Soatiga 5000 dona g'isht ishlab chiqaruvchi lentali press loyihasi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	729.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Soatiga 5000 dona g'isht ishlab chiqaruvchi lentali press loyihasi

Sotib olish

Mundarija
KIRISH-------------------------------------------------------------------------------3
1. G‘isht ishlab chiqarish texnologik jarayoni haqida umumiy
ma’lumotlar----------------------------------------------------------------------------------
--------------5
2. Lentali pressning asosiy parametrlarini aniqlash----------------------------6
3. Presslash mexanizmining hisoblari--------------------------------------------8
4. Ishlab chiqarish liniyasining texnologik hisoblari-------------------------10
4.1. Lentali pressga tushayotgan xomashyo oqimini hisoblash----------13

4.2. Tayyor g‘ishtni qabul qilish va saqlash tizimi hisobi-----------------14
Xulosa-------------------------------------------------------------------------------16
Adabiyotlar ro‘yxati---------------------------------------------------------------17

KIRISH
Mamlakatimiz sanoat ishlab chiqarishini jadal modernizatsiya qilish va
qurilish materiallariga bo‘lgan ichki talabni qondirish maqsadida g‘isht ishlab
chiqarish korxonalarining samaradorligini oshirish va texnologik jihatdan
yangilash dolzarb muammo hisoblanadi. G‘isht — qurilish sohasining asosiy
tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, uning yetarli miqdorda, sifatli va arzon narxda
ishlab chiqarilishi mamlakat infratuzilmasini rivojlantirish, uy-joy qurilishining
barqarorligini ta minlash hamda ichki bozorda narx barqarorligini saqlashdaʼ
muhim o‘rin tutadi. Shu nuqtai nazardan, soatiga 5000 dona g‘isht ishlab
chiqarish quvvatiga ega lentali press asosidagi ishlab chiqarish loyihasi texnik-
iqtisodiy jihatdan samarali hamda hududiy xomashyo resurslaridan oqilona
foydalanishga yo‘naltirilgan yechim sifatida ko‘rib chiqiladi.
Ushbu kurs ishida lentali pressli g‘isht ishlab chiqarish texnologiyasi,
asosiy texnik parametrlari, presslash va quritish jarayonlari, xomashyo va
yakuniy mahsulotning sifatini ta minlash tizimi, ishlab chiqarish liniyasining
ʼ
energiya va mehnat resurslari hisoblari, shuningdek atrof-muhit va xavfsizlik
talablariga muvofiq tashkil etish masalalari tahlil qilinadi. Loyihaning
texnologik asoslari zamonaviy sanoat tajribasi va milliy standartlar asosida
ishlab chiqilib, ishlab chiqarish jarayonining har bir bosqichi uchun texnik
shartlar, uskunalar tanlovi va ularning asosiy parametrlarini aniqlash maqsad
qilingan. Pushaymonliklarsiz ishlaydigan, avtomatlashtirish darajasi o‘rta va
yuqori bo‘lgan lentali press tizimi tanlangan bo‘lib, u bir tomonlama yoki ko‘p
tomonlama presslash jarayonlarida doimiy ravishda barqaror bosimni
ta minlaydi, shu orqali g‘ishtning zichligi, kuchi va geometrik o‘lchamlari
ʼ
bo‘yicha sifat ko‘rsatkichlarini barqaror saqlash imkonini beradi.
Loyihaning iqtisodiy asoslari tarkibida xomashyo — loy va boshqa
qo‘shimcha materiallarning mahalliy manbalardan yetkazib berilishi, energiya

(elektr va gaz) sarfi, mehnat resurslari, uskunalar amortizatsiyasi va montaj
xarajatlari hisobga olinadi. Soatiga 5000 dona ishlab chiqarish quvvati sezilarli
hajmdagi ishlab chiqarish hisoblanib, bu quvvatni ta minlash uchun press,ʼ
granulatsiya (agar kerak bo‘lsa), avtomatik tortish va shakllantirish tizimi,
quritish kabinalari yoki konveyerli quritgich, pishirish/tugallash pechi (agar
ishlab chiqarish texnologiyasi talab qilsa), sovutish va qadoqlash liniyasi,
shuningdek maxsus sinov va sifat nazorati bo‘limi integratsiyalashgan bo‘lishi
kerak. Loyihaning ekologik jihatlari — chiqindilarni kamaytirish, havoni
changdan himoya qilish tizimlari, energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etish
hamda suv resurslarini oqilona ishlatish masalalari ham alohida o‘rganiladi.
Texnik jihatdan loyihaning asosiy vazifalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
kerakli ishlab chiqarish quvvatini ta minlash uchun pressning nominal bosimi,
ʼ
konveyer tezligi va shakllantirish elementlarining o‘lchamlari kabi
parametrlarni aniqlash; xomashyo tayyorlash va homogenizatsiya jarayonlarini
loyihalash; quritish va pishirish sikllarining optimal rejimlarini hisoblash; sifat
nazorati va qadoqlash talablarini ishlab chiqish; loyihaning rentabelligi va
amortizatsiya muddatini aniqlash uchun iqtisodiy hisob-kitoblarni amalga
oshirish. Shu bilan birga, ishlab chiqarish xavfsizligi va mehnatni muhofaza
qilish talablariga muvofiq jihozlash, ishchi xonalarning shamollatish va changni
olib tashlash tizimlarini loyihalash ham muhim hisoblanadi.
Metodologik jihatdan kurs ishida nazariy tahlil, texnik hisoblar, jihozlar
tanlovi va ularning standart bo‘yicha parametrlarini taqqoslash, energetik va
ekonomik hisob-kitoblar hamda ishlab chiqarish jarayonining sxematik tavsifi
amalga oshiriladi. Loyihaning amaliy qismi press va yordamchi uskuna
parametrlarini hisoblash, ishlab chiqarish liniyasining hajmi va yer maydonini
belgilash, bunker, qabul qilish va qadoqlash tizimlarini loyihalash hamda ish
unumdorligini ta minlash uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha uskunalarni
ʼ
aniqlashdan iborat bo‘ladi. Kurs ishida keltirilgan hisoblar va tavsiyalar amaliy

