Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish manbalari va uning taraqqiyoti - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokumentlar soni: 653
Foydalanuvchilar soni: 289

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	408.0KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	09 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish manbalari va uning taraqqiyoti

Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish
manbalari va uning taraqqiyoti
Mundarija:
I. KIRISH
II. ASOSIY QISM
1. Sog’liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari.
Sog’liqni saqlash tizimi mussasalarini saqlash va rivojlantirishda davlat
byudjetining ahamiyati
2. Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish strategiyasi
3. Davlat sog’liqni saqlash muassasalarining tarkibi, ularning
xarajatlarini rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishning
xususiyatlari
III. XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH
Sog’liqni saqlashning milliy tizimini jadal rivojlantirish ishlarini tizimli va
sifatli tashkil etish uchun umumiy amaliyot vrachlarining, patronaj tibbiyot
hamshiralarining, qishloq vrachlik punktlari, shoshilinch va tez tibbiy yordam
xizmati xodimlarining lavozim maoshlari oshirildi, respublika ixtisoslashtirilgan
ilmiy-amaliy tibbiyot markazlarida mehnatni rag’batlantirishning bozor usullari
belgilandi. Tibbiyot xodimlari mehnatini baholashning hamda ular oladigan ish
haqi va mukofotning bajariladigan ishning murakkabligi va ko’rsatiladigan tibbiy
xizmat sifatiga aniq va bevosita bog’liqligini ta’minlashning ilg’or mexanizmlari
joriy etildi. Shu bilan birga, mamlakat sog’liqni saqlash tizimini sifat jihatidan
yangi bosqichga ko’tarish zarur bo’lgan sharoitda tibbiyot sohasini boshqarishning
innovatsion modelini joriy etish, tibbiyot xodimlarini moddiy rag’batlantirishni
davom ettirish, ularning kasbiy darajasini oshirish uchun munosib shart-sharoitlar
va rag’batlantiruvchi omillar yaratish masalalari davlatning diqqat markazida
turibdi
Sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar doirasida davlat tomonidan
kafolatlangan tibbiy xizmatlarning miqdori va sifatini yaxshilash bilan birga
―yuqori texnologik ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatishning prinsipial
jihatdan yangi tizimi tashkil etildi. Respublikada ixtisoslashtirilgan tibbiyot
markazlari, shu jumladan, xirurgiya, kardiologiya, ko’z mikroxirurgiyasi,
urologiya, akusherlik va ginekologiya, pediatriya, endokrinologiya, terapiya va
tibbiy reabilitatsiya, dermatologiya va venerologiya, ftiziatriya va pulmonologiya
sohasida zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlangan va yuqori malakali vrachlar
bilan to’ldirilgan ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari faoliyat ko’rsatmoqda 210.‖
Respublikaning ixtisoslashtirilgan tibbiy yordamini yanada rivojlantirishning eng
muhim yo’nalishlarini belgilash, uning geografiyasini tuman (shahar)
darajasigacha kengaytirish, hududiy ixtisoslashgan tibbiyot tashkilotlariga
tashkiliy-metodik rahbarlik qilish uchun respublika ixtisoslashtirilgan
markazlarining mas’uliyatini oshirish, ularning amaliyotiga tibbiy yordamning

zamonaviy usullari va texnologiyalarini keng joriy etish maqsadida ―2022-2027-
yillarda O’zbekiston Respublikasi aholisiga ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam
ko’rsatishni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi qabul qilindi
Tibbiy xizmat iste’molchilari uchun sog’liqni saqlash tizimi qanday
manbalar hisobidan moliyalashtirilishi birinchi darajali ahamiyat kasb etmaydi,
ular uchun muhimi – ushbu tizim:
aholining tibbiy xizmatlarga bo’lgan ehtiyojini to’la qondirishi;
tibbiy yordamning hammabopligi;
tibbiy xizmatning yuqori va kafolatlangan sifati;
tibbiy yordamning uzluksiz va davomiyligi;
sog’liqni saqlash resurslaridan foydalanish samaradorligining yuqori
bo’lishi; davlat kafolatlari doirasidagi tibbiy yordamning zamonaviy darajasini
ta’minlashi zarur. Sog’liqni saqlash sohasidagi islohotlar ham shu maqsadlar
yo’lida amalga oshiriladi

II.ASOSIY QISM
1.Sog’liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari.
Sog’liqni saqlash tizimi mussasalarini saqlash va rivojlantirishda davlat
byudjetining ahamiyati
Sog’liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari. Jahon
tajribasidan shuni kuzatish mumkinki, tibbiy xizmatlarni moliyalash xarajatlari bir
qancha manbalardan amalga oshiriladi, bular: davlat byudjeti, majburiy ijtimoiy
(tibbiy) sug’urta, xususiy tibbiy sug’urta, to’g’ridan to’g’ri to’lovlar
(iste’molchilarning tibbiy xizmatlarni sotib olishdagi xarajatlari).
Moliyalashtirishning har bir manbasi o’ziga xos xususiyatlarga ega, jumladan 1
rasm

1 rasm-Sog’liqni saqlash tizimi moliyaviy manbalari va ularning
xususiyatlari
1. Davlat byudjeti. Tarixan sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish (to’liq
yoki qisman) davlat tomonidan amalga oshirilgan. Davlat tomonidan
moliyalashtirish quyidagi tamoyillarga qurilgan:
sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning asosiy manbayi davlat
mablag’lari ekanligi;
sog’liqni saqlashga yo’naltiriladigan moliyaviy resurslarning turli darajadagi
byudjetlarda to’planishi;
tibbiy yordamni moliyalashtirishda tuzilmaviy tamoyilning ustunligi (tibbiyot
muassasasi tomonidan ko’rsatilayotgan alohida tibbiy xizmatlarning haqini to’lash
emas, balki uning xarajatlarini qoplash tartibining ustunligi);
tibbiyot muassasalarining notijorat maqomiga ega ekanligi va davlat
tomonidan o’rnatilgan moliyaviy tartiblarga bo’ysungan holda ijtimoiy
buyurtmaning ijrochisi ekanligi;
resurslardan foydalanishda iqtisod rejimiga rioya qilinishi;
tizimning markazlashgan tarzda rejalashtirilishi va boshqarilishi;
tibbiyot xodimlariga haq to’lashda tarif usulining qo’llanilishi;
xodimlarni yollash va ular mehnatiga haq to’lash tartibining davlat tomonidan
tartibga solinishi;
tibbiy xizmatlar sifatini nazorat qilishning ma’muriy usuli o’rnatilganligi.
Ushbu tamoyillarga tayangan holda faoliyat qiluvchi davlat sog’liqni saqlash
tizimi bir qator afzalliklarga ega:
davlat tomonidan bepul tibbiy xizmatlarni taqdim etishni kafolatlash yo’li bilan
fuqarolarning yuqori darajada ijtimoiy himoyasi ta’minlanadi;
tibbiy xizmat ko’rsatish shart-sharoitlari ustidan qat’iy davlat nazorati
o’rnatiladi; o’ta xavfli yuqumli kasalliklar bilan kasallanish darajasiga (ayniqsa,
favqulodda vaziyatlarda) ta’sir ko’rsatishning yuqori samaradorligi ta’minlanadi.
Ammo bir qator afzalliklarga ega bo’lgani holda davlat sog’liqni saqlash tizimi
bozor sharoitlarida ayniqsa, keskinlashgan quyidagi kamchiliklarga ham ega:

byudjetlarning nobarqaror holatlarida hamda ajratilayotgan moddiy va moliyaviy
resurslarning samarasiz taqsimlanishi sharoitida sog’liqni saqlash tizimiga
yo’naltiriladigan moliyaviy resurslar taqchilligining yuzaga kelganligi;
tibbiyot xodimlari faoliyatida moddiy rag’batlantirishning cheklanganligi, ular
mehnat haqi umumiy darajasining pastligi;
tibbiyot xodimlariga haq to’lash va tibbiyot muassasalarini moliyalashtirish
hajmlarining so’nggi ish natijalarining hajmi va sifatiga sust darajada
bog’langanligi;
mijoz tomonidan tibbiyot xodimi(vrach)ni va tibbiyot muassasasini tanlash
imkoniyatining kamligi;
ayrim (taqchil) tibbiy yordamni olish uchun ―sekin harakatlanadigan‖
navbatlarning mavjudligi;
alohida ijtimoiy, hududiy va kasbiy fuqaro guruhlari uchun tibbiy xizmat
darajasi va sifatidagi tengsizlikning yuzaga kelganligi (maxsus tibbiyot
muassasalarining, yirik korxona va alohida tashkilotlar bo’ysunuvidagi
muassasalarning mavjudligi); kasalliklarni aniqlash, davolash va profilaktika
qilishning yangi usullarini joriy qilishning sustligi, ijodiy erkinlik uchun, tibbiy
xizmatlarni tashkil qilishning umumiy modellarini mahalliy sharoitlar va
ehtiyojlarga moslashtirish uchun sharoitlarning yetarli emasligi;
moliyaviy resurslar katta qismining yaxshi jihozlanmagan, yuqori malakali
kadrlarga ega bo’lmagan, yetarlicha sifatli xizmat ko’rsatmayotgan, ya’ni
samarasiz ishlayotgan muassasalarni saqlashga yo’naltirilayotganligi;
birlamchi tibbiy yordam va kasalliklarning oldini olish milliy tizimi
rivojlanish darajasining pastligi, tibbiy xizmatlarni
ko’rsatishning ancha qimmat turuvchi statsionar turlarining ustuvorligi, qishloq
va shahar o’rtasida sog’liqni saqlash borasidagi jiddiy tafovutlarning mavjudligi;
tibbiyot xizmatlarini ko’rsatishdagi monopolizmning hukmronligi,
iste’molchilarning sifatsiz tibbiy xizmatlardan himoyalanmaganligi;

tibbiyot sohasiga kapital qo’yilmalar qilish uchun moliyaviy resurslarning
yetishmasligi, inqirozlar va moliyalashtirishdagi taqchilliklar davrida tibbiy xizmat
ko’rsatish sharoitlarining yomonlashuvi.
2. Majburiy ijtimoiy (tibbiy) sug’urta tibbiy xizmatlar uchun kelgusida
qilinajak xarajatlarni qoplash maqsadidagi to’lovlarni nazarda tutadi. Ushbu
maqsadli soliqlar ish beruvchilar tomonidan mehnat haqi fondidan ijtimoiy
sug’urta ajratmalari hamda ishchi-xizmatchilar tomonidan ish haqidan ijtimoiy
sug’urta badallari shaklida to’lanadi va ijtimoiy tibbiy sug’urta fondlarida
jamlanadi. Tibbiy xizmatlarni moliyalashning bu manbayi ham xizmatlardan
foydalanishdagi ijtimoiy adolatning ta’minlanishi, barcha aholi uchun bir xil
hajmdagi xizmatlarning kafolatlanishi, tibbiy sug’urta fondida to’plangan
mablag’larning qat’iy maqsadli ishlatilishi, ko’proq iqtisodiyotning rasmiy
sektorida band bo’lgan ish beruvchilar va ishlovchilar qamrab olinishi bilan
tavsiflanadi. Lekin bu manbadan foydalanishning ham o’ziga xos muammolari
mavjud bo’lib, ular mablag’larni to’plash va mijozlarni himoya qilish uchun
xarajatlarning ortib borishi, majburiy sug’urta ajratmalarining mahsulot tannarxi va
bahosiga ta’sir ko’rsatishi va bu holat mahsulotning raqobatbardoshligiga putur
yetkazishi natijasida ish beruvchilar tomonidan noroziliklar kelib chiqishining
mumkinligi kabilar bilan bog’liq.
3. Xususiy tibbiy sug’urtada sug’urtalanuvchi shaxs ixtisoslashgan xususiy
sug’urta tashkiloti bilan kelishilgan ma’lum haq (sug’urta mukofoti) evaziga tibbiy
xizmatdan foydalanish bo’yicha xarajatlarning yuzaga kelish xavfini yumshatish
maqsadida tashkilot bilan kelishilgan miqdordagi sug’urta badallarini sug’urta
tashkilotiga o’tkazib boradi. Sug’urtalanuvchi shaxs salomatligi yomonlashgani
sababli xarajat qilishga majbur bo’lganda sug’urta tashkiloti ushbu xarajatlarni
sug’urta shartnomasida ko’rsatilgan pul summasi doirasida qoplab beradi.
Moliyalashning bu manbayi ham qator o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib,
sug’urta ajratmalarining aksariyat hollarda iste’molchilarning to’lash qobiliyatiga
emas, ularning ehtiyojiga bog’liqligi, mijozlarni tanlab olishga (iqtisodiy samara
nuqtayi nazaridan boy yoki kambag’al, nisbatan sog’lom yoki kasalmand)

asoslangan tabaqalashgan tibbiy yordam dasturlarining amal qilishi, tibbiy
xizmatlar haqini to’lash bilan bog’liq xarajatlar hajmining ortib borishi, xususiy
tibbiy sug’urta mablag’larining mamlakatdagi butun sog’liqni saqlash tizimining
normal faoliyatini qo’llabquvvatlash uchun yetarli emasligi kabi ijobiy va salbiy
jihatlari mavjud.
4. To’g’ridan-to’g’ri to’lovlar iste’molchilarning tibbiy xizmatlarni sotib
olishdagi xarajatlari bo’lib, tovar va xizmatlar sotib olishning bozor tamoyillariga
asoslangan erkin uslubi hisoblanadi. Ushbu usul sog’liqni saqlash tizimini mablag’
bilan ta’minlashdagi mavjud muammolarni ma’lum darajada yumshatishga xizmat
qiladi, ammo xizmatlar bahosi shu darajada qimmatlashib ketishi mumkinki,
natijada risklarni majburiy tarzda taqsimlash zaruriyati tug’iladi va raqobatdosh
xususiy ixtiyoriy sug’urtaga ehtiyoj yuzaga keladi. Pullik to’lovlarga asoslangan
moliyalashtirish tizimining ijtimoiy adolatni ta’minlay olmasligi, risklarni
umumlashtirmasligi va keng taqsimlash imkoniyatiga ega emasligi, butun tizimni
yetarli resurslar bilan ta’minlay olmasligi kabi salbiy jihatlarini ham ta’kidlash
o’rinli. Jahonda sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning yuqorida sanab
o’tilgan manbalarining faqat bittasidan foydalanadigan hech bir mamlakat yo’q
ekanligini e’tirof etgan holda shuni ta’kidlash kerakki, barcha davlatlar milliy
tibbiyot tizimlarini moliyalashda sanab o’tilgan u yoki bu manbaga ustuvorlik
bergan holda aralash tarzda foydalanadi. Masalan, Germaniya, Niderlandiya,
Fransiya, Yaponiya, Kanada kabi davlatlarda majburiy tibbiy sug’urta tizimi
yuqori darajada rivojlangan bo’lsa, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Italiya, Ispaniya,
Gretsiyada – byudjetdan moliyalashtirish tizimi, Amerika Qo’shma Shtatlarida esa
xususiy tibbiy sug’urta tizimi faoliyati barqaror shakllangan. MDH davlatlarida
byudjetdan moliyalashtirish tizimi ustuvor o’rin egallashi bilan birga Rossiya,
Gruziya, Qirg’iziston, Litva, Latviya, Estoniya kabi davlatlarda parallel ravishda
majburiy ijtimoiy tibbiy sug’urta joriy etilgan. Mutaxassislarning fikricha, tibbiyot
tizimini moliyalashtirish manbayi sog’liqni saqlash tizimi faoliyat yo’nalishlariga
va tarmoqning bajaradigan funksiyalariga mos kelishi, shuningdek, jamoat
sog’lig’ini saqlash sektori tomonidan ko’rsatiladigan barcha tibbiy xizmatlar va

