Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй) - Водное хозяйство - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	339.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Водное хозяйство

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

5 Продаж

Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй)

Купить

Mavzu: Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб
чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй)
Mundarija:
Kirish
I. UMUMIY qism
1.1. Texnologik jarayon asoslari va qo’llaniladigan katalizatorlar
II . TEXNOLOGIK QISM
2.1. Tayyor mahsulotni xossalari,tekshirish usullari va ularni asosiy ishlatuvchilar
2.2.Moddiy balans
2.3.Issiqlik balans
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

K IRISH
Mavzuning dolzarbligi: modernizatsiyalash va iqtisodiy ishlab chiqarishni
texnik bazasini yangilash bo’yicha ishlab chiqarilayotgan loyihaviy programmalar
zamonaviy innovatsiyali texnologiyalarni joriy etish O’zbekistonni dunyoga
tanilishiga va jahon bozorida raqobatbardoshlikka turtki bo’ldi.
Shuningdek, Prizedentimiz tomonidan yangi innovatsion loyihalar, ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish yo’llari tug’risida to’xtaldi. Bozor sharoitiga
ishlovchi har qanday ishlab chiqarish sanoati faoliyatida xizmatlarni sotish va
maksimal darajada foydaga ega bo’lish muhim maqsad hisoblanadi. Kimyo sanoati
ishlab chiqarish xizmat soxalarini kengaytirish, bozorni egallash natijasida
olinadigan foydani ko’paytirish hisoblanadi.
Mazkur maqsadga erishishning vositasi bo’lib arzon mahalliy xom -
ashyodan foydalanib xaridorgir raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish muhum
ahamiyatini kasb etadi.
Ma’lumki dunyoga individual uglevodorodlardan ichiga ishlatilishi xajmi
bo’yicha etilen birinchi o’rinda turadi. Buning sababi etilen asosida katta xajmda va
keng ishlatiladigan polimerlar va oddiy organik birikmalar sintez qilinadi. Bular
qatoriga polietilen, polivinilxlorid, polistirol va boshqalar kiradi.
Etilendan oksidlash orqali etilen oksidi, etilenglikol va qancha kerakli
bo’lgan organik moddalar sintez qilinadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi:
polimerlanish reaksiyasi qurilmasi turli markali chiziqli polietilen olish uchun
mo’ljallangan.
Jarayon Sklairtech (Kanada) texnologiya bo’yicha reaksiyani amalga
oshirish uchun reaktorga etilen monomerini buten samonomeri bilan
seklogeksandagi eritmasi aralashmasi va katalizatorga uzatiladi.
Ishning amaliy ahamiyati: polimerlanish jarayonida etilen va buten-1 ni
polimer yoki sopolemerga aylanishi kuzatiladi. Ushbu jarayonda monomer va
somonomerlarni birikib, turli zinchlikdagi suyuqlanma indeksiligidagi hamda
molekulya og’irligini taqsimlanishdagi polietilen olish uchun, uch xildag reaktorlar
mavjud.
2

Reaktor №1 - aralashtirgichli avtoklav.
Reaktor №3 - quvurli reaktor.
Tremer reaktor
Polimerlanish reaksiyasi suyuq fazada katalizatorlar ishtirokida amalga
oshiriladi.
3

I.UMUMIY QISM
Texnologik jarayon asoslari va qo’llaniladigan katalizatorlar
Sklertek texnologiyasi bo'yicha polietilen olishda
somonomer (buten-1) ning roli
Sklertek texnologiyasi bo'yicha turli zichlikka va xossalarga ega bo'lgan
polietilen, asosan etilenni turli miqdorda olingan buten-1 bilan sopolimerlash
natijasida olinadi. Somonomer buten-1 ikki molekula etilenning birikishidan xosil
bo'ladi.
СН
2 = СН
2 + СН
2 = СН
2 - СН
3 - СН
2 - СН = СН
2
Ma'lumki har xil monomerning birikishidan hosil bo'lgan polimer sopolimer
deyiladi. Sopolimerlar makromolekulasining tarkibi reakstiya uchun olingan
monomerlarning molekula qoldiqlaridan - bug'inlaridan tashkil topadi.
Makromolekulaning tarkibi faqat bir xil monomer bo'g'inlaridan tashkil topgan
polimerlar gomopolimerlar deyiladi. Gomopolimerlanish jarayonida faqat bir turdagi
o'sayotgan zanjir bo'lsa, sopolimerlanishda bir necha xil ko'rinishdagi o'sayotgan
zanjir bo'ladi. Hozirgi kunda ikki monomerdan tashkil topgan binar sistemalarning
sopolimerlanish jarayoni ancha yaxshi o'rganilgan bo'lib, sopolimerlanish quyidagi
sxema tarzida ifodalanadi.
nM
1 = mM
2 -M
1 - M
1 - M
1 - M
2 -M
2 -M
1 - M
2 -
Demak, polimerlanishda xususiyati har xil bo'lgan ikki monomer
aralashmasining sopolimerlanishidan xosil bo'lgan makromolekulalarning tarkibi xar
xil nisbatda birikkan ikkala monomer bo'g'inlaridan iborat bo'ladi.
Shunday qilib, turli xil faolikka ega bo'lgan monomerlarning o'zaro
sopolimerlanishidan sanoat talablariga javob beradigan yuqori texnikaviy va amaliy
xossalarga ega bo'lgan polimerlar yaratish mumkin
nCH
2 = CH
2 + mCH
3 - CH
2 - CH = CH
2 -CH
2 - CH
2 - CH
2 - CH - CH
2 + Q
I
CH
2
I
4

