Soliq va majburiy to'lovlar auditi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	1.2MB
Xaridlar	11
Yuklab olingan sana	10 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Soliq va majburiy to'lovlar auditi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“ SIRTQI ” FAKULTETI
“_______________________________________ ” kafedrasi
“ __________________________________ ” TA'LIM YO’NALISHI
BO’YICHA
______________________________________________________
KURS ISHI
Tayyorladi: _________________
talabasi ____________________
Amaliyot rahbari:
O’ qituvchi _________________ Kafedra tomonidan ro’yxatga olingan
tartib raqami № ________
“___” ______ 202 3 yil ________
imzo
Hisobot ximoyaga tavsiya qilindi
(qilinmadi)
Sana “____” ________ 202 3 yil
Raxbar imzosi:
__________________ Xisobot baxosi ________ ball
Komissiya a'zolari:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
T OSHKENT – 202 3

Soliq v a m ajburiy t o'lovlar a uditi
Reja:
Kirish 3
1. Byudjet va byudjetdan tashqari fondlar bilan hisob - kitoblar auditining
maqsadi, vazifasi va ma’lumot manbalari 4
2. Mol-mulk va resurs soliqlari soliqlar auditi 8
3. Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar auditi
25
Xulosa 32
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 34
2

Kirish
O’zbekiston Respublikasi Soliq qonunchiligiga muvofiq ko’pchilik
korxonalar byudjetga umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda yig’imlar
to’laydilar.
Soliqlar va boshqa to’lovlar bo’yicha byudjet bilan hisob-kitoblarni
auditorlik tekshiruvidan o’tkazishning maqsadi - tekshiriladigan xo’jalik yurituvchi
sub’ekt buxgalteriya hisobotining soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar bo’yicha
qarzdorlikni aks ettirish qismida, hamda soliqqa tortishdagi tartibga solinmagan
masalalar bilan bog’liq sezilarli holatlarni aks ettirishdan iborat.
Byudjet bilan olib boriladigan hisob - kitoblar auditor jiddiy e’tibor berishi
lozim bo’lgan murakkab ob’ekt hisoblanadi. Birinchidan , byudjetga to’lanadigan
soliqlarning noto’g’ri hisoblanganligi va to’langanligi uchun korxonaga nisbatan
moliyaviy jazo choralari qo’llaniladi. Bu esa uning moliyaviy ahvoliga sezilarli
darajada ta’sir qiladi. Ikkinchidan, hisob-kitoblarning to’g’riligini tasdiqlovchi
auditorlik xulosalari soliq inspeksiyasi tomonidan qabul qilinishi ayrim hollarda
shubha ostiga olinib, qabul qilinmasligi ham mumkin. So’ngi holatda soliq organi
taqdim qilingan auditorlik hulosasini qaytadan tekshirib chiqishga haqlidir.
Agar auditor xulosasi davlat byudjeti manfaatlariga zid, amaldagi
qonunchilikka va me’yoriy hujjatlarga rioya qilinmasdan, sifatsiz tuzilganligi
aniqlansa, amaldagi qonunchilikka muvofiq sanksiyalar kuchga kiradi. Bunday
hollarda auditorlik firmasi aditorlik faoliyati bilan shug’ullanishga huquq
beradigan litsenziyadan mahrum qilinishi mumkin. Soliqlar to’lanishini
tekshirishdan oldin soliqqa tortiladigan ob’ekt bo’yicha ko’rsatkichlarning
to’g’riligi, soliqqa tortiladigan baza va soliq stavkalariga rioya qilinishi,
tekshirilishi kerak.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida turli xil mulkchilikka asoslangan
korxonalarning byudjet bilan o’zaro munosabatlari kengaymokda.
Respublikamizning barcha hududlarida byujetga to’lanadigan to’lovlarning
to’g’riligini aniqlaydigan va ularning o’z vaqtida o’tkazilishi ustidan qat’iy nazorat
o’rnatadigan soliq xizmatlari tashkil etilgan.
3

1. Byudjet va byudjetdan tashqari fondlar bilan hisob - kitoblar auditining
maqsadi, vazifasi va ma’lumot manbalari.
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida davlat soliq qo’mitasiga katta
huquqlar berilgan. Хususan, Respublika Soliq Qo’mitasi hamda viloyatlar,
tumanlar va shaharlardagi soliq inspeksiyalariga quyidagi huquqlar berilgan: foyda
va boshqa soliqqa tortiladigan ob’ektlarni yashirganligi yoki kamaytirib
ko’rsatganligi uchun barcha yashirgan yoki pasaytirilgan summalarni va shu
summa miqdorida jarima undirish uchun korxonalarga nisbatan moliyaviy
sanksiyalar qo’llash. Bunday xato ikkinchi marta takrorlanganida esa ikki baravar
jarima solish, shuningdek byudjetga soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni
hisoblash hamda to’lash uchun zarur bo’lgan soliq deklaratsiyalari, hisobotlar,
hisob-kitoblar va boshqa hujjatlarni taqdim qilmaganliklari, kechiktirilganligi,
foydaning hisobga olinmaganligi yoki bu hisobning belgilangan tartibni buzib
yuritilganligi uchun tegishli soliqlar va boshqa majburiy to’lovlar summasidan o’n
foizi undiriladi. Bunda mansabdor shaxslarga eng kam oylik ish haqining besh
barobaridan yetti barobarigacha ma’muriy jarima solinadi.
shuning uchun auditor byudjet bilan hisob-kitoblarni tekshirishda malakali
maslahatchi va ushbu hisob-kitoblar to’liq hamda o’z vaqtida bo’lishi uchun
hayrhoh bo’lmog’i lozim. Byudjet bilan hisob-kitoblarda korxona buxgalterlari
tomonidan yo’l qo’yilgan xatolarni ko’rsatish bilan auditor ushbu korxonaga soliq
inspeksiyasi tomonidan qo’llaniladigan moliyaviy jazo choralari bilan bog’liq
bo’lgan zararlardan qutilib qolishga yordam beradi.
Soliqlarning to’g’ri hisoblanishi va byudjetga to’lanishi asosan soliq
organlari orqali nazorat qilinadi. Lekin, soliq turlarining ko’pligi, soliq
bazalarining hamda stavkalarining doimiy ravishda o’zgarib borishi, soliq
siyosatiga oid me’yornomalarning ko’pligi ushbu jarayonda auditorlik xizmatidan
foydalanishni taqozo qiladi. shuning uchun shartnomaga asosan auditorlar
(auditorlik tashkilotlari) xo’jalik yurituvchi sub’ektning byudjet bilan soliqlar
bo’yicha hisob-kitoblarini audit qilishlari mumkin.
5

Soliq auditi deganda auditorlik tashkilotlari tomonidan iqtisodiy sub’ektning
buxgalteriya va soliq hisobotlarini ishonchlilik darajasi, qonunchilikda
belgilangan me’yor aspektlari, iqtisodiy sub’ektning soliq va boshqa byudjetdan
tashqari to’lovlarini shakllanish tartibi va buxgalteriya hisobotlarida aks ettirilishi
holati bo’yicha fikr bildirish yuzasidan o’tkazilgan maxsus auditorlik vazifasi
tushuniladi. Bunda soliq to’lovlari ko’rsatilgan taqdirda ko’zda tutilgan
imtiyozlardan oqilona foydalanilishi byudjet bilan hisob-kitoblarni
optimallashtirish imkonini beradigan puxta o’ylangan hisob siyosati bilan uzviy
bog’liqlikda ko’rib chiqiladi.
Auditor korxonaning byudjet bilan soliqlar bo’yicha hisob-kitoblarini
tekshirganda soliq bazalarining to’g’ri aniqlanganligiga; soliq imtiyozlarining
to’g’ri qo’llanilishiga; soliq stavkalari va soliq summalarining to’g’riligiga;
soliqlarning muddatida va to’liq byudjetga o’tkazilganligiga; byudjet bilan hisob-
kitoblarning buxgalteriya hisobida to’g’ri yuritilishiga; to’lovlar bo’yicha analitik
hisobning to’g’ri yuritilishiga; byudjetga to’lovlar bo’yicha hisobot
ma’lumotlarining to’g’riligi va asosliligiga e’tibor berishi kerak.
Korxonaning byudjet oldidagi majburiyatlari moliyaviy hisobotning birinchi
shakli, ya’ni «Buxgalteriya balansi» (passiv tomoni, ikkinchi – «Majburiyatlar»
bo’limi, «Byudjet bo’yicha qarzlar» satri) to’g’risida hisobot»da keltirilgan
(«Byudjetga to’lovlar to’g’risida ma’lumot» nomli ilovada ifodalangan bo’ladi).
Byudjet bilan korxonaning hisob-kitoblari buxgalteriya hisobining 6410 –
«Byudjetga to’lovlar bo’yicha qarzdorlik» schyotida olib boriladi. Ushbu
schyotning kredit tomonidagi koldig’i korxonaning byudjet oldidagi soliqlar
bo’yicha qarzini ifodalaydi. Auditor dastavval ushbu schyotning qoldig’ini
buxgalteriya balansidan aniqlaydi (460-satr). Mazkur schyotning qoldig’i Bosh
kitob, oborot vedomostlari bilan o’zaro solishtiriladi. Soliqlarning turlari moliyaviy
hisobotdagi «Byudjetga to’lovlar to’g’risida ma’lumot»da keltirilgan bo’ladi.
SHunning uchun u byudjet to’lovlariga doir hisob-kitoblarning to’g’riligi va
ularning O’zbekiston Respublikasidagi mavjud qonunchilikka muvofiq o’z vaqtida
o’tkazib berilishini sinchiklab tekshirishi lozim.
6