ma’lum hajmdagi klinik xizmatlar bo’yicha muayyan majburiyatlarni davlat o’z
zimmasiga olmog’i zarur. Sog’liqni saqlash tizimi mussasalarini saqlash va
rivojlantirishda davlat byudjetining ahamiyati. Davlat tomonidan kafolatlangan
ijtimoiy xizmatlar ichida fuqarolarga yuqori sifatli tibbiy xizmatlarni ko’rsatish
bilan bog’liq kafolatlar alohida o’rin egallaydi. O’zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasida barcha fuqarolar malakali tibbiy xizmatlardan foydalanish bilan
bog’liq huquqlarga ega ekanligi belgilab qo’yilgan. Ana shu huquqlarni amalga
oshirishning zarurligi bu sohani boshqarish va moliyalashtirishda davlatning
ustunligini belgilab beradi. Jahon Sog’liqni saqlash tashkilotining tavsiyalariga
ko’ra moliyalashning barcha manbalaridan YAIMning 7-8 foizini safarbar etib,
mamlakatda sog’liqni saqlash tizimining normal faoliyatini ta’minlash mumkin.
Sog’liqni saqlash tizimi faoliyatining asosiy yo’nalishlari va ularni
moliyalashtirish manbalari 2 rasm
Sog’liqni saqlash tizimini aholiga tibbiy xizmatlarni taqdim etuvchi tibbiyot
muassasalari tashkil qiladi. Bu muassasalarni yangidan qurish, mavjudlarini
saqlash, moddiy-texnikaviy jihatdan ta’minlash, kadrlar masalasini hal qilish
kabilar tarixan davlat mablag’lari evaziga amalga oshirilib kelingan. Sog’liqni
saqlash tizimining joriy va kapital xarajatlarini moliyalashtirishda davlat
byudjetining ahamiyati hali ham katta. Davlat byudjetidan amalga oshiriladigan

xarajatlarning qariyb 14-15 foizi sog’liqni saqlash tizimini saqlash va
rivojlantirishga yo’naltirilmoqda. Keyingi yillarda bu mablag’larning sog’liqni
saqlash muassasalarining turlari bo’yicha tarkibi va tuzilishi quyidagi jadvalda aks
etgan (3 jadval)
Davlat byudjetining sog’liqni saqlash xarajatlarining muassasalar turlari
bo’yicha tarkibi va tuzilishi 3 JADVAL
Bugungi kunda davlat sog’liqni saqlash tizimining boshlang’ich, birlamchi
bo’g’inini tashkil qiluvchi muassasalar tarkibiga kiruvchi 820ga yaqin qishloq
vrachlik punktlari (QVP) va 950dan ortiq oilaviy poliklinikalar (OP) faoliyat
yuritayotgan bo’lib, ulardagi xodimlar soni 84402 nafarni, shu jumladan, vrachlar
soni 19116 (QVPlarda – 3751, OPlarda - 15365) nafarni tashkil qiladi.
Shuningdek, sog’liqni saqlash tizimiga ajratilayotgan jami xarajatlarning qariyb
65-70 foizi xodimlarning ish haqiga sarf etilmoqda. Shunga qaramasdan soha
xodimlarini moddiy rag’batlantirish, sohaning moddiy
texnika bazasini mustahkamlash, yangi texnika va texnologiyalarni joriy qilish
uchun asosan byudjet mablag’larining o’zi davlat resurslarining chegaralanganligi
bois, yetarli emasligini amaliyot isbotlab turibdi. Shuning uchun ham sog’liqni
saqlashni isloh qilishning dolzarb yo’nalishlaridan biri – tarmoqni moliyaviy
ta’minlashning ko’p kanalli tizimini joriy etish ekanligi e’tirof etilmoqda.

Davlat byudjetining sog’liqni saqlash xarajatlarining xarajat guruhlari
bo’yicha tarkibi va tuzilishi 4 JADVAL
O’zbekiston Respublikasining ―Fuqarolar sog’lig’ini saqlash to’g’risida gi‖
qonunida davlat davolash-profilaktika muassasalari tomonidan aholiga
kafolatlangan tibbiy va boshqa turdagi yordam bepul ko’rsatilishi belgilangan
bo’libdavlat byudjeti mablag’lari aynan ana shu xizmatlarni va ularni taqdim
etuvchi muassasalarni mablag’ bilan ta’minlash uchun yo’naltiriladi. Qonunga
ko’ra davlat tomonidan kafolatlangan bepul tibbiy xizmatlar doirasiga quyidagilar
kiradi: shoshilinch, kechiktirib bo’lmaydigan tibbiy yordam ko’rsatish; sog’liqni
saqlash tizimining birlamchi bo’g’inida va bir qator davlat davolash-profilaktika
muassasalarida, birinchi navbatda, qishloq joylardagi tibbiyot muassasalarida
tibbiy xizmatlar ko’rsatish; aholini yuqumli kasalliklarga qarshi immunizatsiyalash
va emlash; ijtimoiy ahamiyatga ega va atrofdagilar sog’ligiga xavf tug’diruvchi sil,
xavfli o’sma, ruhiy, narkologik, endokrinologik hamda kasb kasalliklariga duchor

bo’lgan shaxslarga ixtisoslashgan tibbiy yordam ko’rsatish; bolalarni tekshiruvdan
o’tkazish va davolash (pullik muassasalardan tashqari); 15-17 yoshdagi o’smirlarni
hamda chaqiruv komissiyalarining yo’llanmalari bilan chaqiruv yoshidagi (18-27
yosh) shaxslarni tekshiruvdan o’tkazish va davolash; homiladorlarga tibbiy xizmat
ko’rsatish (pullik muassasalardan tashqari); bemorlarning imtiyozli toifalariga
(nogironlar, urush faxriylari, chin yetimlar va boshqalar) bepul tibbiy xizmat
ko’rsatish. Shuningdek, hukumatning tegishli qarorlari bilan davlat davolash-
profilaktika muassasalarida bepul tibbiy xizmat ko’rsatish belgilangan fuqaro
toifalari, turg’un davolash muassasalarida ovqatlanish hamda dori-darmon bilan
ta’minlanish uchun to’lovdan to’liq yoki qisman ozod qilinadigan fuqaro toifalari
va kasallik turlari belgilangan.
Sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar doirasida davlat tomonidan
kafolatlangan tibbiy xizmatlarning miqdori va sifatini yaxshilash bilan birga
―yuqori texnologik ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko’rsatishning prinsipial
jihatdan yangi tizimi tashkil etildi. Respublikada ixtisoslashtirilgan tibbiyot
markazlari, shu jumladan, xirurgiya, kardiologiya, ko’z mikroxirurgiyasi,
urologiya, akusherlik va ginekologiya, pediatriya, endokrinologiya, terapiya va
tibbiy reabilitatsiya, dermatologiya va venerologiya, ftiziatriya va pulmonologiya
sohasida zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlangan va yuqori malakali vrachlar
bilan to’ldirilgan ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari faoliyat ko’rsatmoqda.
Respublikaning ixtisoslashtirilgan tibbiy yordamini yanada rivojlantirishning eng
muhim yo’nalishlarini belgilash, uning geografiyasini tuman (shahar)
darajasigacha kengaytirish, hududiy ixtisoslashgan tibbiyot tashkilotlariga
tashkiliy-metodik rahbarlik qilish uchun respublika ixtisoslashtirilgan
markazlarining mas’uliyatini oshirish, ularning amaliyotiga tibbiy yordamning
zamonaviy usullari va texnologiyalarini keng joriy etish maqsadida
2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasi aholisiga ixtisoslashtirilgan
tibbiy yordam ko’rsatishni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi qabul‖
qilindi. Dastur doirasida 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasida
ixtisoslashtirilgan tibbiy xizmatlarni yanada rivojlantirish maqsadida davlat

