Sirdaryo IES da kondensator qurulmasiga havo so’rilishini o’rganish va uni kondensator vakumiga ta’sirini hisoblash - Энергетика - Дипломные работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	3.7MB
Покупки	2
Дата загрузки	16 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Дипломные работы
Предмет	Энергетика

Sirdaryo IES da kondensator qurulmasiga havo so’rilishini o’rganish va uni kondensator vakumiga ta’sirini hisoblash

Купить

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
FAKULTET ISSIQLIK ENERGETIKASI
KAFEDRA ISSIQLIK ENERGETIKASI
Qo'lyozma shaklida

MALAKAVIY YAKUNIY ISHI
Sirdaryo IES da kondensator qurulmasiga havo
so’rilishini o’rganish va uni kondensator vakumiga
ta’sirini hisoblash
Akademik bakalavr darajasini berish uchun
60710500 - "Issiqlik energetikasi" yo'nalishi bo'yicha
Kafedra mudiri:
Ilmiy raxbar
Bitiruvchi:
Toshkent

Mundarija
Kirish. ........................................................................................................................ 5
Bug’ turbina kondensatori. ............................................................................................ 10
4-Rasm. Podval Kondensatorining uzunamasıga joylashuvi sxemasi .................... 19
1.2. Kondensatordagi bosimning bug' turbinasi samaradorligiga ta'siri. ................ 23
Kondensatorda sodir bo'ladigan jarayonlar. ............................................................ 35
Kondensatorda vakuumning paydo bo'lishi, aparat hajmida bug' va kondensat
o'rtasida ma'lum bir muvozanat bosimining o'rnatilishi bilan bog'liq bo'lib, bu
hajmdagi harorat bilan belgilanadi. To'yingan bug'da bu bog'liqlik aniq emas -
to'yingan bug'ning har bir harorati ma'lum bir bosim qiymatiga to'g'ri
keladi. Kondensator hajmidagi bug' harorati uning ishlash samaradorligini
aniqlaydigan bir qator parametrlar bilan hosil bo'ladi: aparatga kirish joyidagi
aylanma suvning harorati, aylanma suv va bug'ning oqim tezligi, havo miqdori.
apparatlar va boshqalar. Kondenserning kirish qismidagi suv harorati ushbu
seriyadagi asosiy parametrlardan biridir. Ba'zi "ideal" kondensatorlarda
( = ∞ ; F = ∞ ; = 0) apparat hajmidagi eng past bug' harorati apparatga kirish
joyidagi sovutish suvi haroratiga teng bo'lishi kerak. ............................................. 35
Kondensatorda erishilgan siraklanish, to'yingan bug'ning hajmi kondensat suvning
hajmidan ancha katta ekanligi bilan belgilanadi - kondensator hajmidagi bug'
qancha ko'p sovutilsa uning harorati shunchalik past bo'lsa, kondensat ko’proq
hosil bo'ladi va bosim shunchalik past bo'ladi. Misol uchun, to'yingan haroratda =
32,90 ° C, hosil bo'lgan kondensatning hajmi to'yingan bug'ning hajmidan 28,2
baravar kam; bu holda kondanser hajmida = 5 kPa muvozanat bosimi
o'rnatiladi . Ko'pgina zamonaviy bug' turbinalari 3-6 kPa kondensator bosimi bilan
ishlaydi. ................................................................................................................... 35

Kondensatorning bug' bo'shlig'ida havo mavjudligi kondensatsiyalanuvchi bug' va
sovutish suvi o'rtasidagi issiqlik almashinuvi shartlarini sezilarli darajada
yomonlashtiradi, kondensatorning bug'ga chidamliligi oshishiga, kondensatordagi
bug'ning haroratining pasayishiga olib keladi, natijada kondensatning o'ta
sovishiga olib keladi. Havoning sezilarli darajada so'rilishi, qo'shimcha ravishda,
kondensatorning deaeratsiya qobiliyatining pasayishiga va kondensatning kislorod
bilan to'yinganligini oshirishga olib keladi. Taminot suvda kislorod miqdorini
oshirish, o'z navbatida, kondensatordan deaeratorgacha bo'lgan yo'lning
korroziyasini oshiradi. ............................................................................................. 35
Havo so'rilishini kondensatordagi qisman bosimlarning taqsimlanishiga ta'sirini
ko'rib chiqaylik. Faraz qilaylik, bug' va havoning massa oqimlari mos ravishda va

mos ravishda bosim ostida kondensator adapter trubkasi bosimida barqaror holatda
kondansatorga kiradi . ............................................................................................ 36
Dalton qonuniga ko'ra kondensator
bosimi ; bug' bosimi
va havo bosimi larni
partsianal bosimlari yig'indisiga teng : .................................................................... 36
Kondensatorlarni sovutish va ularni sovutish suviga kiritish sxemalari ................. 39
Drenaj trubasining dizayni 14-rasmda ko'rsatilgan. Drenaj trubasining yuqori qirrasi
kesiladi va shuning uchun quvur yuqori oqim quvurlaridan oqib chiqadigan
kondensat bilan to'ladi. Quvurlarning pastki qismida trubka plitalari va to'siqlar
yaqinida ularni bo'shatish uchun teshiklar qilinadi. Bunday quvurlardan
foydalanish kondensatning haddan tashqari sovishini kamaytirishga yordam beradi
va uning bo'linmalari va trubka plitalari joylarida yo'naltirilgan oqimini tashkil
qiladi. ....................................................................................................................... 50
................................................................................................................................. 50
Rasm. 14. Drenaj trubkasi ko'rinishi ....................................................................... 50
1 - asosiy quvur doskasi, 2 - oraliq bo'limlar, 3 - drenaj trubkasi, B - perimetri
bo'ylab 2-3 nuqtada elektr payvandlash .................................................................. 50

Sovutish suvi kondensatorga ikkita alohida oqimda beriladi birinchi oqim (2.19-
rasmda ko'rsatilgan), bu kondensatorni turbinani to'xtatmasdan tekshirish, tozalash
va ta'mirlash imkonini beradi. ................................................................................. 50
Ikki tomonlama kondensator - o'q bo'ylab A ko'rinishda, bo'linma ikki nuqtali
chiziq bilan ko'rsatilgan (suv kamerasi qopqog'i yopilgan); B - B bo'limida
kondensatorning o'ng tomonidagi shunga o'xshash bo'linish uchun quvur
to'plamida nosimmetrik bo'shliq (quvurlarsiz zona) taqdim etiladi. Sovutish suvi
ta'minoti har bir oqimda pastdan (7) va suv chiqarish yuqoridan ( 8 ) tashkil etiladi.
................................................................................................................................. 50
Kondensator bo'yniga turbinani ishga tushirish va keskin yuklama paytida bug’
olishini ta'minlaydigan relyef moslamasi o'rnatilgan. Bundan tashqari, turbinadan
bug’ chiqaruvchi quvur liniyasi mavjud. Kondensatorning trubka plitalari
kondensat gidravlik muhrlangan holda ikki tomodan qilingan. .............................. 50
15-Shaklda. K-300-240 KhTZ turbinasining K-15240 kondensatorining dizayni . 51
................................................................................................................................. 65
................................................................................................................................. 67

Kirish .
Hozirgi vaqtda O’zbekiston energetika tizimida qariyib 40 ta elektr stansiyalar mavjud
bo’lib ulardan eng yirik elektr stansiyalardan quyidagilar:
1. Namanganda joylashgan To’raqo’rg’on IES quvvati 900 MBt.
2. Toshkent IES 2230 MBt.
3. Toshkent IEM 57 MBt.
4. Sirdaryo IES 3215 MBt.
5. Qashqadaryoda joylashgan Talimarjon IES 1700 MBt. 2
6. Farg’ona IEM 329 MBt.
7. Muborak IEM 60 MBt.
8. Navoiy IES 2070 MBt.
9. Taxiatosh IES 1190 MBt.
10. Yangi Angren IES 2100 MBt.
O’zbekistonning energetika tizimi yiliga 60 mlrd kVt soatga yaqin elektr energiyasini
ishlab chiqarish imkoniyatiga ega, unda umumiy o’rnatilgan quvvati 12,3 mln kVt
bo’lgan 42 ta issiqlik va gidravlik stansiyalari ishlab turibdi. Respublikaning 14 t а
yirik shaharlarida iste’molchilar markazlashtirilgan ravishda issiqlik energiyasi bilan
ta’minlanadi.
Suv isitish qozonlarining umumiy o’rnatilgan quvvati 250 ming GJ dan ziyoddir.
Energetika yoki energetik tizim tushunchasi ostida energetika manbalarini barcha
turlarini olish, o’zgartirish, taqsimlash va xalq xo’jaligida ishlatish uchun tuzilgan
tabiiy va sun’iy (inson tomonidan yaratilgan) tizimlar birligi tushiniladi..
Elektr stansiyasi — elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun mo ljallangan uskunalar,ʻ
jihozlar va apparatlar, buning uchun zarur inshootlar va binolar majmui; elektr
energiyasi ishlab chiqaruvchi korxona hisoblanadi. Energiya manbalariga qarab,
issiqlik elektr stansiyalari (IES, bug turbinali, gaz turbinali, dizelli), gidroelektr
ʻ
stansiya, shamol elektr stansiyasi, gidroakkumulyatsiyalovchi elektr stansiyasi,
ko tarilish suv elektr stansiyasi va magnitogidrodinamik generatorli 3 styalarga
ʻ

bo linadi. Atom elektr stansiyasi, geotermal (yer issiqligidan foydalanuvchi) elektr st-ʻ
yalari va gelioenergetika st-yalari issiqlik elektr st-yasi jumlasiga kiradi.
2016 — 2022-yillarda respublikamizda elektr energiyasi ishlab chiqarish
ko’rsatkichlari:
➖ 2016-yil - 59,0 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2017-yil - 60,7 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2018-yil - 62,8 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2019-yil - 63,6 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2020-yil - 66,4 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2021-yil - 71,3 mlrd kVt ⋅ soat;
➖ 2022-yil - 74,3 mlrd kVt ⋅ soat*.
2022-yilda elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi 2016-yilga nisbatan 15,3 mlrd
kVt ⋅ soatga yoki 25,9 foizga ko’pni tashkil etdi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 13.01.2023 kuni elektr
energetikasi sohasini yanada rivojlantirish bo'yicha joriy yilga asosiy vazifalar
muhokamasiga bag'ishlangan yig'ilish o'tkazdi.
Davlatimiz rahbarining 2019 yil 1 fevraldagi qaroriga muvofiq, O'zbekiston
Respublikasi Energetika vazirligi tashkil etilgan edi. O'sha yilning 27 martidagi
Prezident qaroriga asosan, “O'zbekenergo” aksiyadorlik jamiyati isloh qilinib, uning
negizida “Issiqlik elektr stansiyalari”, “O'zbekiston milliy elektr tarmoqlari” va
“Hududiy elektr tarmoqlari” aksiyadorlik jamiyatlari tashkil topdi.
Hisob-kitoblarga ko'ra, 2030 yilga borib yurtimizda elektr energiyasi iste'moli
hozirgiga nisbatan 2 barobar ko'p bo'lishi kutilmoqda. Shu bois Energetika vazirligiga
keyingi o'n yilda umumiy quvvati 7900 MVt ni tashkil etadigan yangi issiqlik elektr
stansiyalarini ishga tushirish bo'yicha topshiriqlar berildi.

Shuningdek, investorlarni jalb qilgan holda, 8000MVt quvvatga ega quyosh va shamol
elektr stansiyalarini qurish, gidro elektr stansiyalari quvvatini 1935 MVt ga oshirish,
kichik gidro elektr stansiyalar barpo etishni xususiy sektorga berish yuzasidan
vazifalar belgilandi.
Mutasaddi tashkilotlarga Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi bilan birgalikda elektr
energiyasi sohasida zamonaviy texnologiyalar bilan bevosita ishlaydigan o'rta va
kichik bo'g'in mutaxassislarini tayyorlash bo'yicha besh yillik dastur ishlab chiqish
vazifasi qo'yildi.
Yig'ilishda muhokama qilingan masalalar yuzasidan soha korxonalari rahbarlari
hisobot berdi, chora-tadbirlar belgilab olindi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20-fevral kuni elektr
energetikasi tarmog’ida investitsiya loyihalarini amalga oshirish va sohani
rivojlantirish masalalariga bag’ishlangan yig’ilish o’tkazdi. Bu haqda Prezident
matbuot xizmati xabar berdi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 1-fevraldagi qaroriga muvofiq
O’zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi tashkil etildi. Unga elektr energetikasi
hamda neft-gaz sohasidagi muammolarni bartaraf etish, iqtisodiyot tarmoqlari va
mamlakat aholisini yoqilg’i-energetika resurslari bilan barqaror ta’minlash bo’yicha
katta vakolatlar berildi.
2019 yilgi Investitsiya dasturiga elektr energiyasi tizimi bo’yicha umumiy qiymati 8,1
milliard dollarlik 33 ta loyiha kiritilgan. Bu yil qariyb 620 million dollar o’zlashtirilib,
7 ta yirik loyiha ishga tushirilishi belgilangan.
Prezident ushbu investitsiya loyihalarini sifatli amalga oshirish, mavjud kamchiliklarni
bartaraf etish bo’yicha topshiriqlar berdi.
Masalan, xalqaro moliya institutlari ishtirokidagi «Taxiatosh issiqlik elektr
stansiyasidan Xorazm-Sarimoy punktigacha 220 kVt li elektr liniyalarini tortish»,
«Yuqori kuchlanishli podstansiyalarni modernizatsiya qilish», «To’raqo’rg’on issiqlik
elektr stansiyasini qurish» loyihalarini amalga oshirish muddatlari kechikkan. Shu bois
Energetika vazirligi, «O’zbekenergo» AJga xalqaro moliya tashkilotlari mablag’larini

to’liq o’zlashtirish, loyihalarni o’z vaqtida bajarib, mablag’larni iqtisod qilish
vazifalari qo’yildi.
Shavkat Mirziyoyev energetika sohasidagi muammolar haqida gapirdi
Ayni vaqtda O’zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Oliy Majlisga murojaatnoma
yo’llamoqda. Bu haqda “Daryo” muxbiri xabar berdi.
Prezident energetika sohasidagi muammolar bugun paydo bo’lmaganini aytdi.
“Ko’p yillar davomida yangi gaz konlariga investitsiya kiritilmagani, elektr va gaz
tarmoqlari modernizatsiya qilinmagani ham, ayni haqiqat. Oqibatda, tizimda aniq
hisob-kitob yo’qligi, katta yo’qotishlar oddiy holga aylanib qolgan edi. Shu bilan
birga, so’nggi olti yilda aholimiz 12 foizga, sanoat korxonalari esa 2 barobarga ortib,
45 mingdan 100 mingtaga ko’paydi. Natijada, elektr energiyasiga talab kamida 35
foizga oshdi va yildan-yilga ko’payib bormoqda”, — dedi prezident.
Davlat rahbari iqtisodiyot barqaror rivojlanishi uchun, energetika sohasiga 25-30
milliard dollar investitsiya kerakligini qo’shimcha qildi.
“Bunga faqatgina xususiy investitsiyalarni jalb qilish orqali erishish mumkin. Shu
bois, so’nggi uch yilda sohaga 8 milliard dollarlik to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar jalb
qilindi. Jumladan, Buxoro, Namangan va Xorazmda quvvati 500 MVt li yana 3 ta
quyosh stansiyalarini qurish bo’yicha tanlov yakunlandi”, — dedi prezident.
Shavkat Mirziyoyev yil boshidan quvvati 1500 MVt li 7 ta elektr stansiyasi ishga
tushirilganini aytdi.
“Kelasi yilda yana 4500 MVt li 11 ta yirik loyihani yakuniga yetkazamiz. Jumladan,
Buxoro, Jizzax, Qashqadaryo, Navoiy, Samarqand, Farg’ona va Toshkent viloyatlarida
barpo etiladigan quyosh va shamol elektr stansiyalari hisobiga, qo’shimcha 14 milliard
kVt li elektr energiya ishlab chiqariladi. Bu orqali, xonadonlarga beriladigan elektr
energiyasi 50 foizga ko’payadi”, — dedi prezident.
“Ochiq aytish kerak, ko’p iqtisodchilar energetika sohasida erkin bozorga o’tishni
taklif qilmoqda. Bu – to’g’ri yo’l. Men ham buni xohlayman. Lekin, xalqimizning jon
boshiga daromadi, ijtimoiy himoyasini o’ylab, bu sohadagi islohotlarni shoshmasdan,
bosqichma-bosqich qilishimiz kerak.

Eng muhim masala – energiya resurslaridan samarali foydalanish. Afsuski,
iqtisodiyotimizda energiya sarfi boshqa davlatlardan 2 barobar yuqori. Shuning uchun,
energiya samaradorligini oshirish Milliy dasturini qabul qilamiz. Energetika sohasida
erkin bozorga o’tishimiz shart. Agar erkin bozorga o’tmasak, bizga investor
kelmaydi”, — deya qo’shimcha qildi prezident.
Toshkent IEMda har birining quvvati 32 MVt dan bo’lgan ikkita gaz turbina
qurilmalarini qurish ishlari davom etmoqda
Turkiyaning “Çalik Enerji” kompaniyasi pudratchiligida barpo etilayotgan mazkur
loyiha 2024-yilga qadar ishga tushirilishi rejalashtirilgan.
Loyiha amalga oshirilishi natijasida markaz tomonidan yiliga qo’shimcha 515,6
million kVt ⋅ soat elektr va 690,3 ming Gkal issiqlik energiyasi ishlab chiqariladi.
Germaniyaning Siemens kompanyasi bilan hamkorlikda Surxondaryo va Navoiy
viloyatlarida issiqlik elektr stansiyasyalari kurish bo’yicha kelishuvga erishildi.
Kun.uz muxbrining Berlindan xabar berishicha, bu haqda 2 may kuni Germanya − ¿
O’zbekiston biznes forumida malum qilgan.
Turbinada ishlatilayotgan bug’ning entalpiyasi qancha kichik bo’lsa, FIKi shuncha
yuqori bo’ladi. Shuning uchun kondensatorni yuqori vaqum holatida ishlashi iqtisodiy
samara beradi.
Chiqaruv qisqa quvurida maxsus sovutgichlar yani kondensatorlar qo’llaniladi. Bug’
turbinasi qurulmasida yuzaviy suvli, havoli va aralashtiruvchi kondensatorlar
qo’llaniladi. Yuqori quvvatli bug’turbinalarida asosan yuzaviy suvli kondensator
qo’llaniladi.

Bug’ turbina kondensatori .
Bug' turbinasining yuqori energiya samaradorligiga erishishning asosiy usullaridan biri
turbina past bosimli slindridan chiquvchi (kandensatorga kiruvchi) bug' parametrlarini
kamaytirishdir. Turbinadan chiqarilgan bug'ning bosimi va haroratining pasayishi bu
sovitish suviga berilayotgan issiqlik miqdorini kamaytiradi, bu termodinamikadan
ma'lumki, bug' parametrlarini pasaytirish bilan turbinaning quvvatini oshiradi (issiqlik
tushishini oshirish orqali) va umuman siklning samaradorligi oshradi.
Quidagi 1.1 rasmda T-S diagrammasi faqat oxirgi bug' bosimida farq qiluvchi ikkita
ideal Renken siklini ko'rishimiz mumkin. Turbinadan chiqarilgan bug'ning past bosimi
siklga bog'liqdir, abcdea shaklining maydoni tsiklning foydali ishidir. soyali maydon
bo'yicha a1bcde1a1 maydoni, aa1e1ea maydonidan kattaroqdir.
1. Rasm. T-S diagrammasida turli xil yakuniy bug' bosimlari bilan PT ning ideal
termal davrlarini taqqoslash
Quidagi 1.Jadvalda. misol sifatida, turbinaning quyi qismidagi bug' bosimining
o'zgarishi va to’yingan bug'ning o'zgarmagan parametrlari bilan turbina quvvati va PT

samaradorligining o'zgarishi to'g'risidagi ma'lumotlar keltirilgan. Ushbu
ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, turbinadan chiqishdagi bosim 1 kPa ga o'zgarganda,
IESlardagi bug turbinalari qurilmalarining samaradorligi taxminan 1% ga o'zgaradi va
atom elektr
stantsiyalari uchun bu o'zgarish 1,5 ... 2,0% ga etadi. Atom elektr stantsiyalarining bug
turbinalari samaradorligining kattaroq o'zgarishi xususan, to'yingan bug' turbinalari
uchun tomchining nisbiy o'zgarishi kattaroq bo'lishi bilan belgilanadi.
1-jadval.
Turbinalarning quvvatini va samaradorligini o'zgarishi. kondnsatorga kirishdagi
bug'ining bosimi ±1 kPa ga o'zgarganda
Turbina markasi Turbina ning
baholangan
quvvati, MVt Turbina kuch ini
o'zgartirish i
MVt Bug’ turbina
qurulmasining FIK
o'zgartirishi %

К-50-90 ЛМЗ 50 0.45 0.90
К-100-90ЛМЗ 100 0.90 0.90
Т-110/120-130
ТМЗ 120 1.25 0.73
К-200-130ЛМЗ 200 1.90 0.95
Т-250/300-240
ТМЗ 300 1.83 0.70
К-300-240-ЛМЗ 300 2.76 0.92
К-300-240-ХТЗ 300 3.34 1.11
К-500-240-ХТЗ 500 3.88 0.78
К-750-65/3000
ХТЗ 750 8.91 1.19
К-800-240 ЛМЗ 800 4.49 0.62
К-500-65/3000 500 8.00 1.60

ХТЗ
К-220-44 ХТЗ 220 4.06 1.85
К-1000-60/1500-1
ХТЗ
(3 ЦНД) 1000 12.7 1.28
* Kondensativ ish rejimida.
Turbinadan chiqishdagi bug' parametrlarini kamaytirish odatda barometrik bosimdan
past bosimgacha amalga oshiriladi, buning uchun turbinadan chiqarilgan bug'ning
kondensatsiyalanishini ta'minlash kerak. Ushbu maqsadda kondensator qurulmasi
xizmat qiladi, u yuqorida ko'rsatilgan maqsadga qo'shimcha ravishda, bug qozoni
(bug'generatori) uchun toza kondensat berib tsiklni tashkil qiladi.
Kondensatsiya jarayoni doimiy bosim ostida bug'dan bug’lanish issiqligi olib tashlash
orqali amalga oshiriladi. Bug'ning kondensati (fazali o'tish issiqligi) paytida
chiqarilgan issiqlikni olib tashlash uchun sovutish suvi sirkulyatsiya nasosi orqali
sovutish yuzasini tashkil etuvchi kondensator quvurlari orqali doimiy ravishda haydap
turiladi. Sovutish muhitining turiga qarab, kondensatorlar 2 guruxga
1) suv orqali (sovutish muhiti - suv)
2) havo orqali (sovutish muhiti - havo) bo'linadi.
Bir qator sabablarga ko'ra havo kondensatorlari hali keng tarqalmagan, bu sohadagi
istiqbolli ishlanmalar quyida tavsiflanadi
Bug'ni kondensatlash natijasida hosil bo'lgan kondensat kondensat kollektoriga
oqadi , u erdan kondensat nasosi orqali haydaladi va regeneratsiya tizimiga beriladi.
Turbinadan kondensatorga kiradigan bug’ har doim Past Bosimli Silindr ning so'nggi
pog’onasidan kondensatorga kiradi, bu erda bosim barometrik bosimdan past bo'ladi.
Turbinaning chiqish trubkasi va o'tish trubkasi o'rtasidan kondensatorga havoning bir
qismi kiradi. Bir konturli atom elektr stantsiyalarining bug'turbinalari
kondensatorlarida radioliz mahsulotlari tufayli kondensatsiyalanmaydigan gazlar
miqdori ortadi. Agar havo va boshqa kondensatsiyalanmaydigan gazlar kondensator
hajmidan doimiy ravishda olib tashlanmasa, unda vakuum hosil

bo'lmaydi. Kondensatorning bug' bo'shlig'idan bug'-havo aralashmasini so'rish havo
nasosi (ejektor) tomonidan amalga oshiriladi, bu aralashma atrof-muhitga chiqaradi.
Vakuum hosil qilishdan tashqari, zamonaviy turbinalardagi kondensator boshqa
funktsiyalarni ham bajaradi. Masalan, ishga tushirish yoki yuklamani keskin o'zgarishi
paytida, atom elektr stansiyasining qozoni yoki bug' generatori turbinaga kerakidan
ko'proq bug' ishlab chiqarganda, yoki bug' parametrlari talab qilinadigan parametrlarga
mos kelmasa, bug' sovutish kondensatorga yuboriladi, bu esa bug'ning atmosferaga
chiqishini oldini olishga va shu bilan yaroqli suvni yo'qotilishini bartaraf etishga
imkon beradi. Ishlatilingan bug’ni qabul qilish uchun kondensator maxsus qabul qilish
moslamasi orqali o’tip keladi. Kondensat, bug' trubkasi, drenaj kollektorlari, va ba'zi
isitgichlardan ham kondensatorga yuboriladi va sikldagi kondensat yo'qotishlarini
qoplash uchun kimyoviy tozalangan suv kiritiladi.
Ma'lumki, blokni ishga tushirishda turbinaning o'zi ham, kondensatorning hajmi ham
havo bilan to'la bo’ladi. Boshlashni tezlashtirish uchun ba'zan, qoida tariqasida, katta
quvvatga ega bo'lgan maxsus boshlang'ich havo nasosi (ejektor) ishlatiladi.
Rasmiy ravishda, kondensator ishga tushirilganda suv kameralaridan havo olib
tashlanishini ta'minlaydigan yorzamchi ejektor kondensator blokining sxemasiga ham
tegishli.
Bug' turbinasi kondensatorining barcha asosiy elementlari, havo nasoslari (ejektorlar)
bundan mustasno, stansiyada yopiq joylarda joylashgan.