CH 3

Buten-1 juda oz miqdorda olinganligi sababli, sintez qilinayotgan polimerni
zichligini boshqarish va ma'lum maqsadli xossaga ega bo'lgan polimer yaratish
imkoniyatini beradi.
Sklertek texnologiyasi bo'yicha polietilen
olishda telogen (H
2 ) ning roli.
Sklertek texnologiyasi bo'yicha polimerlanish, kompleks katalizatorlari
ishtirokida ionli mexanizm bo'yicha ketadi. Ion polimerlanish xam radikal
polimerlanishga o'xshash zanjirli reaksiyalardan bo'lib, faqat o'sayotgan zanjir
uchidagi radikal o'rnida kation yoki anion bo'ladi. O'sayotgan makro ion o'zining
musbat yoki manfiy zaryadlarini zanjir bo'ylab uzatishi orqali polimer zanjirining
o'sishiga imkoniyat tug'iladi.
Ma'lumki olefinlarni kompleks katalizator ishtirokida polimerlanishi
jarayonida monomer titan atomi bilan koordinatsion bog' xosil qilib faol markazga
aylanadi va bu kompleks polimerlanishni boshlab beradi.
Zanjirni uzish uchun texnologiyada vodorod ishlatiladi. Vodorod reaksiyani
to'xtatishda muhim ahamiyatga ega. O'sayotgan faol markaz H
2 ni biriktirib olgach,
faolligi yo'qoladi. Bu jarayon reaktorlarda olib boriladi. H
2 ning juda oz qismi
reaksion aralashmani reaktorlarga uzatuvchi nasosdan oldin beriladi. Shunday qilib,
ushbu texnologiyada H
2 polimerlanishni rostlagichi sifatida ishlatilib, u polimer
molekula massasini hamda molekula massaviy taqsimotini berilgan kattalikda
bo'lishini ta'minlab beradi.
Etilen ( Monomer)
Savdo belgisi – FE, Kimyoviy formulasi - C
2 H
4
Material qo'llanilishi - polimer sintezi va buten-1 ning dimerzatsiyasi uchun
monomer.
5

Xom-ashyo nomlanishi – Etilen, Qaynash nuqtasi - -102°C, Suyuqlanish
nuqtasi - -169°C, Zichlik - -103.7 da 0.57, Bug'lanish tezligi - 0.978, Eruvchanligi -
yomon
Tashqi ko'rinishi va hidi - etilen rangsiz suyuqlik yoki gaz, yoqimli
uglevodorod
Siklogeksan (erituvchi)
Savdo belgisi – SH, Kimyoviy formulasi - C
6 H
12, Material nomi – erituvchi,
Xom-ashyo nomlanishi – siklogeksan, Qaynash nuqtasi - 81°C, Suyuqlanish harorati
- 6.47°C,Zichligi - 20°C da 0.78,Tashqi ko'rinishi va hidi - rangsiz suyuqlik, yengil
hidli xarakterga ega Siklogeksan polimerlanish jarayoni erituvchisi hisoblanadi.
Asosan Rossiyadan keltiriladi.
Buten-1 (somonomer)
Kimyoviy nomi - Buten-1, a - butilen Savdo belgisi - FB-1 Kimyoviy oilasi -
olefinlar Kimyoviy formulasi - C 4 H 8 Qaynash harorati - -6.5°C Muzlash harorati - -
185°C Bug' bosimi - 3420 Bug' zichligi (havo=1) - 1.9368 Suvda eruvchanligi
(25°C) - 231 ppm Qaynash harorati - -80°C Yonish harorati - 384°C Turg'unligi -
turg'un emas Tashqi ko'rinishi va hidi - rangsiz gaz yoki suyuqlik Buten-1 sistemaga
polietilen zichligini rostlash uchun somonomer sifatida qo'shiladi. Buten-1 berilsa
zichlik kamayadi.
Vodorod
Kimyoviy formulasi - H
2
Qaynash harorati (760 mm sim.ust) - -252.77°C
21°C dagi zichligi - 0.0696 kg/sm 3
Muzlash harorati - -259.2°C
Suvda eruvchanligi - yomon
Molekular og'irligi - 2.016
Tashqi ko'rinishi va hidi - normal harorat va bosimda rangsiz hidsiz gaz.
Vodorodni polimer ko'rsatgichlarini (parameter) rostlovchi telogen sifatida
sistemaga yuboriladi.
6