maqsadli jamg’armalari mablag’lari hisobidan 373,5 milliard so’m hamda xalqaro
tashkilotlar va moliya institutlarining mablag’lari va grantlari hisobidan 100
million AQSH dollari miqdorida mablag’ ajratilishi ko’zda tutilgan bo’lib, shundan
60 milliard so’m mablag’ Respublika ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlarini
qurish, rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlashga va 97million AQSH dollari
respublika va hududiy ixtisoslashtirilgan tibbiyot muassasalarini jihozlashga
yo’naltiriladi

2. Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish strategiyasi
2021-2025 yillarda O’zbekiston Respublikasida sog’liqni saqlashni
moliyalashtirish strategiyasi tasdiqlanadi. Bu haqda O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Sog’liqni saqlashni moliyalashtirish tizimining samaradorligini
oshirish va tibbiy yordam ko’rsatish sohasida bozor mexanizmlarini kengaytirish
chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori loyihasida belgilangan.
Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida joylashtirilgan
qaror loyihasida tibbiy yordam ko’rsatish uchun Davlat byudjeti va boshqa
manbalardan ajratiladigan mablag’larni jamlash, boshqarish va maqsadli sarflash
funksiyalarini amalga oshiruvchi Davlat tibbiy sug’urta jamg’armasini tashkil etish
ko’zda tutilgan.
O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan Iqtisodiy
taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat
aktivlarini boshqarish agentligi bilan birgalikda shakllantirilgan:
• 2021 yil 1 yanvardan boshlab byudjet hisobidan saqlanadigan koykalar fondi
buyurtma asosida moliyalashtiriladigan tibbiyot muassasalari;
• 2021–2022 yillarda mas’uliyati cheklangan jamiyatlarga qayta tashkil etilgan
holda, davlat ulushlari auksion savdolari orqali xususiy investorlarga tibbiy
faoliyatni amalga oshirish sharti bilan sotiladigan tibbiyot muassasalari;
• 2021–2023 yillarda tibbiy faoliyatni amalga oshirish yoki uni tashkil etish
sohasida amaliy tajribaga ega tadbirkorlik sub’ektlariga davlat-xususiy sheriklik
asosida ishonchli boshqaruvga beriladigan respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-
amaliy tibbiyot markazlari ma’qullanadi.
Belgilanishicha, davlat mulki ob’ektlarini sotishdan tushadigan mablag’lar,
istisno tariqasida, qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Davlat
aktivlarini boshqarish agentligi huzuridagi byudjetdan tashqari Davlat aktivlarini
boshqarish, transformatsiya va xususiylashtirish jamg’armasiga qoldiriladigan
mablag’lar, shuningdek, baholovchi tashkilot va savdo tashkilotchisi xizmatlari
uchun xarajatlar chegirilgan holda, Sog’liqni saqlash vazirligining Rivojlantirish
va sog’liqni saqlashni boshqarish organlari xodimlarini moddiy rag’batlantirish

jamg’armasiga yo’naltiriladi va sog’liqni saqlash tizimining moddiy-texnik
bazasini rivojlantirish uchun maqsadli sarflanadi.
Ushbu band bilan bog’liq chora-tadbirlarni o’z vaqtida va samarali amalga
oshirish uchun O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi, Moliya
vazirligi va Davlat aktivlarini boshqarish agentligi rahbarlari shaxsan javobgar
ekanligi belgilab qo’yiladi.
Belgilab qo’yilishicha, 2021 yil 1 sentyabrdan boshlab:
a) O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga ayrim tibbiy
yordam turlarini davlat va xususiy tibbiyot tashkilotlarida olish huquqini beruvchi
tibbiy yo’llanmalar joriy etiladi;
b) O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga tibbiy
yordam ko’rsatilishi uchun yo’llanma (order) olishning quyidagi tartibi o’rnatiladi:
• bemor yashash joyi bo’yicha qishloq vrachlik punkti yoki oilaviy
poliklinikaning yo’llanmasi va boshqa zarur hujjatlarni tegishli tibbiyot
birlashmasining markaziy ko’p tarmoqli poliklinikasiga sog’liqni saqlash milliy
integratsiyalashgan axborot tizimi (SSMIAT) orqali yuboradi;
• tuman (shahar) markaziy ko’p tarmoqli poliklinikalari bemorning tibbiy
hujjatlarini ko’rib chiqish va uni, zarur hollarda, tibbiy ko’rikdan o’tkazish
natijalarini, shuningdek, ular bo’yicha tuzilgan xulosani bemor murojaat qilgan
kundan e’tiboran ikki ish kunidan kechiktirmay SSMIATga kiritadi;
• Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar tibbiyot
tashkilotlari tuman (shahar) tibbiyot tashkilotlari tomonidan yagona
integratsiyalashgan axborot tizimiga kiritilgan ma’lumotlar asosida bemor
murojaatidan so’ng ikki ish kuni ichida, zarur hollarda, tibbiy ko’rikdan o’tkazadi
va unga yo’llanma (order) beradi yohud ularni olish uchun SSMIAT orqali
navbatga qo’yadi.
Bunda, bemorlar o’z so’rovlariga ko’ra murojaatining ko’rib chiqilishi holati
hamda yo’llanma (order) olish yohud bepul davolanish uchun navbati haqidagi
axborotni real vaqt rejimida elektron shaxsiy kabinet orqali, shuningdek, qisqa
xabar (SMS) ko’rinishida olish tizimi yaratiladi.

O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga tibbiy yordam
ko’rsatiladigan imtiyozli toifadagi shaxslar ro’yxati tasdiqlanadi.
Belgilab qo’yilishicha:
• ushbu bandda nazarda tutilgan ro’yxatga muvofiq imtiyozli toifadagi
shaxslarga O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga
ko’rsatiladigan tibbiy xizmat turlari va hajmlari Sog’liqni saqlash vazirligi
tomonidan belgilanadi;
• kam ta’minlangan oilalarga mansub shaxslar toifasiga kiruvchi fuqarolar
2021 yil 1 yanvardan respublikaning barcha hududlarida “Ijtimoiy himoya yagona
reyestri” axborot tizimiga muvofiq aniqlanadi.
Tibbiy xizmat bo’yicha bemorlarning elektron navbatini tashkil etgan davlat
sog’liqni saqlash tizimi muassasalariga beg’araz yordam doirasida kelgan tibbiy
texnika va jihozlardan, agar O’zbekiston Respublikasining tegishli xalqaro
shartnomalarida boshqacha qoidalar nazarda tutilmagan bo’lsa, pullik tibbiy
xizmatlarni tashkil etishda foydalanishga ruxsat beriladi.
2021 yil 1 martdan boshlab tibbiy faoliyatni litsenziyalashning quyidagilarni
nazarda tutuvchi soddalashtirilgan tartibi joriy etiladi:
• tibbiy faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya berish haqidagi arizani
umumiy tartibda ko’rib chiqish va tegishli qaror qabul qilish muddati amaldagi 20
kundan 15 kungacha qisqartiriladi;
• tibbiy faoliyatni amalga oshirish uchun litsenziya talablari va shartlari
buzilgan taqdirda, litsenziyaning amal qilishi faqat bunday buzilishlarga yo’l
qo’yilgan tibbiy ixtisoslik turi qismida tugatiladi (to’xtatiladi) va litsenziya
amaldagi boshqa tibbiy ixtisoslik turlari qismida belgilangan tartibda qayta
rasmiylashtiriladi;
• qo’shimcha tibbiy ixtisoslik turiga yoki tashkilot filialiga litsenziya olishda,
litsenziya talabgorining xohishiga ko’ra, uning litsenziya talablari va shartlariga
muvofiqligini o’rganish faqat so’ralayotgan tibbiy ixtisoslik turi hamda tashkilot
filiali qismida o’tkaziladi va ushbu ixtisoslik turiga (filialga) litsenziya belgilangan

