Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 193.9KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 03 Iyun 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Texnika va texnologiya

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

4 Sotish

Sklertech texnologiyasi bo’yicha B-Y456 markali polietilen markasini ishlab chiqarish bo’limining loyihasi (Q=132000 ty).

Sotib olish
Sklertech texnologiyasi bo’yicha B-Y456 markali polietilen markasini ishlab chiqarish bo’limining loyihasi (Q= 1320 00 t/y). Reja: Kirish. I. U mumiy qism 1.1.Texnologik jarayon asoslari va qo’llaniladigan katalizatorlar . II.Texnologik qism 2.1.Moddiy balans 2.2.Issiqlik balans Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Poliolefin birikmalarining eng oddiy vakillaridan biri - polietilen, etilenni polimerlash yo’li bilan olinadi. Ma’lumki, dunyoda individual uglevodorodlar ichida ishlatilishi hajmi bo’yicha etilen birinchi o’rinda turadi. Buning sababi etilen asosida katta hajmda va keng ishlatiladigan polimerlar va oddiy organik birikmalar sintez qilinadi. Bular qatoriga polietilen, polivinilxlorid, polistirol va boshqalar kiradi. Etilendan oksidlash orqali etilen oksidi, etilenglikol va bir qancha kerakli bo’lgan organik moddalar sintez qilinadi. Etilen neft va gaz mahsulotlaridagi etanning truba shaklidagi pechlarda pirolizi orqali olinishi aytib o’tilgan. Dunyoda neft qazib chiqarish bo’yicha Saudiya Arabistoni 1-o’rinda turadi. Ya’ni, dunyoda qazib chiqariladigan neftning 25% ini tashkil etadi. Takkoslash uchun: Irok-10%, Quvayt-9,4% Eron-9,3%. Hozirgi paytda respublika boy gaz, gaz kondensat va neft zahiralariga ega. Ayniqsa, Qashqadaryo viloyati respublikada bu soha bo’yicha birinchi o’rinda turadi. Sho’rtangaz kimyo majmuasi (ShGKM) 2001 yildan boshlab bir yiliga: 125 ming tonna polietilen xom ashyosi; 102 ming tonna gaz kondensati; 142 ming tonna suyultirilgan gaz maxsulotlarini ishlab chiqara boshladi. Bundan tashqari Qoraqalpog’iston Respublikasi Surgili gaz konida qurilayotgan “Uz-Kor G az” kimyo majmuasini misol qilsak bo’ladi. 2006-yil mart oyida birinchi prezidentimiz I.A.Karimov Koreya prezidenti bilan loyihani amalga oshirish to’g’risidagi shartnomaga qo’l qo’ydilar. Hozirda bu majmua ishga tushgan. Majmua 2016-yilda o’z maxsulotlarini ishlab chiqara boshlaydi. Majmua ishga tushganidan keyin yiliga 4.5 mlrd kuba metr tabiiy gazni qayta ishlab 387 ming tonna har xil markali polietilen va 83 ming tonna polipropilen sintez qiladi. Mamlakatimizda eksport qiluvchi korxonalarning raqobatbardoshlik ustunliklarini ro‘yobga chiqarish, eksport tarkibini diversifikatsiyalash va mahsulotlarni sotishning yangi tashqi bozorlarini faol o‘zlashtirish bo‘yicha aniq 2 maqsadga yo‘naltirilgan ishlar olib borish hozirgi kunning muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Respublikamizda kimyo sanoatini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor vazifalaridan biri ishlab chiqarishni takomillashtirish, mahalliy xom ashyolar asosida mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi ish o‘rinlarini yaratishni ta’minlashdan iborat. Hozirgi vaqtda turli sohalarda ishlatiluvchi polimer materiallar sanoatini intensiv rivojlanishi har xil yordamchi moddalarni ishlab chiqarishga bo‘lgan talabni oshiradi. Bu moddalarsiz polimerlarni mahsulotga qayta ishlab bo‘lmaydi. Xom ashyo va materiallarni, asosan, kimyoviy usullar yordamida qayta ishlanadi. Kimyoviy mahsulotlarni ishlab chiqarish va tayyorlashda turli usullardan foydalaniladi. Jahon moliya-iqtisodiy inqiroz sharoitlarida birinchi navbatda ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, korxonalarning texnikaviy va texnologik qayta qurollanishi va zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish ishlarini amalga oshirish lozim. Polimerlarni qayta ishlab, sifatli maxsulot ishlab chiqarish hozirgi kun talabi xisoblanadi. Ishning maqsadi: SKLERTEK texnologiyasi asosida B-Y456 markali polietilen chiqarish bo’limini loyihalash. Ishning amaliy ahamiyati: Sho‘rtangazkimyo majmuasining “ Polietilen ” sexida B-Y456 markali polietilen ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarilgan polietilen granulasi mustahkam, termik barqaror bo‘lib, bitiruv malakaviy ishning amaliy a h amiyati hisoblanadi. 