Sodda gaplarning lisoniy sintaktik qolipi - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	200.1KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	06 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

66 Sotish

Sodda gaplarning lisoniy sintaktik qolipi

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH ....................................................................................................................3
I.BOB SODDA HAQIDA MA'LUMOT ...............................................................5
1.1 Sodda gaplar
...........................................................................................5
1.2 Darsning sodda gaplar haqida borishi ......................................................9
II.BOB SODDA GAPLAR TASNIFI .................................................................17
2.1 S odda gaplarda shakl va mazmun munosabati .... ...............................17
2.2 Sodda gaplarning lisoniy sintaktik qolipi .........................................20
XULOSA ...............................................................................................................24
ADABIYOTLAR RO'YXATI .............................................................................25
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi yoshlarni
ijodiytafakkur sohibi qilib yetishtirishni ta’lim tizimi oldiga kechiktirib
bo‘lmaydiganvazifa qilib qo‘ydi. Zero, mustaqil va ijodiy fikrlashni o‘rgangan
shaxs, til imkoniyatlarining bitmas-tuganmas xazinasidan foydalanish sinoatlarini
mukammal egallagan yosh avlodgina buyuk kelajakni yaratishga, milliy va
ijtimoiy taraqqiyot yo‘llarini belgilab berishga qodir bo‘ladi.
Ta’lim jarayonida yoshlardagi ilmiy g‘oya va iqtidorni shakllantirish,
an’anaviy qadriyatlarni e’zozlash, vatan taraqqiyoti, ravnaqi yo‘lida jon olib jon
beradigan vatanparvar, ijodkor-u tadbirkor, komil-u fozil yosh avlodni tarbiyalash
muammosi ona tili va adabiyotning bosh vazifasi ekanligini unutmasligimiz kerak.
Ta’lim mazmuni bo‘yicha berilgan va berilayotgan barcha ma’lumotlar
jamiyat va taraqqiyot uchun nisbiyligicha qolaveradi. Chunki odamlar yashaydigan
jamiyat doimiy rivojlanishda, takomillashishda davom etadi va ijtimoiy taraqqiyot
qonunlari asosida beto‘xtov ilgarilab boradi. Shuning uchun muhtaram
Prezidentimiz Sh. M.Mirziyoyev “Hayotimizga katta kuch bo‘lib kirayotgan yangi
avlodimizni kamol toptirish uchun davlatimiz tomonidan barcha imkoniyatlar
safarbar etiladi 1
” – degan edilar.Maqsud Shayxzoda o‘zbek tili ifoda
imkoniyatlarini juda chuqur bilgan, uning ifoda imkoniyatlaridan mohirona
foydalana olgan talantli yozuvchi edi. Til birliklarining ma’noli qismlarini –
semalarini, ularning birika olish imkoniyatlarini – valentligini juda chuqur bilar,
uslubi betakror, o‘ziga xos edi. Adib asarlari juda ko‘p tadqiqotlar uchun manba
bo‘ldi. Ushbu masala to‘g‘risida tadqiqotlarda, ta’lim bosqichlarida masalaning
o‘rganilishi sohasida turli-tuman qarashlar, yondashuvlar yuzaga keldi. Ularni
tahlil qilish va o‘rganish mavzuning dolzarbligini belgilaydi.
Tadqiqotning obyekti . “Mirzo Ulug’bek” tradegiyasida fe’l leksemalar,
sifat leksemalari, ot leksemalarining uslubiy xususiyatlarini o‘rganish orqali
yozuvchining ifoda imkoniyatlarini tahlil qilish. Tadqiqotning predmeti .
1
Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. –T.:
O‘zbekiston, 2017. –B.25.
3

Umumta’lim maktablarida Ona tilini o‘qitish
jarayonida “Mirzo Ulug’bek “ tragediyasining tili va uslubini o‘quvchilarga
o‘rgatish. Leksemalarning ma’noviy va grammatik xususiyatlarini tadqiq qilish.
Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati . Tadqiq davomida
bayon etilgan xulosalardan Ona tilini o‘qitish sifatini oshirishda, fe’llar mavzusiga
doir dars ishlanmalarini yaratishda, sinfdan va maktabdan tashqari to‘garak
mashg‘ulotlarida foydalansa bo‘ladi.
4

I.BOB SODDA GAPLAR HAQIDA MA'LUMOT
1.1 Sodda gaplar
Sodda gaplarning shakllanishida uch xil omil muhim rol o’ynaydi.
1.Sodda gapning shakllanishidagi leksik omil. Fikr tushunchalarsiz
bo’lmaganligi bois sodda gap asosida ham, avvalo so’z yotadi. Zero, sodda gap
asosidagi atov birlik – voqealangan leksemadir. Leksemaning guruhlanishida ham
yetakchi omildan biri sifatida ularning sintaktik imkoniyat yotish bejiz emas. Shu
boisdan tilshunoslikda gap bo’laklari va so’z munosabati ustuvor masaladan biri.
Gap bo’laklari turli mustaqil so’z turkumi bilan ifodalanevaradi. Biroq har bir gap
bo’lagi uchun ma’lum bir so’z turkumi ko’proq xoslangan boladi – semantik va
Grammatik xossalari bilan ma’lum bir gap bo’lagi vazifasida mos so’zlar bor.
Masalan, “kesim vazifasida kelish uchun ko’proq fe’l xoslangan”
(I.I.Meshchaninov.) Ega, to’ldiruvchi vazifasida, asosan, ot va ot vazifasidagi so’z
keladi. Bu so’z turkumlarining umumiy ma’naviy tabiati va grammatik xususiyati
bilan belgilanadi. Masalan, ot turkumi ko’proq tobe bo’lak (ega, to’ldiruvchi,
aniqlovchi) vazifasida kelganligi bois tobelovchi vosita bo’libkelishik
qo’shimchalari faqat otga, kesim vazifasida ko’proq xoslanganligi bilan
belgilanadigan “aldamchi” tasavvurlardir.
Aytilganlar asosida shunday xulosaga kelish mumkin : har bir so’z turkumi
muayyan gap bo’lagi vazifasiga ko’proq xoslangan bo’lsa-da, bu vazifada boshqa
turkum so’zlari ham kelaverganligi kabi, ma’lum vazifaga xoslanganlik uni
nutqda boshqa mavqe egallashdan mahrum qilmaydi. Shuning uchun ham so’zning
qaysi turkumga xosligini belgilashda uning qaysi gap bo’lagi vazifasida kelishi
nisbiy, barqaror bo’lmagan asos vazifasini o’taydi.
2.Gapning shakllanishida morfologik omil. Gapni so’z, so’z birikmasidan
farqlovchi belgi uning maxsus morfologik ko’rsatkichi – kesimlik qo’shimchalar
bilan shakllanganligi . Zero, eng “ kichik” gap – morfologik shakllangan atov
birligi. Misollar: O’qituvchiman. Ishladim . Bu “kichik” gaplar atov birligi
5