II . TEXNOLOGIK QISM
2.1. Tayyor mahsulotni xossalari,tekshirish usullari va ularni asosiy
ishlatuvchilar
Tayyor mahsulotni tekshiruv usullari asosan bu polemerlarni qay
holatda va ulardan qanday buyumlar olishda,qaysi texnologiyaga asosan ishlatishida
ularni temperaturalarini to'g'ri qo'yishda kerak bo'ladi.
Masalan bosim ostida qo'yish usuli bilan ekstruderning
temperaturasi,bosimi,kuchlanishi,o'qdan chiqayotgan buyum ham har xil bo'ladi va
bu bizga polemerni xossalarini tekshirishni talab qiladi.
Polemerni xossalarini tekshirish usullari quyidagicha:
Polemerlarni moy,benzin va spirtga hidligini aniqlash;
Polemerni zichligini aniqlash;
Zichligini 2 xil asbob bilan tekshiriladi;gidrostatik tortish usulari hamda
pikometr yordamida aniqlanadi.
Plastmasalarni issiqlik-fizik xossalarini aniqlash
Plastmasalarni fizik-mexanik xossalarini aniqlash;
Polemerlarni oquvchanligini ya'ni (MI) aniqlash;
Polemerlarni malekulyar massa taqsimoti darajasini va kuchlanish
ko'rsatgichinianiqlash;
7

Yuqoridagi xossalar orqali polemerlarni xossalari o'rganiladi. SHGKM ning
o'zining maxsus labaratoriya bo'limi mavjud bo'lib, ular chiqayotgan xom- ashyoni
xossalarini o'rganib GOST standartlarga javob bergandan keyin sotuvga ruxsat
beriladi. Plastmasani moy benzin vaspirt tasiriga chidamliyligi -ularga shu
suyuqliklar ta'sir etganda o'zlarining dastlabki fizik- mexanik saqlab qolishlik
qobilyatidir.
Polemer materallariga moy,benzin va spirt ta'sir etganda ularda kimyoviy
destruksiya (polemerlarning parchalanishi) sodir bo'lishi mumkin.Natijada ularning
fizik-mexanik xossalari (mustahkamligi ,yuza qattiqligi,elastiklik moduli va
boshqalar) malum darajada o'zgaradi. Plastmasadan tayyorlangan ko'pchilk detallar
moy,benzin va spirt ta'siri bilan bog'liq bo'lgan sharoitda ishlatilganligi sababli
ularning shu moddalar ta'siriga chidamliyligini aniqlash muhim ahamyatga ega.
Polemerlarning zichligini aniqlash bu usulning mohiyati bir xil hajmda
olingan sinalayotgan modda va ma'lum zichlikdagi suyuqlikning (masalan
distilangan suv ) massalarini o'zaro solishtirishdan iborat. Distillangan suv ish
suyuqligi deb ataladi . Issiqlik- fizik xossalarini aniqlash issiqlikga chidamliylik
deganda polemer materyallarining yuk ta'sirida o'zining yo'qotilgan eng yuqori
xarorat tushiniladi. Bunda ularning strukturasida hech qanday kimyoviy o'zgarish
sodir bo'lmaydi. Issiqlikga chidamlili ko'rsatgichi yukka hamda unu aniqlash usuliga
bog'liq .Shuning uchun bir xil materalda turli usullar bilan aniqlangan issiqlikga
chidamliylik ko'rsatgichiningnatijalari ham turlicha bo'ladi .Polimer materallari
qanday harorat chegarasida ishlay olish qobilyatini aniqlash ularning issiqlik-fizik
xossalari ichida alohida o'rin tutadi. Polemer materallarning haroratga bog'liqlik
xossalar katta ahamyatga ega bo'lgani uchun ularni aniqlash yo'llari mukammal
o'rganilgan va buning uchun zamonaviy asboblar mavjud .
Plastmasalarni cho'zilishiga (sinash) bo'lgan mustahkamlik chegarasi eng
yuqori cho'zuvchi kuchning namuna ko'ndalang kesimi yuziga nisbatidir.
Cho'zilishiga bo'lgan mustahkamlikni sinash natijasida elastiklik moduli
aniqlanadi.
8