loyihalashtirish standartlari va ishlab chiqarish mashinalari uchun texnik
tavsiflar asosida tuziladi.
Ushbu kurs ishining tuzilishi quyidagicha: avvalo soha va texnologiya
haqida umumiy ma lumotlar, keyin lentali pressning asosiy parametrlariniʼ
aniqlash bo‘limi, keyingi bo‘limda presslash mexanizmining va ishlab chiqarish
liniyasining texnologik hisoblari, xomashyo oqimi va qabul qilish-saqlash
tizimining batafsil hisobi hamda loyiha iqtisodiy tahlili va xulosa keltiriladi.
Kurs ishida keltirilgan tavsiyalar va hisoblar loyihani real sharoitda amalga
oshirish uchun boshlang‘ich texnik-irodalarga asos bo‘lib xizmat qiladi va
kelgusida batafsil loyiha-smeta hujjatlarini tayyorlashda foydalanish mumkin.
1. G‘isht ishlab chiqarish texnologik jarayoni haqida umumiy
ma’lumotlar
G‘isht ishlab chiqarish texnologiyasi asosan xomashyoni tayyorlash,
shakllantirish, quritish va pishirish jarayonlaridan iborat bo‘lib, bu
bosqichlarning har biri tayyor mahsulot sifatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali press loyihasida ishlab
chiqarish jarayonlari yuqori darajada mexanizatsiyalashgan va
avtomatlashtirilgan bo‘lishi talab etiladi. Bu nafaqat mahsulot hajmini oshirish,
balki bir xil sifatdagi g‘isht ishlab chiqarishni ta’minlash imkonini beradi.
Xomashyo sifatida asosan loy, qum, ba’zan esa qo‘shimcha modda sifatida
kul, ohak yoki tsement ishlatiladi. Loy tarkibidagi suv miqdori, plastiklik
darajasi, mexanik mustahkamligi, kimyoviy tarkibi va zarrachalar o‘lchami
ishlab chiqarishning texnologik jarayonlariga mos bo‘lishi kerak. Xomashyo
tayyorlash bosqichida loy qazib olinadi, maydalab aralashtiriladi, suv bilan bir
xil massaga keltiriladi va mexanik yoki gidravlik yo‘l bilan g‘ovaklardan
tozalanadi.

Keyingi bosqichda tayyorlangan xomashyo lentali pressga uzatiladi.
Lentali press mashinasi doimiy ravishda ishlaydigan mexanizm bo‘lib, u
xomashyoni presslash orqali kerakli shaklga keltiradi. Pressning asosiy vazifasi
loy massasiga ma’lum bosim berish orqali g‘isht shaklini hosil qilish, zichligini
oshirish va geometrik o‘lchamlarining aniqligini ta’minlashdir. Bu bosqichda
pressning barqaror ishlashi, lentaning harakat tezligi, press bosimi va
shakllantiruvchi qolipning aniqligi muhim ahamiyatga ega.
Shakllangan ho‘l g‘ishtlar pressdan chiqib, konveyer yordamida quritish
bo‘limiga yo‘naltiriladi. Quritish jarayonida g‘isht tarkibidagi ortiqcha namlik
asta-sekin chiqariladi. Bu bosqichda namlikni birdaniga chiqarish mumkin
emas, chunki bu g‘ishtning deformatsiyalanishiga yoki yorilishiga sabab
bo‘ladi. Quritish tabiiy yoki sun’iy usulda amalga oshiriladi. Tabiiy quritish
usuli energiya jihatidan tejamkor bo‘lsa-da, ko‘p vaqt talab etadi. Sun’iy
quritish esa maxsus quritgich kameralar yoki issiq havo konveyerlari yordamida
tezroq natija beradi.
Quritilgan g‘ishtlar pishirish jarayoniga yuboriladi. Pishirish bosqichi
g‘isht ishlab chiqarishning eng muhim qismidir, chunki bu jarayonda g‘isht
o‘zining yakuniy mustahkamlik, suv shimish va haroratga chidamlilik
xususiyatlarini oladi. Pishirish uchun tunnel pechlari, aylanma pechlar yoki
shtrixli pechlardan foydalaniladi. Harorat 900–1000°C atrofida bo‘lib, bu
jarayon davomida loy massasi kimyoviy va fizik o‘zgarishlarga uchraydi,
g‘ishtning rang va tuzilishi barqarorlashadi.
Pishirishdan so‘ng g‘ishtlar sovutiladi va qadoqlash bo‘limiga o‘tkaziladi.
Sovutish jarayoni asta-sekinlik bilan olib boriladi, chunki keskin sovutish
natijasida g‘isht yorilishi mumkin. Tayyor mahsulotlar sinovdan o‘tkazilib,
ularning o‘lchami, zichligi, bosimga bardoshliligi va tashqi ko‘rinishi

tekshiriladi. Sifat nazorati o‘tgach, g‘ishtlar avtomatik yoki yarim avtomatik
tizim orqali qadoqlanadi va omborxonaga joylanadi.
Zamonaviy g‘isht ishlab chiqarish texnologiyalarida energiya tejovchi
pechlar, qayta foydalaniluvchi issiqlik almashinuvi tizimlari, chang yutuvchi
filtrlar va avtomatik nazorat qurilmalari keng qo‘llaniladi. Bu nafaqat ishlab
chiqarish samaradorligini oshiradi, balki ekologik xavfsizlikni ta’minlaydi.
Shuningdek, ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlari o‘zaro uyg‘un
ishlashi uchun texnologik liniya kompyuterlashtirilgan boshqaruv tizimi orqali
nazorat qilinadi.
Soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali press tizimi o‘rta
quvvatli ishlab chiqarish korxonalariga mos keladi. Bunday ishlab chiqarish
hajmi barqaror xomashyo ta’minoti, energiya manbalariga yaqinlik, zamonaviy
texnologik uskunalar bilan jihozlanish va malakali texnik xodimlar ishtirokini
talab qiladi. Shu sababli, bu loyiha nafaqat texnik, balki iqtisodiy jihatdan ham
o‘zini oqlaydigan va uzoq muddatli istiqbolga ega sanoat loyihasidir.
2. Lentali pressning asosiy parametrlarini aniqlash
Soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali pressning samarali
ishlashi uchun uning asosiy texnik parametrlarini aniqlash muhim ahamiyatga
ega. Pressning asosiy vazifasi — xom loy massasiga zarur bosimni berib,
g‘ishtning geometrik shakli, zichligi va mustahkamligini ta’minlashdir.
Presslash jarayoni davomida loy massasining fizik holati, namlik darajasi,
plastiklik koeffitsienti va aralashmadagi qo‘shimchalar miqdori hisobga olinadi.
Lentali pressning asosiy texnik ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat:
Ish unumdorligi (Q): bu parametr pressning ma’lum vaqt oralig‘ida ishlab
chiqara oladigan mahsulot sonini ifodalaydi. Soatiga 5000 dona g‘isht ishlab

