi   bilan   ketma-ket   ulangan   uchta   korpusga ega;   chiqindi   bug'i   Past   bosimli   kondensato   tanasining   pastki   va   yuqori   yarmidan
kondensatorlarga kiradi.   Bodrum kondensatorlaridan farqli o'laroq, ikkita suv oqimini
ajratib turadigan suv kameralaridagi bo'linmalar bu kondensatorlarda gorizontaldir.
Yon   kondansatkichlardan   foydalanish   past   bosimli   silindr   va   turbina   poydevorining
dizaynini   soddalashtirishga   imkon   berdi,   shuningdek,   padval   kondensatorni
joylashtirishni osonlashtirdi.
Zamonaviy   kandensator   zavodlari   tomonidan   ishlab   chiqarilgan   sirt
kondensatorlarining ba'zi tipik dizaynlarini ko'rib chiqing.
12   Shaklda.   kichik   turbinalar   (6-12   MVt)   bilan   ishlaydigan   KP-540   KTZ
kondensatorining-dizayni-ko'rsatilgan. Rasm.   12.   Kondensator KP-540 KTZ (belgilar uchun matnga qarang)
Kondensatorning   silindrsimon   korpusi   4   unga   o'tish   trubkasi   2   (bo'yin),   old   va   orqa
trubka   plitalari   5 ,   shuningdek,   old   3   va   11   (orqa)   suv   kameralari   payvandlanadi
Korpus   tayanchlariga   20   o'rnatiladi   va   turbinaning   chiqishiga   gardishlar   orqali
ulanadi   21.   Quvurlar   to'plamining   joylashishi   bug'ning   kondensat   kollektoridagi
kondensat   yuzasiga   o'tishini   ta'minlaydi   7   bu   kondensatning   o'ta   sovishini
kamaytirishga   yordam   beradi.   Bug'   bo'shlig'ining   oraliq   bo'limlarida   17   (ikkitasidan
biri   yuqori   ko'rinishda   ko'rinadi)   22,   kondensator   hajmidagi   bosimlarni
tenglashtirishni ta'minlaydigan oynalar.
Kondensatorning   bug'   bo'shlig'ida   ikki   juft   bug'   yo’naltiruvchi   qalqonlari
15   o'rnatilgan   bo'lib,   ular   bir   vaqtning   o'zida   yuqori   quvurlardan   oqib   chiqadigan
kondensatni oraliq ushlab turish uchun xizmat qiladi.   Pastki bug' qalqoni, qo'shimcha
ravishda,   havo   sovutgich   zonasini   23   ta'minlaydi.   Ikki   tomonlama
kollektor   14   kondensatordan   so'rilgan   bug'-havo   aralashmasini   korpusning   yuqori
nuqtasida joylashgan   so’rilish trubasiga   10  yo'naltirish uchun xizmat qiladi.
Kondensatorga sovutish suvi etkazib berish pastki qismida tashkil etilgan va chiqish
suv kamerasining yuqori nuqtasida (o'qdan yuqorida ko'rsatilgan). Birinchi suv o'tishi
havo   sovutgich   zonasidan   o'tadi   (qolgan   suv   o'tishlari   rasmdagi   strelkalar   bilan
ko'rsatilgan).   Old   va   orqa   suv   kameralarida   vertikal   bo'laklar   24   mavjud   va   suv
kameralarining   qopqoqlari   9   ikkita   yarmidan   iborat.   Kondensator   ikki   oqimli   bo'lib,
turbinani  to'xtatmasdan  (uning yukining mos ravishda kamayishi  bilan)  kondensator
yarmining   har   birini   tekshirish,   ta'mirlash   va   tozalash   imkonini   beradi.   Lyuklar   12,
quvur   doska   va   suv   kameralarini   tekshirish   imkonini   beradi.   Anker   bog’lamalari 13
suv kamerasini qopqoqi   9.
Kondensatorning   bo'yniga;   atmosfera   xavfsizlik   klapanlari   ulangan   quvur   liniyasi,
shuningdek ,   teshikchali   quvur   bo'lgan   kollektor   18   o'rnatilgan .   Turbina   ishga
tushirilganda,   o'ta   qizib   ketgan   bug'   kondensatorga   kirishi   mumkin   bo'lganda,   suv
atomizatorga beriladi, u egzoz trubkasini sovutadi va kondensator quvurlarini haddan
tashqari qizib ketishdan himoya qiladi.   Ko'rsatkich 8 kondansatordeki  suv darajasini
aniqlash uchun ishlatiladi .   13   Shaklda   K-160-130   KhTZ   turbinasining   K-150-9115   kondensatorining   dizayni
ko'rsatilgan.
Rasm.13. Kondensator K-150-9115 KhTZ
1.4 - old va orqa suv kameralari, 2 – chiqindi gazlarni tushirish moslamasi, 3 – bug’
chiqarish quvuri, 5 - bug'-havo aralashmasi so’rish, 6 - prujinali tayanch, 7 , 8 -
sovutish suvini etkazib berish va chiqarish ( bitta oqimda), 9 - kirish trubkasi (bo'yin),
10 - quvur to'plami, 11 - havo sovutgichi, 12 - bug' qalqonlari, 13 - kondensat
kollektori, 14 –mahkamlovchi qovurg’a , 15 - quvur doskasi
Kondenser   tanasi   deyarli   to'rtburchak   shaklidagi   po'lat   plitalardan   payvandlanadi
(faqat pastki qismida bir oz yaxlitlashgan). Tananing tashqi va ichki qismida odatda
shvillerdan   yasalgan   qovurg'alar   14   mavjud.   Bo'yin   9,   quvur   doskasi   15   va   suv
kameralari 1, 4 korpusga payvandlangan .
Kondensator   10   ning   asosiy   trubka   to'plami   lenta   shaklida,   havo   sovutgich   11   ning
trubka   to'plami   esa   uchta   kovaksimon   silindr   shaklida   qilingan.   Quvurlar   to'plami
ichida   bug'ning   erkin   o'tishlari   mavjudligi   kondensatning   yaxshi   deaeratsiyasini   va
uning o'ta sovimasligini ta'minlaydi.
Bug'-havo aralashmasi chiqindi gazlar trubkasi 5 orqali (aylanuvchi) suv kamerasi 4
orqali   chiqariladi,   bu   aralashmaning   yaxshi   sovishi   va   chiqindi   gazlar   zonasida
qisman yuqori havo bosimhosil bo’ladi. Havo sovutgichda bug' oqimlarini tashkil qilish bug' qalqonlari 12 tomonidan amalga
oshiriladi,   ular   kondensatni   oraliq   yig'ish   va   uni   quvur   plitalari   va   oraliq   qismlarga
drenaj quvurlari bilan birga pastga olib tashlash uchun xizmat qiladi. Drenaj trubasining dizayni 14-rasmda ko'rsatilgan. Drenaj trubasining yuqori qirrasi 
kesiladi va shuning uchun quvur yuqori oqim quvurlaridan oqib chiqadigan 
kondensat bilan to'ladi. Quvurlarning pastki qismida trubka plitalari va to'siqlar 
yaqinida ularni bo'shatish uchun teshiklar qilinadi. Bunday quvurlardan foydalanish 
kondensatning haddan tashqari sovishini kamaytirishga yordam beradi va uning 
bo'linmalari va trubka plitalari joylarida yo'naltirilgan oqimini tashkil qiladi.
Rasm . 14. Drenaj trubkasi ko'rinishi
1 - asosiy quvur  doskasi , 2 - oraliq bo'limlar, 3 - drenaj trubkasi, B - perimetri bo'ylab
2-3 nuqtada elektr payvandlash
Sovutish   suvi   kondensatorga   ikkita   alohida   oqimda   beriladi   birinchi   oqim  (2.19-
rasmda   ko ' rsatilgan ),  bu   kondensatorni   turbinani   to ' xtatmasdan   tekshirish ,  tozalash   va
ta ' mirlash   imkonini   beradi .
Ikki   tomonlama   kondensator  -  o ' q   bo ' ylab   A   ko ' rinishda ,  bo ' linma   ikki   nuqtali   chiziq  
bilan   ko ' rsatilgan  ( suv   kamerasi   qopqog ' i   yopilgan );  B  -  B   bo ' limida   kondensatorning  
o ' ng   tomonidagi   shunga   o ' xshash   bo ' linish   uchun   quvur   to ' plamida   nosimmetrik  
bo ' shliq  ( quvurlarsiz   zona )  taqdim   etiladi .  Sovutish suvi ta'minoti har bir oqimda 
pastdan (7) va suv chiqarish yuqoridan ( 8 ) tashkil etiladi.
Kondensator bo'yniga turbinani ishga tushirish va keskin yuklama paytida bug’ 
olishini ta'minlaydigan relyef moslamasi o'rnatilgan. Bundan tashqari, turbinadan 
bug’ chiqaruvchi quvur liniyasi mavjud. Kondensatorning trubka plitalari kondensat 
gidravlik muhrlangan holda ikki tomodan qilingan. 15-Shaklda. K-300-240 KhTZ turbinasining K-15240 kondensatorining dizayni Rasm.   15.   Kondensator K-15240 KhTZ
  1,2   - sovutish suvining chiqishi va kirishi,   3   - lyuk,   4   - taminot nasosining
harakatlantiruvchi turbinasidan chiqindi bug'ining chiqishi, 5 - kondensator bo'yni,   6   -
asosiy quvur to'plami,   7   - bug'- havo aralashmasi so’riluvchi trubkasi (4 dona),   8   -
havo sovutgichi, 9 - kondensat kollektori,   10   - anker tayanchi,   11   - havoni tozalash
uchun bug 'berish trubkasi,   12.16   - old va orqa suv kameralari,   13   ,   17   ,   18   ,   19   -
quvur liniyasi, mos ravishda, 7,6,8 va 9-turbinalar tanlovidan,   14 - o'tish trubasini
sovutish uchun kondensat ta'minoti,   15   - kimyoviy tozalangan suv
ta'minoti,   20   -   Blokni sovutish moslamasi dan bug' chiqarish moslamasi (8
armatura),   21   - sovutilgan kondensatini etkazib berish,   22   - suv kameralaridan havo
so'rish (aylanma tizimi) ,   23   - bug' qalqoni,   24   - drenaj quvurlarini o'rnatish uchun
maydon,   25   - bo'limni o'rnatish joyiga mos keladigan qism,   26   - payvandlangan
tayanch ramkasi
Kondensator   ikki   tomonlama   ikki   oqimli   kondensator   bo'lib,   bug   'oqimiga   nisbatan
suv o'tishlarining parallel joylashishiga ega, ya'ni bug' bir vaqtning o'zida birinchi va
ikkinchi   suv   yo'llarining   quvur   to'plamlariga   kiradi.   Suv   kirish   joyi   pastda,   chiqish
joyi tepada.
Quvurlar   to'plami   quvurlarning   uchburchak   parchalanishi   bilan   lenta   shaklida
qilingan.   To'plamning   periferik   quvurlari   devor   qalinligi   2   mm,   qolganlari   1   mm,
chunki ular dinamik bug 'bosimi ta'siriga eng sezgir.
Bug'-havo   aralashmasining   bug'   va   yon   assimilyatsiya   qilish   uchun   markaziy   o'tish
joyi bo'lgan kondensatorning issiqlik almashinuvi yuzasi   7   havo sovutgichi   8   atrofida
joylashgan   ikkita   simmetrik   (kondensatorning   vertikal   o'qiga   nisbatan)   trubka
to'plamlaridan   6   iborat   bo'ladi.   bug'ning   kondensatorning   pastki   qismiga
o'tishi.   Bunday sxema kondensator quvurlari to'plamlarini oqilona joylashtirish uchun
asosiy talablarga to'liq javob beradi.
Quvurlar to'plamining lenta tartibi quvur to'plamiga bug 'kirish tomonida katta bo'sh
joyni  ta'minlaydi.   Buklangan lentalar  shaklida  tayyorlangan quvur  to'plamlarida bug
'kirish tomonida kirish perimetrini oshirish va to'plam chuqurligini kamaytirish uchun
tashqi toraytiruvchi kanallar, bug'ning chiqish tomonida esa bug'-havo aralashmasini
olib   tashlash   uchun   ichki   kengaytiruvchi   kanallar   mavjud.   to'plamlardan.   Ichki kanallardan   kondensatsiyalanmagan   bug   'va   havo   havo   sovutgichga   kiradi   8.   Bug'
yo'li bo'ylab lentadagi quvurlar qatorlari soni 8-12 ta.
Kondenserning   pastki   qismida   joylashgan   quvur   to'plami   bantlarining   gorizontal
qismlari   markaziy   o'tish   joyiga   bug'ning   to'g'ridan-to'g'ri   havo
sovutgichiga   8   kirishiga to'sqinlik qiladi.   Shu bilan birga, ular kondensatorning pastki
qismida   to'plangan   kondensat   qatlam   ustida   doimiy   bug'   oqimini   ta'minlaydi   va
kondensatning   yaxshi   deaeratsiyasiga   hissa   qo'shadi.   Havo   sovutgichining   trubka
to'plami   8   asosiy quvur to'plamidan   6   egilgan bug' qalqoni   23  bilan ajratilgan bo'lib,   u
kondensatni   (ustidagi   quvurlardan)   quvur   plitalari   maydoniga   tushiradi.   Quvurlar
to'plamining   balandligi   (masalan,   24)   bo'ylab   oraliq   darajadagi   kondensatni   olish
drenaj   quvurlari   (2.20-rasmga   qarang)   va   maxsus   qismlar   yordamida   amalga
oshiriladi.
Kondensator   trubkasi   to'plami   payvandlangan   po'lat   korpusga
joylashtirilgan.   Ko'ndalang   kesimda   tanasi   to'rtburchaklar   shakliga   ega,   tashqi
tomondan   tekis   devorlar   mustaxkamlovchi   elementlar   –   shivillrlar   bilan
mustahkamlangan.   Kondensatorda   ortib   borayotgan   suv   zichligi   suv   kameralari
tomonidan   asosiy   trubka   plitalariga   (sovutish   quvurlarining   uchlarini
kengaytirgandan so'ng) bitum qoplama ta'minlanadi.
Korpusning   ikki   chetida   oldingi   12   va   orqa   16   da   suv   kameralari   trubka   plitalariga
payvandlanadi.   Ushbu   gardishlarga   tirgaklar   va   murvatlarga   olinadigan   qopqoqlar
biriktiriladi,   ular   qo'shimcha   ravishda   anker   tirgaklari   bilan
mustahkamlanadi   Kondenserning   bir   qator   turlarida   16- gachasi   orqa   kameralarning
qopqoqlari payvandlanadi.
Har   bir  suv   oqimida   ikkita  o'tish  joyini   tashkil  qilish  uchun   oldingi  suv   kamerasida
gorizontal   bo'linma   mavjud.   Ushbu   qismni   suv   kamerasiga   o'rnatish   joyiga   mos
keladigan qism, 2.21 rasmda. ( B   -   B  bo'limi )   25 raqami bilan belgilangan .
Bu kondensator bo'yni to'rtburchak kesimga ega bo'lib, kondensator tomon kengayib
boradi   va   ichkaridan   qovurg'alar   va   aylana   kesmaning   kesishgan   mo’laklar   bilan
mustahkamlangan   tekis   egilgan   po'lat   plitalardan   yasalgan.   Past   bosimli   silindr
turbinasidan   bug'   chiqarish   bo'yin   orqali   chiqariladi,   ular   korpuslar   bilan
himoyalangan.   Bu yerda qabul qilish va tushirish moslamasi   20  ham o'rnatilgan . Kondensarorning pastki qismi payvandlangan oyoq-rama   26   bilan mustahkamlangan
bo'lib ,   u bir vaqtning o'zida butun kondensatorni umumiy qattiqlikni beradi.   Ramkasi
payvandlangan I-juflikdan iborat.  rama tomonidan uzatiladigan yukni to'rtta prujinali
tayanch  10   (har biri sakkizta anker)   oladi.   prujina tayanchlari har bir oqimning old va
orqa suv kameralari tomonidan kondensatorning uchlarida joylashgan.
2.22   Rasmda   K-220-44,   K-500-240   va   K-500-65/3000   KhTZ   turbina
kondensatorining   tipik   dizayni   ko'rsatilgan.   Bu   kondensatorlarining   asosan   issiqlik
almashinish   yuzasi   va   kondensatordagi   turbalar   soni   bilan   farq   qiluvchi   turli
modifikatsiyalari quidagijadvalda keltirilgan. 
2.16   Rasm   K-220-44,   K-500-240,   K-500-65   turbina   kondensatorning   tipik
konstruksiyasi .