Cho'zilishdagi uzuvchi kuchlanish(MPa) -namuna uzulganidagi kuchning
uning dastlabki ko'ndalang kesim yuzasiga nisbati.
Cho'zilishdagi oqish chegarasi (MPa) -kuch miqdori deyarli oshmasa ham
namunada defarmatsiya sodir bo'ladigan kuchlanish .
c) Uzulish vaqtidagi nisbiy o'zgarish (y) -namuna baza uzunligi
ortirmasining namuna bazasinig dastlabki uzunligiga nisbati .
Polemerni oquvchanligi ; Oquvchanlik materyalining ma'lum xarorat
vaboshi ostida oqib pris qolibni to'ldirishlik qobilyatidir. Bu shartli ko'rsatgich
bo'lib, uni aniqlash uchun turli usullardan foydalaniladi.Plastmassalarning
oquvchanlik darajasiga ko'ra buyumlarni presslash yoki qo'yish uchun kerakli
solishtirma bosim topiladi.Solishtirma bosim oquvchanlikga teskari proparsianal
bo'lgan miqdordir.
Yuqoridagi xususyatlar aniqlanib polemerdan qanday buyum olish va qaysi
texnologiyada ishlatish mumkinligi aniqlanadi.
SHGKM da texnologiyalarni tekshiruv asosida o'zining uskunalari orqali
markalarni o'zgartirish, qaysi markaga qanaqa qoshimchalar o'tqazish tekshiruv
ishlari olib boriladi.
2.2.Reaktorlar sestemasi va ularni ishlash rejimlari.
SHGKM da 3 ta reaktor mavjud.
1.Avtoklav reaktori.
2.Trubasimon reaktori.
3.Trimer reaktori.
Uchta reaktorni har xil kombinastiya qilish orqali (parallel yoki ketma-ket
joylashtirish) polimerni har xil chegaraviy kattalikdagi molekula va molekulyar
massaviy kattalikdagi molekula va molekulyar massaviy taqsimotiga erishish
mumkin. Berilgan molekula massaviy taqsimot polimerlanishni uch xil rejimda olib
borish natijasida erishiladi, ya'ni:
Reaktor №1 rejimi
9

Reaktor №3+1 (uch plyus bir) rejimi
Reaktor №3-1 (uchdan birga) rejimi
Shu rejimlarda ishlash polimerlanish haroratini boshqarish va polietilenning
sifatini nazoratqilish imkonini beradi. Reaktorlardagi jarayon rejimiga binoan
haroratning oshib ketishi polietilenning sifatiga va ishlab chiqarishning texnik
xavfsizligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Reaktor №1.
Rejimi bo'yicha asosiy jarayon avtoklav reaktorida amalga oshadi. Avtoklav
reaktorning aralashtirgich kurakchalar bilan jihozlangan, xom ashyoning asosiy
qismi reaktorning tagidan beriladi, lekin 50% gacha xom-ashyo reaktor
aralashtirgichi 4-kurakchasi balandligidagi nasadkalar orqali purkab berish ham
mumkin.
Xom ashyoni meyorlab turli joylardan (reaktorni pastki va yon
tomonlaridan) berilishi tufayli reaktordagi haroratni ongli ravishda nazoratqilinib
reaktorning tepa va pastkiqismidagi harorat farqini 5-40 0
C bo'lishiga erishiladi.
Katalizator esa reaktorni tagidan purkash yo'li bilan beriladi. Ushbu rejim bo'yicha
texnologik jarayonda №1 reaktoridan oldin turgan №3 quvurli reaktor oddiy quvur
rolini o'ynaydi. Chunki quvurli reaktordan xom ashyo katalizatorsiz o'tadi.
10