Bug' turbina qurilmalarida deyarli faqat podval tipidagi sirt kondensatorlari
qo'llaniladi. Bunday kondensatorning strukturaviy diagrammasi 2-rasmdako'rsatilgan.
2-Rasm. 1— korpus, 2— trubka doskalari, 3— quvurlar, 4— old suv kamerasi, 5—orqa
(aylanuvchi) suv kamerasi, 6 —suv kamerasi to siqi, 7—aylanma suv kirishʻ
trubkasi, 8— aylanma suv chiqarish trubkasi, 9— kondensatorning bo'yin qismi,
10- bug'-havo aralashmasini so'rish uchun ijektor, 11 - bug' qalqonlari, 12 - havo
sovutgichi, 13, 14- mos ravishda birinchi va ikkinchi suv oqimlari, 15 - kondensat
kollektori, 16 - oraliq bo'limlar, 17 - oraliq bo'limlardagi derazalar, 18 - bug' chiqarish
moslamasi, 19 - namuna olish kameralaridan bug' chiqish quvurlari,
A - kondensatorga bug' kirishi, B - bug'-havo aralashmasini so'rish, C - kondensatni
olib tashlash, D - sovutish suvi kirishi, G - sovutish suvi chiqishi, E - qozondan bug’
kekishi (bug' generatoridan), W – adbo’r bug' chiqishi.
Asosiy trubka doskalari 2 kondensator korpusiga 1 (ko'pincha payvandlash yo'li bilan,
ba'zan gardishli ulanish orqali) biriktiriladi, ularning teshiklarida
quvurlar 3 mahkamlanadi kondensatorning sovutilgan issiqlik almashinuvi yuzasini
hosil qiladi. Old 4 va orqa 5 (aylanuvchi) suv kameralari tashqi yuzalarga quvur

plitalari biriktirilgan. Oldingi suv kamerasi kondensator orqali suv oqimini ikkita
o'tishda tashkil qilish uchun bo'linma 6 orqali ikkita bo'limga bo'linadi. Umumiy holda,
kondensatorning to'siqlar sonini tanlash, suv tezligining optimal qiymatlari,
qurilmaning gidrodinamik qarshiligi, qurilmaning joylashuvi bilan belgilanadi.
Quvur 7 orqali sovutish suvi pastki qismga kiradi, kondensatorning pastki yarmining
quvurlari orqali o'tadi, 5-kamerada 180 ° ga buriladi, kondensatorning yuqori
yarmining quvurlari orqali va yuqori qismdan o'tadi. 4 –kondensatordagi suv 8-quvur
orqali oldingi suv kamerasidan chiqariladi. Ushbu sxema bo'yicha (ikki o'tishli)
zamonaviy bug' turbinalari kondensatorlarining ko'pchiligi ishlab chiqarilgan. Biroq,
kamroq quvvatli kondansatörler mavjud. Masalan, K-800-240 va K-1200-240 LMZ
turbinalarining kondensatorlari bir o'tishli qilingan.
Aylanma suv bilan sovutuvchi quvurlar joylashtirilgan kondensatorning bug’
bo'shlig'iga o'tish trubkasi (kondenser bo'yni) 9 yordamida turbinaning chiqish trubkasi
bilan (odatda payvandlash yo'li bilan) ulanadi
Turbinadan kondensatorga o'tish trubkasi 9 orqali kiradigan bug' aylanma ustida suv
bilan sovutilgan quvurlar 3 bug'-havo aralashmasi trubkasi 10 yo'nalishi bo'yicha
harakatlanadi. Quvur to'plamining joylashuvida, bug' asosan yuqoridan pastga
harakarlanadi (ishlab chiqilgan markaziy o'tish joyidan bug'ning bir qismi quvur
to'plamiga radial yo'nalishda, markazdan chetga yo’naladi), pastki qismdagi bug'
qalqonlarini 11 chetlab o'tadi. Quvur to'plamining bir qismini ajratib turadigan 12,
shartli ravishda, havo sovutgichi deb ataladi.
Kondensator hajmida bug'ning to'liq kondensatsiyasini ta'minlash va quvurlar 10 orqali
havo nasosi tomonidan so'rilgan bug' miqdorini kamaytirish uchun birinchi aylanma
suv o'tishini quvur to'plamining havo sovutgich zonasida tashkil qilish kerak. Bunday
holda (2-rasmga qarang), suv bug'-havo aralashmasini sovutuvchi kamerasiga beriladi.
Buning uchun aylanma (sovutish) suv kondensatorga ikkita parallel oqimda beriladi.
Ushbu 2-rasmda ikkita mustaqil suv oqimining trubka
to'plami 13 va 14 kondensatorning vertikal markaziy chizig'iga nisbatan nosimmetrik
tarzda joylashgan . Oqimlarning har biri ikki tomonlama amalga oshiriladi.

Quvurlar yuzasida kondensatsiyalangan bug' kondensatorning pastki qismiga oqib
tushadi, u erdan kondensat kollektorida to'planadi 15. Kondensat kondensatordan
kondensat nasoslari orqali chiqariladi.
Kondensatorning bug' bo'shlig'ida uning quvur tizimining tebranish ishonchliligini
ta'minlash, shuningdek, apparat korpusini mahkamlash uchun oraliq mahkamlagich 16
o'rnatiladi, ularning soni va joylashuvi maxsus usul bilan aniqlanadi. Kondenser hajmi
bo'ylab tezliklar va bug' bosimi maydonlarini tenglashtirish uchun oraliq bo'limlarda
17 -oraliq oyna o'rnatiladi .
Kondensatorning o'tish trubkasida, 19 adbor olish kameralaridan past bosimli
regenerativ isitgichlarga, shuningdek, bug 'qozonidan (bug 'generatori) orqali
keladigan bug' 18 uchun kiritish moslamasi o'rnatiladi.
Bir qator kondensatorlarda kiritish moslamalari ba'zan to'g'ridan-to'g'ri trubka
to'plamlariga o'rnatiladi, ammo bu kondensator trubkasi to'plamining eng oqilona
tartibini amalga oshirishni qiyinlashtiradi, chunki qo'shimcha bug' va suv oqimlari
to'plamda aerodinamik va harorat buzilishiga olib keladi, va shuning uchun uning
samaradorligini yomonlashtiradi. Bunday dizayn echimi, shuningdek, chiqarilgan bug’
oqimlarining yuqori tezligi, uning yuqori harorati va yuqori namligi tufayli quvur
to'plamiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Ushbu oqimlar quvurlarning eroziyaga
uchrashiga, quvurlarning xavfli o'z-o'zidan tebranishlarining paydo bo'lishiga va
yuqori termal stresslar tufayli trubka doskalarida bosimini kamayishiga olib keladi.
Bug' turbinalari kondensatorlarini yoqish sxemalari butun bug' turbinasi qurilmasining
yuqori samaradorligini, sovutish suvini harakati uchun minimal quvvat sarfini,
shuningdek, elektr stantsiyasining qozon xonasida uskunalar va aylanma quvurlarni
oqilona joylashtirishni ta'minlashi kerak.
Yuqori quvvatli bug 'turbinalari bug'ni kondensatorlarga yo'naltiradigan ko'p sonli
quvurlarga ega. Mahalliy amaliyotda ko'pincha bug' oqimlari parallel bo'lgan bitta va
ikki qavatli kondensatorlar varianti qo'llanil. Kondensatorlarning turbinaga nisbatan
joylashishiga ko'ra, barcha ma'lum sxemalarni ikkita asosiy xususiyatga ko'ra

tasniflash mumkin - kondensatorning turbinaga nisbatan joylashishi va kondensator
trubkasi to'plam o'qining uzunlamasıga nisbatan joylashishi
Belgilanishiga ko’ra uch turdagi kondensatorlar mavjud:
 podval tip (kondensator turbina ostida, odatda blokning poydevorida
joylashgan);
 yonlama tip (kondensator korpusi turbinaning yon tomonida uning
poydevoridan tashqarida joylashgan);
 integral (quvur to'plami Past Bosimli Silindr ning tashqi korpusida yoki uning
qismida joylashgan).
Ikkinchi xususiyatga ko'ra, ikkita variant ajralib turadi: ko'ndalang va bo'ylama
(parallel yoki turbinaning o'qi bo'ylab) tartibga ega bo'lgan kondansatorlar bor.
Kondensatorning eng ko'p ishlatilinadigani podval tipi ko'ndalang tartibda joylashgani
(3-rasm).

3-Rasim. Podval kondensatorning ko'ndalang joylashuvi sxemasi.
Turbinali blokni joylashtirish shartlariga ko'ra padval kondensatorining kengligi Past
Bosimli Silindr uzunligi bilan cheklangan. Ushbu sxema kondensatorning uzunligiga
cheklovlar qo'ymaydi, bu odatda kondensatorda ishlatiladigan quvurlar uzunligi bilan
chegaralanadi. Bunday sharoitlarda apparatning o'lchamlarini oshirish faqat balandlik
tufayli amalga oshirilishi mumkin, bu kondensatorning bug'qarshiligini sezilarli
darajada oshiradi va aylanma nasosning bosimini oshirishni talab qiladi.
Kondensator tanasi, Past bosimli silindr ning pastki qismiga kesilgan piramida
shakliga ega bo'lgan o'tish trubkasi orqali payvandlash yo'li bilan ulanadi. O'tish
trubasining minimal mumkin bo'lgan balandligi, odatda quvurlarini joylashtirish
shartlari bilan belgilanadi. Shu bilan birga, bo’yinqismi ochilish burchagi oshishi bilan
kondensator tanasining kirish qismi bo'ylab bosim yo'qotishlari va oqim notekisligi
oshishini hisobga olish kerak.
Bo'ylama podval kondensatori ko'ndalangidan farq qiladi, chunki odatda bitta
kondensator korpusi bir nechta qisimlardan, shu jumladan bir nechta past bosimli
silindrlardan bug' oladi. Bo'ylama padval kondensatorining o'lchamlari poydevorning
kengligi bo'yicha va Past bosimli silindri bo'yicha uzunligi cheklangan (4-rasm). Past
bosimli kondensator uzunligi ko'pincha sovutish quvurlari uzunligidan kattaroq
bo'lganligi sababli, kondensator tanasi ikki yoki uch qismdan iborat bo'lib, ular
kondensator bo'ylab oraliq suv kameralari bilan bog'langan. Bunday kondensator
quvurlarni yig'ish uchun (uni o'rnatish vaqtida) yuqori bosimli silindr va generator

ostidagi-bo'sh-joydan-foydalanilgan.
4-Rasm. Podval Kondensatorining uzunamasıga joylashuvi sxemasi
Bo'ylama Podval kondensatorini jihozlashning umumiy xususiyati shundan iboratki,
oxirgi turbina bosqichining quyi oqimidagi bug' oqimi kondensatorga kirish uchun 90
° gacha aylanishi kerak va bu kirish qismidagi bosimning yo'qolishiga olib keladi.
Kondensatorning yon bo'ylama joylashishi (5-rasm) quvur to'plamidagi bug'
tezligining kerakli darajasini ta'minlagan holda sovutish yuzasini erkin joylashtirish

imkonini beradi, bu esa kondensatorning qoniqarli issiqlik xususiyatlarini kafolatlaydi.
5-Rasm. Kondensatorning yon bo'ylama joylashuvi sxemasi

Yonlama joylashuvning yana bir afzalligi - kichikroq oqim burchagi tufayli tepadagi
trupkalarga kamroq og’irlik tushadi. Bundan tashqari, yonlama sxemali turbina

blokning umumiy balandligini kamaytirishga imkon beradi. Kondensatorning yonlama
uzunligi cheklangan, kengligi aniq cheklovlarga ega emas va balandligi odatda Past
bosimli silindrning vertikal o'lchamiga mos ravishda tanlanadi. Sovutish suvi blan
taminlash xarajatlarini kamaytirish uchun kondensatorning suv oqimlariga bo'linishi
odatda balandlik bo'ylab amalga oshiriladi, bu esa pastki oqim nasosining foydali
ishlashini taminlaydi.
Turbinaning past bsimli silindrining ikki tomonida joylashgan bitta uchun ikkita
kondansato’r korpusidan foydalanishni ta'minlaydi. Korpuslarning past bsimli
silindrga kamida ikkita o'tish trubkasi orqali ulangan, ularning konfiguratsiyasi va
o'lchamlari quvur to'plamlariga bug'ning bir xil etkazib berilishini va past bosimdagi
yo'qotishlarni ta'minlashi kerak.
Yon kondensatorni joylashtirish uchun qo'shimcha joyni zaxiralash kerak (uning
o'lchamlari bo'yicha).
Ushbu tartibga solishning kamchiliklari orasida kondensatorni turbina bo'ylab
joylashtirish past bsimli silindrga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash uchun kirishni
qiyinlashtirishi va bug' ta'minoti kondensatorning gidravlik zichligini tekshirish
jarayonini murakkablashtirishini ham kiritish kerak. O’rnatish va ta'mirlash vaqtida
kondensatorlarni ko'ndalang joylashuvidan foydalaniladi.
Integral kondensatorning uzunlamasına joylashuvi o'rtasidagi asosiy farq (6-rasm)
sovutish yuzasi to'g'ridan-to'g'ri past bsimli silindrining tashqi korpusida
yig'iladi. Ushbu yechim bilan o'tish quvurlariga ehtiyoj qolmaydi va bu butun
Past bsimli silindrining kondensator blokining minimal metall iste'moli va
o'lchamlarini taminlaydi

6-Rasm.Yon tomonlama kondensatorning bo'ylama joylashuvi sxemasi

Kondensatorlarning yon tomonlama ko'ndalang joylashuvi hozirda qo'llanilmaydi.
"Kondensator past bosimli slindr" bloki uchun joylashtirish variantini tanlash odatda
ma'lum bir elektr stantsiyasining past salohiyatli kompleksini texnik va iqtisodiy tahlil
qilish asosida amalga oshiriladi. Bunday holda, "turbina-kondensatot sovutgich tizimi"
uchun taxminiy qisqartirilgan xarajatlar qabul qilinadi.
1.2. Kondensatordagi bosimning bug' turbinasi samaradorligiga ta'siri .
Kondensatorning ishlash samaradorligining asosiy ko'rsatkichi uning kirish bo'ynidagi
p
k bug' bosimi yoki ushbu parametrning hosilalari— vakuum V, ya'ni barometrik
bosimdan past bosim yaniy formula bo'yicha hisoblangan vakuum.
''Rassia Texnika Univirsiteti’’ tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, kondensatsiya
moslamasining samaradorligi barometrik bosimga deyarli bog'liq emas va shuning
uchun pk bug' bosimining qiymati kondensatorning (umuman kondensatsiya
moslamasining) samaradorligini va bug' turbinasining past bosimli slindridagi bosimi
q ishlash sharoitlarini tavsiflaydi.
.
Kondensatordagi bosim
pk xos tarzda bu bosimga mos keladigan to'yinganlik
harorati
Tt
bilan aniqlanadi.
. Keling, bu harorat qanday parametrlarga bog'liqligini
ko'rib chiqaylik.
Issiqlik almashinuvi (sovutish) yuzasi F , bo'lgan kondensatorda sovutish suvi G
suv
kondensatordan oqib o'tganda, suv isitiladi .
Δtsuv= t2suv−t1suv

va to'yinganlik haroratiga ma'lum miqdorda yaqinlashadi
δ t = t
¿ ' y − t
2 suv
Shunday qilib, to'yinganlik harorati quyidagicha aniqlanadi

t¿'y=t1suv +t2suv +δt
Yuqoridagi bog'liqlik turbinaning (turbina blokining) ham nominal, ham
o'zgaruvchan ish rejimlarida kondensator va butun kondensatsiya blokining

samaradorligini tahlil qilish uchun asosiy hisoblanadi.
Kondensatorga kirish joyidagi sovutish suvining harorati t
1B elektr stansiyasining
geografik joylashuvi, suv ta'minoti tizimiga bog'liq. Turli geografik hududlardagi
o'rtacha yillik suv harorati bo'yicha umumiy ma'lumotlar 2. Jadvalda keltirilgan.
Turbinalarni loyihalashda ularni mamlakatning eng xilma-xil mintaqalarida o'rnatish
mumkinligini hisobga olgan holda, sovutish suvining o'rtacha yillik harorati odatda
quyidagicha olinadi: issiqlik elektr stantsiyalari va atom elektr stantsiyalari uchun -
10 , 12, 15 yoki 20 ° C, issiqlik elektr stantsiyalari va AIES uchun - 20 yoki 27
°C. Shu bilan birga, turbinaning o'zgaruvchan ish rejimini hisobga olgan holda,
hisob-kitoblar 2 ... 30 °C kengroq harorat oralig'i uchun ham amalga oshirilishini
yodda tutish kerak. Ba'zi hollarda, masalan, sovutish suvi orqali yoki sovutish
minoralari bo'lgan aylanma suv ta'minoti tizimida kondensatorlar ketma-ket
ulanganda, kondensatorga kirishdagi suv harorati 40 ° C ga yetishi mumkin.
2-jadval. Suv ta'minoti tizimiga va elektr stantsiyasining geografik joylashuviga
qarab sovutish suvining o'rtacha yillik harorati, o
C keltirilgan.

Geografik hudud To'g'ridan-to'g'ri
oqimli suv
ta'minoti
tizimi Aylanma suv ta'minoti tizimi
sovutish suv
havzalari bilan sovutish minoralari
yoki
hovuzlari bilan
Rossiyaning
Evropa qismining
o'rta chizig'i
Rossiyaning
Yevropa qismining
janubida
Ural va Sibir
o'rta Osiyo 10-12
10-12
6–10
8-15 15-20
15-20
12-15
13-18 18-22
20-24
18-22
20-26Δ
t Kondensatordagi sovutish suvining isishi apparat uchun issiqlik balansi
tenglamasidan aniqlanishi mumki
∆tsuv= t2suv− t1suv = Dk(hb−hk)
Gsuv Cbs
= h п − h к
MC р в
bu erda;
D
k - kondensator bug' iste'moli, t / soat;
h
b , h
k - mos ravishda bug' va kondensatning issiqlik miqdori, kJ / kg;
G
suv —kondensator orqali sovutish suvi sarfi, t/soat;
C
bs - doimiy bosimdagi suvning issiqlik sig'imi, kJ/(kg ⋅ K).
Sovutish suvi oqimining kondensatorga kiradigan bug'ning oqimiga nisbati sovutish
nisbati deb ataladi .
m
¿Gsuv
Dk
Bu nisbat 1 kg bug'ni kandensatlash uchun qancha suv kerakligini
ko'rsatadi. Sovutish tezligi butun turbina uchun texnik va iqtisodiy tahlil asosida
tanlanadi. Buda hisobga olinadi; m ning oshishi , bir tomondan, kondensatordagi
vakuumning chuqurlashishini bildirsa, ikkinchi tomondan, elektr stantsiyasining suv
ta'minoti tizimiga katta kapital zaxirani talab qiladi. Sovutish nisbatini tanlash;

kondensatorning dizayni bilan, xususan, apparatdagi suv o'tishlari soni, shuningdek,
suv uchun kondensatorni ishga tushirish sxemasi bilan o'zaro bog'liq (2.3-jadval).
3 - jadval . Zamonaviy bug' turbinalarining kondensatorlarida sovutish suvini sovutish
va isiqlik olinish qiymatlari
kondensatordagi sovutish
suvining aylanishlar soni sovutish miqdori
kg/kg Kondensatorda sovutish
suvini isishi , o
c
Bir
Ikki
uch va to'rt 80-120
50-70
40-50 5―7
7-10
10-13Pk
= 3-6 kPa bilan ishlaydigan zamonaviy bug' turbinalarining kondensatorlari uchun
asosan fazaviy o'tish issiqligi bo'lgan qiymat ( h
p
- h
c ) arzimas darajada o'zgaradi va
taxminan, belgilangan bosim oralig'i uchun 2430 kJ / kg qabul qilinishi
mumkin. Kondensatordagi suvning o'rtacha haroratining doimiy bosimdagi issiqlik
sig'imi
cps =4,19 kJ / (kg K) ekanligini hisobga olib, dastlabki va taxminiy hisob-
kitoblarga bog'lab taqdim etilishi mumkin. quyidagi shaklda:

∆tsuv ≈ 5 8 0
m .
Kondensatordagi sovutish suvining δ t fizik nuqtai nazardan to'yinganlik
haroratigacha qizib ketishi kondensatsiyalanuvchi bug' va sovutish suvi o'rtasida
issiqlik qarshiligi mavjudligi bilan aniqlanadi. Kondensatordagi sovutish suvining
issiqlik balansi va issiqlik uzatish tenglamalarini birgalikda ko'rib chiqish natijasida
aniqlanadi
δ t =
t2suv−t1suv
(
KF
Gdcpd)−1 =
Δtsuv
(3,6 ⋅K
md kcpd
)−1 ,
bu erda;
K - kondensatordagi issiqlik uzatish koeffitsienti, Vt / (m 2
⋅ K);
F - kondensatorning issiqlik almashinuvi (sovutish) yuzasi, m 2
;

dk=
DK
F - kondensatorning o'ziga mos bug' yuki (vaqt birligi uchun birlik issiqlik
almashinuvi yuzasida kondensatsiyalangan bug' miqdori), kg / (m 2
⋅ h).
Kondensatordagi sovutish suvining to'yinganlik haroratiga δ t to'liq o’tishi,
kondensatorning o'ziga mos bug' yukiga, uning issiqlik almashinuvi yuzasining
tozaligiga, havo zichligiga, sovutish suvi harorati va tezligiga, quvur materialiga va
boshqa bir qator omillarga bog'liq. Kam qizib ketish kondensatorning
samaradorligini, shuningdek, uskunani optimal tanlashni va uning butun
kondensatlatgichning o'zaro ta'sirini tavsiflaydi. Issiqlik uzatish koeffitsientining
oshishiga olib keladigan har qanday chora-tadbirlar, kondensatorda issiqlik
uzatishning kuchayishiga olib keladi, shubhasiz, pastki sovutishning pasayishiga olib
keladi.
Zamonaviy bug' turbinalarining kondensatorlarida sovutish suvining to'yinganlik
haroratiga to'liq sovishi odatda δ t = 3 ... 10 ° c ni tashkil qiladi. Kattaroq sonli
qiymatlari odatda bitta o'tishli kondensatlatgichlar bilan bog'liq.
Shuni esda tutish kerakki, ba'zi texnik adabiyotlarda, shuningdek, ish sharoitida, kam
isitish ba'zan harorat farqi deb ataladi.
bog’liqliklarni birgalikda hisobga olsak, biz kondensatordagi bosimning (to’yingan
harorat) umumiy funksional bog’liqligini kondensator samaradorligini aniqlaydigan
asosiy parametrlarini aniqlashimiz mumkin,
Pk
(tn ) = f ( t
1suv , m , K , d
k )
Ushbu bog'liqlik kondensator xarakteristikasi deyiladi . Shunday qilib,
kondensatordagi bosim quyidagi asosiy parametrlarga bog'liq: kirish joyidagi
sovutish suvining harorati, sovutish tezligi, issiqlik uzatish koeffitsienti va o'ziga xos
bug' yuki. Havo chiqarib tashlash, shuningdek havo nasoslarining samaradorligi
kondensatorning samaradorligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Shuni ham yodda tutish
kerakki, umuman olganda, kondensatorning bug' qarshiligi va kondensatning pastki
sovishi ish samaradorligiga ta'sir qiladi.
Bug’ turbina qurulmasi ning nominal va o'zgaruvchan ish rejimlariga (8) grfikga
muvofiq har bir kondansator uchun hisoblangan ma'lumotlar odatda ishlab
chiqaruvchi tomonidan taqdim etilgan, turbinaning texnik hujjatlarining ajralmas
qismi bo'lib, zavod xodimlari tomonidan samaradorlikni baholashda foydalaniladi.