Byudjetga to’lanadigan to’lovlarning ro’yxati O’zbekiston Respublikasining
Soliq Kodeksi bilan, ayrim to’lovlar bo’yicha byudjet bilan hisob-kitoblarni
amalga oshirish tartibi bilan tartibga solinadi.
Soliqlar bo’yicha qarzlar yuridik shaxslarning byudjet oldidagi majburiyati
bo’lib hisoblanadi va odatda, ma’lum sanada to’lanadi. Soliq qonunchiligining tez-
tez o’zgarishi va me’yoriy hujjatlar ayrim qoidalaridagi ziddiyatlar soliqlarga doir
hisob-kitoblarda tasodifiy xatolarni keltirib chiqarishi mumkin. Soliqlar bo’yicha
qarzlar sinchiklab tekshiruvdan o’tkazilganida quyidagi hatolar aniqlanishi
mumkin:
 soliqlarni hisob-kitob qilishda buxgalteriya hisobi tamoyillari, qonun
hujjatlari va yo’riqnomalarning noto’g’ri qo’llanishi;
 soliq stavkalarining noto’g’ri qo’llanilishi;
 soliqqa tortiladigan bazaning noto’g’ri aniqlanishi;
 penya va jarimalarning noaniq hisobga olinishi;
 Kreditorlik qarzlari va butun buxgalteriya hisobotini baholashga
quyidagilar ta’sir ko’rsatadi:
 soliqqa tortish bo’yicha imtiyoz olish uchun xato axborotlarni taqdim
etish;
 soliq organlariga taqdim qilinadigan ma’lumotlarning buzib
ko’rsatilishi yoki yashirilishi;
 byudjetga qarzdorliklarni aniqlashda, soliqqa tortishdan ozod etilganlar
sifatida soliqqa tortishda hisobga olinadigan daromadlarni noto’g’ri turkumlash
yoki hisob-kitob qilish;
 soliqqa tortish bo’yicha imtiyoz olish uchun bosh va sho’’ba
korxonalar o’rtasidagi hisob-kitoblar bo’yicha hisobda qalbaki muomalalarni aks
ettirish.
Har bir soliqqa oid qonunchilik hujjatida soliq stavkalarini qo’llash, soliq
solinadigan bazani aniqlash, soliqlarni to’lash muddatlari, hisobotlarni tayyorlash
va hakazo talablar aks ettiriladi.
Soliq majburiyatlarining noto’g’ri aniqlanishi katta moliyaviy yo’qotishlar
7

keltirib chiqarishini hisobga olib, auditorlar ushbu uchastkada tekshiruvlarni
tashkil etish va o’tkazish texnologiyasiga alohida e’tibor berishlari lozim.
Тekshiruvlarni muvaffaqiyatli o’tkazish uchun quyidagilarni amalga oshirish zarur:
 byudjet bilan hisob-kitoblarni tekshirishga yuqori malakali
mutaxassislarni jalb qilish;
 xodimlarni soliqqa tortish masalalariga oid tezkor axborotlar va
me’yoriy hujjatlar bilan ta’minlash; 1
 auditorlar oddiy kundalik muammolar ustida takroran ishlamasliklari
uchun, korxona ichida soliqqa tortishning dolzarb masalalariga doir axborotlar va
ishlanmalarni almashishni tashkil etish;
 mijoz tomonidan taqdim qilinadigan, soliqqa tortish masalalariga doir
yozma axborotlar sifatini samarali nazorat qilish;
 korxona ichida soliq bo’yicha maslahat berish texnologiyasini barpo
qilish va byudjet bilan hisob-kitoblarni tekshirish natijalari bo’yicha
rasmiylashtirilishi lozim bo’lgan ishchi hujjatlarining maxsus shakllarini ishlab
chiqish.
Byudjet bilan hisob-kitoblarni tekshirishda auditorlik amallariga shaklan
rioya qilinishigagina tayanish mumkin emas. shuning uchun byudjet bilan hisob-
kitoblar ahvoli to’g’risida yakuniy hulosani auditorlar guruhining rahbari qilishi
kerak. U asosiy soliqlar bo’yicha aniqlangan barcha tafovutlarni va ularning
soliqqa tortiladigan baza shakllanishiga ta’sirini baholash imkoniga ega.
Foyda solig’i va qo’shilgan qiymat solig’i korxonaning moliya-xo’jalik
faoliyatiga eng katta ta’sir ko’rsatib, hisob-kitob qilishda ham, tekshiruv
o’tkazishda ham hammadan qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. SHu boisdan umum
davlat soliqlaridan shu ikkalasiga batafsil to’xtalib, qolgan soliqlar va yig’imlar
bo’yicha esa auditorlar tomonidan qo’llaniladigan umumiy tekshiruv qoidalarini
bayon qilamiz.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 yanvardagi PF-5635-son, “2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investisiyalar va
ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida” farmoni
8

2. Mol-mulk va resurs soli qlari auditi
A. Mol-mulk solig’ini tekshirish. Bu soliq korxonalarni mavjud
aktivlardan samarali foydalanishga va keraksiz mulklar to’planib qolishiga yo’l
qo’ymaslikni rag’batlantirish uchun joriy qilingan. Bu soliqni soliqqa tortiladigan
mulki, bankda muddatsiz depozit schyoti bo’lgan va mustaqil balansdagi huquqiy
shaxslar to’laydi.
Yangi Soliq Kodeksiga muvofiq huquqiy shaxslar uchun mol-mulk solig’i u
qaysi manbadan olinganidan qat’iy nazar, korxona balansida turgan barcha asosiy
vositalar va nommoddiy aktivlarning yillik o’rtacha qiymatiga nisbatan hisoblanadi.
Bunda auditor soliqqa tortiladigan ob’ektlarning summasini va har choraklikda yil
boshidan o’sib boruvchi jami bilan hisoblanadigan soliq summasining to’g’riligini
tekshirishi lozim. Jismoniy shaxslar uchun esa, ularning mulki hisoblangan
kvartiralar, chorbog’ va bog’ uylari, garajlar va boshqa imoratlar, binolar va inshootlar
qiymati, shuningdek avtomobillar, motorli qayiqlar, vertolyotlar, samolyotlar va
boshqa transport vositalari dvigatellarining quvvati soliq ob’ekti hisoblanadi.
Auditor jismoniy shaxslarning mol-mulkini soliqqa tortishni tekshirishda
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan soliq
stavkalariga rioya qilinishiga alohida e’tibor berishi lozim.
Soliq stavkasi korxonaning balansidagi asosiy vositalar (lizing shartnomasi
bo’yicha olinganlari ham qo’shilgan) va nomoddiy aktivlarning eskirishi ayrilmagan
o’rtacha yillik qiymatiga nisbatan qo’llaniladi. Mulk summasi uning o’tgan har
oyning 1sanasiga bo’lgan qoldig’i bo’yicha hisoblanadi.
Auditor, agar korxonadagi mol-mulklar bir necha mulkdorlarning ulushbay
asosida umumiy mulki bo’lgan holatlarni tekshirganda mol-mulk solig’i har bir
mulkdor tomonidan umumiy mulkdagi ulushiga mutanosib ravishda to’langanligini
aniqlashi lozim. Yangi qurilgan imoratlar, binolar va inshootlar bo’yicha soliq ular
barpo etilgan yoki olingan yildan boshlab to’lanishini e’tibordan chiqarmaslik
kerak.
Тabiiy ofat yoki boshqa sabablarga ko’ra yo’qolgan mol-mulklar bo’yicha
soliq undirish ular yo’q qilingan yoki butunlay vayron bo’lgan oydan boshlab
9

to’xtatiladi.
Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq
auditi natijalari. 2
Т/r Ko’rsatkichlar O’lchov
birlik Korxona
ma’lumot
lari
bo’yicha Auditor
ma’lum
ot-lari
bo’yicha Farqi
(+;-)
1. Asosiy vositalar, shu bilan
birgalikda moliyaviy ijara (lizing)
shartnomasi bo’yicha olingan
asosiy vositalarning va soliq
solinadigan nomoddiy
aktivlarning o’rtacha yillik qoldiq
qiymati Ming
so’m 7291494.
0 7291494.
0 -
2. Soliq solinadigan bazaning
kamaytirilishi Ming
so’m 3109686.
6 3109686.
6 -
3. Yuridik shaxslarning mol-mulkiga
solinadigan soliqni hisoblash
uchun soliq solinadigan baza Ming
so’m 4181807.
6 4181807.
6 -
4. Belgilangan soliq stavkasi
% 3. 5 3. 5 -
5. Тuzatilgan stavka Ming
so’m - - -
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Bank xizmatlari ommabopligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-3620 sonli farmoni. 2018 yil 23 mart.
10