Katalizator esa faqat №1 reaktoriga beriladi, trimmer reaktorida polimerlanish
davom etadi.
Reaktorni ishlash sharoitlari:
Xarorat chegaralari, 0
C 200-300
Reaktordagi bosim, MPa 13,4-16,9
Polietilenni molekulyar massasi reaktordagi harorat va berilayotgan vodorod
miqdori orqali rostlab turiladi.
Polimerni zichligini esa buten-1 miqdori orqali rostlab turiladi.
Monomer va somonomerni polimerlanishi uzluksiz ravishda, siklogeksan
eritmasida aralashtirgichli reaktorda, metall kompleks katalizatorlari ishtirokida
ketadi. Qoldiq monomer, faol katalizator ishtirokida trimmerda qo'shimcha
polimerlanadi va undan so'ng reaksiya massasifaolsizlantiriladi
(dezaktivatsiyalanadi).
Bu rejimda olingan polietilen tor molekula massaviy taqsimotiga ega bo'ladi.
"Kuchlanish ko'rsatkichi" 1,15-1,37 atrofida bo'ladi.
3+1 reaktor sistemasi (gibrid sistema).
Bu sistema o'z ichiga quvursimon va aralashtirgichli reaktorlarni qamrab
olgan. "Xom ashyo" ni birqismi quvursimon reaktorda polimerga aylansa, ikkinchi
qismi to'g'ridan-to'g'ri birinchi reaktorni (№1) o'rta qismiga beriladi. Katalizator
purkash yo'li bilan quvursimon reaktorga ham reaktor №1 ga ham beriladi va uyerda
"xom ashyo" bilan aralashtiriladi. Ikkala reaktorda hosil bo'lgan polimer
aralashtirgichli reaktorda (reaktor №1) bir xil aralashma hosil qiladi.
11

Polietilenni malekulyar massasi reaktorlardagi haroratni, vodorod va "xom
ashyo" miqdorini ikkala reaktorga berish nisbatini nazoratqilish orqali rostlab
turiladi.
Molekula massaviy taqsimoti esa katalizator tarkibi, va uniquvursimon
reaktorga kirish harorati va etilenni polietilenga shu reaktorda aylanish darajasini
nazorat qilish orqali rostlanadi.
Polimer zichligi somonomerni etilenga nisbatan berilayotgan "xom ashyo"da
polimerga aylanish darajasi orqali nazorat qilinadi.
Polimer olinib, bu rejim orqali "kuchlanish ko'rsatkichi" 1,4-1,6 bo'lgan,
ushbu polimer o'rta molekula massaviy taqsimotga ega bo'ladi.
Yuqorida keltirilgan sxemadan ko'rinib turibdiki, 3+1 reaktor sistemada toza
"xom ashyo" va katalizator №3 reaktorga qanday berilsa, №1 reaktorga ham xuddi
shunday beriladi.Bundan kelib chiqadiki, ikkala reaktor bir-biriga bog'lanmagan
holda ishlaydi.№3 reaktorda olingan mahsulot №1 reaktorni tagqismidan uzatiladi va
№1 reaktorda hosil bo'layotgan polimer bilan aralashadi. Ikkala reaktorda hosil
bo'layotgan polimerlarning umumiy miqdorini o'zgartirish tufayli molekula massaviy
taqsimotini ham o'zgartirish mumkin. Ikkala reaktor mustaqil ishlagani tufayli har bir
reaktor haroratini alohida - alohida boshqarish mumkin. Shuning uchun ham №3
reaktorga "xom ashyo" to'g'ri isitgichdan beriladi. №1 reaktorda haroratni ikki
oqimni aralashmasini rostlash orqali o'zgartirish mumkin.
Yuqorida ko'rsatilgan 3+1 rejimda hosil bo'lgan aralashma trimmerga
uzatiladi. Trimmerda polimerlanish davom etadi katalizatorning effektivligi ortadi va
etilenni polietilenga aylanish darajasi ko'payadi.
Reaktor 3 - 1 (uchdan birgacha) rejim.
Bu rejim bo'yicha asosiy jarayon uchnichi reaktorda olib boriladi. Bu
sistemada ikkala reaktor №3 va №1 quvursimon avtoklav ko'rinishida ishlaydi. Xom
ashyo va katalizator 3 chi reaktorda beriladi. Hosil bo'layotgan polimerning molekula
massasini boshqarish uchun reaktorga vodorod beriladi. Vodorodni berishdan
maqsad polimerlanish jarayoni avvaldan berilgan polimerlanish darajasida