3 I.UMUMIY QISM Texnologik jarayon asoslari va qo’llaniladigan katalizatorlar . Polimerlanish jarayonida etilen va buten-1ni polimer yoki sopolimerga aylanishi (konversiya) kuzatiladi. Ushbu jarayonida monomer va somonomerlarni birikib, turli zichlikdagi, suyuqlanma indeksiligidagi hamda molekulyar og‘irligini taqsimlanishidagi polietilen olish uchun, uch xildagi reaktorlar mavjud: reaktor № 1- aralashtirgichli avtoklav; reaktor №3 -quvirli reaktor; trimmer reaktor i . Polimerlanish reaksiyasi suyuq fazada katalizatorlar ishtirokida amalga oshiriladi. Erituvchi sifatida siklogeksan ishlatiladi. Katalizatorlarni ikki xil tizimi (sistemasi) ishlatiladi: katalizatorlarni standart tizimi (STD) va harorat ta’sirida ishlov berilgan katalizator tizimi (NTS). STD tizimli katalizatorda, asosiy katalizator SAV (tо‘rtxlortitan - TiCl 4 bilan vanadiyning oksiuchxloridi -VOCl 3 20:80 nisbatda) va sokatalizator ST (uchetilalyuminiy - Al(C 2 H 5 ) 3 ) ishlatiladi. NTS tizimli katalizatorda, asosiy katalizator SAV-2 (titan tо‘rtxloridi va vanadiyning oksiuchxloridi 50:50 nisbatida) va sokatalizator CD (alyuminiyni dietilxloridi Al(C 2 H 5 ) 2 Cl) va CJ (alyuminiyni dietiletoksidi - Al(C 2 H 5 ) 2 OC 2 H 5 ) ishlatiladi. Reaktorga haydashdan (injeksiya) oldin ushbu katalizatorlarni aralashtirish natijasida polimerlanishni faol katalizatori hosil bо‘ladi. Reaksiyani tо‘xtatish va katalizator qoldiqlarini adsorbsiyaga tayyorlash maqsadida, kerakli vaqtda faolsizlantiruvchilar qо‘shiladi. Katalizatordan tozalangan polimer eritmasi past bosimda kо‘p bosqichli separatorlardan о‘tishi natijasida, erituvchi hamda reaksiyaga kirishmagan etilen va buten-1 lar bug‘lanib chiqadilar va retsikl zonasiga qaytadan ishlatish uchun yо‘naltiriladilar. 4 Polimer lanishda quyidagi reaksi yalar amalga oshiriladi: : R CH 2 -CH 2 -R Cl Cl Cl Cl M + CH 2 = CH 2 M + n(CH 2 = CH 2 ) Cl Cl Cl Cl (-CH 2 -CH 2 -) n - CH 2 -CH 2 -R Cl Cl M + H 2 Cl Cl H Cl Cl M + H- CH 2 (-CH 2 -CH 2 -) n - CH 2 -CH 2 -R Cl Cl Q о ‘llaniladigan katalizatorlar. Texnologik jarayonda katalizatorlar etilenni va somonomerni polietilenga о ‘tishi uchun nisbatan oz miqdorda lozimdir. CAB, CAB-2 katalizatorlari va CT,CD,CJ xamkor katalizatorlari aloxida-aloxida yetarli darajada polimerlanishni yuzaga keltira olmaydilar. Katalitik markazlar yaratilishi uchun ular birga qо‘shilishlari kerak. Katalizatorlar etilenni polimerga о‘tishining optimal miqdorini ushlab turish uchun zarur bо‘lgan tezlikda va nisbatda qо‘shilishi kerak (odatda 93-96%). Sclairtech texnologik jarayonida katalizator/xamkor katalizatorlar uchun ikkita tashkil qiluvchi qо‘llaniladi. Ularning ikkalasi xam S iegler-Natta koordinatsion turdagi katalizatorlarga asoslangan. Birinchisi standart katalizatorlar sistemasig‘a (STD) kiradi. Standart katalizatorda (STD) katalizatorning ikkita tarkibiy qismi qо‘llaniladi – tarkibiy qismi uzgaruvchan valentli metall (CAB) va faollashtirilgan metall alqillari 5 xamkor katalizator (CT). CAB katalizator oqimi 25-50 o S xaroratda va 12000- 20000 kPa bosimda 30 soniya davomida ST xamkor katalizatori bilan aralashtiriladi va reaktor №3 ning kirish qismiga beriladi. Eritma oqimi reaktor №1 va trimmer reaktordan о‘tadi. Trimmerdan chiqishda oqimga faolsizlantiruvchi – pelargon kislotasi (PG) beriladi va u katalizator va xamkor katalizatorni faolsizlantiradi. PG ning sarfi CATS:PG/CATS=2,35÷2,5 CATS=CAB mol/hr+CTmol/hr nisbatdan aniqlanadi. Ikkinchi katalizator qurilma – katalizatorga issiqlik ishlovi beruvchi (NTS) qurilmasidir. Bu qurilmada katalizatorga issiqlik ishlovi berish (NTS) uchun uchta tarkibiy qism q о ‘llaniladi. Birinchisi, xarorati 25-50 0 C, bosimi 1150-19500 kPa b о ‘lgan S A V-2 katalizator oqimi gorizontal aralashtirgich HX-123A da xarorati 25-50 0 C, bosimi 11500-19500 kPa b о ‘lgan CD xamkor katalizator bilan 15-30 soniya davomida aralashtiriladi. Bu jarayon sovuq aralashtirish b о ‘limi nomi bilan ma ’lum . Ikkinchisi xarorati 240-265 0 C, bosimi 11500-19500 kPa bо‘lgan siklogeksan bilan 1450-1500 kg/h sarf bilan aralashtirish. Siklogeksanning sarfi FV-21122 klapani orqali FIC-21122 