∗ ∗ ∗
Turbinaning oxirgi bosqichidan chiquvchi bug' bosimi p
2 kondensatorga kirishdagi
bosimga teng emas. Turbinaning kirituvchi trubkasida bosimning pasayishi ham,
uning oshishi ham mumkin. Bu odatda , formula bo'yicha filial trubasi φ
quvur umumiy
yo'qotish koeffitsienti bilan hisobga olinadiP2
= PK[1− 0.038 (φpaterya −1)(
C2a
100 )
2
]
Ushbu koeffitsientning qiymati turbinaning shakli va o'lchamlari va oxirgi
bosqichiga, shuningdek, bug' oqimi rejimiga (uning o'rtacha tezligiga
C
2 a ) bog'liq . Bog’lamlardagi umumiy yo'qotishlarining kamaytirilgan
koeffitsientlari qiymatlari
φ
paterya = 0,7-1,8 aniqlanishi kerak. Shuning uchun,
kondensatordagi bosimning optimal qiymatini tanlashda va uning bug' turbinasi
samaradorligiga ta'sirini ko'rib chiqishda, biz odatda birinchi taxminiy yaqinlikda
olamiz.
P❑ ≈ P
K , bu φ
quvur =1 ga mos keladi.
Kondensatorda bug' bosimi o'zgarganda, turbinada mavjud bo'lgan issiqlik pasayishi,
oxirgi bosqichlarning ichki nisbiy samaradorligi, yo'qotiladi, kondensatorga bug'
oqimi (doimiy yangi bug'da) va bug' namligi o'zgaradi. Bunday holda, oxirgi
bosqichning ikkita tubdan farq qiladigan ish rejimini ajratib ko'rsatish kerak - rotor
parraklaridan bug' chiqishining kritik tezliklari va rotor saplolarining qiya qismida
bug' oqimining qo'shimcha tezlashishi bilan chiqishning superkritik tezliklaridagi
rejimi.
Ushbu rejimlar orasidagi chegaraga mos keladigan bug' bosimi quidagi ifoda bilan
aniqlanadi
PK
≈ 0 , 3 2 8 ⋅ 10 − 3

Dk
F2 ,
bu erda D
K - kondensatorga bug' oqimi, kg/s;
F
2 - oxirgi bosqichning ishchi lapatkalaridan chiqish tomoq qismlarining maydoni,
m 2
.
kondensatorga doimiy bug' oqimi D
k va yangi bug' ning doimiy parametrlari bo'lgan
har qanday bug' turbinasi uchun turbina quvvatining o'zgarishining kondensator dagi
bug' bosimiga bog'liqligini ko’rish mumkin:

kondensatorga doimiy bug' oqimi D
k va p
o , t
o yangi bug'ning doimiy P
k
parametrlari bo'lgan har qanday bug' turbinasi uchun turbinaning quvvati
o'zgarishining kondensatorda r
c dagi bug' bosimiga bog'liqligini ko’rish mumkin:
∆ N = ¿
f (pk ) , D
K = const , p
0 = const, t
0 = const.
Hisoblangan ma'lumotlar asosida olingan bunday bog'liqliklar sinov natijalari va
shunga o'xshash turbinalarning katta guruhlari uchun ish tajribasini umumlashtirish
asosida tipik energiya xususiyatlariga kiritilgan.
7-Shaklga muvofiq, misol sifatida, bir qator bug’ turbinalari uchun ushbu
bog'liqliklarning grafiklari keltirilgan.
Rasm. 7. I-1-II-II kondensatoridagi bug' bosimining og'ishi uchun turbinalar
quvvatiga tuzatishlar - taxminan chiziqli bog'liqlik zonasi;
a - K-300-240 KhTZ turbinasi, b - K-500-240 KhTZ
Oxirgi bosqichning ishchi kurakchasidan bug' chiqishining suerkritik tezligi bo'lgan
rejimlar uchun issiqlik tushishi va quvvatning o'sishi (I-I va II-II chiziqlar bilan
chegaralangan hudud) o'rtasida mutanosib bog'liqlik mavjud. Oxirgi bosqichning
ishchi kutakchasidan bug' chiqishining o'ta kritik tezligida kondensatordagi
bosimning o'zgarishi bosqichdan oldingi bug'ning parametrlariga ta'sir qilmaydi.
Shuning uchun, oxirgisidan tashqari barcha turbina bosqichlarining kuchi doimiy

bo'lib qoladi va turbina quvvati faqat oxirgi bosqichning ishchi kurakchasidan
bug'ning chiqish tezligining o'zgarishi tufayli o'zgaradi. Oxirgi bosqichning ishchi
kurakchasidan bug' chiqishining superkritik rejimi sharoitida issiqlik pasayishi va
quvvatning oshishi o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik buziladi. saplolar va
lapatkalarning qiya qismidagi maksimal kengayishiga erishilgunga qadar, chiqindi
bug 'bosimi pasayganda, turbinaning quvvati ortadi.
Muayyan turbinaning kondensatorlarida optimal bosimni belgilovchi asosiy omillarni
aniqlash mumkin: turbinaning konstruktsiyasi (ayniqsa, uning oxirgi bosqichi) va
umuman kondensatsiya blokining texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlari. Cheklovchi
bosimning kattaligi turbinaning dizayni bilan bog'liq - oxirgi bosqichda bug' oqimi
tezligini faqat, cheklangan qarshi bosimgacha kengaytirishni ta'minlash qobiliyati.
Kondensatsiyalanuvchi turbinalar uchun nozullar va saplolarning qiyshiq kesimining
kengayish quvvati tugaydigan va quvvatning ko'payishi to'xtaydigan rejimga mos
keladigan chiqindi bug'ining bosimi yakuniy vakuum deb ataladi. Kondensatordagi
cheklov bosimining pasayishi kondensatorning katta o'lchamlari (katta issiqlik
almashinuvi sirtlari), yuqori sovutish suvi iste'moli va uni kondensator orqali haydash
uchun yuqori quvvatli aylanma nasoslarga bo'lgan ehtiyoj (o'z ehtiyojlari uchun
quvvat sarfi) bilan belgilanadi.
Turbinali stansiyaning tejamkor ishlashi uchun kondensatordagi bug' bosimining
pasayishi va doimiy bug' oqimining tezligi D
к bilan turbina quvvatining ortishi
nasoslar uchun elektr quvvati sarfini oshirishdan kattaroq bo'lishi kerak.
Kondensatorga doimiy bug' oqimida turbinali qurilmaning foydali quvvatining
maksimaliga chiqishiga mos keladigan vakuum eng foydali hisoblanadi va iqtisodiy
vakuum deb ataladi.
Turbinalarning haqiqiy ishlashi sharoitida, qoida tariqasida, yakuniy vakuumga
erishilmaydi, chunki iqtisodiy vakuum tezroq o'rnatiladi, bunda turbinali qurilmaning
foydali quvvati (aylanma nasoslarni haydash uchun quvvat sarfini hisobga
olmaganda), kondensatorga berilgan bug' oqimi maksimal qiymatga etadi. Shu
munosabat bilan, iqtisodiy vakuumning qiymati odatda, berilgan bug' turbinasi uchun
optimal kondanser vakuum hisoblanadi.

Turbinalarning ko'plab sinovlari natijalari bilan tasdiqlanganidek, har bir turbina
uchun nisbiy quvvat o'sishi; ishlatilgan bug' bosimining nisbiy o'zgarishiga universal
bog'liqligiq quidagi formulada keltirilgan Δ N
D к = f ( P
k
D
k ).
Bu bog’liqlik ba'zi hollarda qulayroqdir, chunki u kondanserda turli xil bug’ oqimlari
uchun egri chiziqlar o'rnini bosadi (7-rasmga qarang). 8.Shaklda, misol sifatida, K-
300-240 LMZ turbinasi uchun universal bog'liqlik ko'rsatilgan. Egri chiziqning AB
bo'limi kritikdan tashqari oqim rejimini tavsiflaydi, bu erda quvvatning nisbiy
o'zgarishi chiziqli ravishda nisbiy teskari bosimga bog'liq. BC egri chizig'ining qismi
saplo va lapatkalarning qiya qismida bug'ning kengayishi bilan superkritik oqimga
to'g'ri keladi, bu erda bu bog'liqlik chiziqli bo'lmagan bo'ladi. Bug’ kengayish
qobiliyati tugaydigan CD bo'limida oxirgi bosqichning kuchi orqa bosimning
pasayishi bilan oshmaydi va umuman turbinaning quvvati hatto kamayishi mumkin
(CD liniyasi). 4.Jadvalda misol sifatida, nominal ish rejimida bir qator bug'
turbinalari kondensatorlaridagi bosimlarning optimal dizayn qiymatlari keltirilgan.
Zamonaviy elektr stantsiyalariga nisbatan baholash hisob-kitoblari uchun quyidagi
diapazonlarda kondensatordagi optimal bosim qiymatlarini olish mumkin: IES va

AES - 3,5-5,5 kPa; IES va AIES—6,0—9,0 kPa.
8-Rasm. K-300-240 LMZ turbinasi quvvati ortishining kondensatordagi bug
bosimiga universal bog'liqligi.
4-jadval. Bug' turbinalarining nominal ishlashida kondensatorlardagi bosimning
taxminiy qiymatlari
Turbina
markasi brend
kondan satö
r Bir
korpusnin
g
sovutish
yuzasi ,
m 2 Binol
ar son
i Suvdagi
harakatl
ar soni Kirish
suvining harorat
i
o
c Bosi
m
kPa
K-200-130
LMZ 200-KCC-2 4500 2 2 10 3.43
K-300-240 300-KTSS- 15400 1 2 12 3.43

LMZ 3
K-300-240
HTZ K-15240 15240 1 2 12 3.43
K-500-240-
2 HTZ K-11520-2 11520 2 2 12 3.63
K-800-240-
3 LMZ 800-KCC 20600 2 1 12 3.43
K-1200-
240 LMZ 1200-KCC 31300 2 1 12 3.58
K-220-44
HTZ K-12150 12150 2 2 22 3.10
K-500-
60/1500
HTZ K-22550 22550 2 2 22 5.88
K-500-
65/3000
HTZ K-10120 10120 4 2 12 3.92
K-750-65
HTZ K-16160 16160 4 2 15 4.41
K-1000-60-
1 HTZ K-45600 45600 6 1 15 3.92
K-1000-60
LMZ KC-1000 22000 4 2 20 5.09
*
Kondensatorlar bo'linmalarida o'rtacha bosim qiymati.
**
Turbinaning har ikki tomonida (uchta kondensator uchun); butun kondensatsiya
blokining umumiy sirt maydoni 91200 m 2
ni tashkil qiladi .
Ko'pgina o'rta o'lchamli turbinalar uchun kondensator bosimining ±1 kPa o'zgarishi
turbina quvvatining taxminan 1% ga o'zgarishiga olib keladi.
Turbinalar uchun yuqori bug' parametrlari va o'ta qizib ketgan oraliq, oxirgi
bosimning o'zgarishi bilan quvvatning o'zgarishi kichikroq nisbiy qiymat bo'lishi

mumkin (0,9% gacha), bu turbinalar uchun katta issiqlik yuklama tushishi bilan
belgilanadi. Shu bilan birga, AES turbinalari uchun kondensatordagi bosimning ±1
kPa ga o'zgarishi bilan turbina quvvatining o'zgarishi nisbiy quvvatning ancha katta
o'zgarishiga olib keladi (2,0% gacha). Bir qator turbinalar uchun bunday ma'lumotlar.

Kondensatorda sodir bo'ladigan jarayonlar.
Kondensatorda vakuumning paydo bo'lishi, aparat hajmida bug' va kondensat
o'rtasida ma'lum bir muvozanat bosimining o'rnatilishi bilan bog'liq bo'lib, bu
hajmdagi harorat bilan belgilanadi. To'yingan bug'da bu bog'liqlik aniq emas -
to'yingan bug'ning har bir harorati ma'lum bir bosim qiymatiga to'g'ri
keladi. Kondensator hajmidagi bug' harorati uning ishlash samaradorligini
aniqlaydigan bir qator parametrlar bilan hosil bo'ladi: aparatga kirish joyidagi
aylanma suvning harorati, aylanma suv va bug'ning oqim tezligi, havo miqdori.
apparatlar va boshqalar. Kondenserning kirish qismidagi suv harorati ushbu
seriyadagi asosiy parametrlardan biridir. Ba'zi "ideal" kondensatorlarda (Gsuv
= ∞ ; F = ∞ ; D
havo = 0) apparat hajmidagi eng past bug' harorati apparatga kirish
joyidagi sovutish suvi haroratiga teng bo'lishi kerak.
Kondensatorda erishilgan siraklanish, to'yingan bug'ning hajmi kondensat suvning
hajmidan ancha katta ekanligi bilan belgilanadi - kondensator hajmidagi bug' qancha
ko'p sovutilsa uning harorati shunchalik past bo'lsa, kondensat ko’proq hosil bo'ladi
va bosim shunchalik past bo'ladi. Misol uchun, to'yingan haroratda
tn = 32,90 ° C,
hosil bo'lgan kondensatning hajmi to'yingan bug'ning hajmidan 28,2 baravar kam; bu
holda kondanser hajmida
pk = 5 kPa muvozanat bosimi o'rnatiladi . Ko'pgina
zamonaviy bug' turbinalari 3-6 kPa kondensator bosimi bilan ishlaydi.
Kondensatorning bug' bo'shlig'ida havo mavjudligi kondensatsiyalanuvchi bug' va
sovutish suvi o'rtasidagi issiqlik almashinuvi shartlarini sezilarli darajada
yomonlashtiradi, kondensatorning bug'ga chidamliligi oshishiga, kondensatordagi
bug'ning haroratining pasayishiga olib keladi, natijada kondensatning o'ta sovishiga
olib keladi. Havoning sezilarli darajada so'rilishi, qo'shimcha ravishda,
kondensatorning deaeratsiya qobiliyatining pasayishiga va kondensatning kislorod
bilan to'yinganligini oshirishga olib keladi. Taminot suvda kislorod miqdorini
oshirish, o'z navbatida, kondensatordan deaeratorgacha bo'lgan yo'lning korroziyasini
oshiradi.

Havo so'rilishini kondensatordagi qisman bosimlarning taqsimlanishiga ta'sirini ko'rib
chiqaylik. Faraz qilaylik, bug' va havoning massa oqimlari mos ravishda D
K va D
havo
mos ravishda bosim ostida kondensator adapter trubkasi pk bosimida barqaror holatda
kondansatorga kiradi .
Dalton qonuniga ko'ra kondensator
bosimi
pk ; bug' bosimi
pb va havo bosimi phavo larni
partsianal bosimlari yig'indisiga teng :

PK ¿Pb+Phavo
9-Rasmda kondensatordagi bug'-havo aralashmasining kirish trubkasidan havo
sovutgichni orqasidagi, aralashmaning so’rish trubasiga o'tish yo'lida
parametrlarining o'zgarishini sifat jihatidan ko'rsatadi. Kondensatorga kiraverishda
havoning nisbiy miqdori past masalan, Rossiya issiqlik muhandislik instituti
izlanishlariga ko'ra, K-300-240 turbinasi kondensatorida u 0,3 kg / soat dan
oshmaydi, bu nominal bug' oqimi tezligida
Db = 560 t / soat qiymatiga to'g'ri
keladi. Shu munosabat bilan, hisoblangan qisman bug' bosimi p
b , amalda
pk bosimiga
teng (9-rasm ).

Rasm.9. Kondensator hajmidagi bug'-havo aralashmasi parametrlarining o'zgarishi
a - bug'ning bosimining qisman o'zgarishi pb va kondensatordagi bosim pk ,
b - bug' haroratining o'zgarishi
tb va havoning nisbiy tarkibi ε=0.00005 % ;
0 - kondensatorga kirish, 1 - havo sovutgich zonasining boshlanishi, 2 - bug'-havo
aralashmasini so'rish.
Bug'-havo aralashmasi kondensatorning kirish trubkasidan bug'-havo aralashmasining
so’rish trubkasiga o'tganda, bug' kondensatsiyalanadi va nisbiy havo miqdori ε oshadi
va ejektorga kirishda u 60-70% ga etishi mumkin, p
b bug'ining qisman bosimi
pasayadi. Kondensatorga kirish (bo'yin) va undan chiqish (aralashmani so’rish
trubkasi) bug'−havo aralashmasining bosim, gradienti kondensatorning bug' qarshiligi
quidagi formula orqali topiladi
∆ pb= pk− p'k
2.9 Shaklda, bug' haroratining t
п va kondensatordagi nisbiy havo tarkibining sifat
jihatidan bog'liqligini anglatadi. Bug'-havo aralashmasidan kondensatsiyalanganda,
kondensatordagi bug' harorati pasayadi, chunki to'yingan bug'ning qisman bosimi
pasayadi. Bu bug'da havo mavjudligi va uning bug'-havo aralashmasidagi nisbiy
tarkibining ko'payishi, shuningdek, bug'qarshiligi kondensatorining quvur to'plamida
mavjudligi va bug'-havo aralashmasining umumiy bosimining pasayishi bilan
belgilanadi.
Kondensatorning butun hajmini bug' kondensatsiyasi samaradorligi nuqtai nazaridan
shartli ravishda ikki zonaga bo'lish mumkin (rasm. 2.9): ommaviy kondensatsiya
zonasi va bug'- havo aralashmasining sovutish zonasi
Ommaviy kondensatsiya zonasi (0 - 1 zonasi )havo tarkibining bug' haroratiga zaif
ta'siri bilan tavsiflanadi, bu zonada kondensatorga kirgan bug'ning asosiy qismi
haroratning ozgina o'zgarishi bilan kondensatsiyalanadi.
Bug’-havo aralashmasining sovutish zonasi (1-2 zonasi) nafaqat bug ' - havo
aralashmasining haroratining keskin pasayishi, aralash sovutish suviga issiqlik
uzatish jarayonining tabiati bilan ham ajralib turadi; bu zona kondensatsiya jarayonini
yakunlash uchun xizmat qiladi va ba'zan havo sovutgichi zonasi deb ham ataladi.
Havoning so'rilishi va kondensatorning bug' qarshiligi tufayli to'yingan bug'ning
qisman bosimi va haroratining pasayishi natijasi kondensatning haddan tashqari
sovishi bo'lib, u kondensatorga kirishda bug'-havo aralashmasining P
K bosimidagi

to'yingan bug' tb haroratining farqi va kondensatordan chiqishda kondensatning
harorati t
K , qoida tariqasida, kondensat kollektorining kirish qismida
∆ t
k = t
b − t
k
Bug' havo aralashmasidan kondensatsiyalanganda hosil bo'lgan kondensatning
harorati aralashmaning bosimi bilan emas, balki kondensatsiyalanuvchi bug'ning
qisman bosimi bilan belgilanadi. Bug'-havo aralashmasidagi havo miqdori qanchalik
yuqori bo'lsa, formulaga muvofiq bug' p
п ning qisman bosimi va shuning uchun hosil
bo'lgan kondensatning t
k harorati shunchalik past bo'ladi. bug' tarkibidagi havo kam
bo'lgan bug’ning massa kondensatsiyasi zonasida gipotermiya ham ahamiyatsiz va
bug'-havo aralashmasining sovutish zonasida u 6...7 °C ga etishi mumkin.
Kondensatning haddan tashqari sovishi kondensatorning dizayniga, uning bug'
yukiga, sovutish suvining haroratiga, apparatning havo zichligiga, shuningdek
ejektorning samaradorligiga bog'liq. Kondensatorning bo'ynidagi bosimni mos
ravishda pasaytirmasdan kondensatni haddan tashqari sovutish regeneratsiya
tizimiga, so'ngra bug' qozoniga (bug' generatori) kiradigan ishchi suyuqlikning
issiqlik tarkibining pasayishini anglatadi. Bu yangi bug'ning kerakli parametrlarini
olish uchun qo'shimcha yoqilg'i xarajatlariga olib keladi.
Hosil bo'lgan kondensatning qayta sovutish asosiy salbiy natijasi uning kislorod bilan
to'yinganligi bo'lib, u kondensatorning kondensatordan deaeratorgacha bo'lgan
korroziyasini keltirib chiqaradi va faollashtiradi; korroziya mahsulotlari bug'
qozoniga va turbinaga ham kirib, ularning samaradorligi va ishonchliligini
pasaytiradi. Kondensatning kislorod bilan to'yinganligi, kondensat to'yinganlik
haroratidan pastroq soviganida, bug' - gaz aralashmasidan kislorodning intensiv
singishi sodir bo'lishi bilan izohlanadi. Kislorodning suyuq fazaga singishi jarayoni
sovutilgan naychalarda hosil bo'lgan kondensat plyonkasida bug' kondensatsiyasi
bilan boshlanadi.
Kondensatning qayta sovutish minimal darajaga tushirish uchun zamonaviy
kondansatorlar regenerativ tarzda amalga oshiriladi—ularda issiqlik almashinuvi
yuzasidan kondensator kollektoriga oqadigan kondensat asosiy bug' oqimining

qarama-qarshi oqimi bilan isitiladi. Kondensatorlarning quvur turbalarini
joylashtirish uchun turli xil dizayn echimlari bir xil maqsadga xizmat qiladi.
Kondensatorlarni sovutish va ularni sovutish suviga kiritish sxemalari
Yuqorida ko'rsatilgandek, kondensatorda vakuum hosil qilish uchun uning quvur
tizimi orqali sovutish suvini haydashimiz kerak.
Bug'turbinali kondensatorlar issiqlik va atom elektr stantsiyalarining texnik suv
ta'minoti tizimidagi suvning asosiy iste'molchilari hisoblanadi. Kondensatorlarni
sovutish uchun ishlatiladigan suvning ulushi 90-94% ni tashkil qiladi. Shu bilan
birga, atom elektr stantsiyalarining bug' turbinalari kondensatorlari uchun sovutish
suvi iste'moli issiqlik elektr stantsiyalariga qaraganda 1,5-1,7 baravar yuqori
ekanligini yodda tutish kerak. Bu asosan atom elektr stantsiyalarida past parametrli
to'yinganbug' turbinalaridan foydalanish bilan belgilanadi, ularda kondensatorlarga
ko'proq bug' kiradi. O rtacha 1 kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarish uchunʻ
issiqlik elektr stansiyalari uchun 130 kg, atom elektr stansiyalari uchun 200 kg suv
kerak bo ladi.
ʻ
5.Jadvalda. misol sifatida, bir qator bug'turbinalarining kondensatsiya agregatlari
uchun ularning nominal ish rejimida sovutish suvi iste'moli va kondensatorga
kirishdagi sovutish suvi haroratining hisoblangan qiymatlari to'g'risidagi ma'lumotlar
keltirilgan.
5 -jadval. Bug'turbinasi kondensatsiya agregatlari uchun sovutish suvi oqim tezligi
kirish suvining harorati
Turbina markasi Suv iste'moli, m 3
/ soat
K-50-90
PT-60/75-130/13, T-50/60-130
K-100-90, T-110/120-130
PT-135/165-130/15
K-200-130
K-220-44
T-250/300-240
K-300-240
K-500-240 8000
8000
16000
12500
25000
36000
28000
36000
52000

K-500-166
K-500-65/3000
K-750-65-3000
K-800-240
K-1000-65/1500
K-1200-240 55000
83000
120 000
73000
170 000
108000
Kondensator uchun suv oqimi tezligi kondensatorning issiqlik balansi tenglamasidan
aniqlanadi va sovutish tezligi m, 1 kg bug'ni kondensatsiya qilish uchun zarur bo'lgan
suv miqdori bilan tavsiflanadi.
Suv ta ' minoti tizimi uchun kapital xarajatlar ancha yuqori va o ' rnatilgan 1 kVt
quvvatning umumiy qiymatining 10-12% ni tashkil qiladi . Shu munosabat bilan,
xizmat ko'rsatish suv ta'minoti tizimi odatda stansiyalarni bir butun sifatida
loyihalashda texnik-iqtisodiy asosida tanlanadi.
Bug'turbinasi kondensatorlari turli manbalardan sovutish suvi bilan ta'minlanishi
mumkin. Keling, elektr stantsiyalari uchun hozirda foydalanilayotgan texnik suv
ta'minoti tizimlarining umumiy qoidalarini ko'rib chiqaylik. Suv ta'minoti
tizimlarining uchta asosiy turi mavjud:
* to'g'ridan-to'g'ri oqim,
* sovutish suv omborlari bilan sirkulyatsiya,
* sovutish minoralari bilan sirkulyatsiya .
Eng samarali va tejamkor - to'g'ridan-to'g'ri oqimli suv ta'minoti tizimi. Bunday
tizimdagi suv manbai odatda daryo, dengiz yoki ko'ldir. Kollektordan suv aylanma
nasos orqali orqali haydaladi va yana rezervuarga chiqariladi. Agar daryo suv havzasi
sifatida ishlatilsa, unda oqizish daryoning quyi oqimida amalga oshirilishi
kerak. Agar ko'l suv ombori bo'lib xizmat qilsa, u holda suv olish va tushirish joylari
isitiladigan suvni toza sovutish suvi bilan aralashtirishni istisno qiladigan masofa
bilan ajratilishi kerak. Tuzli dengiz suvi, manbai sifatida foydalanilganda, uskunani
korroziyadan himoya qilish uchun maxsus choralar ko'rish kerak. Bunday holda,
kondensator quvurlari, uning suv kameralari va quvur plitalari korroziyaga chidamli
metallardan tayyorlanishi kerak.

To'g'ridan-to'g'ri suv ta'minoti tizimidan foydalanish cheklangan, bu ikkita asosiy
omil bilan belgilanadi:
*yirik zamonaviy elektr stansiyalarini suv bilan ta'minlash uchun katta suv oqimlari
bo'lgan daryolar talab qilinadi. Odatda, suv ta'minoti ishonchliligi, agar daryoning
oqimi elektr stantsiyasi uchun zarur bo'lgan suv oqimidan 3-4 baravar yuqori bo'lsa
yoki kerakli ko'l maydoni 1 kVt uchun 5-9 m 2
bo'lsa, ta'minlanadi deb hisoblanadi.
*zamonaviy ekologik talablarga muvofiq, daryoda yoki suv omborida suvning ruxsat
etilgan isishi yozda 3 °C, qishda esa 5 °C dan oshmasligi kerak. Aks holda, suvda
erigan kislorod miqdori kamayadi, suv o'simliklarining rivojlanishi kuchayadi va
ba'zi hollarda sovuqni yaxshi ko'radigan baliqlarning qimmatli turlariga zararli ta'sir
ko'rsatadi.
Elektr stantsiyalari quvvatlarining o'sishi va sovutish suvi etishmasligi bilan suvni
qayta ishlash tizimlari keng tarqalgan. Bunday tizimlarda kondensatorlarda isigan
suv, atmosfera sharoitida sovutilgandan so'ng, kondensatorga qayta
yo'naltiriladi. Hozirgi vaqtda ishga tushirilayotgan IES va AES larning salmoqli
qismi aylanma suv ta’minoti tizimiga ega.
Sovutish suv omborlari bo'lgan aylanma suv ta'minoti tizimida suv manbai odatda
kichik daryo havzasi yoki uning tekisligida qurilgan va bir necha yil davomida
to'ldirilgan suv ombori hisoblanadi. Suv omboridan suv olish odatda to'g'on yaqinida
amalga oshiriladi va kondensatorlarni sovutish suvi shunday masofada chiqariladiki,
uni sovutish uchun vaqt yetarli. ∆thavo =t2havo − t1havo
Suv ombori bilan bu masofa 12 km gacha cho'zilgan.
Suv ombori chuqurligi (6 m dan ortiq) toza suv katta chuqurlikdan (pastki qatlamdan)
olinadi va kondensatorda isiydi va sirt qatlamiga qayta quyiladi.
Sovutish graderniyi bo'lgan aylanma suv ta'minoti tizimida (purkagichli hovuzli kam
quvvatli elektr stantsiyalarida) kondensatorlarda isitiladigan suv maxsus
sovutgichlarda - sovutish minoralarida sovutiladi. Sovutish minoralari elektr
stantsiyasi joylashgan joyda sovutish suv omborini qurish mumkin bo'lmaganda
qo'llaniladi. Bunday holat odatda shaharlarda yirik issiqlik elektr stansiyalarini qurish
jarayonida yuzaga keladi.