1-quvur to'plami 2 - drenaj quvurlari 3 - bug' uchun kanal 4 - bug' uchun yon kana
15-bug' qalqonlari 6 - havo sovutgichi 7 - o'ng kondansator 8 - chap kondansator 9 -
kondensat kollektori 10 - orqa (aylanuvchi) suv kamerasi 11 prujina 12 - oldingi suv
kamerasi 13 - kirish trubkasi (bo'yin) 14 – sovutish suvini qabul qilish moslamasi
15 - aylanma quvur A - turbinadan bug' chiqishi B - chiqarilgan bug'ning
kondensatorga kiritilishi V - bug'-havo aralashmasini so’rdirish G - sovutish suvi
ta'minoti D - sovutish suvi drenaji E - kondensat drenaji
Podval tipidagi kondensator, suvni sovutish uchun ikki tomonlama (suv kamerasidagi
to'siqlar   gorizontal   holatda   joylashgan),   bir   oqimli.   Ushbu   yechim   aylanma   suvning kirish va chiqish quvurlari sonini kamaytirishga va buning natijasida butun turbinali
blokning   joylashishini   osonlashtirishga   imkon   berdi   (asosiy   qiyinchilik   -
quvurlarning katta diametrlari).
Yagona   oqimli   kondensatorlardan   foydalanish   bug'   bo'shlig'ida   ( 15   trubkasi)
kondansatorni   o'chirishga   majbur   bo'lganda   birlik   quvvatining   to'liq   yo'qolishini
oldini   olish   uchun   ularning   kombinatsiyasi   hizmat   qiladi.   Chetlab   o’tish   quvurlari
kompensator   vazifasini   bajaradi,   bu   bir   tomondan,   past   bosimli   silindr   ning
mahkamlash   nuqtalaridan   harorat   kamayishini   ta'minlaydi,   boshqa   tomondan,   o'tish
devorlariga barometrik bosimni nazorat qilishni ta'minlaydi. 
sovutish   suvini   etkazib   berish   ikkala   pastki   joylashgan   suv   trubasi   bilan   quvurlar
to'plamining pastki yarmiga suv etkazib berishni (I o'tish) va yuqori yarmidan to'kish
uchun drenajlashni ta'minlaydi (II o'tish).
Quvur   to'plami   1   kondensatorning   har   bir   yarmi   uchun   (vertikal   o'qga   nisbatan)
simmetrik lenta shaklida markaziy havo so'rilishi amalga oshiriladi.   Kondensatorning
markaziy   qismida   va   yon   devorlarida   bug'   o'tish   joylari   mavjud.   Quvur   to'plami
oxridagi   o'tish   yo'llarining   4   kengligi,   shuningdek,   bug’   yo'llarida   3   120-130   m   /   s
bug’ tezligining ruxsat etilganligi shartidan hisob-kitob yo'li bilan aniqlandi.
Quvur   to'plamining   qayta-qayta   buklangan   lenta   shaklida   qabul   qilingan   joylashuvi
va   siyrak   tishli   to'plamning   chiqadigan   qismlariga   joylashtirish   quvur   to'plamining
umumiy   perimetrini   sezilarli   darajada   oshiradi   va   shu   bilan   chiqadigan   qismda
bug'ning  nisbatan   past  tezligiga  erishadi   (50-60  m   /   s).  Kirish   tezligi   past  bo'lsa-da,
bug’ yo'nalishi bo'ylab birinchi qator quvurlarining erroziyaga uchrashini oldini olish
uchun ularning quvur qalinligi 2 mm gacha oshirilgan (qolganlari uchun 1 mm).
  Lentaning   suv   oqimlari   joylashishiga   qarab   lentadagi   quvurlar   qatorlari   soni   12-14
tani   tashkil   qiladi.   Bundan   tashqari,   lentaning   kengligi   zonalardagi   quvurlarning
o'ziga xos tartibiga bog'liq.
Ko'rib   chiqilayotgan   barcha   kondensatorlardagi   havo   sovutgichining   6   yuzasi
kondensatorlarning   butun   sovutish   yuzasining   8-10%   ni   tashkil   qiladi.   Havo
sovutgichi   6   quvur to'plamining ichki qismida joylashgan.   Bug'-havo aralashmasining
harakat   yo'nalishi   bo'yicha,   so'rish   nuqtasi   keskin   torayib   boradi,   buning   natijasida
harakat jarayonida aralashmaning tezligi ortadi.   Bu issiqlik uzatishning kuchayishiga, shuningdek,   bug’-havo   aralashmasining   harorati   va   hajmining   pasayishiga   yordam
beradi.
Kondensatorning   samaradorligini   oshiradigan   qo'shimcha   strukturaviy   elementlar
mavjud   -   drenaj   quvurlari   2   ,   bug   'qalqonlari   5,   kondensat   kollektorlarini   korpusga
maxsus   payvandlash   va   hokazo.   Ushbu   elementlarning   dizayni   2.23.   shaklda
ko'rsatilgan. Ushbu elementlarning maqsadi kondensatning haddan tashqari sovishini
va uning tarkibini o’zgarishini oldini olish, sovutish suvisarfini minimallashtirish
Rasm.   17.   Kondensatorning alohida agregatlarining ko’rinishi
a -  bug' qalqonlarini o'rnatishi,   b -  kondensat kollektorining o'rnatilishi va ishlash
sxemasi;   1   - oldingi trubka do’skasi,   2 -  oraliq qism,   3   - orqa trubka doskasi,   4   - bug' qalqoni,   5 -  bug' qalqonidagi kesma ,   6   - trubka varag'iga qalqon mahkamlash,
7-   oraliq qismga qalqon mahkamlash,
8 -  kondensatorning pastki qismi,   9 -  kondensat kollektori,   10 -  kondensat
kollektorining teshilgan qismi;
A -  havo-bug'aralashmasi o’tish qismi,   B -   havo sovutgichga kirish
Kondensatni   drenaj  quvurlari   bilan   ushlash   (yuqoriga  qarang)  ham  kondensatorning
umumiy bug' qarshiligining pasayishiga yordam beradi, chunki bu bug'ning quvurlar
to'plamidagi yopiq uchlariga erkin kirishini ta'minlaydi.   Xuddi shu maqsadda qisman
quvur   to'plamining   ichki   yo'laklariga   o'rnatilgan   bug'   qalqonlari   xizmat   qiladi,   ular
orqali   tushgan   kondensat,   trubka   plitalari   va   oraliq   bo'laklarga   yo'naltiriladi   va
qalqonlardagi   kesiklar   orqali   kondensatorning   pastki   qismiga   oqadi   (2.23-rasmga
qarang).   Bug   '-havo   aralashmasining   bosimini   tenglashtirish   uchun   qalqonning   har
ikki   tomonida   ustki   tomonga   chiqib   turadigan   payvand   choklari   mavjud.   Ushbu
ftulkalardagi   teshiklar   orqali   qalqonning   har   ikki   tomonidagi   trubka   to'plami
zonalarida   bosim   tenglashtiriladi   va   ftulkalarning   chiqib   ketadigan   qismlari
qalqonlardan   pastga   oqayotgan   kondensat   tufayli   teshiklarning   to'sib   qo'yilishining
oldi olinadi.
Temir   yo'l   orqali   tashish   shartlari   tufayli   kondensatorni   zavodda   to'liq   yig'ib
bo'lmaydi   va   shuning   uchun   uni   yig'ish   va   payvandlash   o'rnatish   joyida   amalga
oshiriladigan   alohida   tashiladigan   qisimlar   shaklida   ishlab   chiqarish
rejalashtirilgan.   Kondensator   korpusi   (payvandlangan,   to'rtburchaklar   shakli)   to'rtta
bo'ylama qismdan, kirish trubkasi  (bo'yin), ikki  qismdan iborat, suv kameralari (old
va orqa), ramalari, tayanch bloklari va boshqa birliklar alohida etkazib beriladi.
Quvur qatlamlari va oraliq to'siqlardagi teshiklarni ta'minlash uchun tananing har bir
bo'ylama   qismi   maxsus   bloklarda   amalga   oshiriladi,   bu   yo’l   yordamida   teshiklar
bo'ylab quvur varaqlarini mos ravishda markazlashtiradi.
Tashish   paytida   korpus   qismlari,   kirish   trubkasi   (bo'yin)   va   o'rnatish   paytida
payvandlangan suv kameralarining geometrik shakllari va o'lchamlarini saqlab qolish
uchun   sanab   o'tilgan   elementlar   vaqtincha   himoyalagich   elementlar   qotirilanadi,
keyinchalik ular montaj paytida olib tashlanadi. Kondensatorning   kirish   trubkasi 13   (bo'yin)   quti   shaklidagi   payvandlangan
strukturadir   (2.22-rasmga   qarang)   kondensator   ichidagi   trubka   tarmoqlarini
mustahkamlash   uchun   devorlarga   bo'ylama   va   ko'ndalang   tayanch   (bir   nechta
sathlarda)   payvandlanadi,   ular   bir   vaqtning   o'zida   Past   bosimli   silindrdan   tarmoq
trubkasi  orqali regeneratsiya tizimining isitgichlariga o'tadigan bug 'quvurlari uchun
tayanch bo'lib xizmat qiladi 
18-Rasmda K-500-60/1500 KhTZ turbinasining K-22550 kondensatorining chizmasi
ko'rsatilgan.   Turbina   qurish   amaliyotida   birinchi   marta   past   bosimli   silindrlar   yon
tomonga   kondensatori   o'rnatilgan.   Bunday   sxema   kondensatorga   katta   sovutish yuzasini   joylashtirish   muammosini   hal   qilishga   imkon   beradi.
18-Rasm   Kondensator K-22550 HTZ
1   - quvur to'plami, 2 - havo sovutgichi,   3   - bug 'qalqonlari,   4  - o'ng kondensator, 5 -
havoni tozalash moslamasi, 6 - kondensat kollektori, 7 - kirish trubkasi,   8 –   bug’ni
qabul qilish va kiritish,   9 -   yon tayanch,   10 -   yuqori oqim (sovutish suvi uchun),   11   -
pastki oqim (sovutish suvi uchun)   , 12 -   bir qatorli pastki tayanch,   13  - ikki qatorli pastki tayanch,   14 -  chap kondensator,   15 -   orqa suv kamerasi (aylanuvchi),   16 -   suv
kamerasining old qismi;   A-   sovutish suvining yuqori oqimga kirishi,   B—  sovutish
suvining quyi oqimga kirishi,   V—  sovutish suvining yuqori oqimdan chiqishi,   G
—   quyi oqimdan sovutish suvi chiqishi,   D—   kondensatorga bug’ kirishi,   W —   bug’-
havo aralashmasi chiqarib tashlash,   3—   bug’ni qabul qiluvchi qurilmaga kirish
Yon kondensatorlar sxemalarni loyihalashda ularni pastgi qisimga joylashtirish bilan
bog'liq   deyarli   hech   qanday   cheklovlar   mavjud   emas,   bu   esa   kondansatörlarning
podval dizaynida hisobga olinishi kerak.
Yon kondensatorlarning afzalligi - turbinaning joylashuv balandligining qisqarishi va
natijada,   past   tezlikli   turbinali   bloklarning   katta   o'lchamlari   va   bundan   tashqari,
Pastbosimli   silindrning   oxirgi   bosqichidan   bir   xil   bug'   chiqishi   trubkasida   kamroq
yo'qotishlarni   va   bu   bosqichning   ohirida   kamroq   aylana   oqimining   tekisligini
ta'minlaydi.
Turbinadagi   past   bosimli   silindrdan   chiqindi   bug'i   ikki   oqimga   ajralib,   past   bosimli
silindr   ning   har   ikki   tomonida   joylashgan   ikkita   yon   kondensatorga
kiradi.   Kondensatorlarning   har   biri   ikki   oqimli   bo'lib,   ikki   tomonlama,   past   bosimli
silindr   ning   bir   tomonidagi   to'rtta   chiqarish   trupkasi   kondensatorning   yon   tomonida
umumiy chiqarish trupkasiga ega bo'lgan filial trubkasi 7 bilan bog'langan.
10, 11   oqimlari   konstruksiyada bir xil bo'lib, bir-birining ustiga vertikal ravishda ikki
qavatda   joylashgan.   Kondensatorlarning   bunday   ikki   oqimli   konstruktsiyasidan
foydalanish,   barcha   kondensatorlar   uchun   umumiy   sovutish   suvi   oqimining   yarmi
bo'lganda, quyi oqimlar 11   uchun past bosimli va yuqoriroqlar uchun yuqori bosimli
aylanma nasoslardan   foydalanishga imkon beradi.
Har bir oqimning oldingi suv kamerasiga vertikal bo'linma o'rnatilgan bo'lib, u ikkita
sovutish   suvi   kirishi   uchun   sharoit   yaratadi,   birinchi   kirish   A   kameraning   pastki
qismida,   havo   sovutgichlari   2 ,   kondensatorning   tashqi   devori   yaqinida   joylashgan.
va   B   chiqishi   yuqorida   joylashgan.   Pastki   oqimdagi   sovutish   suvi   kirish   B   va
chiqish   D suv kamerasining pastki qismida amalga oshiriladi .
Kondensatorning   uzunlamasına   o'lchamlari   past   bosimli   silindr   bilan   chegaralanadi
va ularning balandligidagi o'lchamlari (o'tish quvurlarining tarqalishini hisobga olgan
holda)   kondensatorning   uzunligi   va   balandligini   tanlashda   hal   qiluvchi   ahamiyatga ega.   Kondensatorning  balandligi  yagona  past  bosimli   silindr  chiqarish  quvurlarining
balandligi   bilan   aniqlanganligi   sababli,   uning   kengligi   kondanser   sovutish   yuzasini
tashkil   etuvchi   sovutish   quvurlari   soni   bilan   belgilanadi.   Shuning   uchun,   bug'ning
yonlamacha   chiqishi   bilan   kondensatorning   sovutish   yuzasining   ortishi   trubka
to'plamining kengligini (kondensatorning kengligi) oshirish orqali amalga oshiriladi.
Quvur   to'plamining   sxemasi,   podval   kondanserlarda   bo'lgani   kabi,   bir   necha   marta
katlamli   lenta   shaklida   qilingan,   shu   bilan   birga,   past   bosimli   silindr   dan   bug'
oqimining   yo'nalishini   hisobga   olgan   holda,   gorizontal   tekislikka   bo'ladi.   Lentaning
tashqi perimetri bo'ylab bug 'uchun etarlicha chuqur va keng yo'llar mavjud bo'lib, bu
to'plamga   kirishda   bug'ning   o'rtacha   tezligini   kamaytirish   va   lentaning   qalinligini
kamaytirishga imkonini berdi.
Quvurlar   to'plamining   alohida   qismlari   o'rtasida   bug'ning   o'tishi   uchun   kanallar
mavjud   bo'lib,   ularning   yo'nalishi   turbinaning   egzoz   trubkasidagi   bug'   harakati
yo'nalishiga to'g'ri keladi.
Bunday   holda,   quvur   to'plamining   gorizontal   modulli   joylashuvi   aslida
qo'llaniladi.   Uning asosiy xususiyati - butun trubka to'plamini bir nechta mutlaqo bir
xil elementlarga bo'linishi, ularning har birida havo sovutgich zonasi mavjud.
Kondensatorda vertikal yo'nalishda to'rtta havo olib tashlash zonasi ajratilgan bo'lib,
lentaning   ichki   qismida   joylashgan   va   asosiy   quvur   to'plami   1   ning   har   choragiga
xizmat   qiladi.   Asosiy   trubka   to'plamidan   qalqonlar   bilan   ajratilgan   havo   sovutgich
2   dan   havo   so'rilishi   quti   shaklidagi   kanallar   orqali   amalga   oshiriladi.   Bundan
tashqari,   kondensator   korpusining   devoridagi   teshiklar   orqali   havo   korpus
tashqarisida   joylashgan   kollektorlarga   kiradi,   ular   bir   vaqtning   o'zida   uning
mustahkamlovchi elementlari hisoblanadi.
Quvurlar   to'plamining   ichki   o'tish   joylarida   joylashgan   bug   'qalqonlaridan,
shuningdek har bir bug 'o'tkazgichining lentasi ostida joylashgan drenaj quvurlaridan
(yuqoriga   qarang)   foydalanish   kondensatni   oraliq   qismlar   orqali   olib   tashlash   va
tushirishni   ta'minlaydi,   bu   esa   oldini   oladi   (kamaytiradi)   uning   super   sovutish   va
shamollatish, shuningdek, kondansatkichning bug 'qarshiligini pasaytiradi.