to'xtatishdan iboratdir. Bu jarayonlar orqali haroratni yaxshi nazorat qilishimiz
mumkin. Odatda quvurli reaktorga berilayotgan xom ashyoning harorati 120 0
C dan
pastga tushib ketmasligi kerak. №3 reaktordan polimer eritmasi №1 reaktorga o'tadi
va u yerda polimerlanish davom etadi.
Reactor System (No. 3 —> 1; Broad MWD)
Reaktor avtoklavga kirayotgan massasining harorati 200 0
C, chiqayotgan
massaning harorati esa 300 0
C gacha boradi. Ushbu usulda reaktor avtoklavning
aralashtirgichi ishlamaydi va №1 reaktor ham xuddi quvurli reaktor prinsipida
ishlaydi. Shundayqilib asosiy polimerlanish jarayoni quvursimon reaktorda (№3)
ketadi. Quvursimon reaktorda etilen va buten-1 konsentratsiyasini pasayishi hamda
haroratni ortishi tufayli 60% etilen polietilenga aylanadi. Monomerni polimerga
aylanish darajasi №1 reaktorda va trimmerda ortadi.
Hosil bo'lgan polimerni molekula massasi asosan reaktorga kirayotgan "xom
ashyo" harorati va etilenning polimerga quvursimon reaktorda aylanish darajasini
orqali nazorat qilinadi.
Molekula massaviy taqsimoti esa katalizator miqdori va tarkibi, vodorodni
reaktorni qayyeri va qaysi nuqtasiga berish orqali nazorat qilinadi.
Bu rejim orqali sintez qilinsa polietilen keng molekula massaviy taqsimotiga
ega bo'lib "kuchlanish ko'rsatkichi" 1,652 - ni tashkil qiladi.
Yuqorida keltirilgan uch xil rejimda xosil bo'lgan aralashma albatta trimmer
reaktorga beriladi. Trimmerni xajmi №1 reaktor xajmini yarimiga teng. Trimmer
14

reaktorida katalizatorning effektivligi ortadi va eteleni polietilenga aylanish foizi
ko'payadi.
Ishlab chiqarishning texnologik sxemasi va parametrlar yozuvi jarayoni
Polimerlanish reaksiya qurilmasi quyidagi sistemalardan tashkil topgan:
-erituvchini tozalash sistemasi/somonomerni ham;
-katalitik sokatalitik sistema;
-faolsizlantirish sistemasi;
-absorbsiyalash sistemasi;
-reaktorni ta'minlovchi nasos sistemasi;
-reaktorni ta'minlashni yumshatish sistemasi;
-vodorod sistemasi;
-reaktorlar sistemasi;
-reaktor aralashtirgichi sistemasi;
-isitish sistemasi (reaktor xom ashyosi separatsiyaga);
-eritma adsorber sistemasi;
-oraliq va past bosimliseparatorlar sistemasi;
Texnologik jarayon asoslari
Polimerlanish jarayonida etilen va buten-1 ni polimer yoki sopolimerga
aylanishi (konversiya) kuzatiladi. Ushbu jarayonida monomer va somonomerlarni
birikib, turli zichlikdagi, suyuqlanma indeksiligidagi hamda molekulyar og'irligini
taqsimlanishidagi polietilen olish uchun, uch xildagi reaktorlar mavjud:
reaktor № 1- aralashtirgichli avtoklav;
reaktor №3 -quvirli reaktor;
trimmer reaktori.
Polimerlanish reaksiyasi suyuq fazada katalizatorlar ishtirokida amalga
oshiriladi. Erituvchi sifatidasiklogeksan ishlatiladi. Katalizatorlarni ikki xil tizimi
(sistemasi) ishlatiladi: katalizatorlarni standart tizimi (STD) va harorat ta'sirida
ishlov berilgan katalizator tizimi (HTC).
15

STD tizimli katalizatorda, asosiy katalizator CAB (to'rtxlortitan - TiCl
4 bilan
vanadiyning oksiuchxloridi -VOCl
3 20:80 nisbatda) va sokatalizator CT
(uchetilalyuminiy - Al(C
2 H
5 )
3 ) ishlatiladi.
HTS tizimli katalizatorda, asosiy katalizator CAB-2 (titan to'rtxloridi va
vanadiyning oksiuchxloridi 50:50 nisbatida) va sokatalizator CD (alyuminiyni
dietilxloridi Al(C
2 H
5 )
2 Cl) va CJ (alyuminiyni dietiletoksidi - Al(C
2 H5)
2 OC
2 H
5 )
ishlatiladi.
Reaktorga haydashdan (injeksiya) oldin ushbu katalizatorlarni aralashtirish
natijasida polimerlanishni faol katalizatori hosil bo'ladi.
Reaksiyani to'xtatish va katalizator qoldiqlarini adsorbsiyaga tayyorlash
maqsadida, kerakli vaqtda faolsizlantiruvchilar qo'shiladi.
Katalizatordan tozalangan polimer eritmasi past bosimda ko'p bosqichli
separatorlardan o'tishi natijasida, erituvchi hamda reaksiyaga kirishmagan etilen va
buten-1 lar bug'lanib chiqadilar va retsikl zonasiga qaytadan ishlatish uchun
yo'naltiriladilar.
2.4.Ishlab chiqarishda sarf bo'ladigan xom - ashyo va materiallarni sarf
balansi
Yiliga 130 ming tonna polietilen ishlab chiqarishda xom-ashyoni
sarf-balansi
Texnologik jarayon bo'yicha yiliga 6240 tonna buten-1 ishlab chiqarilib, turli
markali polietilen olishda buten-1 har xil miqdorda somonomer sifatida ishlatiladi.
1. Buten-1 ishlab chiqarishda etilenni buten-1 ga aylanish miqdori 85%ni
tashkil etadi. Demak, yiliga 6240 t buten-1 ishlab chiqarish uchun sarf bo'ladigan
etilen miqdori
624 ------- 85%
X ------- 100% x=6240* 100/85=7341 t.ni tashkil etadi.
Reaksiyaga kirishmagan etilen yoqilg'i gazlari sifatida ajralib chiqadi va
yoqib yuboriladi.
16