(o’qituvchi, ishla )dan mahrum etilsa, bu o’z holicha hech qanday qiymat kasb
etmaydigan morfologik shakl – [-dim] qoladi. Biroq mazkur gaplar morfologik
shakldan ajratilsa, tilning boshqa sathi birliklari (so’z SB) dan farqlanmay qoladi.
Demak, kesimlik shakli gapda asosiy sintaktik vazifa – kesimni shakllantirishga
ixtisoslashgan shakl. Vositasiz to’ldiruvchi vazifasidagina kelish tushum kelishigi
shakli uchun qanchalik qat’iy va xususiy bo’lsa, kelay, o’qituvchiman kabi nutqiy
birliklardagi morfologik shakllar uchun kesimni shakllantirish ham shunday.
Kesimlik shaklining boshqa morfologik shakllardan farqi – uning bir necha
ichki kategoriyalarning qorishishidan hosil bo’ladigan murakkab tabiatga egaligi.
Aniqrog’i, kesimlik kategoriyasi kesim vazifasini birgalikda qaror toptiruvchi –
shaxs-son , zamon, tasdiq-inkor, mayl kategoriyalari sintezidan iborat. O’qidim
gapida kesimlik shakli maxsus ko’rsatkichlarga ega bo’lsa , Bu yer shahar gapida u
nol shaklli. Zero, bu gapda ham III shaxs, hozirgi zamon, tasdiq, aniqlik mayli
ma’nolari anglashilib turibdi.
Morfologik shakldan faqat aloqa- munosabat (sintaktik) shakligina sintaktik
qurilishiga daxldor, undan faqat kesimlik kategoriyasi gap mohiyatiga tegishli.
Chunki, odatda, kesimlik kategoriyasisiz gap shakllanishi mumkin emas. Gap
mohiyati “atov birligi +kesimlik qo’shimchalari” tarzida. Aloqa- munosabatning
boshqa shakli (kelishik, egalik) esa gap tarkibidagi so’zlarni bog’lash uchungina
xizmat qilib, SB mohiyatini tashkil etishda ishtirok etadi.
3.Gapni shakllantirishda ohangning roli. Nutqiy gapning muhim belgilaridan biri
– uning tugallangan ohangga ega bo’lishi.
Gapning fikriy va sintaktik tugalligi ohang jihatidan ham tugallik va yaxlitlikni
taqozo qiladi: tugallangan ohang fikrning va sintaktik qurilishning tugalligini
bildirib turadi. Zero, gap va gap bo’lmagan nutqiy hodisa (so’z, SB) larning
muhim farqlaridan biri ham tugal bo’lmagan ohangga ega bo’lishi. Masalan: 1.
Kelgan o’quvchi . 2. Kelgan-o’quvchi . Bu nutqiy hodisaning birinchisida ohang
ko’riluvchi, ikkinchisida esa tushuvchi. Ko’rinadiki, birinchi hosila aniqlovchi-
6

aniqlanmish tipidagi birikma bo’lib, u fikr bildirmaydi va bu uning tugal
bo’lmagan ohang bilan aytilishini talab etadi. Ikkinchi hosila ( kelgan bola ) ham
tarkibi jihatdan oldingi hoslaga o’xshaydi, lekin tarkibida kesinlik shakli va
ma’nosi borligi uchun tugal ohang bilan aytiladi. Shu boisdan birinchi qurilma
ochiq, yakunlanmagan, ikkinchisi yopiq va tugallangan. Bir so’zning o’zi ham goh
tugal, goh tugallanmagan ohang bilan aytilishi mumkin. 1. Qish . 2. Qish …
Demak, so’z yoki birikma fikriy, sintaktik va ohang jihatidan tugallikka ega
bo’lib, gap tusiga kiradi.
Ohang nafaqat gapning tugallanganligini, balki gapning turli tipini belgilashda
ham muhim. Misol sifatida bir so’zini olaylik. Qiyoslang:
A’lochi…
A’lochi.
A’lochi!
A’lochi?
A’lochi!?
Ma’lum bo’ladiki, so’zning atov birligimi yoki sodda gap, sodda gap bo’lsa,
qanday tabiatga ega ekanligini nutqda faqat ohang ko’rsatmoqda. So’z yoki so’z
birikmasi atov birligi sifatida nitqda sodda gapdan ohang bilan ham farqlanganligi
kabi, gapning turlarini farqlashda ham boshqa omillar bilan birgalikda ohangga
tayaniladi. Masalan , Jonim! Gapida uning his-hayajon gap ekanligini faqat ohang
ko’rsatmoqda. Voy, jonim! Gapida esa leksik ( voy ) va fonetik (ohang) omil
hamkorlik qilmoqda. Gapning ifoda maqsadiga ko’ra turlari (darak, so’raq,
buyruq), his-hayajon ifodalanishiga ko’ra turlarini belgilashda leksik, morfologik
omillar ishtirok etishi ham, ishtirok etmasligi ham mumkin, lekin fonetik omilning
bo’lishi shart.
7