Quvurlar to'plamidagi kondensatni deaeratsiya qilish maxsus, doimiy reaktiv tipdagi
deaeratsiya qurilmasi tomonidan amalga oshiriladi.   Kondensatorlarni oqimlar bo'ylab (har   bir   kondensatorning   yuqori   yoki   pastki   yarmi)   juft   bo'lib   o'chirish   mumkin
bo'lganligi   sababli,   har   bir   oqimda   havoni   yo'qotish   moslamasi   5   -   kondanser
balandligi bo'ylab ikki darajada mavjud.
Har   bir   turbina   kondensatori   linzali   kompensator   orqali   turbinaning   ikkita   7   dan
to'rtta   chiqish   nozullari   bilan   bog'langan.   Tarmoqli   trubaning
balandligi   7   kondensatorning   balandligiga   to'g'ri   keladi   va   kengligi   uning
uzunligining   yarmini   tashkil   qiladi.   Tarmoq   quvurlari   7   ning   kondanser   bilan   va
turbinaning   chiqish   quvurlari   bilan   ulanishlari   bir   qismli,   payvandlangan.   Past
bosimli silindrning kondensatorga bunday ulanishi bilan kondensator korpusida ta'sir
qiluvchi   muhim   lateral   kuchlar   paydo   bo'ladi   va   0,1   MPa   tushishi   va   uning   chiqish
quvurlari maydoni bilan belgilanadi.
Har bir kondensatordagi  kuchlar taxminan 500 tonnani  tashkil  qiladi va turbinaning
poydevoriga  kondensator  va turbina poydevori  o'rtasida  quvur  to'plamining har  ikki
tomoniga o'rnatilgan moslashuvchan lateral  quvur  tayanchlari orqali uzatiladi  (2.25-
rasmda ko'rsatilmagan).   Kondensatordan suv bilan yuk,   har bir quvur plitasi ostidagi
kondensator bo'ylab joylashgan   12, 13 moslashuvchan rodlar tizimi tomonidan qabul
qilinadi.   Kondenserning tashqi tomonida tayanch   12   bir qator novda, ichki tomondan
esa   ikkita   qator   13   ga   ega.   Qo'llab-quvvatlovchilar   pastki   poydevor   plitasining
strukturaviy elementlariga qattiq o'rnatilgan va kondensatorga payvandlangan.
Kondensatorni   yakuniy   yig'ish   va   payvandlash   elektr   stantsiyasida   amalga
oshiriladi.   Har   bir   kondansatörning   korpusi   sakkizta   ko'chma   blokdan   iborat.   Katta
o'lchamlar   tufayli   quvur   tizimining   har   bir   elementi   sovutish   suvini   o'tish   joylari
bo'ylab   qo'shimcha   ravishda   ikki   qismga   bo'linadi.   Kondensatorning   uzunlamasıga
bloklarga bo'linishi, quvurlar uchun teshiklarning mos kelishini ta'minlaydi.
Kirish   filial   trubkasi   7   to'rtta   blokdan   iborat   bo'lib,   ular   tutbinaga   ham
payvandlanadi.   Ushbu vertikal yon devorlarida (har bir kondensator uchun ikkitadan)
masofaviy qabul qilish va kiritish moslamalari   8   o'rnatilgan (yuqorida tavsiflanganga
o'xshash, 2.24-rasm).
Yon kondansatlatkichlarning yuqoridagi afzalliklari bilan bir qatorda, ushbu yechim
ham   bir   qator   kamchiliklarga   ega,   ularning   asosiylari   quyidagilardir:   texnik   xizmat
ko'rsatish,   qayta   ko'rib   chiqish   va   ta'mirlash   vaqtida   past   bosimli   slindrga   kirish qiyinligi;   vakuum   ostida   ulanishlarning   uzunligi   ko’pligi,   bu   havo   so'rilishini
oshirishga   olib   kelishi   mumkin;   kondensatorning   gidravlik   bosimini   sinovdan
o'tkazishda   turbinani   suv   bilan   to'ldirish   kerak,   uning   qisimlarini   germetik   qotirish
talab   qilinadi.   Bundan   tashqari,   kondensatordagi   kondensat   darajasi   dastlab
turbinaning oqim yo'liga yaqin bo'lib, uning ishlashining muayyan rejimlarida uning
turbinaga o’tishi mumkin.
K-1000-60/1500-1   turbinasi   yuqorida   tavsiflanganlarga   o'xshash   bir   o'tishli   yon
kondensatorlardan   foydalanadi,   ammo   turbinaning   har   bir   tomonida   sovutish   suvi
bilan   ketma-ket   bog'langan   uchta   korpus   mavjud   (berilgan   suvning   miqdori   etarli
emasligi   sababli).   Bunday   holda,   qo'shimcha   operatsion   muammolar   paydo   bo'ladi:
o'rta   qisimdagi   quvurlarni   tozalash   qiyin;   kondensatorning   o'rta   korpusidan
quvurlarni  almashtirish va  yangi  quvurlarni  o'rnatish uchun olib tashlashuchun,  ular
tashqi korpuslardagi teshiklar orqali kiritilishi kerak, bu ta'mirlashning murakkabligi
va davomiyligini oshiradi.
Yon kondensatorli XTZ turbinalarining ishlash tajribasi ularni ishlatishning qoniqarli
imkoniyatlarini ko'rsatadi 
Shuni   takitlash   kerakki,   K-1000-60/1500-2   XTZ   turbinasining   keyingi
modifikatsiyasida   turbina   o'qiga   nisbatan   ko'ndalang   joylashuvga   ega   podval   K-
33160   kondensatorlari   ishlatilgan.   Kondensatorlardagi   quvurlarning   uzunligi   14,1m.
Quvurlarning   joylashuvi   modulli   bo'lib,   19.rasmda   ko'rsatilgandek.   19-   Shaklda   K-
300-240   LMZ   turbinasining   300-KTSS-1   kondensatorining   umumiy   ko'rinishini
keltirilgan.  19 -Rasm.   300-KTSS-1 LMZ kondensatorining umumiy ko'rinishi
Quvurlar   to'plamida   lenta   halqalarining   vertikal   joylashuvi   bo'lgan   lenta   tartibi
mavjud   bo'lib,   u   bug'   oqishining   keng   old   qismini   ta'minlaydi.   Havo   sovutgichi
to'plamning pastki qismida so’rish joylashgan.   Sovutish quvurlari 28 mm qalinlikdagi
quvur   plitalariga   o'raladi   va   keyin   bitum   yoki   maxsus   kauchuk   qoplama   bilan
yopiladi.
Deyarli   to'rtburchaklar   kondensator   korpusi   o'n   oltita   alohida   blokdan   bir-biriga
payvandlangan.
Kondenser   aylanma   suvning   ikkita   alohida   oqimi   bilan   ikki   o'tishli   amalga
oshiriladi.   Buning   uchun   oldingi   suv   kameralarining   har   biri   vertikal   bo'linma   bilan
bo'linadi.   Aylanma suv tananing tashqi qismlariga, havo sovutgichi joylashgan joyga
beriladi.   Suv   kameralarining   qopqoqlari   va   trubka   plitalari   ankraj   rishtalari   bilan
mahkamlanadi.
Kondensatorda   ikkita   deaeratsiya   kondensat   kollektori   mavjud.   Oltinchi   turbina
ekstraktsiyasidan olingan bug' ulardagi kondensatni isitish uchun ishlatiladi. Kondensator   aylanma   suv   so'rg'ichlari   bilan   ifloslangan   kondensatni   aniqlash   va
ushlab turish uchun tuz bo'linmalari bilan jihozlangan, bo'limlar asosiy quvur plitalari
va ularga eng yaqin bo'lgan oraliq to'siqlar o'rtasida joylashgan.   Tuz bo'linmalaridan
suvning vaqti-vaqti bilan o'tkaziladigan kimyoviy tahlili asosida kondensator trubkasi
prokatining mahkamligi to'g'risida xulosa chiqariladi.
Har   xil   modifikatsiyadagi   K-800-240   LMZ   turbinali   kondensatorlarining
konstruktsiyalari bir qator muhim o'zgarishlarga duch keldi.   K-800-240-2 LMZ bitta
valli   turbinasi   kondensatsiya   blokining   birinchi   modifikatsiyasi   turbinaning   o'qi
bo'ylab   har   biri   alohida   past   bosimli   silindr   ostida   joylashgan   uchta   korpusni   o'z
ichiga oladi.   Har bir kondensator ikki o'tishli, uchta binoning umumiy sovutish yuzasi
35025 m 2
  ni tashkil qiladi.
Keyinchalik,   zavod   kondansator   korpuslarining   aksenel   joylashuviga   o'tdi.   K-800-
240-3   LMZ   turbinasining   kondensator   bloki   turbinaning   ostida   joylashgan   ikkita
korpusdan iborat.   Ikkita korpusning umumiy sovutish yuzasi maydoni 41 200 m   2
  ni
tashkil qiladi.   Kondensator gorizontga nisbatan 3°15' nishab burchagi bo'lgan trubka
to'plamidan foydalanadi.
Turbinalarning   ushbu   va   keyingi   modifikatsiyalarida   kondensatorlar   sovutish   suvi
orqali   ketma-ket   ulanadi,   ya'ni   suv   birinchi   (sovuq)   korpusdan   bir   o'tishda   (ikki
oqim), so'ngra korpuslarni birlashtiruvchi oraliq suv kamerasidan o'tadi. K-800-240-3
turbinali   kondensatorlarining   ikkala   korpusidagi   bug'   bosimi   bir   xil,   ya'ni   bosim
seksiyasi   ta'minlanmagan.   Ushbu   modifikatsiyadagi   turbinali   kondensator
korpuslarining   yuqori   qismida   ularning   bug   'bo'shlig'ini   bog'laydigan   filial   trubkasi
mavjud.   Tananing   pastki   qismida   ham   bug'   va   kondensat   bilan
bog'langan.   Kondensatorlar   ikki   oqimli   bo'lib,   turbinani   to'xtatmasdan   (uning   mos
keladigan   tushirishi   bilan)   ta'mirlash   va   tozalash   uchun   kondanser   korpuslarining
yarmidan   birini   o'chirishga   imkon   beradi.   Bunday   holda,   turbinaning   ruxsat   etilgan
yuki   uning   egzoz   qismining   harorati   bilan   belgilanadi,   bu   60   °   C   dan   oshmasligi
kerak.
Shaklda.   2.26 K-800-240-4 LMZ turbinasining ikkita 800-KTSS-4 kondensatorining
umumiy   ko'rinishini   ko'rsatadi.   Ushbu   kondensatorlarlar   o'rtasidagi   asosiy   farq   bug'
bosimi   bo'yicha   farqlanadi.   Eksenel   kondansator   qutilarining   ketma-ket   ulanishi ishlatiladigan   quvurlar   uzunligini   kamaytiradi   (juda   muhim   afzallik)   va   ularni
oddiygina   bo'laklash   imkonini   berdi.   Chuqurroq   vakuumli   sovuq   jism   bug'
kondensatorini birinchi bosqichini, pastroq vakuumli issiq tana esa ikkinchi bosqichni
hosil   qiladi.   Bu   holda   o'rtacha   bug'   bosimi   sovutish   suvi   orqali   ketma-ket   ulangan
korpuslardagi bir xil bosimdan kamroq bo'ladi.
 
20-Rasm.   .   800-KTSS-4 LMZ kondansatorini umumiy ko'rinishi
 
Kondensatorda   kondensatsiyalanmagan   bug'-havo   aralashmasi   ketma-ket   chiqarish
moslamasiga   chiqariladi.   Bug'-havo   aralashmasi   bosim   ostidagi   korpusdan
korpusning   butun   uzunligi   bo'ylab   harakatlanadigan   yig'ish   kollektorlari   orqali   va
oraliq   suv   kamerasi   orqali   pasaytirilgan   bosim   korpusiga   chiqariladi.   Ushbu
korpusdan bug'-havo aralashmasi  suv kamerasi  orqali o'tadigan ikkita quvur liniyasi
orqali (ba'zan yon devor orqali) havo nasosi (ejector) orqali so'riladi.
Ushbu kondensatsiya blokidagi kondensat bosimbilan chiqariladi.
Har   bir   kondensator   korpusi   transport   sharoitlariga   ko'ra   alohida   ko'chma   bloklarga
bo'linadi, ular elektr stantsiyasida o'rnatish vaqtida payvandlanadi.   Quvurlarni quvur
plitalariga   o'rnatish   va   yoqish   kondensatorni   o'rnatgandan   so'ng   amalga
oshiriladi.   Korroziyaga   qarshi   himoya   qilish   uchun   sovutish   suvi   bilan   aloqada bo'lgan qismlar o'rnatishdan epoksid yoki bitumli birikmalarga asoslangan izolyatsion
materiallar bilan qoplangan.   Bunday holda, trubka qatlamlari qoplamasi quvurlarning
trubka plitalari bilan birlashmalarining qo'shimcha germetikligini oshiradi.
Kondensatorlar   suvsiz,   to'liq  yig'ilgan  konstruktsiyalarning  og'irligi   bilan  yuklangan
prujina   tayanchlariga   o'rnatiladi.   Kondensatordagi   kondensat   va   aylanma   suvning
og'irligi   turbina   tayanchlariga   o'tkaziladi   va   poydevorning   yuqori   akkordini
yuklaydi.   Kondensatorng   massasi   taxminan   1100   tonnani   tashkil   etadi,
kondensatordagi   aylanma   suvning   massasi   taxminan   430   tonnani   tashkil   etadi,
kondensatorning   gidravlik   sinovdan   o'tkazishda   bug'   bo'shlig'iga   joylashtirilgan   suv
1700 tonnani tashkil qiladi.
Past   bosimli   silindr   va   kondensator   korpuslarining   termal   kengayishlari   o'rtasidagi
tafovutni   qoplash   o'rta   past   bosimli   silindrning   ulash   quvurlariga   va   suv   kameralari
yaqinidagi   kondansator   korpuslariga   o'rnatilgan   kompensatorlari   yordamida
erishiladi.
Kondensator   korpuslarining   yuqori   qismlarida   turbinaning   bug’   kirituvchi   quvurlar
(har bir korpusga uchta past bosimli silindrdan chiqish trubkasi ulangan), regenerativ
ekstraktsiyaning   bug'   quvurlari   va   blokni   sovutish   moslamasi   orqali   qozondan
chiqariladigan   bug'   uchun   bug'   qabul   qiluvchilar   va   uni   yoqish   va   ishga   tushirish,
to'xtatish   va   turbinaning   favqulodda   yuklamani   oshirish   paytida   ishga   tushirish
separatorlari joylashgan.   Chiqarilgan bug'ni sovutish uchun kondensatorni qabulqilish
qismida kondensat bilan ta'minlanadi, kondensat nasoslarining bosim hisobiga.  
Issiqlik   yuklamasi   bo'lgan   ish   rejimlarida   kondensator   turbinalarida   past   bosimli
silindr   bosqichlarini   sovutish   uchun   xizmat   qiladi.   Ushbu   ish   rejimlarida
kondensatordagi   issiqlik   yo'qotilishi   minimallashtirilishi   yoki   to'liq   yo'q   qilinishi
mumkin (xususan, elektr stantsiyasining ishlashida kondensatorga kiradigan bug'ning
issiqligidan   foydalanish,   masalan,   qaytib   tarmoq   suvini   yoki   suvni   to'ldirish   uchun
suvni isitish uchun). 
Aylanma   suv   kondensatorning   asosiy   trubkasi   to'plamiga,   aylanma   suv   va   issiqlik
tarmog'i suvi (qaytib keladigan tarmoq) o'rnatilgan to'plamga beriladi.
Kondensatsiyalanuvchi   energiya   ishlab   chiqarish   bilan   turbinaning   ishlash   rejimida
aylanma  suv  asosiy  va  o'rnatilgan quvur  to'plamlariga  (yoki   faqat  asosiy   to'plamga) kiradi, ushbu turbinaning ishlash rejimida o'rnatilgan to'plamga tarmoq suvini etkazib
berish o'chiriladi.
Turbina   kondensatorga   cheklangan   bug'   oqimi   bilan   isitish   rejimida   ishlaganda,
asosiy   va   o'rnatilgan   to'plamlarga   aylanma   suv   ta'minoti   o'chiriladi   va   o'rnatilgan
to'plam   tarmoq   yoki   kanal   suvi   bilan   sovutiladi.   Bir   rejimdan   ikkinchisiga   o'tish
turbinani to'xtatmasdan turib amalga oshiriladi.