Shuni yodda tutish kerakki, ba'zi elektr stantsiyalarida daryo yoki sovutish suv
ombori, shuningdek sun'iy sovutgich yordamida bir marta aylanuvchi suv ta'minoti
tizimi mavjud.
Sovutish suvi uchun kondensatorlarni ulashning sxematik diagrammalari 2.10.rasmda
ko'rsatilgan.
Sovutish suvi uchun kondansatlatkichlarni ulanish sxematik diagrammasi 2.10
rasmda keltirilgan. Yoqish variantlari: a1 va a2— turbogenerator o'qiga nisbatan
ko'ndalang joylashgan ikki korpusli kondansatör bilan;
a1 —korpuslarni parallel ravishda yoqish a2— korpuslarni suv bo'ylab ketma-ket
yoqish. Ushbu ulanish variantlari ko'pincha 300 MVt gacha bo'lgan Para turbinalarda
qo'llaniladi.
Rasm. 10. Sovutish suvi uchun kondensatorlarni ulashning asosiy sxemalari

Katta quvvatiga ega stansiyalarda kondensatorlarning uzunlamasına joylashuvi
(parallel yoki bug' turbinasi o'qi bo'ylab; b, v variantlari) bo'lgan sxemalar keng

tarqalgan. Ushbu sxemalarda sovutish suvining parallel (b1, b3, v2) yoki qarama-
qarshi (b2, v1) harakati bo'lgan korpuslarni parallel (b1) va ketma-ket (b2 , b3)
kiritish ham mumkin. Qarama-qarshi suv harakati kondensator korpuslari o'rtasida
bug' yukining teng taqsimlanishini ta'minlaydi.
11-rasm, ushbu echimning termodinamik ustunligini sifatli aks ettiradi. Suvning b
qismdagi P1 bosimi bir qismli kondansatkichga qaraganda sezilarli darajada past,
ikkinchi а qismdagi P2 bosimi esa biroz yuqori. Natijada, P
ko ' r
ning o'rtacha bug'
bosimi past bo'ladi va ajratilgan kondansator bilan sikl ning termodinamik
samaradorligi-yuqori-bo'ladi.

Rasm.11. Seksiyasiz ( a va seksiyali ( b ) kondensatorlarda suv va bug’ parametrlari
К-1000-60/3000 bug'turbinasi kondensatorga kirish joyidagi suv harorati 15 °C
Biroq, bo'limlar sonini uchtadan ko'paytirish maqsadga muvofiq emas, chunki bu sikl
samaradorligini yanada oshirishga olib kelmaydi.
Hozirgi vaqtda kondensatorlarning uzunlamasına sxemalari, masalan, K-800-240,
K-1200-240 va K-1000-60/3000 turbinalarida amalga oshiriladi.
Elektr stantsiyasining texnik suv ta'minoti tizimini tanlash umuman elektr stantsiyasi
uchun texnik-iqtisodiy tahlil asosida amalga oshiriladi (yoki turbo qurilmaning past
potentsial kompleksi) kondensatorlarda hisoblangan bosim qiymatlarini ta'minlash
sharti bilan.
Kondensatorlarning tipik dizaynlari va texnik xususiyatlari .
* Turbinaning nominal kondensatsiya quvvatiga qarab.
** Maksimal turbinaning kondensatsiya quvvatiga qarab.
*** Suv oqimi bo'ylab birinchi va ikkinchi korpuslarga qarab.
Keling, dizaynerlar tomonidan ushbu turbinalarning kondensatorlariga kiritilgan ba'zi
asosiy echimlarni ko'rib chiqaylik.
Issiqlik elektr stansiyalari va Issiqlik elektr markazlari, yoqilg'ida ishlaydigan issiqlik
elektr stantsiyalarining barcha turbina kondansatorleri podvalda, ya'ni ular to'g'ridan-
to'g'ri turbinaning past bosimli tsilindri ostida o'rnatiladi. Turbinaning kuchiga, undan
chiqadigan bug' miqdoriga va turbinali blokning umumiy sxemasiga qarab, bir va
ko'p qavatli kondensatorlar qo'llaniladi. Issiqlik elektr stansiyalarining kuchli
turbinalari orasida bir korpusli kondensatorlar K-160-130 KhTZ (ikki egzoz) va K-
300-240 LMZ va KhTZ (uchta egzoz) turlari mavjud. K-100-90 va K-200-130 LMZ
turbinalari ikkita korpusga ega (har bir egzoz uchun bittadan), K-500-240 KhTZ
turbinasi ham ikkita korpusga ega, ammo ularning har biri ikki oqimli bo’lib, past
bosim silindrga xizmat qiladi. Ushbu kondensatorlarning barchasi ikkita sovutish suvi
o'tish joyiga va turbinaning o'qiga nisbatan korpuslarning ko'ndalang joylashishiga
ega. K-300-240 va K-160-130 turbina kondensatorlar suvni sovutish uchun ikki
oqimli bo'lib, suv kameralarida vertikal qismlarga ega, shikastlangan quvurlarni
topish va o'chirish yoki ajratilgan yarmida quvurlarni tozalash uchun turbina mos

ravishda kamaytirilgan yuk bilan ishlayotganida kondanserning yarmini suv bilan
o'chirishga ruxsat berish. Bundan tashqari, blokli aylanma nasoslardan birining
favqulodda ishlamay qolishi holatida turbinani to'xtatmaslik, faqat chiqindi bug'ining
ruxsat etilgan harorati bilan belgilangan chegaralarda tushirish mumkin.
Yuqorida aytib o'tilgan boshqa kondensatorlarning ko'pchiligi (50-300 MVt quvvatga
ega turbinalar uchun) sovutish suvi bilan parallel ravishda bog'langan ikkita korpusga
ega bo'lib, ularning bug 'bo'shliqlari aylanma quvurlar bilan o'zaro bog'langan bo'lib,
turbinaning ishlashi paytida ulardan birini o'chirishga imkon beradi.
LMZ turbinalarida 500, 800 va 1200 MVt quvvatga ega korpuslarning uzunlamasına
joylashishi (turbinaning o'qi bo'ylab) bo'lgan bir o'tishli kondensatorlar
mavjud. Uzunlamasına bir o'tishli kondensatorlar suv bilan ketma-ket bog'langan
(umumiy oraliq suv kamerasi orqali) bir yoki ikkita ikki oqimli korpusga ega
(K-500-240 va K-800-240 turbinalari) yoki ikkita ketma-ket ulangan oqim korpuslari
(K-1200- 240). ikkita parallel guruhga ega. Bunday holda, uzunlamasına
kondensatordan foydalanish sxemani soddalashtiradi va aylanma o'tkazgichlarni
joylashtirishni osonlashtiradi.
Kondensator korpuslarining ketma-ket ulanishi ishlatiladigan quvurlar uzunligini
cheklash va apparatni kesishni juda oddiy bajarish imkonini berdi. Ushbu
kondensatorlar chiqindi bug'ining ikki bosqichli kondensatsiyasini ta'minlaydi, bunda
sovutish suvi yo'li bo'ylab birinchi korpusdagi bosimi ikkinchi korpusga qaraganda
past bo'ladi, birinchi korpusda isitiladigan suv ichiga kiradi.
Aksariyat generatsiya turbinalarining kondensatorlari turbinalarni kondensatsiyalash
uchun ishlatiladiganlardan asosiysi bilan bir qatorda o'z suv kameralari va mustaqil
sovutish suvi kirish va chiqishlari bo'lgan quvur to'plami mavjudligi bilan farq qiladi.
K-220-44, K-500-65 va K-750-65 (3000 rpm) AESning yuqori tezlikdagi
turbinalarining kondensatorlari bir oqimli korpuslarning ko'ndalang joylashuvi bilan
suvni sovutish qo’llanilgan. K-220-44 turbinasi ikkita ikki oqimli past bosimli
silindrlarning har biri uchun bittadan kondensator korpusiga va to'rtta ikki oqimli past
bosimli silindrlarning har biri uchun boshqa ikkita turbinaga ega. K-500-60/1500
turbinasining yon kondensatorlari bittadan, K-1000-60/1500-1 turbinasi esa
turbinaning har bir tomonida sovutish suvi bilan ketma-ket ulangan uchta korpusga

ega; chiqindi bug'i Past bosimli kondensato tanasining pastki va yuqori yarmidan
kondensatorlarga kiradi. Bodrum kondensatorlaridan farqli o'laroq, ikkita suv oqimini
ajratib turadigan suv kameralaridagi bo'linmalar bu kondensatorlarda gorizontaldir.
Yon kondansatkichlardan foydalanish past bosimli silindr va turbina poydevorining
dizaynini soddalashtirishga imkon berdi, shuningdek, padval kondensatorni
joylashtirishni osonlashtirdi.
Zamonaviy kandensator zavodlari tomonidan ishlab chiqarilgan sirt
kondensatorlarining ba'zi tipik dizaynlarini ko'rib chiqing.
12 Shaklda. kichik turbinalar (6-12 MVt) bilan ishlaydigan KP-540 KTZ
kondensatorining-dizayni-ko'rsatilgan.

Rasm. 12. Kondensator KP-540 KTZ (belgilar uchun matnga qarang)
Kondensatorning silindrsimon korpusi 4 unga o'tish trubkasi 2 (bo'yin), old va orqa
trubka plitalari 5 , shuningdek, old 3 va 11 (orqa) suv kameralari payvandlanadi
Korpus tayanchlariga 20 o'rnatiladi va turbinaning chiqishiga gardishlar orqali
ulanadi 21. Quvurlar to'plamining joylashishi bug'ning kondensat kollektoridagi
kondensat yuzasiga o'tishini ta'minlaydi 7 bu kondensatning o'ta sovishini
kamaytirishga yordam beradi. Bug' bo'shlig'ining oraliq bo'limlarida 17 (ikkitasidan
biri yuqori ko'rinishda ko'rinadi) 22, kondensator hajmidagi bosimlarni
tenglashtirishni ta'minlaydigan oynalar.
Kondensatorning bug' bo'shlig'ida ikki juft bug' yo’naltiruvchi qalqonlari
15 o'rnatilgan bo'lib, ular bir vaqtning o'zida yuqori quvurlardan oqib chiqadigan
kondensatni oraliq ushlab turish uchun xizmat qiladi. Pastki bug' qalqoni, qo'shimcha
ravishda, havo sovutgich zonasini 23 ta'minlaydi. Ikki tomonlama
kollektor 14 kondensatordan so'rilgan bug'-havo aralashmasini korpusning yuqori
nuqtasida joylashgan so’rilish trubasiga 10 yo'naltirish uchun xizmat qiladi.
Kondensatorga sovutish suvi etkazib berish pastki qismida tashkil etilgan va chiqish
suv kamerasining yuqori nuqtasida (o'qdan yuqorida ko'rsatilgan). Birinchi suv o'tishi
havo sovutgich zonasidan o'tadi (qolgan suv o'tishlari rasmdagi strelkalar bilan
ko'rsatilgan). Old va orqa suv kameralarida vertikal bo'laklar 24 mavjud va suv
kameralarining qopqoqlari 9 ikkita yarmidan iborat. Kondensator ikki oqimli bo'lib,
turbinani to'xtatmasdan (uning yukining mos ravishda kamayishi bilan) kondensator
yarmining har birini tekshirish, ta'mirlash va tozalash imkonini beradi. Lyuklar 12,
quvur doska va suv kameralarini tekshirish imkonini beradi. Anker bog’lamalari 13
suv kamerasini qopqoqi 9.
Kondensatorning bo'yniga; atmosfera xavfsizlik klapanlari ulangan quvur liniyasi,
shuningdek , teshikchali quvur bo'lgan kollektor 18 o'rnatilgan . Turbina ishga
tushirilganda, o'ta qizib ketgan bug' kondensatorga kirishi mumkin bo'lganda, suv
atomizatorga beriladi, u egzoz trubkasini sovutadi va kondensator quvurlarini haddan
tashqari qizib ketishdan himoya qiladi. Ko'rsatkich 8 kondansatordeki suv darajasini
aniqlash uchun ishlatiladi .

13 Shaklda K-160-130 KhTZ turbinasining K-150-9115 kondensatorining dizayni
ko'rsatilgan.
Rasm.13. Kondensator K-150-9115 KhTZ
1.4 - old va orqa suv kameralari, 2 – chiqindi gazlarni tushirish moslamasi, 3 – bug’
chiqarish quvuri, 5 - bug'-havo aralashmasi so’rish, 6 - prujinali tayanch, 7 , 8 -
sovutish suvini etkazib berish va chiqarish ( bitta oqimda), 9 - kirish trubkasi (bo'yin),
10 - quvur to'plami, 11 - havo sovutgichi, 12 - bug' qalqonlari, 13 - kondensat
kollektori, 14 –mahkamlovchi qovurg’a , 15 - quvur doskasi
Kondenser tanasi deyarli to'rtburchak shaklidagi po'lat plitalardan payvandlanadi
(faqat pastki qismida bir oz yaxlitlashgan). Tananing tashqi va ichki qismida odatda
shvillerdan yasalgan qovurg'alar 14 mavjud. Bo'yin 9, quvur doskasi 15 va suv
kameralari 1, 4 korpusga payvandlangan .
Kondensator 10 ning asosiy trubka to'plami lenta shaklida, havo sovutgich 11 ning
trubka to'plami esa uchta kovaksimon silindr shaklida qilingan. Quvurlar to'plami
ichida bug'ning erkin o'tishlari mavjudligi kondensatning yaxshi deaeratsiyasini va
uning o'ta sovimasligini ta'minlaydi.
Bug'-havo aralashmasi chiqindi gazlar trubkasi 5 orqali (aylanuvchi) suv kamerasi 4
orqali chiqariladi, bu aralashmaning yaxshi sovishi va chiqindi gazlar zonasida
qisman yuqori havo bosimhosil bo’ladi.

Havo sovutgichda bug' oqimlarini tashkil qilish bug' qalqonlari 12 tomonidan amalga
oshiriladi, ular kondensatni oraliq yig'ish va uni quvur plitalari va oraliq qismlarga
drenaj quvurlari bilan birga pastga olib tashlash uchun xizmat qiladi.

Drenaj trubasining dizayni 14-rasmda ko'rsatilgan. Drenaj trubasining yuqori qirrasi
kesiladi va shuning uchun quvur yuqori oqim quvurlaridan oqib chiqadigan
kondensat bilan to'ladi. Quvurlarning pastki qismida trubka plitalari va to'siqlar
yaqinida ularni bo'shatish uchun teshiklar qilinadi. Bunday quvurlardan foydalanish
kondensatning haddan tashqari sovishini kamaytirishga yordam beradi va uning
bo'linmalari va trubka plitalari joylarida yo'naltirilgan oqimini tashkil qiladi.
Rasm . 14. Drenaj trubkasi ko'rinishi
1 - asosiy quvur doskasi , 2 - oraliq bo'limlar, 3 - drenaj trubkasi, B - perimetri bo'ylab
2-3 nuqtada elektr payvandlash
Sovutish suvi kondensatorga ikkita alohida oqimda beriladi birinchi oqim (2.19-
rasmda ko ' rsatilgan ), bu kondensatorni turbinani to ' xtatmasdan tekshirish , tozalash va
ta ' mirlash imkonini beradi .
Ikki tomonlama kondensator - o ' q bo ' ylab A ko ' rinishda , bo ' linma ikki nuqtali chiziq
bilan ko ' rsatilgan ( suv kamerasi qopqog ' i yopilgan ); B - B bo ' limida kondensatorning
o ' ng tomonidagi shunga o ' xshash bo ' linish uchun quvur to ' plamida nosimmetrik
bo ' shliq ( quvurlarsiz zona ) taqdim etiladi . Sovutish suvi ta'minoti har bir oqimda
pastdan (7) va suv chiqarish yuqoridan ( 8 ) tashkil etiladi.
Kondensator bo'yniga turbinani ishga tushirish va keskin yuklama paytida bug’
olishini ta'minlaydigan relyef moslamasi o'rnatilgan. Bundan tashqari, turbinadan
bug’ chiqaruvchi quvur liniyasi mavjud. Kondensatorning trubka plitalari kondensat
gidravlik muhrlangan holda ikki tomodan qilingan.

15-Shaklda. K-300-240 KhTZ turbinasining K-15240 kondensatorining dizayni

Rasm. 15. Kondensator K-15240 KhTZ
1,2 - sovutish suvining chiqishi va kirishi, 3 - lyuk, 4 - taminot nasosining
harakatlantiruvchi turbinasidan chiqindi bug'ining chiqishi, 5 - kondensator bo'yni, 6 -
asosiy quvur to'plami, 7 - bug'- havo aralashmasi so’riluvchi trubkasi (4 dona), 8 -
havo sovutgichi, 9 - kondensat kollektori, 10 - anker tayanchi, 11 - havoni tozalash
uchun bug 'berish trubkasi, 12.16 - old va orqa suv kameralari, 13 , 17 , 18 , 19 -
quvur liniyasi, mos ravishda, 7,6,8 va 9-turbinalar tanlovidan, 14 - o'tish trubasini
sovutish uchun kondensat ta'minoti, 15 - kimyoviy tozalangan suv
ta'minoti, 20 - Blokni sovutish moslamasi dan bug' chiqarish moslamasi (8
armatura), 21 - sovutilgan kondensatini etkazib berish, 22 - suv kameralaridan havo
so'rish (aylanma tizimi) , 23 - bug' qalqoni, 24 - drenaj quvurlarini o'rnatish uchun
maydon, 25 - bo'limni o'rnatish joyiga mos keladigan qism, 26 - payvandlangan
tayanch ramkasi
Kondensator ikki tomonlama ikki oqimli kondensator bo'lib, bug 'oqimiga nisbatan
suv o'tishlarining parallel joylashishiga ega, ya'ni bug' bir vaqtning o'zida birinchi va
ikkinchi suv yo'llarining quvur to'plamlariga kiradi. Suv kirish joyi pastda, chiqish
joyi tepada.
Quvurlar to'plami quvurlarning uchburchak parchalanishi bilan lenta shaklida
qilingan. To'plamning periferik quvurlari devor qalinligi 2 mm, qolganlari 1 mm,
chunki ular dinamik bug 'bosimi ta'siriga eng sezgir.
Bug'-havo aralashmasining bug' va yon assimilyatsiya qilish uchun markaziy o'tish
joyi bo'lgan kondensatorning issiqlik almashinuvi yuzasi 7 havo sovutgichi 8 atrofida
joylashgan ikkita simmetrik (kondensatorning vertikal o'qiga nisbatan) trubka
to'plamlaridan 6 iborat bo'ladi. bug'ning kondensatorning pastki qismiga
o'tishi. Bunday sxema kondensator quvurlari to'plamlarini oqilona joylashtirish uchun
asosiy talablarga to'liq javob beradi.
Quvurlar to'plamining lenta tartibi quvur to'plamiga bug 'kirish tomonida katta bo'sh
joyni ta'minlaydi. Buklangan lentalar shaklida tayyorlangan quvur to'plamlarida bug
'kirish tomonida kirish perimetrini oshirish va to'plam chuqurligini kamaytirish uchun
tashqi toraytiruvchi kanallar, bug'ning chiqish tomonida esa bug'-havo aralashmasini
olib tashlash uchun ichki kengaytiruvchi kanallar mavjud. to'plamlardan. Ichki

kanallardan kondensatsiyalanmagan bug 'va havo havo sovutgichga kiradi 8. Bug'
yo'li bo'ylab lentadagi quvurlar qatorlari soni 8-12 ta.
Kondenserning pastki qismida joylashgan quvur to'plami bantlarining gorizontal
qismlari markaziy o'tish joyiga bug'ning to'g'ridan-to'g'ri havo
sovutgichiga 8 kirishiga to'sqinlik qiladi. Shu bilan birga, ular kondensatorning pastki
qismida to'plangan kondensat qatlam ustida doimiy bug' oqimini ta'minlaydi va
kondensatning yaxshi deaeratsiyasiga hissa qo'shadi. Havo sovutgichining trubka
to'plami 8 asosiy quvur to'plamidan 6 egilgan bug' qalqoni 23 bilan ajratilgan bo'lib, u
kondensatni (ustidagi quvurlardan) quvur plitalari maydoniga tushiradi. Quvurlar
to'plamining balandligi (masalan, 24) bo'ylab oraliq darajadagi kondensatni olish
drenaj quvurlari (2.20-rasmga qarang) va maxsus qismlar yordamida amalga
oshiriladi.
Kondensator trubkasi to'plami payvandlangan po'lat korpusga
joylashtirilgan. Ko'ndalang kesimda tanasi to'rtburchaklar shakliga ega, tashqi
tomondan tekis devorlar mustaxkamlovchi elementlar – shivillrlar bilan
mustahkamlangan. Kondensatorda ortib borayotgan suv zichligi suv kameralari
tomonidan asosiy trubka plitalariga (sovutish quvurlarining uchlarini
kengaytirgandan so'ng) bitum qoplama ta'minlanadi.
Korpusning ikki chetida oldingi 12 va orqa 16 da suv kameralari trubka plitalariga
payvandlanadi. Ushbu gardishlarga tirgaklar va murvatlarga olinadigan qopqoqlar
biriktiriladi, ular qo'shimcha ravishda anker tirgaklari bilan
mustahkamlanadi Kondenserning bir qator turlarida 16- gachasi orqa kameralarning
qopqoqlari payvandlanadi.
Har bir suv oqimida ikkita o'tish joyini tashkil qilish uchun oldingi suv kamerasida
gorizontal bo'linma mavjud. Ushbu qismni suv kamerasiga o'rnatish joyiga mos
keladigan qism, 2.21 rasmda. ( B - B bo'limi ) 25 raqami bilan belgilangan .
Bu kondensator bo'yni to'rtburchak kesimga ega bo'lib, kondensator tomon kengayib
boradi va ichkaridan qovurg'alar va aylana kesmaning kesishgan mo’laklar bilan
mustahkamlangan tekis egilgan po'lat plitalardan yasalgan. Past bosimli silindr
turbinasidan bug' chiqarish bo'yin orqali chiqariladi, ular korpuslar bilan
himoyalangan. Bu yerda qabul qilish va tushirish moslamasi 20 ham o'rnatilgan .