chiqarish uchun loy oqimining doimiyligi va pressning aylanish tezligi bir-
biriga mutanosib bo‘lishi kerak.
Masalan, bir dona g‘ishtning o‘rtacha og‘irligi 3 kg deb olsak, 5000 dona
g‘isht uchun soatiga 15 000 kg, ya’ni 15 tonna xomashyo qayta ishlanadi.
Demak, press mashinasi Q = 15 000 kg/soat unumdorlikka ega bo‘lishi lozim.
Presslash bosimi (P): g‘ishtning zichligi va mustahkamligi bosim
miqdoriga bevosita bog‘liq. Odatda, lentali presslar uchun bosim 2,5–3,5 MPa
diapazonda tanlanadi. Masalan, agar loy tarkibida suv miqdori 18% bo‘lsa,
presslash bosimi P = 3,0 MPa etib belgilanadi. Bu bosim natijasida xom
g‘ishtdagi havo pufakchalari siqiladi va g‘ishtning shakli barqarorlashadi.
Shakllantirish lentasining harakat tezligi (v): pressning unumdorligi bilan
chambarchas bog‘liq bo‘lgan parametrdir. Lenta juda tez harakatlansa, g‘isht
shakllanib ulgurmaydi; juda sekin harakatlansa, ishlab chiqarish hajmi
kamayadi. Tajriba asosida aniqlangan optimal tezlik v = 0,25–0,3 m/s ni tashkil
etadi. Masalan, 1 metr uzunlikdagi lentada 5 ta g‘isht joylashsa, lenta tezligi 0,3
m/s bo‘lganda, bir daqiqada 90–100 dona g‘isht hosil bo‘ladi.
Loy massasi oqimi (G): lentali pressning uzluksiz ishlashi uchun
xomashyo uzatish tizimi aniq muvofiqlashtiriladi. Loy massasi doimiy ravishda
pressning qabul qiluvchi bunkeriga beriladi. Odatda, G = Q / t, bu yerda t –
ishlab chiqarish vaqti. Agar 15 000 kg xomashyo 60 daqiqa davomida pressga
berilsa, G = 250 kg/min ga teng bo‘ladi.
Qabul bunkeri hajmi (V): pressning uzluksiz ishlashi uchun xomashyo
kamida 5–10 daqiqalik zaxira hajmda saqlanishi kerak. Masalan, 250 kg/min
oqimda ishlaydigan tizim uchun 10 daqiqa zaxira V = 250 × 10 = 2500 kg, ya’ni
≈2,5 m³ hajmdagi bunker talab qilinadi.

Press vintining aylanish tezligi (n): vintli uzatgich loy massasini oldinga
suruvchi asosiy mexanizm hisoblanadi. Tezlik ko‘rsatkichlari pressning
o‘lchami va g‘isht shakliga qarab belgilanadi. Masalan, 5000 dona/soat quvvatli
press uchun vint aylanish tezligi n = 40–60 ayl/min bo‘lishi optimal hisoblanadi.
Quyida lentali pressning texnik hisobiga asos bo‘ladigan misollar
keltiriladi:
Misol 1. Agar presslash bosimi 3,0 MPa va g‘ishtning kesim yuzasi 0,0075
m² (250×300 mm) bo‘lsa, har bir g‘ishtga berilayotgan kuch quyidagicha
topiladi:
Misol 3. Pressdan chiqayotgan xom g‘ishtning o‘rtacha namligi 17%, har
bir g‘isht massasi 3 kg bo‘lsa, quritish bo‘limiga soatiga 15 000 kg × 0,17 =
2550 kg suv yuboriladi. Bu quritish tizimining issiqlik sarfini hisoblashda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu tarzda, lentali pressning asosiy parametrlarini aniq belgilash orqali
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, energiya sarfini kamaytirish va tayyor
g‘isht sifatini barqaror saqlash mumkin bo‘ladi. Press mexanizmi, vintli
uzatgich, shakllantirish qoliplari, tasmali konveyer va bunker tizimlari o‘zaro

muvofiq ishlaganda ishlab chiqarish liniyasi barqaror holatda soatiga 5000 dona
yuqori sifatli g‘isht ishlab chiqara oladi.
3. Presslash mexanizmining hisoblari
Lentali press mashinasining presslash mexanizmi g‘isht ishlab chiqarish
jarayonida eng muhim bosqichlardan biri hisoblanadi, chunki aynan shu
jarayonda xom loy massasi kerakli shaklga ega bo‘ladi, zichligi oshadi va
mustahkamlik xususiyatlariga ega bo‘ladi. Presslash mexanizmini loyihalashda
mexanik yuklamalar, bosim taqsimoti, vintli mexanizm o‘lchamlari, yuritma
quvvati, siquv kamerasi shakli va materialning fizik xususiyatlari hisobga
olinadi. Presslash mexanizmi quyidagi qismlardan iborat bo‘ladi: siquvchi vint,
press kamerasi, qolip qismi, yuritma tizimi va chiqarish konveyeri. Ushbu
qismlar o‘zaro muvofiqlikda ishlaganda press uzluksiz va barqaror ishlaydi.
Presslash jarayonida xomashyo vint yordamida oldinga suriladi. Vint
aylanganda, material vint qadamiga nisbatan bosim ostida siqiladi, natijada
materialning hajmi kamayadi va zichligi ortadi. Presslash bosimi P odatda 2,5–
3,5 MPa oralig‘ida bo‘ladi. Bosimning qiymati loy tarkibidagi namlik miqdori
va plastiklik darajasiga qarab belgilanadi. Presslash jarayonida hosil bo‘ladigan
kuch F quyidagi formula orqali aniqlanadi:
F = P * A
bu yerda P – bosim (MPa), A – g‘ishtning kesim yuzasi (m²). Agar g‘isht
o‘lchami 250×120 mm bo‘lsa, kesim yuzasi A = 0.03 m². Shunda P = 3 MPa
bo‘lganda:
F = 3 * 10^6 * 0.03 = 90 000 N
Demak, bitta g‘ishtni presslash uchun 90 kN kuch zarur bo‘ladi. Agar press
bir vaqtning o‘zida to‘rtta g‘ishtni shakllantirsa, umumiy kuch quyidagicha
aniqlanadi:

Fum = F * n
bu yerda n – qoliplar soni. Demak, Fum = 90 000 * 4 = 360 000 N yoki
360 kN.
Ushbu bosimni hosil qilish uchun vintli mexanizm aylanish momentiga ega
bo‘lishi kerak. Vintning momenti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
M = (F * d) / (2 * η)
bu yerda d – vint diametri (m), η – foydali ish koeffitsienti (odatda 0.85).
Agar d = 0.25 m bo‘lsa, unda:
M = (360 000 * 0.25) / (2 * 0.85) = 52 940 N·m
Demak, vintni aylantirish uchun 52.9 kN·m moment zarur. Endi bu
momentni hosil qiluvchi elektr dvigatel quvvati quyidagicha aniqlanadi:
N = (2 * π * n * M) / 60
bu yerda n – vintning aylanish tezligi (ayl/min). Agar vint 50 ayl/min
tezlikda ishlasa, unda:
N = (2 * 3.14 * 50 * 52 940) / 60 = 277 000 W ≈ 277 kW
Shunday qilib, vintli press mexanizmini harakatga keltirish uchun kamida
280 kVt quvvatli dvigatel zarur bo‘ladi. Yuritma reduktor orqali momentni
uzatadi va vintni aylantiradi, natijada loy massasi oldinga suriladi.
Vintning qadam uzunligi S presslash jarayoniga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Odatda u vint diametrining 0.7–1.0 barobariga teng bo‘ladi. Agar vint diametri
d = 0.25 m bo‘lsa, qadam S = 0.2 m deb olinadi. Bu holda vintning har bir
aylanishida material 0.2 m masofaga siljiydi. Vintning aylanish tezligi n = 50
ayl/min bo‘lganda material oqim tezligi quyidagicha aniqlanadi:
v = S * n