21-Shaklda.   misol   sifatida,   T-250   /   300-240-2   UTZ   turbinasining   K-14000
kondensatorining   chizmasi   ko'rsatilgan.   Kondensator   turbinaning   o'qi   bo'ylab
joylashgan   bo'lib,   chiqish   trubasiga   payvandlanadi   va   qo'shimcha   ravishda   prujina
tayanchlari   bilan   maxkamlanadi.   Asosiy   trubka   to'plamlari   1   turbinaning   o'qiga
nisbatan   simmetrik   tarzda   joylashtirilgan;   to'plamdagi   quvurlarning   tartibi
uchburchak   va   lentadir.   Havo   sovutgich   3   mustaqil   to'plamga   ajratilgan
(kondenserning   bug'   tomoni   bo'ylab   yo'naltiruvchi   yordamida).   Kondensator   ikki
oqimli,   ikki   tomonlama;   oldingi   suv   kameralarining   to'siqlari   5   quvurlar   to'plamini
ikki   qismga   bo'linadi,   shunda   havo   sovutgichning   3   trubka   to'plami   birinchi   suv oqimi   bilan   sovutiladi.
21-Rasm.   Kondensator   K-14000   UTZ   (asosiy   suv   kamerasining   va   o'rnatilgan
to'plamning   kamerasi   kondensatorning   yarmidan   yon   ko'rinishi)   1   -   asosiy   quvur
to'plami, 2- o'rnatilgan  quvur   to'plami,   3   -   havo sovutgich,   4 -  kondensat kollektori,   5   -
suv kamerasining ikki qisimga ajratadigan qismi,   6 -   prujina tayanchi
O'rnatilgan   trubka   to'plami   2   kondensatorning   o'qida   joylashgan   bo'lib,   o'zining   suv
kameralariga   va   individual   havo   so'rilishiga   ega.   Quvurlar   to'plamining   o’rnatilishi
ham   uchburchak   shakilda.   Kondenserning   asosiy   trubka   plitalari   ham   asosiy   quvur to'plami, ham umumiydir. O'rnatilgan to'plam orqali sirkulyatsiya (ikki o'tishda) yoki
(to'rtta o'tishda) suv o'tkaziladi.
Kondensator   tanasiga   suv   kameralari   bilan   to'liq   payvandlangan.   Flyans   ulanishlar
faqat   suv   kameralarini   qopqoqlarida   qo’llaniladi.   Kondensatorning   bo'ynida
kimyoviy tozalangan suv ta'minoti, shuningdek, bug' qabul qiluvchisi mavjud bo'lib,
u   orqali   kamaytirilgan   bug'   blokni   sovutish   moslamasidan   chiqariladi.   Kondensator
havosizlantiruvchi   kondensat   kollektori   5   bilan   jihozlangan.   Turbinaning   birinchi
modifikatsiyalarida,   ishga   tushirish   moslamasi   va   kimyoviy   tozalangan   suv   bilan
ta'minlashdan   tashqari,   past   bosimli   isitgich   kondensatorning   bo'yniga   o'rnatildi,
keyinchalik zavod an'anaviy tartibda ishlay boshladi.
K-14000   kondensatori   o'rnatish   joyiga   sakkizta   tayyor   blok   shaklida   etkazib
beriladi.   Bloklarni   ulash   va   issiqlik   almashinuvi   yuzasining   quvurlarini   o'rnatish,
yig’ish vaqtida amalga oshiriladi.
Turli   turbinali   qurilmalarning   bug'   turbinalari   uchun   kondensatorlarning   tipik
konstruksiyalarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, kondensatorlar va umuman turbinali
qurilmalarning   zarur   texnik   va   iqtisodiy   ko'rsatkichlarini   ta'minlashga   imkon
beradigan   bir   qator   asosiy   echimlar   mavjud.   Shu   bilan   birga,   turli   xil   turbinali
qurilmalarning kondensatlatgichlarining (va umuman kondensatsiya  agregatlarining)
strukturaviy   elementlarida   deyarli   to'liq   birlashtirilmaganligiga   e'tibor   qaratiladi,   bu
ehtimol,   ushbu   uskunani   loyihalashda   an'analar   va   tajribalardagi   farqlar   bilan
izohlanadi.  Bug' kondensatsiya qurilmalari ejektorlari
Suv oqimli ejektorlarining maqsadi, dizaynlari va qo’shimcha
sxemalari
Suv oqimi ejektori bir bosqichli qurilma bo'lib, uning saplosida ishlaydigan suv oqimi
kondensatsiyalanmaydigan gazlarni ushlaydi, tortadi va oqim qismida siqadi va ularni
quvur liniyasi  drenaj  tizimi orqali ochiq kanalga yoki drenajga chiqarish joyiga olib
boradi   bug'   turbinasi   kondensatorlari   uchun   ishlatiladigan   suv   oqimi   ejektorlari
kondensatorda havoni doimiy ravishda olib tashlash orqali ma'lum bir bosimni ushlab
turadi,   bug'   turbinasi   qurilmasining   vakuum   zonasidagi   bo'shliqlarga   kirib   borishi
(asosiy   ejektorlar),   shuningdek   bug'   turbinasini   ishga   tushirishda   vakuum   to'plami
(ishga   tushirish   ejektori)   tomonidan   hosil   qilinadi.   Suv   oqimichaviy   ejektorining
asosiy xarakteristikasi bu, bosimning funktsional bog'liqligi, kondensatordan so'rilgan
havo oqimi  P
n
  dan, ejektorini qabul qilish kamerasiga kiruvchi bug'-havo aralashmasi
miqdori  Gn .   Kondansatordaki   bosim  	PK ,   sovutish   suvi   asosan   harorat   bilan
belgilanadi,   uning   oqim   tezligi   va   turbinaning   yuki   P
N dan   bug'   qarshiligidan   farq
qiladi.
  Suv   oqimi   ejektori   kondensatordan   nafaqat   kondensatsiyalanmaydigan   gazlarni
(asosan havo), shuningdek, ishlaydigan suv oqimida kondensatsiyalanadigan ma'lum
miqdordagi   bug'  uni   siqish  uchun  ham   energiya  sarflaydi. Kondensatordan  so'rilgan
havo va bug' sarfining nisbati  aralash vakuum  tizimining zichligiga, kondensator  va
suv   oqimi   ejektorlarining   rejim   parametrlariga   va   ishlaydigan   ejektorlar   soniga
bog'liq 22-rasmda suv oqimi ejektorining an'anaviy konstruktiv sxemasi, geometrik va rejim
parametrlarini   belgilashning   asosiy   elementlari   ko'rsatilgan.
        22-rasm oqimichaviy-suv ejektorining diagrammasi
1-ishchi saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-diffuzor, 5-drenaj trubkasi, 6-siqilgan havo aralashmasi,
7 - ishchi suyuqlik(suv), 8-kondensatorning bug' - havo aralashmasi.
Qisqa aralashtirish kamerasi va diffuzorli ejektorga misol 2-rasmda ko'rsatilgan .  
23 -rasm-to'rt  saploli  past bosimda ishlaydigan suv oqimchaviy ejektori
1-to'rt qatorli saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-diffuzor, 5-havo-suv aralashmasining chiqishi, 6 - havo-bug' aralashmasining
kirishi, 7-suv kiritish.
24-rasmda LMZ tomonidan ishlab chiqilgan EV 4-1400 tipidagi to'rt korpusli ejektor
ko'rsatilgan,   300   MVt   quvvatga   ega   turbinalarning   birinchi   modifikatsiyalari   uchun
ishlatilgan.   U   to'rttadan   parallel   umumiy   qabul   qilish   kamerasiga   ega   bo'lgan   bitta
korpusli   ejektorlarga,   turbina   kondensatoridan   tayyorlangan   bug'-havo   aralashmasi
kiritiladi.   To'rtta   diffuzordan   suv-havo   aralashmasini   drenaj   trubasiga   ulangan
umumiy konusli quvur shaklida ishlab chiqariladi.  Tajriba lar  shuni ko'rsatdiki, bu ejektor ishlayotganda juda tebranadi.  
24 -rasm-EV-4-1400 LMZ suv oqimi ejektor
1-suv kirish trubkasi, 2-qabul qilish kamerasi, 3-aralashtirish kamerasi va diffuzor (4
dona), 4-chiqish trubkasi, 5-suv-havo aralashmasining chiqishi, 6-so'rilgan bug' -
havo aralashmasining kirishi, 7-saplo (4 dona) 70-yillarda   VTIda   o'tkazilgan   ish   jarayoni   tadqiqotlari   asosida   taklif   etilgan
konstruksiya, uzluksiz aralashtirish kameralari (kanallari) bo'lgan diffuzorsiz suv
oqimi   ejektori   mavjud.   "   a   "   25-rasmda   yetti   kanalli   suv   oqimi   ejektorining
konstruktiv sxemasi ko'rsatilgan, EV7-1000, bu EV4-1400 ejektorlariga nisbatan
ancha   yuqori   samaradorlikka   ega   va   ish   paytida   deyarli   tebranmaydi.   Ko'plab
300  va  800  MVt  quvvatga   ega  turbinalar  kondensatorida   yangi   ejektorlar  joriy
etildi 
25-rasm-kengaytirilgan aralashtirish kamerasi bo'lgan oqimchaviy
ejektorlarining dizayn sxemalari .
a-EV-7-1000 VTI tipidagi etti kanalli ejektor, b-halqali ejektor,
v-dumaloq aralashtirish kamerali past bosimli ejektor;
1-ishchi saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-drenaj quvuri, 5-havo oqimining chiqishi, 6-bo'ylama qovurg'alar,
7-kondensatordan bug' - havo aralashmasining kirishi, 8-bosimli suv kamerasi,
9-ishchi suvning kirishi, 10-chiqariladigan havoni etkazib berish uchun oyna. VTIda   ishlab   chiqilgan,   bir,   uch,   to'rt   va   etti   kanalli   sanoat   sharoitida   va
sinovdan   o'tgan   diametri   80,   100   va   125   mm   bo'lgan   aralashtirish   kameralari
bo'lgan   ejektorlar.   tadqiqotlar   shuni   ko'rsatdiki,   har   biri   uchun   saplo   oldida
ishlaydigan   suvning   bosim   qiymatlari   kamera   kesimlarining   optimal   nisbati
mavjud,   bunda   uning   izotermik   samaradorligi   maksimal   qiymatga   ega   bo'lgan.
aralashtirish   va   nozul.   Eng   katta   tomonidan   qabul   qiluvchi   etti   kanalli   ejektor
keng tarqaldi, LMZ seriyali yangi turbinalar uchun.
Mahalliy   elektr   stantsiyalarida   kanal   ejektorlarini   ishlatish   bo'yicha   yigirma
yillik tajriba shuni ko'rsatdiki vaqt o'tishi bilan aralashtirish quvurlarining kirish
joylarining eroziyasi sodir bo'ladi, bu esa quyidagilarga olib keladi. Eroziyaning
intensivligi   ishlaydigan   saplolarning   aralashtirish   kanallariga   nisbatan
sentrofkasi buziladi. Saplo katta axlat bilan tiqilib qolganda (yog'och yoki tosh
bo'lagi)   oqim   mos   keladigan   aralashtirish   kanali   orqali   qaytariladi,   ammo   bu
ejektorning ishlashining pasayishiga olib keladi.
Ushbu kamchiliklarni hisobga olgan holda, VTI dumaloq ejektor dizaynini taklif
qildi (4-rasm "b"), unda o'qlar ishchi nasadkalar aylana bo'ylab bir-biridan teng
masofada   joylashgan   va   ulardagi   suv   oqimlari   pastki   qismdagi   tebranishni
yo’qotish   uchun   halqali   aralashtirish   kamerasi   bo'limlarga   bo'lingan.   Ushbu
ejektor   yaxshi   ishladi.   Past   bosimli   ejektorlar   (PP <0,3   MPa)   bir   quvurli
aralashtirish kamerasi bilan amalga oshirish tavsiya etiladi. 4-rasmda "v" bunda
o'n ikki saploli ejektorning dizayn sxemasini ko'rsatilgan. Ushbu ejektorga suvni
past   bosimli   aylanma   nasos   to'g'ridan-to'g'ri   etkazib   beriladi.   Odatda   keskin
aralashtirish   kamerasining   pastki   qismida   bosimning   oshishi,   halqali   ejektorda
bo'lgani   kabi,   tebranishni   yo’qotish   uchun   uzunligi   bo’yab   qovurg'alar   bilan
qoplanlanadi.   Mahalliy   IESlarda   ishlatiladigan   suv   oqimchaviy   ejektorlarining
asosiy parametrlari
6- jadval.
Parametrlarning nomi          Ejektor turi
ЭВ4-1400 ЭВ4-830 ЭВ7- ЭВК-1300 ПОТ ЛМЗ ПОАТ ХТЗ 1000
ВТИ ВТИ
Ishchi   saplo   diametri,
mm
Saplolar soni, dona
Aralashtirish
kamerasining   diametri,
mm
Kameralar soni, dona
Saplo   oldidagi   suv
bosimi, MPa
Volumetrik ishlash, m 3
 /
s
Ishchi suv iste'moli, m /
s
Ejektsiya koeffitsienti 75
4
115
4
0.343
0.6
0.43
1.4 45
4
82
4
0.736
0.533
0.23
2.32 46
7
100
7
0.47
0.97
0.278
3.47 32
18
333
1
0.447
1.26
0.361
3.5
1.   Yetti   kanalli   ejektsiya   koeffitsientining   eksperimental   qiymatlari   va   halqa
ejektorlari   (taxminan   3,5)   optimal   ejektorlardan   maksimal   o'lchamlari,   shu
jumladan uch, to'rt va o'n bitta kanalli ejektorlari.
2.   Ejektorlarning   ishlaydigan   suv   nasoslari   yoki   ular   boshqacha   aytganda,
ko'tarish nasoslari sifatida ejektorlar (ПНЭ) 32Д19 tipidagi markazdan qochma
nasoslardan   foydalaniladi   (unumdorligi   4-5   ming   tonna/soat,   quvvat   500-600
kVt);   20NDS   (unumdorligi   2800   m   /   soat,   bosim   0,45   MPa);   14NDS
(unumdorligi   1260   m   /soat,   bosim   0,37   MPa,   quvvat   160   kVt);   D-3200-75
(unumdorligi 2700 m /soat, bosim 0,5 MPa). K -800-240-5 turbinasida ikkita D-
3200-75 nasosi o'rnatilgan. Hisob Qismi
Sirdaryo   QTS-2   uchun   Issiqlik   uzatish   koeffitsienti   va   kondensator   bosimini
solishtiramiz, apparatning nominal ish rejimida VTI va UGTU usullari bo'yicha
hisoblab chiqamiz.
Kondensatorga kirayotgan bug' sarfi  Dknom =400  т / soat
Umumiy havo so'rilish miqdoru   G
havo   =20   kg / soat   (shu   qiymat   20-200
kg / soat)   gacha oshirilib qayta hisoblanadi.
Sovitish suvi (aylanma suv) sarfi   G suv =25000   т / soat
Kondensatorga kirivchi sovitish suv harorati  	
ts =12° С   .
Kondensator   sovutish   yuzasi   F =9   000  	
m2 ,   unda   11940   dona   latun   L68
turubkalari mavjud bo’lib issiqlik o'tkazuvchanligi   λ =104,7   ( m ⋅ K )/ Вт   ga
teng
Quvurlarning tashqi va ichki diametrlari mos ravishda  	
dt=30	mm	va	dich=28	mm   ga
tengdir, uzunligi esa  l =8 м   .
Suv yurishlari soni  z =2   .
Kondensator trubkasi to'plamining nisbiy perimetri  P =3,403
Kompaktlik koeffitsienti  K ∗ =7,96
kondensatorning bo'yin maydoni  S
bo ' y =68,76  	
m2   .
Turubkalarning tebranish amplitudasi  A =0,14   mm   ,
tebranish chastotasi  f =23   Hz   .
Yuzalarda issiqlik almashinuvi quvurlaridagi suv tezligi nisbati bilan belgilanadi
w
s = G
suv z
πd
ich2
4 N = 25000 ∗ 3
3.14 ∗ 0.28 2
4 11940 ∗ 3600 = 1.89 m
s
Kondenserning solishtirma bug' yuklamasi	
dknom	=	Dknom
F	=	400000
9000	=	44.4	kg	
m2soat	=12,3	g/(m2∗с)
=12,3 г /(
m 2
  ⋅ с )   . Nominal   bug’   oqimida  Φd -   (kondensatorning   bug'   yuklamasi   ta'sirini   hisobga
oluvchi  koeffitsient)  (	
dknom ).  	Dknom   da  yuklama  koeffitsient   Φ d =1 ga  teng bo’ladi ,
issiqlik uzatish koeffitsienti VTI ishlab chiqqan hisoblash formulasi quydagicha
bo’ladi.	