nazoratchi tomonidan rostlanadi. TIC-21123 nazoratchi tarafidan xaroratning yuqori “H” va quyi “L” qiymatlarida signal berish bilan TV-21123 uch y о ‘nalishli klapan yordamida xarorat 180-260 0 C oraligida rostlanadi. Siklogeksan katalizator bilan 60-90 soniya aralashtiriladi.YEA-2112 issiqlik almashgichdan chiqish quvuri PSV-122 ximoya klapani bilan ximoyalangan b о ‘lib, u 19130 kPa bosimga urnatilgan. Uchinchisi, siklogeksan katalizator bilan aralashtirilgandan s о ‘ng reaktor №1 ga kirish qismida xarorati 25- 50 0 C, bosimi 11500-19500 kPa b о ‘lgan xamkor CJ katalizator beriladi. Reaktor qurilmasiga kirishdan oldin ishlov berish vaqti 1 soniyadan 2 soniyagacha. Umumiy o qim reaktor aralashtirgichining eng quyi bug‘raklarining ostidan beriladi. Bu qisqa vaqt katalizator faolligini tiklash davrini minimumga tushiradi. II.TEXNOLOGIK QISM. 6 21 . B-Y456 markali polietilen i shlab chiqarish texnologiyasi B-Y460 –markali polietilen № Material nomi О‘lchov birligi Ma h sulot xajmi Sarf normasi Yillik talab miqdori, tonnaMaxsulot xajmi Sarf normasi 1 Prisadka AO8, Irganox 10 10 t/y kg/t 10000 0,4 4,0 2 Pelargon kislotasi, PG t/ y kg/t 10000 1,09 10,9 3 2,4 –pentandion, PD t/y kg/t 10000 0.69 6,9 4 SAV Katalizatori t/y kg/t 10000 0,195 1,95 5 ST Katalizatori t/y kg/t 10000 0,189 1,89 Retsikldan kelayotgan siklogeksan EA-2208 issiq almashgichdan 140 - 165 0 C harorat va 600 - 900 kPa bosimda havo bilan sovitiluvchi ES-2101 apparatiga kelib tushadi. Siklogeksan uzatilayotgan quvirni ES-2101 ga kirish tarafiga PV- 21004 klapan o‘rnatilgan. Klapan PIC-21004 dan taksimlovchi boshkaruv tizimi (bundan keyin - DCS) orqali boshqariladi. Tashuvchi quvir yana harorat indikatori TI-21277 hamda harj (rasxod) indikatori FI-21001 bilan ta’minlangan. Siklogeksanni 50 ÷ 80 0 S gacha sovitilgan oqimi, 22 ÷ 35 0 S gacha sovitilish uchun EA-2101 suvli sovitgichga uzatiladi. Ushbu issiq olmashgichni yuzasi 477 m 2 ni tashkil etadi. Uzatish quvirlarning XSA (xavo bilan sovitish apparati) ES- 2101 dan chiqishida haroratni yuqori “H” va quyi “L” kattaliklarida ishlovchi haroratni signalli (ovozli) indikatori o‘rnatilgan. Issiq almashgichdan chiqish joyida butena-1 ni o‘tkazuvchi quvir ulangan bo‘lib, asosiy oqim 22 ÷ 35 °S harorat va 500 - 860 kPa bosimda siklogeksanni tozalagichlari FF-2101 A/V ga uzatiladi va u yerda katalizatorni zaharlovchilardan tozalanadi. 7 2.2.1-rasm. Rekatsiya zonasining prinsipial sxemasi Qo‘shimchalar (aralashmalar) silikagelda adsorbsiyalanib yo‘qotiladilar. FF- 2101 A/V ga kirish joyida S-105 namuna olish asbobi o‘rnatilgan bo‘lib, u namlik va qo‘shimchalarni tahlil qiladi. Undan tashqari kirishda haroratni yuqori “H” qiymatida signal beradigan TI-21007 indikatori ham o‘rnatilgan. FF-2101 A/B ni aylanib o‘tuvchi aylanma (bundan keyin – baypas) yo‘li bo‘lib, ushbu yo‘lda sarf nazoratchi FIC-21036 ni FV-21036 klapani orqali oqimni tutish hajmiga past bosimli separator (bundan keyin LPS) tashlovchi (o‘tkazib yuboruvchi) nazoratchi yordamida ushlab turiladi. Somonomer kolonnasi ( S M) ning sug‘orish nasosidan GA-2215 47 ÷ 57 0 S haroratli va 1000 ÷ 1200 kRa bosimli somonomer buten-1 issiq almashgich EA- 2114 ga tushadi . YEA-2114 dan chiqish quvir o‘tkazgichida bosimni ortib ketishini oldini olish maqsadida, 1665 kRa bosimga mo‘ljallangan saqlagich klapani (SPPK) PSV-189 o‘rnatilgan . Saklagich klapanidan ortiqcha bosim fakelga tashlab yuboriladi. Harorat joyida TG-21099 monometri yordamida o‘lchanadi. . 8 Sovitilgan somonomer oqimi ( 25 ÷ 35 0 C ) FT-21002 sarfni o‘lchagichi orqali o‘tadi. Oqimni sarfi, oqim qiymatini yuqori “H”, past “L” va juda past “LL” qiymatlarini signal orqali bildirib turuvchi kontrolyor (nazorat qiluvchi) FIC- 21002 orqali ushlab turiladi. Somonomer qiymatini rostlash esa sarf klapani FV- 21002A/V orqali amalga oshirilib, siklogeksan oqimiga FF-2101 A/V ga kirish yoki FF-2101A/B dan chiqish joyida uzatiladi. Issiqlik almashgich YEA-2101 dan chiqayotgan oqimdan hamda FD- 2104A/V dan chiqayotgan oqimdan, oqim tarkibida suv bor-yo‘qligini aniqlash maqsadida namuna olinadi. Javob suvni yuqori “H” qiymatida signal beruvchi AI- 21019 tahlil qilish asbobidan DCS ga chiqariladi. FF - 2101 