Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 408.0KB
Покупки 8
Дата загрузки 09 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish manbalari va uning taraqqiyoti

Купить
Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish manbalari va uning taraqqiyoti Mundarija: I. KIRISH II. ASOSIY QISM 1. Sog’liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari. Sog’liqni saqlash tizimi mussasalarini saqlash va rivojlantirishda davlat byudjetining ahamiyati 2. Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish strategiyasi 3. Davlat sog’liqni saqlash muassasalarining tarkibi, ularning xarajatlarini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishning xususiyatlari III. XULOSA IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR KIRISH Sog’liqni saqlashning milliy tizimini jadal rivojlantirish ishlarini tizimli va sifatli tashkil etish uchun umumiy amaliyot vrachlarining, patronaj tibbiyot hamshiralarining, qishloq vrachlik punktlari, shoshilinch va tez tibbiy yordam xizmati xodimlarining lavozim maoshlari oshirildi, respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiyot markazlarida mehnatni rag’batlantirishning bozor usullari belgilandi. Tibbiyot xodimlari mehnatini baholashning hamda ular oladigan ish haqi va mukofotning bajariladigan ishning murakkabligi va ko’rsatiladigan tibbiy xizmat sifatiga aniq va bevosita bog’liqligini ta’minlashning ilg’or mexanizmlari joriy etildi. Shu bilan birga, mamlakat sog’liqni saqlash tizimini sifat jihatidan yangi bosqichga ko’tarish zarur bo’lgan sharoitda tibbiyot sohasini boshqarishning innovatsion modelini joriy etish, tibbiyot xodimlarini moddiy rag’batlantirishni davom ettirish, ularning kasbiy darajasini oshirish uchun munosib shart-sharoitlar va rag’batlantiruvchi omillar yaratish masalalari davlatning diqqat markazida turibdi Sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar doirasida davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy xizmatlarning miqdori va sifatini yaxshilash bilan birga ―yuqori texnologik ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatishning prinsipial jihatdan yangi tizimi tashkil etildi. Respublikada ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari, shu jumladan, xirurgiya, kardiologiya, ko’z mikroxirurgiyasi, urologiya, akusherlik va ginekologiya, pediatriya, endokrinologiya, terapiya va tibbiy reabilitatsiya, dermatologiya va venerologiya, ftiziatriya va pulmonologiya sohasida zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlangan va yuqori malakali vrachlar bilan to’ldirilgan ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari faoliyat ko’rsatmoqda 210.‖ Respublikaning ixtisoslashtirilgan tibbiy yordamini yanada rivojlantirishning eng muhim yo’nalishlarini belgilash, uning geografiyasini tuman (shahar) darajasigacha kengaytirish, hududiy ixtisoslashgan tibbiyot tashkilotlariga tashkiliy-metodik rahbarlik qilish uchun respublika ixtisoslashtirilgan markazlarining mas’uliyatini oshirish, ularning amaliyotiga tibbiy yordamning zamonaviy usullari va texnologiyalarini keng joriy etish maqsadida ―2022-2027- yillarda O’zbekiston Respublikasi aholisiga ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatishni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi qabul qilindi Tibbiy xizmat iste’molchilari uchun sog’liqni saqlash tizimi qanday manbalar hisobidan moliyalashtirilishi birinchi darajali ahamiyat kasb etmaydi, ular uchun muhimi – ushbu tizim: aholining tibbiy xizmatlarga bo’lgan ehtiyojini to’la qondirishi; tibbiy yordamning hammabopligi; tibbiy xizmatning yuqori va kafolatlangan sifati; tibbiy yordamning uzluksiz va davomiyligi; sog’liqni saqlash resurslaridan foydalanish samaradorligining yuqori bo’lishi; davlat kafolatlari doirasidagi tibbiy yordamning zamonaviy darajasini ta’minlashi zarur. Sog’liqni saqlash sohasidagi islohotlar ham shu maqsadlar yo’lida amalga oshiriladi II.ASOSIY QISM 1.Sog’liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari. Sog’liqni saqlash tizimi mussasalarini saqlash va rivojlantirishda davlat byudjetining ahamiyati Sog’liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari. Jahon tajribasidan shuni kuzatish mumkinki, tibbiy xizmatlarni moliyalash xarajatlari bir qancha manbalardan amalga oshiriladi, bular: davlat byudjeti, majburiy ijtimoiy (tibbiy) sug’urta, xususiy tibbiy sug’urta, to’g’ridan to’g’ri to’lovlar (iste’molchilarning tibbiy xizmatlarni sotib olishdagi xarajatlari). Moliyalashtirishning har bir manbasi o’ziga xos xususiyatlarga ega, jumladan 1 rasm 1 rasm-Sog’liqni saqlash tizimi moliyaviy manbalari va ularning xususiyatlari 1. Davlat byudjeti. Tarixan sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish (to’liq yoki qisman) davlat tomonidan amalga oshirilgan. Davlat tomonidan moliyalashtirish quyidagi tamoyillarga qurilgan: sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning asosiy manbayi davlat mablag’lari ekanligi; sog’liqni saqlashga yo’naltiriladigan moliyaviy resurslarning turli darajadagi byudjetlarda to’planishi; tibbiy yordamni moliyalashtirishda tuzilmaviy tamoyilning ustunligi (tibbiyot muassasasi tomonidan ko’rsatilayotgan alohida tibbiy xizmatlarning haqini to’lash emas, balki uning xarajatlarini qoplash tartibining ustunligi); tibbiyot muassasalarining notijorat maqomiga ega ekanligi va davlat tomonidan o’rnatilgan moliyaviy tartiblarga bo’ysungan holda ijtimoiy buyurtmaning ijrochisi ekanligi; resurslardan foydalanishda iqtisod rejimiga rioya qilinishi; tizimning markazlashgan tarzda rejalashtirilishi va boshqarilishi; tibbiyot xodimlariga haq to’lashda tarif usulining qo’llanilishi; xodimlarni yollash va ular mehnatiga haq to’lash tartibining davlat tomonidan tartibga solinishi; tibbiy xizmatlar sifatini nazorat qilishning ma’muriy usuli o’rnatilganligi. Ushbu tamoyillarga tayangan holda faoliyat qiluvchi davlat sog’liqni saqlash tizimi bir qator afzalliklarga ega: davlat tomonidan bepul tibbiy xizmatlarni taqdim etishni kafolatlash yo’li bilan fuqarolarning yuqori darajada ijtimoiy himoyasi ta’minlanadi; tibbiy xizmat ko’rsatish shart-sharoitlari ustidan qat’iy davlat nazorati o’rnatiladi; o’ta xavfli yuqumli kasalliklar bilan kasallanish darajasiga (ayniqsa, favqulodda vaziyatlarda) ta’sir ko’rsatishning yuqori samaradorligi ta’minlanadi. Ammo bir qator afzalliklarga ega bo’lgani holda davlat sog’liqni saqlash tizimi bozor sharoitlarida ayniqsa, keskinlashgan quyidagi kamchiliklarga ham ega: byudjetlarning nobarqaror holatlarida hamda ajratilayotgan moddiy va moliyaviy resurslarning samarasiz taqsimlanishi sharoitida sog’liqni saqlash tizimiga yo’naltiriladigan moliyaviy resurslar taqchilligining yuzaga kelganligi; tibbiyot xodimlari faoliyatida moddiy rag’batlantirishning cheklanganligi, ular mehnat haqi umumiy darajasining pastligi; tibbiyot xodimlariga haq to’lash va tibbiyot muassasalarini moliyalashtirish hajmlarining so’nggi ish natijalarining hajmi va sifatiga sust darajada bog’langanligi; mijoz tomonidan tibbiyot xodimi(vrach)ni va tibbiyot muassasasini tanlash imkoniyatining kamligi; ayrim (taqchil) tibbiy yordamni olish uchun ―sekin harakatlanadigan‖ navbatlarning mavjudligi; alohida ijtimoiy, hududiy va kasbiy fuqaro guruhlari uchun tibbiy xizmat darajasi va sifatidagi tengsizlikning yuzaga kelganligi (maxsus tibbiyot muassasalarining, yirik korxona va alohida tashkilotlar bo’ysunuvidagi muassasalarning mavjudligi); kasalliklarni aniqlash, davolash va profilaktika qilishning yangi usullarini joriy qilishning sustligi, ijodiy erkinlik uchun, tibbiy xizmatlarni tashkil qilishning umumiy modellarini mahalliy sharoitlar va ehtiyojlarga moslashtirish uchun sharoitlarning yetarli emasligi; moliyaviy resurslar katta qismining yaxshi jihozlanmagan, yuqori malakali kadrlarga ega bo’lmagan, yetarlicha sifatli xizmat ko’rsatmayotgan, ya’ni samarasiz ishlayotgan muassasalarni saqlashga yo’naltirilayotganligi; birlamchi tibbiy yordam va kasalliklarning oldini olish milliy tizimi rivojlanish darajasining pastligi, tibbiy xizmatlarni ko’rsatishning ancha qimmat turuvchi statsionar turlarining ustuvorligi, qishloq va shahar o’rtasida sog’liqni saqlash borasidagi jiddiy tafovutlarning mavjudligi; tibbiyot xizmatlarini ko’rsatishdagi monopolizmning hukmronligi, iste’molchilarning sifatsiz tibbiy xizmatlardan himoyalanmaganligi; tibbiyot sohasiga kapital qo’yilmalar qilish uchun moliyaviy resurslarning yetishmasligi, inqirozlar va moliyalashtirishdagi taqchilliklar davrida tibbiy xizmat ko’rsatish sharoitlarining yomonlashuvi. 2. Majburiy ijtimoiy (tibbiy) sug’urta tibbiy xizmatlar uchun kelgusida qilinajak xarajatlarni qoplash maqsadidagi to’lovlarni nazarda tutadi. Ushbu maqsadli soliqlar ish beruvchilar tomonidan mehnat haqi fondidan ijtimoiy sug’urta ajratmalari hamda ishchi-xizmatchilar tomonidan ish haqidan ijtimoiy sug’urta badallari shaklida to’lanadi va ijtimoiy tibbiy sug’urta fondlarida jamlanadi. Tibbiy xizmatlarni moliyalashning bu manbayi ham xizmatlardan foydalanishdagi ijtimoiy adolatning ta’minlanishi, barcha aholi uchun bir xil hajmdagi xizmatlarning kafolatlanishi, tibbiy sug’urta fondida to’plangan mablag’larning qat’iy maqsadli ishlatilishi, ko’proq iqtisodiyotning rasmiy sektorida band bo’lgan ish beruvchilar va ishlovchilar qamrab olinishi bilan tavsiflanadi. Lekin bu manbadan foydalanishning ham o’ziga xos muammolari mavjud bo’lib, ular mablag’larni to’plash va mijozlarni himoya qilish uchun xarajatlarning ortib borishi, majburiy sug’urta ajratmalarining mahsulot tannarxi va bahosiga ta’sir ko’rsatishi va bu holat mahsulotning raqobatbardoshligiga putur yetkazishi natijasida ish beruvchilar tomonidan noroziliklar kelib chiqishining mumkinligi kabilar bilan bog’liq. 3. Xususiy tibbiy sug’urtada sug’urtalanuvchi shaxs ixtisoslashgan xususiy sug’urta tashkiloti bilan kelishilgan ma’lum haq (sug’urta mukofoti) evaziga tibbiy xizmatdan foydalanish bo’yicha xarajatlarning yuzaga kelish xavfini yumshatish maqsadida tashkilot bilan kelishilgan miqdordagi sug’urta badallarini sug’urta tashkilotiga o’tkazib boradi. Sug’urtalanuvchi shaxs salomatligi yomonlashgani sababli xarajat qilishga majbur bo’lganda sug’urta tashkiloti ushbu xarajatlarni sug’urta shartnomasida ko’rsatilgan pul summasi doirasida qoplab beradi. Moliyalashning bu manbayi ham qator o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, sug’urta ajratmalarining aksariyat hollarda iste’molchilarning to’lash qobiliyatiga emas, ularning ehtiyojiga bog’liqligi, mijozlarni tanlab olishga (iqtisodiy samara nuqtayi nazaridan boy yoki kambag’al, nisbatan sog’lom yoki kasalmand) asoslangan tabaqalashgan tibbiy yordam dasturlarining amal qilishi, tibbiy xizmatlar haqini to’lash bilan bog’liq xarajatlar hajmining ortib borishi, xususiy tibbiy sug’urta mablag’larining mamlakatdagi butun sog’liqni saqlash tizimining normal faoliyatini qo’llabquvvatlash uchun yetarli emasligi kabi ijobiy va salbiy jihatlari mavjud. 4. To’g’ridan-to’g’ri to’lovlar iste’molchilarning tibbiy xizmatlarni sotib olishdagi xarajatlari bo’lib, tovar va xizmatlar sotib olishning bozor tamoyillariga asoslangan erkin uslubi hisoblanadi. Ushbu usul sog’liqni saqlash tizimini mablag’ bilan ta’minlashdagi mavjud muammolarni ma’lum darajada yumshatishga xizmat qiladi, ammo xizmatlar bahosi shu darajada qimmatlashib ketishi mumkinki, natijada risklarni majburiy tarzda taqsimlash zaruriyati tug’iladi va raqobatdosh xususiy ixtiyoriy sug’urtaga ehtiyoj yuzaga keladi. Pullik to’lovlarga asoslangan moliyalashtirish tizimining ijtimoiy adolatni ta’minlay olmasligi, risklarni umumlashtirmasligi va keng taqsimlash imkoniyatiga ega emasligi, butun tizimni yetarli resurslar bilan ta’minlay olmasligi kabi salbiy jihatlarini ham ta’kidlash o’rinli. Jahonda sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning yuqorida sanab o’tilgan manbalarining faqat bittasidan foydalanadigan hech bir mamlakat yo’q ekanligini e’tirof etgan holda shuni ta’kidlash kerakki, barcha davlatlar milliy tibbiyot tizimlarini moliyalashda sanab o’tilgan u yoki bu manbaga ustuvorlik bergan holda aralash tarzda foydalanadi. Masalan, Germaniya, Niderlandiya, Fransiya, Yaponiya, Kanada kabi davlatlarda majburiy tibbiy sug’urta tizimi yuqori darajada rivojlangan bo’lsa, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Italiya, Ispaniya, Gretsiyada – byudjetdan moliyalashtirish tizimi, Amerika Qo’shma Shtatlarida esa xususiy tibbiy sug’urta tizimi faoliyati barqaror shakllangan. MDH davlatlarida byudjetdan moliyalashtirish tizimi ustuvor o’rin egallashi bilan birga Rossiya, Gruziya, Qirg’iziston, Litva, Latviya, Estoniya kabi davlatlarda parallel ravishda majburiy ijtimoiy tibbiy sug’urta joriy etilgan. Mutaxassislarning fikricha, tibbiyot tizimini moliyalashtirish manbayi sog’liqni saqlash tizimi faoliyat yo’nalishlariga va tarmoqning bajaradigan funksiyalariga mos kelishi, shuningdek, jamoat sog’lig’ini saqlash sektori tomonidan ko’rsatiladigan barcha tibbiy xizmatlar va ma’lum hajmdagi klinik xizmatlar bo’yicha muayyan majburiyatlarni davlat o’z zimmasiga olmog’i zarur. Sog’liqni saqlash tizimi mussasalarini saqlash va rivojlantirishda davlat byudjetining ahamiyati. Davlat tomonidan kafolatlangan ijtimoiy xizmatlar ichida fuqarolarga yuqori sifatli tibbiy xizmatlarni ko’rsatish bilan bog’liq kafolatlar alohida o’rin egallaydi. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida barcha fuqarolar malakali tibbiy xizmatlardan foydalanish bilan bog’liq huquqlarga ega ekanligi belgilab qo’yilgan. Ana shu huquqlarni amalga oshirishning zarurligi bu sohani boshqarish va moliyalashtirishda davlatning ustunligini belgilab beradi. Jahon Sog’liqni saqlash tashkilotining tavsiyalariga ko’ra moliyalashning barcha manbalaridan YAIMning 7-8 foizini safarbar etib, mamlakatda sog’liqni saqlash tizimining normal faoliyatini ta’minlash mumkin. Sog’liqni saqlash tizimi faoliyatining asosiy yo’nalishlari va ularni moliyalashtirish manbalari 2 rasm Sog’liqni saqlash tizimini aholiga tibbiy xizmatlarni taqdim etuvchi tibbiyot muassasalari tashkil qiladi. Bu muassasalarni yangidan qurish, mavjudlarini saqlash, moddiy-texnikaviy jihatdan ta’minlash, kadrlar masalasini hal qilish kabilar tarixan davlat mablag’lari evaziga amalga oshirilib kelingan. Sog’liqni saqlash tizimining joriy va kapital xarajatlarini moliyalashtirishda davlat byudjetining ahamiyati hali ham katta. Davlat byudjetidan amalga oshiriladigan xarajatlarning qariyb 14-15 foizi sog’liqni saqlash tizimini saqlash va rivojlantirishga yo’naltirilmoqda. Keyingi yillarda bu mablag’larning sog’liqni saqlash muassasalarining turlari bo’yicha tarkibi va tuzilishi quyidagi jadvalda aks etgan (3 jadval) Davlat byudjetining sog’liqni saqlash xarajatlarining muassasalar turlari bo’yicha tarkibi va tuzilishi 3 JADVAL Bugungi kunda davlat sog’liqni saqlash tizimining boshlang’ich, birlamchi bo’g’inini tashkil qiluvchi muassasalar tarkibiga kiruvchi 820ga yaqin qishloq vrachlik punktlari (QVP) va 950dan ortiq oilaviy poliklinikalar (OP) faoliyat yuritayotgan bo’lib, ulardagi xodimlar soni 84402 nafarni, shu jumladan, vrachlar soni 19116 (QVPlarda – 3751, OPlarda - 15365) nafarni tashkil qiladi. Shuningdek, sog’liqni saqlash tizimiga ajratilayotgan jami xarajatlarning qariyb 65-70 foizi xodimlarning ish haqiga sarf etilmoqda. Shunga qaramasdan soha xodimlarini moddiy rag’batlantirish, sohaning moddiy texnika bazasini mustahkamlash, yangi texnika va texnologiyalarni joriy qilish uchun asosan byudjet mablag’larining o’zi davlat resurslarining chegaralanganligi bois, yetarli emasligini amaliyot isbotlab turibdi. Shuning uchun ham sog’liqni saqlashni isloh qilishning dolzarb yo’nalishlaridan biri – tarmoqni moliyaviy ta’minlashning ko’p kanalli tizimini joriy etish ekanligi e’tirof etilmoqda. Davlat byudjetining sog’liqni saqlash xarajatlarining xarajat guruhlari bo’yicha tarkibi va tuzilishi 4 JADVAL O’zbekiston Respublikasining ―Fuqarolar sog’lig’ini saqlash to’g’risida gi‖ qonunida davlat davolash-profilaktika muassasalari tomonidan aholiga kafolatlangan tibbiy va boshqa turdagi yordam bepul ko’rsatilishi belgilangan bo’libdavlat byudjeti mablag’lari aynan ana shu xizmatlarni va ularni taqdim etuvchi muassasalarni mablag’ bilan ta’minlash uchun yo’naltiriladi. Qonunga ko’ra davlat tomonidan kafolatlangan bepul tibbiy xizmatlar doirasiga quyidagilar kiradi: shoshilinch, kechiktirib bo’lmaydigan tibbiy yordam ko’rsatish; sog’liqni saqlash tizimining birlamchi bo’g’inida va bir qator davlat davolash-profilaktika muassasalarida, birinchi navbatda, qishloq joylardagi tibbiyot muassasalarida tibbiy xizmatlar ko’rsatish; aholini yuqumli kasalliklarga qarshi immunizatsiyalash va emlash; ijtimoiy ahamiyatga ega va atrofdagilar sog’ligiga xavf tug’diruvchi sil, xavfli o’sma, ruhiy, narkologik, endokrinologik hamda kasb kasalliklariga duchor bo’lgan shaxslarga ixtisoslashgan tibbiy yordam ko’rsatish; bolalarni tekshiruvdan o’tkazish va davolash (pullik muassasalardan tashqari); 15-17 yoshdagi o’smirlarni hamda chaqiruv komissiyalarining yo’llanmalari bilan chaqiruv yoshidagi (18-27 yosh) shaxslarni tekshiruvdan o’tkazish va davolash; homiladorlarga tibbiy xizmat ko’rsatish (pullik muassasalardan tashqari); bemorlarning imtiyozli toifalariga (nogironlar, urush faxriylari, chin yetimlar va boshqalar) bepul tibbiy xizmat ko’rsatish. Shuningdek, hukumatning tegishli qarorlari bilan davlat davolash- profilaktika muassasalarida bepul tibbiy xizmat ko’rsatish belgilangan fuqaro toifalari, turg’un davolash muassasalarida ovqatlanish hamda dori-darmon bilan ta’minlanish uchun to’lovdan to’liq yoki qisman ozod qilinadigan fuqaro toifalari va kasallik turlari belgilangan. Sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar doirasida davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy xizmatlarning miqdori va sifatini yaxshilash bilan birga ―yuqori texnologik ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatishning prinsipial jihatdan yangi tizimi tashkil etildi. Respublikada ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari, shu jumladan, xirurgiya, kardiologiya, ko’z mikroxirurgiyasi, urologiya, akusherlik va ginekologiya, pediatriya, endokrinologiya, terapiya va tibbiy reabilitatsiya, dermatologiya va venerologiya, ftiziatriya va pulmonologiya sohasida zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlangan va yuqori malakali vrachlar bilan to’ldirilgan ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari faoliyat ko’rsatmoqda. Respublikaning ixtisoslashtirilgan tibbiy yordamini yanada rivojlantirishning eng muhim yo’nalishlarini belgilash, uning geografiyasini tuman (shahar) darajasigacha kengaytirish, hududiy ixtisoslashgan tibbiyot tashkilotlariga tashkiliy-metodik rahbarlik qilish uchun respublika ixtisoslashtirilgan markazlarining mas’uliyatini oshirish, ularning amaliyotiga tibbiy yordamning zamonaviy usullari va texnologiyalarini keng joriy etish maqsadida 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasi aholisiga ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatishni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi qabul‖ qilindi. Dastur doirasida 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasida ixtisoslashtirilgan tibbiy xizmatlarni yanada rivojlantirish maqsadida davlat maqsadli jamg’armalari mablag’lari hisobidan 373,5 milliard so’m hamda xalqaro tashkilotlar va moliya institutlarining mablag’lari va grantlari hisobidan 100 million AQSH dollari miqdorida mablag’ ajratilishi ko’zda tutilgan bo’lib, shundan 60 milliard so’m mablag’ Respublika ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlarini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlashga va 97million AQSH dollari respublika va hududiy ixtisoslashtirilgan tibbiyot muassasalarini jihozlashga yo’naltiriladi 2. Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish strategiyasi 2021-2025 yillarda O’zbekiston Respublikasida sog’liqni saqlashni moliyalashtirish strategiyasi tasdiqlanadi. Bu haqda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Sog’liqni saqlashni moliyalashtirish tizimining samaradorligini oshirish va tibbiy yordam ko’rsatish sohasida bozor mexanizmlarini kengaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori loyihasida belgilangan. Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida joylashtirilgan qaror loyihasida tibbiy yordam ko’rsatish uchun Davlat byudjeti va boshqa manbalardan ajratiladigan mablag’larni jamlash, boshqarish va maqsadli sarflash funksiyalarini amalga oshiruvchi Davlat tibbiy sug’urta jamg’armasini tashkil etish ko’zda tutilgan. O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat aktivlarini boshqarish agentligi bilan birgalikda shakllantirilgan: • 2021 yil 1 yanvardan boshlab byudjet hisobidan saqlanadigan koykalar fondi buyurtma asosida moliyalashtiriladigan tibbiyot muassasalari; • 2021–2022 yillarda mas’uliyati cheklangan jamiyatlarga qayta tashkil etilgan holda, davlat ulushlari auksion savdolari orqali xususiy investorlarga tibbiy faoliyatni amalga oshirish sharti bilan sotiladigan tibbiyot muassasalari; • 2021–2023 yillarda tibbiy faoliyatni amalga oshirish yoki uni tashkil etish sohasida amaliy tajribaga ega tadbirkorlik sub’ektlariga davlat-xususiy sheriklik asosida ishonchli boshqaruvga beriladigan respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy- amaliy tibbiyot markazlari ma’qullanadi. Belgilanishicha, davlat mulki ob’ektlarini sotishdan tushadigan mablag’lar, istisno tariqasida, qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi huzuridagi byudjetdan tashqari Davlat aktivlarini boshqarish, transformatsiya va xususiylashtirish jamg’armasiga qoldiriladigan mablag’lar, shuningdek, baholovchi tashkilot va savdo tashkilotchisi xizmatlari uchun xarajatlar chegirilgan holda, Sog’liqni saqlash vazirligining Rivojlantirish va sog’liqni saqlashni boshqarish organlari xodimlarini moddiy rag’batlantirish jamg’armasiga yo’naltiriladi va sog’liqni saqlash tizimining moddiy-texnik bazasini rivojlantirish uchun maqsadli sarflanadi. Ushbu band bilan bog’liq chora-tadbirlarni o’z vaqtida va samarali amalga oshirish uchun O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi, Moliya vazirligi va Davlat aktivlarini boshqarish agentligi rahbarlari shaxsan javobgar ekanligi belgilab qo’yiladi. Belgilab qo’yilishicha, 2021 yil 1 sentyabrdan boshlab: a) O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga ayrim tibbiy yordam turlarini davlat va xususiy tibbiyot tashkilotlarida olish huquqini beruvchi tibbiy yo’llanmalar joriy etiladi; b) O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga tibbiy yordam ko’rsatilishi uchun yo’llanma (order) olishning quyidagi tartibi o’rnatiladi: • bemor yashash joyi bo’yicha qishloq vrachlik punkti yoki oilaviy poliklinikaning yo’llanmasi va boshqa zarur hujjatlarni tegishli tibbiyot birlashmasining markaziy ko’p tarmoqli poliklinikasiga sog’liqni saqlash milliy integratsiyalashgan axborot tizimi (SSMIAT) orqali yuboradi; • tuman (shahar) markaziy ko’p tarmoqli poliklinikalari bemorning tibbiy hujjatlarini ko’rib chiqish va uni, zarur hollarda, tibbiy ko’rikdan o’tkazish natijalarini, shuningdek, ular bo’yicha tuzilgan xulosani bemor murojaat qilgan kundan e’tiboran ikki ish kunidan kechiktirmay SSMIATga kiritadi; • Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar tibbiyot tashkilotlari tuman (shahar) tibbiyot tashkilotlari tomonidan yagona integratsiyalashgan axborot tizimiga kiritilgan ma’lumotlar asosida bemor murojaatidan so’ng ikki ish kuni ichida, zarur hollarda, tibbiy ko’rikdan o’tkazadi va unga yo’llanma (order) beradi yohud ularni olish uchun SSMIAT orqali navbatga qo’yadi. Bunda, bemorlar o’z so’rovlariga ko’ra murojaatining ko’rib chiqilishi holati hamda yo’llanma (order) olish yohud bepul davolanish uchun navbati haqidagi axborotni real vaqt rejimida elektron shaxsiy kabinet orqali, shuningdek, qisqa xabar (SMS) ko’rinishida olish tizimi yaratiladi. O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga tibbiy yordam ko’rsatiladigan imtiyozli toifadagi shaxslar ro’yxati tasdiqlanadi. Belgilab qo’yilishicha: • ushbu bandda nazarda tutilgan ro’yxatga muvofiq imtiyozli toifadagi shaxslarga O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga ko’rsatiladigan tibbiy xizmat turlari va hajmlari Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi; • kam ta’minlangan oilalarga mansub shaxslar toifasiga kiruvchi fuqarolar 2021 yil 1 yanvardan respublikaning barcha hududlarida “Ijtimoiy himoya yagona reyestri” axborot tizimiga muvofiq aniqlanadi. Tibbiy xizmat bo’yicha bemorlarning elektron navbatini tashkil etgan davlat sog’liqni saqlash tizimi muassasalariga beg’araz yordam doirasida kelgan tibbiy texnika va jihozlardan, agar O’zbekiston Respublikasining tegishli xalqaro shartnomalarida boshqacha qoidalar nazarda tutilmagan bo’lsa, pullik tibbiy xizmatlarni tashkil etishda foydalanishga ruxsat beriladi. 