K=	4070	⋅a(
1,1	⋅ws	
dich0.25	)
0,12	⋅a⋅(1+0,15	t1s)
×[1+z−	2	
10	⋅(1−	t1s	
35	)]⋅Φd	=	4070	⋅0,8	⋅(1,1	⋅1,89	
28	0,25	)
0,12	⋅0,8(1+0,15	⋅12)
×	
×[1−	(0,52	−0,0072	⋅12,3	)√0,8	
1000	⋅(35	−12	)2][1+2−2	
10	(1−	12
35	)]⋅1=¿
¿ 3306,8 Wt / ( m 2
⋅ К )
Sovutish suvining chiqish harorati  r = Δ h k = 2300 kJ
kg ifoda bilan aniqlanadi	
t2s=t1s+	DkΔh	k	
Gscks	
=12	+	400	⋅2300	
25000	⋅4,19	=	20,7	°C	.
Sovitish Suvni isitilishi  	
∆ts=	20,7	–12	=8,7	°С	.
Suvni to'yinish haroratigacha qizdirish quyidagi dormula bilan aniqlanadi
δt = t
2 s − t
1 s
KF
e G
s c
ks − 1 = 8,7
e 3306,8 ⋅ 9000
25000 ⋅ 1,163 ⋅ 1000
− 1 = 4,9 ° C .
Kondenserdagi bug'ning to'yinish harorati
t
¿ ' y = t
1 s + Δ t + δ t = 12 + 8,7 + 4,9 = 25,6 ° C
bu haroratga mos keladigan bosim 3,27 kPa.
UGTU usuli bo'yicha kondensatorni hisoblash uchun to'yinish harorati belgilash
kerak.   Bu   haroratni   taxminiy  	
t¿'y =25,6°C   deb   qabul   qilamiz.   Hisoblashni
sovutish   suvi   orqali   issiqlik   uzatish   koeffitsientini   aniqlashdan   boshlaymiz. Kondenserning   issiqlik   almashinuvi   yuzasining   quvurlaridagi   o'rtacha   suv
haroratito'rt=	t1s+Δt/2=12	+8,7	/2=16,35	°C	.
Ushbu haroratda suv va suv bug'ining termofizik xususiyatlari jadvallariga ko'ra,
issiqlik   o'tkazuvchanlik   koeffitsientining   qiymati  	
0,59	Wt	
m⋅K   ga   tengdir,   kinematik
qovushqoqlik   koeffitsienti   —   1,116 ⋅	
10	−6m2   / s   va   Prandtl   soni   —   7,932   .
Quvurlardagi   suv   oqimi   uchun   Reynolds   soni   ℜ s = w
d ic h ν = 1,89 ⋅ 0,028
1,116 ⋅ 10 − 6 = 47419,4
ga   teng.   Formula   bo'yicha   sovutish   suvi   tomonidan   issiqlik   uzatish
koeffitsientini aniqlaymiz:	
αs=0,023	ℜ0,8	Pr	0,4	λ
dich	
=0,023	⋅47419,4	0,8	⋅7,932	0,4	⋅	0,59
0,028	=6109,7	Wt	/(m2⋅K).
Kondensatorning issiqlik yuklamasi issiqlik balansi tenglamasi bilan aniqlanadi:
Q = G
s c
ks Δ t
s = 25000000 ⋅ 4187 ⋅ 8,7
3600 = 253,1 ⋅ 10 6
Wt .
Issiqlik   almashinuvi   sirtining   quvur   devorlarining   haroratini   quyidagi
munosabatdan topish mumkin:
t
de = t
sde
+ Q
F
ich ¿	
׿
Bug' va quvur devori orasidagi harorat farqi 	
Δtbug	'=t¿'y−tde=25,6	−21,2	=4,4	°C	.
Quyidagi   formulga   muvofiq   Nusselt   bo'yicha   issiqlik   uzatish   koeffitsientini
topamiz. Kondensat plyonkasining fizik parametrlari plyonkaning harorati bilan
belgilanadi t
pl = ( t
¿ ' y + t
de ) / 2 = ( 25,6 + 21,2 ) / 2 = 23,9 ° C
va mos ravishda quyidagi qiymatlarga ega: zichlik —   997,2 kg	/m3;
issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti —   0,606   Wt /( m ⋅ K ) ;
dinamik qovushqoqlik —  
925,0 ⋅ 10 − 6
N ⋅ s / m 2
.
Nusselt bo’yicha issiqlik uzatish koeffitsienti
α
o = 0,725 ⋅ 4	
√ r ⋅ p
pl2
⋅ g ⋅ λ
pl3
μ
pl ⋅ Δt
bug ' − de ⋅ d
tash = ¿
¿ 0,725 4	
√ ⋅ 2300 ⋅ 997,2 2
⋅ 9,81 ⋅ 0,606 3
925,0 ⋅ 10 − 6
⋅ 4,4 ⋅ 0,030 = 10352 , Wt / ( m 2
⋅ K ) .
Kondensatorga kirib kelayotgan bug'ning tezligi  bug'ning to'yinish haroratidagi
zichligini hisobga olgan holda aniqlanadi. 	
pbug	'=0,025	kg	/m3   .
Bug'   tezligi	
wbug	'=	Dk	
pbug	'Sbo'y
=	400000	
3600	⋅0,025	⋅68,76	=64,6	м/с,
va bug' tezligi faktori	
П	=	pbug	'wbug	'	2	
pplgdtash
=	0,024	⋅67,3	2	
997,4	⋅9,8	⋅0,03	=0,371
  .
Tezlik koeffitsienti quyidagi bog'liqlikka qarab aniqlanadi	
Φw=	28,3	П	0,08	(αodtash
λpl	
)
−0,58	
=	28,3	⋅0,371	0,08	(10352,52	⋅0,03	
0,606	)
−0,58	
=0,698
Bug'dagi   havo   tarkibining   issiqlik   uzatish   koeffitsientiga   ta'sirini   hisobga
oladigan factor quyidagi bog'liqlik bilan aniqlanadi. Φ
ϵ = 1 − 4,716 ⋅ ( G
havo
D к ) 0,477
= 1 − 4,716 ⋅ ( 20
400000 ) 0,477
= 0,96 .
Aynan   shu   factor   kondensatorga   ortiqcha   havo   so’rilishining   umumiy   tizimga
tasirini   ko’rsatadi.   Biz   aynan   shu   faktorda   ortiqcha   havoni   20da   200   kg/soat
acha o’zgartirib hisoblashlarni qaytadan amalga oshirib ko’ramiz.
Kondensator quvurlarining tebranish parametrlari issiqlik uzatish koeffitsientiga
ta'sirini   hisobga   oladigan   omil   quyidagi   bog'liqlikdan   aniqlanadi.   Vibratsiyali
Reynolds   soni   (kondensat   plyonkasining   kinematik   qovushqoqligida0,928	⋅10	−6m2
s	gateng
)   shunda   Renolds   soni
ℜ
vib = Af d
tash
ν
pl = 0,14 ⋅ 10 − 3
⋅ 23 ⋅ 0,03
0,928 ⋅ 10 − 6 = 104,1 ;
Prandtl   soni   —   6,396   va   Kutateladze   soni   ¿ 2300
4,19 ⋅ 4,4 = 124,8
  .   Quvurlarning
tebranishini hisobga olish koeffitsient i ,	
Φ	f=(PrK	)6,82	⋅10−6⋅ℜvib2−1,85	⋅10−6⋅ℜvib(1+0,32	⋅10	−3⋅ℜvib−	0,73	⋅0,73	⋅10	−5⋅ℜvib2)=	¿	
¿(6,396	⋅124,8	)6,82	⋅10−6⋅104,1	2−1,85	⋅10−6⋅104,1	(1+0,32	⋅10	−3⋅104,1	−	0,73	⋅10	−5⋅104,1	2)=1,38	.
Turupkalar   to'plamining   tartibini   hisobga   oladigan   faktor   quyidagi   bog’liqlik
bilan ifodalanadi:
Φ
k = П 0,64
T 0,64
K 0,15
∗ ( 1 , 068 − 0,622 P + 0,161 P 2
− 0,012 P 3
) ( 8,18 П + 0,331 )	
¿	0,356	0,64	
0,47	0,64	7,96	0,15	(1,068	−0,622	⋅3,403	+0,161	⋅3,403	2−0,012	⋅3,403	3)×
× 1
( 8,18 ⋅ 0,356 + 0,331 ) = 0,564 .
bug'   tomondan   jami   issiqlik   uzatish   koeffitsienti   quyidagicha   ifoda   bilan
aniqlanadi
α
bug ' = α
o Φ
w Φ
i Φ
ϵ Φ
f Φ
к = 10352,5 ⋅ 0,698 ⋅ 0,96 ⋅ 1,38 ⋅ 0,564 = 5399,2 Wt
m ⋅ K Quyidagi formulaga muvofiq kondanserdagi issiqlik uzatish koeffitsienti:К=	1	
1
αsuv	
⋅dtash
dichk	
+	1
αbug	'
+1,15	dtash
λdev	
lg	dichk
dichk	
=¿
¿ 1
1
6109,7 ⋅ 0,030
0,028 + 1
5399,2 + 1,15 0,03
104,7 lg 0,030
0,028 = 2699,3 Wt / ( m 2
⋅ K )
  Bug'ining   to'yinish   haroratigacha   suvning   sovishi   quyidagi   ifoda   bilan
aniqlanadi :
 	
δt	=	t2suv−	t1suv	
e	
KFGsuvcks−1	
=	8,7	
e
2699,3	⋅9000	⋅3600	25000	⋅4187	⋅1000	−1
=6,7	°C	.
Kondenserdagi   bug'ning   to'yinish   harorati  	
t¿'y=t1suv	+Δt	+δt	=12	+8,7	+6,7	=	27,4	°C   ,
va to'yinish haroratining qabul qilingan va olingan qiymatlari o'rtasidagi tafovut
3,0% bo'ladi.
To'yinish   haroratining   yangi   qiymatini   qabul   qilib,   biz   bug'   va   quvur   devori
o'rtasidagi harorat farqini aniqlaymiz: 	
Δtbug'−de=t¿'y−	tde=	27,4	−	21,2	=6,2	°C	.
Kondensat   plyonkasining   fizik   parametrlari   plyonkaning   harorati   bilan
belgilanadi  	
tpl=(t¿'y+tde)/2=(27,4	+21,2	)/2=	24,3	°C   va   mos   ravishda   quyidagi
qiymatlarga   ega:   zichlik  	
ppl=997,1	kg	/m3   ;   issiqlik   o'tkazuvchanlik
koeffitsienti   λ
pl = 0,607 Wt / ( m ⋅ K )
  ;   dinamik   qovushqoqqlik  	
μpl=916,9	10−6⋅N	⋅s/m2
.   Formula   bo'yicha   ikkinchi   yaqinlashuvda   Nusselt   bo'yicha   issiqlik   uzatish
koeffitsienti:
α
o = 0,725 ⋅ 4	
√ r ⋅ p
pl2
⋅ g ⋅ λ
pl3
μ
pl ⋅ Δt
bug ' − de ⋅ d
tash = ¿
¿ 0,725 4	
√ ⋅ 2300 ⋅ 10 3
⋅ 997,2 2
⋅ 9,81 ⋅ 0,607 3
916,0 ⋅ 10 − 6
⋅ 6.2 ⋅ 0,030 = 9512 Wt / ( m 2
⋅ K ) .
Kondensatorga kirib kelayotgan bug'ning tezligi  bug'ning to'yinish haroratidagi
zichligini hisobga olgan holda aniqlanadi. 	
pbug	'=0,025	kg	/m3   . Bug'   tezligi
w
bug ' = D
k
p
bug ' S
bo ' y = 400000
3600 ⋅ 0,025 ⋅ 68,76 = 64,6 м / с ,
va bug' tezligi faktori
П = p
bug ' w
bug '2
p
pl g d
tas h = 0,025 ⋅ 64,6 2
997,1 ⋅ 9,8 ⋅ 0,03 = 0,356   .
Tezlik koeffitsienti quyidagi bog'liqlikka qarab qayta aniqlanadiΦw=	28,3	П	0,08	(αodtash
λpl	
)
−0,58	
=	28,3	⋅0,356	0,08	(9512	⋅0,03	
0,607	)
−0,58	
=0,737
Kondensator quvurlarining tebranish parametrlari issiqlik uzatish koeffitsientiga
ta'sirini   hisobga   oladigan   omil   quyidagi   bog'liqlikdan   qayta   aniqlanadi.
Vibratsiyali Reynolds soni (kondensat plyonkasining kinematik qovushqoqligida
ν
pl = 0,920 ⋅ 10 − 6
N m 2
s ga teng )   shunda   Renolds   soni
ℜ
vib = Af d
tash
ν
pl = 0,14 ⋅ 10 − 3
⋅ 23 ⋅ 0,03
0,920 ⋅ 10 − 6 = 105 ;
Prandtl   soni   —   6,332   va   Kutateladze   soni   ¿ 2300
4,19 ⋅ 6.2 = 88.5
  .   Quvurlarning
tebranishini hisobga olish koeffitsienti,	
Φ	f=(PrK	)6,82	⋅10−6⋅ℜvib2−1,85	⋅10−6⋅ℜvib(1+0,32	⋅10	−3⋅ℜvib−	0,73	⋅0,73	⋅10	−5⋅ℜvib2)=	¿	
¿(6,332	⋅88.5	)6,82	⋅10−6⋅104,1	2−1,85	⋅10−6⋅105	(1+0,32	⋅10	−3⋅105	−	0,73	⋅10	−5⋅105	2)=1,36	.
Turupkalar   to'plamining   tartibini   hisobga   oladigan   faktor   quyidagi   bog’liqlik
bilan ifodalanadi va qayta hisoblanadi: Φk=	П	0,64	
T0,64	K0,15	∗(1,068	−0,622	P+0,161	P2−0,012	P3)(8,18	П	+0,331	)	
¿	0,356	0,64	
0,47	0,64	7,96	0,15	(1,068	−0,622	⋅3,403	+0,161	⋅3,403	2−0,012	⋅3,403	3)× 1
( 8,18 ⋅ 0,356 + 0,331 ) = 0,564 .
bug'   tomonidan   jami   issiqlik   uzatish   koeffitsienti   quyidagicha   ifoda   bilan
aniqlanadi
α
bug ' = α
o Φ
w Φ
i Φ
ϵ Φ
f Φ
к = 9512 ⋅ 0,737 ⋅ 0,96 ⋅ 1,36 ⋅ 0,564 = 5162 Wt
m ⋅ K
Quyidagi formulaga muvofiq kondanserdagi issiqlik uzatish koeffitsienti:	
К=	1	
1
αsuv	
⋅dtash
dichk	
+	1
αbug	'
+1,15	dtash
λdev	
lg	dichk
dichk	
=¿
¿ 1
1
6109,7 ⋅ 0,030
0,028 + 1
5162 + 1,15 0,03
104,7 lg 0,030
0,028 = 2638,8 Wt / ( m 2
⋅ K )
  Bug'ining   to'yinish   haroratigacha   suvning   sovishi   quyidagi   ifoda   bilan
aniqlanadi :
 	
δt	=	t2suv−	t1suv	
e	
KFGsuvcks−1	
=	8,7	
e
2638,8	⋅9000	⋅3600	25000	⋅4187	⋅1000	−1
=6,8	°C.
Kondenserdagi   bug'ning   to'yinish   harorati  	
t¿'y=t1suv	+Δt	+δt	=12	+8,7	+6,8	=	27,5	°C   ,
va qayta hisoblangandan so’ng to'yinish haroratining qabul qilingan va olingan
qiymatlari o'rtasidagi tafovut 7,0% bo'ladi.
Kondenserdagi   bug   'bosimi   bug'ning   to'yinish   harorati   bilan   belgilanadi   va
p
k = 3,67 kP а
 bo'ladi.
α
bug ' = α
o Φ
w Φ
i Φ
ϵ Φ
f Φ
к = 9512 ⋅ 0,737 ⋅ 0,96 ⋅ 1,38 ⋅ 0,564 = 5162 Wt
m ⋅ K  	
Φϵ qiymatining
bug'dagi   havo   tarkibining   issiqlik   uzatish   koeffitsientiga   tasirini   turli
qiymatlarda qatlarda qayta hisoblaymiz	
Φϵ=1−	4,716	⋅(Ghavo
Dk	
)
0,477	
=1−	4,716	⋅(	20	
400000	)
0,477	
=0,96	. Ghavo  ni   40;   60;   80;   100;   120;   140;   160;   180;   200   kg/soat   lar   uchun   qayta
hisoblaymiz 
G
havo 40 60 80 100 120 140 160 180 200
D
k 400000 400000 400000 400000 400000 400000 400000 400000 400000
Φϵ
0,941
713 0,929
276 0,918
873 0,909
762 0,901
562 0,894
052 0,887
084 0,880
558 0,87
4402	
αbug'
Wtm⋅K
5296,
357 5226,
409 5167,
903 5116,
659 5070,
546 5028,
303 4989,
115 4952,
414 4917
,791
 Hisoblash excel dasturiy taminotida amalga oshirildi 
Tepada   keltirilgan   jadvalda   kondensatordagi   ortiqcha   havo   miqdori   issiqlik
uzatish koeffitsientiga tasirini ko’rib turibmiz. 