v = 0.2 * 50 = 10 m/min = 0.167 m/s
Bu tezlik g‘isht shakllanishi uchun yetarli, ammo juda yuqori bo‘lmasligi
lozim, aks holda qolip to‘la to‘ldirilmay qoladi.
Presslash jarayonida material zichlashadi. Bu jarayon natijasida hajm
kamayish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi:
Kz = V0 / V1
bu yerda V0 – presslashdan oldingi hajm, V1 – presslashdan keyingi hajm.
Agar g‘isht hajmi 0.0018 m³ bo‘lib, presslashdan keyin 0.0015 m³ bo‘lsa, unda:
Kz = 0.0018 / 0.0015 = 1.2
ya’ni 20% hajm kamayadi, bu presslash jarayonining sifatli o‘tganini
bildiradi. Shu bilan birga material zichligi ham ortadi. Zichlik ortishi quyidagi
formula orqali topiladi:
Δρ = ρ1 - ρ0
bu yerda ρ0 – dastlabki zichlik, ρ1 – presslashdan keyingi zichlik. Agar ρ0
= 1500 kg/m³ va ρ1 = 1800 kg/m³ bo‘lsa, unda:
Δρ = 1800 - 1500 = 300 kg/m³
Bu natija material zichligining 20% ga ortganini bildiradi. Natijada
g‘ishtning mustahkamligi 30–40% ga oshadi.
Presslash mexanizmi barqaror ishlashi uchun vint va reduktorning moylash
tizimi to‘g‘ri ishlashi kerak. Ish harorati 60°C dan oshmasligi lozim, chunki
ortiqcha harorat metall qismlarning deformatsiyasiga olib keladi. Moylash
tizimida har 1000 soat ishlagandan keyin yog‘ almashtiriladi. Pressning metall
qismlari 45 yoki 40X po‘latdan tayyorlanadi va sirtlari qattiqlashtirilgan bo‘ladi.

Vintning samarali ishlashini ta’minlash uchun bosim taqsimoti hamda
ishqalanish burchagi hisobga olinadi. Vintdagi ishqalanish burchagi φ va vint
qiyalik burchagi α orasidagi bog‘liqlik quyidagi ifoda bilan belgilanadi:
tan(φ + α) = R / F
bu yerda R – materialning qarshilik kuchi, F – presslash kuchi. Agar φ =
12°, α = 9° va F = 90 000 N bo‘lsa, unda:
R = 90 000 * tan(21°) = 34 500 N
Bu natija materialning vint devorlariga qarshilik kuchini bildiradi.
Press mexanizmining foydali ish koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi:
η = (F * v) / (N * 1000)
bu yerda v – material harakat tezligi, N – quvvat. Agar F = 90 000 N, v =
0.167 m/s, N = 280 kW bo‘lsa:
η = (90 000 * 0.167) / (280 * 1000) = 0.0537 ≈ 5.4%
Bu ko‘rsatkich mexanik yo‘qotishlar hisobga olingan holat bo‘lib, umumiy
tizim uchun qabul qilinadigan natijadir.
Press mexanizmi ishlayotganda energiya sarfi quyidagicha aniqlanadi:
E = (N * t) / 1000
Agar press 280 kW quvvat bilan 1 soat ishlasa, unda:
E = (280 * 1) / 1000 = 280 kVt·soat
Har bir g‘isht uchun energiya sarfi E1 quyidagicha bo‘ladi:
E1 = 280 / 5000 = 0.056 kVt·soat/dona

Bu energiya sarfi yuqori samaradorlikka ega tizim uchun maqbul
hisoblanadi.
Presslash mexanizmidagi tebranish chastotasi quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
f = n / 60
Agar n = 50 ayl/min bo‘lsa, unda:
f = 50 / 60 = 0.83 Hz
Bu past chastotali tebranish bo‘lib, rezonans holatini oldini olish uchun
press poydevoriga rezina amortizatorlar o‘rnatiladi.
Press mexanizmining barqaror ishlashi uchun press kamerasi devorlari
silliqlangan bo‘lishi, qoliplar esa yuqori aniqlikda tayyorlanishi zarur. Qolip
materiali sifatida 20ХГТ yoki 38ХН3МФA po‘lat turlari ishlatiladi. Ularning
sirtlari aşınishga bardoshli qoplama bilan himoyalanadi. Qolip xizmat muddati
o‘rtacha 60 ming siklni tashkil etadi.
Presslash jarayonida issiqlik hosil bo‘ladi. Ishqalanish va deformatsiya
natijasida harorat 30–40°C ga ko‘tariladi, bu esa loyning plastiklik xususiyatini
kamaytiradi. Shu sababli ayrim hollarda loy presslashdan oldin 20–25°C
haroratda saqlanadi.
Presslash mexanizmi avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi bilan
jihozlanadi. Datchiklar yordamida bosim, vint tezligi va harorat doimiy nazorat
qilinadi. Me’yorlardan chetlanish aniqlansa, tizim avtomatik tarzda yuritmani
to‘xtatadi yoki sozlaydi.
Xulosa qilib aytganda, soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali
press mexanizmi uchun quyidagi parametrlar eng maqbul hisoblanadi: presslash
bosimi 3 MPa, umumiy bosim kuchi 360 kN, vint diametri 0.25 m, qadam 0.2

m, aylanish tezligi 50 ayl/min, yuritma quvvati 280 kW, foydali ish koeffitsienti
0.85. Ushbu parametrlar asosida presslash mexanizmi barqaror ishlaydi,
g‘ishtlar sifatli, zich, aniq shaklda va yuqori mexanik mustahkamlikka ega
bo‘ladi. Mexanizmning texnik xizmat tizimi har kuni nazoratni, haftalik
moylashni va oylik mexanik tekshiruvni o‘z ichiga oladi. Shu tarzda
loyihalangan press mexanizmi yuqori unumdorlik, energiya tejamkorlik va uzoq
muddatli xizmat kafolatini beradi.
4. Ishlab chiqarish liniyasining texnologik hisoblari
Soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali press asosida qurilgan
ishlab chiqarish liniyasi texnologik jihatdan o‘zaro bog‘langan bir necha asosiy
bo‘limlardan tashkil topgan bo‘lib, ularning har biri yakuniy mahsulot sifatini
ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu bo‘limlarga quyidagilar kiradi:
xomashyoni tayyorlash, aralashtirish, presslash, quritish, pishirish, sovutish va
tayyor mahsulotni qadoqlash jarayonlari. Har bir bosqichning texnik hisoblari
ishlab chiqarish quvvati, energiya sarfi, uskunalar sig‘imi, transport tizimi
samaradorligi va mehnat resurslari asosida aniqlanadi.
Ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda birinchi navbatda loy oqimining
umumiy massasi hisobga olinadi. Agar bir dona g‘ishtning o‘rtacha og‘irligi 3
kg bo‘lsa, soatiga 5000 dona ishlab chiqarish uchun kerakli xomashyo miqdori
quyidagicha aniqlanadi:
Q = 5000 * 3 = 15 000 kg/soat = 15 tonna/soat
Bu qiymat ishlab chiqarish liniyasining asosiy texnik ko‘rsatkichlarini
belgilaydi. Xomashyo tayyorlash jarayonida loy, qum, kul yoki ohak
aralashtiriladi. Loy massasi homogen bo‘lishi uchun aralashtirgichlar
(mikserlar) ishlatiladi. Mikser sig‘imi V quyidagicha aniqlanadi:

V = (Q * t) / ρ
bu yerda Q – xomashyo oqimi (kg/s), t – aralashtirish vaqti (s), ρ – loy
zichligi (kg/m³). Agar loy zichligi ρ = 1800 kg/m³ va aralashtirish vaqti 5 daqiqa
(300 s) bo‘lsa, unda:
V = (15 000 / 3600 * 300) / 1800 = 0.69 m³
Demak, 1 m³ sig‘imli mikser ishlab chiqarish jarayoni uchun yetarli
bo‘ladi. Aralashtirilgan massa keyingi bosqichda presslash bo‘limiga uzatiladi.
Loyni pressga berish uchun konveyerli transport tizimi ishlatiladi.
Konveyerning unumdorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Qk = ρ * A * v
bu yerda ρ – material zichligi, A – konveyer lentasining kesim yuzasi (m²),
v – lentaning harakat tezligi (m/s). Agar ρ = 1800 kg/m³, A = 0.05 m² va v = 0.3
m/s bo‘lsa, unda:
Qk = 1800 * 0.05 * 0.3 = 27 kg/s = 97 200 kg/soat
Bu qiymat ishlab chiqarish quvvatidan ancha yuqori, demak, konveyer
to‘liq sig‘imda ishlaydi va pressga material uzatishda to‘siq bo‘lmaydi.
Presslash bo‘limida g‘isht shakllantirilgach, u quritish kameralariga
yuboriladi. Quritish jarayonida g‘isht tarkibidagi ortiqcha namlik bug‘lanadi.
Quritish uchun zarur issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi:
Q = m * r * (W1 - W2)
bu yerda m – material massasi (kg), r – suvning bug‘lanish issiqligi (2260
kJ/kg), W1 – boshlang‘ich namlik (fraksiya), W2 – yakuniy namlik. Agar 15
000 kg xomashyo 18% dan 8% gacha quritilsa, unda:
Q = 15 000 * 2260 * (0.18 - 0.08) = 33 900 000 kJ = 33.9 GJ

Bu energiya miqdori quritish tizimi uchun zarur issiqlik sarfini bildiradi.
Agar quritgich samaradorligi 70% bo‘lsa, haqiqiy sarf:
Qf = Q / 0.7 = 48.4 GJ
Bu issiqlik miqdori gaz yoqilg‘isi yoki issiq havo yordamida ta’minlanadi.
Quritgichning samaradorligini oshirish uchun issiqlik qayta foydalanish tizimi
(rekuperator) qo‘llaniladi.
Quritilgan g‘isht pishirish pechiga yuboriladi. Pishirish jarayoni g‘ishtning
yakuniy fizik-kimyoviy xususiyatlarini shakllantiradi. Tunnel pechda pishirish
harorati 900–1000°C bo‘ladi. Pechdagi issiqlik sarfi quyidagicha aniqlanadi:
Qp = m * Cp * ΔT
bu yerda Cp – materialning issiqlik sig‘imi (0.84 kJ/kg·°C), ΔT – harorat
farqi (1000 - 25 = 975°C).
Qp = 15 000 * 0.84 * 975 = 12 285 000 kJ = 12.3 GJ
Agar pech samaradorligi 80% bo‘lsa, haqiqiy issiqlik sarfi:
Qpf = 12.3 / 0.8 = 15.4 GJ
Bu energiya sarfi ishlab chiqarish quvvatiga mutanosibdir. G‘isht
pishganidan so‘ng asta-sekin sovutiladi. Sovutish jarayonida g‘ishtning ichki
tuzilmasi mustahkamlanadi. Sovutish jarayoni odatda 4–5 soat davom etadi.
Pechdan chiqqan tayyor g‘ishtlar sifat nazorati bo‘limiga yuboriladi. Bu
yerda ularning zichligi, o‘lchami, mustahkamligi va suv shimish ko‘rsatkichi
sinovdan o‘tkaziladi. Masalan, presslangan g‘isht zichligi 1800 kg/m³ bo‘lsa,
suv shimish darajasi 12% dan oshmasligi kerak. G‘isht sinov natijalari O‘zDSt
530-2015 me’yorlariga muvofiq baholanadi.

Tayyor mahsulot qadoqlash va omborlash bosqichiga o‘tadi. Qadoqlash
mexanizmi avtomatik tarzda ishlaydi. Bitta yuk mashinasi uchun o‘rtacha 10
000 dona g‘isht joylashtiriladi. Har bir g‘ishtning o‘rtacha hajmi 0.0018 m³
bo‘lgani uchun, 10 000 dona mahsulotning umumiy hajmi 18 m³ bo‘ladi.
Ishlab chiqarish liniyasining umumiy energiya sarfi quyidagi tarzda
hisoblanadi:
Eum = Epress + Equritish + Epishirish + Etransport
Agar presslash mexanizmi 280 kW, quritish tizimi 400 kW, pishirish pechi
500 kW va transport tizimi 50 kW quvvat iste’mol qilsa, unda umumiy energiya
sarfi:
Eum = 280 + 400 + 500 + 50 = 1230 kW
Bu qiymat ishlab chiqarish liniyasining bir soatlik energiya sarfini
bildiradi. Shunday qilib, 5000 dona g‘isht ishlab chiqarish uchun o‘rtacha
energiya sarfi:
E1 = 1230 / 5000 = 0.246 kW·soat/dona
Bu ko‘rsatkich energiya tejamkor ishlab chiqarish tizimi uchun maqbul
hisoblanadi.
Ishlab chiqarish liniyasida xavfsizlik masalalari ham muhim ahamiyat kasb
etadi. Quritish va pishirish bo‘limlarida harorat yuqori bo‘lganligi sababli
issiqlik izolyatsiyasi, ventilyatsiya va changni yutuvchi tizimlar o‘rnatiladi.
Ishchilar uchun himoya kiyimlari va shaxsiy himoya vositalari (qo‘lqop,
ko‘zoynak, respirator) majburiydir.
Zamonaviy ishlab chiqarish liniyalarida avtomatlashtirilgan boshqaruv
tizimlari joriy etilgan. PLC (programmable logic controller) asosidagi
boshqaruv tizimi yordamida bosim, harorat, lentaning tezligi, pech ichidagi