Kondensarorning pastki qismi payvandlangan oyoq-rama 26 bilan mustahkamlangan
bo'lib , u bir vaqtning o'zida butun kondensatorni umumiy qattiqlikni beradi. Ramkasi
payvandlangan I-juflikdan iborat. rama tomonidan uzatiladigan yukni to'rtta prujinali
tayanch 10 (har biri sakkizta anker) oladi. prujina tayanchlari har bir oqimning old va
orqa suv kameralari tomonidan kondensatorning uchlarida joylashgan.
2.22 Rasmda K-220-44, K-500-240 va K-500-65/3000 KhTZ turbina
kondensatorining tipik dizayni ko'rsatilgan. Bu kondensatorlarining asosan issiqlik
almashinish yuzasi va kondensatordagi turbalar soni bilan farq qiluvchi turli
modifikatsiyalari quidagijadvalda keltirilgan.
2.16 Rasm K-220-44, K-500-240, K-500-65 turbina kondensatorning tipik
konstruksiyasi

.
1-quvur to'plami 2 - drenaj quvurlari 3 - bug' uchun kanal 4 - bug' uchun yon kana
15-bug' qalqonlari 6 - havo sovutgichi 7 - o'ng kondansator 8 - chap kondansator 9 -
kondensat kollektori 10 - orqa (aylanuvchi) suv kamerasi 11 prujina 12 - oldingi suv
kamerasi 13 - kirish trubkasi (bo'yin) 14 – sovutish suvini qabul qilish moslamasi
15 - aylanma quvur A - turbinadan bug' chiqishi B - chiqarilgan bug'ning
kondensatorga kiritilishi V - bug'-havo aralashmasini so’rdirish G - sovutish suvi
ta'minoti D - sovutish suvi drenaji E - kondensat drenaji
Podval tipidagi kondensator, suvni sovutish uchun ikki tomonlama (suv kamerasidagi
to'siqlar gorizontal holatda joylashgan), bir oqimli. Ushbu yechim aylanma suvning

kirish va chiqish quvurlari sonini kamaytirishga va buning natijasida butun turbinali
blokning joylashishini osonlashtirishga imkon berdi (asosiy qiyinchilik -
quvurlarning katta diametrlari).
Yagona oqimli kondensatorlardan foydalanish bug' bo'shlig'ida ( 15 trubkasi)
kondansatorni o'chirishga majbur bo'lganda birlik quvvatining to'liq yo'qolishini
oldini olish uchun ularning kombinatsiyasi hizmat qiladi. Chetlab o’tish quvurlari
kompensator vazifasini bajaradi, bu bir tomondan, past bosimli silindr ning
mahkamlash nuqtalaridan harorat kamayishini ta'minlaydi, boshqa tomondan, o'tish
devorlariga barometrik bosimni nazorat qilishni ta'minlaydi.
sovutish suvini etkazib berish ikkala pastki joylashgan suv trubasi bilan quvurlar
to'plamining pastki yarmiga suv etkazib berishni (I o'tish) va yuqori yarmidan to'kish
uchun drenajlashni ta'minlaydi (II o'tish).
Quvur to'plami 1 kondensatorning har bir yarmi uchun (vertikal o'qga nisbatan)
simmetrik lenta shaklida markaziy havo so'rilishi amalga oshiriladi. Kondensatorning
markaziy qismida va yon devorlarida bug' o'tish joylari mavjud. Quvur to'plami
oxridagi o'tish yo'llarining 4 kengligi, shuningdek, bug’ yo'llarida 3 120-130 m / s
bug’ tezligining ruxsat etilganligi shartidan hisob-kitob yo'li bilan aniqlandi.
Quvur to'plamining qayta-qayta buklangan lenta shaklida qabul qilingan joylashuvi
va siyrak tishli to'plamning chiqadigan qismlariga joylashtirish quvur to'plamining
umumiy perimetrini sezilarli darajada oshiradi va shu bilan chiqadigan qismda
bug'ning nisbatan past tezligiga erishadi (50-60 m / s). Kirish tezligi past bo'lsa-da,
bug’ yo'nalishi bo'ylab birinchi qator quvurlarining erroziyaga uchrashini oldini olish
uchun ularning quvur qalinligi 2 mm gacha oshirilgan (qolganlari uchun 1 mm).
Lentaning suv oqimlari joylashishiga qarab lentadagi quvurlar qatorlari soni 12-14
tani tashkil qiladi. Bundan tashqari, lentaning kengligi zonalardagi quvurlarning
o'ziga xos tartibiga bog'liq.
Ko'rib chiqilayotgan barcha kondensatorlardagi havo sovutgichining 6 yuzasi
kondensatorlarning butun sovutish yuzasining 8-10% ni tashkil qiladi. Havo
sovutgichi 6 quvur to'plamining ichki qismida joylashgan. Bug'-havo aralashmasining
harakat yo'nalishi bo'yicha, so'rish nuqtasi keskin torayib boradi, buning natijasida
harakat jarayonida aralashmaning tezligi ortadi. Bu issiqlik uzatishning kuchayishiga,

shuningdek, bug’-havo aralashmasining harorati va hajmining pasayishiga yordam
beradi.
Kondensatorning samaradorligini oshiradigan qo'shimcha strukturaviy elementlar
mavjud - drenaj quvurlari 2 , bug 'qalqonlari 5, kondensat kollektorlarini korpusga
maxsus payvandlash va hokazo. Ushbu elementlarning dizayni 2.23. shaklda
ko'rsatilgan. Ushbu elementlarning maqsadi kondensatning haddan tashqari sovishini
va uning tarkibini o’zgarishini oldini olish, sovutish suvisarfini minimallashtirish
Rasm. 17. Kondensatorning alohida agregatlarining ko’rinishi
a - bug' qalqonlarini o'rnatishi, b - kondensat kollektorining o'rnatilishi va ishlash
sxemasi; 1 - oldingi trubka do’skasi, 2 - oraliq qism, 3 - orqa trubka doskasi, 4 - bug'

qalqoni, 5 - bug' qalqonidagi kesma , 6 - trubka varag'iga qalqon mahkamlash,
7- oraliq qismga qalqon mahkamlash,
8 - kondensatorning pastki qismi, 9 - kondensat kollektori, 10 - kondensat
kollektorining teshilgan qismi;
A - havo-bug'aralashmasi o’tish qismi, B - havo sovutgichga kirish
Kondensatni drenaj quvurlari bilan ushlash (yuqoriga qarang) ham kondensatorning
umumiy bug' qarshiligining pasayishiga yordam beradi, chunki bu bug'ning quvurlar
to'plamidagi yopiq uchlariga erkin kirishini ta'minlaydi. Xuddi shu maqsadda qisman
quvur to'plamining ichki yo'laklariga o'rnatilgan bug' qalqonlari xizmat qiladi, ular
orqali tushgan kondensat, trubka plitalari va oraliq bo'laklarga yo'naltiriladi va
qalqonlardagi kesiklar orqali kondensatorning pastki qismiga oqadi (2.23-rasmga
qarang). Bug '-havo aralashmasining bosimini tenglashtirish uchun qalqonning har
ikki tomonida ustki tomonga chiqib turadigan payvand choklari mavjud. Ushbu
ftulkalardagi teshiklar orqali qalqonning har ikki tomonidagi trubka to'plami
zonalarida bosim tenglashtiriladi va ftulkalarning chiqib ketadigan qismlari
qalqonlardan pastga oqayotgan kondensat tufayli teshiklarning to'sib qo'yilishining
oldi olinadi.
Temir yo'l orqali tashish shartlari tufayli kondensatorni zavodda to'liq yig'ib
bo'lmaydi va shuning uchun uni yig'ish va payvandlash o'rnatish joyida amalga
oshiriladigan alohida tashiladigan qisimlar shaklida ishlab chiqarish
rejalashtirilgan. Kondensator korpusi (payvandlangan, to'rtburchaklar shakli) to'rtta
bo'ylama qismdan, kirish trubkasi (bo'yin), ikki qismdan iborat, suv kameralari (old
va orqa), ramalari, tayanch bloklari va boshqa birliklar alohida etkazib beriladi.
Quvur qatlamlari va oraliq to'siqlardagi teshiklarni ta'minlash uchun tananing har bir
bo'ylama qismi maxsus bloklarda amalga oshiriladi, bu yo’l yordamida teshiklar
bo'ylab quvur varaqlarini mos ravishda markazlashtiradi.
Tashish paytida korpus qismlari, kirish trubkasi (bo'yin) va o'rnatish paytida
payvandlangan suv kameralarining geometrik shakllari va o'lchamlarini saqlab qolish
uchun sanab o'tilgan elementlar vaqtincha himoyalagich elementlar qotirilanadi,
keyinchalik ular montaj paytida olib tashlanadi.

Kondensatorning kirish trubkasi 13 (bo'yin) quti shaklidagi payvandlangan
strukturadir (2.22-rasmga qarang) kondensator ichidagi trubka tarmoqlarini
mustahkamlash uchun devorlarga bo'ylama va ko'ndalang tayanch (bir nechta
sathlarda) payvandlanadi, ular bir vaqtning o'zida Past bosimli silindrdan tarmoq
trubkasi orqali regeneratsiya tizimining isitgichlariga o'tadigan bug 'quvurlari uchun
tayanch bo'lib xizmat qiladi
18-Rasmda K-500-60/1500 KhTZ turbinasining K-22550 kondensatorining chizmasi
ko'rsatilgan. Turbina qurish amaliyotida birinchi marta past bosimli silindrlar yon
tomonga kondensatori o'rnatilgan. Bunday sxema kondensatorga katta sovutish

yuzasini joylashtirish muammosini hal qilishga imkon beradi.
18-Rasm Kondensator K-22550 HTZ
1 - quvur to'plami, 2 - havo sovutgichi, 3 - bug 'qalqonlari, 4 - o'ng kondensator, 5 -
havoni tozalash moslamasi, 6 - kondensat kollektori, 7 - kirish trubkasi, 8 – bug’ni
qabul qilish va kiritish, 9 - yon tayanch, 10 - yuqori oqim (sovutish suvi uchun), 11 -
pastki oqim (sovutish suvi uchun) , 12 - bir qatorli pastki tayanch, 13 - ikki qatorli

pastki tayanch, 14 - chap kondensator, 15 - orqa suv kamerasi (aylanuvchi), 16 - suv
kamerasining old qismi; A- sovutish suvining yuqori oqimga kirishi, B— sovutish
suvining quyi oqimga kirishi, V— sovutish suvining yuqori oqimdan chiqishi, G
— quyi oqimdan sovutish suvi chiqishi, D— kondensatorga bug’ kirishi, W — bug’-
havo aralashmasi chiqarib tashlash, 3— bug’ni qabul qiluvchi qurilmaga kirish
Yon kondensatorlar sxemalarni loyihalashda ularni pastgi qisimga joylashtirish bilan
bog'liq deyarli hech qanday cheklovlar mavjud emas, bu esa kondansatörlarning
podval dizaynida hisobga olinishi kerak.
Yon kondensatorlarning afzalligi - turbinaning joylashuv balandligining qisqarishi va
natijada, past tezlikli turbinali bloklarning katta o'lchamlari va bundan tashqari,
Pastbosimli silindrning oxirgi bosqichidan bir xil bug' chiqishi trubkasida kamroq
yo'qotishlarni va bu bosqichning ohirida kamroq aylana oqimining tekisligini
ta'minlaydi.
Turbinadagi past bosimli silindrdan chiqindi bug'i ikki oqimga ajralib, past bosimli
silindr ning har ikki tomonida joylashgan ikkita yon kondensatorga
kiradi. Kondensatorlarning har biri ikki oqimli bo'lib, ikki tomonlama, past bosimli
silindr ning bir tomonidagi to'rtta chiqarish trupkasi kondensatorning yon tomonida
umumiy chiqarish trupkasiga ega bo'lgan filial trubkasi 7 bilan bog'langan.
10, 11 oqimlari konstruksiyada bir xil bo'lib, bir-birining ustiga vertikal ravishda ikki
qavatda joylashgan. Kondensatorlarning bunday ikki oqimli konstruktsiyasidan
foydalanish, barcha kondensatorlar uchun umumiy sovutish suvi oqimining yarmi
bo'lganda, quyi oqimlar 11 uchun past bosimli va yuqoriroqlar uchun yuqori bosimli
aylanma nasoslardan foydalanishga imkon beradi.
Har bir oqimning oldingi suv kamerasiga vertikal bo'linma o'rnatilgan bo'lib, u ikkita
sovutish suvi kirishi uchun sharoit yaratadi, birinchi kirish A kameraning pastki
qismida, havo sovutgichlari 2 , kondensatorning tashqi devori yaqinida joylashgan.
va B chiqishi yuqorida joylashgan. Pastki oqimdagi sovutish suvi kirish B va
chiqish D suv kamerasining pastki qismida amalga oshiriladi .
Kondensatorning uzunlamasına o'lchamlari past bosimli silindr bilan chegaralanadi
va ularning balandligidagi o'lchamlari (o'tish quvurlarining tarqalishini hisobga olgan
holda) kondensatorning uzunligi va balandligini tanlashda hal qiluvchi ahamiyatga

ega. Kondensatorning balandligi yagona past bosimli silindr chiqarish quvurlarining
balandligi bilan aniqlanganligi sababli, uning kengligi kondanser sovutish yuzasini
tashkil etuvchi sovutish quvurlari soni bilan belgilanadi. Shuning uchun, bug'ning
yonlamacha chiqishi bilan kondensatorning sovutish yuzasining ortishi trubka
to'plamining kengligini (kondensatorning kengligi) oshirish orqali amalga oshiriladi.
Quvur to'plamining sxemasi, podval kondanserlarda bo'lgani kabi, bir necha marta
katlamli lenta shaklida qilingan, shu bilan birga, past bosimli silindr dan bug'
oqimining yo'nalishini hisobga olgan holda, gorizontal tekislikka bo'ladi. Lentaning
tashqi perimetri bo'ylab bug 'uchun etarlicha chuqur va keng yo'llar mavjud bo'lib, bu
to'plamga kirishda bug'ning o'rtacha tezligini kamaytirish va lentaning qalinligini
kamaytirishga imkonini berdi.
Quvurlar to'plamining alohida qismlari o'rtasida bug'ning o'tishi uchun kanallar
mavjud bo'lib, ularning yo'nalishi turbinaning egzoz trubkasidagi bug' harakati
yo'nalishiga to'g'ri keladi.
Bunday holda, quvur to'plamining gorizontal modulli joylashuvi aslida
qo'llaniladi. Uning asosiy xususiyati - butun trubka to'plamini bir nechta mutlaqo bir
xil elementlarga bo'linishi, ularning har birida havo sovutgich zonasi mavjud.
Kondensatorda vertikal yo'nalishda to'rtta havo olib tashlash zonasi ajratilgan bo'lib,
lentaning ichki qismida joylashgan va asosiy quvur to'plami 1 ning har choragiga
xizmat qiladi. Asosiy trubka to'plamidan qalqonlar bilan ajratilgan havo sovutgich
2 dan havo so'rilishi quti shaklidagi kanallar orqali amalga oshiriladi. Bundan
tashqari, kondensator korpusining devoridagi teshiklar orqali havo korpus
tashqarisida joylashgan kollektorlarga kiradi, ular bir vaqtning o'zida uning
mustahkamlovchi elementlari hisoblanadi.
Quvurlar to'plamining ichki o'tish joylarida joylashgan bug 'qalqonlaridan,
shuningdek har bir bug 'o'tkazgichining lentasi ostida joylashgan drenaj quvurlaridan
(yuqoriga qarang) foydalanish kondensatni oraliq qismlar orqali olib tashlash va
tushirishni ta'minlaydi, bu esa oldini oladi (kamaytiradi) uning super sovutish va
shamollatish, shuningdek, kondansatkichning bug 'qarshiligini pasaytiradi.
Quvurlar to'plamidagi kondensatni deaeratsiya qilish maxsus, doimiy reaktiv tipdagi
deaeratsiya qurilmasi tomonidan amalga oshiriladi. Kondensatorlarni oqimlar bo'ylab

(har bir kondensatorning yuqori yoki pastki yarmi) juft bo'lib o'chirish mumkin
bo'lganligi sababli, har bir oqimda havoni yo'qotish moslamasi 5 - kondanser
balandligi bo'ylab ikki darajada mavjud.
Har bir turbina kondensatori linzali kompensator orqali turbinaning ikkita 7 dan
to'rtta chiqish nozullari bilan bog'langan. Tarmoqli trubaning
balandligi 7 kondensatorning balandligiga to'g'ri keladi va kengligi uning
uzunligining yarmini tashkil qiladi. Tarmoq quvurlari 7 ning kondanser bilan va
turbinaning chiqish quvurlari bilan ulanishlari bir qismli, payvandlangan. Past
bosimli silindrning kondensatorga bunday ulanishi bilan kondensator korpusida ta'sir
qiluvchi muhim lateral kuchlar paydo bo'ladi va 0,1 MPa tushishi va uning chiqish
quvurlari maydoni bilan belgilanadi.
Har bir kondensatordagi kuchlar taxminan 500 tonnani tashkil qiladi va turbinaning
poydevoriga kondensator va turbina poydevori o'rtasida quvur to'plamining har ikki
tomoniga o'rnatilgan moslashuvchan lateral quvur tayanchlari orqali uzatiladi (2.25-
rasmda ko'rsatilmagan). Kondensatordan suv bilan yuk, har bir quvur plitasi ostidagi
kondensator bo'ylab joylashgan 12, 13 moslashuvchan rodlar tizimi tomonidan qabul
qilinadi. Kondenserning tashqi tomonida tayanch 12 bir qator novda, ichki tomondan
esa ikkita qator 13 ga ega. Qo'llab-quvvatlovchilar pastki poydevor plitasining
strukturaviy elementlariga qattiq o'rnatilgan va kondensatorga payvandlangan.
Kondensatorni yakuniy yig'ish va payvandlash elektr stantsiyasida amalga
oshiriladi. Har bir kondansatörning korpusi sakkizta ko'chma blokdan iborat. Katta
o'lchamlar tufayli quvur tizimining har bir elementi sovutish suvini o'tish joylari
bo'ylab qo'shimcha ravishda ikki qismga bo'linadi. Kondensatorning uzunlamasıga
bloklarga bo'linishi, quvurlar uchun teshiklarning mos kelishini ta'minlaydi.
Kirish filial trubkasi 7 to'rtta blokdan iborat bo'lib, ular tutbinaga ham
payvandlanadi. Ushbu vertikal yon devorlarida (har bir kondensator uchun ikkitadan)
masofaviy qabul qilish va kiritish moslamalari 8 o'rnatilgan (yuqorida tavsiflanganga
o'xshash, 2.24-rasm).
Yon kondansatlatkichlarning yuqoridagi afzalliklari bilan bir qatorda, ushbu yechim
ham bir qator kamchiliklarga ega, ularning asosiylari quyidagilardir: texnik xizmat
ko'rsatish, qayta ko'rib chiqish va ta'mirlash vaqtida past bosimli slindrga kirish

qiyinligi; vakuum ostida ulanishlarning uzunligi ko’pligi, bu havo so'rilishini
oshirishga olib kelishi mumkin; kondensatorning gidravlik bosimini sinovdan
o'tkazishda turbinani suv bilan to'ldirish kerak, uning qisimlarini germetik qotirish
talab qilinadi. Bundan tashqari, kondensatordagi kondensat darajasi dastlab
turbinaning oqim yo'liga yaqin bo'lib, uning ishlashining muayyan rejimlarida uning
turbinaga o’tishi mumkin.
K-1000-60/1500-1 turbinasi yuqorida tavsiflanganlarga o'xshash bir o'tishli yon
kondensatorlardan foydalanadi, ammo turbinaning har bir tomonida sovutish suvi
bilan ketma-ket bog'langan uchta korpus mavjud (berilgan suvning miqdori etarli
emasligi sababli). Bunday holda, qo'shimcha operatsion muammolar paydo bo'ladi:
o'rta qisimdagi quvurlarni tozalash qiyin; kondensatorning o'rta korpusidan
quvurlarni almashtirish va yangi quvurlarni o'rnatish uchun olib tashlashuchun, ular
tashqi korpuslardagi teshiklar orqali kiritilishi kerak, bu ta'mirlashning murakkabligi
va davomiyligini oshiradi.
Yon kondensatorli XTZ turbinalarining ishlash tajribasi ularni ishlatishning qoniqarli
imkoniyatlarini ko'rsatadi
Shuni takitlash kerakki, K-1000-60/1500-2 XTZ turbinasining keyingi
modifikatsiyasida turbina o'qiga nisbatan ko'ndalang joylashuvga ega podval K-
33160 kondensatorlari ishlatilgan. Kondensatorlardagi quvurlarning uzunligi 14,1m.
Quvurlarning joylashuvi modulli bo'lib, 19.rasmda ko'rsatilgandek. 19- Shaklda K-
300-240 LMZ turbinasining 300-KTSS-1 kondensatorining umumiy ko'rinishini
keltirilgan.

19 -Rasm. 300-KTSS-1 LMZ kondensatorining umumiy ko'rinishi
Quvurlar to'plamida lenta halqalarining vertikal joylashuvi bo'lgan lenta tartibi
mavjud bo'lib, u bug' oqishining keng old qismini ta'minlaydi. Havo sovutgichi
to'plamning pastki qismida so’rish joylashgan. Sovutish quvurlari 28 mm qalinlikdagi
quvur plitalariga o'raladi va keyin bitum yoki maxsus kauchuk qoplama bilan
yopiladi.
Deyarli to'rtburchaklar kondensator korpusi o'n oltita alohida blokdan bir-biriga
payvandlangan.
Kondenser aylanma suvning ikkita alohida oqimi bilan ikki o'tishli amalga
oshiriladi. Buning uchun oldingi suv kameralarining har biri vertikal bo'linma bilan
bo'linadi. Aylanma suv tananing tashqi qismlariga, havo sovutgichi joylashgan joyga
beriladi. Suv kameralarining qopqoqlari va trubka plitalari ankraj rishtalari bilan
mahkamlanadi.
Kondensatorda ikkita deaeratsiya kondensat kollektori mavjud. Oltinchi turbina
ekstraktsiyasidan olingan bug' ulardagi kondensatni isitish uchun ishlatiladi.

Kondensator aylanma suv so'rg'ichlari bilan ifloslangan kondensatni aniqlash va
ushlab turish uchun tuz bo'linmalari bilan jihozlangan, bo'limlar asosiy quvur plitalari
va ularga eng yaqin bo'lgan oraliq to'siqlar o'rtasida joylashgan. Tuz bo'linmalaridan
suvning vaqti-vaqti bilan o'tkaziladigan kimyoviy tahlili asosida kondensator trubkasi
prokatining mahkamligi to'g'risida xulosa chiqariladi.
Har xil modifikatsiyadagi K-800-240 LMZ turbinali kondensatorlarining
konstruktsiyalari bir qator muhim o'zgarishlarga duch keldi. K-800-240-2 LMZ bitta
valli turbinasi kondensatsiya blokining birinchi modifikatsiyasi turbinaning o'qi
bo'ylab har biri alohida past bosimli silindr ostida joylashgan uchta korpusni o'z
ichiga oladi. Har bir kondensator ikki o'tishli, uchta binoning umumiy sovutish yuzasi
35025 m 2
ni tashkil qiladi.
Keyinchalik, zavod kondansator korpuslarining aksenel joylashuviga o'tdi. K-800-
240-3 LMZ turbinasining kondensator bloki turbinaning ostida joylashgan ikkita
korpusdan iborat. Ikkita korpusning umumiy sovutish yuzasi maydoni 41 200 m 2
ni
tashkil qiladi. Kondensator gorizontga nisbatan 3°15' nishab burchagi bo'lgan trubka
to'plamidan foydalanadi.
Turbinalarning ushbu va keyingi modifikatsiyalarida kondensatorlar sovutish suvi
orqali ketma-ket ulanadi, ya'ni suv birinchi (sovuq) korpusdan bir o'tishda (ikki
oqim), so'ngra korpuslarni birlashtiruvchi oraliq suv kamerasidan o'tadi. K-800-240-3
turbinali kondensatorlarining ikkala korpusidagi bug' bosimi bir xil, ya'ni bosim
seksiyasi ta'minlanmagan. Ushbu modifikatsiyadagi turbinali kondensator
korpuslarining yuqori qismida ularning bug 'bo'shlig'ini bog'laydigan filial trubkasi
mavjud. Tananing pastki qismida ham bug' va kondensat bilan
bog'langan. Kondensatorlar ikki oqimli bo'lib, turbinani to'xtatmasdan (uning mos
keladigan tushirishi bilan) ta'mirlash va tozalash uchun kondanser korpuslarining
yarmidan birini o'chirishga imkon beradi. Bunday holda, turbinaning ruxsat etilgan
yuki uning egzoz qismining harorati bilan belgilanadi, bu 60 ° C dan oshmasligi
kerak.
Shaklda. 2.26 K-800-240-4 LMZ turbinasining ikkita 800-KTSS-4 kondensatorining
umumiy ko'rinishini ko'rsatadi. Ushbu kondensatorlarlar o'rtasidagi asosiy farq bug'
bosimi bo'yicha farqlanadi. Eksenel kondansator qutilarining ketma-ket ulanishi

ishlatiladigan quvurlar uzunligini kamaytiradi (juda muhim afzallik) va ularni
oddiygina bo'laklash imkonini berdi. Chuqurroq vakuumli sovuq jism bug'
kondensatorini birinchi bosqichini, pastroq vakuumli issiq tana esa ikkinchi bosqichni
hosil qiladi. Bu holda o'rtacha bug' bosimi sovutish suvi orqali ketma-ket ulangan
korpuslardagi bir xil bosimdan kamroq bo'ladi.