Bu   o’z   navbatida   kondensatordagi   bosimga   salbiy   tasir   qiladi   natijada   turbina
FIK pasayishi kuzatiladi. 
Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi
Mehnat xavfsiziligi t о ’g’risida umumiy ma’lumot. Mehnat xavfsizligi insonning
mehnat qilish jarayonida xavfsizlikni ta’minlovchi, insonning sog’lig’ini va ish
unumdorligini   saqlovchi   qonun   chiqarish   ishlari,   ijtimoy-iqtisodiy,   tashkiliy, texnik,   gigiyenik   va   davolash-profilaktika   tadbirlari   va   vositalari   tizimidir.
T о ’liq   xavfsizlikni   ta’minlash   va   zararsiz   ishlab   chiqarishni   tashkil   etish
mumkin emas. Real  ishlab chiqarish sharoiti bir qancha xavfli va zararli ishlab
chiqarish omillari  bilan tavsiflanadi.  Xavfli  ishlab  chiqarish omili  deb shunday
ishlab   chiqarish   omiliga   aytiladiki,   uning   ta’siri   belgilangan   sharoitda
ishlayotgan   inson   sog’lig’ini   birdaniga   yomonlashishiga   olib   keladi.   Zararli
ishlab   chiqarish   omili   deb   belilangan   sharoitda   ishlayotgan   insonni
kasallanishiga   yoki   mehnat   qobiliyatini   susayishiga   olib   keluvchi   ishlab
chiqarish omiliga aytiladi.
Xavfli   ishlab   chiqarish   omiliga   misol   tariqasida   mashina   va   mexanizmlarning
harakatlanuvchi   qismlari,   qizib   turgan   jismlar,   siqilgan   yoki   zararli   moddalar
bilan   t о ’ldirilgan   sig’imlarning   ustiga   ishlab   turgan   detal   yoki   moslamalarni
tushib   ketishi   va   hokazolarni   kiritish   mumkin.   Zararli   ishlab   chiqarish   omiliga
misol   tariqasida   havo   tarkibidagi   zararli   moddalar,   yoqimsiz   meteorologik
sharoit, nurlanish issiqligi, yorug’likning yetishmasligi, vibratsiya, shovqin, ultra
va   infra   tovushlar,   ionlashgan   yoki   lazer   nurlari,   elektr   magnit   maydoni,
kuchlanishni   ortishi   va   mikroorganizmlarning   mavjudligi   hisobiga   mehnatni
qiyinlashishi   va   hokazolarni   kiritish   mumkin.   Xavfli   va   zararli   omillarni   bir-
biridan   ajratib   b о ’lmaydi,   chunki   u   yoki   bu   omil   ham   baxtsiz   xodisaga   olib
kelishi mumkin.
Ishlab   chiqarishdagi   baxtsiz   hodisa-ishchi   xodimning   mehnat   majburiyatini
bajarishida yoki ish rahbari  topshirig’i  b о ’yicha xavfli ishlab chiqarish omiliga
ta’sir   etish   xodisasidir.   Insonga   zararli   ishlab   chiqarish   omilining   ta’sir   etishi
kasb   kasalliklariga   olib   kelishi   mumkin.   Baxtsiz   xodisaning   natijasi
shikastlanish hisoblanadi, ya’ni organizm t о ’qimalarining zararlanishi va tashqi
ta’sir oqibatida   о ’z funksiyasini  bajara olmasligiga olib keladi. Ishlab chiqarish
sanitariyasi-zarali   ishlab   chiqarish   omillari   bilan   ishlaganda   ta’sirlarni   oldini
olish va kamaytirishning tashkiliy tadbirlari va texnik vositalari tizimidir. Ishlab
chiqarish   sanitariyasiga,   mehnat   gigiyenasini   va   sanitar   texnikani   kiritish mumkin, ishlab chiqarish sanitariyasiga-shamollatish, isitish, havoni maromlash,
issiqlik ta’minoti, gaz ta’minoti, suv ta’minoti, kanalizatsiya, atmosfrega va suv
havzalariga tashlanadigan zararli moddalar, yoritish, insonni vibratsiya, shovqin,
zararli   nurlar   va   maydonlar,   sanitar   va   maishiy   binolar   va   imoratlar,   qurilish
issiqlik texnikasining tizimlari va qurilmalarini kiritish mumkin.
Xavfsizlik texnikasi, ishlovchilarga xavfli  ishlab chiqarish omili ta’sirini  oldini
oluvchi   tashkiliy   tadbirlar   va   texnik   vositalar   tizimidir.   Sanoatda   mehnat
xavfsiziligini   tashkil   etish.   Korxonalarning   ma’muriy   boshqarmasining   barcha
ish joylari texnik jihozlar bilan ta’minlanishi kerak va ularda mehnat xavfsizligi
b о ’yicha   qoidalarga   mos   keluvchi   (xavfsizlik   texnikasi,   sanitar   normalar   va
qoidalar   va   hokazo)   ish   sharoitini   yaratish   lozim.   Hozirda   mehnat   haqidagi
qonun   va   qoidalarga   muvofiq   mehnatni   t о ’laligicha   tashkil   etish   b о ’yicha
javobgarlikni   direktor   yoki   bosh   muhandis   о ’z   zimmasiga   oladi.   Alohida
b о ’linmalar b о ’yicha bunday javobgarlikni sex, uchastka, xizmat  rahbarlari   о ’z
zimmalariga   oladilar.   Mehnat   xavfsizligini   tashkil   etishning   bevosita
rahbarligini   korxonaning   bosh   muhandisi   amalga   oshiradi.   Mehnat   xavfsiligini
taminlash   maqsadida   birinchi   navbatda   ishchilar   va   xizmat   k о ’rsatuvchilarga
xavfsizlik texnikasi, ishlab chiqarish sanitariyasi, yong’inga qarshi muhofaza va
mehnat   xavfsizligining   boshqa   qoidalari   b о ’yicha   y о ’riqnoma   о ’tishlari   shart,
kasbi   b о ’yicha   yaxshi   mutaxasassislar   bilan   ishni   tashkil   etish,   ishchilarni
mehnat   xavfsizligi   b о ’yicha   y о ’riqnomaning   barcha   talablariga   asosan   doimo
kuzatilib turishlari shart.
Y о ’riqnomaning   ham   bir   necha   turlari   mavjud:   kirish,   birlamchi,   takroriy,
plandan tashqari, doimiy. Kirish y о ’riqnomasi korxonaga ishga kiruvchi barcha
xodimlar uchun majburiy. Uni mehnat xavfsizligi b о ’yicha muhandis   о ’tkazadi.
Birlamchi   y о ’riqnoma,   korxonaga   ishga   qabul   qilingan   xodimlar,   bir
b о ’linmadan   boshqa   b о ’linmaga   о ’tgan   xodimlar   uchun   majburiydir.   Takroriy
y о ’riqnoma   olti   oydan   kam   b о ’lmagan   muddatda   о ’tkaziladi.   Ushbu
y о ’riqnomani   о ’tkazishdan   maqsad-mehnat   xavfsizligi   b о ’yicha   ishlash qoidalarini   esga   solish,   shuningdek   korxonada   amalda   nosozliklarga   y о ’l
quymaslikni   ta’minlashdir.   Plandan   tashqari   y о ’riqnoma,   texnologik   jarayon
о ’zgarganda,   mehnat   xavfsiligi   b о ’yicha   qoidalar   о ’zgarganda,   yangi
texnologiya   qurilganda,   xodimlar   tomonidan   mehnat   xavfsizligi   buzilganda
о ’tkaziladi.
Doimiy   y о ’riqnoma   ishlab   chiqarishdagi   ishchilar   uchun   о ’tkaziladi.   Sanab
о ’tilgan   barcha   y о ’riqnomalarni   bevosita   ish   rahbari   о ’tkazadi.   Y о ’riqnoma
о ’tkazilganligi   t о ’g’risidagi   ma’lumot   registratsiya   jurnaliga   kiritib   quyiladi.
Texnologik   jarayonlar   xavfsizligini   ta’minlash.   Mehnat   havfsizligini
boshqarishning asosiy masalalaridan biri texnologik jarayonlarning xavfsizligini
boshqarish   hisoblanadi.   Umuman   olganda   texnologik   jarayoning   xavfsizligini
quyidagicha ifodalash mumkin: mehnat qurollari-ish jarayonida xavfli va zarari
omillarni keltirib chiqaruvchi jihozlar, asbob-uskunalar; 
mehnat predmeti-kechayotgan texnologik jarayonda yetarlicha xavfni tug’dirishi
mumkin b о ’lgan dastlabki va texnologik materiallar, detallar; mehnat mahsuloti-
о ’zlarining  xususiyatlariga   bog’liq  holda  ma’lum   xavflarni  keltirib  chiqaruvchi
yarim tayyor mahsulotlar, texnologik jarayondan chiqib ketayotgan mahsulotlar
va hokazo;
-   mehnat miqdori-harakatlarning tezkor tarkibi;
-   mehnatni   tashkil   etish-mehnat   va   dam   olish   rejimlariga   muvofiq   ish   joyini
tashkil etish;
-   mehnat sharoiti-ish joyida xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari va ularning
parametrlarini   (ish   zonasi   havosining   parametri,   yoritish,   shovqik,   titrash,
elektromagnit   nurlanish   va   hokazo)   mavjudligi   va   ularga   qarshi   jamoaviy   va
induvidual himoya vositalarining mavjudligi;
-   amalga oshiruvchi-texnologik jarayonni bajaruvchi subyekt;
-   atrof-muhit-ishlab   chiqarishda   va   undan   tashqarida   jamoaning   ma’naviy-
psixologik iqlimi, ijtimoy-maishiy sharoiti. Yuqorida   keltirilgan   texnologik   jarayonlarning   xavfsizligini   ta’minlashda
quyidagi 3 ta bosqichlar asosida amalga oshiriladi.
1. “Tadqiqot” bosqichida texnologik jarayonning xavfsizligi k о ’rib chiqiladi va
nazariy   tadqiqotlarni   о ’tkazish   ta’minlanadi,   ya’ni   fizik-kimyoviy   asoslari,
usullarni   tanlash,   dastlabki   va   texnologik   mahsulotlar,   tajriba   qurilmalarini
ishlab chiqish, texnologik rejimdarni tadqiqot qilish ishlari amalga oshiriladi.
2. “Loyihalash” bosqichida texnologik jarayonlarni  xavfsizligi jihozlarni ishlab
chiqish,   texnologik   rejimlarni   ishlab   chiqish,   texnologik   hujjatlar   majmuini
ishlab chiqish bilan ta’minlanadi.  
3.   “Sinov   tajriba”   bosqichida   texnologik   jarayonlarning   xavfsizligi   texnologik
usullarni   tanlash   va   saralash,   ishlab   chiqish   rejimlari,   jihozlar
konstruksiyalarining kamchiliklarini bartaraf etish bilan ta’minlanadi. 
Xavfsizlik   texnikasi   t о ’g’risida   umumiy   ma’lumot.   GOST   12.0.002-80   da
xavfsizlik   texnikasi   xavfli   ishlab   chiqarish   omillarini   ishlovchilarga   ta’sirini
oldini   olish   b о ’yicha   tashkil   etilgan   chora-tadbirlar   va   texnik   vositalar   tizimi
sifatida belgilangan. Xavfsizlik texnikasi b о ’yicha qoidalar mehnat predmetrlari
va   vositalari   ta’sirida   ishlovchilarni   himoyalashgan   qaratilgan   texnik
xarakterdagi  talablarni   о ’z ichiga oladi: mashina, jihoz va asbob-uskunalarning
xavfsiz ishlashi, jihozlar va moslamalar t о ’siqlar va saqlovchi moslamalar bilan
ta’minlangan   b о ’lishi   zarur.   Mehnat   muhofazasining   asosiy   vazifalaridan   biri,
ishchilarga xavfsiz ish sharoitini yaratib berishdan iboratdir. Xavfsiz ish sharoiti,
ya’ni mehnat xavfsizligi-bu ishlab chiqarish sharoitida ishchilarga barcha xavfli
va zararli faktorlar ta’siri bartaraf etilgan mehnat sharoiti holatidir.
Ishlab   chiqarishdagi   jarohatlanishlar,   ishlab   chiqarish   sharoitida   k о ’pgina   fizik
va   kimyoviy   faktorlar   ta’sirida   yuz   beradi.   Bunday   xavfli   faktorlarni   yuzaga
kelishi   texnologik   jarayonlarning   harakatiga,   shu   jihozlarning   konstruksiyasiga
mehnatni  takomillashtirish  darajasiga  va  shu  kabi  bir  qancha  omillarga  bog’liq
b о ’ladi. Havfli faktorlar yuzaga kelish xarakteriga bog’liq holda real va yashirin
b о ’lishi   mumkin.   Real   xavf   aniq   k о ’zga   k о ’rinarli   tashqi   belgilari   bilan xarakterlanadi. Masalan, mashinalarning harakatlanuvchi qismi, k о ’tarilgan yuk
va   boshqalar.   Yashirin   xavf   mashina,   mexanizmlar   va   shu   jihozlarda   yashirin
nuqsonlar,   nosozliklar   b о ’lishi   bilan   xarakterlanib,   ma’lum   bir   sharoitda   xavfli
holatga   avariyaga   olib   keladi.   Yashirin   xavflarga   ish   joyining   tartibsizligi,
iflosligi, xavfsizlik talablariga javob bermasligi, ish jihozlari va moslamalaridan
no о ’rin,   ya’ni   boshqa   maqsadlarda   foydalanish,   uzilgan   elektr   simlari,
ishchining hato va not о ’g’ri harakatlari kabilar ham kiradi.
Xavfsizlikni   ta’minlovchi   texnik   vositalar.   Ishlab   chiqarishda   xavfsizlikni
ta’minlash asosan quyidagi tadbirlar yordamida amalga oshiriladi:
a) texnikalarni xavfsizlik talablari asosida loyilash va tayyolash;
b)xavfdan himoyalanishning muhandis-texnik vositalaridan foydalanish;
v) xavfsiz texnologik jarayonlarni tadbiq etish;
g) ishchilarni xavfsizlik texnikasi b о ’yicha malakali  о ’qitish;
d) xavfsiz ish joyi va ish sharoitini takomillashtirish.
Yuqorida   ta’kidlangan   tadbirlar   amalda   komlpeks   holda   q о ’llanilgandagina
ijobiy   natijalarga   t о ’liqroq   erishiladi.   Vaholanki,   ushbu   tadbirlarni   ishlab
chiqish,   birinchi   navbatda   xavfning   turini,   uning   kelib   chiqish   sabablarini
о ’rganishni talab etadi. Xavfning turi va kelib chiqish sabablariga bog’liq holda
xavfli   faktorlardan   himoyalanish   usullari   ikki   xil:   aktiv   va   passiv   turlarga
b о ’linadi:   Aktiv   himoya   xavfli   faktorlarni   hosil   b о ’lishini   yoki   uning   ta’sir
darajasii kamaytirishga y о ’naltirilgan b о ’ladi. Passiv himoya xavflik faktorlarni
insonga ta’sirini bartaraf etishga qaratilgan tadbirlar majmuidan iborat b о ’lib, u
ishni   tashkil   etish,   shaxsiy   himoya   vositalaridan   foydalanish,   xavfsizlikni
ta’minlovchi texnik vositalardan foydalanish y о ’llari orqali amalga oshiriladi.
Xavfsizlikni   ta’minlovchi   texnik   vositalar   jumlasiga   t о ’siqlar,   saqlash
qurilmalari,   blokirovkalash   moslamalari,   signalizatsiya,   masofadan   boshqarish
jihozlari   va   tormoz   qurilmalari   kiritiladi.   T о ’siq   qurilmalari   о ’zlarinig
tuzilishlari   jihatidan   soddaligii   va   ishonchliligi   sababli   mashina   va
mexanizmlarning   xavfli   zonalardan   himoyalanishda   keng   q о ’llaniladi.   Ular xavfli faktor bilan inson orasida ishonchli t о ’siq hosil qilib, ishchi harakatining
t о ’g’ri va not о ’g’ri b о ’lishiga qaramasdan jarohatlanishdan saqlaydi.