Demak, buten-1 ishlab chiqarishda etilenni ishlatish (xarajat qilish)
koeffistienti 7341 :6240 =1.176 ga teng.
2. 130 000 tonna polietilen olishda ishlatiladigan etilen miqdorini aniqlaymiz.
Bir yilda sarfbo'ladigan etilenning umumiy miqdori 142 480 tonnani tashkil etadi.
142 480 - 7341 =135 139 t. etilen.
Demak, 130 000 tonna polietilen ishlab chiqarish uchun 135 139 t etilen va
6240 t buten -1 sarf qilinadi.
3 .130 000 tonna polietilen ishlab chiqarish uchun xarajat qilinayotgan
monomerlarni miqdorini aniqlaymiz.
135 139 + 6240 = 141 379 t
4. Texnologik jarayonda monomerlarning polimerga aylanish miqdori
(konversiya) 95% ni tashkil etadi. Demak, 130 504t monomerlar aralashmasidan
polimerga aylanadigan miqdorini topamiz:
141 379--- 100%
X ---- 95% x= 134 310t
Demak, polmerlanish jarayonida polimerga aylanmagan monomerlar
aralashmasi (etilen+ buten -1) miqdori:
141 379 - 134 310=7069 t.ni tashkil etadi.
Bu miqdordagi monomerlar aralashmasi texnologik jarayonda qaytmas
yo'qotiladi.
Demak, buten -1 va polietilen ishlab chiqarish jarayonida hammasi bo'lib
1101 + 67069 = 8170 tonna etilen (etilen+buten-1 aralashmasi) qaytmas yo'qotiladi.
Endi polietilen ishlab chiqarish texnologik jarayoni oxiridan polimerlanishda
hosil bo'lgan yo'qotishlarni hisoblab topamiz.
5. Hosil bo'lgan polietilen granulalarini elashda kattaligi to'g'ri kelmagan
granulalar miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.296 % ni
tashkil etadi.
134 310----100%
X ------0.296% X= 134 310 * 0.296/100= 397 t.
17

6. Granulaga qirqish vaqtida sovutish suvida yig'ilib qolgan polimerni mayda
zarrachalari, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.23% ini tashkil etadi.
134 310----100%
X ------0.23% X = 134 310 * 0.23 / 100 = 308 t.
7. Ekstruderlash jarayonida uchib chiqayotgan siklogeksanni chiqarib
yuborish tirqishidan yo'qotilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan
monomerlar miqdorini 0.6574 % ini tashkil etadi.
134 310----100%
X ----- 0.6574% X=134 310 * 0.6574/100=883 t.
8 .Qoldiq siklogeksandan tozalashda (bug'latgichda) siklogeksan bug'lari
bilan olib chiqilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar
miqdorini 0.183% ni tashkil etadi.
134 310---- 100%
X------0.183% X= 134 310 * 0.183/100= 245 t.
9. Siklogeksanda erigan monomolekulyar (past molekulali) polietilen
miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 1.8% ini tashkil etadi.
134 310---- 100%
X-----1.8% X= 1354 310 * 1.8/100= 2417 t.
10. Faolsizlantirilgan katalizatorlar bilan cho'kmaga tushib, olib chiqib
ketilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.0424
% ini tashkil etadi.
123979 100%
Buten -1 ishlab chiqarish material balansi jadvali.
Kirish Chiqish
Nomi Miqdori Nomi Miqdori
18