20-Rasm. . 800-KTSS-4 LMZ kondansatorini umumiy ko'rinishi

Kondensatorda kondensatsiyalanmagan bug'-havo aralashmasi ketma-ket chiqarish
moslamasiga chiqariladi. Bug'-havo aralashmasi bosim ostidagi korpusdan
korpusning butun uzunligi bo'ylab harakatlanadigan yig'ish kollektorlari orqali va
oraliq suv kamerasi orqali pasaytirilgan bosim korpusiga chiqariladi. Ushbu
korpusdan bug'-havo aralashmasi suv kamerasi orqali o'tadigan ikkita quvur liniyasi
orqali (ba'zan yon devor orqali) havo nasosi (ejector) orqali so'riladi.
Ushbu kondensatsiya blokidagi kondensat bosimbilan chiqariladi.
Har bir kondensator korpusi transport sharoitlariga ko'ra alohida ko'chma bloklarga
bo'linadi, ular elektr stantsiyasida o'rnatish vaqtida payvandlanadi. Quvurlarni quvur
plitalariga o'rnatish va yoqish kondensatorni o'rnatgandan so'ng amalga
oshiriladi. Korroziyaga qarshi himoya qilish uchun sovutish suvi bilan aloqada

bo'lgan qismlar o'rnatishdan epoksid yoki bitumli birikmalarga asoslangan izolyatsion
materiallar bilan qoplangan. Bunday holda, trubka qatlamlari qoplamasi quvurlarning
trubka plitalari bilan birlashmalarining qo'shimcha germetikligini oshiradi.
Kondensatorlar suvsiz, to'liq yig'ilgan konstruktsiyalarning og'irligi bilan yuklangan
prujina tayanchlariga o'rnatiladi. Kondensatordagi kondensat va aylanma suvning
og'irligi turbina tayanchlariga o'tkaziladi va poydevorning yuqori akkordini
yuklaydi. Kondensatorng massasi taxminan 1100 tonnani tashkil etadi,
kondensatordagi aylanma suvning massasi taxminan 430 tonnani tashkil etadi,
kondensatorning gidravlik sinovdan o'tkazishda bug' bo'shlig'iga joylashtirilgan suv
1700 tonnani tashkil qiladi.
Past bosimli silindr va kondensator korpuslarining termal kengayishlari o'rtasidagi
tafovutni qoplash o'rta past bosimli silindrning ulash quvurlariga va suv kameralari
yaqinidagi kondansator korpuslariga o'rnatilgan kompensatorlari yordamida
erishiladi.
Kondensator korpuslarining yuqori qismlarida turbinaning bug’ kirituvchi quvurlar
(har bir korpusga uchta past bosimli silindrdan chiqish trubkasi ulangan), regenerativ
ekstraktsiyaning bug' quvurlari va blokni sovutish moslamasi orqali qozondan
chiqariladigan bug' uchun bug' qabul qiluvchilar va uni yoqish va ishga tushirish,
to'xtatish va turbinaning favqulodda yuklamani oshirish paytida ishga tushirish
separatorlari joylashgan. Chiqarilgan bug'ni sovutish uchun kondensatorni qabulqilish
qismida kondensat bilan ta'minlanadi, kondensat nasoslarining bosim hisobiga.
Issiqlik yuklamasi bo'lgan ish rejimlarida kondensator turbinalarida past bosimli
silindr bosqichlarini sovutish uchun xizmat qiladi. Ushbu ish rejimlarida
kondensatordagi issiqlik yo'qotilishi minimallashtirilishi yoki to'liq yo'q qilinishi
mumkin (xususan, elektr stantsiyasining ishlashida kondensatorga kiradigan bug'ning
issiqligidan foydalanish, masalan, qaytib tarmoq suvini yoki suvni to'ldirish uchun
suvni isitish uchun).
Aylanma suv kondensatorning asosiy trubkasi to'plamiga, aylanma suv va issiqlik
tarmog'i suvi (qaytib keladigan tarmoq) o'rnatilgan to'plamga beriladi.
Kondensatsiyalanuvchi energiya ishlab chiqarish bilan turbinaning ishlash rejimida
aylanma suv asosiy va o'rnatilgan quvur to'plamlariga (yoki faqat asosiy to'plamga)

kiradi, ushbu turbinaning ishlash rejimida o'rnatilgan to'plamga tarmoq suvini etkazib
berish o'chiriladi.
Turbina kondensatorga cheklangan bug' oqimi bilan isitish rejimida ishlaganda,
asosiy va o'rnatilgan to'plamlarga aylanma suv ta'minoti o'chiriladi va o'rnatilgan
to'plam tarmoq yoki kanal suvi bilan sovutiladi. Bir rejimdan ikkinchisiga o'tish
turbinani to'xtatmasdan turib amalga oshiriladi.
21-Shaklda. misol sifatida, T-250 / 300-240-2 UTZ turbinasining K-14000
kondensatorining chizmasi ko'rsatilgan. Kondensator turbinaning o'qi bo'ylab
joylashgan bo'lib, chiqish trubasiga payvandlanadi va qo'shimcha ravishda prujina
tayanchlari bilan maxkamlanadi. Asosiy trubka to'plamlari 1 turbinaning o'qiga
nisbatan simmetrik tarzda joylashtirilgan; to'plamdagi quvurlarning tartibi
uchburchak va lentadir. Havo sovutgich 3 mustaqil to'plamga ajratilgan
(kondenserning bug' tomoni bo'ylab yo'naltiruvchi yordamida). Kondensator ikki
oqimli, ikki tomonlama; oldingi suv kameralarining to'siqlari 5 quvurlar to'plamini
ikki qismga bo'linadi, shunda havo sovutgichning 3 trubka to'plami birinchi suv

oqimi bilan sovutiladi.
21-Rasm. Kondensator K-14000 UTZ (asosiy suv kamerasining va o'rnatilgan
to'plamning kamerasi kondensatorning yarmidan yon ko'rinishi) 1 - asosiy quvur
to'plami, 2- o'rnatilgan quvur to'plami, 3 - havo sovutgich, 4 - kondensat kollektori, 5 -
suv kamerasining ikki qisimga ajratadigan qismi, 6 - prujina tayanchi
O'rnatilgan trubka to'plami 2 kondensatorning o'qida joylashgan bo'lib, o'zining suv
kameralariga va individual havo so'rilishiga ega. Quvurlar to'plamining o’rnatilishi
ham uchburchak shakilda. Kondenserning asosiy trubka plitalari ham asosiy quvur

to'plami, ham umumiydir. O'rnatilgan to'plam orqali sirkulyatsiya (ikki o'tishda) yoki
(to'rtta o'tishda) suv o'tkaziladi.
Kondensator tanasiga suv kameralari bilan to'liq payvandlangan. Flyans ulanishlar
faqat suv kameralarini qopqoqlarida qo’llaniladi. Kondensatorning bo'ynida
kimyoviy tozalangan suv ta'minoti, shuningdek, bug' qabul qiluvchisi mavjud bo'lib,
u orqali kamaytirilgan bug' blokni sovutish moslamasidan chiqariladi. Kondensator
havosizlantiruvchi kondensat kollektori 5 bilan jihozlangan. Turbinaning birinchi
modifikatsiyalarida, ishga tushirish moslamasi va kimyoviy tozalangan suv bilan
ta'minlashdan tashqari, past bosimli isitgich kondensatorning bo'yniga o'rnatildi,
keyinchalik zavod an'anaviy tartibda ishlay boshladi.
K-14000 kondensatori o'rnatish joyiga sakkizta tayyor blok shaklida etkazib
beriladi. Bloklarni ulash va issiqlik almashinuvi yuzasining quvurlarini o'rnatish,
yig’ish vaqtida amalga oshiriladi.
Turli turbinali qurilmalarning bug' turbinalari uchun kondensatorlarning tipik
konstruksiyalarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, kondensatorlar va umuman turbinali
qurilmalarning zarur texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlarini ta'minlashga imkon
beradigan bir qator asosiy echimlar mavjud. Shu bilan birga, turli xil turbinali
qurilmalarning kondensatlatgichlarining (va umuman kondensatsiya agregatlarining)
strukturaviy elementlarida deyarli to'liq birlashtirilmaganligiga e'tibor qaratiladi, bu
ehtimol, ushbu uskunani loyihalashda an'analar va tajribalardagi farqlar bilan
izohlanadi.

Bug' kondensatsiya qurilmalari ejektorlari
Suv oqimli ejektorlarining maqsadi, dizaynlari va qo’shimcha
sxemalari
Suv oqimi ejektori bir bosqichli qurilma bo'lib, uning saplosida ishlaydigan suv oqimi
kondensatsiyalanmaydigan gazlarni ushlaydi, tortadi va oqim qismida siqadi va ularni
quvur liniyasi drenaj tizimi orqali ochiq kanalga yoki drenajga chiqarish joyiga olib
boradi bug' turbinasi kondensatorlari uchun ishlatiladigan suv oqimi ejektorlari
kondensatorda havoni doimiy ravishda olib tashlash orqali ma'lum bir bosimni ushlab
turadi, bug' turbinasi qurilmasining vakuum zonasidagi bo'shliqlarga kirib borishi
(asosiy ejektorlar), shuningdek bug' turbinasini ishga tushirishda vakuum to'plami
(ishga tushirish ejektori) tomonidan hosil qilinadi. Suv oqimichaviy ejektorining
asosiy xarakteristikasi bu, bosimning funktsional bog'liqligi, kondensatordan so'rilgan
havo oqimi P
n
dan, ejektorini qabul qilish kamerasiga kiruvchi bug'-havo aralashmasi
miqdori Gn . Kondansatordaki bosim PK , sovutish suvi asosan harorat bilan
belgilanadi, uning oqim tezligi va turbinaning yuki P
N dan bug' qarshiligidan farq
qiladi.
Suv oqimi ejektori kondensatordan nafaqat kondensatsiyalanmaydigan gazlarni
(asosan havo), shuningdek, ishlaydigan suv oqimida kondensatsiyalanadigan ma'lum
miqdordagi bug' uni siqish uchun ham energiya sarflaydi. Kondensatordan so'rilgan
havo va bug' sarfining nisbati aralash vakuum tizimining zichligiga, kondensator va
suv oqimi ejektorlarining rejim parametrlariga va ishlaydigan ejektorlar soniga
bog'liq

22-rasmda suv oqimi ejektorining an'anaviy konstruktiv sxemasi, geometrik va rejim
parametrlarini belgilashning asosiy elementlari ko'rsatilgan.
22-rasm oqimichaviy-suv ejektorining diagrammasi
1-ishchi saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-diffuzor, 5-drenaj trubkasi, 6-siqilgan havo aralashmasi,
7 - ishchi suyuqlik(suv), 8-kondensatorning bug' - havo aralashmasi.
Qisqa aralashtirish kamerasi va diffuzorli ejektorga misol 2-rasmda ko'rsatilgan .

23 -rasm-to'rt saploli past bosimda ishlaydigan suv oqimchaviy ejektori
1-to'rt qatorli saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-diffuzor, 5-havo-suv aralashmasining chiqishi, 6 - havo-bug' aralashmasining
kirishi, 7-suv kiritish.
24-rasmda LMZ tomonidan ishlab chiqilgan EV 4-1400 tipidagi to'rt korpusli ejektor
ko'rsatilgan, 300 MVt quvvatga ega turbinalarning birinchi modifikatsiyalari uchun
ishlatilgan. U to'rttadan parallel umumiy qabul qilish kamerasiga ega bo'lgan bitta
korpusli ejektorlarga, turbina kondensatoridan tayyorlangan bug'-havo aralashmasi
kiritiladi. To'rtta diffuzordan suv-havo aralashmasini drenaj trubasiga ulangan
umumiy konusli quvur shaklida ishlab chiqariladi.

Tajriba lar shuni ko'rsatdiki, bu ejektor ishlayotganda juda tebranadi.
24 -rasm-EV-4-1400 LMZ suv oqimi ejektor
1-suv kirish trubkasi, 2-qabul qilish kamerasi, 3-aralashtirish kamerasi va diffuzor (4
dona), 4-chiqish trubkasi, 5-suv-havo aralashmasining chiqishi, 6-so'rilgan bug' -
havo aralashmasining kirishi, 7-saplo (4 dona)

70-yillarda VTIda o'tkazilgan ish jarayoni tadqiqotlari asosida taklif etilgan
konstruksiya, uzluksiz aralashtirish kameralari (kanallari) bo'lgan diffuzorsiz suv
oqimi ejektori mavjud. " a " 25-rasmda yetti kanalli suv oqimi ejektorining
konstruktiv sxemasi ko'rsatilgan, EV7-1000, bu EV4-1400 ejektorlariga nisbatan
ancha yuqori samaradorlikka ega va ish paytida deyarli tebranmaydi. Ko'plab
300 va 800 MVt quvvatga ega turbinalar kondensatorida yangi ejektorlar joriy
etildi
25-rasm-kengaytirilgan aralashtirish kamerasi bo'lgan oqimchaviy
ejektorlarining dizayn sxemalari .
a-EV-7-1000 VTI tipidagi etti kanalli ejektor, b-halqali ejektor,
v-dumaloq aralashtirish kamerali past bosimli ejektor;
1-ishchi saplo, 2-qabul qiluvchi kamera, 3-aralashtirish kamerasi,
4-drenaj quvuri, 5-havo oqimining chiqishi, 6-bo'ylama qovurg'alar,
7-kondensatordan bug' - havo aralashmasining kirishi, 8-bosimli suv kamerasi,
9-ishchi suvning kirishi, 10-chiqariladigan havoni etkazib berish uchun oyna.

VTIda ishlab chiqilgan, bir, uch, to'rt va etti kanalli sanoat sharoitida va
sinovdan o'tgan diametri 80, 100 va 125 mm bo'lgan aralashtirish kameralari
bo'lgan ejektorlar. tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, har biri uchun saplo oldida
ishlaydigan suvning bosim qiymatlari kamera kesimlarining optimal nisbati
mavjud, bunda uning izotermik samaradorligi maksimal qiymatga ega bo'lgan.
aralashtirish va nozul. Eng katta tomonidan qabul qiluvchi etti kanalli ejektor
keng tarqaldi, LMZ seriyali yangi turbinalar uchun.
Mahalliy elektr stantsiyalarida kanal ejektorlarini ishlatish bo'yicha yigirma
yillik tajriba shuni ko'rsatdiki vaqt o'tishi bilan aralashtirish quvurlarining kirish
joylarining eroziyasi sodir bo'ladi, bu esa quyidagilarga olib keladi. Eroziyaning
intensivligi ishlaydigan saplolarning aralashtirish kanallariga nisbatan
sentrofkasi buziladi. Saplo katta axlat bilan tiqilib qolganda (yog'och yoki tosh
bo'lagi) oqim mos keladigan aralashtirish kanali orqali qaytariladi, ammo bu
ejektorning ishlashining pasayishiga olib keladi.
Ushbu kamchiliklarni hisobga olgan holda, VTI dumaloq ejektor dizaynini taklif
qildi (4-rasm "b"), unda o'qlar ishchi nasadkalar aylana bo'ylab bir-biridan teng
masofada joylashgan va ulardagi suv oqimlari pastki qismdagi tebranishni
yo’qotish uchun halqali aralashtirish kamerasi bo'limlarga bo'lingan. Ushbu
ejektor yaxshi ishladi. Past bosimli ejektorlar (PP <0,3 MPa) bir quvurli
aralashtirish kamerasi bilan amalga oshirish tavsiya etiladi. 4-rasmda "v" bunda
o'n ikki saploli ejektorning dizayn sxemasini ko'rsatilgan. Ushbu ejektorga suvni
past bosimli aylanma nasos to'g'ridan-to'g'ri etkazib beriladi. Odatda keskin
aralashtirish kamerasining pastki qismida bosimning oshishi, halqali ejektorda
bo'lgani kabi, tebranishni yo’qotish uchun uzunligi bo’yab qovurg'alar bilan
qoplanlanadi. Mahalliy IESlarda ishlatiladigan suv oqimchaviy ejektorlarining
asosiy parametrlari
6- jadval.
Parametrlarning nomi Ejektor turi
ЭВ4-1400 ЭВ4-830 ЭВ7- ЭВК-1300

ПОТ ЛМЗ ПОАТ ХТЗ 1000
ВТИ ВТИ
Ishchi saplo diametri,
mm
Saplolar soni, dona
Aralashtirish
kamerasining diametri,
mm
Kameralar soni, dona
Saplo oldidagi suv
bosimi, MPa
Volumetrik ishlash, m 3
/
s
Ishchi suv iste'moli, m /
s
Ejektsiya koeffitsienti 75
4
115
4
0.343
0.6
0.43
1.4 45
4
82
4
0.736
0.533
0.23
2.32 46
7
100
7
0.47
0.97
0.278
3.47 32
18
333
1
0.447
1.26
0.361
3.5
1. Yetti kanalli ejektsiya koeffitsientining eksperimental qiymatlari va halqa
ejektorlari (taxminan 3,5) optimal ejektorlardan maksimal o'lchamlari, shu
jumladan uch, to'rt va o'n bitta kanalli ejektorlari.
2. Ejektorlarning ishlaydigan suv nasoslari yoki ular boshqacha aytganda,
ko'tarish nasoslari sifatida ejektorlar (ПНЭ) 32Д19 tipidagi markazdan qochma
nasoslardan foydalaniladi (unumdorligi 4-5 ming tonna/soat, quvvat 500-600
kVt); 20NDS (unumdorligi 2800 m / soat, bosim 0,45 MPa); 14NDS
(unumdorligi 1260 m /soat, bosim 0,37 MPa, quvvat 160 kVt); D-3200-75
(unumdorligi 2700 m /soat, bosim 0,5 MPa). K -800-240-5 turbinasida ikkita D-
3200-75 nasosi o'rnatilgan.

Hisob Qismi
Sirdaryo QTS-2 uchun Issiqlik uzatish koeffitsienti va kondensator bosimini
solishtiramiz, apparatning nominal ish rejimida VTI va UGTU usullari bo'yicha
hisoblab chiqamiz.
Kondensatorga kirayotgan bug' sarfi Dknom =400 т / soat
Umumiy havo so'rilish miqdoru G
havo =20 kg / soat (shu qiymat 20-200
kg / soat) gacha oshirilib qayta hisoblanadi.
Sovitish suvi (aylanma suv) sarfi G suv =25000 т / soat
Kondensatorga kirivchi sovitish suv harorati
ts =12° С .
Kondensator sovutish yuzasi F =9 000
m2 , unda 11940 dona latun L68
turubkalari mavjud bo’lib issiqlik o'tkazuvchanligi λ =104,7 ( m ⋅ K )/ Вт ga
teng
Quvurlarning tashqi va ichki diametrlari mos ravishda
dt=30 mm va dich=28 mm ga
tengdir, uzunligi esa l =8 м .
Suv yurishlari soni z =2 .
Kondensator trubkasi to'plamining nisbiy perimetri P =3,403
Kompaktlik koeffitsienti K ∗ =7,96
kondensatorning bo'yin maydoni S
bo ' y =68,76
m2 .
Turubkalarning tebranish amplitudasi A =0,14 mm ,
tebranish chastotasi f =23 Hz .
Yuzalarda issiqlik almashinuvi quvurlaridagi suv tezligi nisbati bilan belgilanadi
w
s = G
suv z
πd
ich2
4 N = 25000 ∗ 3
3.14 ∗ 0.28 2
4 11940 ∗ 3600 = 1.89 m
s
Kondenserning solishtirma bug' yuklamasi
dknom = Dknom
F = 400000
9000 = 44.4 kg
m2soat =12,3 g/(m2∗с)
=12,3 г /(
m 2
⋅ с ) .

Nominal bug’ oqimida Φd - (kondensatorning bug' yuklamasi ta'sirini hisobga
oluvchi koeffitsient) (
dknom ). Dknom da yuklama koeffitsient Φ d =1 ga teng bo’ladi ,
issiqlik uzatish koeffitsienti VTI ishlab chiqqan hisoblash formulasi quydagicha
bo’ladi.
K= 4070 ⋅a(
1,1 ⋅ws
dich0.25 )
0,12 ⋅a⋅(1+0,15 t1s)
×[1+z− 2
10 ⋅(1− t1s
35 )]⋅Φd = 4070 ⋅0,8 ⋅(1,1 ⋅1,89
28 0,25 )
0,12 ⋅0,8(1+0,15 ⋅12)
×
×[1− (0,52 −0,0072 ⋅12,3 )√0,8
1000 ⋅(35 −12 )2][1+2−2
10 (1− 12
35 )]⋅1=¿
¿ 3306,8 Wt / ( m 2
⋅ К )
Sovutish suvining chiqish harorati r = Δ h k = 2300 kJ
kg ifoda bilan aniqlanadi
t2s=t1s+ DkΔh k
Gscks
=12 + 400 ⋅2300
25000 ⋅4,19 = 20,7 °C .
Sovitish Suvni isitilishi
∆ts= 20,7 –12 =8,7 °С .
Suvni to'yinish haroratigacha qizdirish quyidagi dormula bilan aniqlanadi
δt = t
2 s − t
1 s
KF
e G
s c
ks − 1 = 8,7
e 3306,8 ⋅ 9000
25000 ⋅ 1,163 ⋅ 1000
− 1 = 4,9 ° C .
Kondenserdagi bug'ning to'yinish harorati
t
¿ ' y = t
1 s + Δ t + δ t = 12 + 8,7 + 4,9 = 25,6 ° C
bu haroratga mos keladigan bosim 3,27 kPa.
UGTU usuli bo'yicha kondensatorni hisoblash uchun to'yinish harorati belgilash
kerak. Bu haroratni taxminiy
t¿'y =25,6°C deb qabul qilamiz. Hisoblashni
sovutish suvi orqali issiqlik uzatish koeffitsientini aniqlashdan boshlaymiz.

Kondenserning issiqlik almashinuvi yuzasining quvurlaridagi o'rtacha suv
haroratito'rt= t1s+Δt/2=12 +8,7 /2=16,35 °C .
Ushbu haroratda suv va suv bug'ining termofizik xususiyatlari jadvallariga ko'ra,
issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsientining qiymati
0,59 Wt
m⋅K ga tengdir, kinematik
qovushqoqlik koeffitsienti — 1,116 ⋅
10 −6m2 / s va Prandtl soni — 7,932 .
Quvurlardagi suv oqimi uchun Reynolds soni ℜ s = w
d ic h ν = 1,89 ⋅ 0,028
1,116 ⋅ 10 − 6 = 47419,4
ga teng. Formula bo'yicha sovutish suvi tomonidan issiqlik uzatish
koeffitsientini aniqlaymiz:
αs=0,023 ℜ0,8 Pr 0,4 λ
dich
=0,023 ⋅47419,4 0,8 ⋅7,932 0,4 ⋅ 0,59
0,028 =6109,7 Wt /(m2⋅K).
Kondensatorning issiqlik yuklamasi issiqlik balansi tenglamasi bilan aniqlanadi:
Q = G
s c
ks Δ t
s = 25000000 ⋅ 4187 ⋅ 8,7
3600 = 253,1 ⋅ 10 6
Wt .
Issiqlik almashinuvi sirtining quvur devorlarining haroratini quyidagi
munosabatdan topish mumkin:
t
de = t
sde
+ Q
F
ich ¿
×¿
Bug' va quvur devori orasidagi harorat farqi
Δtbug '=t¿'y−tde=25,6 −21,2 =4,4 °C .
Quyidagi formulga muvofiq Nusselt bo'yicha issiqlik uzatish koeffitsientini
topamiz. Kondensat plyonkasining fizik parametrlari plyonkaning harorati bilan
belgilanadi

t
pl = ( t
¿ ' y + t
de ) / 2 = ( 25,6 + 21,2 ) / 2 = 23,9 ° C
va mos ravishda quyidagi qiymatlarga ega: zichlik — 997,2 kg /m3;
issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti — 0,606 Wt /( m ⋅ K ) ;
dinamik qovushqoqlik —
925,0 ⋅ 10 − 6
N ⋅ s / m 2
.
Nusselt bo’yicha issiqlik uzatish koeffitsienti
α
o = 0,725 ⋅ 4
√ r ⋅ p
pl2
⋅ g ⋅ λ
pl3
μ
pl ⋅ Δt
bug ' − de ⋅ d
tash = ¿
¿ 0,725 4
√ ⋅ 2300 ⋅ 997,2 2
⋅ 9,81 ⋅ 0,606 3
925,0 ⋅ 10 − 6
⋅ 4,4 ⋅ 0,030 = 10352 , Wt / ( m 2
⋅ K ) .
Kondensatorga kirib kelayotgan bug'ning tezligi bug'ning to'yinish haroratidagi
zichligini hisobga olgan holda aniqlanadi.
pbug '=0,025 kg /m3 .
Bug' tezligi
wbug '= Dk
pbug 'Sbo'y
= 400000
3600 ⋅0,025 ⋅68,76 =64,6 м/с,
va bug' tezligi faktori
П = pbug 'wbug ' 2
pplgdtash
= 0,024 ⋅67,3 2
997,4 ⋅9,8 ⋅0,03 =0,371
.
Tezlik koeffitsienti quyidagi bog'liqlikka qarab aniqlanadi
Φw= 28,3 П 0,08 (αodtash
λpl
)
−0,58
= 28,3 ⋅0,371 0,08 (10352,52 ⋅0,03
0,606 )
−0,58
=0,698
Bug'dagi havo tarkibining issiqlik uzatish koeffitsientiga ta'sirini hisobga
oladigan factor quyidagi bog'liqlik bilan aniqlanadi.

Φ
ϵ = 1 − 4,716 ⋅ ( G
havo
D к ) 0,477
= 1 − 4,716 ⋅ ( 20
400000 ) 0,477
= 0,96 .
Aynan shu factor kondensatorga ortiqcha havo so’rilishining umumiy tizimga
tasirini ko’rsatadi. Biz aynan shu faktorda ortiqcha havoni 20da 200 kg/soat
acha o’zgartirib hisoblashlarni qaytadan amalga oshirib ko’ramiz.
Kondensator quvurlarining tebranish parametrlari issiqlik uzatish koeffitsientiga
ta'sirini hisobga oladigan omil quyidagi bog'liqlikdan aniqlanadi. Vibratsiyali
Reynolds soni (kondensat plyonkasining kinematik qovushqoqligida0,928 ⋅10 −6m2
s gateng
) shunda Renolds soni
ℜ
vib = Af d
tash
ν
pl = 0,14 ⋅ 10 − 3
⋅ 23 ⋅ 0,03
0,928 ⋅ 10 − 6 = 104,1 ;
Prandtl soni — 6,396 va Kutateladze soni ¿ 2300
4,19 ⋅ 4,4 = 124,8
. Quvurlarning
tebranishini hisobga olish koeffitsient i ,
Φ f=(PrK )6,82 ⋅10−6⋅ℜvib2−1,85 ⋅10−6⋅ℜvib(1+0,32 ⋅10 −3⋅ℜvib− 0,73 ⋅0,73 ⋅10 −5⋅ℜvib2)= ¿
¿(6,396 ⋅124,8 )6,82 ⋅10−6⋅104,1 2−1,85 ⋅10−6⋅104,1 (1+0,32 ⋅10 −3⋅104,1 − 0,73 ⋅10 −5⋅104,1 2)=1,38 .
Turupkalar to'plamining tartibini hisobga oladigan faktor quyidagi bog’liqlik
bilan ifodalanadi:
Φ
k = П 0,64
T 0,64
K 0,15
∗ ( 1 , 068 − 0,622 P + 0,161 P 2
− 0,012 P 3
) ( 8,18 П + 0,331 )
¿ 0,356 0,64
0,47 0,64 7,96 0,15 (1,068 −0,622 ⋅3,403 +0,161 ⋅3,403 2−0,012 ⋅3,403 3)×
× 1
( 8,18 ⋅ 0,356 + 0,331 ) = 0,564 .
bug' tomondan jami issiqlik uzatish koeffitsienti quyidagicha ifoda bilan
aniqlanadi
α
bug ' = α
o Φ
w Φ
i Φ
ϵ Φ
f Φ
к = 10352,5 ⋅ 0,698 ⋅ 0,96 ⋅ 1,38 ⋅ 0,564 = 5399,2 Wt
m ⋅ K

Quyidagi formulaga muvofiq kondanserdagi issiqlik uzatish koeffitsienti:К= 1
1
αsuv
⋅dtash
dichk
+ 1
αbug '
+1,15 dtash
λdev
lg dichk
dichk
=¿
¿ 1
1
6109,7 ⋅ 0,030
0,028 + 1
5399,2 + 1,15 0,03
104,7 lg 0,030
0,028 = 2699,3 Wt / ( m 2
⋅ K )
Bug'ining to'yinish haroratigacha suvning sovishi quyidagi ifoda bilan
aniqlanadi :

δt = t2suv− t1suv
e
KFGsuvcks−1
= 8,7
e
2699,3 ⋅9000 ⋅3600 25000 ⋅4187 ⋅1000 −1
=6,7 °C .
Kondenserdagi bug'ning to'yinish harorati
t¿'y=t1suv +Δt +δt =12 +8,7 +6,7 = 27,4 °C ,
va to'yinish haroratining qabul qilingan va olingan qiymatlari o'rtasidagi tafovut
3,0% bo'ladi.
To'yinish haroratining yangi qiymatini qabul qilib, biz bug' va quvur devori
o'rtasidagi harorat farqini aniqlaymiz:
Δtbug'−de=t¿'y− tde= 27,4 − 21,2 =6,2 °C .
Kondensat plyonkasining fizik parametrlari plyonkaning harorati bilan
belgilanadi
tpl=(t¿'y+tde)/2=(27,4 +21,2 )/2= 24,3 °C va mos ravishda quyidagi
qiymatlarga ega: zichlik
ppl=997,1 kg /m3 ; issiqlik o'tkazuvchanlik
koeffitsienti λ
pl = 0,607 Wt / ( m ⋅ K )
; dinamik qovushqoqqlik
μpl=916,9 10−6⋅N ⋅s/m2
. Formula bo'yicha ikkinchi yaqinlashuvda Nusselt bo'yicha issiqlik uzatish
koeffitsienti:
α
o = 0,725 ⋅ 4
√ r ⋅ p
pl2
⋅ g ⋅ λ
pl3
μ
pl ⋅ Δt
bug ' − de ⋅ d
tash = ¿
¿ 0,725 4
√ ⋅ 2300 ⋅ 10 3
⋅ 997,2 2
⋅ 9,81 ⋅ 0,607 3
916,0 ⋅ 10 − 6
⋅ 6.2 ⋅ 0,030 = 9512 Wt / ( m 2
⋅ K ) .
Kondensatorga kirib kelayotgan bug'ning tezligi bug'ning to'yinish haroratidagi
zichligini hisobga olgan holda aniqlanadi.
pbug '=0,025 kg /m3 .