6. Soliq summasi Ming
so’m 146363. 2 146363.
2 -
7. Normativ muddatda
tugallanmagan qurilish
ob’ektining o’rtacha yillik qiymati Ming
so’m - - -
8. Soliq stavkasi
% - - -
9. Soliq summasi Ming
so’m - - -
10. Belgilangan muddatda ishga
tushirilmagan uskunaning o’rtacha
yillik qiymati Ming
so’m 417958. 6 417958.
6 -
11. Soliq stavkasi, %da
% 7 7 -
12. Soliq summasi Ming
so’m 29257. 1 29257. 1 -
13. Byudjetga to’lanadigan yuridik
shaxslarning mol-mulkiga
solinadigan soliq summasi Ming
so’m 175620. 3 175620.
3 -
Auditor huquqiy va jismoniy shaxslar mulkiga solinadigan soliqlar bo’yicha
belgilangan imtiyozlarning to’g’ri qo’llanilishini tekshiradi. Auditor huquqiy va
jismoniy shaxslarning mulkiga solinadigan soliqni hisoblash va to’lash tartibiga
qanday rioya qilinayotganligiga ham alohida e’tibor berishi zarur. SHu bilan birga
soliq to’lovchilar tomonidan mol-mulk solig’i bo’yicha hisoblash varaqalarini soliq
organlariga yilning choraklari bo’yicha va yillik moliyaviy hisobotlarni taqdim etish
muddatida topshirilishini ham o’rganish zarur.
11

1-chizma 3
Mol-mulk va resurs soliqlari soliqlar auditi quyidagi ketma-ketlikda
amalga oshiriladi:
Soliq larning to’g’ri hisoblanishi
tekshirish.
Soliq larning byudjetga muddatida va to’li q
o’tkazilishini tekshirish.
Soliq lar hisobining to’g’riligini tekshirish.
Tekshirish natijalarini rasmiylashtirish.
Mol-mulk solig’i bo’yicha imtiyozlarning to’g’ri qo’llanilishi va to’lov
muddatlariga rioya qilinishi ham tekshirilishi zarur.
B. Yer solig’i auditi. Auditor mahalliy soliqlar bo’yicha byudjetga
qarzdorlikni tekshirganda quyidagi holatlarga e’tibor berishi lozim: mavjud
me’yoriy hujjat va yo’riqnomalarga asosan soliq solinadigan bazaning to’g’ri
aniqlanganligiga; mahalliy soliqlar bo’yicha belgilangan soliq imtiyozlaridan
to’g’ri foydalanilganligiga; o’rnatilgan soliq imtiyozlari va summalarining
to’g’riligiga; byudjetga to’lovlar bo’yicha hisobot ma’lumotlarining to’g’riligi va
ishonchliligiga.
Mahalliy soliqlar va yig’imlar faqat har bir hududdagi mahalliy byudjetlarga
tushadi, boshqa byudjetlarga ajratmalar berilmaydi.
Audit o’tkazish manbalari bo’lib hisob-kitob qaydnomalari, to’lov
qaydnomalari, kassa chiqim orderlari, bank ko’chirmalari, joriy oy uchun ichki
balans hisoblashishlarni hisobga olish qaydnomasi, to’lov topshiriqnomalari, 10-
sonli jurnal order, Bosh daftar kabilar hisoblanadi.
3
http s://www.u zse. uz - “Toshkent” Respublika fond birjasi rasmiy sayti ma’lumotlari.
12

Yer solig’i va mol-mulk solig’i O’zbekiston Respublikasi qonunchilik
hujjatlari bilan kiritiladi va uning barcha hududlarida undirib olinadi, bunda ushbu
soliqlar va yig’imlarning miqdorlari Hukumat tomonidan belgilanadi. Boshqa
mahalliy soliqlar Qoraqolpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shaxrining davlat hokimiyati organlari tomonidan kiritiladi. Respublika Vazirlar
Mahkamasi faqatgina ushbu mahalliy soliqlarni chegara miqdorlarini belgilaydi.
Yangi mahalliy soliqlar va yig’imlarning kiritilishi Respublika Vazirlar
Mahkamasi bilan kelishilishi lozim.
Byudjet bilan hisob-kitoblar bo’yicha buxgalteriya hisobi byudjetga qarzlar
bo’yicha to’lovlar schyotida olib boriladi.
Hisoblangan soliq summasi quyidagicha aks ettiriladi:
Debet 9430 – “Boshqa operatsion xarajatlar” schyoti, Kredit 4510 - “Soliqlar
bo’yicha bo’nak to’lovlari” schyoti.
Byudjetga o’tkaziladigan soliq summasi quyidagicha aks ettiriladi:
Debet 4510-“Soliqlar bo’yicha bo’nak to’lovlari schyoti”, Kredit 5110
–“Hisob-kitob” schyoti.
13

Ye r solig’i auditi 4
Т/r
Ko’rsatkichlar O’lcho
v
birligi Korxona
ma’lumotlari
bo’yicha Auditor ma’lumotlari
bo’yicha
Yer
maydo
ni Summasi Yer
may
doni Summasi
1. Yer
uchastkasining
umumiy
maydoni, ga 12. 4 x 12. 4 x
2. Soliq
solinmaydigan
yer maydoni - ga 4. 8 x 4. 8 x
3. Soliq solinadigan
baza ga 7. 6 x 7. 6 x
4. Yil uchun
byudjetga
to’lanishi lozim
bo’lgan jami soliq
summasi so’m x 25947. 7 x 25947. 7
5. I chorak uchun
15 fevralgacha so’m x 6486. 9 x 6486. 9
6. II chorak uchun
15 maygacha so’m x 6486. 9 x 6486. 9
4
www.stat.uz (O‘zbekiston Respublikasi Statistika qo‘mitasi rasmiy vev sayti).
14

7. III chorak uchun
15 avgustgacha so’m x 6486. 9 x 6486. 9
8. IV chorak uchun
15 noyabrgacha so’m x 6486. 9 x 6486. 9
Korxonaning yer solig’i auditini o’tkazishda auditor maxsus jadval tuzadi
va ushbu jadvalni korxonaning hisob-kitobi bilan solishtirib chiqadi.
S. Yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq auditi. Yer qa’ridan
foydalanganlik uchun soliqni tekshirishda, auditor avvalo, soliq solish
ob’ektlarining to’g’riligini aniqlash zarur. Bunda soliq solish ob’ektlarining Soliq
Kodeksiga muvofiq kelishini tekshiradi. So’ngra ushbu soliq stavkalarining to’g’ri
qo’llanilishi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan
yer ostidan foydalanganlik uchun soliq stavkalariga muvofiq aniqlanadi. Bunda
auditor ushbu soliq bo’yicha belgilangan imtiyozlarni ham nazarda tutishi kerak.
So’ngra auditor yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarish
va to’lashning to’g’riligini ham aniqlashi lozim. Bunda u soliq to’lovchilar
tomonidan yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq bo’yicha hisob-kitoblarni soliq
organlariga taqdim etish tartibiga rioya qilinganligini Soliq Kodeksining IX
bo’lim. Yer qa’ridan foydalanuvchilar uchun soliqlar va maxsus to’lovlar (42-46-
boblar, 242-256-moddalar) muvofiq tekshiradi.
Yer qa’ridan foydalanganlik uchun
soliq auditi natijalari 5
Т/r Тayyor
mahsulotla
r nomi Soliq
solina-
digan
baza Soliq
stavkas
i, % Yer
qa’ridan
foydalangan
lik uchun
soliq
summasi Auditor
ma’lumola
ri bo’yicha Far
qi
( +; -)
5
www.cbu.uz (O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy vev sayti).
15

1.
Neft va
kondensati 7331452.
69 20 1506290540 150629054
0
2.
Тabiiy gaz 37901238.
66 3 0 11370371600 113703716
00 -
12876662140 128766621
40 -
16

Yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq auditi natijalari 6
Тayyor
mahsulotla
r nomi Qazib olish hajmi, t, kub.
m Sotish hajmi
jami shu jumladan naturada
ifodalang
an sotish
hajmi
(t, kub.
m) pulda
ifodalanga
n sotish
hajmi
(so’m) o’rtacha
sotish
bahosi
(060-
ustun / 050-
ustun)sotish
uchun o’z
ehtiyoj
i
uchun
010 020 030 040 050 060 070
Neft va
kondensati 52898. 0 52898. 0 - 52255. 85 7440022. 3 142. 38
Тabiiy gaz 1109017
. 5 1109017
. 5 - 1061250.
1 36268769. 0 34. 18
Тayyor
mahsulotla
r nomi O’z
ehtiyoji
uchun
ishlatilgan
tayyor
mahsulotni
ng tannarxi Soliq solinadigan baza
Jami shu jumladan
realizatsiya
q ilish uchun o’z ehtiyoji
uchun
080 090 100 110
Neft va
kondensati -
7331452. 69 7331452. 69 -
Тabiiy gaz - 37901238. 66 37901238. 66 -
6
www.lex.uz (O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi rasmiy vev sayti).
17

Yer qa’ridan foydalanuvchilar quyidagi soliqlar va maxsus to’lovlarni
to’laydilarchilari bo’yicha alog’ida tekshiruvdvn o’tkazadi:
 yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq;
 qo’shimcha foyda solig’i;
 bonus (imzoli va tijoratbop topilma bonuslar).
Auditor q o’shimcha foyda solig’i ni tekshirishda quyidagilar ga alohida
e’tibor beradi :
 ayrim foydali qazilmalarni (foydali komponentlarni) kavlab olishni
(ajratib olishni) amalga oshiruvchi yer qa’ridan foydalanuvchilar;
 foydali qazilmalardan ishlab chiqariladigan ayrim turdagi mahsulotlarni
ishlab chiqarishni amalga oshiruvchi yuridik shaxslar bo’yicha q o’shimcha foyda
solig’i ni tekshiradi .
D. Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq auditi. Suv
resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni o’z faoliyatida suvdan foydalanuvchi
huquqiy shaxslar to’laydilar. Bu soliqni tekshirishda soliq solish ob’ektining Soliq
Kodeksining 258-moddasiga muvofiqligi aniqlanadi. So’ngra O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan amaldagi soliq stavkalar
va Soliq Kodeksining 261-moddasiga muvofiq suv resurslaridan foydalanganlik
uchun to’lanadigan soliq bo’yicha imtiyozlarning to’g’ri qo’llanilishi tekshiriladi.
Auditor suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq summasini hisoblab
chiqarish tartibi va hisob-kitoblarni soliq organlariga taqdim etish va soliqni
to’lash muddatlariga rioya qilinishiga alohida e’tibor qaratishi lozim.
Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq yuridik shaxslar tomonidan
tasdiqlangan stavkalar bo’yicha soliq solinmaydigan suv xajmlarini hisobga olgan
holda, olingan suvning xajmidan kelib chiqib hisoblanadi. . Soliq bo’yicha hisob-
kitoblar yil boshidan o’sib boruvchi yakunga hisobot oyidan keyingi oyning 15-
kuniga qadar to’lanadi. Yilning choragi davomida suv resurslaridan
foydalanganlik uchun to’laydigan solig’ining umumiy summasi eng kam ish
haqining ellik baravaridan kam bo’lgan yuridik shaxslar soliqni yilning xar
choragida bir marta, yil choraklari bo’yicha moliyaviy hisobotlarni topshirish
18

uchun belgilangan muddatlarda to’laydilar. Soliq to’lovchilar (o’ishloo’ xo’jalik
korxonalaridan tasho’ari) joriy yilning 15 yanvariga o’adar suvdan
foydalanayotgan joydagi davlat soliq xizmati organlariga soliq to’lagani hao’idagi
bildirishnomani xar oyda yoki yilning xar choragida o’rnatilgan limitdan kelib
chio’ib yohud suvni yetkazib berish bo’yicha shartnomaga muvofio’ ravishda
yuboradilar. O’ishloo’ xo’jalik korxonalari suv resurslaridan foydalanganlik
uchun soliq ni bir yilda bir marta — joriy yilning 15 dekabriga o’adar to’laydilar.
Yuridik shaxslarning suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq bo’yicha
byudjet bilan hisob-kitoblarining buxgalterlik hisobi byudjetga qarzlar bo’yicha
to’lovlar (turlari bo’yicha) schyotida olib boriladi.
Hisoblangan soliq summasi o’uyidagicha aks ettiriladi:
9400-«davr xarajatlari hisobi» schyotining debeti;
6410- «byudjetga qarzlar bo’yicha to’lovlar hisobi» schyotining krediti.
Byudjetga oid o’tkaziladigan soliq summasi o’uyidagicha aks ettiriladi:
6410- «byudjetga qarzlar bo’yicha to’lovlar hisobi» schyotining krediti;
5110- «pul vositalarining hisob» schyoti krediti.
Byudjet bilan hisob-kitoblar turlari bo’yicha alohida analitik hisob
registrlarida aks ettirilib boriladi. Tekshirish natijalari auditorlik hisoboti va
xulosasiga kiritiladi.
A. Yagona soliq to’lovi auditi. 2020 yil 20 iyunda Prezidentning
"Mikrofirmalar va kichik korxonalarni rivojlantirishni rag’batlantirish borasidagi
qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida"gi PF-3620-sonli Farmoni qabul qilindi. U
kichik biznes sub’ektlarining faoliyat ko’rsatish shart-sharoitini yaxshilashga,
ularni soliqqa tortishni soddalashtirishga yo’naltirilgan va asosiy masalalar tartibga
solinadi:
1) soliq solishning soddalashtirilgan tizimi tarkibining o’zgarishi,
birxillashtirilgan soliq to’lovining joriy etilishi;
2) joriy etilgan birxillashtirilgan soliq to’lovi to’lovchilari uchun imtiyozlar
va qo’shimcha preferensiyalar berilishi.
Yagona soliq to’lovini to’lovchilar uning summasini soliq solinadigan baza
19

va tasdiqlangan stavkalardan kelib chiqqan holda hisob-kitob qiladilar.
Yagona soliq to’lovini audit o’tkazishdan maqsad b elgilangan tartibda
qonun xujjatlariga muvofiq tekshirilishi.
Yagona soliq to’lovini auditida belgilangan vazifalar:
 Soliq hisobotlari bo’yicha sintetik va analitik schetlarning holati;
 Soliq bazasini shakllantirish;
 Daromad xarajatlarini aniqlash va hisobga olinmagansoliq bazasini
aniqlashi;
 Joriy soliq majburiyatlarini oldidagi qarzni buxgalteriya va soliq
hisobotlarida aniqlash;
 Yig’ilgan soliqlarning summasini buxgalteriya hisobotlaridan
aniqlash;
 Moliyaviy hisobot shakllarini klasifikatsiya qilib olish;
 Тo’liq o’z vaqtida Yagona soliq to’lovini to’lanishini ta’minlash;
Asosiy normativ xujjatlar:
 Soliq kodeksining boblarida auditorga taqdim etiladigan
xujjatlar, korxona balansi (for№1), moliyaviy natajalar to’g’risida hisobot for №2,
bosh daftar, oborot-saldo vedomosti, “hisob siyosati” bo’yicha tasdiqlangan
buyruq, kichik biznes uchun tasdiqlagan soddalashtirilgan soliq hisobot shakllari,
soliqlarni to’lash maqsadida buxgalteriya hisobining hisob registri, 6400 “Byudjet
qarzdorligi”, yagona soliq to’lovini raschyotlari, boshlang’ich xujjatlar, soliqqa
tortishdagi tasdiqlovchi xujjatlar
Yagona soliq to’lovini auditini o’tkazish bosqichlar uchga bo’linadi:
 Тanishtiruvchi
 Asosiy
 Yakuniy
Тanishtiruvchi bosqich;
Yagona soliq to’lovi auditini o’tkazishdan maqsad sodir bo’lgan
jarayonlarga Yagona soliq to’lovini to’g’ri hisoblash. Buning uchun auditor
tomonidan quyidagi jarayonlarni amalga oshiradi:
20

 Buxgalteriya va soliq hisobi tizimini baholash;
 Auditorlik tavakkalchilikni baholash;
 Mavjudlik darajasini aniqlash
 Soliq ko’rsatkichlariga tegishli omillarni aniqlash;
 Хujjatlarning aylanish, tahlil qilish
Yuqorida ko’rsatilgan xolatlar soliq ob’ektini aniqlaydi. Yagona soliq
to’lovini auditini o’tkazishda ayrim jarayonlarni tahlil qilish zarur, yan’i audit
tekshiruvini joriy o’tkazish davrida:
Soliq va hisobni yuritish metodologiyasini yangilash, soliq hisob-kitoblari
uchun asosiy vositani qayta baholash va yangi xizmat ko’rsatish turlarini
amaliyotga tadbiq etish. Buning uchun auditor quyidagi xujjatlarni boshlang’ich
xujjatlarni olish zarur (ishlab chiqarish hisobotlari)
Asosiy bosqich;
Bu bosqichda asosiy soliq hisobi auditi amalga oshiriladi.
shuning uchun:
 Yagona soliq to’lovining soliq bazasi to’g’ri aniqlanib baholanadi.
 Korxonaning soliq qonunchiligi bo’yicha belgilangan normalarni
tuzilishini to’liq tahlil asosida tekshiriladi.
Yagona soliq to’lovini auditini o’tkazish jarayonida quyidagi
huquqbuzarliklar bo’lishi mumkin:
Soliq bazasini to’g’ri shakllantirmaslik;
Iqtisodiy xarajat tarkibiga belgilanmagan xarajatlarni kiritilishi;
Soliq imtiyozlarini qoyidalarini buzish;
SHakllantirilgan soliq to’lovlarini buzish xollari;
Ichki nazoratning yo’qligi, yagona soliq to’lovini noto’g’ri hisoblanishi va
boshq.
Yakuniy bosqich;
Auditorni yakuni bo’yicha tekshirish natijalarini xulosa qiladi va auditorlik
hisobotini ish xujjatlar bilan auditor raxbariga topshirishadi.
21