2021 yil 1 martdan boshlab tibbiy faoliyatni litsenziyalashning quyidagilarni nazarda tutuvchi soddalashtirilgan tartibi joriy etiladi: • tibbiy faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya berish haqidagi arizani umumiy tartibda ko’rib chiqish va tegishli qaror qabul qilish muddati amaldagi 20 kundan 15 kungacha qisqartiriladi; • tibbiy faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya talablari va shartlari buzilgan taqdirda, litsenziyaning amal qilishi faqat bunday buzilishlarga yo’l qo’yilgan tibbiy ixtisoslik turi qismida tugatiladi (to’xtatiladi) va litsenziya amaldagi boshqa tibbiy ixtisoslik turlari qismida belgilangan tartibda qayta rasmiylashtiriladi; • qo’shimcha tibbiy ixtisoslik turiga yoki tashkilot filialiga litsenziya olishda, litsenziya talabgorining xohishiga ko’ra, uning litsenziya talablari va shartlariga muvofiqligini o’rganish faqat so’ralayotgan tibbiy ixtisoslik turi hamda tashkilot filiali qismida o’tkaziladi va ushbu ixtisoslik turiga (filialga) litsenziya belgilangan tartibda mavjud litsenziyaning amal qilish muddatiga beriladi. Bunda amaldagi litsenziya tegishli qo’shimchalar kiritilgan holda qayta rasmiylashtiriladi. 2020 yil 1 noyabrdan boshlab Akkreditatsiya bo’yicha xalqaro forumning (IAF) to’laqonli a’zosi bo’lgan organlar tomonidan “Oziq-ovqat va dori vositalari boshqarmasi” (FDA) va (yoki) “Yevropa muvofiqligi” (SE) xalqaro standartlari talablariga muvofiq sertifikatlangan tibbiy texnikalar O’zbekiston Respublikasi hududida davlat ro’yxatidan o’tkazilishida ularning xavfsizligi, sifati va samaradorligini aniqlash maqsadida laboratoriya sinovlaridan o’tkazilmaydi va ro’yxatdan o’tkazish uchun murojaat qilingan kundan e’tiboran o’n besh kundan kechiktirmay ro’yxatdan o’tkaziladi. Belgilanishicha, nazarda tutilgan tartib ro’yxatda keltirilgan mamlakatlarda ishlab chiqarilgan tibbiy texnikalarga nisbatan tatbiq etiladi. 2021 yil 1 martdan boshlab belgilangan tartibda davlat ro’yxatidan o’tgan yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan shifokorlar ko’rsatmalarini uy sharoitlarida bajarish va bemorlarni o’z uylarida parvarish qilish – “hamshiralik ishi” faoliyatini amalga oshirish tartibi joriy etiladi. O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi Adliya vazirligi bilan birgalikda 2021 yil 1 fevralga qadar hamshiralik ishi faoliyatini tashkil etish bilan bog’liq tartib-taomillarni nazarda tutuvchi Hukumat qarori loyihasini Vazirlar Mahkamasiga kiritadi. Shunday tartib o’rnatiladiki, unga ko’ra 2021 yil 1 yanvardan: • O’zbekiston Respublikasining soliq rezidentlari bo’lgan jismoniy shaxslarga o’zining va yaqin qarindoshlarining (turmush o’rtog’i, voyaga yetmagan farzandlari va pensiyadagi ota-onasi) respublika hududidagi tibbiyot tashkilotlarida tibbiy yordam olish bilan bog’liq bo’lgan haqiqatda amalga oshirilgan va hujjatlar (onlayn nazorat-kassa mashina QR-kodli cheklari va boshqalar) bilan tasdiqlangan xarajatlarini daromad solig’i bazasidan chegirib tashlash huquqi beriladi; • soliq to’lovchilarning ish haqi va boshqa daromadlarining ixtiyoriy tibbiy sug’urta shartnomasi bo’yicha sug’urta mukofotlarini to’lash uchun yo’naltiriladigan, lekin soliq davri davomida 5 mln. so’mdan oshmagan qismiga soliq solinmaydi. Bunda, sug’urta shartnomasi muddatidan oldin bekor qilinganda va sug’urta badali (uning bir qismi) sug’urta qildiruvchiga yoki sug’urtalangan shaxsga qaytarilganda, qaytariladigan sug’urta badali sug’urta tashkiloti tomonidan soliqqa tortiladi. Ijro etuvchi apparati boshqaruv xodimlarining cheklangan soni 46 birlikdan iborat Davlat tibbiy sug’urtasi jamg’armasi davlat muassasasi shaklida tashkil etiladi. Quyidagilar Jamg’armaning asosiy vazifalari etib belgilanadi: • davlat tibbiy sug’urtasi tizimini joriy etish, boshqarish hamda ushbu sohada yagona davlat siyosatini amalga oshirishda idoralararo hamkorlikni ta’minlash; • 2021 yil 1 iyuldan 2022 yil yakunigacha bo’lgan muddatda Sirdaryo viloyatida davlat tibbiy sug’urtasi tizimini joriy etish tajriba-sinov loyihasini amalga oshirish; • aholining barcha qatlamlarini sifatli va zarur tibbiy yordam bilan ta’minlash maqsadida davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy yordam hajmiga kiritilgan tibbiy xizmatlar strategik xaridi tizimini joriy etish; • tajriba-sinov loyihasi doirasida aholining barcha qatlamlariga davlat tomonidan kafolatlangan hajmlarda sifatli va to’liq tibbiy yordam ko’rsatilishini moliyalashtirish; • tajriba-sinov loyihasi doirasida O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan tibbiy yordamning kafolatlangan hajmlarini qoplash maqsadida ajratiladigan mablag’larni jamlash, boshqarish, ularning maqsadli va samarali sarflanishini tashkil etish; • davlat tibbiy sug’urtasining yagona axborot tizimi, ma’lumotlar bazasi va boshqa axborot resurslarini boshqarish, ularning lozim darajada ishlashini ta’minlash; • tajriba-sinov loyihasining natijalariga ko’ra, davlat tibbiy sug’urtasi tizimini respublikaning boshqa hududlarida bosqichma-bosqich joriy etish bo’yicha zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish. Jamg’armaning ijro etuvchi apparati xodimlariga davlat boshqaruvi organlari xodimlari uchun belgilangan mehnatga haq to’lash shartlari tatbiq etiladi hamda ularning lavozim maoshlarini Yagona tarif setkasi bo’yicha mehnatga haq to’lashning tasdiqlangan razryadlariga asosan belgilashda tarif koeffitsiyenti 1,6 baravarga oshirilgan holda qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi va Moliya vazirligining O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga Jamg’arma ijro etuvchi apparati mehnatga haq to’lash jamg’armasining 25 foizi miqdorida Davlat tibbiy sug’urtasi jamg’armasi xodimlarini rag’batlantirish jamg’armasini tashkil etish to’g’risidagi taklifiga rozilik beriladi. O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi: a) bir hafta muddatda Vazirlar Mahkamasiga: • davlat tibbiy sug’urtasi tizimini joriy etishga oid tashkiliy chora-tadbirlarni nazarda tutuvchi Hukumat qarori loyihasini; • “Elektron sog’liqni saqlash” tizimini, shu jumladan davlat tibbiy sug’urtasining yagona axborot