Bug' tezligi
w
bug ' = D
k
p
bug ' S
bo ' y = 400000
3600 ⋅ 0,025 ⋅ 68,76 = 64,6 м / с ,
va bug' tezligi faktori
П = p
bug ' w
bug '2
p
pl g d
tas h = 0,025 ⋅ 64,6 2
997,1 ⋅ 9,8 ⋅ 0,03 = 0,356 .
Tezlik koeffitsienti quyidagi bog'liqlikka qarab qayta aniqlanadiΦw= 28,3 П 0,08 (αodtash
λpl
)
−0,58
= 28,3 ⋅0,356 0,08 (9512 ⋅0,03
0,607 )
−0,58
=0,737
Kondensator quvurlarining tebranish parametrlari issiqlik uzatish koeffitsientiga
ta'sirini hisobga oladigan omil quyidagi bog'liqlikdan qayta aniqlanadi.
Vibratsiyali Reynolds soni (kondensat plyonkasining kinematik qovushqoqligida
ν
pl = 0,920 ⋅ 10 − 6
N m 2
s ga teng ) shunda Renolds soni
ℜ
vib = Af d
tash
ν
pl = 0,14 ⋅ 10 − 3
⋅ 23 ⋅ 0,03
0,920 ⋅ 10 − 6 = 105 ;
Prandtl soni — 6,332 va Kutateladze soni ¿ 2300
4,19 ⋅ 6.2 = 88.5
. Quvurlarning
tebranishini hisobga olish koeffitsienti,
Φ f=(PrK )6,82 ⋅10−6⋅ℜvib2−1,85 ⋅10−6⋅ℜvib(1+0,32 ⋅10 −3⋅ℜvib− 0,73 ⋅0,73 ⋅10 −5⋅ℜvib2)= ¿
¿(6,332 ⋅88.5 )6,82 ⋅10−6⋅104,1 2−1,85 ⋅10−6⋅105 (1+0,32 ⋅10 −3⋅105 − 0,73 ⋅10 −5⋅105 2)=1,36 .
Turupkalar to'plamining tartibini hisobga oladigan faktor quyidagi bog’liqlik
bilan ifodalanadi va qayta hisoblanadi:

Φk= П 0,64
T0,64 K0,15 ∗(1,068 −0,622 P+0,161 P2−0,012 P3)(8,18 П +0,331 )
¿ 0,356 0,64
0,47 0,64 7,96 0,15 (1,068 −0,622 ⋅3,403 +0,161 ⋅3,403 2−0,012 ⋅3,403 3)× 1
( 8,18 ⋅ 0,356 + 0,331 ) = 0,564 .
bug' tomonidan jami issiqlik uzatish koeffitsienti quyidagicha ifoda bilan
aniqlanadi
α
bug ' = α
o Φ
w Φ
i Φ
ϵ Φ
f Φ
к = 9512 ⋅ 0,737 ⋅ 0,96 ⋅ 1,36 ⋅ 0,564 = 5162 Wt
m ⋅ K
Quyidagi formulaga muvofiq kondanserdagi issiqlik uzatish koeffitsienti:
К= 1
1
αsuv
⋅dtash
dichk
+ 1
αbug '
+1,15 dtash
λdev
lg dichk
dichk
=¿
¿ 1
1
6109,7 ⋅ 0,030
0,028 + 1
5162 + 1,15 0,03
104,7 lg 0,030
0,028 = 2638,8 Wt / ( m 2
⋅ K )
Bug'ining to'yinish haroratigacha suvning sovishi quyidagi ifoda bilan
aniqlanadi :

δt = t2suv− t1suv
e
KFGsuvcks−1
= 8,7
e
2638,8 ⋅9000 ⋅3600 25000 ⋅4187 ⋅1000 −1
=6,8 °C.
Kondenserdagi bug'ning to'yinish harorati
t¿'y=t1suv +Δt +δt =12 +8,7 +6,8 = 27,5 °C ,
va qayta hisoblangandan so’ng to'yinish haroratining qabul qilingan va olingan
qiymatlari o'rtasidagi tafovut 7,0% bo'ladi.
Kondenserdagi bug 'bosimi bug'ning to'yinish harorati bilan belgilanadi va
p
k = 3,67 kP а
bo'ladi.
α
bug ' = α
o Φ
w Φ
i Φ
ϵ Φ
f Φ
к = 9512 ⋅ 0,737 ⋅ 0,96 ⋅ 1,38 ⋅ 0,564 = 5162 Wt
m ⋅ K
Φϵ qiymatining
bug'dagi havo tarkibining issiqlik uzatish koeffitsientiga tasirini turli
qiymatlarda qatlarda qayta hisoblaymiz
Φϵ=1− 4,716 ⋅(Ghavo
Dk
)
0,477
=1− 4,716 ⋅( 20
400000 )
0,477
=0,96 .

Ghavo ni 40; 60; 80; 100; 120; 140; 160; 180; 200 kg/soat lar uchun qayta
hisoblaymiz
G
havo 40 60 80 100 120 140 160 180 200
D
k 400000 400000 400000 400000 400000 400000 400000 400000 400000
Φϵ
0,941
713 0,929
276 0,918
873 0,909
762 0,901
562 0,894
052 0,887
084 0,880
558 0,87
4402
αbug'
Wtm⋅K
5296,
357 5226,
409 5167,
903 5116,
659 5070,
546 5028,
303 4989,
115 4952,
414 4917
,791
Hisoblash excel dasturiy taminotida amalga oshirildi
Tepada keltirilgan jadvalda kondensatordagi ortiqcha havo miqdori issiqlik
uzatish koeffitsientiga tasirini ko’rib turibmiz.
Bu o’z navbatida kondensatordagi bosimga salbiy tasir qiladi natijada turbina
FIK pasayishi kuzatiladi.
Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi
Mehnat xavfsiziligi t о ’g’risida umumiy ma’lumot. Mehnat xavfsizligi insonning
mehnat qilish jarayonida xavfsizlikni ta’minlovchi, insonning sog’lig’ini va ish
unumdorligini saqlovchi qonun chiqarish ishlari, ijtimoy-iqtisodiy, tashkiliy,

texnik, gigiyenik va davolash-profilaktika tadbirlari va vositalari tizimidir.
T о ’liq xavfsizlikni ta’minlash va zararsiz ishlab chiqarishni tashkil etish
mumkin emas. Real ishlab chiqarish sharoiti bir qancha xavfli va zararli ishlab
chiqarish omillari bilan tavsiflanadi. Xavfli ishlab chiqarish omili deb shunday
ishlab chiqarish omiliga aytiladiki, uning ta’siri belgilangan sharoitda
ishlayotgan inson sog’lig’ini birdaniga yomonlashishiga olib keladi. Zararli
ishlab chiqarish omili deb belilangan sharoitda ishlayotgan insonni
kasallanishiga yoki mehnat qobiliyatini susayishiga olib keluvchi ishlab
chiqarish omiliga aytiladi.
Xavfli ishlab chiqarish omiliga misol tariqasida mashina va mexanizmlarning
harakatlanuvchi qismlari, qizib turgan jismlar, siqilgan yoki zararli moddalar
bilan t о ’ldirilgan sig’imlarning ustiga ishlab turgan detal yoki moslamalarni
tushib ketishi va hokazolarni kiritish mumkin. Zararli ishlab chiqarish omiliga
misol tariqasida havo tarkibidagi zararli moddalar, yoqimsiz meteorologik
sharoit, nurlanish issiqligi, yorug’likning yetishmasligi, vibratsiya, shovqin, ultra
va infra tovushlar, ionlashgan yoki lazer nurlari, elektr magnit maydoni,
kuchlanishni ortishi va mikroorganizmlarning mavjudligi hisobiga mehnatni
qiyinlashishi va hokazolarni kiritish mumkin. Xavfli va zararli omillarni bir-
biridan ajratib b о ’lmaydi, chunki u yoki bu omil ham baxtsiz xodisaga olib
kelishi mumkin.
Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa-ishchi xodimning mehnat majburiyatini
bajarishida yoki ish rahbari topshirig’i b о ’yicha xavfli ishlab chiqarish omiliga
ta’sir etish xodisasidir. Insonga zararli ishlab chiqarish omilining ta’sir etishi
kasb kasalliklariga olib kelishi mumkin. Baxtsiz xodisaning natijasi
shikastlanish hisoblanadi, ya’ni organizm t о ’qimalarining zararlanishi va tashqi
ta’sir oqibatida о ’z funksiyasini bajara olmasligiga olib keladi. Ishlab chiqarish
sanitariyasi-zarali ishlab chiqarish omillari bilan ishlaganda ta’sirlarni oldini
olish va kamaytirishning tashkiliy tadbirlari va texnik vositalari tizimidir. Ishlab
chiqarish sanitariyasiga, mehnat gigiyenasini va sanitar texnikani kiritish

mumkin, ishlab chiqarish sanitariyasiga-shamollatish, isitish, havoni maromlash,
issiqlik ta’minoti, gaz ta’minoti, suv ta’minoti, kanalizatsiya, atmosfrega va suv
havzalariga tashlanadigan zararli moddalar, yoritish, insonni vibratsiya, shovqin,
zararli nurlar va maydonlar, sanitar va maishiy binolar va imoratlar, qurilish
issiqlik texnikasining tizimlari va qurilmalarini kiritish mumkin.
Xavfsizlik texnikasi, ishlovchilarga xavfli ishlab chiqarish omili ta’sirini oldini
oluvchi tashkiliy tadbirlar va texnik vositalar tizimidir. Sanoatda mehnat
xavfsiziligini tashkil etish. Korxonalarning ma’muriy boshqarmasining barcha
ish joylari texnik jihozlar bilan ta’minlanishi kerak va ularda mehnat xavfsizligi
b о ’yicha qoidalarga mos keluvchi (xavfsizlik texnikasi, sanitar normalar va
qoidalar va hokazo) ish sharoitini yaratish lozim. Hozirda mehnat haqidagi
qonun va qoidalarga muvofiq mehnatni t о ’laligicha tashkil etish b о ’yicha
javobgarlikni direktor yoki bosh muhandis о ’z zimmasiga oladi. Alohida
b о ’linmalar b о ’yicha bunday javobgarlikni sex, uchastka, xizmat rahbarlari о ’z
zimmalariga oladilar. Mehnat xavfsizligini tashkil etishning bevosita
rahbarligini korxonaning bosh muhandisi amalga oshiradi. Mehnat xavfsiligini
taminlash maqsadida birinchi navbatda ishchilar va xizmat k о ’rsatuvchilarga
xavfsizlik texnikasi, ishlab chiqarish sanitariyasi, yong’inga qarshi muhofaza va
mehnat xavfsizligining boshqa qoidalari b о ’yicha y о ’riqnoma о ’tishlari shart,
kasbi b о ’yicha yaxshi mutaxasassislar bilan ishni tashkil etish, ishchilarni
mehnat xavfsizligi b о ’yicha y о ’riqnomaning barcha talablariga asosan doimo
kuzatilib turishlari shart.
Y о ’riqnomaning ham bir necha turlari mavjud: kirish, birlamchi, takroriy,
plandan tashqari, doimiy. Kirish y о ’riqnomasi korxonaga ishga kiruvchi barcha
xodimlar uchun majburiy. Uni mehnat xavfsizligi b о ’yicha muhandis о ’tkazadi.
Birlamchi y о ’riqnoma, korxonaga ishga qabul qilingan xodimlar, bir
b о ’linmadan boshqa b о ’linmaga о ’tgan xodimlar uchun majburiydir. Takroriy
y о ’riqnoma olti oydan kam b о ’lmagan muddatda о ’tkaziladi. Ushbu
y о ’riqnomani о ’tkazishdan maqsad-mehnat xavfsizligi b о ’yicha ishlash

qoidalarini esga solish, shuningdek korxonada amalda nosozliklarga y о ’l
quymaslikni ta’minlashdir. Plandan tashqari y о ’riqnoma, texnologik jarayon
о ’zgarganda, mehnat xavfsiligi b о ’yicha qoidalar о ’zgarganda, yangi
texnologiya qurilganda, xodimlar tomonidan mehnat xavfsizligi buzilganda
о ’tkaziladi.
Doimiy y о ’riqnoma ishlab chiqarishdagi ishchilar uchun о ’tkaziladi. Sanab
о ’tilgan barcha y о ’riqnomalarni bevosita ish rahbari о ’tkazadi. Y о ’riqnoma
о ’tkazilganligi t о ’g’risidagi ma’lumot registratsiya jurnaliga kiritib quyiladi.
Texnologik jarayonlar xavfsizligini ta’minlash. Mehnat havfsizligini
boshqarishning asosiy masalalaridan biri texnologik jarayonlarning xavfsizligini
boshqarish hisoblanadi. Umuman olganda texnologik jarayoning xavfsizligini
quyidagicha ifodalash mumkin: mehnat qurollari-ish jarayonida xavfli va zarari
omillarni keltirib chiqaruvchi jihozlar, asbob-uskunalar;
mehnat predmeti-kechayotgan texnologik jarayonda yetarlicha xavfni tug’dirishi
mumkin b о ’lgan dastlabki va texnologik materiallar, detallar; mehnat mahsuloti-
о ’zlarining xususiyatlariga bog’liq holda ma’lum xavflarni keltirib chiqaruvchi
yarim tayyor mahsulotlar, texnologik jarayondan chiqib ketayotgan mahsulotlar
va hokazo;
- mehnat miqdori-harakatlarning tezkor tarkibi;
- mehnatni tashkil etish-mehnat va dam olish rejimlariga muvofiq ish joyini
tashkil etish;
- mehnat sharoiti-ish joyida xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari va ularning
parametrlarini (ish zonasi havosining parametri, yoritish, shovqik, titrash,
elektromagnit nurlanish va hokazo) mavjudligi va ularga qarshi jamoaviy va
induvidual himoya vositalarining mavjudligi;
- amalga oshiruvchi-texnologik jarayonni bajaruvchi subyekt;
- atrof-muhit-ishlab chiqarishda va undan tashqarida jamoaning ma’naviy-
psixologik iqlimi, ijtimoy-maishiy sharoiti.

Yuqorida keltirilgan texnologik jarayonlarning xavfsizligini ta’minlashda
quyidagi 3 ta bosqichlar asosida amalga oshiriladi.
1. “Tadqiqot” bosqichida texnologik jarayonning xavfsizligi k о ’rib chiqiladi va
nazariy tadqiqotlarni о ’tkazish ta’minlanadi, ya’ni fizik-kimyoviy asoslari,
usullarni tanlash, dastlabki va texnologik mahsulotlar, tajriba qurilmalarini
ishlab chiqish, texnologik rejimdarni tadqiqot qilish ishlari amalga oshiriladi.
2. “Loyihalash” bosqichida texnologik jarayonlarni xavfsizligi jihozlarni ishlab
chiqish, texnologik rejimlarni ishlab chiqish, texnologik hujjatlar majmuini
ishlab chiqish bilan ta’minlanadi.
3. “Sinov tajriba” bosqichida texnologik jarayonlarning xavfsizligi texnologik
usullarni tanlash va saralash, ishlab chiqish rejimlari, jihozlar
konstruksiyalarining kamchiliklarini bartaraf etish bilan ta’minlanadi.
Xavfsizlik texnikasi t о ’g’risida umumiy ma’lumot. GOST 12.0.002-80 da
xavfsizlik texnikasi xavfli ishlab chiqarish omillarini ishlovchilarga ta’sirini
oldini olish b о ’yicha tashkil etilgan chora-tadbirlar va texnik vositalar tizimi
sifatida belgilangan. Xavfsizlik texnikasi b о ’yicha qoidalar mehnat predmetrlari
va vositalari ta’sirida ishlovchilarni himoyalashgan qaratilgan texnik
xarakterdagi talablarni о ’z ichiga oladi: mashina, jihoz va asbob-uskunalarning
xavfsiz ishlashi, jihozlar va moslamalar t о ’siqlar va saqlovchi moslamalar bilan
ta’minlangan b о ’lishi zarur. Mehnat muhofazasining asosiy vazifalaridan biri,
ishchilarga xavfsiz ish sharoitini yaratib berishdan iboratdir. Xavfsiz ish sharoiti,
ya’ni mehnat xavfsizligi-bu ishlab chiqarish sharoitida ishchilarga barcha xavfli
va zararli faktorlar ta’siri bartaraf etilgan mehnat sharoiti holatidir.
Ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar, ishlab chiqarish sharoitida k о ’pgina fizik
va kimyoviy faktorlar ta’sirida yuz beradi. Bunday xavfli faktorlarni yuzaga
kelishi texnologik jarayonlarning harakatiga, shu jihozlarning konstruksiyasiga
mehnatni takomillashtirish darajasiga va shu kabi bir qancha omillarga bog’liq
b о ’ladi. Havfli faktorlar yuzaga kelish xarakteriga bog’liq holda real va yashirin
b о ’lishi mumkin. Real xavf aniq k о ’zga k о ’rinarli tashqi belgilari bilan

xarakterlanadi. Masalan, mashinalarning harakatlanuvchi qismi, k о ’tarilgan yuk
va boshqalar. Yashirin xavf mashina, mexanizmlar va shu jihozlarda yashirin
nuqsonlar, nosozliklar b о ’lishi bilan xarakterlanib, ma’lum bir sharoitda xavfli
holatga avariyaga olib keladi. Yashirin xavflarga ish joyining tartibsizligi,
iflosligi, xavfsizlik talablariga javob bermasligi, ish jihozlari va moslamalaridan
no о ’rin, ya’ni boshqa maqsadlarda foydalanish, uzilgan elektr simlari,
ishchining hato va not о ’g’ri harakatlari kabilar ham kiradi.
Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar. Ishlab chiqarishda xavfsizlikni
ta’minlash asosan quyidagi tadbirlar yordamida amalga oshiriladi:
a) texnikalarni xavfsizlik talablari asosida loyilash va tayyolash;
b)xavfdan himoyalanishning muhandis-texnik vositalaridan foydalanish;
v) xavfsiz texnologik jarayonlarni tadbiq etish;
g) ishchilarni xavfsizlik texnikasi b о ’yicha malakali о ’qitish;
d) xavfsiz ish joyi va ish sharoitini takomillashtirish.
Yuqorida ta’kidlangan tadbirlar amalda komlpeks holda q о ’llanilgandagina
ijobiy natijalarga t о ’liqroq erishiladi. Vaholanki, ushbu tadbirlarni ishlab
chiqish, birinchi navbatda xavfning turini, uning kelib chiqish sabablarini
о ’rganishni talab etadi. Xavfning turi va kelib chiqish sabablariga bog’liq holda
xavfli faktorlardan himoyalanish usullari ikki xil: aktiv va passiv turlarga
b о ’linadi: Aktiv himoya xavfli faktorlarni hosil b о ’lishini yoki uning ta’sir
darajasii kamaytirishga y о ’naltirilgan b о ’ladi. Passiv himoya xavflik faktorlarni
insonga ta’sirini bartaraf etishga qaratilgan tadbirlar majmuidan iborat b о ’lib, u
ishni tashkil etish, shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish, xavfsizlikni
ta’minlovchi texnik vositalardan foydalanish y о ’llari orqali amalga oshiriladi.
Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar jumlasiga t о ’siqlar, saqlash
qurilmalari, blokirovkalash moslamalari, signalizatsiya, masofadan boshqarish
jihozlari va tormoz qurilmalari kiritiladi. T о ’siq qurilmalari о ’zlarinig
tuzilishlari jihatidan soddaligii va ishonchliligi sababli mashina va
mexanizmlarning xavfli zonalardan himoyalanishda keng q о ’llaniladi. Ular

xavfli faktor bilan inson orasida ishonchli t о ’siq hosil qilib, ishchi harakatining
t о ’g’ri va not о ’g’ri b о ’lishiga qaramasdan jarohatlanishdan saqlaydi.
Bundan tashqari, t о ’siqlar ish jarayonida q о ’qqisdan otilib ketgan metall
zarrachalari, detal qismlari va instrumentlaridan, ish joyini changlanishi va
gazlanishidan ham saqlaydi. T о ’siqlar konstruktiv tuzulishiga va ishlatilish
funksiyasiga k о ’ra turli xil b о ’ladi. Ular doimiy yoki vaqtinchalik b о ’lishi
mumkin. Doimiy t о ’siqlar mashina yoki mexanizmlarning ajralmas qismi
hisoblanadi. Masalan, uzatmalar qutisi, tishlashish muftasi va tormoz
qurilmalarining korpuslari doimoy t о ’siqlar tarkibiga kiradi. Bundan tashqari,
doimiy t о ’siqlar q о ’zg’aluvchan va q о ’zg’almas k о ’rinishda ham b о ’ladi.
Q о ’zg’almas t о ’siqlar ish vaqtida ishchini xavfli faktorlardan ishonchli himoya
qiladi, ular faqat mashinani ta’mirlash yoki uning texnik xizmat k о ’rsatish
vaqtlardagina yechib olinishi mumkin. Bunday t о ’siqlar о ’rnatilgan mashina va
mexanizmalarda texnologik jarayonni borishini kuzatish mumkin emasligi
asosiy kamchilik hisoblanadi.
Q о ’zhaluvchan t о ’siqlar esa k о ’pincha jarayonlarni, jumladan, ish asboblarini
almashtirish, ishlov beriladilagn buyumni о ’lchash, rostlash ishlarini bajarishda
yengil yechib olish yoki boshqa tomonga surib quyish mumkin b о ’ladi.
Vaqtinchalik t о ’siqlar asosan nostatsionar ishlarni bajarishda ishlatiladi.
q о ’zg’aluvchan t о ’siqlarga k о ’chma chiziqlar, pardalar va ekranlarni misol
qilish mumkin. Bunday t о ’siqlarga elektr payvandchining ish joyi t о ’siqlari,
quduqlari, о ’ralar, chuqurliklar odiga о ’rnatilgan t о ’siqlar misol b о ’lishi
mumkin.
Blokirovkalash qurilmalari. Mashina va mexanizmlarning о ’ta xavfli zonalarida
xavfsizlikni oshirish maqsadida t о ’siqlar bilan birgalikda blokirovkalash
qurilmalaridan ham foydalaniladi. Blokirovka-bu mashinalar qismini muayyan
holatda ushlab turuvchi vositalar va uslublar majmui hisoblanadi. K о ’pgina
mashina va mexanizmlarda xavfsizlikning texnik vositalari kompleks holda
ishlatilsa, xavfsizlik t о ’liq ta’minlanmaydi. Chunki, k о ’pgina baxtsiz

hodisalarishchining e’tiborsizligi yoki xavfsizlik qoidalariga amal qilmasligi
sababli kelib chiqadi. Masalan, har qanday mashina yokii traktorni о ’t
oldirishdan oldin uzatmalar quritisi ajratilgan hoda b о ’lishi kerak, aks holda turli
k о ’rinishdagi baxtsiz hodisalar sodir b о ’lishi mumkin yoki mashinalarning
aylanuvchiyoxud boshqa xavfli zonalarga о ’rnatilgan t о ’siqlar-himoya
qoplamalari ta’mirlashdans о ’ng ishchining loqaydligi tufayli о ’rnatilmay qolishi
natijasida ish vaqtida xavfli vaziyatlar yuzaga kelishi mumkin. Bokirovka
qurilmalari ana shunday holatlarni oldini olish maqsadida ishlatiladi va mashina
yoki mexanizmdan foydalanish xavfsizligini oshiradi.
Saqlash qurilmalari. Saqlash qurilmalarining asosi vazifasi nazorat qilinish talb
etiladigan k о ’rsatkichlar ruxsat etilgan miqdordan oshgan taqdirda, mashina
yoki mexanizmning ishdan avtomatik ravishda t о ’xtatishdan iborat. Shu sababli,
saqlash qurilmalarini konstruksiyalari mashinalar va texnologik jarayonlarning
xususiyatlariga bog’liq holda turlicha b о ’lishi mumkin. Ishlab chiqarishdagi
xavfli faktorlarni hosil b о ’lish tabiatiga k о ’ra saqlash qurilmalari t о ’rt guruhga
b о ’linadi:
1. Mexanik z о ’riqishlardan saqlovchi;
2. Mashinalar qismlarining belgilangan chegarada harakatlanishini ta’minlovchi;
3. Bosim va haroratni ruxsat etilgan meyordan oshishini ta’qiqlovchi;
4. Elektr toki kuchining ruxsat etilgan miqdordan oshmasligini ta’qiqlovchi.
Birinchi guruhdagi saqlash qurilmalariga muftalar, k о ’tarishni cheklash
moslamalari, uziluvchi shtiftlar va shpilkalarni aylanishlar soni rostlagichlari
kiradi. Ikkinchi guruh saqlash qurilmalariga mashina yoki mexanizmlarning
harakatlanuvchi qismlarini belgilangan chegarada harakatlanishini ta’minlovchi
moslamalar: ajratgichlar, tayanchlar, t о ’xtatgichlar kiradi. Uchinchi guruh
saqlash qurilmalariga bosim ostidagi bug’ yoki suyuqliklar bilan ishlovchi
mexanizmlardagi saqlash klapanlari va membranalar misol b о ’la oladi. Barcha
bug’ qozonlari gidravlik va pnevmatik tizimlar, bosim belgilangan normadan
oshib ketganda avtomatik ravishda ishga tushuvchi klapanlar bilan jihozlanadi.