B. Yagona yer solig’i auditi. Auditor yagona yer solig’i bo’yicha byudjet
bilan hisob-kitoblarni tekshirishi uchun soliqning mohiyatini va uni tartibga
soluvchi me’yoriy bazani bilishi zarur. Yagona yer solig’i yerdan foydalanish
samaradorligini oshirish, qishloq xo’jalik tovar ishlab chiqaruvchilari mehnatining
pirovard natijalaridan iqtisodiy manfaatdorligini kuchaytirish va soliqqa tortish
mexanizmini soddalashtirish uchun 1999 yilning 1-yanvaridan boshlab joriy
qilingan.
Qishloq xujalik ishlab chiqarishini yuritishga egalik qilish va foydalanish
uchun berilgan yoki ijaraga olingan yer maydonlari soliq ob’ekti bo’lib
hisoblanadi.
Qishloq xo’jalik kooperativlari (shirkatlar), fermer xo’jaliklari va
agrofirmalar yagona yer solig’ining to’lovchilaridir.
O’rmon, baliq va ovchilik xo’jaliklari, ilmiy-tekshirish tashkilotlari va ilmiy
muassasalarning tajriba, eksperimental va o’quv-tajriba xo’jaliklari, huquqiy shaxs
maqomiga ega bo’lmagan yordamchi qishloq xo’jaligi hamda «Dehqon xo’jaliklari
to’g’risida»gi qonunda ko’zda tutilgan soliqqa tortish shartlari saqlab qolingan
dehqon xo’jaliklari yagona yer solig’i to’lamaydi.
Yagona yer solig’i O’zbekiston Respublikasining Prezidenti 1998 yilning 10
oktabrida qabul qilingan «Qishloq xo’jalik tovar ishlab chiqaruvchilari uchun
yagona yer solig’ini joriy etish to’g’risida»gi Farmoniga hamda Vazirlar
Mahkamasining 1998 yil 26 dekabridagi 539-sonli qaroriga asosan joriy qilingan.
Soliqqa tortish maqsadida yerlar sug’oriladigan yerlar, lalmikor yerlar, o’tloq va
yaylovlar, jamoat binolari va xonadonlar bilan band bo’lgan yerlar, suv havzalari,
kanallar, kollektor va yo’llar bilan band bo’lgan yerlar hamda qishloq xo’jaligida
foydalanilmaydigan boshqa yerlarga bo’linadi. Har bir yer guruhi bo’yicha
tegishli baza stavkalari va tuzatish koeffitsentlari qo’llaniladi.
Sug’oriladigan yerlar bo’yicha bali «0» don 10 gacha bo’lgan birinchi sinfga
kiradigan yerning 1 gektari uchun absolyut summada belgilangan soliq stavkasi
baza stavkasiga qabul qilingan. Baza stavkalari tuman va shaharlar bo’yicha
belgilangan. Yer maydonlarining qayerda joylashganligiga, sifati (ball-boniteti) va
22

suv bilan ta’minlanganligiga qarab baza stavkalari tegishli tuzatish
koeffitsiyentlariga asosan o’zgartiriladi.
Lalmikor yerlar hamda o’tloq va yaylovlar uchun viloyatlar bo’yicha
belgilangan baza stavkalari qo’llaniladi.
Jamoat binolari va xanodonlar, suv havzalari, kanallar, kollektor va yo’llar
bilan band bo’lgan yerlar hamda qishloq xo’jaligida foydalanilmaydigan boshqa
yerlar bo’yicha tegishli tuman va shaharlarning sug’riladigan yerlarining birinchi
sinfi uchun belgilangan stavkalar baza stavkasiga qabul qilingan.
Qishloq xo’jaligi uchun belgilangan yerlarning maydoni yer tuzish xizmati
tomonidan olib boriladigan yerlarni hisobga olish va yerlar inventarizatsiyasining
ma’lumotlari bilan qishloq xo’jalik ekinlari va yer maydonlarini o’lchash
ma’lumotlari hamda maxsus loyihalash va qidiruv tashkilotlari olib borgan
tekshirish ma’lumotlari balan tasdiqlanishi kerak.
Auditor qishloq xo’jalik tovar ishlab chiqaruvchilar soliqni hisoblash
varaqasini soliq inspeksiyasiga joriy yilning 1-fevraligacha taqdim qiliganligini,
shuningdek, soliq yilda uch marta to’langanligini aniqlashi lozim.
Yagona yer solig’ining hisoblangan summasi davr xarajatiga olib boriladi.
Byudjet bilan olib boriladigan hisob-kitob 6410-«Byudjetga to’lovlar bo’yicha
qarzdorlik (turlari bo’yicha)» hisob schetining «Yagona yer solig’i» analitik
schyotida olib boriladi. Hisoblangan soliqning summasi shu schyotning kreditidan
9439-«Boshqa operatsion xarajatlar» schetining debetiga olib boriladi.
- Yagona yer solig’ining to’lovchilari O’zbekiston Respublikasining
amaldagi qonunlariga muvofiq soliqning to’g’ri hisoblanishi va o’z vaqtida
to’lanishi uchun javogardirlar.
Yagona yer solig’ini audit o’tkazishdan maqsad b elgilangan tartibda
qonun xujjatlariga muvofiq tekshirilishi.
Yagona yer solig’ini auditida belgilangan vazifalar:
 Soliq hisobotlari bo’yicha sintetik va analitik schetlarning holati;
 Soliq bazasini shakllantirish;
23

 Daromad xarajatlarini aniqlash va hisobga olinmagansoliq bazasini
aniqlashi;
 Joriy soliq majburiyatlarini oldidagi qarzni buxgalteriya va soliq
hisobotlarida aniqlash;
 Soliqlarning summasini buxgalteriya hisobotlaridan aniqlash;
 Moliyaviy hisobot shakllarini klasifikatsiya qilib olish;
 Тo’liq o’z vaqtida yagona yer solig’ini to’lanishini ta’minlash;
Asosiy normativ xujjatlar:
Soliq kodeksining boblarida auditorga taqdim etiladigan xujjatlar, korxona
balansi (for№1), moliyaviy natajalar to’g’risida hisobot for №2, bosh daftar,
oborot-saldo vedomosti, “hisob siyosati” bo’yicha tasdiqlangan buyruq, kichik
biznes uchun tasdiqlagan soddalashtirilgan soliq hisobot shakllari, yer kadastri,
soliqlarni to’lash maqsadida buxgalteriya hisobining hisob registri, 6400 “Byudjet
qarzdorligi”, yagona yer solig’ini raschyotlari, boshlang’ich xujjatlar, soliqqa
tortishdagi tasdiqlovchi xujjatlar.
Yagona yer solig’i auditini o’tkazishdan maqsad sodir bo’lgan jarayonlarga
Yagona yer solig’ini to’g’ri hisoblash. Buning uchun auditor tomonidan quyidagi
jarayonlarni amalga oshiradi:
 Buxgalteriya va soliq hisobi tizimini baholash;
 Auditorlik tavakkalchilikni baholash;
 Mavjudlik darajasini aniqlash
 Soliq ko’rsatkichlariga tegishli omillarni aniqlash;
 Хujjatlarning aylanish, tahlil qilish
Yuqorida ko’rsatilgan xolatlar soliq ob’ektini aniqlaydi. Yagona yer
solig’ini auditini o’tkazishda ayrim jarayonlarni tahlil qilish zarur, yan’i audit
tekshiruvini joriy o’tkazish davrida:
Soliq va hisobni yuritish metodologiyasini yangilash, soliq hisob-kitoblari
uchun asosiy vositani qayta baholash va yangi xizmat ko’rsatish turlarini
amaliyotga tadbiq etish. Buning uchun auditor quyidagi xujjatlarni boshlang’ich
xujjatlarni olish zarur (ishlab chiqarish hisobotlari)
24