Bundan   tashqari,   t о ’siqlar   ish   jarayonida   q о ’qqisdan   otilib   ketgan   metall
zarrachalari,   detal   qismlari   va   instrumentlaridan,   ish   joyini   changlanishi   va
gazlanishidan   ham   saqlaydi.   T о ’siqlar   konstruktiv   tuzulishiga   va   ishlatilish
funksiyasiga   k о ’ra   turli   xil   b о ’ladi.   Ular   doimiy   yoki   vaqtinchalik   b о ’lishi
mumkin.   Doimiy   t о ’siqlar   mashina   yoki   mexanizmlarning   ajralmas   qismi
hisoblanadi.   Masalan,   uzatmalar   qutisi,   tishlashish   muftasi   va   tormoz
qurilmalarining   korpuslari   doimoy   t о ’siqlar   tarkibiga   kiradi.   Bundan   tashqari,
doimiy   t о ’siqlar   q о ’zg’aluvchan   va   q о ’zg’almas   k о ’rinishda   ham   b о ’ladi.
Q о ’zg’almas t о ’siqlar ish vaqtida ishchini xavfli faktorlardan ishonchli  himoya
qiladi,   ular   faqat   mashinani   ta’mirlash   yoki   uning   texnik   xizmat   k о ’rsatish
vaqtlardagina yechib olinishi mumkin. Bunday t о ’siqlar   о ’rnatilgan mashina va
mexanizmalarda   texnologik   jarayonni   borishini   kuzatish   mumkin   emasligi
asosiy kamchilik hisoblanadi.
Q о ’zhaluvchan   t о ’siqlar   esa   k о ’pincha   jarayonlarni,   jumladan,   ish   asboblarini
almashtirish, ishlov beriladilagn buyumni   о ’lchash, rostlash ishlarini bajarishda
yengil   yechib   olish   yoki   boshqa   tomonga   surib   quyish   mumkin   b о ’ladi.
Vaqtinchalik   t о ’siqlar   asosan   nostatsionar   ishlarni   bajarishda   ishlatiladi.
q о ’zg’aluvchan   t о ’siqlarga   k о ’chma   chiziqlar,   pardalar   va   ekranlarni   misol
qilish   mumkin.   Bunday   t о ’siqlarga   elektr   payvandchining   ish   joyi   t о ’siqlari,
quduqlari,   о ’ralar,   chuqurliklar   odiga   о ’rnatilgan   t о ’siqlar   misol   b о ’lishi
mumkin. 
Blokirovkalash qurilmalari. Mashina va mexanizmlarning   о ’ta xavfli zonalarida
xavfsizlikni   oshirish   maqsadida   t о ’siqlar   bilan   birgalikda   blokirovkalash
qurilmalaridan   ham   foydalaniladi.   Blokirovka-bu   mashinalar   qismini   muayyan
holatda   ushlab   turuvchi   vositalar   va   uslublar   majmui   hisoblanadi.   K о ’pgina
mashina   va   mexanizmlarda   xavfsizlikning   texnik   vositalari   kompleks   holda
ishlatilsa,   xavfsizlik   t о ’liq   ta’minlanmaydi.   Chunki,   k о ’pgina   baxtsiz hodisalarishchining   e’tiborsizligi   yoki   xavfsizlik   qoidalariga   amal   qilmasligi
sababli   kelib   chiqadi.   Masalan,   har   qanday   mashina   yokii   traktorni   о ’t
oldirishdan oldin uzatmalar quritisi ajratilgan hoda b о ’lishi kerak, aks holda turli
k о ’rinishdagi   baxtsiz   hodisalar   sodir   b о ’lishi   mumkin   yoki   mashinalarning
aylanuvchiyoxud   boshqa   xavfli   zonalarga   о ’rnatilgan   t о ’siqlar-himoya
qoplamalari ta’mirlashdans о ’ng ishchining loqaydligi tufayli  о ’rnatilmay qolishi
natijasida ish vaqtida xavfli vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin.          Bokirovka
qurilmalari ana shunday holatlarni oldini olish maqsadida ishlatiladi va mashina
yoki mexanizmdan foydalanish xavfsizligini oshiradi. 
Saqlash qurilmalari. Saqlash qurilmalarining asosi  vazifasi  nazorat  qilinish talb
etiladigan   k о ’rsatkichlar   ruxsat   etilgan   miqdordan   oshgan   taqdirda,   mashina
yoki mexanizmning ishdan avtomatik ravishda t о ’xtatishdan iborat. Shu sababli,
saqlash   qurilmalarini   konstruksiyalari   mashinalar   va   texnologik   jarayonlarning
xususiyatlariga   bog’liq   holda   turlicha   b о ’lishi   mumkin.   Ishlab   chiqarishdagi
xavfli   faktorlarni  hosil  b о ’lish  tabiatiga  k о ’ra  saqlash  qurilmalari   t о ’rt  guruhga
b о ’linadi:
1. Mexanik z о ’riqishlardan saqlovchi;
2. Mashinalar qismlarining belgilangan chegarada harakatlanishini ta’minlovchi;
3. Bosim va haroratni ruxsat etilgan meyordan oshishini ta’qiqlovchi;
4. Elektr toki kuchining ruxsat etilgan miqdordan oshmasligini ta’qiqlovchi. 
Birinchi   guruhdagi   saqlash   qurilmalariga   muftalar,   k о ’tarishni   cheklash
moslamalari,   uziluvchi   shtiftlar   va   shpilkalarni   aylanishlar   soni   rostlagichlari
kiradi.   Ikkinchi   guruh   saqlash   qurilmalariga   mashina   yoki   mexanizmlarning
harakatlanuvchi qismlarini  belgilangan chegarada harakatlanishini  ta’minlovchi
moslamalar:   ajratgichlar,   tayanchlar,   t о ’xtatgichlar   kiradi.   Uchinchi   guruh
saqlash   qurilmalariga   bosim   ostidagi   bug’   yoki   suyuqliklar   bilan   ishlovchi
mexanizmlardagi   saqlash   klapanlari   va   membranalar   misol   b о ’la   oladi.   Barcha
bug’   qozonlari   gidravlik   va   pnevmatik   tizimlar,   bosim   belgilangan   normadan
oshib ketganda  avtomatik ravishda  ishga  tushuvchi  klapanlar  bilan jihozlanadi. Saqlash   klapanlaridan   foydalanish   yetarli   b о ’lmagan   sharoitlarda
membranalardan   foydalaniladi.   Membranalar   yupqa   metall   plastinkalardan
tayyorlanadi  va bosim belgilangan miqdordan oshib ketganda plastinka yorilib,
ortiqcha   bosim   atmosferaga   chiqarib   yuboriladi.   Shu   sababli   membrana
plastinkasining qalinligi tizimdagi bosimga mos holda tanlanadi. Iqtisodiy Qism
Amaliyotda   issiqlik   elektr   stansiyalarini,   jihozlarni   va   issiqlik   elektr
stansiyalarining   issiqlik   almashinuvi   qurilmalarini   hususan   kondensator
qurilmasini   loyihalashda   turli   xil   kapital   harajatlarni   va   boshqa   harajatlarni
xarakterlovchi texnik masalalarni yechimini solishtirish orqali amalga oshiriladi.
Bularga   odatda   bug’ning   boshlang’ich   parametrlarini   tanlash,   qurilmalarning
turi   va quvvati,  ta’minot   suvini   haroratlari, yuzaviy  regenerativ qizdirgichlarda
suvni   yaxshi   qizimasligini,   regeneratsiyaga   olingan   otborlar   soni   va   boshqa
qator   yechimlarni   kiritish   mumkin.   Texnik-iqtisodiy   hisoblashdan   maqsad-eng
maqbul iqtisodiy variantni tanlashdir. Variantning iqtisodiyligi birlamchi kapital
mablag’larni   va   odatiy   harajatlarni   hisobga   olish   bilan   baholanadi.   Shuning
uchun   variantlar   bahosining   tan   narxini   solishtirish   uchun   hozirgi   vaqtda
kelajakdagi   ishlab   chiqarish   harajatlarini   kapital   mablag’larini   hisobga   oluvchi
harajatlarni   qoplay   olish   muddati   usulidan   foydalaniladi.   Variantlarning   nisbiy
iqtisodiylikni baholash uchun ularning har biri eng yaxshi iqtisodiyligidan kelib
chiqib tanlanishi kerak.
Taqqoslanayotgan variantlar bir xil narxlarda, energetika samaradorlikda (elektr
energiyasini bir xilda ishlab chiqarish va issiqlik energiyasini bir xilda uzatish)
solishtirilishi  kerak, ishonchliliklari  bir  xil  b о ’lganda,  sanitar-gigenik sharoitlar
bir   xil   b о ’lganda   va   jihozlardan   optimal   foydalanilganda   amalga   oshirilishi
kerak.   Variantlarni   solishtirishda   odatda   yillik   hisobiy   harajat   tushunchasidan
foydalaniladi, s о ’m/yil. Yillik hisobiy harajatlari eng kam b о ’lgan variant yaxshi
hisoblanadi.   Energetikada   iqtisodiy   hisoblarda   IES   uchun   kapital   mablag’larni
va   ishlab   chiqarish   uchun   yillik   harajatlarni   aniqlashga   qisqacha   t о ’xtaniladi.
IES qurilishining umumiy tan narxi qurilish ishlari, montaj ishlari (40-45%) va
о ’rnatilgan   qurilmalarning   tan   narxidan   iborat   b о ’ladi.   Kapital   mablag’lar
tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: asosiy loyihalanayotgan obyektning tan
narxi,   aylanma   fondlar   (yoqilg’i   zahiralari   va   materiallar)   va   boshqa   sohalar
uchun ba’zida q о ’shni harajatlar.  Energetika   uchun   q о ’shni   kapital   mablag’lariga   yoqilg’ini   qazib   oluvchi
sanoatni   va   yoqilg’ini   tashishni   kiritish   lozim.   Agar   variantlarda   kapital
harajatlar   turli   xil   muddatlarda   amalga   oshirilsa,   ularni   oddiy   va   qiyin   foizli
formulalar   b о ’yicha   solishtirish   momentlariga   keltirilgan   kapital   mablag’lar
b о ’yicha solishtirish ker ak . Biz ko’rib chiqqan sirdaryo issiqlik elektr stansiyasi
kondensator tizimining umumiy harajatlari to’liq ko’rib chiqilmagan. Faqatgina
kondensator   tizimiga   so’rilgan   ortiqcha   havoning   umuniy   harajatlarga   tasiri
hisoblanadi.   Avvaliga   kondensatorga   so’rilgan   ortiqcha   havo   miqdori
kondensator   vakum   tizimiga   qanchalik   tasir   qiloyatgani   va   bu   qancha   ortiqcha
yoqilgi sarfiga olib kelayotgani hisoblaymiz. 
Normative vakuumW	nor =96.85%
Haqiqiy vakuum  	
W	nor =96.4%
Vakuumlar farqi 	
∆W =	W	nor	−W	nor	=96.85	−	96.4	=0.45	
∆Bort=	∆N∗∆q∗∆W	∗Befak	
Qe	
=	5.09	∗0.45	∗342.4	
523.2	=1.5	g	
k∗Wt	∗soat
Vakuuum  	
∆W	=0.45   ga   yomonlashganda   ortiqcha       yoqilg’i   sarfi  	∆Bort   Kwt
soatiga   1.5   g   ga   ortadi   agar   bitta   blokning   quvvatinin   N=   300   MWt   ligini
hisobga olsak bu miqdor kunlik hisobda 
B
ort kunlik = ∆ B
ort ∗ N ∗ τ = 1.5 g
k ∗ Wt ∗ soat ∗ 300 MWt ∗ 24 soat = 10.8 tonna
  ni   tashkil   qiladi
stansiya   yilluk   ish   miqdori  	
τyil   =7800   soat   dep   qaralsa   u   holda   yillik   ortiqcha
yoqilg’i   sarfi   B
ort yillik = 3510 tonna
  ni   tashlik   qiladi   bu   miqdor   bitta   blok   uchun
sirdaryo   issiqlik   elektor   stansiyasida   bloklarning   umumiy   saini   10   tani   tashlik
qiladi. Hozirgi kunda 1 tonna shartli yoqilg’i narxi N=569 ming so’m deb qabul
qilindi (tabiiy gaz uchun)
Yillik ortiqcha yoqilg’I sarfi uchun sarflanadigan harajat 
 	
N	yil=	N∗Bort	yillik	=3510	∗569000	=¿ 1.99719 millyard so’mni tashkil qiladi.   Ekologiya Qismi 
Hozirgi   vaqtda   dunyo   tajribasida   atrof-muhitni   ifloslanishini   oldini   olish
sohasida   ikkita   metodologik   yondoshuv   mavjud.   Birinchi   yondoshuv,   “eng
yaxshi   amaliy   yutuq”   deb   nomlanadi,   u   quyidagicha   atrof-muhitni   ifloslanish
darajasiga   bog’liq   bо’lmagan   holda   zamonaviy   texnika   yutuqlarini   qо’llagan
holda   ifloslanishga   qarshi   qaratilgan   eng   yaxshi   texnoloogik   tadbirlarni   joriy
etishdir. Ushbu yondoshuvga muvofiq issiqlik elektr stansiyalari obyekt sifatida
tasniflanadi,   ularning   texnologik   yechimi   atrof-muhitga   minimal   ta’siirini
ta’minlaydi.       Ikkinchi   yondoshuv,   “sifat   boshqaruvi”   deb   ataladi,   u   sifat
standartlari   bilan   bog’liq,   uning   bazasida   nazorat   va   ifloslanishni   oldini   olish
bо’yicha   chora   tadbirlar   amalga   oshiriladi   (ta’qiqlashlar,   jarimalar   va   tо’lovlar
shaklida).   Ushbu   yondoshuv   hozirda   qabul   qilingan.   Ushbu   yondoshuvga
muvofiq   issiqlik   elektr   stansiyalari   sanoat   obyekti   sifatida   tasniflanadi,   unda
texnologik yechim atrof-muhitga meyoriy ta’sir etishni ta’minlaydi.
Ekologiyada   xavfsizlik-har   bir   shaxsni   alohida   va   atrof-muhitni   favqulodda
xavfsizlikdan   himoyalanish   holatidir.   Xavfsizlikni   aniqlashda   harakat   dasturi
ishlab chiqiladi, unga muvofiq zarur bо’lganlar:
1) xavfsizlkining turli xil shakllarining omillarini о’lchov birligini “shkala” sini
о’rnatish:  sanoat  korxonalarida yoki  ularni  ishlatishdagi  normal sharoitda sodir
bо’lishi   mumkin   bо’lgan   halokatda,   tabiiy   fojea   va   insonning   kundalik
faoliyatidagi   xavfsizligiga.   Ushbu   “shkala”   bunday   turli   xil   omillarni
solishrishni   ta’minlashi   kerak,   ularga   ekologik,   ijtimoiy-iqtisodiy,   texnogen   va
harbiy va hokazo.
2) xavfsizlik darajasini о’lchash uchun “shkala” о’rnatish lozim. Tabiiyki ushbu
“shkala”   ning   o’lchov   birligi   xavfsizlikni   о’lchash   uchun   mо’ljallangan
“shkala”dan   farq   qiladi.   Demak,   xavfsizlikni   о’lchov   birligi   sifatida   inson
salomatlini   va   uni   atrof-muhitini   aniqlovchi   kо’rsatkichlaridan   foydalanish kerak. Xavfsizlikni  ta’minlashda  asosiy о’rinni  atrof-muhitni  lokal, regional va
global darajada biologik rostlash mexanizmlarini saqlash muammolari egallaydi.
Chiqindisiz   ishlab   chiqarish-jarayonning   shartli   nomidan   kelib   chiqqan   holda
oxirgi   mahsulotni   olishda   rivojlangan   texnologiya   asosida   chiqindilarni
maksimal   ravishda   kamayishiga   erishiladi.   Amalda   chiqinlisiz   texnologiya
mavjud emas. Chiqindilar doimo bor, hech bо’lmasa issiqlik energiyasi shaklida,
aks holda termodinamikaning qonunlari buziladi.  Eng aniq atama-kam chiqindili
ishlab   chiqarish   yoki   kam   chiqindili   texnologiya.   Kam   chiqindili   texnologiya
(sinonimi-kam chiqindili ishlab chiqarish)-u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish
bо’lib, minimum chiqindi (qattiq, suyuq, gazsimon va issiq) chiqaruvchidir.
Kam   chiqindili   texnologiyani   yaratish   ishlab   chiqarishning   yangi   vositalarini
prinsipial   ishlab   chiqish,   materiallarni   va   qayta   ishlash   usullarini   о’zgartirish
bilan   texnologik   jarayonlarni   qayta   qurish,   oxirgi   mahsulotni   о’ta
ixchamlashtirishlar   bilan   bog’liqdir.   Kо’pgina   rivojlangan   mamlakatlar   kam
chiqindili   texnologiyani   yaratish   yо’lidan   bormoqda.   Bu   tabiiy   tizimda
yuklamani kamaytirish va aholi salomatligini yaxshilash yо’nalishlaridan biridir.