Etilen 7341 t. 6240 t.
1101 t. (qaytmas)
Jami 7341 t. 7341 t.
X 0.0424% X= 134 310 * 0.0424/100=57 t.
Polietilen ishlab chiqarish jarayoni material balansi jadvali.
Kirish Chiqish
Nomi Miqdori (t) Nomi Miqdori (t)
1.Etilen 135 139 t. 1 .Polietilen. 130 000
2. Buten-1 6240 t. 2.Polimerlashda polimerga 7069 t.
(qaytmas)
aylanmay yo'qoladigan
monomerlar.
3.Elashda kattaligi to'g'ri 397 (qaytar)
kelmagan granulalar
4.Granulaga qirqilayotganda 308(qaytar)
hosil bo'ladigan polietilen mayda
zarrachalari
883 (qaytar)
5.Ekstruder tirqishidan
chiqayotgan polietilen
6.Siklogeksanda erigan past 245 t (qaytar)
molekula massali
polietilen
19

7.Past molekulali polietilen
2417t.
(qaytmas)
8.Faolsizlantirilgan katalizator 57t.
(qaytmas)
qoldiqlari bilan chiqib
ketayotgan polietilen.
Jami 141 379 t. Ja mi 141 379 t.
Buten -1 va polietilen ishlab chiqarishning umumiy material balansi jadvali.
Kirish Chiqish
Nomi Miqdori Nomi Miqdori
1. Buten -1 olish 7341t. 1 .Polietilen 130 000 t.
uchun etilen. 2.Buten -1 olishda qaytmas
yo'qotiladigan etilen. 1101 t
2.Polimerlanishga
olingan etilen. 135139 t. Polietilen ishlab chiqarishda
hosil bo'lgan qaytar chiqindilar.
Polietilen ishlab chiqarishdagi
qaytmas yo'qotishlar. 1833 t.
9543 t.
Jami 142 480 t. Jami 142 480 t.
20

XULOSA
Men o ’z Kurs loyihani bajarish mobaynida shurtangazkimyo majmuasida
polietilen ishlab chi q arish da reaktorlar liniyasi ni takomillashtirishga tegishli
barcha ma’lumotlarni malakaviy amaliyot davrida t o ’plashga h arakat q ildim va
olgan nazariy bilimlarimga tayanib bitiruv ishimni bajardim
Avvalo yoritilgan ma ’ lumotlar va adabiyotlarni o ’ qib , o ’ rganib tahlil qilib
chiqdim .
Ishni bajarishda mavzuni dolzarbligi ochib berilib, xom - ashyoning tavsifi
va polietilen ishlab chi q arish da reaktorlar liniyasi rejimini o ’zgartirish natijalari
bayon q ilindi.
Shundan so ’ ng mehnat va atrof - muhit muxofazasi , iqtisodiy qismni
bajardim . Shu bilan birga internet ma’lumotlaridan ham foydalandim.
Ishimning so’ngida foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini keltirdim.
Polietilen ishlab chiqarish liniyasiga avtoklav reaktorini takomillashtirish
mavzusi dolzarb muammolarga qaratilgan bo’lib, olgan amaliy natijalarni ishlab
chiqarish jarayoniga tavsiya etaman.
21

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini
yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” farmoni
Toshkent shahri, 2017 yil 7 fevral
2. Sh.M.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz
bilan birga quramiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2017 y.
3. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demoqratik o‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y.
4. Sh.M.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash
– yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 .
5. ,,Plastmassalarni qayta ishlash texnnologiyasi" maruzalar matni
T.Abdurashidov. TKTI 2011- yil,119 bet.
6.SHGKM reglamenti. 2009 - yil. 450 bet.
7.DC - 2101 qurilmasi pasporti.
8 .Ф.Ф. Кошелев, А.Е. Корнев, А.М. Буканов «Общая тmнология
резины» М. Химия. 1998, 420 с.
9.Материалы международный научно-тmнический конференции
«Современный проблемы композиционных материалов и пути их решение»
Т. 2011 й. 14-15 март.
10. В.А. Лепетов «Резиновые тmнические изделия». Л., Химия, 1991,
440 с.
11. Захаров Н.Д. Лабораторный практикум по тmнологии резины.
М.Химия 1988 й.
12.Красовский B.H. Химия и тmнология переработки эластомеров. Л .
Химия . 1983 й .
13. Robert O.Ebewele Polymer science and technology . New York 2000 y.
14. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish.T.: ”O‘qituvchi”, 1991.-256b.
1 5.” Polimerlar kimyosi va fizikasi ” M. Askarov, T., 2004, 413 bet.
22

Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй)

Купить