tizimi, ma’lumotlar bazasi va boshqa axborot resurslarini joriy etish bo’yicha amaliy takliflarni kiritadi; •b) Moliya vazirligi, Adliya vazirligi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, bilan birgalikda ikki oy muddatda davlat va xususiy tibbiyot tashkilotlarida O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga tibbiy yordam ko’rsatish tartibi va ma’muriy reglamentini Vazirlar Mahkamasiga kiritadi v) Innovatsion rivojlanish vazirligi hamda boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda ko’z shoh pardasini konservatsiyalash va transplantatsiya qilishning vaqtinchalik tartibini Vazirlar Mahkamasiga kiritadi, unda quyidagilar nazarda tutiladi: • bemorlarga ko’z shoh pardasini konservatsiyalash va transplantatsiya qilish bo’yicha tibbiy yordam ko’rsatish faoliyatini amalga oshiruvchi davlat va xususiy tibbiyot tashkilotlari uchun qo’yiladigan talablar; • ko’z shoh pardasini transplantatsiya qilishni faqatgina donor tomonidan uning tirikligida beriladigan roziligi asosida hamda ushbu sohaga oid xalqaro standartlar va talablarga rioya qilgan holda amalga oshirish; g) manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda: • davlat sog’liqni saqlash tizimi muassasalarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga oid mavjud texnika va jihozlar xatlovini o’tkazish va shakllangan ehtiyojni qoplash to’g’risida; • davlat sog’liqni saqlash tizimi muassasalaridagi mavjud tibbiy texnika va jihozlarni xatlovdan o’tkazish va pasportlashtirish, shuningdek, tibbiy texnika va jihozlarning texnik holati va kadrlar ta’minotini, ulardan foydalanish samaradorligini, ayrim tibbiy texnika va jihozlar bo’yicha haqiqiy ehtiyojni tahlil qilish tizimini yaratish to’g’risida; • qonun hujjatlariga mazkur qarordan kelib chiqadigan o’zgartirish va qo’shimchalar to’g’risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritadi. 3.Davlat sog’liqni saqlash muassasalarining tarkibi, ularning xarajatlarini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishning xususiyatlari Ijtimoiy sohalar faoliyatini rejalashtirishning bir necha o’n yilliklar davomida shakllangan tartiblarga muvofiq, davlat sog’liqni saqlash muassasalari faoliyatini rejalashtirish odatda quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: 1.Aholi soni va uning tibbiyot muassasasidagi o’rinlarga ehtiyoj me’yorlari asosida tibbiy muassasaning ishlab chiqarish quvvatlari (u yoki bu profil yo’nalishlari bo’yicha o’rinlar - koykalar soni)ni aniqlash. 2.Muayyan muassasa uchun o’rnatilgan namunaviy shtat normativlari bo’yicha zarur shtat normativlari sonini hisoblab topish. 3.Koykalar soni va tuzilishi(terapevtik, xirurgik, nevrologik)ga ko’ra ish hajmini rejalashtirish. 4.Shtatlar jadvali, ishlab chiqarish quvvatlari va koykalar ishining ko’rsatkichlari(koyka-kunlar soni)ga asoslanib tibbiyot muassasasini saqlash uchun moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyojni aniqlash. Davlat sog’liqni saqlash tizimidagi har bir muassasaning ishi operativ tarmoq ko’rsatkichlari, masalan, kasalxonalardagi o’rinlarning o’rtacha yillik soni (jami va o’rinlar profillari bo’yicha), bir yilda o’rinlarning ishlash kunlari soni, o’rinkunlar miqdori, barcha toifadagi xodimlar bo’yicha o’rtacha yillik shtatlar birligi soni, ambulatoriya- poliklinikalarda vrach qabullari soni bilan tavsiflanadi. Davolash-profilaktika muassasalari aholiga tibbiy xizmatlarni asosan ikki shaklda ko’rsatadi: kasalxonaga yotqizib statsionar (turg’un) davolash va ambulatoriyapoliklinikada tibbiy xizmat ko’rsatish. Turg’un davolash muassasalarining asosiy ko’rsatkichlaridan biri – o’rin-kunlar soni bo’lsa, ambulatoriya-poliklinika muassasasining asosiy ko’rsatkichini vrach qabullari soni va uning asosida aniqlanadigan vrach lavozimlari soni tashkil qiladi. Muassasa xarajatlarini rejalashtirishda o’rin-kunlar soni, vrach qabullari soni hamda vrach lavozimlari soni kabi ko’rsatkichlar, shuningdek, ularga nisbatan o’rnatilgan xarajat me’yorlari asos qilib olinadi. 2012-2016-yillarda sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar yo’nalishlaridan biri birlamchi tibbiyot muassasalarini boshqarish va moliyalashtirishning yangi usullariga o’tish, byudjet mablag’larini taqsimlashning jahon amaliyotida ma’qullangan jon boshiga qarab rejalashtirish uslublarini joriy qilishdan iborat bo’ldi. Ana shu dasturiy vazifani bajarish doirasida bir qator hukumat qarorlari qabul qilindi va amaliyotga tatbiq etildi. Ularga ko’ra qishloq hududlarida joylashgan qishloq vrachlik punktlari (QVP) va qishloq vrachlik ambulatoriyalari (QVA) qayta tashkil qilindi, ularni moliyalashtirish makaziy tuman shifoxonasi tarkibidan chiqarilib, bevosita viloyatlar sog’liqni saqlash boshqarmalariga o’tkazildi, birlamchi tibbiyot-sanitariya yordamini ko’rsatish (BTSYOK) muassasalariga yuridik shaxs maqomi berildi, ular xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirishda ularga biriktirilgan aholi soni, har bir aholi birligi uchun o’rnatilgan xarajat me’yorlari va aholining yoshi, jinsi, aholi zichligi va boshqa ko’rsatkichlarga ko’ra o’rnatiladigan tuzatuvchi koeffitsientlarni qo’llash tartiblariga o’tildi. Bu tartiblar tajriba tariqasida avval bir necha viloyatda, so’ngra esa butun mamlakat bo’yicha BTSYOK muassasalari xarajatlarini rejalashtirish jarayoniga tatbiq etildi va bir kishi hisobiga xarajatlar normatividan kelib chiqib moliyalashtirish sharoitlariga bosqichma-bosqich o’tkazildi. BTSYO qishloq muassasalari byudjetini hisobot davridagi sanitariya-epidemiologiya nazorati xizmati xarajatlari, kapital qo’yilmalar va markazlashtirilgan tadbirlar xarajatlarini istisno etgan holda viloyat sog’liqni saqlash umumiy byudjetiga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Bunda alohida olingan BTSYOK muassasasini moliyalashtirishning yillik hajmi tuzatish koeffitsientlaridan (jins-yosh tarkibi va aholi zichligi) foydalanilgan holda bir kishi hisobiga xarjatlarning bazaviy normativi va BTSYO muassasasiga biriktirilgan aholi soni hisobidan kelib chiqib belgilanadi. Har bir keyingi rejalashtiriladigan yilga bir kishiga xarajatlarning bazaviy normativi belgilangan tartibda aniqlanadigan indeksatsiya koeffitsiyentlari hisobga olingan holda hisoblab