Ekologik   ruxsat   etilgan   yuklama-insonning   hо’jalik   faoliyati,   uning   natijasida
ekotizimning   (ekotizimning   chegaraviy   hо’jalik   sig’imi)   barqarorlik
bo’sag’asidan   oshmaydi.   Ushbu   bо’sag’aning   oshib   ketishi   ekotizimning   va
barqarorlikning   buzilishiga   olib   keladi.   Bu   muhim   emas,   ya’ni   har   qanday
maydonda   ushbu   bо’sag’a   oshib   ketishi   mumkin   emas.   Faqat   yerda   barcha
ekologik   ruxsat   etilgan   yuklamalar   yig’indisi   biosferaning   “ho’jalik   sig’imi”
chegarasidan oshib ketsa xavfli holat (ekologik inqiroz) ni keltirib chiqaradi, bu
esa   butun   biosferani   suvsizlanishiga,   atrof-muhitni   о’zgarishiga,   inson
salomatligi   uchun   xavfli   о’zgarishlarni   keltirib   chiqaradi.   Ekologik   xavfli
obyekt-iqtisodiy   obbyekt   yoki   tabiiy   obyekt,   ularning   holati   yoki   tuzilishi
insonlarga,   qishloq   hо’jalik   о’simliklariga,   atrof-muhit   tabiatiga   nojо’ya   ta’sir
kо’rsatadi. Ekologik   toza   ishlab   chiqarish   (sinonimi-ekologik   ishlab   chiqarish)-   inson
tomonidan   bajariladigan   atrof-muhitni   sun’iy   yaratish,   ya’ni   muhitning   tavsifi
inson ehtiyojiga javob berishi kerak. Bunday tizimni yaratish va uni ta’minlash
katta   harajatni   talab   etadi,   unda   hо’jalik   samarali   ortishi   mumkin.   Ekologik
samarador   jarayon   (sinonimi-ekologik   samaradorlik)-   mahsulot   va   xizmat
narxlari   bо’yicha   raqobatbardoshlikni   yaratish,   u   insonlarning   iste’molini
qoniqtiradi   va   hayotning   sifatini   oshiradi,   bir   vaqtning   о’zida   atrof-muhitga
ta’sir   kamayadi   va   mahsulotning   butun   hayot   sikli   davomida   manbalar   sig’imi
ekologik meyorlar va ekotizimning sig’im chegaralaridan aniqlanadi. Bu atama
iqtisod va ekologiya bilan о’zaro bog’liqdir. 
Ekologik   samaradorlik-atrof-muhitni   ifloslanishini,   chiqindilarni   va
manbalardan   foydalanishni   minimallashtirish   ehtiyojlari   uchun   muhim
ahamiyatni   yaratishdir.   Ekologik   samaradorlikka   erishishda   yuqori   foydali
tarkibli   kichik   material   sig’imi   va   energiya   sig’imli   mahsulotlar   yaratishga
intiniladi.
IESlarni   ekologik   kо’rsatkichlar   bо’yicha   tasniflash   uchun   yuqorida   keltirilgan
atalmalardan   foydalaniladi.   IESning   atrof-muhit   bilan   о’zaro   ta’sir
munosabatida   ishlab   chiqarish   chiqindilari   hosil   bо’ladigan   birlamchi   energiya
manbalaridan   issiqlik   va   elektr   energiyasini   ishlab   chiqaruvchi   obyekt   sifatida
qarash   mumkin.   IESni   samaradorligini   baholashda   kо’pincha   “Ekologik   toza
IES” tushunchasidan foydalaniladi. Ushbu holda bu atama kam chiqindili ishlab
chiqarish   uchun   foydalanilmaydi,   ekologik   toza   IES   deganda   shunday
elektrostansiya   tushuniladi,   ularni   ekspluatatsiya   qilish   “barqaror   va
mustahkamlikni belgilangan darajadagi tizimni ta’minlaydi, ya’ni tabiiy tabiatni
ta’minlaydi”.nazariy holda bunday IES atrof-muhitga ta’sir kо’rsatmaydi.
Amalda   esa   bunday   IES   mavjud   emas,   ya’ni   ushbu   holda   elektrostansiyada
ishlab   chiqarilgan   barcha   chiqindilar   miqdori   va   sifati   bо’yicha   birlamchi
manbalarga   teng   bо’lishi   kerak   (yoqilg’i,   havo,   suv   bо’yicha).   Bu
termodinamikaning birinchi qonuni bilan teskari ma’noli, ya’ni foydali energiya birlamyai   energiya   sarfisiz   ishlab   chiqariladi.   Demak,   birinchi   jinsli   abadiy
dvigatelni yaratish mumkin emas, ya’ni kо’rilayotgan holda ekologik toza IESni
yaratish imkoniyati yо’q. Shunday qilib, energiyani ishlab chiqarishda har doim
tabiatga   ekologik   yuklama   bilan   ta’sir   etadi.   Tabiiyki,   elektrstansiyaning
ekologik   kо’rsatkichlari   bо’yicha   tasniflanishi   faqatgina   ularni   ekspluatatsiya
qilishda,   ularni   qurishda,   jihozlarni   va   materiallarni   tayyorlash   tabiatiga
yetarlicha ekologik zarar kо’rsatadi. 
Yuqoridagilarni   e’tiborga   olgan   holda   quyidagi   tushunchaga   kelish   mumkin:
“Chegeraviy   ekologik   kо’rsatkichli   IES”   yoki   “Chiqindisiz   IES”.   Chegaraviy
ekologik   kо’rsatkichli   IES   deganda   shunday   elektrstansiya   tushuniladiki,   unda
ishlab   chiqarilgan   issiqlik   va   elektr   energiyasidan   chiqqan   ishlab   chiqarish
chiqindilari   100%   mahsulotga   aylantirali.   Bunda   atrof-muhitga   ekologik
yuklama   kamayadi.   Bunday   IESning   ishlashida   termodinamikaning   birinchi
qonuni buzilmaydi, ammo termodinamikaning ikkinchi qonuniga teskari mantiq
kelib chiqadi, bunda barcha texnologik jarayonlar chiqindilar о’rniga ikkilamchi
manbalarni   olish   kuzatiladi.   Bunda   barcha   siklda   issiqlik   energiyasi   yuritgichli
ishga aylantiriladi, bu mumkin emas va birlamchi  energiya manbalari  ekologik
ta’sirsiz   tо’liq   ikkilamchiga   aylantiriladi.   Shuning   uchun   ham   bunday   IES
mavjud emas.
Issiqlik energetikasi  rivojlanishining tarixi  chiqindisiz IESni  yaratishga  harakat
qilingan.   Hozirgi   vaqtda   IES   baxasida   yirik   energotexnologik   majmualarni
yaratishda   aynan   shu   yо’nalishda   ketmoqda.   Shuningdek   IES   haqidagi   ideal
mulohazalarni chetga surib haqiqiy IESga e’tibor qaratamiz. Biz uchun eng katta
qiziqish   uyg’otayotgan   IESning   atrof-muhitga   salbiy   ta’siiri   eng   minimal
bо’lishi   kerak,   uni   yana   ekologik   kо’rsatkichlari   yuqori   bо’lgan   IES   deb   ham
nomlash   mumkin.   Agar   IESni   ekspluatatsiya   qilishda   atrof-muhitga   ta’siri
minimal   bо’lsa,   bunday   IES   yerda   yashash   davom   etishi   uchun   zarur   bо’lgan
tabiat   asoslarini   buzmaydi   va   uni   ekologik   xavfsiz   IESlar   sinfiga   kiritish
mumkin.   Bunday   elektrostansiyalarda   texnologik   jarayonlar   maksimal   amalga oshiriladi, ya’ni hosil bо’ladigan gazsimon suyuq, qattiq va issiqlik chiqindilari,
oqava suvlar yoki ishlab chiqarish uchun mahsulot sifatida qattiq chiqindilarning
qolgan organik miqdori uzoq xavfsiz saqlashga yuboriladi.
Bunday   elektrostansiyalarning   qurilish   dasturlari   G’arbiy   Yevropa,   AQSH   va
Yaponiyalarda amalga oshirilmoqda.  Masalan Germaniyada bunday IESlar “IES
atrof-muhit   uchun   ijobiy”   deb   nomlanadi.   Bunday   IESlarning   sinfiga   ekologik
toza   IESlarni   kiritish   mumkin,   bular   davlat   ilmiy-texnik   dasturiga   “Ekologik
toza   energetika”   mos   keladi.   Bunday   IESlarni   yaratish   va   ishlab   chiqish
natijasida ekologiyaga ta’sir kamadi va yashil tabiat mavjud b о ’ladi.
Ekologik   xavfsiz   IESlarga   quyiladigan   talablar.   Davlat   ilmiy-texnik   dasturi
“Ekologik toza energetika” ga muvofiq ekologik k о ’rsatkichlari yuqori b о ’lgan
k о ’mirda ishlaydigan IESlarning istiqbolli turlarini yaratish tamoyillarini ishlab
chiqishga tanlov e’lon qilindi. Tanlovni  о ’tkazishdan maqsad k о ’mirda ishlovchi
yirik IESlar uchun eng yaxshi samarador texnologiyani tanlash hisoblanadi. 
О ’tkazilgan   tanlov   b о ’yicha   140   ta   takliflar   bildirildi   va   ulardan   12   tasi   tanlab
olinib,  ularning  asosida   9  ta   ekologik  xavfsiz   energotexnolgiyalarni   XXI   asrda
amalga oshirish va q о ’llashga topshiriq berildi. Kansko-Achinskiy va ekibastuzs
k о ’mirlarida   ishlaydigan   loyihalar   о ’z   ichiga   qazib   olishning   istiqbolli
texnologiyalari,   k о ’mirni   boyitishva   tashish,   chiqindilardan   foydalanishni   о ’z
ichiga   oladi.   Ushbu   loyihalarni   amalga   oshirish   qattiq   yoqilg’ida   ishlovchi
zamonaviy   raqobatbardosh   ekologik   xavfsiz   IESlarni   yaratishni   ta’minlaydi.
Angren   k о ’miiri   uchun   quvvati   4   mln.   kVt,   bloklarining   quvvati   500   MVt
b о ’lgan ikkita IES ishlab chiqilgan, ular  aerofontanli old   о ’txona va tangensial
о ’txona   bilan   jihozlangan.   Angren   k о ’miri   uchun   quvvati   5-6,4   mln.   kVt
quvvatli DIESning ikkita varianti ishlab chiqilgan, energoblokning quvvati 625-
850   MVt,   u   yoqilg’ini   uch   pog’onali   yoqishga   tashqi   о ’lchaamli   va   k о ’mirni
ichki   siklli   gazlashtirish   asosida   ishlaydigan   bug’   gazli   qurilmalar   bilan
jihozlangan. Kuznetsk   k о ’miri   uchun   quvvati   1,1-1,25   mln   kVt   b о ’lgan   IESning   ikkita
varianti ishlab chiqilgan, uning har birinin quvvati 180 MVt b о ’lgan oltita bug’
turbinali   energoblokdan   iborat.   Shuningdek   k о ’mirni   sirkulyatsion   qatlamda
yoqish   uchun   bug’   unumdorligi   670   t/soat   b о ’lgan   bug’   qozoni   bilan
jihozlangan,   undan   tashqari   oltita   bug’   gaz   turbina   va   k о ’mirni   ichki   siklli
gazlashtirishda ishlovchi yuqori naporli bug’ generatorlari bilan jihozlangan. 
Ekologik   xavfsiz   IESlarni   yaratish   oddiy   turdagi   zamonaviy   IESlarni   qurish
harajatlari   bilan   solishtirganda   q о ’shimcha   kapital   harajatlarni   talab   etadi.
Elektrostansiyani   ekspluatatsiya   harajatlari   ham   birdaniga   ortadi,   buning
natijasida   yoqilg’i   sarfi,   о ’z   ehtiyojalari   uchun   energiya   sarfi   va   xixmat
k о ’rsatuvchi   xodimlarning   sarflari   ortadi.   Masalan,   Angren   IES   i   bilan
solishtirilganda   tutun   s о ’ruvchi   mashinaning   quvvati   10MVt   ga   ortadi,   о ’z
ehtiyojlari uchun quvvatning ortishi 17,34 MVt ni tashkil etadi. Faqatgina bug’
turbinali   texnologiya   q о ’llanilganda   stansiyaning   FIK   38,15   dan   35,9%   gacha
kamayadi, shartli yoqilg’ining solishtirma sarfi esa 332,4 dan 342,7 g/(kVt×soat)
gacha ortadi. Angerin k о ’mirida ishlovchi 600 MVt quvvatli IES.
Ushbu ekologik toza bo’lmagan IES k о ’mirida ishlaydi va Angerin k о ’mir koni
yaqinida   qurilgan.   Bunday   turdagi   stansiya   har   birining   quvvati   165   MVt
b о ’lgan 4 ta blokdan iborat b о ’lib, bug’ning kritik parametrlarida (23,5 MPa va
540 0
S)   ishlaydi   hamda   bug’ni   oraliq   qizdirish   540 0
S   ni   tashkil   etadi.   Bug’
qozonining   unumdorligi   2650   t/soatni   tashkil   etadi.   Angerin   k о ’mir   konidan
olinayotgan   k о ’mirning   kullilik   darajasi   15-30%   ni   tashkil   etadi,   oltingugurt
miqdori   0,2-0,5%   va   namligi   30-38%.   Yoqilg’ining   yonish   issiqligi   Q   =15700
kJ/kg   (3747   kkal/kg)   ni   tashkil   etadi.   Yoqilg’i   uchuvchan   moddalri   k о ’pligi,
saqlashda   о ’z- о ’zidan   alangalanishga   moyilligi   va   chang   tayyorlash   tizimidan
portlash   xavfi   mavjudligi   bilan   tavsiflanadi.   Uchuvchan   moddalar   tarkibidagi
yoqilg’ili   a zotning   katta   qismi,   yoqilg’i   500-600 0
S   haroratgacha   qizdirilganda
ajratib   olinadi.   Yoqilg’ining   mineral   qismida   k о ’p   miqdorda   kalsiy   oksidlari SaO   mavjud,   uning   katta   miqdori   yoqilg’ini   yoqishdan   s о ’ng   uchuvchi   kulda
erkin shaklda qolib ketadi. Xulosa
Sirdaryo   issiqlik   elektor   stansiyasi   kondensator   qurilmasiga   havo   so’rilishini
organishimiz natijalari shuni ko’rsatadiki, so’rilgan havo kondensator vakumiga
sezilarli   ta’sir   ko’rsatadi.   Hisob-kitoblarimiz   natijalari   shuni   ko’rsatadiki,
vakumning   0.45%   ga   pasayishi   1KWt   soat   energiya   ishlab   chiqarish   uchun
ortiqcha   1.5g   shartli   yoqilg’i   yoqishni   talab   qiladi.   Bularni   oldini   olish   uchun
kondensator   birikkan   joylarini   sifatli   izaliatsiya   qilish   va   kondensatordagi
ortiqcha havoni ejector orqali so’rib olishimiz talab qilinadi. Foydalanilgan adabiyotlar rо’yxati
1.   О’zbekiston   Respublikasini   yanada   rivojlantirish   bо’yicha   Harakatlar   strategiyasi
tо’g’risida.-T:2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonli Farmoni.
2. О ’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   Oliy   Majlisga
Murojaatnomasi . 2017-12-23
3.Yusupaliyev R.M. Issiqlik energetikasida suv tayyorlash texnologiyasi va texnikasi
T. : CHо’lpon, 2006.-225 b.
4.Yusupaliyev   R.M.   IESda   suvni   reagentlar   yordamida   tozalash.T.:ToshdTU,2000.-
115 b.
5.   X.A.Alimov,   Q.X.Axmedov   «Issiqlik   elektr   stansiyalari».   T.:   ToshdTU.   2002   y.
120 
6.Kopilov   A.S.,   Lavigin   V.M.,   Ochkov   V.F.   Vodopodgotovka   v   energetike.   –   M.:
Izdatelskiy dom MEI, 2016.
7.   Guseva   O.V.   Fiziko-ximicheskiye   osnovi   rascheta   vodno-ximicheskix   rejimov
teploseti i ispariteley. –M., MEI. 2001. 
Internet saytlari:
8 .  www. openedu.urfu.ru  –  Uralski Federalni Universitet .
9 .  www.catback.ru   – xalqaro ilmiy maqola materiallari sayti.
10.  www.google.ru  – xalqaro  о ’quv materiallarining qidiruv sayti .
11.  www.ziyonet.uz  – milliy  о ’quv materiallarining qidiruv sayti .