tartibda mavjud litsenziyaning amal qilish muddatiga beriladi. Bunda amaldagi
litsenziya tegishli qo’shimchalar kiritilgan holda qayta rasmiylashtiriladi.
2020 yil 1 noyabrdan boshlab Akkreditatsiya bo’yicha xalqaro forumning
(IAF) to’laqonli a’zosi bo’lgan organlar tomonidan “Oziq-ovqat va dori vositalari
boshqarmasi” (FDA) va (yoki) “Yevropa muvofiqligi” (SE) xalqaro standartlari
talablariga muvofiq sertifikatlangan tibbiy texnikalar O’zbekiston Respublikasi
hududida davlat ro’yxatidan o’tkazilishida ularning xavfsizligi, sifati va
samaradorligini aniqlash maqsadida laboratoriya sinovlaridan o’tkazilmaydi va
ro’yxatdan o’tkazish uchun murojaat qilingan kundan e’tiboran o’n besh kundan
kechiktirmay ro’yxatdan o’tkaziladi.
Belgilanishicha, nazarda tutilgan tartib ro’yxatda keltirilgan mamlakatlarda
ishlab chiqarilgan tibbiy texnikalarga nisbatan tatbiq etiladi.
2021 yil 1 martdan boshlab belgilangan tartibda davlat ro’yxatidan o’tgan
yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan shifokorlar ko’rsatmalarini uy sharoitlarida
bajarish va bemorlarni o’z uylarida parvarish qilish – “hamshiralik ishi” faoliyatini
amalga oshirish tartibi joriy etiladi.
O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi Adliya vazirligi bilan
birgalikda 2021 yil 1 fevralga qadar hamshiralik ishi faoliyatini tashkil etish bilan
bog’liq tartib-taomillarni nazarda tutuvchi Hukumat qarori loyihasini Vazirlar
Mahkamasiga kiritadi.
Shunday tartib o’rnatiladiki, unga ko’ra 2021 yil 1 yanvardan:
• O’zbekiston Respublikasining soliq rezidentlari bo’lgan jismoniy shaxslarga
o’zining va yaqin qarindoshlarining (turmush o’rtog’i, voyaga yetmagan
farzandlari va pensiyadagi ota-onasi) respublika hududidagi tibbiyot tashkilotlarida
tibbiy yordam olish bilan bog’liq bo’lgan haqiqatda amalga oshirilgan va hujjatlar
(onlayn nazorat-kassa mashina QR-kodli cheklari va boshqalar) bilan tasdiqlangan
xarajatlarini daromad solig’i bazasidan chegirib tashlash huquqi beriladi;

• soliq to’lovchilarning ish haqi va boshqa daromadlarining ixtiyoriy tibbiy
sug’urta shartnomasi bo’yicha sug’urta mukofotlarini to’lash uchun
yo’naltiriladigan, lekin soliq davri davomida 5 mln. so’mdan oshmagan qismiga
soliq solinmaydi. Bunda, sug’urta shartnomasi muddatidan oldin bekor qilinganda
va sug’urta badali (uning bir qismi) sug’urta qildiruvchiga yoki sug’urtalangan
shaxsga qaytarilganda, qaytariladigan sug’urta badali sug’urta tashkiloti tomonidan
soliqqa tortiladi.
Ijro etuvchi apparati boshqaruv xodimlarining cheklangan soni 46 birlikdan
iborat Davlat tibbiy sug’urtasi jamg’armasi davlat muassasasi shaklida tashkil
etiladi.
Quyidagilar Jamg’armaning asosiy vazifalari etib belgilanadi:
• davlat tibbiy sug’urtasi tizimini joriy etish, boshqarish hamda ushbu sohada
yagona davlat siyosatini amalga oshirishda idoralararo hamkorlikni ta’minlash;
• 2021 yil 1 iyuldan 2022 yil yakunigacha bo’lgan muddatda Sirdaryo
viloyatida davlat tibbiy sug’urtasi tizimini joriy etish tajriba-sinov loyihasini
amalga oshirish;
• aholining barcha qatlamlarini sifatli va zarur tibbiy yordam bilan ta’minlash
maqsadida davlat tomonidan kafolatlangan tibbiy yordam hajmiga kiritilgan tibbiy
xizmatlar strategik xaridi tizimini joriy etish;
• tajriba-sinov loyihasi doirasida aholining barcha qatlamlariga davlat
tomonidan kafolatlangan hajmlarda sifatli va to’liq tibbiy yordam ko’rsatilishini
moliyalashtirish;
• tajriba-sinov loyihasi doirasida O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetidan
tibbiy yordamning kafolatlangan hajmlarini qoplash maqsadida ajratiladigan
mablag’larni jamlash, boshqarish, ularning maqsadli va samarali sarflanishini
tashkil etish;
• davlat tibbiy sug’urtasining yagona axborot tizimi, ma’lumotlar bazasi va
boshqa axborot resurslarini boshqarish, ularning lozim darajada ishlashini
ta’minlash;

• tajriba-sinov loyihasining natijalariga ko’ra, davlat tibbiy sug’urtasi tizimini
respublikaning boshqa hududlarida bosqichma-bosqich joriy etish bo’yicha zarur
chora-tadbirlarni amalga oshirish.
Jamg’armaning ijro etuvchi apparati xodimlariga davlat boshqaruvi organlari
xodimlari uchun belgilangan mehnatga haq to’lash shartlari tatbiq etiladi hamda
ularning lavozim maoshlarini Yagona tarif setkasi bo’yicha mehnatga haq
to’lashning tasdiqlangan razryadlariga asosan belgilashda tarif koeffitsiyenti 1,6
baravarga oshirilgan holda qo’llaniladi.
O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi va Moliya vazirligining
O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag’lari hisobiga Jamg’arma ijro
etuvchi apparati mehnatga haq to’lash jamg’armasining 25 foizi miqdorida Davlat
tibbiy sug’urtasi jamg’armasi xodimlarini rag’batlantirish jamg’armasini tashkil
etish to’g’risidagi taklifiga rozilik beriladi.
O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi:
a) bir hafta muddatda Vazirlar Mahkamasiga:
• davlat tibbiy sug’urtasi tizimini joriy etishga oid tashkiliy chora-tadbirlarni
nazarda tutuvchi Hukumat qarori loyihasini;
• “Elektron sog’liqni saqlash” tizimini, shu jumladan davlat tibbiy
sug’urtasining yagona axborot tizimi, ma’lumotlar bazasi va boshqa axborot
resurslarini joriy etish bo’yicha amaliy takliflarni kiritadi;
•b) Moliya vazirligi, Adliya vazirligi, Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, bilan birgalikda ikki oy muddatda
davlat va xususiy tibbiyot tashkilotlarida O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti
mablag’lari hisobiga tibbiy yordam ko’rsatish tartibi va ma’muriy reglamentini
Vazirlar Mahkamasiga kiritadi
v) Innovatsion rivojlanish vazirligi hamda boshqa manfaatdor vazirlik va
idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda ko’z shoh pardasini konservatsiyalash
va transplantatsiya qilishning vaqtinchalik tartibini Vazirlar Mahkamasiga kiritadi,
unda quyidagilar nazarda tutiladi:

• bemorlarga ko’z shoh pardasini konservatsiyalash va transplantatsiya qilish
bo’yicha tibbiy yordam ko’rsatish faoliyatini amalga oshiruvchi davlat va xususiy
tibbiyot tashkilotlari uchun qo’yiladigan talablar;
• ko’z shoh pardasini transplantatsiya qilishni faqatgina donor tomonidan
uning tirikligida beriladigan roziligi asosida hamda ushbu sohaga oid xalqaro
standartlar va talablarga rioya qilgan holda amalga oshirish;
g) manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda:
• davlat sog’liqni saqlash tizimi muassasalarida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalariga oid mavjud texnika va jihozlar xatlovini o’tkazish va
shakllangan ehtiyojni qoplash to’g’risida;
• davlat sog’liqni saqlash tizimi muassasalaridagi mavjud tibbiy texnika va
jihozlarni xatlovdan o’tkazish va pasportlashtirish, shuningdek, tibbiy texnika va
jihozlarning texnik holati va kadrlar ta’minotini, ulardan foydalanish
samaradorligini, ayrim tibbiy texnika va jihozlar bo’yicha haqiqiy ehtiyojni tahlil
qilish tizimini yaratish to’g’risida;
• qonun hujjatlariga mazkur qarordan kelib chiqadigan o’zgartirish va
qo’shimchalar to’g’risida Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritadi.
3.Davlat sog’liqni saqlash muassasalarining tarkibi, ularning xarajatlarini
rejalashtirish va byudjetdan moliyalashtirishning xususiyatlari
Ijtimoiy sohalar faoliyatini rejalashtirishning bir necha o’n yilliklar davomida
shakllangan tartiblarga muvofiq, davlat sog’liqni saqlash muassasalari faoliyatini
rejalashtirish odatda quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
1.Aholi soni va uning tibbiyot muassasasidagi o’rinlarga ehtiyoj me’yorlari
asosida tibbiy muassasaning ishlab chiqarish quvvatlari (u yoki bu profil
yo’nalishlari bo’yicha o’rinlar - koykalar soni)ni aniqlash.
2.Muayyan muassasa uchun o’rnatilgan namunaviy shtat normativlari bo’yicha
zarur shtat normativlari sonini hisoblab topish.

3.Koykalar soni va tuzilishi(terapevtik, xirurgik, nevrologik)ga ko’ra ish
hajmini rejalashtirish.
4.Shtatlar jadvali, ishlab chiqarish quvvatlari va koykalar ishining
ko’rsatkichlari(koyka-kunlar soni)ga asoslanib tibbiyot muassasasini saqlash uchun
moliyaviy resurslarga bo’lgan ehtiyojni aniqlash. Davlat sog’liqni saqlash
tizimidagi har bir muassasaning ishi operativ tarmoq ko’rsatkichlari, masalan,
kasalxonalardagi o’rinlarning o’rtacha yillik soni (jami va o’rinlar profillari
bo’yicha), bir yilda o’rinlarning ishlash kunlari soni, o’rinkunlar miqdori, barcha
toifadagi xodimlar bo’yicha o’rtacha yillik shtatlar birligi soni, ambulatoriya-
poliklinikalarda vrach qabullari soni bilan tavsiflanadi. Davolash-profilaktika
muassasalari aholiga tibbiy xizmatlarni asosan ikki shaklda ko’rsatadi:
kasalxonaga yotqizib statsionar (turg’un) davolash va ambulatoriyapoliklinikada
tibbiy xizmat ko’rsatish. Turg’un davolash muassasalarining asosiy
ko’rsatkichlaridan biri – o’rin-kunlar soni bo’lsa, ambulatoriya-poliklinika
muassasasining asosiy ko’rsatkichini vrach qabullari soni va uning asosida
aniqlanadigan vrach lavozimlari soni tashkil qiladi. Muassasa xarajatlarini
rejalashtirishda o’rin-kunlar soni, vrach qabullari soni hamda vrach lavozimlari
soni kabi ko’rsatkichlar, shuningdek, ularga nisbatan o’rnatilgan xarajat me’yorlari
asos qilib olinadi. 2012-2016-yillarda sog’liqni saqlash tizimidagi islohotlar
yo’nalishlaridan biri birlamchi tibbiyot muassasalarini boshqarish va
moliyalashtirishning yangi usullariga o’tish, byudjet mablag’larini taqsimlashning
jahon amaliyotida ma’qullangan jon boshiga qarab rejalashtirish uslublarini joriy
qilishdan iborat bo’ldi. Ana shu dasturiy vazifani bajarish doirasida bir qator
hukumat qarorlari qabul qilindi va amaliyotga tatbiq etildi. Ularga ko’ra qishloq
hududlarida joylashgan qishloq vrachlik punktlari (QVP) va qishloq vrachlik
ambulatoriyalari (QVA) qayta tashkil qilindi, ularni moliyalashtirish makaziy
tuman shifoxonasi tarkibidan chiqarilib, bevosita viloyatlar sog’liqni saqlash
boshqarmalariga o’tkazildi, birlamchi tibbiyot-sanitariya yordamini ko’rsatish
(BTSYOK) muassasalariga yuridik shaxs maqomi berildi, ular xarajatlarini
rejalashtirish va moliyalashtirishda ularga biriktirilgan aholi soni, har bir aholi

birligi uchun o’rnatilgan xarajat me’yorlari va aholining yoshi, jinsi, aholi zichligi
va boshqa ko’rsatkichlarga ko’ra o’rnatiladigan tuzatuvchi koeffitsientlarni
qo’llash tartiblariga o’tildi. Bu tartiblar tajriba tariqasida avval bir necha viloyatda,
so’ngra esa butun mamlakat bo’yicha BTSYOK muassasalari xarajatlarini
rejalashtirish jarayoniga tatbiq etildi va bir kishi hisobiga xarajatlar normatividan
kelib chiqib moliyalashtirish sharoitlariga bosqichma-bosqich o’tkazildi. BTSYO
qishloq muassasalari byudjetini hisobot davridagi sanitariya-epidemiologiya
nazorati xizmati xarajatlari, kapital qo’yilmalar va markazlashtirilgan tadbirlar
xarajatlarini istisno etgan holda viloyat sog’liqni saqlash umumiy byudjetiga
bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Bunda alohida olingan BTSYOK muassasasini
moliyalashtirishning yillik hajmi tuzatish koeffitsientlaridan (jins-yosh tarkibi va
aholi zichligi) foydalanilgan holda bir kishi hisobiga xarjatlarning bazaviy
normativi va BTSYO muassasasiga biriktirilgan aholi soni hisobidan kelib chiqib
belgilanadi. Har bir keyingi rejalashtiriladigan yilga bir kishiga xarajatlarning
bazaviy normativi belgilangan tartibda aniqlanadigan indeksatsiya koeffitsiyentlari
hisobga olingan holda hisoblab chiqiladi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya
vazirligi va Sog’liqni saqlash vazirligi, viloyat hokimliklari moliya boshqarmalari
va sog’liqni saqlash boshqarmalari BTSYO qishloq muassasalari byudjetlarini
hisoblab chiqadi va ularni xarajatlar guruhiga bo’lmasdan bitta summa bilan
BTSYO muassasalariga yetkazadi. BTSYO qishloq muassasalari belgilangan
tartibda moliya organlarida ro’yxatdan o’tkaziladigan xarajatlar smetasi, shtat
jadvalini ajratilgan byudjet doirasida mustaqil ishlab chiqadi va tasdiqlaydi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ―O’zbekiston Respublikasida
sog’liqni saqlash tizimini isloh kilish davlat dasturi to’g’risida"gi 1998-yil 10-
noyabrdagi PF-2107-sonli farmoniga va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1999-yil 5-martdagi ―Farg’ona viloyatida sog’liqni saqlashning
boshlang’ich bo’g’inini isloh kilish loyihasini amalga oshirish to’g’risida gi 100-‖
sonli qaroriga muvofiq ―Salomatlik-1 loyihasini amalga oshirish doirasida
‖
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki ishtirokida Farg’ona, Sirdaryo, Navoiy
viloyatlarida hamda Qoraqalpog’iston Respublikasi va Xorazm viloyatining uchta