chiqiladi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi va Sog’liqni saqlash vazirligi, viloyat hokimliklari moliya boshqarmalari va sog’liqni saqlash boshqarmalari BTSYO qishloq muassasalari byudjetlarini hisoblab chiqadi va ularni xarajatlar guruhiga bo’lmasdan bitta summa bilan BTSYO muassasalariga yetkazadi. BTSYO qishloq muassasalari belgilangan tartibda moliya organlarida ro’yxatdan o’tkaziladigan xarajatlar smetasi, shtat jadvalini ajratilgan byudjet doirasida mustaqil ishlab chiqadi va tasdiqlaydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ―O’zbekiston Respublikasida sog’liqni saqlash tizimini isloh kilish davlat dasturi to’g’risida"gi 1998-yil 10- noyabrdagi PF-2107-sonli farmoniga va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-martdagi ―Farg’ona viloyatida sog’liqni saqlashning boshlang’ich bo’g’inini isloh kilish loyihasini amalga oshirish to’g’risida gi 100-‖ sonli qaroriga muvofiq ―Salomatlik-1 loyihasini amalga oshirish doirasida ‖ Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki ishtirokida Farg’ona, Sirdaryo, Navoiy viloyatlarida hamda Qoraqalpog’iston Respublikasi va Xorazm viloyatining uchta tumanida qishloq vrachlik punktlarini, qishloq vrachlik ambulatoriyalari va feldsherakusherlik punktlari komplekslarini bir kishi hisobiga xarajatlar normatividan kelib chiqib moliyalashtirish mexanizmi joriy etilgan. Sog’liqni saqlash sohasida islohotlarni yanada chuqurlashtirish, barcha BTSYOKning qishloq muassasalarida moliyalashtirishning yangi mexanizmini yoyish va uni BTSYO ayrim shahar muassasalarida eksperiment sifatida joriy etish, shuningdek, ―Salomatlik-2 va ―Ayollar va bolalar sog’ligini mustahkamlash dasturlari‖ ‖ doirasida boshlang’ich tibbiysanitariya yordami muassasalarini boshqarishni takomillashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 28sentyabrda O’zbekiston Respublikasi ―Sog’liqni saqlash muassasalarini moliyalashtirish va boshqarish tizimini yanada takomillashtirish to’g’risida gi 217-sonli qarori qabul ‖ qilindi. Ushbu qaror bilan BTSYO qishloq muassasalarini Qoraqalpog’iston Respublikasi va Xorazm viloyatida – 2005-yil 1-oktyabrdan boshlab, Andijon, Buxoro, Namangan va Surxondaryo viloyatlarida – 2006-yil 1-yanvardan boshlab, Jizzax, Qashkadaryo, Samarqand va Toshkent viloyatlarida – 2007-yil 1-yanvardan boshlab bir kishi hisobiga xarajatlar normatividan kelib chiqib moliyalashtirish sharoitlariga bosqichma-bosqich o’tkazish nazarda tutildi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan birgalikda ―Ayollar va bolalar sog’ligini mustahkamlash" loyihasi bo’yicha O’zbekiston Respublikasi bilan OTB o’rtasidagi qarz bitimiga muvofiq, tuman (shahar) sog’liqni saqlash turg’un muassasalarini bir to’liq davolangan holat hisobidan kelib chiqib moliyalashtirishga o’tkazishga doir takliflar ishlab chiqildi va bu takliflar doirasida turg’un davolash muassasalarining xarajatlarini rejalashtirishda muassasaning koykalar soni, shtatlar soni kabi ko’rsatkichlari asosida rejalashtirishdek eski usullaridan har bir to’liq davolangan holat bo’yicha rejalashtirish va moliyalashtirish tartiblariga o’tildi. Bugungi kunda davlat byudjetining sog’liqni saqlash xarajatlari amaldagi byudjet tasnifining ―Sog’liqni saqlash bo’limi bo’yicha muassasalar va tadbirlarning quyidagi guruhlariga ko’ra ‖ rejalashtiriladi va moliyalashtiriladi: 5 jadval Har bir guruh bo’yicha xarajatlar muassasalarning turlari va tadbirlarning yo’nalishlari bo’yicha aniqlashtiriladi. Alorida olingan tibbiyot muassasasining xarajatlari uning ―xarajatlar smetasi deb ataladigan moliyaviy rejasida quyidagi‖ xarajat guruhlari buyicha rejalashtiriladi: I.Ish haqi va unga tenglashtirilgan tulovlar. II. Ijtimoiy ehtiyojlarga ajratmalar. III. Boshqa xarajatlar. Smetalarni tuzishda xarajatlarning katta guruhini tashkil qiluvchi ish haqi xarajatlarini rejalashtirish alohida o’rin egallaydi. Ish haqi xarajatlarini rejalashtirishda Shtatlar jadvali asos bo’lib xizmat qiladi. Shtatlar jadvalini tuzish sogliqni saqlash muassasasi xodimlari sonini aniqlashdan boshlanadi. Xodimlar soni muassasaning turi va quvvatiga ko’ra tibbiyot muassasalari namunaviy shtatlari asosida aniqlanadi. Xodimlar soni aniqlangach, har bir ishlovchining mehnatiga haq to’lash yillik miqdoridan tashkil topgan muassasaning mehnat haqi fondi aniqlanadi. Davlatga qarashli bo’lgan tibbiyot va farmasevtika muassasalarida tibbiy xodimlar ish haqini hisoblash va to’lash tartiblari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005yil 21- dekabrdagi 276-sonli qarori bilan tasdiqlangan ―O’zbekiston Respublikasi davlat muassasalari tibbiyot va farmasevtika xodimlari mehnatiga haq to’lash tartibi va shartlari to’g’risidagi Nizom bilan belgilab berilgan. Ushbu Nizomga muvofiq, mehnatga haq to’lashning takomillashtirilgan tizimi joriy etiladigan davlat muassasalarining quyidagi 4 guruhi aniqlangan bo’lib, xodimlarning lavozim okladlari (bazaviy tarif stavkalari) ular ishlaydigan muassasaning qaysi guruhga kiritilganligiga qarab tuzatuvchi koeffitsientlarni qollagan holda oshiriladi I. Ambulatoriya-poliklinika muassasalari, sanitariyaepidemiologiya nazorati xizmati va boshqa muassasalar. II. Umumiy profilli statsionar tibbiyot muassasalari va boshqalar. III. Ixtisoslashtirilgan statsionar muassasalar IV. Shoshilinch va tez tibbiy yordam markazlari, tez yordam stansiyalari, OITSga qarshi kurash Respublika va mintaqaviy markazlari. Yuqoridagi bobda byudjet tashkilotlarida ishlovchi xodimlar ish haqlarining bazaviy tarif stavkalari (lavozim okladlari) 22 ta razryaddan va har bir razyrad uchun o’rnatilgan tegishli tarif koeffitsientlaridan iborat bo’lgan Yagona Tarif Setkasi asosida aniqlanishi, ayrim tarmoqlar uchun esa mehnatga haq to’lashning tarmoq setkasi qo’llanilishi mumkinligi haqida ma’lumot berilgan edi (14bobga qarang). Mehnatga haq to’lashning takomillashtirilgan tizimi joriy etiladigan davlat sog’liqni saqlash muassasalarida hozirgi kunda 11 ta razryad va har bir razryadga to’g’ri keluvchi tarif koeffitsiyentlaridan iborat bo’lgan quyidagi tarmoq tarif setkasi qo’llaniladi: O’zbekiston Respublikasi davlat tibbiyot va farmasevtika muassasalari xodimlari mehnatiga haq to’lashning tarif setkasi Tibbiyot va