Asosiy bosqich;
Bu bosqichda asosiy soliq hisobi auditi amalga oshiriladi.
shuning uchun:
 Yagona yer solig’i ning soliq bazasi to’g’ri aniqlanib baholanadi.
 Korxonaning soliq qonunchiligi bo’yicha belgilangan normalarni
tuzilishini to’liq tahlil asosida tekshiriladi.
Yagona yer solig’ini auditini o’tkazish jarayonida quyidagi
huquqbuzarliklar bo’lishi mumkin:
 Soliq bazasini to’g’ri shakllantirmaslik;
 Yer maydonining hajming noto’g’ri hisoblanishi;
 Soliq imtiyozlarini qoyidalarini buzish;
 SHakllantirilgan soliq to’lovlarini buzish xollari;
 Ichki nazoratning yo’qligi, yagona yer solig’ini noto’g’ri hisoblanishi
va boshq.
Yakuniy bosqichda a uditorni yakuni bo’yicha tekshirish natijalarini xulosa
qiladi va auditorlik hisobotini ish xujjatlar bilan auditor raxbariga topshirishadi.
S. Тadbirkorlik faoliyatining ayrim turlari bo’yicha qat’iy belgilangan
soliq auditi. Qat’iy belgilangan soliqni to’lovchilar bo’lib faoliyatning ayrim
turlarini tavsiflovchi fizik ko’rsatkichlardan kelib chiqqan holda soliq solinadigan
ayrim faoliyat turlarini amalga oshiruvchi yuridik shaxslar hisoblanadi.
Qat’iy belgilangan soliq solinadigan faoliyat turlarining ro’yxati, shuningdek
faoliyatning mazkur turlarini tavsiflovchi fizik ko’rsatkichlar qonun hujjatlari bilan
belgilanadi.
Qat’iy belgilangan soliq to’lash tatbiq etiladigan faoliyat bilan bir qatorda
faoliyatning boshqa turlarini amalga oshiruvchi yuridik shaxslar faoliyatning
mazkur turlari bo’yicha alohida-alohida hisob yuritishlari va umumbelgilangan
yoki ushbu bo’limda belgilangan soliqlarni to’lashlari shart.
Qat’iy belgilangan soliq belgilangan faoliyat turini tavsiflovchi fizik
ko’rsatkich soliq solinadigan ob’ekt hisoblanadi. Soliq solinadigan baza fizik
25

ko’rsatkichlarning sonidan kelib chiqib, soliq summasi soliq solinadigan baza va
belgilangan stavkadan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Qat’iy belgilangan soliq hisob-kitobi soliq bo’yicha hisobga olish joyidagi
davlat soliq xizmati organlariga:
yangi tashkil qilinayotgan (boshlovchi) soliq to’lovchilar tomonidan – davlat
ro’yxatidan o’tkazilgan kundan e’tiboran o’n kundan kechiktirmay;
faoliyat yuritayotgan soliq to’lovchilar tomonidan – hisobot yilining
15 yanvarigacha taqdim etiladi.
Soliq solish ob’ekti va ish haqining eng kam miqdori o’zgargan taqdirda,
soliq to’lovchilar aniqlik kiritilgan hisob-kitobni navbatdagi to’lovni to’lash
muddatidan kechiktirmay taqdim etishlari shart.
Auditor qat’iy belgilangan soliqni yuridik shaxslar tomonidan – har oyda
hisobot oyidan keyingi oyning 25-kunidan kechiktirmay to’laganligini tekshirish
lozim.
Qat’iy belgilangan soliqni audit o’tkazishdan maqsad b elgilangan
tartibda qonun xujjatlariga muvofiq tekshirilishi.
Qat’iy belgilangan soliqni auditida belgilangan vazifalar:
 Soliq hisobotlari bo’yicha sintetik va analitik schetlarning holati;
 Soliq bazasini shakllantirish;
 Daromad xarajatlarini aniqlash va hisobga olinmagansoliq bazasini
aniqlashi;
 Joriy soliq majburiyatlarini oldidagi qarzni buxgalteriya va soliq
hisobotlarida aniqlash;
 Soliqlarning summasini buxgalteriya hisobotlaridan aniqlash;
 Moliyaviy hisobot shakllarini klasifikatsiya qilib olish;
 Тo’liq o’z vaqtida qat’iy belgilangan soliqni to’lanishini ta’minlash;
Asosiy normativ xujjatlar:
 Soliq kodeksining boblarida auditorga taqdim etiladigan
xujjatlar, korxona balansi (for№1), moliyaviy natajalar to’g’risida hisobot for №2,
bosh daftar, oborot-saldo vedomosti, “hisob siyosati” bo’yicha tasdiqlangan
26

buyruq, kichik biznes uchun tasdiqlagan soddalashtirilgan soliq hisobot shakllari,
soliqlarni to’lash maqsadida buxgalteriya hisobining hisob registri, 6400 “Byudjet
qarzdorligi”, Qat’iy belgilangan soliqni raschyotlari, boshlang’ich xujjatlar,
soliqqa tortishdagi tasdiqlovchi xujjatlar
Тanishtiruvchi bosqichda;
Qat’iy belgilangan soliq auditini o’tkazishdan maqsad sodir bo’lgan
jarayonlarga Qat’iy belgilangan soliqni to’g’ri hisoblash. Buning uchun auditor
tomonidan quyidagi jarayonlarni amalga oshiradi:
 Buxgalteriya va soliq hisobi tizimini baholash;
 Auditorlik tavakkalchilikni baholash;
 Mavjudlik darajasini aniqlash
 Soliq ko’rsatkichlariga tegishli omillarni aniqlash;
 Хujjatlarning aylanish, tahlil qilish
Yuqorida ko’rsatilgan xolatlar soliq ob’ektini aniqlaydi. Qat’iy belgilangan
soliqni auditini o’tkazishda ayrim jarayonlarni tahlil qilish zarur .
Yuridik shaxslar uchun qat’iy belgilangan soliq hisob-kitobi 7
Faoliyat
turi Fizik
ko’rsatkichlar Qat’iy
belgilang
an soliq
stavkasi
(eng kam
ish
haqiga
nisbatan
karra
miqdorid
a) Eng
kam
ish
haqi
miqdo
ri Korxo
na
ma’lum
ot - lari
bo’yich
a Audit
or
ma’lu -
motlari
bo’yich
a Far
-qi
( +; -
)o’lch
ov
birligi jihozlan
gan
joylar
soni
(birligi),
egallanga
n
maydon
Avtotran -
sport kv.
metr 58. 0 0. 1 45215 262247 26224
7
7
www.lex.uz (O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi rasmiy vev sayti).
27

vositalarini
q i sq a
muddat
sa q lash
joylari
Bolalar
o’yin
avtomatlari Birlik
da 8 3. 0 45215 108516
0 10851
60
Soliq va hisobni yuritish metodologiyasini yangilash, soliq hisob-kitoblari
uchun asosiy vositani qayta baholash va yangi xizmat ko’rsatish turlarini
amaliyotga tadbiq etish. Buning uchun auditor quyidagi xujjatlarni boshlang’ich
xujjatlarni olish zarur (ishlab chiqarish hisobotlari)
Asosiy bosqich;
Bu bosqichda asosiy soliq hisobi auditi amalga oshiriladi.
shuning uchun:
 Qat’iy belgilangan soliq ning soliq bazasi to’g’ri aniqlanib
baholanadi.
 Korxonaning soliq qonunchiligi bo’yicha belgilangan normalarni
tuzilishini to’liq tahlil asosida tekshiriladi.
Qat’iy belgilangan soliqni auditini o’tkazish jarayonida quyidagi
huquqbuzarliklar bo’lishi mumkin:
 Soliq bazasini to’g’ri shakllantirmaslik;
 fizik ko’rsatkichlarning soni noto’g’ri hisoblanishi;
 Soliq imtiyozlarini qoyidalarini buzish;
 SHakllantirilgan soliq to’lovlarini buzish xollari;
 Ichki nazoratning yo’qligi, Qat’iy belgilangan soliqni noto’g’ri
hisoblanishi va boshq.
28

Yakuniy bosqichda a uditorni yakuni bo’yicha tekshirish natijalarini xulosa
qiladi va auditorlik hisobotini ish xujjatlar bilan auditor raxbariga topshirishadi.
29

3. Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy
to’lovlar auditi.
Byudjetdan tashqari jamg’armalar – umumdavlat moliyasining muhim
bo’g’ini bo’lib, ularning faoliyati qat’iy belgilangan, manbalarni tashkil etish
yo’llari ko’rsatilgan. Pul jamg’armalari bilan foydalanish yo’llarining tartibi
aniqlab berilgan, davlat hukumatining yuqori organlarini tegishli aktlari asosida
o’z faoliyatini amalga oshiradilar. Byudjetdan tashqari jamg’armalar o’z
maqsadlari yo’nalishi bo’yicha iqtisodiy va ijtimoiyga bo’linadi. Boshqarish
darajasi bo’yicha esa davlat va mahalliy jamg’armalarga bo’linadi.
Byudjetdan tashqari jamg’armalarni tashkil etilishining muvofiqligini
ta’minlovchi yana bir muhim faktor – bu byudjet taqchilligidir. shuning uchun
byudjetdan tashqari jamg’armalar: Investitsiya jamg’armasi, Trast jamg’armalari,
Pensiya jamg’armasinining shakllanish jarayonini, to’lovlarni amalga oshirilish
tartibining me’yoriy hujjatlarga muvofiqligini tekshirish zaruriyati tug’iladi.
CHunki byudjet mablag’laridan foydalanishni hukumat organlari qonun asosida
qat’iy tasdiqlab bersa, byudjetdan tashqari jamg’armalar esa ijroiya organlari orqali
belgilanadi. Qonun asosida tasdiqlangan byudjet parlament tomonidan nazorat
qilinadi, byudjetdan tashqari jamg’armalar esa qonun chiqaruvchi organlar
tomonidan nazorat qilinmaydi. Bu esa auditorlik tekshiruvining ahamiyatini
oshiradi.
Ijtimoiy sug’urta va ta’minotga doir hisob-kitoblarni tekshirish ketma-
ketligi. 8
Buxgalteriya balansi (1-shakl)
Bosh daftar
4510-«Sug’urta bo’yicha bo’nak to’lovlar» 4550-«Majburiy to’lovlar
bo’yicha bo’naklar» va 6520 –«Ijtimoiy sug’urta bo’yicha to’lovlar»
schyotlarining qoldiqlari.
8
www.lex.uz (O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi rasmiy vev sayti).
30

4550 va 6520 schyotlar bo’yicha sintetik va analitik hisob registrlaridagi
qoldiqlar
Ijtimoiy sug’urta va ta’minot jamg’armalariga to’lanadigan sug’urta
badallari bo’yicha hisob-kitob vedomostlari – tegishli jamg’armalar bo’yicha
hisobot davrining oxiriga qarz qoldiqlarining summasi.
Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar
va ularni tekshirish da quyidagilarni bilish mumkin;
 Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar
auditini maqsad va vazifalari aniqlash,
 Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar
auditini o’tkazishda mavjud bo’lgan asosiy xujjatlar
 Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar
auditiniishini tekshirishdagi ketma-ketlik,
 Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar
auditini o’tkazishi jarayonida aniqlangan xuquqbuzarliklarning turlari,
 Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar
tekshirishdan maqsad qonunda belgilangan talabalar asosida amalga oshiriladi.
Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’lanadigan majburiy to’lovlar auditi
qilishda quydagilardan boholash mumkin:
 Soliqlar bo’yicha sintetik va analitik hisob tizimi;
 Soliq bazasini shakllantirish va noqonuniy to’lovlarni yo’qligi;
 Yagona ijtimoiy to’lov bo’yicha belgilangan summani
to’lanmasligi;
 Soliq majburiyatlarini byudjet buxgalteriya va soliq
hisobotlarida ko’rsatish
 Soliq bazasini shakllantirish jarayonida soliq qonunchiligiga
rioya qilish.
31

 Byudjetdan tashqari jamg’armalarga to’liq o’z vaqtida majburiy
to’lovlar ni to’lash.
Auditor byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasiga to’lovlarning amalga
oshirilishini tekshirganda pensiya jamg’armasining shakllanish manbalari hamda
belgilangan foiz stavkalarining to’g’ri hisoblanganligiga alohida e’tibor qaratishi
lozim. Auditorlik tekshirishi jarayonida byudjetdan tashqari jamg’armalarga
tushumlarning qonuniyligi, amaldagi me’yoriy - huquqiy hujjatlarga mos kelishi
tekshiriladi.
Sug’urta badallarining hisoblash ijtimoiy sug’urta joriy qilingan
ishlovchilarini barcha kategoriyalarini ish haqi jamg’armasiga belgilangan tarifdan
kelib chiqqan holda amalga oshiriladi.
Bundan tashqari auditorlik tekshiruvi jarayonida quyidagilarga e’tibor
qaratish lozim: to’lanishi lozim bo’lgan badallarning hisoblab yozilishi uchun
soliqqa tortish bazasining to’g’ri aniqlanganligini; badallarning pensiya
jamg’armasiga o’z vaqtida hisoblab o’tkazilayotganligiga; badallarning
jamg’armalarga hisoblab yozilishi va o’tkazilishi hisobi to’g’ri
yuritilayotganligiga; analitik hisob ma’lumotlarining 6520 – “Davlat maqsadli
jamg’armalarga majburiy ajratmalar bo’yicha qarzdorlik” schyot ma’lumotlariga
muvofiqligiga.
Audit o’tkazish manbalari bo’lib hisob-kitob qaydnomalari, to’lov
qaydnomalari, kassa chiqim orderlari, bank ko’chirmalari, joriy oy uchun ichki
balans hisoblashishlarni hisobga olish qaydnomasi, to’lov topshiriqnomalari, 10-
sonli jurnal order, Bosh daftar kabilar hisoblanadi.
Amaldagi qonunchilikka muvofiq sug’urta qildiruvchilar hisoblangan
sug’urta badallarini naqd pulsiz hisob-kitoblar shaklida tegishli summalarini
o’zlarining bank muassasalaridagi joriy hisobvaraqlaridan pensiya jamg’armasi
bo’limlari hisovaraqlariga o’tkazish yo’li bilan to’laydilar. Bunda pensiya
jamg’armasiga byudjetdan mablag’ bilan ta’minlanadigan tashkilotlar badallarini
oyda bir marta oyning ikkinchi yarmi uchun ish haqini to’lash uchun belgilangan
muddatda to’lashi lozim.
32

Tekshirish chog’ida auditor jamg’armalarga to’lovlar bo’yicha sodir
bo’ladigan quyidagi muomalalarni to’g’riligini tekshirishi lozim:
1)Pensiya jamg’armasiga tegishli bo’lgan va mahsulot tannarxiga
kiritiladigan summalarni, shu jumladan soliqlarni, to’lovlarni va hokazolarni aks
ettirish:
Debet 2020 “Asosiy ishlab chiqarish”, 9410 “Sotish xarajatlari” schyotlari
Kredit 65 20 “Davlat maqsadli jamg’armalarga majburiy ajratmalar bo’yicha
qarzdorlik” ” schyoti.
2) Tijorat xarajatlariga, hamda muomala chiqimlari (savdoda) hisobiga
kiradigan, pensiya jamg’armasiga hisoblangan badallar summasini aks ettirish:
Debet 9410 “Sotish xarajatlari” schyoti
Kredit 65 20 “Davlat maqsadli jamg’armalarga majburiy ajratmalar bo’yicha
qarzdorlik” schyoti.
3) Pensiya jamg’arma s iga to’lanadigan badallar, mahsulot, xizmat
ko’rsatuvchi bo’linmalar va xo’jaliklarning bajargan ishlari va ko’rsatgan
xizmatlari xarajatlariga qo’shiladigan, hamda kelgusi davr xarajatlarining tarkibida
hisobga olinadigan summalarning aks ettirilishi:
Debet 2020 “Asosiy ishlab chiqarish”, 2310 “ Yo rdamchi ishlab chiqarish”,
3190 “Boshqa oldindan to’lanadigan xarajatlar” schyotlari
Kredit 65 20 “Pensiya jamg’armasiga to’lovlar bo’yicha hisob - kitoblar”
schyoti.
4) Oldindan hisoblangan ajratmalarning summalarini Pensiya jamg’armasiga
o’tkazish:Debet 65 20 “Davlat maqsadli jamg’armalarga majburiy ajratmalar
bo’yicha qarzdorlik” schyoti. Kredit 5110 “Hisob -kitob” schyoti
Auditor shunga e’tibor berish kerakki, penya badallarini to’lash mudati
o’tgan kundan keyingi kundan boshlab, to’lov kunini ham qo’shib hisoblanadi.
Masalan, agar badallar 5 mayda to’lanishi kerak bo’lsayu, 15 mayda to’langan
bo’lsa penya 10 kun (6 maydan 15 maygacha) uchun hisoblanadi.
To’lov muddati dam olish yoki bayram kunga to’g’ri kelsa penya dam olish
yoki bayram kunidan keyingi 2chi ish kunidan hisoblanadi.
33