Gaplar mundarijasi, shakli va vazifasi jihatidan farqlanadi: Men shaharga
boraman. Men shaharga boramanmi? Men shaharga boray. Bu gaplarda
so’zlovchining maqsadi har xil bo’lganligi bois, ular turlicha shakllangan hamda
gapning darak, so’roq va buyruq-istak turli vujudga kelgan. Bu esa gapning
turlicha ohangga ega bo’lishini taqozo etadi. Gaplarning grammatik shakllari bir
xil bo’lganda ham, ularni ohang farqlab turadi. Demak, gapning grammatik shakli
turlicha bo’lsa-da, so’zlovchining maqsadi va ohangi har doim muvofiq.
Yuqoridagi misolda aytilganidek, bir gapda turli xil maqsad ifodalangan
bo’lishi mumkin. Masalan, Shaharga boraman! Gapida xabar bilan so’zlovchining
shodlanishi ham ifodalangan va ular ohang orqali “tasdiqlangan”.
Ohang qo’shma gap tarkibiy qismlarini bog’lashda ham namoyon bo’ladi.
Ko’pincha, u grammatik vosita o’rnini bosish darajasiga ko’tariladi: Biz
ishonamiz – ko’nglimiz to’q. bunda ohang (pauza) ergashtiruvchi bog’lovchi
vazifasida qo’llangan.
Gap bo’laklari orasida munosabatni ko’rsatishda ham ohang muhim o’r in
tutadi.
Men – men, sen – sen gaplarida gap bo’lak (ega-kesim)larini farqlashda va ular
orasidagi munosabatni ko’rsatishda ohang hal qiluvchi rol o’ynaydi . Halim, ukam
o’qishga kirdi va Halim ukam o’qishga kirdi gaplarida Halim so’zining (1-gapda)
undalma yoki (2-gapda) aniqlovchi ekanligi og’zaki nutqda ohang orqali bilinib
turadi.
O ’ zbek tilshunosligida N.Said, A.Yo ’ ldoshev, H.G ’ oziyev, G ’ .Abdurahmonov,
H.Boltaboyeva, G ’ .Abdurahmonov,A.G ’ ulomov, M.Asqarova, Sh.Rahmatullayev,
R .Rasulov, A.Sayfullayev va A.Mamatov kabi olimlarning sodda gaplar
muammosiga doir tadqiqotlari, muhim fikrlari mavjud.
8

- Bundaykishilardiqqate’tiborli, tartibli, mehnatsevar, ijodkor, birqarorli, tejamkor,
do‘stlarikam, lekin, ishnidoimiyrejabilanbajaradi. Kiyinishiqoidabilan,
fikrlashdoirasikeng, o‘zininggapinio‘tkazuvchi, o‘taehtiyotkor,
o‘zinihammadanaqllihisoblovchi. Ularbilanehtiyot-
korlikbilanmuomaladabo‘lishikerak .
- Bundaylarbarkamolshaxs, impatiyasikuchli, ularyaxshiijodkor,
qat’iyrioyaniyaxshiko‘radi, lekintartibsiz, mehnatsevaremas,
yaxshimunosabatdabo‘lsangizishniyaxshiolibboradi.
- Maqsadgaqarabintiluvchan, harakatchan, o‘zigaishonchikuchli, mehnatkash,
ijodkor, g‘amxo‘rrahbar, lekino‘zinisevuvchi,
o‘zmanfaatiuchunhechnarsadanqaytmatdi, chidamsiz.
Maqtabturibmunosabatqilishkerak. 1.2 Darsning sodda gaplar haqida borishi.
Darsningborishi:
-navbatchihisobotitinglanadi;
-psixologikiqlimyaratish.
-O ’quvchilar, kimqaysirangniyoqtiradi?
O’quvchilarquyidagirangdagishakllarorqaliguruhlargaajraladi .Psixologikiqlimyara
tiladi.
Pushti rangdagilar – 1-guruh;
yashil rangdagilar- 2- guruh;
moviy rangdagilar- 3- guruh
O’quvchilarguruhlargaajralishadi. Harbirguruho’xshashjihatlaribilano’zlariga nom
tanlaydilar .
1-guruh :Iste’dod
2- guruh:Ijodkor
3- guruh: Mehnatkash
Dars “Zinamazina” metodi asosidatashkilqilinadi . Bu
metoddaharbirzinagachiqishuchunturlita’limiy –
didaktikzinalarnibosibo’tishlarikerakbo’ladi.
9

O’qituvchidarsningharbirbosqichidaengyuqorizinagayetaklovchita’limiyusullardan
birini ( galma- gal)
qo’llaydivag’olibo’quvchilarniballarbilanbaholabboradi.Bumetodorqaliguruhlardav
a individual ishlashgaerishiladi. Darsoxirigachaharbiro’quvchiishtirokiuchun ball
to’playdi. Darsoxiridato’plaganballariasosidaharbiro’quvchibaholanadi.
Darsningo’tilganmavzunimustahkamlashqismida “Lahzadajavob” usulidanfoydala
nadi . Bu usuldaharbirguruhvakiliuchunbittadansavolberiladi.
Savolgajavobbergano’quvchiga 1 ball beriladi, 1- zinagachiqiladi.
1.Birvoqea-hodisahaqidagixabarni,
so‘roqniyokibuyruqniifodalovchiasosiysintaktikbutunliknima?.( gap)
2 . So‘zbirikmasi nimaniifodalaydi ? tushuncha,
3 Gap nimaniifodalaydi? Fikr
4. kattabino – binokatta. Gapni toping Binokatta
5. Gap uchunmuhimbelginima ?Ohang
6. Yozmanutqdaohanggaqarabqandaytinishbelgiqo’yiladi? Nuqta, so’roq, undov
7. Gapningifodamaqsadigako’raturlari ?darak, so’roq, buyruq, istak
8. Nuqtabelgisiqaysigaplaroxirigaqo’yiladi. Darak, buyruq, istak
9. Gapnng his- hayajonningishtirokigako’raturlari ? 2 turga
10. his- hayajongaplaryanaqandaynomlanadi? Undov gap
11. Undov gap qandayhissiyotlarniifodalaydi? Quvonch, afsus, shodlik, tantana,
qo’rquv, qayg’u
12. Gapningtuzilishigako’raturlari ?2 :soddavaqo’shma
13. Sodda gap deb nimagaaytiladi? Birgrammatikasosdaniboratbo’lib,
ma’lumbirfikrni
ifodalovchigaplarsoddagaplardeyiladi.
14. Qo’shma gap deb nimagaaytiladi?
Ikkivaundanortiqgrammatikasosdantashkiltopib,
murakkabroqfikranglatuvchi gap qo‘shma gap deyiladi
10