farmasevtika xodimlarining tarif stavkalari davlat tibbiyot muassasalari uchun o’rnatilgan tarmoq tarif setkasi asosida amaldagi eng kam oylik ish haqi miqdorini Nizom bilan belgilangan tarif setkasining tegishli razryadiga mos keluvchi tarif koeffitsiyentiga va tuzatish koeffitsiyentiga ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi. Tarif setkasi buyicha razryadlar tibbiy xodimlar, farmasevtika xodimlari va rahbar xodimlar lavozimlari bo’yicha belgilangan. Tibbiy xodimlar ish haqlari xodimlarning lavozimlari bo’yicha tabaqalashtirilgan bo’lib, kichik tibbiy xodimlar bo’yicha; o’rta tibbiy xodimlar bo’yicha; vrach xodimlar bo’yicha alohida hisoblanadi Tibbiyot xodimining yuqoridagi tarmoq tarif setkasi bo’yicha aniqlangan bazaviy tarif stavkasi u ishlaydigan muassasaning mehnatga haq to’lashning takomillashtirilgan tizimi joriy etiladigan davlat muassasalarining qaysi guruhiga mansubligiga ko’ra tuzatish koeffitsientini qo’llagan holda oshiriladi. Sog’liqni saqlash muassasalari guruhlari bo’yicha quyidagi tuzatish koeffitsiyentlari qo’llaniladi: Sog’liqni saqlash muassasalarining rahbarlari, ularning o’rinbosarlari, shuningdek, bosh tibbiyot hamshiralari uchun mehnatga haq to’lash bo’yicha tarif setkasi bo’yicha razryad sog’liqni saqlash muassasasining tipiga qarab tabaqalashtiriladi. Sog’liqni saqlash muassasalarini tiplarga ajratish tartibi to’g’risidagi nizom, shuningdek tasdiqlangan tarmoq tarif setkasiga muvofiq xodimlarning ushbu toifalari mehnatiga haq to’lash razryadlari va tarif koeffitsientlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan holda tibbiyot muassasasi quvvatini, ambulatoriya-poliklinika tarmog’i uchun – xizmat ko’rsatiladigan aholi sonini hamda kasalxona muassasalari uchun – davolanib chiqqan bemorlar sonini hisobga olib O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi, Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi hamda Moliya vazirligining qo’shma qarori bilan tasdiqlanadi. Sog’liqni saqlash muassasalarining asosiy ixtisoslikka tegishli bo’lmagan va davolash, diagnostika yoki profilaktika faoliyatini amalga oshirmaydigan yordamchi bo’linmalarining (buxgalteriya, iqtisodiy bo’limlar, kadrlar bo’limi, muhandislik inshootlari, asbob- uskunalarni ta’mirlash va ularga xizmat ko’rsatish, avtomobil parki va boshqalar) rahbarlari mehnatiga Masalan, ixtisoslashtirilgan statsionar muassasada ishlovchi oliy malaka toifasiga ega bo’lgan operatsiya qiladigan vrach-xirurgning bazaviy ish haqi miqdori amaldagi eng kam ish haqi miqdorini 10-razryadga to’g’ri keluvchi tarif koeffitsiyentiga va ixtisoslashtirilgan statsionar muassasa taalluqli bo’lgan III- guruhning tuzatuvchi koeffitsiyentiga ko’paytirish orqali aniqlanadi: EKIH 7,629 1,05 = bazaviy ish haqi miqdori haq to’lash Mehnatga haq to’lash bo’yicha Yagona Tarif Setkasi asosida barcha byudjet tashkilotlaridagi kabi amalga oshiriladi. Shuningdek, tibbiyot muassasalari xodimlari ish haqini hisoblashda ularning asosiy ish haqlariga qo’shimcha va ustamalar tizimi amal qiladi. Ularning miqdorlari tegishli me’yoriy- huquqiy hujjatlar (masalan, ―O’zbekiston Respublikasi davlat muassasalari tibbiyot va farmasevtika xodimlari mehnatiga haq to’lash tartibi va shartlari to’g’risidagi Nizom ) bilan o’rnatiladi, odatda bu ustama va qo’shimcha to’lovlar‖ amaldagi eng kam ish haqi miqdoriga nisbatan foizlarda hamda tibbiyot xodimining bazaviy lavozim okladiga nisbatan foizlarda belgilanadi. Bu ustama haqlar va qo’shimcha to’lovlar: mehnatning sog’liq uchun xavfliligi va o’ta og’ir sharoitlari uchun; sog’liqni saqlash muassasalarining tarkibiy bo’linmalariga mudirlik qilganlik uchun; ilmiy darajaga ega bo’lganligi yoki "O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan sog’liqni saqlash xodimi" faxriy unvoni uchun; turg’un tipdagi muassasalar xodimlariga tungi vaqtda va bayram kunlari ishlaganligi uchun; alohida muassasalar, bo’linmalar va lavozimlarda uzluksiz ish staji uchun; maslahatlar berganligi uchun va boshqa holatlarda o’rnatiladi. Xulosa Xulosa qilib aytganda, tibbiy xizmat iste’molchilari uchun sog’liqni saqlash tizimi qanday manbalar hisobidan moliyalashtirilishi birinchi darajali ahamiyat kasb etmaydi, ular uchun muhimi – ushbu tizim: aholining tibbiy xizmatlarga bo’lgan ehtiyojini to’la qondirishi; tibbiy yordamning hammabopligi; tibbiy xizmatning yuqori va kafolatlangan sifati; tibbiy yordamning uzluksiz va davomiyligi; sog’liqni saqlash resurslaridan foydalanish samaradorligining yuqori bo’lishi; davlat kafolatlari doirasidagi tibbiy yordamning zamonaviy darajasini ta’minlashi zarur. Sog’liqni saqlash sohasidagi islohotlar ham shu maqsadlar yo’lida amalga oshiriladi. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasida sog’liqni saqlash tizimini isloh qilish bo’yicha 2025-yilgacha mo’ljallangan rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqilmoqda. Jumladan, sog’liqni saqlashning boshqarish va moliyalashtirish tizimini tubdan takomillashtirish, tibbiy sug’urtani joriy qilish, davlat-xususiy sherikchilik va tibbiy turizmni rivojlantirish, tibbiy kadrlar tayyorlash, ularning malakasini oshirish va tibbiyot fanini rivojlantirish kabi ustuvor yo’nalishlarga e’tibor qaratiladi. Bundan tashqari, birlamchi tibbiy yordamni kuchaytirish, aholi sog’ligini mustahkamlash va farovonligini oshirish yo’lida barcha davlat va jamoat tashkilotlarining hamkorligi muhim ahamiyat kasb etadi. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Po’latov D.X, Nurmuxamedova B.I. G‗aznachilik. Darslik. – T.: ―Sano- standart, 2014. – 272 b. 2. Qosimova G.A. G’aznachilik. O’quv qo’llanma. T.: ―IQTISOD-MOLIYA , ‖ 2015. 448b. 3. Robert D. Lee Jr., Ronald W.Johnson, Philip G.Joyce. Public budgeting systems. Jones & Bartlett Learning; 9-edition. USA, 2012. – P. 667. 4. Srojiddinova Z.X. Davlat byudjeti: umumta’lim maktablari xarajatlar smetasi. O’quv qo’llanma. – T.: ―IQTISODMOLIYA , 2013. – 102 b. ‖ 5. Vahobov A.V., Malikov T.S. Moliya. Darslik / TMI – T.: ―Noshir , 2012. – 712 ‖ b. 6.Азизова И.А. Натижага йўналтирилган бюджетлаштириш T.:«infoCOM.uz». 2010. 152 b. www.edu.uz www.soliq_kodeksi_uzb www.modul.uz

Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish manbalari va uning taraqqiyoti

Купить