A/B dan chiqayotgan oqimdagi suvni miqdori 2 rrm bo‘lsa, FF - 2101 A/V ni ishini to‘xtatib, filtrlovchi qavatni (qatlam) regenirlash kerak. Regenirlash issiq azot yordamida o‘tkaziladi. Siklogeksan tozalagichi FF-2101 A/Bda 10,2 tonna silikagel va 0,4 tonna faollashtirilgan alyuminiy oksidi sharchalari bo‘lib, ular buten-1 va siklogeksan eritmasidan suv va ketonlar kabi aralashmalarni adsorbsiyalab ajratadilar. Alyuminiy oksidi ustidan umumiy qalinligi 200 mm li, 6, 12 i 20 mm, kattalikidagi inert keramik sharchalar bilan uch qavat qilib berkitilgan. Ushbu keramik sharlar regenirlash jarayonida adsorbent materiallarini joyidan siljishini, hamda ularni yumshab suyuqlikka aralashishini oldini oladilar. Silikagel va alyuminiy oksidi 30 0 C haroratda o‘z og‘irligiga nisbatan taxminan 1,0 % ketonlarni adsorbsiyalaydilar. Shuning uchun tozalanib chiqayotgan siklogeksan oqimini har kuni tarkibidagi ketonlarga taxlil qilib turib yutilayotgan ketonlarni umumiy miqdorini aniqlash zarur. Shunda tozalagichlarni regenirlash vaqti aniqlanadi va ular oqim yo‘lidan bo‘shatilib regenirlanadi. Silikagel ketonlardan tashqari suv, atsetilatseton (faolsizlantiruvchi) va boshqa aralashmalarni ham adsorbsiyalaydi. Silikagel regenirlashda harorat ko‘tarilishi jarayonida ko‘p miqdordagi suvni yutgach maydalana boshlaydi. Mo‘tadil(normal) sharoitlarda ekspluatatsiya qilinganda tozalovchi agent(modda) tozalash yo‘lida uch kun ishlaydi va undan keyin uni regenirlash zarur. Mo‘tadil sharoit bo‘lib 22-35 0 C va 500-860 kPa hisoblanadi. 9 Texnologik jarayonga kirish teshigida o‘rnatilgan oqimni taqsimlash xalqasi, erituvchi oqimini to‘ldirgich qavati satxi, hamda yuqorigi regenirlash texnologik yo‘lining yuqori qavati ekrani bo‘yicha bir-xil qilib tarqatib berib regenirlash sikli davomida to‘ldirgichni yuvib chiqilishini (erituvchi bilan olib chiqib ketilishini) oldini oladi. Tozalash agenti tubida o‘rnatilgan teshikli plastina (varaq) silikagel qatlamini saqlab turadi. Erituvchini uzatish filtri esa siklogeksanni tozalovchi agent (modda) chiqishida joylashgan. Siklogeksanni tozalovchi FF-2101A/V ni quyish joyida bosimni ortib ketishidan saqlash maqsadida, asbobni quyish joyiga o‘rnatilgan 1765 kPa bosimli saqlash klapanlari PSV-102 va PSV-103 o‘rnatilgan. Siklogeksanni tozalovchi agentlar (moddalar) tozalash yo‘lidan regenirlash uchun quyidagi holllarda olinadilar: Tozalangan oqava suvlar tarkibidagi ketonlar miqdori 0,2 ppm dan ortganida; Tozalangan oqava suvlar tarkibidagi atsetilatseton miqdori 0,4 ppm dan ortganida; Tozalash agenti (moddasi) texnolgik jarayonida ko‘zda tutilgan vaqt davomida ishlatilganida; Yonlama ta’minotli reaktor № 1. Past suyuqlanish ko‘rsatkichli polimerlar reaktor ichida aralashish qirqimini kuchaytirish uchun xom ashyoni yon tarafdan berilishini talab qiladi. Xaroratni rostlash rejimini reaktor №1 ning yon taraflari va tub qismi oraligida taksimlanadi. Reaktorni yumshoq ta’minlash qurilmasini boshqarish va reaktor № 1 ni boshqarish o‘rtasidagi farq shundaki, reaktor № 1 ni yon devorlaridagi kulda boshkariladigan pona surilmasi (klinoviy zadvijkalar) ochiq bulib, yonaki ta’minlovchi sarf “L” quyi oqim ida signal beruvchi FIC-21088 nazoratchi tomonidan rostlanadi. Reaktor № 1 da polimer ishlab chiqarishda , yonaki ta’minot oqim ini kiritish reaksiyani to‘xtatishni talab qilmaydi. Yonaki ta’minot rejimidagi Reaktor № 1 da klapanlar xolati: I - 50% ga ochiq 10 II - yopiq III - ochiq Bu rejimda o qim baypas orqali issiq o qim bilan birlashadi va 45-60 0 S xarorat bilan yonaki uzatishga 10000-30000 kg/h sarf bilan keladi va o qimning bir qismi reaktor №3 orqali o‘tib reaktor №1 ning tub qismiga 50000-85000 kg/h sarf bilan keladi. Termik ishlov berilgan katalizator (bundan keyin - NTS) xam reaktor №1 ning quyi qismiga beriladi. TIC-21090 nazoratchi avtoklav reaktorning oldindan tanlangan uchastkasida YEA-2103 reaktorni ta’minlovchi isitgich va baypas quvurning rostlovchi klapani orqali kerakli o qimni o‘tkazish bilan xarakatni rostlaydi. Isitgichdan chiqishdagi xarorat TIC-21084 nazoratchi yordamida rostlanadi va doimiy qiymatda ushlab turiladi. Reaktor №1 da o‘rtacha haroratni rostlash uchun unga kirayotgan