havo aylanishi va energiya sarfi real vaqt rejimida nazorat qilinadi. Bu nafaqat
samaradorlikni oshiradi, balki inson omilidan kelib chiqadigan xatolarni
kamaytiradi.
Umuman olganda, ishlab chiqarish liniyasining texnologik hisoblari shuni
ko‘rsatadiki, 5000 dona/soat quvvatdagi lentali press asosidagi ishlab chiqarish
korxonasi yuqori darajadagi mexanizatsiya, energiya tejamkorlik, xavfsizlik va
sifat standartlariga javob beradi. Shu parametrlar asosida korxona bir yilda
o‘rtacha 1,2 milliard dona g‘isht ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
4.1. Lentali pressga tushayotgan xomashyo oqimini hisoblash
G‘isht ishlab chiqarish liniyasida lentali pressning uzluksiz va barqaror
ishlashi uchun unga uzatiladigan xomashyo oqimi aniq va me’yorda bo‘lishi
zarur. Pressga tushayotgan xomashyo miqdori ishlab chiqarish unumdorligi,
presslash bosimi, vint aylanish tezligi hamda bunker sig‘imiga bevosita
bog‘liqdir. Shuning uchun ushbu bo‘limda pressga uzatiladigan loy massasining
miqdori, oqim tezligi, zichligi va energiya sarfi hisoblab chiqiladi.
Avvalo pressning ishlab chiqarish quvvati aniqlanadi. Agar ishlab
chiqarish hajmi soatiga 5000 dona g‘isht bo‘lib, har bir g‘ishtning o‘rtacha
massasi 3 kg deb olinsa, soatlik xomashyo sarfi quyidagicha bo‘ladi:
Qsoat = 5000 * 3 = 15 000 kg/soat = 15 tonna/soat
Demak, pressga har soatda 15 tonna loy massasi uzatiladi. Xomashyo
oqimi vaqt birligida qancha material pressga berilayotganini ko‘rsatadi. Oqim
miqdori quyidagi formula yordamida topiladi:
G = Qsoat / 3600
G = 15 000 / 3600 = 4.17 kg/s

Demak, pressga har soniyada 4.17 kg loy massasi uzatiladi. Bu qiymat
vintli mexanizm orqali bir tekisda press kamerasi bo‘ylab tarqatilishi kerak.
Endi xomashyo oqimi hajmiy miqdorda aniqlanadi. Hajmiy oqim Quyidagi
formula yordamida topiladi:
V = G / ρ
bu yerda ρ – loyning zichligi (kg/m³). Agar loy zichligi 1800 kg/m³ bo‘lsa,
unda:
V = 4.17 / 1800 = 0.0023 m³/s
Bu degani, pressga har soniyada 0.0023 m³, ya’ni 2.3 litr xomashyo oqimi
tushadi.
Press vintining aylanish tezligi va qadam uzunligi ushbu oqimni barqaror
ta’minlashi kerak. Vint harakatlanish tezligi v, qadam S, aylanish tezligi n
bo‘lsa, oqim tezligi quyidagi munosabat bilan aniqlanadi:
V = S * A * n
bu yerda A – vintning kesim yuzasi (m²). Agar vint diametri 0.25 m bo‘lsa,
A = π * (0.25²) / 4 = 0.049 m², qadam S = 0.2 m, aylanish tezligi n = 50 ayl/min
= 0.833 ayl/s bo‘lsa:
V = 0.2 * 0.049 * 0.833 = 0.0082 m³/s
Bu qiymat bizning hisoblagan 0.0023 m³/s hajm oqimidan yuqori, demak,
vint uzatish tizimi xomashyoni bemalol ta’minlay oladi.
Xomashyo oqimi vint kamerasi bo‘ylab harakatlanayotganda, material
siqilishi natijasida bosim ortadi. Bosim ortish tezligi quyidagi formulaga asosan
aniqlanadi:
ΔP = (ρ * g * h) + (ξ * (ρ * v² / 2))

bu yerda g – erkin tushish tezlanishi (9.81 m/s²), h – material balandligi
(0.5 m), ξ – yo‘qotish koeffitsienti (0.4). Agar v = 0.167 m/s bo‘lsa, unda:
ΔP = (1800 * 9.81 * 0.5) + (0.4 * (1800 * 0.167² / 2)) = 8829 + 10 = 8839
Pa ≈ 0.0088 MPa
Demak, vint orqali material harakatlanganda 0.009 MPa bosim yo‘qotilishi
kuzatiladi, bu presslash jarayoniga sezilarli ta’sir qilmaydi.
Pressga material yetkazib beruvchi bunker sig‘imi xomashyo uzatishning
uzluksizligini ta’minlaydi. Bunker hajmi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Vb = G * t / ρ
bu yerda t – pressning zaxira ishlash vaqti (s). Agar press 10 daqiqa (600 s)
davomida uzluksiz ishlashi kerak bo‘lsa, unda:
Vb = 4.17 * 600 / 1800 = 1.39 m³
Demak, press uchun bunker hajmi kamida 1.5 m³ bo‘lishi kerak.
Amaliyotda bu qiymat 2 m³ qilib olinadi, bu esa pressning to‘xtovsiz ishlashini
kafolatlaydi.
Xomashyo oqimining kinetik energiyasi quyidagi formula bilan
ifodalanadi:
E = (m * v²) / 2
Agar bir soniyada 4.17 kg massa 0.167 m/s tezlikda harakatlansa:
E = (4.17 * 0.167²) / 2 = 0.058 J
Bu juda kichik qiymat bo‘lib, pressning umumiy energiya balansiga
sezilarli ta’sir qilmaydi.

Bunker ichidagi material oqimi vaqt o‘tishi bilan doimiy bo‘lishi uchun
bunkerning chiqish kesimi Achiq quyidagicha aniqlanadi:
Achiq = G / (ρ * v)
Achiq = 4.17 / (1800 * 0.167) = 0.014 m²
Agar bunker chiqish teshigi doira shaklida bo‘lsa, uning diametri
quyidagicha topiladi:
d = √(4A / π) = √(4 * 0.014 / 3.14) = 0.133 m
Demak, bunker chiqish diametri kamida 130 mm bo‘lishi kerak.
Xomashyo oqimi barqaror bo‘lishi uchun vintning harakat tezligi presslash
jarayonidagi bosim o‘zgarishlariga mos ravishda o‘zgarib turadi. Zamonaviy
lentali presslarda bu jarayon avtomatik boshqaruv tizimi orqali amalga
oshiriladi. Datchiklar yordamida vint tezligi, oqim bosimi va bunker darajasi
doimiy kuzatilib, avtomatik ravishda sozlanadi.
Shunday qilib, lentali pressga tushayotgan xomashyo oqimi quyidagi
texnik ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi: massaviy oqim 4.17 kg/s, hajmiy oqim
0.0023 m³/s, bunker sig‘imi 1.5–2 m³, oqim tezligi 0.167 m/s. Bu parametrlar
pressning uzluksiz, barqaror va samarali ishlashini ta’minlaydi hamda ishlab
chiqarish jarayonida energiya tejamkorligini saqlaydi.
4.2. Tayyor g‘ishtni qabul qilish va saqlash tizimi hisobi
Presslash, quritish va pishirish jarayonlaridan so‘ng tayyor g‘ishtlarni
qabul qilish, saralash va saqlash tizimi ishlab chiqarish liniyasining yakuniy
bosqichi hisoblanadi. Ushbu bosqichning samaradorligi ishlab chiqarish
jarayonining umumiy unumdorligiga bevosita ta’sir qiladi. Shuning uchun
g‘ishtni qabul qilish va saqlash tizimlarini to‘g‘ri loyihalash, ularning hajmini