15. Qimirlaganqiroshar. Bu tuzilishigako’raturiniayting. ( sodda gap)
Bu usuldaharbirto’g’rijavobuchun 1 ball beriladi.
Ballarjamlqanib ,g’olibguruhaniqlanadi.
“Sinkveyn “usuli qo’llanadi. Bu usuldaharbirguruhgabittadanso’zberiladi.
Guruhdan 1 nafaro’quvchidoskadabajaradi2- zinagachiqiladi.
1.__________________________(tushuncha )
2. _________________________________( belgisi)
3. ___________________________________________( harakati)
4. ______________________________________________________(gap)
5. ______________________________________________( ma’nodoshi)
Bayram, kitob , dars so’zlarigaguruhlarsinkveyntuzadilar . Bu
usuldao’quvchilarningsavodxonligioshiriladi,
o’tilganmavzularbilanbog’liqlikyuzagakeladi.
1. Milliy, zo’r, katta
2 Qilinadi, nishonlanadi, o’tkaziladi
3Yurtimizda haryilimilliybayramlarnishonlanadi.
4.Shodiyona, tantana, to’y, xursandchilik
Yangimavzunimustahkamlash. O’qituvchiyangimavzunislaydlar,
ko’rgazmalarorqalitushuntiribberadi
11Sodda gap tarkibidakesimlikshakllarigaegabo‘lganbittakesimbo‘ladi. Sodda gap
tarkibidagibarchabo‘laklarshukesimatrofidabirlashadi. Qo‘shma gap
tarkibidaesaikkivaundanortiq (uyushmagan) kesimbo‘ladi.
Grammatikasoslarningmiqdorigako‘ragaplarsodda (birgrammatikasosli) vaqo‘shma
(ikkivaundanortiqgrammatikasosli) gaplargabo‘linadi . Qiyoslang : Bu shahardatanish -
bilishyo ‘ qligiMirzayevgashubugunbilindi . ( A . Q .) — Kampirningko ‘ zlariallanechukolayibketdi ,
yuziningsuyakkayopishganchandirterisi oqardi . (0.)

Darslikdagi 110- mashqva 111-
mashqlar “Soddadanmurakkabga” usulidabajariladi.
Mashqlarshartiharbirtarqatmada5
o’quvchigamo’ljallangantopshiriqsifatidaberilgan. 1)
yig’iqgapniyoyiqgapgaaylantirish; 2) egaligapniegasiz (berilganfe’lbilan)
gapniyozish; 3) soddagapniqo’shmagapgaaylantirish;
yuqoridagigaplarningegavakesiminianiqlash; 5) harbirgapningturinianiqlash.
Bajarganguruh 3- zinaga chiqadi. Bu usuldao’quvchilarningmustaqilfikrlash,
tahlilqilishvayozmasavodxonlikkaxosbilimvamalakako’nikmalario’stiriladi.
1-guruhga
12Soddagaplar
eganing ishtirok
etish yoki
etmasligiga
ko‘ra ikki xil
bo‘ladi:Egali
gaplar
Biz yangi
filmni
tomosha
qildik Ega ishtirok
etmagan
gap
Yangi filmni
tomosha qildik
Sodda gaplar ikkinchi darajali
bo‘laklarning ishtirok etgani yoki
etmaganiga ko‘ra:
Sodda yig’iq gaplar
Shaxnoza o’qidi Sodda yoyiq gaplar
Shaxnoza kitobni o’qidi.
1.Men a’zoman __________________________________
2. Biz yangibinolarquramiz( qurildi).___________________________________
3. Biz uygaqaytgach, birgadarstayyorladik _______________________
________________________________________________________
4. Egavakesimnianiqlang_____________________________________
5. Gaplarningturiniayting.

2-guruhga
3-guruhga
Javobinazoratqilinadi .
1.Men a’zoman Men
YoshlarIttifoqiuyushmasiga a’zoman
2. Biz yangibinolarquramiz( qurildi).
Shahrimizdayangibinolar qurildi.
3. Biz uygaqaytgach, birgadarstayyorladik. Biz
uyga qaytdikv abirgadars tayyorladik
4. EgavakesimnianiqlangMen , biz – egalar; a’zoman, quramiz , qurildi,
tayyorladik, qaytdikvatayyorladik - kesimlar
5. Gaplarningturiniayting. 1- gapda soddayig’iqvayoyiq
gap; 2- gapda egaliva
egasizgap , 3-gapda soddavaqo’shma gap
Mavzunimustahkamlashuchunqo’shimchatopshiriqlar ham beriladi .
131. Xonandaaytdi._____________________________________________________
2.Uzoqdan birshu’lako’rindi._( ko’rildi)__________________________________
3. Shamolturgach, hammayoqnito’zonqopladi. ____________________________
4. Egavakesimnianiqlang_____________________________________
5. Gaplarningturiniayting
1.Aziz keldi. _________________________________________________________
2. U dadasiniko’rganibordi. ( boriladi)_____________________________________
3. Men sinfgakirgach, Shaxnozaniko’rdim. ________________________________
___________________________________________________________________
4. Egavakesimnianiqlang_____________________________________

“Bu kim?” deb
nomlanganbuusuldamatnberiladiMatndanuqtalaro’rnigamazmunigamosso’zlarniqo
’yishlarivabuyozuvchiningkimliginitopishlarizarur. Bu usulnibajarganguruh 4-
zinaga chiqadi.Ushbuinterfaolusuldao’quvchilarningxotirasisinaladivaso’zlarniqo’l
layolishmahoratinamoyishetiladi . O’qituvchiadabiyotfanibilanbog’lab,
o’zbekyozuvchilarivashoirlariningasarlarinio’qishga, kitobxonlikkaundaydi.
O’quvchilargaaynanshuadiblarningrasmlarivakitoblariko’rgazmasifatidako’rsatilad
i.
Bu shoirvayozuvchilaraynandekabroyidatavalludlarieslatilibo’tiladi.
1-guruh 2-guruh
3-guruh
14O’zbekistonxalqshoiri … ….. 1918-yil 24-
dekabrda JanubiyQozog’istonning
Chimkent viloyatigaqarashliTurbat…..da
…….. AdibShekspirning “Qiyiq ………….
quyilishi”komediyasinio’zbektiliga …..
Dastlabkiasari “Yetti ……qissasi” Asar
…….Toshtemir .”Do’ppi ….”, “Sartarosh
…..”kabishe’rlarni ……… O’zbekadabiyotiijodkorlaridanbiri……. 1946-yil
27- dekabrdaToshkentda
……..Taniqlio’zbekadibiMirzakalon
…….yozuvchiningtog’asidir.Adibfantastikvasarg
uzashtyo’nalishda …. ”Alvido……’, “Murdalar
………”, “Odamiylik …….”kabiasarlari bor.
“Shaytanat” asari …… qismdaniboratO’zbekadabiyotiijodkorlaridanbiri……. 1946-yil
27- dekabrdaToshkentda
……..Taniqlio’zbekadibiMirzakalon
…….yozuvchiningtog’asidir.Adibfantastikvasarg
uzashtyo’nalishda …. ”Alvido……’, “Murdalar
………”, “Odamiylik …….”kabiasarlari bor.
“Shaytanat” asari …… kitobdaniborat
O’zbekbolalaradabiyotiningyirikvakili……………….193
2- yil 17-
dekabrdaFarg’onaviloyatiningKattaTagobqishlog’ida
………Uningbolalikva ………
yilliriurushdavrigato’g’ri ......Dastlabki ……..to’plami
“Shoshqaloq”. Jami…
tilgatarjimaqilingan”Sariq………….”romani.
“Beshbolali…….”,”……..odamlar”,”Mungli……”
“Qasoskorning ……boshi” kabiasarlarni ……….