ta’minlovchi o qimning xarorati o‘zgartiriladi. Reaktor №1 da polimer ishlab chiqarish davomida yetarli darajada aralashtirishni ta’minlash uchun aralashtirgich uzluksiz ishlab turadi. Yonaki uzatishga o qim FV-21088 va HV-21110 klapanlari orqali FIC- 21088 nazoratchi tomonidan rostlanadi. Reaktor №3 ga kirishda xarorat uning quyi “L” qiymatida signallashtirish bilan TI-21112 xarorat indikatori bilan o‘lchanadi. Reaktorga berilayetgan o qim bosimi uni o‘rnatilgan qiymatidan yuqori yoki past qiymatlarga erishganda signal beri li shi bilan PI-21111A asbobi bilan o‘lchanadi. Reaktorga kirishda bosimning ruxsat etilgan qiymati ortib yoki kamayib ketganda PAHH-21111 bosimning juda yuqori qiymati va PALL-21111 bosimning juda quyi qiymati bo‘yicha signalizatsiya ishga tushishi sodir bo‘ladi. Bu signallar faollashganda I-1054 blokirovkasi faollashadi. Bu blokirovka DC-2101 re aktorning aralashtirgichi (meshalka) ni to‘xtatadi. Kirishdagi bosim PG-21017 orqali joyida o‘lchanadi. Reaktor №3 ga kirish quvuri PSV-120 himoya klapani bilan ximoyalangan bo‘lib, u 18930 kPa bosimga urnatilgan. NTS sistemasi qo‘llanilganda polimerni suyuqlanish ko‘rsatkichini rostlash uchun vodorod ikkinchi (J2) nuqtadan beriladi. Polimerlanish jarayoni issiqlik ajralishi (ekzotermik reaksiya) bilan ketadi. Etilen konversiyasining xar 1% iga xarorat 12- 11 13 0 C ga ortadi. Polimer o qimi (RA) 234-310 0 S xarorat bilan DC-2101 reaktor №1 dan chiqib, trimmer reaktor orqali o‘tadi. DC-2101 dan chiqishda PSV-157 ximoya klapani bo‘lib, u 19130 kPa bosimga urnatilgan. Katalizator reaktor №1 ga xaydaladi, shu sababli reaksiya faqat reaktor №1 da ketadi va quvur reaktor HX-121, ya’ni reaktor №3 bundan istisno. Bu rejim tor molekulyar massa bo‘yicha taqsimlanishga ega polimer ishlab chiqarish uchun qo‘llaniladi. Oqim reaktor ta’minotini yumshatish uchun reaktor №3 ning kirish tuynugiga yo‘naltiriladi. Qo‘lda boshqariladigan pona surilmasi “II” yopiq bo‘ladi, qo‘lda boshqariladigan pona surilmasi “III” ochiq bo‘ladi. HS-21110, HS-21089 va HS-21091lar reaktor №1 rejimini tanlaydi. Xolat o‘zgartirgichlarni va klapanlarning xolatlarini Reaktor №1 ning ishlash rejimiga mos kelganligini tekshirib q o‘ yish lozim. Reaktor № 1 dan utadigan Reaktor № 3 rejimi. Reaktor №3 → №1 rejimida reaksiya reaktor №3 da ketadi va reaktor №1 da oxiriga yetkaziladi. Bu rejim keng molekulyar massa bo‘yicha taqsimlanishiga ega bo‘lgan polimerlar ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Reaktor №3 → №1 rejimida klapanlar xolati: I - yopiq II - yopiq 12 III - ochiq Bu rejimda reaktor №3 ning kirish qismida xom ashyo xarorati 103 o C dan tushmasligi kerak. Aks xolda xosil bo‘lgan polimer eritmada quyqa sifatida cho‘kmaga tushishi, reaktor devorlarini urab olishi va qisqa vaqt ichida reaktor devorining butun satxini qoplab quyishi mumkin. TIC-21090 nazoratchi texnologik jarayonning o qimlarini yo‘nalishini reaktor ta’minotini yumshatuvchi qurilma orqali o‘tkazish yo‘li bilan reaktor №3 ning kirish tuynigidagi xaroratni nazorat qiladi. Quvurreaktorning kirish tuynugidagi o qim xaroratini nazorat o‘lchash nuqtasi – TE – 21112. YEA-2103 reaktorni ta’minlovchi isitgichning chiqish qismidagi xarorat TIC-21084 nazoratchi orqali rostlanadi. Reaktor №3 ga kirayotgan o qim xaroratining qiymati 103 0 C dan 120 0 C gacha oraliqda tebranadi. CAB va CT katalizatorlari reaktor №3 ning kirish qismidan, vodorod esa 1 va 3 (yoki 4,5,6) nuktalaridan beriladi. Berilish nuktalarini o‘zgartirish xisobiga Se x kuchlanish eksponentasining qiymatini rostlash mumkin. J3,J4,J5,J6 quyish nuktalarida soploni yuvish uchun FO-21021, FO-21022, FO- 21027, FO-21026 sarfni cheklovchilar orqali yuqori bosimda suyultiruvchi beriladi. Bu soplolarning tiqilib qolishini oldini oladi. Reaktorning ta’minotini yumshatuvchi qurilmasidan o qim reaktor №3 ning kirish tuyni g iga yo‘naltiriladi. Qo‘lda boshqarish III pona surilmasi ochiladi, qo‘lda boshqarish II surilmasi yopiladi. Bu reaktor №1 da rejimni rostlash kabi quvurlar sistemasini rostash bo‘lib, undan farqi reaktor №1 dagi kabi o qim bilan yonaki ta’minlash istisno qilingan. Reaktor qurilmasini yuvishda yonaki ta’minlash uchastkalari xam erituvchi bilan