aniqlash, transport mexanizmlarini hisoblash hamda saqlash joyining sig‘imini
belgilash muhim ahamiyat kasb etadi.
Pishirilgan g‘isht pechdan chiqqach, u 70–90°C haroratda bo‘ladi. Uni
sovutish uchun avval ochiq havoda tabiiy havo oqimi yordamida 30–40 daqiqa
davomida sovutiladi, so‘ngra konveyer yordamida qabul qilish bo‘limiga
yuboriladi. Qabul qilish mexanizmi sifatida tasmali yoki rolikli konveyer tizimi
qo‘llaniladi. Konveyerning umumiy uzunligi L quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
L = v * t
bu yerda v — konveyer tezligi (m/s), t — g‘ishtning harakat vaqti (s). Agar
konveyerda g‘ishtning harakat vaqti 180 soniya, lentaning harakat tezligi 0.25
m/s bo‘lsa, unda:
L = 0.25 * 180 = 45 m
Demak, qabul qilish konveyeri kamida 45 metr uzunlikda bo‘lishi kerak.
Konveyerning transport quvvati Qk quyidagicha aniqlanadi:
Qk = ρ * A * v
bu yerda ρ — g‘ishtning o‘rtacha zichligi (1800 kg/m³), A — konveyer
kesim yuzasi (m²), v — tezlik (m/s). Agar konveyer kengligi 0.6 m, g‘isht
balandligi 0.09 m bo‘lsa, A = 0.6 * 0.09 = 0.054 m². Shunda:
Qk = 1800 * 0.054 * 0.25 = 24.3 kg/s = 87 480 kg/soat
Bu qiymat soatiga 5000 dona g‘isht (15 000 kg) ishlab chiqarish
quvvatidan ancha yuqori, ya’ni konveyer to‘liq yuklanishda ham ishlab
chiqarish oqimini bemalol ta’minlay oladi.

G‘ishtlar qabul qilish konveyeridan keyin saralash bo‘limiga o‘tadi. Bu
yerda ularning tashqi ko‘rinishi, rang birligi, o‘lcham aniqligi va darz ketgan
joylari nazorat qilinadi. Nazoratdan o‘tgan g‘ishtlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri saqlash
maydonchasiga yoki tayyor mahsulot omboriga yo‘naltiriladi.
Tayyor mahsulotni saqlash uchun zarur maydon quyidagi formula
yordamida aniqlanadi:
F = (N * Vg) / (h * k)
bu yerda N — saqlanadigan g‘ishtlar soni, Vg — bitta g‘isht hajmi (m³), h
— taxlash balandligi (m), k — joylashish koeffitsienti (0.8). Agar kunlik ishlab
chiqarish 40 000 dona bo‘lsa, bitta g‘isht hajmi 0.0018 m³, taxlash balandligi 2
m deb olsak, unda:
F = (40 000 * 0.0018) / (2 * 0.8) = 45 m²
Demak, kunlik ishlab chiqarish uchun 45 m² saqlash maydoni talab
qilinadi. Odatda ombor sig‘imi 3–5 kunlik zaxira hajmida loyihalanadi, shuning
uchun umumiy maydon:
Fum = 45 * 5 = 225 m²
Bu maydonda 200 ming dona tayyor g‘ishtni saqlash imkoniyati bo‘ladi.
G‘ishtlarni omborda joylashtirishda har bir qatlam orasiga 2–3 sm lik
bo‘shliq qoldiriladi, bu havo aylanishini ta’minlaydi va namlik to‘planishining
oldini oladi. Ombor joylari tom yopiq, lekin yon tomonlari ochiq holda
shamollatiladigan qilib quriladi. Namlik 70% dan oshmasligi, harorat esa 5–
35°C oralig‘ida bo‘lishi kerak.
Tayyor g‘ishtlarni yuklash va tashish tizimi ham ishlab chiqarish
liniyasining uzviy qismidir. Yuklash mexanizmlarini hisoblash uchun quyidagi
formuladan foydalaniladi:

Qyuk = (N * Mg) / t
bu yerda N — yuklanayotgan g‘ishtlar soni, Mg — bitta g‘isht massasi
(kg), t — yuklash vaqti (s). Agar yuk mashinasiga 10 000 dona g‘isht 1 soat
(3600 s) ichida yuklansa, har bir g‘isht massasi 3 kg bo‘lsa, unda:
Qyuk = (10 000 * 3) / 3600 = 8.3 kg/s
Shunga mos ravishda yuk ko‘taruvchi mexanizm 8.3 kg/s oqimda ishlash
imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Amaliyotda bu 10–12 kg/s sig‘imli yuklash
moslamasi bilan ta’minlanadi.
Ombor sig‘imi hamda transport tizimi energiya sarfini hisoblash uchun
quyidagi ifodadan foydalaniladi:
E = N * t / 1000
Agar transport mexanizmlarining umumiy quvvati 25 kW bo‘lib, ular 8
soat davomida ishlasa, unda:
E = 25 * 8 / 1000 = 0.2 MWh = 200 kVt·soat
Bu energiya miqdori kunlik saqlash va tashish operatsiyalarining umumiy
sarfini ifodalaydi.
Tayyor mahsulotni saqlash tizimida xavfsizlik, barqarorlik va tashish
qulayligi ta’minlanadi. G‘ishtlar 10–15 qatlam qilib joylanadi, har bir qator
orasiga ventilyatsiya oralig‘i qoldiriladi. Yuklash paytida avtomatik
manipulyator yoki mexanik tutqichlar ishlatiladi, bu ishchilar mehnatini
kamaytiradi va ishlab chiqarish jarayonini tezlashtiradi.
Zamonaviy ombor tizimlarida avtomatlashtirilgan monitoring tizimlari
qo‘llaniladi. Datchiklar yordamida ombordagi harorat, namlik, g‘ishtlar soni va
joylashuvi doimiy ravishda nazorat qilinadi. Maxsus dastur orqali ombor

sig‘imi, ishlab chiqarish chiqishi va realizatsiya uchun tayyor mahsulot hajmi
aniqlanadi.
Xulosa qilib aytganda, tayyor g‘ishtni qabul qilish va saqlash tizimi
quyidagi asosiy ko‘rsatkichlarga ega: konveyer uzunligi 45 m, transport
unumdorligi 87 000 kg/soat, ombor maydoni 225 m², harorat 5–35°C, namlik
70% dan oshmaydi, energiya sarfi 200 kVt·soat. Ushbu ko‘rsatkichlar ishlab
chiqarishning uzluksiz ishlashini, tayyor mahsulot sifatining saqlanishini hamda
transport va yuklash tizimlarining samarali faoliyatini ta’minlaydi.