Javob : 1-guruh Javob 2- guruh
Javob: 3- guruh
-Nihoyat 5- zinaga ham yetibkeldik. Hozir “Mahorat” usulini qo’llaymiz.
Bundao’quvchilargao’zbekkinolaridan 3 daqiqalikparchaovozsiznamoyishetiladi.
O’quvchilardublyajqilibovozberadilar .Tuzgangaplarsoddagaplarbo’lishizarur.
1- guruhga “Shum bola ”kinofilmidan;
2- guruhga “Ajoyibxayolparast”kinofilmidan
15 O’zbekadabiyotiijodkorlaridanbiri TohirM
alik 1946-yil 27-
dekabrdaToshkentdatug’ildi.Taniqlio’zbek
adibi MirzakalonIsmoiliy . yozuvchiningtog
’asidir.Adibfantastikvasarguzashtyo’nalish
da ijodqiladi ”Alvido bolalik’,
“Murdalar gapirmaydilar ”,
“Odamiylikmulki ”kabiasarlari bor.
“Shaytanat” asari5 kitobdaniboratO’zbekistonxalrshoiri TurobTo’la 1918-yil 24-
dekabrda JanubiyQozog’istonning Chimkent
viloyatigaqarashliTurbat qishlog’i da tug’ilgan .
AdibShekspirning
“Qiyiq qizning quyilishi”komediyasinio’zbektilig
ao’girgan. Dastlabkiasari “Yetti zog’ora qissasi”
Asar qahramoni Toshtemir .”Do’ppitikdim”,
“Sartaroshqo’shig’I ”kabishe’rlarniyozgan.
O’zbekbolalaradabiyotiningyirikvakili X.
To’xtaboyev 1932- yil 17-
dekabrdaFarg’onaviloyatiningKattaTagobqishlog’ida
tug’ildi .Uningbolalikva o’smirlik yillariurushdavrigato
’g’ri keldi .Dastlabki hikoyalar .to’plami “Shoshqaloq”.
Jami
24tilgatarjimaqilingan” Sariqdevniminib ”romani.
“Beshbolali yigitcha ”
“ Jannati odamlar”,”Mungli ko’zlar ”,

3- guruhga “Chinorostidagiduel”kinofilmidanparchalarko’rsatiladi.
Kinodagixatti- harakatlargako’ra dialog, soddagaplartuzishtopshiriladi.Bugungi
kun bilanbog’labdublyajqilish ham mumkin. Bu
usuldao’quvchilarningtasavvurdoirasikengayadiva gap
tuzish ,uniqo’llayolishqobiliyatlaririvojlantiriladi .
Harbirguruha’zosiningballariyig’iladi ,vabaholanadi .
Engyuqorizinagachiqqanguruhga “Odatnoma” kitobisovg’aqilinadi
Uygavazifa: 55- bet, 112- mashqdagi “Kabutarvachumoli”
matnidansoddagaplarniko’chiribyoshishtopshiriladi.
16“Mahorat”
“Bu kim?”
“Soddadanmurakkabga”
“Sinkveyn ”
“Lahzadajavob”

II.BOB SODDA GAPLAR TASNIFI
2.1 S odda gaplarda shakl va mazmun munosabati
Har qanday sodda gap shakl va mazmun birligidan iborat. Sodda gapning lisoniy
sathdagi shakily va mazmuniy jihati uning nutqiy sathdagi shakily va mazmuniy
jihatidan farqlanadi.
Sodda gapning eng kichik qurilish qolipi lisoniy sathda o’rnashgan. Bunda
lisoniy sintaktik qolipning chap tomoni shakily va o’ng tomoni mazmuniy jihati.
Nutqiy sathda esa shakily va mazmuniy jihat lisoniy sathdagidan farqliroq.
Sodda gaplarning nutqiy sathdagi shakily-mazmuniy munosabatini
tilshunoslikning mazmuniy sintaktik yo’nalishi o’rganadi.
Mazmuniy sintaksis ma’lum bir sintaktik birlik nimani ifodalaydi va ma’lum bir
voqea qanday ifodalaydi degan muammoni ochib berish bilan mashg’ul bo’ladi.
Sintaktik birlik (so’z birikmasi, gap bo’lagi, gap)da ifodalangan borliq bo’lagi,
voqelik, vaziyat mazmuniy sintaksisda propozitsiya deb yuritiladi. Masalan,
borliqda kitob ustida harakat bajariladi – kitob o’qildi. Bu propozitsiyadir.
Propozitsiya so’z birikmasi bilan ham ( kitobning o’qilishi ), sodda gap bilan ham
ifodalanishi mumkin ( Kitob o’qildi ). Lekin turli sintaktik birlikda turlicha – so’z
birikmasida muayyanlashgan tushuncha, gapda esa nisbiy nisbiy tugal fikr sifatida
aks etgan. Demak, ko’rinadiki, ma’lum bir propozitsiya sodda gap sifatida
namoyon bo’lashi uchun unga boshqa narsalar – so’zlovchining kommunikativ
maqsadi, modallik belgilari ham qorishadi- bu esa gapga xos grammatik
kategoriyaning nutqiy namoyon bo’lishini taqozo etadi va tegishli sintaktik mavqe
bilan ta’minlanadi. Boshqacha aytganda, birinchi sintaktik birlik ( kitobning
o’qilishi )da propozitsiya tushuncha tarzida berilib, u so’zlovchining buni hukm
sifatida bermaslik maqsadiga bo’ysundrilgan. Maqsad esa ifodalovchi sintaktik
birlikda grammatik shakllar ([- ning ], [- i ] ) va ohang (ko’tariluvchi –
17