yuvilishi kerak. Bu ularni polimer bilan to‘lib qolish oldini oladi. Reaktor №1 da yonaki ta’minlashning pona surilmalari yopiladi. HS-21089,HS-21091 va HS-21110 lar uchun reaktor №3 ga reaktor №1 orqali rejimi tanlansin. Reaktor №3 qo‘shilgan reaktor №1. Reaktor ta’minotini yumshatuvchi o qim bilan reaktorlarni ta’minlovchi o qim reaktor №1 ning yonaki ta’minlovchisiga va reaktor № 3 ning kirish tuyni g iga turli nisbatlarda beriladi. TIC-21088 orqali reaktorni ta’minlovchi isitgichdan kelayotgan issiq o qimni rostlash bilan reaktor №1 da o‘rtacha xaroratni nazorat 13 qiladi. Texnologik jarayonning o qimining xaroratini Reaktor №3 ga kiraverishda TIC-21084 nazoratchi rostlab, u reaktorni ta’minlovchi isitgichga kelayotgan issiqlik tashuvchining TV-1084 bug‘ klapanini boshqaradi. Qo‘lda boshqarish II kanali surilma va yonaki ta’minotning ikkita kanali ochiladi. HV-21110 100%ga o chi q ligini tekshirish kerak. HS-21089, HS-21091 va HS-21110 uchun reaktor №3 ga reaktor №1 orqali ishlash rejimi tanlanadi. Qo‘lda boshqarish III ponali surilma yopiladi. Bunday rejim uchun YEA-2103 reaktorni ta’minlovchi isitgichning chiqishidagi texnologik jarayonning xaroratini rostlash kerak. Bu belgilangan uchastkalar ekspluatatsiya bo‘yicha yo‘riqnomada ko‘rsatiladi. Katalizator/xamkor katalizator o qimini reaktor №3 ning quyilish tuynigiga va reaktor №1 ning quyilish uchastkasiga ulash kerak. Bu rejim oraliq molekulyar massa bo‘yicha taqsimlanishga ega polimerlar ishlab chiqarish uchun qo‘llaniladi. HX-121 №3 quvur reaktor i . HX-121 quvurreaktor – bu sig‘imi 6 m 3 bo‘lgan quvursimon reaktordir. Katalizator/xamkor katalizator kirishdan soploga beriladi. Aralashtiruvchi chiqish tirqishi katalizator/xamkor katalizator soplosidan chiqishida joylashgan birinchi flyanetsga o‘rnatilgan. Xarorat qirqimini o‘lchash butun reaktor №3 bo‘ylab joylashgan 6 ta xarorat nuqtasida quyidagi tartibda amalga oshiriladi: TE- 21114A/B, TE-21115A/B, TE-21116A/B, TE-21117A/B, TE-21118A/B va TE- 21119A/B. DS-2101 №1 reaktor i . DS-2101 reaktor №1 sig‘imi 3,8 m 3 bo‘lgan avtoklavreaktoridir. U PSV- 157 ximoyalovchi klapan bilan ximoyalangan bo‘lib, 19130 kPa bosimga urnatilgan. Idish uglerodli po‘latdan yasalgan bo‘lib, Monel galvanik elektrolitik qoplama bilan qoplangan kirish soplolar bilan jixozlangan. Butun reaktor bo‘yicha o‘rnatilgan datchiklar xarorat qirqimini nazorat qiladi. Idish tashki devoridan yuqori bosimli bug‘ o‘tadi. Xarorat datchiklari quyidagi tartibda joylashgan: TE - 21102A/B, TE-21103 A/B, TE-21104 A/B, TE-21105 A/B, TE-21097 A/B, TE21098 A/B, TE-21100 A/B, TE-21101 A/B, TE-21099 A/B, TE-21106 A/B. 14 Past xaroratda reaktorning quyi qismidagi TE-21099A/B datchigining qiymati bo‘yicha DCS da TALL-21099A/B signalizator ishlab ketadi. Reaktorda juda quyi xarorat bo‘yicha LOS to‘sqich ko‘zda tutilgan. Bu to‘sqich ishga tushsa reaktorning GD-2108 aralashtirgichini to‘xtatadi. Trimmer reactor. Trimmer reaktor adiabatik quvurdir. Trimmer reaktordan foydalanishdan maqsad reaksion massa adsorberning isitgichiga uzatilguncha polimerlanish reaksiyasini oxirlatib olishdir. Bu qo‘shimcha vaqt mavjudligi tufayli reaktor №1 konversiyaning quyi darajasida kam miqdordagi katalizator bilan ishlaydi va butun reaktor qurilmasida etilenni polimerga o‘tish darajasi bir xil ushlab turiladi. Faolsizlantiruvchi pelargon kislotasi reaksiyaning asosiy qismini to‘xtatish uchun trimmer reaktordan so‘ng beriladi. Atsetilatseton esa reaksiyani batamom to‘xtatish uchun adsorberning isitgichidan keyin qo‘shiladi. 2.3. I shlab chiqarishda sarf bo‘ladigan xom - ashyo va materiallar sarf balansi. Texnologik jarayon bo‘yicha yiliga 7000 tonna buten-1 ishlab chiqarilib, turli markali polietilen olishda buten-1 har xil miqdorda somonomer sifatida ishlatiladi. 1. Buten-1 ishlab chiqarishda etilenni buten-1 ga aylanish miqdori 85%ni tashkil etadi. Demak, yiliga 7000 t buten-1 ishlab chiqarish uchun sarf bo‘ladigan etilen miqdori 7000-85 X-100 x=7000*100/85=8058 t.ni tashkil etadi. Reaksiyaga kirishmagan etilen yoqilg'i gazlari sifatida ajralib chiqadi va yoqib yuboriladi. Demak, buten-1 ishlab chiqarishda etilenni ishlatish (xarajat qilish) koeffitsienti 8058 : 7000=1.1763 ga teng. 15 2. 