XULOSA
Soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali press loyihasi bugungi
kunda qurilish sanoati uchun eng samarali, iqtisodiy jihatdan foydali va
texnologik jihatdan ilg‘or yechimlardan biri hisoblanadi. Ushbu loyiha doirasida
ishlab chiqilgan texnik va texnologik hisoblar shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy
lentali press asosidagi ishlab chiqarish liniyasi yuqori unumdorlikka, energiya
tejamkorlikka, mahsulot sifati barqarorligiga va ekologik xavfsizlikka ega.
Tadqiqot davomida presslash mexanizmining asosiy konstruktiv
elementlari — vint, press kamera, yuritma tizimi, bunker va qolip qismlari to‘liq
tahlil qilindi. Hisoblash natijalari shuni ko‘rsatdiki, g‘isht presslash uchun zarur
bosim 3 MPa ni tashkil etadi, umumiy siquv kuchi 360 kN, vint aylanish
momenti esa 52.9 kN·m ga teng bo‘ldi. Press mexanizmini harakatga keltiruvchi
elektr dvigatel quvvati 280 kVt etib belgilandi. Ushbu parametrlar asosida press
barqaror, uzluksiz va yuqori samaradorlik bilan ishlaydi.
Xomashyo oqimini hisoblash natijasida pressga uzatiladigan loy massasi
15 tonna/soat, ya’ni 4.17 kg/s ekani aniqlandi. Bunker hajmi 1.5–2 m³ bo‘lishi
pressning uzluksiz ishlashini ta’minlaydi. Hajmiy oqim 0.0023 m³/s ni tashkil
etadi, bu esa vintli mexanizmning mexanik imkoniyatlariga to‘liq mos keladi.
Shuningdek, presslash jarayonida hosil bo‘ladigan bosim yo‘qotilishi 0.009
MPa dan oshmaydi, bu energiya samaradorligi yuqori ekanligini bildiradi.
Ishlab chiqarish liniyasining texnologik hisoblari shuni ko‘rsatadiki, 5000
dona/soat quvvatdagi tizim uchun xomashyo tayyorlash, aralashtirish, quritish
va pishirish bo‘limlari o‘zaro uzviy bog‘langan holda ishlaydi. Quritish uchun
zarur issiqlik 33.9 GJ, pishirish uchun esa 15.4 GJ ni tashkil etadi. Umumiy
energiya sarfi 1230 kVt bo‘lib, bitta g‘isht uchun 0.246 kVt·soat energiya talab
qilinadi. Bu zamonaviy ishlab chiqarish uchun maqbul, energiya tejamkor
ko‘rsatkichdir.

Tayyor mahsulotni qabul qilish va saqlash tizimi ham yuqori samaradorlik
bilan loyihalangan. Konveyer uzunligi 45 metr, transport unumdorligi 87 000
kg/soat, ombor maydoni esa 225 m² bo‘lib, bu 200 ming dona tayyor g‘ishtni
saqlash imkonini beradi. Saqlash tizimi avtomatlashtirilgan, harorat va namlik
datchiklar orqali doimiy nazorat ostida bo‘ladi.
Ushbu loyiha nafaqat ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi, balki
mehnat unumdorligini ham ko‘taradi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi
yordamida inson omilidan kelib chiqadigan xatoliklar kamayadi, mahsulot sifati
esa bir xil darajada ta’minlanadi. Energiyani tejovchi texnologiyalar va
issiqlikni qayta foydalanish tizimlari ishlab chiqarish xarajatlarini 20–25% ga
kamaytiradi.
Umuman olganda, soatiga 5000 dona g‘isht ishlab chiqaruvchi lentali press
loyihasi quyidagi afzalliklarga ega:
yuqori ishlab chiqarish quvvati va barqaror ish jarayoni;
energiya va resurs tejamkor texnologiya;
avtomatlashtirilgan nazorat va boshqaruv tizimi;
yuqori sifatli, zich va bardoshli g‘isht mahsuloti;
ekologik xavfsiz va texnik xizmat ko‘rsatish qulay tizim.
Shu asosda aytish mumkinki, ushbu loyiha amaliyotda qo‘llanilganda,
mahalliy qurilish sanoati ehtiyojlarini to‘liq ta’minlash, import o‘rnini bosuvchi
mahsulot ishlab chiqarish va iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Lentali press asosida tashkil etilgan ishlab chiqarish liniyasi zamonaviy
texnologiyalarni o‘zlashtirish va energiya tejamkor ishlab chiqarish tizimlarini
rivojlantirish yo‘lida muhim qadam hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Abdurahmonov M. “Qurilish materiallari texnologiyasi”. — Toshkent:
O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti, 2019.
2. Hakimov A., Nurmatov B. “Qurilish materiallari ishlab chiqarish
texnologiyasi va uskunalari”. — Toshkent: Texnika universiteti nashriyoti,
2020.
3. Ochilov Sh. “Qurilish materiallari ishlab chiqarish texnologik
jarayonlari”. — Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti, 2018.
4. Azimov J. “G‘isht va keramika buyumlari ishlab chiqarish asoslari”. —
Toshkent: Qurilish nashriyoti, 2021.
5. Norqulov Sh. “Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish asoslari”. —
Toshkent: Axborot texnologiyalari universiteti nashriyoti, 2020.
6. G‘ulomov A., Abdullayev X. “Mashina detallari va mexanizmlar
asoslari”. — Toshkent: Fan nashriyoti, 2017.
7. Xalilov U. “Mashinasozlik va mexanika asoslari”. — Toshkent: Texnika
universiteti nashriyoti, 2019.
8. Rahimov B. “Qurilish materiallarini ishlab chiqarish texnologiyasi”. —
Toshkent: Oliy ta’lim nashriyoti, 2016.
9. Tursunov D. “Mashina va mexanizmlar nazariyasi”. — Toshkent: Fan
va texnologiya nashriyoti, 2018.
10. O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi. “G‘isht ishlab chiqarish
texnik reglamenti”. — Toshkent, 2020.

11. O‘zbekiston Respublikasi Standartlashtirish, metrologiya va
sertifikatlashtirish agentligi. “O‘z DSt 530:2015. Qurilish g‘ishtlari. Texnik
talablar”. — Toshkent, 2015.
12. Ahmedov I. “Qurilish sanoatida energiya tejamkor texnologiyalar”. —
Toshkent: Innovatsiya nashriyoti, 2022.
13. Nabiev S. “Qurilish materiallari ishlab chiqarishda avtomatlashtirilgan
boshqaruv tizimlari”. — Toshkent: Texnika nashriyoti, 2021.
14. Hasanov M. “Loy va keramika asosidagi qurilish materiallari ishlab
chiqarish”. — Toshkent: Me’mor nashriyoti, 2020.
15. Jo‘rayev X. “Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarini
loyihalash asoslari”. — Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti, 2019.

Soatiga 5000 dona g'isht ishlab chiqaruvchi lentali press loyihasi

Sotib olish