tugallanmagan) bilan ta’minlangan. Ikkincisida esa so’zlovchi propozitsiyasini
nisbiy tugal fikr sifatida berishni maqsad qilganligitufayli u nutqda tegishli
grammatik vosita (kesimlik kategoriyasi) va maxsus (pasayuvchi, tugallangan)
ohang bilan ta’minlangan.
Ma’lum bo’ldiki,mazmun va shakl muvofiq emas. Bir mazmun (propozitsiya)
turli shakl (so’z birikmasi va gap) bilan ifodalangan. Shuningdek, bir shakl turli
mazmunlarni ifodalash mumkin. Masalan, Men o’quvchiman gapi sintaktik shakl
sifatida ikki mazmunni ifodalagan. Qiyoslang:
1. Men o’quvchiman – I am school boy.
2. Men o’quvchiman – I am readineer.
Mazmuniy sintaksisda sodda gap mazmuni ikki unsur – obyektiv va
subyektiv mazmundan iborat deb qaraladi. Obyektiv mazmun sodda gapda aks
etgan propozitsiya ( u diktum ham deyiladi), subyektiv mazmun esa bu
voqelikka so’zlovchining munosabati (u modus deb yuritiladi). Masalan, Halim
keldi, Halim kelmoqchi, Halim kelsa edi, Halim, balki kelar gaplarida dictum
bir xil, ammo har bir gapda modus turlicha.
Bir sintaktik birlik bilan turli mazmunning, bir mazmunning turli sintaktik
birliklar vositasida ifodalanishi sintaktik birliklarda mazmuniy- sintaktik
nomuvofiqlikni keltirib chiqaradi (bunga yuqorida misol keltilidi).
Tildagi shakl va mazmun nomutanosibligining sababi shundaki, til
ramzlarining birliklarining) mohiyati oddiygina shakl va mazmun bog’lanishi
orqali balki til birliklarining o’xshashlik (par adi gmatik) va qo’shnichilik
(sintagmatik) munosabatlari orqali aniqlanadi.
Shakl va mazmun nomutanosibligining o’zi esa tilning rivojidagi eng
asosiy ichki omil hisoblanadi. Tilning o’ z holicha rivojlanib, kunma - kun
o’sib borayotgan jamiyat talabini qondira oli shi, jamiyat a’zolariga, hech bir
qiyinchilik tug’ dir may rivojlanishi shakl va mazmun nomutanosibligiga ko’
18

ra yuz ber adi. Biz kunda bu jarayonning guvohi bo’lamiz. quyidagi dalillar ga
murojaat qilaylik:
1. Oktabr to’ntarishidan keyin juda ko’p lug’aviy birlik lar ning shakli
o’zgar madi, ammo mazmuni o’zgardi: [ arbob, rais, hakim, hakam va b.]
40 —80 -yillarda ko’plab lug’ aviy birliklarning ma’ nolari saqlandi. Shakli
esa, asosan, ruscha shakllar bilan almashtirildi: ( sho’ro →sovet,
inqilob→revolyusiya,jumhur r iyat→respublika,viloyat oblast, tuman→ rayon).
2. Bugungi kunda r us tilidan va u orqali G’ arbiy Yevr opa tillaridan
kir gan minglab lug’ aviy birliklar ning hatto ilmiy - texnik atamalar ning
ma’no (mazmun)lari saqlanmoqda. Amm o shakli esa qisman o’
zbekcha, ko’pincha ar abcha va tojikcha so’zlar bilan almashtirilmoqda:
(Vrach→hakim, televizor→oynaijahon, institut→oliygoh, fakultet→kulliyot,
student→talaba kabi).
3. Biz har kuni yuz martalab lug’ aviy birliklar ni ko’ chma ma’ nod a
qo’llaymiz. Qiyoslang: [Singlim, bu qanday bino? Akajon, biroz qar ashib
yuboring,] Bu gaplar da (singlim, akajon, qarashib yuboring) so’zlarida
lug’aviy ma’no o’zgartirilgan, shakl esa saqlangan. Qo’shni tillarda,
ayniqsa, ko’p tillilik sharoitida o’z lug’aviy birliklariga ma’nodosh
( sinonim) so’zlar olish, tanlash, ulardan erkin foydalanish ham qayd
etilgan nomutanosiblikka ko’ra yuz beradi. Ayniqsa, eski o’zbek tilining
badiiy - nazmiy nutqida bu usuldan nihoyatda ko’p foydalanilgan. Shu
sababli faqat bir «sevgili» tushunchasini ifodalash uchun eski o’zbek
tilimizda 100 dan ortiq shakldosh so’z bor .
Bunday imkoniyatlarning barchasi tilning rivojla nishi uchun qulay omil
bo’lib, tildagi shakl va mazmun nomutanosibligi bilan asoslanadi.O’zbek tilida
sodda gaplardagi mazmuniy - sintaktik nomuvofiqlik (asimmetriya)
muammosi o‘rganilgan. Ammo bu masala qo‘shma gaplar doirasida alohida
19

o‘rganilgan emas. Rus tilida esa mazkur masala, qo‘shma gap materialida
chuqur tadqiq etilgan.
U.Veynreyx to‘g‘ri ko‘rsatganiday, ma’no va uning ifodasi o‘rtasidagi
qat’iy moslik faqat ideallashtirilgan semiotik belgilargagina xosdir. Tilda esa,
xususan, uning sintaktik sathida gapning shakliy va maz muniy tarkiblari
o‘rtasidagi aloqa behad murakkab va ko‘pincha ziddiyatli bo‘lib, ular bir -
birlari bilan to‘liq muvofiq kelmaydi, ko‘pincha mazmuniy-sintaktik
nomuvofiqlik (asimmetriya) mavjud bo‘ladi. Ana shunday nomuvofiqlik
bo‘lmasa, tilshunoslikning oldida muammoning o‘zi ham bo‘lmas edi.
Lekin gaplarning aksariyatida ana shunday nomuvofiqlik bor. Shakl va
mazmunning bunday ziddiyatli tabiati tilning o‘ziga xos xususiyatidir.
Muhimi shuki, til birliklarining shakli va mazmuni o‘rtasidagi dialektik
ziddiyat ularning uzviy birligiga to‘sqinlik qilmaydigan emas, balki bu
ziddiyat ana shun day birlik mavjud bo‘lgandagin mumkin bo‘ladi, bu tildagi
qonuniy va ob’ektiv hodisadir.
Aytish lozimki, sodda gaplar doirasidagi mazmuniy-sintaktik
nomuvofiqlik, asosan, tildagi tejash tendenstiyasining namoyon bo’lishi
sifatida yuzaga kelsa, qo’shma gaplardagi bunday nomuvofiqlikning zamini
tildagi ortiqchalik tendenstiyasiga borib taqaladi.
Bir propozitsiya sodda gap bilan ham, qo’shma gap bilan ham ifodalanishi
mumkin. Qiyoslang : Kamola kelgach, men ketdim ( sodda gap). Kamola keldi
va men ketdim ( qo’shma gap).
Qo’shma gap bilan bitta propozitsiya ifodalanib, gapning bir qismi
modusnigina ifodalashi mumkin: Men o’ylaymanki (modus), u bugun kelmaydi
(dictum, propozitsiya).
2.2 Sodda gaplarning lisoniy sintaktik qolipi.
Lisoniy sintaktik qolip nutqiy hodisa sifatidagi sodda gaplarning asosiy
grammatik va struktur (qurilish) xususiyatini o’zida mujassamlashtirgan
20