132000 tonna polietilen olishda ishlatiladigan etilen miqdorini aniqlaymiz. Bir yilda sarf bo‘ladigan etilenning umumiy miqdori 147000 t.ni tashkil etadi. 147 000 – 7058 =159 942 tonna etilen. Demak, 132000 tonna polietilen ishlab chiqarish uchun 159 942 tonna etilen va 6000 tonna buten -1 sarf qilinadi. 3. 132000 tonna polietilen ishlab chiqarish uchun xarajat qilinayotgan monomerlarni miqdorini aniqlaymiz. 159 942+7000=165 942 tonna 4. Texnologik jarayonda monomerlarning polimerga aylanish miqdori (konversiya) 95% ni tashkil etadi. Demak, 165 942 tonna monomerlar aralashmasidan polimerga aylanadigan miqdorini topamiz. 165 942---100 X ---95 x= 159 144 tonna Demak, polmerlanish jarayonida polimerga aylanmagan monomerlar aralashmasi (etilen+ buten -1) miqdori: 165942- 159144=7798 tonnani tashkil etadi. Bu miqdordagi monomerlar aralashmasi texnologik jarayonda qaytmas yo‘qotiladi. Demak, buten -1 va polietilen ishlab chiqarish jarayonida hammasi bo‘lib 1058+7798= 8856 tonna etilen (etilen+buten-1 aralashmasi) qaytmas yo‘qotilayapti. Endi polietilen ishlab chiqarish texnologik jarayoni oxiridan polimerlanishda hosil bo‘lgan yo‘qotishlarni hisoblab topamiz. 5. Hosil bo‘lgan polietilen granulalarini elashda kattaligi to‘g'ri kelmagan granulalar miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.296 % ni tashkil etadi. 159144---100 X --- 0.496 X= 159144 * 0.496/100= 582.3 tonna 16 6. Granulaga qirqish vaqtida sovutish suvida yig'ilib qolgan polimerni mayda zarrachalari, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.23% ini tashkil etadi. 159 144 --- 100 X ---0.23 x = 159 144 * 0.43 / 100 = 497 t. 7. Ekstruderlash jarayonida uchib chiqayotgan siklogeksanni chiqarib yuborish tirqishidan yo‘qotilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.6574 % ini tashkil etadi. 159 144 ---100 X ---0.6574 X=159 144 * 0.6574/100=1049 tonna 8. Qoldiq siklogeksandan tozalashda (bug'latgichda) siklogeksan bug'lari bilan olib chiqilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.183% ni tashkil etadi. 159144 --- 100 X --- 0.183 X= 159144 * 0.183/100= 256.3 tonna 9. Siklogeksanda erigan monomolekulyar (past molekulali) polietilen miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 1.8% ini tashkil etadi. 159144 --- 100 X --- 1.8 X= 159144 * 1.8/100= 2524.6 tonna 10. Faolsizlantirilgan katalizatorlar bilan cho‘kmaga tushib, olib chiqib ketilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.0424 % ini tashkil etadi. 159144 --- 100 X ---0.0424 X= 159144 * 0.0424/100=56.8 tonna 17 Buten -1 ishlab chiqarish material balansi jadvali. 2.3.1-jadval kirish chiqish nomi miqdori nomi miqdori etilen 8 058 t. 1.Buten – 1 2. Yoqilg'i gazlar bilan chiqadigan va qaytmas gazlar 7 000 t. 1058 t. (qaytmas) jami 8 058 t. jami 8 058 t. Polietilen ishlab chiqarish jarayoni material balansi jadvali. 2.3.2-jadval Kirish Chiqish N omi Miqdori (t) N omi Miqdori (t) 1. etilen 2. buten-1 1 5 9942 7 000 1.Polietilen 2.Polimerlashda polimerga aylanmay yo‘qoladigan monomerlar 3.Elashda kattaligi to‘g'ri kelmagan granulalar 4.Granulaga qirqilayotganda hosil bo‘ladigan polietilen mayda zarrachalari 5.Ekstruder tirqishidan chiqayotgan polietilen 6.Siklogeksanda erigan past molekula massali polietilen 7.Past molekulali polietilen 8.Faolsizlantirilgan katalizator 140000 7798 (qaytmas) 582.3 (qaytar) 497 (qaytar) 1049 (qaytar) 256.3 (qaytar) 2 5 24.6 (qaytmas) 5 6 .8 (qaytmas) 18 qoldiqlari bilan chiqib ketayotgan polietilen Jami 1 6 5 942 Jami 1 6 5 942 Buten -1 va polietilen ishlab chiqarishning umumiy material balansi jadvali. 