tumanida qishloq vrachlik punktlarini, qishloq vrachlik ambulatoriyalari va
feldsherakusherlik punktlari komplekslarini bir kishi hisobiga xarajatlar
normatividan kelib chiqib moliyalashtirish mexanizmi joriy etilgan. Sog’liqni
saqlash sohasida islohotlarni yanada chuqurlashtirish, barcha BTSYOKning
qishloq muassasalarida moliyalashtirishning yangi mexanizmini yoyish va uni
BTSYO ayrim shahar muassasalarida eksperiment sifatida joriy etish, shuningdek,
―Salomatlik-2 va ―Ayollar va bolalar sog’ligini mustahkamlash dasturlari‖ ‖
doirasida boshlang’ich tibbiysanitariya yordami muassasalarini boshqarishni
takomillashtirish maqsadida Vazirlar Mahkamasining 2005-yil 28sentyabrda
O’zbekiston Respublikasi ―Sog’liqni saqlash muassasalarini moliyalashtirish va
boshqarish tizimini yanada takomillashtirish to’g’risida gi 217-sonli qarori qabul
‖
qilindi. Ushbu qaror bilan BTSYO qishloq muassasalarini Qoraqalpog’iston
Respublikasi va Xorazm viloyatida – 2005-yil 1-oktyabrdan boshlab, Andijon,
Buxoro, Namangan va Surxondaryo viloyatlarida – 2006-yil 1-yanvardan boshlab,
Jizzax, Qashkadaryo, Samarqand va Toshkent viloyatlarida – 2007-yil 1-yanvardan
boshlab bir kishi hisobiga xarajatlar normatividan kelib chiqib moliyalashtirish
sharoitlariga bosqichma-bosqich o’tkazish nazarda tutildi.
Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi bilan birgalikda
―Ayollar va bolalar sog’ligini mustahkamlash" loyihasi bo’yicha O’zbekiston
Respublikasi bilan OTB o’rtasidagi qarz bitimiga muvofiq, tuman (shahar)
sog’liqni saqlash turg’un muassasalarini bir to’liq davolangan holat hisobidan kelib
chiqib moliyalashtirishga o’tkazishga doir takliflar ishlab chiqildi va bu takliflar
doirasida turg’un davolash muassasalarining xarajatlarini rejalashtirishda
muassasaning koykalar soni, shtatlar soni kabi ko’rsatkichlari asosida
rejalashtirishdek eski usullaridan har bir to’liq davolangan holat bo’yicha
rejalashtirish va moliyalashtirish tartiblariga o’tildi. Bugungi kunda davlat
byudjetining sog’liqni saqlash xarajatlari amaldagi byudjet tasnifining ―Sog’liqni
saqlash bo’limi bo’yicha muassasalar va tadbirlarning quyidagi guruhlariga ko’ra
‖
rejalashtiriladi va moliyalashtiriladi: 5 jadval

Har bir guruh bo’yicha xarajatlar muassasalarning turlari va tadbirlarning
yo’nalishlari bo’yicha aniqlashtiriladi. Alorida olingan tibbiyot muassasasining
xarajatlari uning ―xarajatlar smetasi deb ataladigan moliyaviy rejasida quyidagi‖
xarajat guruhlari buyicha rejalashtiriladi:
I.Ish haqi va unga tenglashtirilgan tulovlar.
II. Ijtimoiy ehtiyojlarga ajratmalar.
III. Boshqa xarajatlar. Smetalarni tuzishda xarajatlarning katta guruhini tashkil
qiluvchi ish haqi xarajatlarini rejalashtirish alohida o’rin egallaydi. Ish haqi
xarajatlarini rejalashtirishda Shtatlar jadvali asos bo’lib xizmat qiladi. Shtatlar
jadvalini tuzish sogliqni saqlash muassasasi xodimlari sonini aniqlashdan
boshlanadi. Xodimlar soni muassasaning turi va quvvatiga ko’ra tibbiyot
muassasalari namunaviy shtatlari asosida aniqlanadi. Xodimlar soni aniqlangach,
har bir ishlovchining mehnatiga haq to’lash yillik miqdoridan tashkil topgan
muassasaning mehnat haqi fondi aniqlanadi. Davlatga qarashli bo’lgan tibbiyot va
farmasevtika muassasalarida tibbiy xodimlar ish haqini hisoblash va to’lash
tartiblari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005yil 21-
dekabrdagi 276-sonli qarori bilan tasdiqlangan ―O’zbekiston Respublikasi davlat
muassasalari tibbiyot va farmasevtika xodimlari mehnatiga haq to’lash tartibi va
shartlari to’g’risidagi Nizom bilan belgilab berilgan. Ushbu Nizomga muvofiq,
mehnatga haq to’lashning takomillashtirilgan tizimi joriy etiladigan davlat

muassasalarining quyidagi 4 guruhi aniqlangan bo’lib, xodimlarning lavozim
okladlari (bazaviy tarif stavkalari) ular ishlaydigan muassasaning qaysi guruhga
kiritilganligiga qarab tuzatuvchi koeffitsientlarni qollagan holda oshiriladi
I. Ambulatoriya-poliklinika muassasalari, sanitariyaepidemiologiya nazorati
xizmati va boshqa muassasalar.
II. Umumiy profilli statsionar tibbiyot muassasalari va boshqalar. III.
Ixtisoslashtirilgan statsionar muassasalar IV. Shoshilinch va tez tibbiy yordam
markazlari, tez yordam stansiyalari, OITSga qarshi kurash Respublika va
mintaqaviy markazlari. Yuqoridagi bobda byudjet tashkilotlarida ishlovchi
xodimlar ish haqlarining bazaviy tarif stavkalari (lavozim okladlari) 22 ta
razryaddan va har bir razyrad uchun o’rnatilgan tegishli tarif koeffitsientlaridan
iborat bo’lgan Yagona Tarif Setkasi asosida aniqlanishi, ayrim tarmoqlar uchun
esa mehnatga haq to’lashning tarmoq setkasi qo’llanilishi mumkinligi haqida
ma’lumot berilgan edi (14bobga qarang). Mehnatga haq to’lashning
takomillashtirilgan tizimi joriy etiladigan davlat sog’liqni saqlash muassasalarida
hozirgi kunda 11 ta razryad va har bir razryadga to’g’ri keluvchi tarif
koeffitsiyentlaridan iborat bo’lgan quyidagi tarmoq tarif setkasi qo’llaniladi:
O’zbekiston Respublikasi davlat tibbiyot va farmasevtika muassasalari
xodimlari mehnatiga haq to’lashning tarif setkasi
Tibbiyot va farmasevtika xodimlarining tarif stavkalari davlat tibbiyot
muassasalari uchun o’rnatilgan tarmoq tarif setkasi asosida amaldagi eng kam