mavhum qurilma sifatida yashaydi. Bu gapning struktur elementi orasidagi
munosabatni ifodalab, uning umumiy grammatik ma’nosini
mujassamlashtiradi.
Nutqda sodda gaplar turli-tuman: 1. Shavkat kitobni o’qidi. 2. Ortadi
sevinchim. 3. Farg’ona, go’zalsan. Shuning uchun ularning qoliplari ham turli-
tuman bo’lishi tabiiy. Yuqoridagi Shavkat kitobni o’qidi tipidagi cheksiz gaplar
( Tohir xatni oldi. Munisa uyni supurdi ) uchun (ega+to’ldiruvchi+kesim) Ortadi
sevinchim tipida cheksiz gaplar uchun (ega+kesim), Farg’ona, go’zalsan
tipidagi cheksiz gaplar uchun (undalma,kesim) qoliplari umumiy.
Aytilganlardan ikkita ikki xil xulosaga kelish mumkin:
1) qoliplar cheksiz gaplar uchun umumiy:
2) bu qoliplarni ham cheksiz ajratish mumkin.
Ikkinchi xulosa lisoniy birliklarning cheklanganligi haqidagi qoidaga zid.
Demak, yo qolip haqidagi xulosada hali izchillik va mukammallik yo’q, yoxud
ajratilgan qoliplarda umumiylik yuqori darajada emas. Zero, boshqa lisoniy
birlik kabi qolip ham miqdoran chekli va mohiyatan umumiy bo’lishi lozim.
Keltirilgan qolipning cheksizligi sababi – uning gaplarni umumlashtirishning
ancha quyi bosqichida ekanligi. Chunki [undalma, kesim] va [ ega +kesi,] qolipi
ham o’zaro farqli va umumiy belgi- xususiyatga ega. Bu qolip undalma va
kesim uzvlari asosida o’zaro farqlanadi, biroq har ikkalasi uchun ham kesim
uzvi qanchalik cheksiz ko’rinish kasb etmasin, ular lisonda bitta umumiylikka
ega bo’lishi va bu umumiylikning zarrasi gap bo’lib kela oladigan istalgan
hosilada mavjud bo’lishi shart. Xo’sh, o’zbek nutqida qo’llana oladigan
gaplardagi yuqori darajadagi umumiylik nimadan iborat va u qanday tiklanadi?
Buni aniqlash uchun bir necha o’nlab sodda gaplar olinib, ulardan nosintaktik,
ya’ni almashtirilsa ham, o’zgartirilsa ham, sodda gap mohiyatiga daxl
qilmaydigan fonetik (gap ohangi), grammatik (gap bo’laklari uchun asos
bo’lgan so’z turkumlari) hodisalar, so’zlovchining kommunikativ niyati (ifoda
21

maqsadi: dark, so’roq, buyruq), emotsional jihatlar ( gapdagi his-hayajon), gap
bo’laklari tarkibi (yig’ma, yoyiq, analitik bo’laklar), shaxsning tavsifi kabilar
gapning mohiyatini qorong’ilashtiruvchi o’zga hodisa, tajalli sifatida gap
tarkibidan chetlashtiriladi. Shuningdrk, tajallilardan holi qilingan cheksiz
qoliplardagi farqlar e’tibordan soqit qilinib, umumiyliklar saqlab qolinaveradi.
Demak, sodda gap lisoniy sintaktik qolipini aniqlash ikki bosqichda amalga
oshiriladi:
1) nosintaktik hodisalarni chetlashtirish:
2) farqlarni soqit qilish – aynanliklarni ajratish
Quyidagi sodda gaplardan dastlab nosintaktik hodisalarni chetlashtirishga
harakat qilamiz. 1. Shavkat uyga borsin! 2. Qaylardasan, sevikli erkam? 3.
G’urbat axtarganga g’urbat ekan bu dunyo! 4. Sen ham uni sevasanmi?
Bu sodda gaplarda quyidagi nosintaktik hodisalar mavjud:
1.Ifoda maqsadi. Bu nosintaktik hodisa so’zlovchining maqsadi,
kommunikativ niyati bo’lib, shu asosda darak, so’roq, buyruq gap hosil qiladi.
Bir gapni uning sintaktik qurilmasiga ta’sir qilmasdan har xil ohang yordamida
darak, so’roq, buyruq gapga aylantirish mumkin. Masalan: 1. Jamshid uyga
borsin (buyruq gap). 2. Jamshid uyga borsin. (Jamshid uyga borsin, keyin
gaplashamiz ma’nosida – darak gap). 3. Jamshid uyga borsin? (so’roq gap).
Sodda gap ohang jihatdan qancha o’zgarmasin, uning qurulishi o’zgarmasdan
qolaveradi: [ega+hol+kesim].
Gapning ifoda maqsadini o’zgartiruvchi vosita sodda gap tarkibiga kiritisa ham,
sintaktik qurilishiga putur yetkazmaydi (masalan, so’roq olmoshlari, yuklamalar).
Demak, birinchi gapdagi buyruq, ikkinchi va to’rtinchi gapdagi so’roq va uchinchi
gapdagi darak ma’nolari mantiqiy kategoriyaning ushbu gaplarda namoyon
bo’lgan zarralari – gaplarning sintaktik tabiatiga daxldor bo’lmagan o’zga, begoba
hodisaning tajallisi.
22