2.3.3-jadval Kirish Chiqish N omi Miqdori N omi Miqdori 1. Buten -1 olish uchun etilen 2.Polimerlanishga olingan etilen 7058 t. 149 942 1.Polietilen 2.buten -1 olishda qaytmas yo‘qotiladigan etilen 3.Polietilen ishlab chiqarishda hosil bo‘lgan qaytar chiqindilar 4.Polietilen ishlab chiqarishdagi qaytmas yo‘qotishlar 1 40 000 1058 1764.6 9177.4 Jami 1 5 7000 Jami 1 5 7000 Ishlab chiqarishda asosiy va yordamchi jixozlarni tanlash . Loyihani ushbu bo ‘ limida texnologik jarayonda ishlatiladigan barcha asosiy va qo ‘ shimcha jihoz va dastgohlar tanlanadi . Loyihalashda berilgan yillik ishlab chiqarish unumdorligidan , hamda har bir jihoz va dastgohni ishlab chiqarish unumdorligidan kelib chiqib , ushbu jihoz va dastgohlarni texnologik jarayonda ishlatilishi lozim bo ‘ lgan soni hisoblab topiladi . Ushbu hisob ishlarini bajarish uchun talaba loyihada ishlab chiqarilishi ko ‘ zda tutilgan mahsulotni ishlab chiqarish korxonasida qanday amalga oshirilishini ( uzlukli , uzluksiz , necha smenalik , haftasiga necha kun ishlanadi ) bilishi kerak . Bir yil davomida necha kun va necha soat mahsulot ishlab chiqarishda sarflanishni hisoblab topilganidan so ‘ ng , 19 har bir jihoz va dastgohni 1 soatdagi ishlab chiqarish unumdorligiga qarab uni kerakli soni hisoblab topiladi . Quyida uzlukli , 2 smenali , haftasiga 5 kun ishlaydigan korxonani bir yillik ish soatini hisoblab topish namuna sifatida keltirilgan . 365-(52-52-6-3)=252 bu yerda: 365 – bir yillik kunlar soni 52- bir yildagi shanba kunlari soni 52- bir yildagi yakshanba kunlari soni 6- bir yildagi bayram kunlari soni 3- bir yilda rejalashtirilmagan ta’mirlar uchun sarf bo‘ladigan kunlar soni. Yuqorida keltirilganidek korxona 2 smenada (har bir smena ish vaqti 8 soatdan bo‘lganida) ishlashini hisobga olsak ,bir yillik ish soatlarini quyidagicha hisoblaymiz. 252x (8*2) =4032 soat. Ushbu soatlar hisoblanib topilgach har bir tanlangan jihoz va dastgohni bir soatlik ishlab chiqarish unumdorligiga topilgan sonini ko‘paytirilsa, ushbu jihozni bir yilda ishlab chiqarishi mumkin bo‘lgan mahsulot miqdori aniqlanadi. Masalan soatiga 300 kg (0.3t) mahsulot ishlab chiqarish unumdorligiga ega jihozni bir yillik ishlab chiqarish unumdorligi 4032x 0,3= 1209,6 t.ni tashkil etadi. Agar ushbu mahsulotdan yiliga 7000 t. ishlab chiqarish rejalashtirilgan bo‘lsa, kerakli jihoz soni 7000:1209,6=5,78≈ 6 deb qabul qilinadi. Bunda jihozni foydali ish koeffitsienti 5,78 ― = 0,965 ni tashkil etadi. 6 20 21 XULOSA Men o’z Kurs loyiha ishimni bajarish mobaynida shurtangazkimyo majmuasida polietilen ishlab chiqarishga tegishli barcha ma’lumotlarni malakaviy amaliyot davrida to’plashga harakat qildim va olgan nazariy bilimlarimga tayanib bitiruv ishimni bajardim Avvalo yoritilgan ma’lumotlar va adabiyotlarni o’qib, o’rganib tahlil qilib chiqdim. Ishni bajarishda mavzuni dolzarbligi ochib berilib, xom - ashyoning tavsifi va polietilen ishlab chiqarishda reaktorlar liniyasi rejimini o’zgartirish natijalari bayon qilindi. Shundan so’ng mehnat va atrof - muhit muxofazasi, iqtisodiy qismni bajardim. Shu bilan birga internet ma’lumotlaridan ham foydalandim. Ishimning so’ngida foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini keltirdim. Polietilen ishlab chiqarish liniyasiga avtoklav reaktorini takomillashtirish mavzusi dolzarb muammolarga qaratilgan bo’lib, olgan amaliy natijalarni ishlab chiqarish jarayoniga tavsiya etaman. 22 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” farmoni Toshkent shahri, 2017 yil 7 fevral 2. Sh.M.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2017 y. 3. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demoqratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 4. Sh.M.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 . 5. ,,Plastmassalarni qayta ishlash texnnologiyasi" maruzalar matni T.Abdurashidov. TKTI 2011- yil,119 bet. 6.SHGKM reglamenti. 2009 - yil. 450 bet. 7.DC - 2101 qurilmasi pasporti. 8 .Ф.Ф. Кошелев, А.Е. Корнев, А.М. Буканов «Общая технология резины» М. Химия. 1998, 420 с. 9.Материалы международный научно-технический конференции «Современный проблемы композиционных материалов и пути их решение» Т. 2011 й. 14-15 март. 10. В.А. Лепетов «Резиновые технические изделия». Л., Химия, 1991, 440 с. 11. Захаров Н.Д. Лабораторный практикум по технологии резины. М.Химия 1988 й. 12.Красовский B.H. Химия и технология переработки эластомеров. Л . Химия . 1983 й . 13. Robert O.Ebewele Polymer science and technology . New York 2000 y. 14. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish.T.: ”O‘qituvchi”, 1991.-256b. 1 5.” Polimerlar kimyosi va fizikasi ” M. Askarov, T., 2004, 413 bet 23

Sklertech texnologiyasi bo’yicha B-Y456 markali polietilen markasini ishlab chiqarish bo’limining loyihasi (Q=132000 ty).

Sotib olish