oylik ish haqi miqdorini Nizom bilan belgilangan tarif setkasining tegishli
razryadiga mos keluvchi tarif koeffitsiyentiga va tuzatish koeffitsiyentiga
ko’paytirish yo’li bilan aniqlanadi. Tarif setkasi buyicha razryadlar tibbiy
xodimlar, farmasevtika xodimlari va rahbar xodimlar lavozimlari bo’yicha
belgilangan. Tibbiy xodimlar ish haqlari xodimlarning lavozimlari bo’yicha
tabaqalashtirilgan bo’lib, kichik tibbiy xodimlar bo’yicha; o’rta tibbiy xodimlar
bo’yicha; vrach xodimlar bo’yicha alohida hisoblanadi
Tibbiyot xodimining yuqoridagi tarmoq tarif setkasi bo’yicha aniqlangan
bazaviy tarif stavkasi u ishlaydigan muassasaning mehnatga haq to’lashning
takomillashtirilgan tizimi joriy etiladigan davlat muassasalarining qaysi guruhiga
mansubligiga ko’ra tuzatish koeffitsientini qo’llagan holda oshiriladi. Sog’liqni
saqlash muassasalari guruhlari bo’yicha quyidagi tuzatish koeffitsiyentlari
qo’llaniladi:
Sog’liqni saqlash muassasalarining rahbarlari, ularning o’rinbosarlari,
shuningdek, bosh tibbiyot hamshiralari uchun mehnatga haq to’lash bo’yicha tarif
setkasi bo’yicha razryad sog’liqni saqlash muassasasining tipiga qarab
tabaqalashtiriladi. Sog’liqni saqlash muassasalarini tiplarga ajratish tartibi
to’g’risidagi nizom, shuningdek tasdiqlangan tarmoq tarif setkasiga muvofiq
xodimlarning ushbu toifalari mehnatiga haq to’lash razryadlari va tarif
koeffitsientlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan kelishilgan
holda tibbiyot muassasasi quvvatini, ambulatoriya-poliklinika tarmog’i uchun –
xizmat ko’rsatiladigan aholi sonini hamda kasalxona muassasalari uchun –
davolanib chiqqan bemorlar sonini hisobga olib O’zbekiston Respublikasi
Sog’liqni saqlash vazirligi, Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi hamda

Moliya vazirligining qo’shma qarori bilan tasdiqlanadi. Sog’liqni saqlash
muassasalarining asosiy ixtisoslikka tegishli bo’lmagan va davolash, diagnostika
yoki profilaktika faoliyatini amalga oshirmaydigan yordamchi bo’linmalarining
(buxgalteriya, iqtisodiy bo’limlar, kadrlar bo’limi, muhandislik inshootlari, asbob-
uskunalarni ta’mirlash va ularga xizmat ko’rsatish, avtomobil parki va boshqalar)
rahbarlari mehnatiga
Masalan, ixtisoslashtirilgan statsionar muassasada ishlovchi oliy malaka
toifasiga ega bo’lgan operatsiya qiladigan vrach-xirurgning bazaviy ish haqi
miqdori amaldagi eng kam ish haqi miqdorini 10-razryadga to’g’ri keluvchi tarif
koeffitsiyentiga va ixtisoslashtirilgan statsionar muassasa taalluqli bo’lgan III-
guruhning tuzatuvchi koeffitsiyentiga ko’paytirish orqali aniqlanadi: EKIH 7,629
1,05 = bazaviy ish haqi miqdori
haq to’lash Mehnatga haq to’lash bo’yicha Yagona Tarif Setkasi asosida
barcha byudjet tashkilotlaridagi kabi amalga oshiriladi. Shuningdek, tibbiyot
muassasalari xodimlari ish haqini hisoblashda ularning asosiy ish haqlariga
qo’shimcha va ustamalar tizimi amal qiladi. Ularning miqdorlari tegishli me’yoriy-
huquqiy hujjatlar (masalan, ―O’zbekiston Respublikasi davlat muassasalari
tibbiyot va farmasevtika xodimlari mehnatiga haq to’lash tartibi va shartlari
to’g’risidagi Nizom ) bilan o’rnatiladi, odatda bu ustama va qo’shimcha to’lovlar‖
amaldagi eng kam ish haqi miqdoriga nisbatan foizlarda hamda tibbiyot
xodimining bazaviy lavozim okladiga nisbatan foizlarda belgilanadi. Bu ustama
haqlar va qo’shimcha to’lovlar: mehnatning sog’liq uchun xavfliligi va o’ta og’ir
sharoitlari uchun; sog’liqni saqlash muassasalarining tarkibiy bo’linmalariga
mudirlik qilganlik uchun; ilmiy darajaga ega bo’lganligi yoki "O’zbekiston
Respublikasida xizmat ko’rsatgan sog’liqni saqlash xodimi" faxriy unvoni uchun;
turg’un tipdagi muassasalar xodimlariga tungi vaqtda va bayram kunlari
ishlaganligi uchun; alohida muassasalar, bo’linmalar va lavozimlarda uzluksiz ish
staji uchun; maslahatlar berganligi uchun va boshqa holatlarda o’rnatiladi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, tibbiy xizmat iste’molchilari uchun sog’liqni saqlash
tizimi qanday manbalar hisobidan moliyalashtirilishi birinchi darajali ahamiyat
kasb etmaydi, ular uchun muhimi – ushbu tizim: aholining tibbiy xizmatlarga
bo’lgan ehtiyojini to’la qondirishi; tibbiy yordamning hammabopligi; tibbiy
xizmatning yuqori va kafolatlangan sifati; tibbiy yordamning uzluksiz va
davomiyligi; sog’liqni saqlash resurslaridan foydalanish samaradorligining yuqori
bo’lishi; davlat kafolatlari doirasidagi tibbiy yordamning zamonaviy darajasini
ta’minlashi zarur. Sog’liqni saqlash sohasidagi islohotlar ham shu maqsadlar
yo’lida amalga oshiriladi.
Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasida sog’liqni saqlash tizimini isloh
qilish bo’yicha 2025-yilgacha mo’ljallangan rivojlantirish konsepsiyasi ishlab
chiqilmoqda. Jumladan, sog’liqni saqlashning boshqarish va moliyalashtirish
tizimini tubdan takomillashtirish, tibbiy sug’urtani joriy qilish, davlat-xususiy
sherikchilik va tibbiy turizmni rivojlantirish, tibbiy kadrlar tayyorlash, ularning
malakasini oshirish va tibbiyot fanini rivojlantirish kabi ustuvor yo’nalishlarga
e’tibor qaratiladi. Bundan tashqari, birlamchi tibbiy yordamni kuchaytirish, aholi
sog’ligini mustahkamlash va farovonligini oshirish yo’lida barcha davlat va jamoat
tashkilotlarining hamkorligi muhim ahamiyat kasb etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Po’latov D.X, Nurmuxamedova B.I. G‗aznachilik. Darslik. – T.: ―Sano-
standart, 2014. – 272 b.
2. Qosimova G.A. G’aznachilik. O’quv qo’llanma. T.: ―IQTISOD-MOLIYA , ‖
2015. 448b.
3. Robert D. Lee Jr., Ronald W.Johnson, Philip G.Joyce. Public budgeting
systems. Jones & Bartlett Learning; 9-edition. USA, 2012. – P. 667.
4. Srojiddinova Z.X. Davlat byudjeti: umumta’lim maktablari xarajatlar smetasi.
O’quv qo’llanma. – T.: ―IQTISODMOLIYA , 2013. – 102 b.
‖
5. Vahobov A.V., Malikov T.S. Moliya. Darslik / TMI – T.: ―Noshir , 2012. – 712
‖
b.
6.Азизова И.А. Натижага йўналтирилган бюджетлаштириш
T.:«infoCOM.uz». 2010. 152 b.
www.edu.uz
www.soliq_kodeksi_uzb
www.modul.uz

Sog’liqni saqlash tizimini moliyalashtirish manbalari va uning taraqqiyoti

Sotib olish