2.Modal ma’nolar. So’zlovchining o’z fikriga munosabatini ifodalovchi modal
ma’no ham gapning sintaktik qurilishiga ta’sir qilmaydi. Masalan, Shalola kelgan,
Shalola kelgandir, Shalola keldi, Shalola, albatta, keldi gaplarining birinchisida
so’zlovchining fikrga betaraf munosabati, ikkinchisida gumonsirash, uchinchisida
aniqlik, to’rtinchisida fikrning qat’iyligi namoyon bo’lgan. Bundagi biror gapdan
anglashilgan so’zlovchining munosabati ikkinchi bir gapga ko’chirilsa ham, sodda
gaplarning sintaktik tabiati o’zgarmasdan qolaveradi. Yuqorida keltirilgan to’rtta
gapning birinchisida qat’iylik ( Shavkat uyga borsin ), ikkinchisida noaniqlik
( Qaylardasan, sevikli erkam ), uchinchisida afsus ( G’urbat axtarganga g’urbatdir
dunyo) , to’rtinchisida gumon ( Sen ham uni sevasanmi? ) kabi ma’nolar nosintaktik
hodisalar sifatida namoyon bo’lgan.
3. Gap bo’laklarining ifodalanish xususiyatlari. Gap bo’laklarining qanday so’z
bilan ifodalanganligi – leksik hodisalarining gapda voqelangan (tajallilangan)
ko’rinishi. Masalan, bo’laklarning ot yoki fe’ldan ekanligi, leksema yoki frazema
bilan ifodalangaligiham nutqiy sintaktik qurilishini belgilrdi, biroq lisoniy
mohiyatga ta’sir qilmaydi. Bunga, deylik, ot bilan ifodalangan bo’lakni olmosh
bilan almashtirish asosda (Nigora maktabga boradi – ega+hol+kesim); U
maktabga boradi – (ega+hol+kesim) amin bo’lish mumkin.
4. Murakkablashtiruvchi vositalar. Gap tarkibi undalma, ajratilgan bo’lak,
bo’laklarning uyushishi, kirish kiritma vosita yordamida murakkablashadi.
Undalma, kirish va kiritma gap bo’laklari bilan mazmunan bog’langan, lekin
grammatik munosabatga kirishmagan hodisa bo’lib, gapning umumiy sintaktik
qurilishini o’zgartirishga qodir emas. Masalan, Qaylardasan, sevikli erkam
gapidagi undalma ( sevikli erkam), Savkat, so’zsiz, va’dani uddalaydi gapidagi
kirish so’z ( so’zsiz ), Tabibning ta’biricha, bu dardga davo yo’q emish gapidagi
kirish birikma ( tabibning ta’biricha ) , Shoir (men uni ilgari ko’rmagan edim)
rindona ijodgor sifatida taassurot qoldiradi gapidagi kiritma (men uni ilgari
kormagan edim) ana shunday nosintaktik hodisa.
23

X ULOSA
Maqsud Shayxzoda o‘zbek adabiyotining yorqin namoyondasi.
U hozirgi zamon o‘zbek adabiy tiliga munosib hissa qo‘shgan, o‘ziga
xos uslubga ega bo‘lgan ijodkorlarimizdandir. Adabiyotimizni badiiy jihatdan
mukammal, sermazmun asarlar bilan boyitish barobarida adabiy tilimizning sofligi
va ravnaqi yo‘lida ham beqiyos jonbozliklar ko‘rsatgan adib. Shu jihatdan
qaralganda atoqli so‘z san’atkoriShayxzoda o‘zbek tilimiz rivoji, uning sofligi va
xalqchilligi yo‘lidagi faoliyati alohida o‘rganishga loyiq deb o‘ylaymiz.Adibning
bir qancha asarlari, o‘nlab maqolalari ham o‘zbek tilining boyligini va uslubiy
jihatdan keng qo‘llanishini ko‘rsatib turadi.
Xalqimiz hayotida ulkan o‘zgarish yuz berib, mustaqilligimizni qo‘lga
kiritdik. Jumladan, badiiy adabiyotga bo‘lgan munosabatlarda ham. Agar biz oldin
adabiy asarga g‘oyaviylik pozitsiyasidan, „ sotsialistik realizm“ nuqtai nazaridan
qaragan bo‘lsak, bugun biz unga adabiyotning bosh maqsadi-badiiy estetik zavq va
tarbiya berish darajasidan kelib chiqib munosabat bildirayapmiz.
Ushbu ishda o‘z oldimizga Shayxzoda asarlarini leksik tahlil qilish
maqsadini qo‘yar ekanmiz, birinchi o‘rinda e’tiborni estetik g‘oyani
shakllantiruvchi lisoniy vositalarni aniqlashga qaratdik. Badiiy asarni asosini
tashkil qiluvchi estetik g‘oya va shakl mazmun doiralari uyg‘unligida shakllanadi.
Bunda til vositalari tanlovi asosiy o‘rinni egallaydi. Badiiy matnning o‘zga
funksional uslublardan, matnlardan farqi shundaki, unda til birliklari nafaqat
axborot uzatish, balki obrazli tasvir yaratish vositasini ham o‘taydi. Obrazli so‘z
qo‘llash o‘ziga xos usul bo‘lib, bu usul individual xususiyatga ega.
Shu sababli biz tadqiqot jarayonida e’tiborni”Mirzo UluG’bek” tragediya matnida
individual uslubning aks topgan ko‘rsatkichlarini, yozuvchining shaxsiy lisoniy
qobiliyatining badiiy tasvir vaziyati,tasvirlanayotgan voqelikning ijtimoiy muhit
bilan bog‘liq tomonlarini aniqlashga harakat qildik.Tahlil ” Mirzo UluG’bek”
tragediya tilini umumfilologik yo‘nalishda „shaxs va lisoniy faoliyat“, „til va
voqeylik “yo‘nalishlari nuqtai nazaridan o‘rganishda muhim o‘rin tutadi.
24

ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Tursunov U., Muxtorov J., Rahmatullaev SH. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. –
Toshkent: O‘zbekiston, 1992.
2. Sayfullaeva R., Mengliev B., Boqieva., Qurbonova M., Yunisova Z.,
Abdullaeva M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. –T.: 2009.
3. O‘zbek tili leksikologiyasi. -T.: Fan, 1981.
4. Begmatov E. Hozirgi o‘zbek adabiy tilining leksik qatlamlari –T.: Fan,
1985.
5. Jamolxonov H. Hozirgi o’zbek adabiy tili. –T.: Talqin. 2005.
6. Qilichev E. Badiiy tasvirning leksik vositalari. –T.: Fan, 1982.
7. Abdullaev A. O‘zbek tilida ekspressivlikning ifodalanishi. –Toshkent: Fan,
1983.
8. www. ziyonet.uz.
25

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Sotib olish