Ijtimoiy sug’urta va ta’minot jamg’armalariga to’lovlar hisoblanishi hamda
to’lanishini auditorlik tekshiruvidan o’tkazishda quyidagilar bajariladi:
- har bir jamg’arma turi bo’yicha va sug’urta turi bo’yicha to’lov
(badal) hisoblash uchun qabul qilingan bazaning ishonchliligini aniqlash;
- tegishli jamg’armalar bo’yicha sug’urta badallari stavkalarini
qo’llashning to’g’riligini tekshirish;
- hisoblashlarni tekshirish;
- sug’urta badallarini hisoblash manbalarini tekshirish.
Ma’lumotlarda tafovutlar bo’lgan hollarda jamg’armalar va debet yoki kredit
oborotlari tekshirilib, tafovutlar ko’lami aniqlanadi. Keyinchalik ushbu
tafovutlarning sabablari aniqlashtirilishi lozim.
Moliyalashtirish manbaidan qat’iy nazar barcha asoslar bo’yicha xodimlar
foydasiga hisoblangan, pul va (yoki) natura shakldagi to’lovlarning barcha turlari
ushbu jamg’armalarga sug’urta badallarini hisoblash uchun ob’ekt bo’lib
hisoblanadi.
Sug’urta badallarini hisoblash uchun qo’llaniladigan bazaning
ishonchliligini tekshirishda quyidagilarni bajarish zarur:
- hisobot davrida hisoblangan va to’langan mehnat haqi hamda boshqa
to’lovlar turlarini aniqlash;
- haqiqatda sug’urta badallari hisoblangan to’lovlar turlarini, tegishli
ijtimoiy sug’urta jamg’armasiga sug’urta badallari hisoblanmaydigan to’lovlar
ro’yxatiga muvofiq ular hisoblanishi yoki hisoblanmasligi lozim bo’lgan to’lov
turlari bilan taqqoslash;
- tegishli jamg’armalar bo’yicha sug’urta badallarining to’liq
to’lanmagan (yoki oshiqcha to’langan) miqdorini aniqlash.
Oldin hisoblanmasdan, korxona kassasidan berilgan har xil to’lovlarni
(moddiy yordam, mukofot) maxsus e’tibor bilan tekshirish kerak.
Ma’lumotlarda tafovutlar bo’lgan hollarda jamg’armalar va debet yoki kredit
oborotlari tekshirilib, tafovutlar ko’lami aniqlanadi. Keyinchalik ushbu
tafovutlarning sabablari aniqlashtirilishi lozim.
34

Moliyalashtirish manbaidan qat’iy nazar barcha asoslar bo’yicha xodimlar
foydasiga hisoblangan, pul va (yoki) natura shakldagi to’lovlarning barcha turlari
ushbu jamg’armalarga sug’urta badallarini hisoblash uchun ob’ekt bo’lib
hisoblanadi.
Sug’urta badallarini hisoblash uchun qo’llaniladigan bazaning
ishonchliligini tekshirishda quyidagilarni bajarish zarur:
- hisobot davrida hisoblangan va to’langan mehnat haqi hamda boshqa
to’lovlar turlarini aniqlash;
- haqiqatda sug’urta badallari hisoblangan to’lovlar turlarini, tegishli
ijtimoiy sug’urta jamg’armasiga sug’urta badallari hisoblanmaydigan to’lovlar
ro’yxatiga muvofiq ular hisoblanishi yoki hisoblanmasligi lozim bo’lgan to’lov
turlari bilan taqqoslash;
- tegishli jamg’armalar bo’yicha sug’urta badallarining to’liq
to’lanmagan (yoki oshiqcha to’langan) miqdorini aniqlash.
Bizning fikrimizcha, auditor yagona ijtimoiy to’lov bo’yicha hisob-
kitoblarni tekshirishda kasaba uyushmasi qo’mitasi a’zolarini ham jalb qilishi
maqsadga muvofiq.
shuningdek, oldin hisoblanmasdan, korxona kassasidan berilgan har xil
to’lovlarni (moddiy yordam, mukofot) maxsus e’tibor bilan tekshirish kerak.
So’ngra hisoblangan va to’langan sug’urta badallarining hisobda to’g’ri aks
ettirilishini aniqlash zarur. Bunda xodimlarga to’langan to’lovlarning sug’urta
badallarini hisoblash moliyalashtirish manbasi hisobidan aks ettirilayotganligiga
e’tibor qaratiladi. Тekshiruv natijalari ishchi hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi.
Тekshiruv yakunida auditor aniqlangan tafovutlarning hisobot
ko’rsatkichlariga (tannarx va moliyaviy natijaga, ijtimoiy sug’urta va ta’minot
bo’yicha qarzlar miqdoriga), muhimliklik darajasini hisobga olgan holda, qanday
ta’sir ko’rsatishini aniqlaydi.
35

Xulosa
Kurs ishi yakunida O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi «Soliq
siyosatining 2021-yilga mo’ljallangan asosiy yo’nalishlari qabul qilinishi
munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga
o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi
Qonuni loyihasini tayyorladi.
2021-yilgi soliq siyosatining asosiy yo’nalishlarida QQS (15%), foyda
solig’i (15%, alohida toifalar uchun 20%), jismoniy shaxslardan olinadigan
daromad solig’i (12%), yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig’i (2%),
qishloq xo’jaligiga mo’ljallangan yerlar uchun yer solig’i (0,95%), ijtimoiy soliq
(xo’jalik yurituvchi sub’ektlar – 12% va byudjet tashkilotlari – 25%), aylanmadan
olinadigan soliq (bazaviy stavka 4%) stavkalarini saqlab qolinishi nazarda tutiladi.
Shu bilan birga, 2021-yilgi soliq siyosati Soliq kodeksining to’g’ridan-
to’g’ri amal qilishini, eksport qiluvchilarni yanada qo’llab-quvvatlashni, soliq
yukining adolatli taqsimlanishini va tabiiy resurslaridan samarali foydalanilishini
oshirilishini ta’minlashni nazarda tutuvchi soliq islohotlarini davom ettirishga
qaratilgan.
Qonun loyihasida Soliq kodeksi tarkibiga aksiz solig’i, yer solig’i, suv
resurslaridan foydalanganlik uchun soliq va qat’iy belgilangan miqdordagi
jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’ining stavkalarini, shuningdek
ushbu stavkalarni qo’llash bilan bog’liq ayrim normalar kiritilishi nazarda tutilgan.
2020-yil uchun ushbu stavkalar O’zbekiston Respublikasining “2020-yil uchun
O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to’g’risida”gi Qonuni bilan
belgilangan edi.
2021-yil uchun ushbu stavkalar quyidagi tarzda o’zgartirildi:
a) aksiz solig’i bo’yicha import va ishlab chiqarish uchun aksiz solig’i
aksariyat stavkalarini tenglashtirish nazarda tutiladi. Shu bilan birga, mutlaq
miqdorda belgilangan aksiz solig’i stavkalari indeksatsiya qilingan
(2020-yil 1-apreldan ularning nazarda tutilgan indeksatsiyasini bekor
qilinganini hisobga olgan holda).
36

Shu munosabat bilan, aksiz solig’i stavkalari 2021-yil 1-fevraldan boshlab
indeksatsiya qilinmoqda. Bunda, alkogolli mahsulotlar, shu jumladan pivoga,
shuningdek tamaki mahsulotlari uchun 2 bosqichda: 2021-yil 1-fevraldan boshlab
– 2020-yilda ularni indeksatsiya qilinishi rad etilganligini hisobga olgan holda,
hamda 2021-yil 1-sentyabrdan – o’rtacha 7,5 foizga indeksatsiya qilinmoqda.
Import bo’yicha 73 ta tovar pozitsiyasiga aksiz solig’ini bekor qilish taklif
etilmoqda, xususan, oziq-ovqat mahsulotlari (20 turdagi tovarlar (sharbatlar,
pishloq, tvorog, margarin, unli qandolat mahsulotlari, kolbasa va shunga o’xshash
go’sht mahsulotlari va h.k.)), elektrotexnika tovarlari bo’yicha (35 turdagi tovarlar
(muzlatgichlar, televizorlar, gaz plitalari, changyutgichlar, kir yuvish mashinalari
va h.k.)) va h.k. Bu tadbirkorlik sub’ektlariga teng sharoitlarni ta’minlashga imkon
beradi.
shu jumladan dehqon xo’jaliklari uchun foydalaniladigan suv hajmi bo’yicha
esa 1 kub metri uchun 40 so’m yagona soliq stavkasi belgilanmoqda.
37

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
O’zbekiston Respublikasining kodekslari
1.O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi. Yangi tahriri. O’RQ-599-
sonli Qonuni. 2020 yil 30 dekabr.
2.O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi. 1996 yil
29 avgust, 257-I-sonli Oliy Majlis qarori
3.O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi. 2020-XII-sonli Qonuni,
1994 yil 22 sentyabr.
4.O’zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to’g’isidagi kodeksi.
2020–XII-sonli Qonuni, 1994 yil 22 sentyabr.
5. O’zbekiston Respublikasining Uy-joy kodeksi. 713-I-sonli Qonuni, 1998
yil 24 dekabr.
O’zbekiston Respublikasining qonunlari
6.O’zbekiston Respublikasining Qonuni. 2021 yil uchun O’zbekiston
Respublikasining davlat byudjeti to’g’risida. O’RQ-657-son, 2020 yil
25 dekabr.
7.O’zbekiston Respublikasining Qonuni. Byudjet jarayoni
takomillashtirilishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun
hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida. O’RQ-660-son, 2020
yil 30 dekabr.
Internet malumotlari:
LEXUZ on-line
http://www.cer.uz.
http://www.mf.uz.
http://www.soliq.uz
http://www.tfi.uz.
38

Soliq va majburiy to'lovlar auditi

Sotib olish