Saqlash klapanlaridan foydalanish yetarli b о ’lmagan sharoitlarda
membranalardan foydalaniladi. Membranalar yupqa metall plastinkalardan
tayyorlanadi va bosim belgilangan miqdordan oshib ketganda plastinka yorilib,
ortiqcha bosim atmosferaga chiqarib yuboriladi. Shu sababli membrana
plastinkasining qalinligi tizimdagi bosimga mos holda tanlanadi.

Iqtisodiy Qism
Amaliyotda issiqlik elektr stansiyalarini, jihozlarni va issiqlik elektr
stansiyalarining issiqlik almashinuvi qurilmalarini hususan kondensator
qurilmasini loyihalashda turli xil kapital harajatlarni va boshqa harajatlarni
xarakterlovchi texnik masalalarni yechimini solishtirish orqali amalga oshiriladi.
Bularga odatda bug’ning boshlang’ich parametrlarini tanlash, qurilmalarning
turi va quvvati, ta’minot suvini haroratlari, yuzaviy regenerativ qizdirgichlarda
suvni yaxshi qizimasligini, regeneratsiyaga olingan otborlar soni va boshqa
qator yechimlarni kiritish mumkin. Texnik-iqtisodiy hisoblashdan maqsad-eng
maqbul iqtisodiy variantni tanlashdir. Variantning iqtisodiyligi birlamchi kapital
mablag’larni va odatiy harajatlarni hisobga olish bilan baholanadi. Shuning
uchun variantlar bahosining tan narxini solishtirish uchun hozirgi vaqtda
kelajakdagi ishlab chiqarish harajatlarini kapital mablag’larini hisobga oluvchi
harajatlarni qoplay olish muddati usulidan foydalaniladi. Variantlarning nisbiy
iqtisodiylikni baholash uchun ularning har biri eng yaxshi iqtisodiyligidan kelib
chiqib tanlanishi kerak.
Taqqoslanayotgan variantlar bir xil narxlarda, energetika samaradorlikda (elektr
energiyasini bir xilda ishlab chiqarish va issiqlik energiyasini bir xilda uzatish)
solishtirilishi kerak, ishonchliliklari bir xil b о ’lganda, sanitar-gigenik sharoitlar
bir xil b о ’lganda va jihozlardan optimal foydalanilganda amalga oshirilishi
kerak. Variantlarni solishtirishda odatda yillik hisobiy harajat tushunchasidan
foydalaniladi, s о ’m/yil. Yillik hisobiy harajatlari eng kam b о ’lgan variant yaxshi
hisoblanadi. Energetikada iqtisodiy hisoblarda IES uchun kapital mablag’larni
va ishlab chiqarish uchun yillik harajatlarni aniqlashga qisqacha t о ’xtaniladi.
IES qurilishining umumiy tan narxi qurilish ishlari, montaj ishlari (40-45%) va
о ’rnatilgan qurilmalarning tan narxidan iborat b о ’ladi. Kapital mablag’lar
tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: asosiy loyihalanayotgan obyektning tan
narxi, aylanma fondlar (yoqilg’i zahiralari va materiallar) va boshqa sohalar
uchun ba’zida q о ’shni harajatlar.

Energetika uchun q о ’shni kapital mablag’lariga yoqilg’ini qazib oluvchi
sanoatni va yoqilg’ini tashishni kiritish lozim. Agar variantlarda kapital
harajatlar turli xil muddatlarda amalga oshirilsa, ularni oddiy va qiyin foizli
formulalar b о ’yicha solishtirish momentlariga keltirilgan kapital mablag’lar
b о ’yicha solishtirish ker ak . Biz ko’rib chiqqan sirdaryo issiqlik elektr stansiyasi
kondensator tizimining umumiy harajatlari to’liq ko’rib chiqilmagan. Faqatgina
kondensator tizimiga so’rilgan ortiqcha havoning umuniy harajatlarga tasiri
hisoblanadi. Avvaliga kondensatorga so’rilgan ortiqcha havo miqdori
kondensator vakum tizimiga qanchalik tasir qiloyatgani va bu qancha ortiqcha
yoqilgi sarfiga olib kelayotgani hisoblaymiz.
Normative vakuumW nor =96.85%
Haqiqiy vakuum
W nor =96.4%
Vakuumlar farqi
∆W = W nor −W nor =96.85 − 96.4 =0.45
∆Bort= ∆N∗∆q∗∆W ∗Befak
Qe
= 5.09 ∗0.45 ∗342.4
523.2 =1.5 g
k∗Wt ∗soat
Vakuuum
∆W =0.45 ga yomonlashganda ortiqcha yoqilg’i sarfi ∆Bort Kwt
soatiga 1.5 g ga ortadi agar bitta blokning quvvatinin N= 300 MWt ligini
hisobga olsak bu miqdor kunlik hisobda
B
ort kunlik = ∆ B
ort ∗ N ∗ τ = 1.5 g
k ∗ Wt ∗ soat ∗ 300 MWt ∗ 24 soat = 10.8 tonna
ni tashkil qiladi
stansiya yilluk ish miqdori
τyil =7800 soat dep qaralsa u holda yillik ortiqcha
yoqilg’i sarfi B
ort yillik = 3510 tonna
ni tashlik qiladi bu miqdor bitta blok uchun
sirdaryo issiqlik elektor stansiyasida bloklarning umumiy saini 10 tani tashlik
qiladi. Hozirgi kunda 1 tonna shartli yoqilg’i narxi N=569 ming so’m deb qabul
qilindi (tabiiy gaz uchun)
Yillik ortiqcha yoqilg’I sarfi uchun sarflanadigan harajat

N yil= N∗Bort yillik =3510 ∗569000 =¿ 1.99719 millyard so’mni tashkil qiladi.

Ekologiya Qismi
Hozirgi vaqtda dunyo tajribasida atrof-muhitni ifloslanishini oldini olish
sohasida ikkita metodologik yondoshuv mavjud. Birinchi yondoshuv, “eng
yaxshi amaliy yutuq” deb nomlanadi, u quyidagicha atrof-muhitni ifloslanish
darajasiga bog’liq bо’lmagan holda zamonaviy texnika yutuqlarini qо’llagan
holda ifloslanishga qarshi qaratilgan eng yaxshi texnoloogik tadbirlarni joriy
etishdir. Ushbu yondoshuvga muvofiq issiqlik elektr stansiyalari obyekt sifatida
tasniflanadi, ularning texnologik yechimi atrof-muhitga minimal ta’siirini
ta’minlaydi. Ikkinchi yondoshuv, “sifat boshqaruvi” deb ataladi, u sifat
standartlari bilan bog’liq, uning bazasida nazorat va ifloslanishni oldini olish
bо’yicha chora tadbirlar amalga oshiriladi (ta’qiqlashlar, jarimalar va tо’lovlar
shaklida). Ushbu yondoshuv hozirda qabul qilingan. Ushbu yondoshuvga
muvofiq issiqlik elektr stansiyalari sanoat obyekti sifatida tasniflanadi, unda
texnologik yechim atrof-muhitga meyoriy ta’sir etishni ta’minlaydi.
Ekologiyada xavfsizlik-har bir shaxsni alohida va atrof-muhitni favqulodda
xavfsizlikdan himoyalanish holatidir. Xavfsizlikni aniqlashda harakat dasturi
ishlab chiqiladi, unga muvofiq zarur bо’lganlar:
1) xavfsizlkining turli xil shakllarining omillarini о’lchov birligini “shkala” sini
о’rnatish: sanoat korxonalarida yoki ularni ishlatishdagi normal sharoitda sodir
bо’lishi mumkin bо’lgan halokatda, tabiiy fojea va insonning kundalik
faoliyatidagi xavfsizligiga. Ushbu “shkala” bunday turli xil omillarni
solishrishni ta’minlashi kerak, ularga ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy, texnogen va
harbiy va hokazo.
2) xavfsizlik darajasini о’lchash uchun “shkala” о’rnatish lozim. Tabiiyki ushbu
“shkala” ning o’lchov birligi xavfsizlikni о’lchash uchun mо’ljallangan
“shkala”dan farq qiladi. Demak, xavfsizlikni о’lchov birligi sifatida inson
salomatlini va uni atrof-muhitini aniqlovchi kо’rsatkichlaridan foydalanish

kerak. Xavfsizlikni ta’minlashda asosiy о’rinni atrof-muhitni lokal, regional va
global darajada biologik rostlash mexanizmlarini saqlash muammolari egallaydi.
Chiqindisiz ishlab chiqarish-jarayonning shartli nomidan kelib chiqqan holda
oxirgi mahsulotni olishda rivojlangan texnologiya asosida chiqindilarni
maksimal ravishda kamayishiga erishiladi. Amalda chiqinlisiz texnologiya
mavjud emas. Chiqindilar doimo bor, hech bо’lmasa issiqlik energiyasi shaklida,
aks holda termodinamikaning qonunlari buziladi. Eng aniq atama-kam chiqindili
ishlab chiqarish yoki kam chiqindili texnologiya. Kam chiqindili texnologiya
(sinonimi-kam chiqindili ishlab chiqarish)-u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish
bо’lib, minimum chiqindi (qattiq, suyuq, gazsimon va issiq) chiqaruvchidir.
Kam chiqindili texnologiyani yaratish ishlab chiqarishning yangi vositalarini
prinsipial ishlab chiqish, materiallarni va qayta ishlash usullarini о’zgartirish
bilan texnologik jarayonlarni qayta qurish, oxirgi mahsulotni о’ta
ixchamlashtirishlar bilan bog’liqdir. Kо’pgina rivojlangan mamlakatlar kam
chiqindili texnologiyani yaratish yо’lidan bormoqda. Bu tabiiy tizimda
yuklamani kamaytirish va aholi salomatligini yaxshilash yо’nalishlaridan biridir.
Ekologik ruxsat etilgan yuklama-insonning hо’jalik faoliyati, uning natijasida
ekotizimning (ekotizimning chegaraviy hо’jalik sig’imi) barqarorlik
bo’sag’asidan oshmaydi. Ushbu bо’sag’aning oshib ketishi ekotizimning va
barqarorlikning buzilishiga olib keladi. Bu muhim emas, ya’ni har qanday
maydonda ushbu bо’sag’a oshib ketishi mumkin emas. Faqat yerda barcha
ekologik ruxsat etilgan yuklamalar yig’indisi biosferaning “ho’jalik sig’imi”
chegarasidan oshib ketsa xavfli holat (ekologik inqiroz) ni keltirib chiqaradi, bu
esa butun biosferani suvsizlanishiga, atrof-muhitni о’zgarishiga, inson
salomatligi uchun xavfli о’zgarishlarni keltirib chiqaradi. Ekologik xavfli
obyekt-iqtisodiy obbyekt yoki tabiiy obyekt, ularning holati yoki tuzilishi
insonlarga, qishloq hо’jalik о’simliklariga, atrof-muhit tabiatiga nojо’ya ta’sir
kо’rsatadi.

Ekologik toza ishlab chiqarish (sinonimi-ekologik ishlab chiqarish)- inson
tomonidan bajariladigan atrof-muhitni sun’iy yaratish, ya’ni muhitning tavsifi
inson ehtiyojiga javob berishi kerak. Bunday tizimni yaratish va uni ta’minlash
katta harajatni talab etadi, unda hо’jalik samarali ortishi mumkin. Ekologik
samarador jarayon (sinonimi-ekologik samaradorlik)- mahsulot va xizmat
narxlari bо’yicha raqobatbardoshlikni yaratish, u insonlarning iste’molini
qoniqtiradi va hayotning sifatini oshiradi, bir vaqtning о’zida atrof-muhitga
ta’sir kamayadi va mahsulotning butun hayot sikli davomida manbalar sig’imi
ekologik meyorlar va ekotizimning sig’im chegaralaridan aniqlanadi. Bu atama
iqtisod va ekologiya bilan о’zaro bog’liqdir.
Ekologik samaradorlik-atrof-muhitni ifloslanishini, chiqindilarni va
manbalardan foydalanishni minimallashtirish ehtiyojlari uchun muhim
ahamiyatni yaratishdir. Ekologik samaradorlikka erishishda yuqori foydali
tarkibli kichik material sig’imi va energiya sig’imli mahsulotlar yaratishga
intiniladi.
IESlarni ekologik kо’rsatkichlar bо’yicha tasniflash uchun yuqorida keltirilgan
atalmalardan foydalaniladi. IESning atrof-muhit bilan о’zaro ta’sir
munosabatida ishlab chiqarish chiqindilari hosil bо’ladigan birlamchi energiya
manbalaridan issiqlik va elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi obyekt sifatida
qarash mumkin. IESni samaradorligini baholashda kо’pincha “Ekologik toza
IES” tushunchasidan foydalaniladi. Ushbu holda bu atama kam chiqindili ishlab
chiqarish uchun foydalanilmaydi, ekologik toza IES deganda shunday
elektrostansiya tushuniladi, ularni ekspluatatsiya qilish “barqaror va
mustahkamlikni belgilangan darajadagi tizimni ta’minlaydi, ya’ni tabiiy tabiatni
ta’minlaydi”.nazariy holda bunday IES atrof-muhitga ta’sir kо’rsatmaydi.
Amalda esa bunday IES mavjud emas, ya’ni ushbu holda elektrostansiyada
ishlab chiqarilgan barcha chiqindilar miqdori va sifati bо’yicha birlamchi
manbalarga teng bо’lishi kerak (yoqilg’i, havo, suv bо’yicha). Bu
termodinamikaning birinchi qonuni bilan teskari ma’noli, ya’ni foydali energiya

birlamyai energiya sarfisiz ishlab chiqariladi. Demak, birinchi jinsli abadiy
dvigatelni yaratish mumkin emas, ya’ni kо’rilayotgan holda ekologik toza IESni
yaratish imkoniyati yо’q. Shunday qilib, energiyani ishlab chiqarishda har doim
tabiatga ekologik yuklama bilan ta’sir etadi. Tabiiyki, elektrstansiyaning
ekologik kо’rsatkichlari bо’yicha tasniflanishi faqatgina ularni ekspluatatsiya
qilishda, ularni qurishda, jihozlarni va materiallarni tayyorlash tabiatiga
yetarlicha ekologik zarar kо’rsatadi.
Yuqoridagilarni e’tiborga olgan holda quyidagi tushunchaga kelish mumkin:
“Chegeraviy ekologik kо’rsatkichli IES” yoki “Chiqindisiz IES”. Chegaraviy
ekologik kо’rsatkichli IES deganda shunday elektrstansiya tushuniladiki, unda
ishlab chiqarilgan issiqlik va elektr energiyasidan chiqqan ishlab chiqarish
chiqindilari 100% mahsulotga aylantirali. Bunda atrof-muhitga ekologik
yuklama kamayadi. Bunday IESning ishlashida termodinamikaning birinchi
qonuni buzilmaydi, ammo termodinamikaning ikkinchi qonuniga teskari mantiq
kelib chiqadi, bunda barcha texnologik jarayonlar chiqindilar о’rniga ikkilamchi
manbalarni olish kuzatiladi. Bunda barcha siklda issiqlik energiyasi yuritgichli
ishga aylantiriladi, bu mumkin emas va birlamchi energiya manbalari ekologik
ta’sirsiz tо’liq ikkilamchiga aylantiriladi. Shuning uchun ham bunday IES
mavjud emas.
Issiqlik energetikasi rivojlanishining tarixi chiqindisiz IESni yaratishga harakat
qilingan. Hozirgi vaqtda IES baxasida yirik energotexnologik majmualarni
yaratishda aynan shu yо’nalishda ketmoqda. Shuningdek IES haqidagi ideal
mulohazalarni chetga surib haqiqiy IESga e’tibor qaratamiz. Biz uchun eng katta
qiziqish uyg’otayotgan IESning atrof-muhitga salbiy ta’siiri eng minimal
bо’lishi kerak, uni yana ekologik kо’rsatkichlari yuqori bо’lgan IES deb ham
nomlash mumkin. Agar IESni ekspluatatsiya qilishda atrof-muhitga ta’siri
minimal bо’lsa, bunday IES yerda yashash davom etishi uchun zarur bо’lgan
tabiat asoslarini buzmaydi va uni ekologik xavfsiz IESlar sinfiga kiritish
mumkin. Bunday elektrostansiyalarda texnologik jarayonlar maksimal amalga

oshiriladi, ya’ni hosil bо’ladigan gazsimon suyuq, qattiq va issiqlik chiqindilari,
oqava suvlar yoki ishlab chiqarish uchun mahsulot sifatida qattiq chiqindilarning
qolgan organik miqdori uzoq xavfsiz saqlashga yuboriladi.
Bunday elektrostansiyalarning qurilish dasturlari G’arbiy Yevropa, AQSH va
Yaponiyalarda amalga oshirilmoqda. Masalan Germaniyada bunday IESlar “IES
atrof-muhit uchun ijobiy” deb nomlanadi. Bunday IESlarning sinfiga ekologik
toza IESlarni kiritish mumkin, bular davlat ilmiy-texnik dasturiga “Ekologik
toza energetika” mos keladi. Bunday IESlarni yaratish va ishlab chiqish
natijasida ekologiyaga ta’sir kamadi va yashil tabiat mavjud b о ’ladi.
Ekologik xavfsiz IESlarga quyiladigan talablar. Davlat ilmiy-texnik dasturi
“Ekologik toza energetika” ga muvofiq ekologik k о ’rsatkichlari yuqori b о ’lgan
k о ’mirda ishlaydigan IESlarning istiqbolli turlarini yaratish tamoyillarini ishlab
chiqishga tanlov e’lon qilindi. Tanlovni о ’tkazishdan maqsad k о ’mirda ishlovchi
yirik IESlar uchun eng yaxshi samarador texnologiyani tanlash hisoblanadi.
О ’tkazilgan tanlov b о ’yicha 140 ta takliflar bildirildi va ulardan 12 tasi tanlab
olinib, ularning asosida 9 ta ekologik xavfsiz energotexnolgiyalarni XXI asrda
amalga oshirish va q о ’llashga topshiriq berildi. Kansko-Achinskiy va ekibastuzs
k о ’mirlarida ishlaydigan loyihalar о ’z ichiga qazib olishning istiqbolli
texnologiyalari, k о ’mirni boyitishva tashish, chiqindilardan foydalanishni о ’z
ichiga oladi. Ushbu loyihalarni amalga oshirish qattiq yoqilg’ida ishlovchi
zamonaviy raqobatbardosh ekologik xavfsiz IESlarni yaratishni ta’minlaydi.
Angren k о ’miiri uchun quvvati 4 mln. kVt, bloklarining quvvati 500 MVt
b о ’lgan ikkita IES ishlab chiqilgan, ular aerofontanli old о ’txona va tangensial
о ’txona bilan jihozlangan. Angren k о ’miri uchun quvvati 5-6,4 mln. kVt
quvvatli DIESning ikkita varianti ishlab chiqilgan, energoblokning quvvati 625-
850 MVt, u yoqilg’ini uch pog’onali yoqishga tashqi о ’lchaamli va k о ’mirni
ichki siklli gazlashtirish asosida ishlaydigan bug’ gazli qurilmalar bilan
jihozlangan.

Kuznetsk k о ’miri uchun quvvati 1,1-1,25 mln kVt b о ’lgan IESning ikkita
varianti ishlab chiqilgan, uning har birinin quvvati 180 MVt b о ’lgan oltita bug’
turbinali energoblokdan iborat. Shuningdek k о ’mirni sirkulyatsion qatlamda
yoqish uchun bug’ unumdorligi 670 t/soat b о ’lgan bug’ qozoni bilan
jihozlangan, undan tashqari oltita bug’ gaz turbina va k о ’mirni ichki siklli
gazlashtirishda ishlovchi yuqori naporli bug’ generatorlari bilan jihozlangan.
Ekologik xavfsiz IESlarni yaratish oddiy turdagi zamonaviy IESlarni qurish
harajatlari bilan solishtirganda q о ’shimcha kapital harajatlarni talab etadi.
Elektrostansiyani ekspluatatsiya harajatlari ham birdaniga ortadi, buning
natijasida yoqilg’i sarfi, о ’z ehtiyojalari uchun energiya sarfi va xixmat
k о ’rsatuvchi xodimlarning sarflari ortadi. Masalan, Angren IES i bilan
solishtirilganda tutun s о ’ruvchi mashinaning quvvati 10MVt ga ortadi, о ’z
ehtiyojlari uchun quvvatning ortishi 17,34 MVt ni tashkil etadi. Faqatgina bug’
turbinali texnologiya q о ’llanilganda stansiyaning FIK 38,15 dan 35,9% gacha
kamayadi, shartli yoqilg’ining solishtirma sarfi esa 332,4 dan 342,7 g/(kVt×soat)
gacha ortadi. Angerin k о ’mirida ishlovchi 600 MVt quvvatli IES.
Ushbu ekologik toza bo’lmagan IES k о ’mirida ishlaydi va Angerin k о ’mir koni
yaqinida qurilgan. Bunday turdagi stansiya har birining quvvati 165 MVt
b о ’lgan 4 ta blokdan iborat b о ’lib, bug’ning kritik parametrlarida (23,5 MPa va
540 0
S) ishlaydi hamda bug’ni oraliq qizdirish 540 0
S ni tashkil etadi. Bug’
qozonining unumdorligi 2650 t/soatni tashkil etadi. Angerin k о ’mir konidan
olinayotgan k о ’mirning kullilik darajasi 15-30% ni tashkil etadi, oltingugurt
miqdori 0,2-0,5% va namligi 30-38%. Yoqilg’ining yonish issiqligi Q =15700
kJ/kg (3747 kkal/kg) ni tashkil etadi. Yoqilg’i uchuvchan moddalri k о ’pligi,
saqlashda о ’z- о ’zidan alangalanishga moyilligi va chang tayyorlash tizimidan
portlash xavfi mavjudligi bilan tavsiflanadi. Uchuvchan moddalar tarkibidagi
yoqilg’ili a zotning katta qismi, yoqilg’i 500-600 0
S haroratgacha qizdirilganda
ajratib olinadi. Yoqilg’ining mineral qismida k о ’p miqdorda kalsiy oksidlari

SaO mavjud, uning katta miqdori yoqilg’ini yoqishdan s о ’ng uchuvchi kulda
erkin shaklda qolib ketadi.

Xulosa
Sirdaryo issiqlik elektor stansiyasi kondensator qurilmasiga havo so’rilishini
organishimiz natijalari shuni ko’rsatadiki, so’rilgan havo kondensator vakumiga
sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Hisob-kitoblarimiz natijalari shuni ko’rsatadiki,
vakumning 0.45% ga pasayishi 1KWt soat energiya ishlab chiqarish uchun
ortiqcha 1.5g shartli yoqilg’i yoqishni talab qiladi. Bularni oldini olish uchun
kondensator birikkan joylarini sifatli izaliatsiya qilish va kondensatordagi
ortiqcha havoni ejector orqali so’rib olishimiz talab qilinadi.

Foydalanilgan adabiyotlar rо’yxati
1. О’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо’yicha Harakatlar strategiyasi
tо’g’risida.-T:2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonli Farmoni.
2. О ’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi . 2017-12-23
3.Yusupaliyev R.M. Issiqlik energetikasida suv tayyorlash texnologiyasi va texnikasi
T. : CHо’lpon, 2006.-225 b.
4.Yusupaliyev R.M. IESda suvni reagentlar yordamida tozalash.T.:ToshdTU,2000.-
115 b.
5. X.A.Alimov, Q.X.Axmedov «Issiqlik elektr stansiyalari». T.: ToshdTU. 2002 y.
120
6.Kopilov A.S., Lavigin V.M., Ochkov V.F. Vodopodgotovka v energetike. – M.:
Izdatelskiy dom MEI, 2016.
7. Guseva O.V. Fiziko-ximicheskiye osnovi rascheta vodno-ximicheskix rejimov
teploseti i ispariteley. –M., MEI. 2001.
Internet saytlari:
8 . www. openedu.urfu.ru – Uralski Federalni Universitet .
9 . www.catback.ru – xalqaro ilmiy maqola materiallari sayti.
10. www.google.ru – xalqaro о ’quv materiallarining qidiruv sayti .
11. www.ziyonet.uz – milliy о ’quv materiallarining qidiruv sayti .

Sirdaryo IES da kondensator qurulmasiga havo so’rilishini o’rganish va uni kondensator vakumiga ta’sirini hisoblash

Купить